Pobierz plik PDF - Sklep

Mahatma Gandhi • Leif Eriksson • Albert Schweitzer • Izaak Newton • Platon • Albrecht Dürer •
Mahatma Gandhi • Leif Eriksson • Albert Schweitzer • Isaac Newton •
Robert Capa • Wolfgang Amadeusz Mozart • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Im-
Platon • Albrecht Dürer • Robert Capa • Wolfgang Amadeus Mozart • Au-
manuel Kant • Hieronim Bosch • Charlie Chaplin • Giuseppe Verdi • Simone de Beauvoir • Neil
gustus • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Immanuel Kant •
ria Callas • Rudolf Steiner • Fridtjof Nansen • Johann Heinrich Pestalozzi • Gottfried Wilhelm Leibniz • John Locke • Caspar David Friedrich • Marlena Dietrich • Herbert von Karajan • Maksymilian de Robespierre • Alfred Wegener • Ferdinand Porsche • John Harrison • Plutarch • Paula Modersohn-Becker • Marilyn Monroe • Ludwig van Beethoven • Joanna d’Arc • David Livingstone •
Paul Julius Reuter • Johannes Kepler • Nelson Mandela • Dante Gabriel Rossetti • Alfred Hitchcock • Johann Sebastian Bach • David Ben Gurion • Henry Morton Stanley • Charles Henry Dow
• Galileo Galilei • Tomasz z Akwinu • Claude Monet • Helena Rubinstein • Karlheinz Stockhausen • Heinrich Barth • Konrad Duden • James Watt • Hammurabi • Wassily Kandinsky • Konrad
Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nuriejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottlieb
Daimler • Adam Smith • Walter Gropius • John F. Kennedy • Woody Allen • Louis Armstrong • Aleksander Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob Burckhardt • Paul Gauguin •
Steven Spielberg • Frank Sinatra • Karol Darwin • Will Keith Kellogg • Alfred Nobel • Salvador Dalí
• Wim Wenders • Elvis Presley • Edwin Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard
Keynes • Andy Warhol • Catherine Deneuve • Homer • Christoph Kolumbus • Conrad Hilton • Justus von Liebig • Friedrich Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter
von der Vogelweide • Walter Raleigh • Fredi Knie • King Gillette • Jezus • Michał Anioł • Ludwik
XIV • Cornelius Vanderbilt • Dante Alighieri • Hernán Cortés • Bob Hope • Thomas Alva Edison
• Peter Carl Fabergé • Kleopatra • Sean Connery • William Shakespeare • Tilman Riemenschnei-
ONI ZMIENILI ŚWIAT
Armstrong • Jakob Fugger • Otto Hahn • René Descartes • Rembrandt • Siergiej Eisenstein • Ma-
Hieronymus Bosch • Charlie Chaplin • Giuseppe Verdi • Simone de Beauvoir • Neil Armstrong • Jakob Fugger • Otto Hahn • René Descartes •
Rembrandt • Sergei Eisenstein • Maria Callas • Rudolf Steiner • Fridtjof
Nansen • Johann Heinrich Pestalozzi • Gottfried Wilhelm Leibniz • John
Locke • Caspar David Friedrich • Marlene Dietrich • Herbert von Karajan
• Maximilien de Robespierre • Alfred Wegener • Ferdinand Porsche • John
Harrison • Plutarch • Paula Modersohn-Becker • Marilyn Monroe • Ludwig
van Beethoven • Jeanne d’Arc • David Livingstone • Paul Julius Reuter •
Johannes Kepler • Nelson Mandela • Dante Gabriel Rossetti • Alfred
ONI
ZMIENILI
ŚWIAT
Hitchcock • Johann Sebastian Bach • David Ben Gurion • Henry Morton
Stanley • Charles Henry Dow • Galileo Galilei • Thomas von Aquin •
Claude Monet • Helena Rubinstein • Karlheinz Stockhausen • Katharina
Medici • Heinrich Barth • Konrad Duden • James Watt • Hammurapi •
Wassily Kandinsky • Konrad Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nurejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottlieb Daimler • Adam Smith
• Walter Gropius • John F. Kennedy • Woody Allen • Louis Armstrong •
Alexander von Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob
Burckhardt • Paul Gauguin • Alexander der Große • Steven Spielberg •
Frank Sinatra • Charles Darwin • Will Keith Kellogg • Alfred Nobel • Karl
Marx • Salvador Dalí • Karl der Große • Wim Wenders • Elvis Presley • Ed-
Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltazar Neumann • George Washington • Liza Minnelli • Philipp
win Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard Keynes •
Reis • Robert Owen • Carl von Linné • André Le Nôtre • Lech Wałęsa • Alois Alzheimer • Thomas Mann • Ferdinand Magellan • Armin Hary • Ferdinand Sauerbruch • Martin Luter • Karl
Friedrich Schinkel • Horatio Nelson • Gabrielle „Coco“ Chanel • Margaret Mitchell • Heinrich
Schliemann • Francis Chichester • Bill Gates • Jan Paweł II. • Le Corbusier • Twiggy • Friedrich
Schiller • Doc Holliday • Anita Roddick • Michail Kalasznikow • William E. Boeing • Carl Miele
4000 ludzi znanych
i mniej znanych
którzy tworzyli historię
der • Albrecht von Wallenstein • Pierre Corneille • Thor Heyerdahl • Pierre de Coubertin • Samuel
Andy Warhol • Perikles • Catherine Deneuve • Homer • Christoph Kolumbus • Conrad Hilton • Justus von Liebig • Friedrich Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter von der Vogelweide •
Walter Raleigh • Fredi Knie • King Gillette • Jesus • Michelangelo • Ludwig XIV. • Cornelius Vanderbilt • Dante Alighieri • Hernán Cortés • Bob
Marynarska Business Park
ting Bull • Mao Tse-tung • Wiktor Juszczenko
• Antoine Laurent de Lavoisier • Mayer Amschel Roth-
4000 ludzi znanych
• Sean
Connery • znanych
William Shakespeare • Jacques Piccard • Jack the Ripper
i mniej
• Auguste und Louis Lumière • Paulus • Tilman Riemenschneider • Alktórzy
tworzyli
brecht
von Wallenstein
• Louis dehistorię
Funès • Pierre Corneille • Thor Heyer-
schild • Noam Chomsky • Hans-Dietrich Genscher • Małgorzata z Navarry • Richard Sapper • Gün-
dahl • Pierre de Coubertin • Samuel Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltha-
ter Guillaume • Roy Lichtenstein • Francisco Pizarro • Milton Friedman • Carl Linde • Käthe
sar Neumann • George Washington • Liza Minnelli • Philipp Reis • Sieg-
Kollwitz • Georges Danton • Jean Paul Getty • Ludwig Leichhardt • Marie Curie-Skłodowska • C
mund Jähn • Robert Owen • Carl von Linné • Franz von Assisi • André Le
• Uri Geller • Albert Uderzo
• Friedrich
Brockhaus • Horaz • Konrad Lorenz • Andrew Lloyd
Zapraszamy
do księgarniA.
internetowej:
Webber • Martin von Tours • Karl www.digest.com.pl
Ferdinand Braun • Zygmunt Freud • Madonna • Ptolemeusz •
oraz do salonu firmowego Reader’s Digest
Roald Amundsen • Antonio GaudíWarszawa,
• Thomas
Jefferson
• Emmeline Pankhurst • Carl Benz • Situl. Taśmowa
7
Hope • Thomas Alva Edison • Augustinus • Peter Carl Fabergé • Kleopatra
001-005TCW_PL:001005TCW
6/10/09
10:00 PM
Page 3
ert Capa • Wolfgang Amadeusz Mozart • Marco Polo • Robert Bosch • Albert Einstein • Immanuel Kant •
ugger • Otto Hahn • René Descartes • Rembrandt • Siergiej Eisenstein • Maria Callas • Rudolf Steiner •
d Friedrich • Marlena Dietrich • Herbert von Karajan • Maksymilian de Robespierre • Alfred Wegener •
van Beethoven • Joanna d’Arc • David Livingstone • Paul Julius Reuter • Johannes Kepler • Nelson Mande
n Stanley • Charles Henry Dow • Galileo Galilei • Tomasz z Akwinu • Claude Monet • Helena Rubinstein
sky • Konrad Adenauer • Samuel Goldwyn • Rudolf Nuriejew • Reinhold Messner • Ernst Rowohlt • Gottl
ONI
ZMIENILI
ŚWIAT
nder Humboldt • Margarete Steiff • Willy Messerschmitt • Jakob Burckhardt • Paul Gauguin • Steven
nders • Elvis Presley • Edwin Hubble • Paul Bocuse • Friedrich Krupp • John Maynard Keynes • Andy War
Nietzsche • Walt Disney • Otto von Bismarck • Anna Magnani • Walter von der Vogelweide • Walter Raleig
ri • Hernán Cortés • Bob Hope • Thomas Alva Edison • Peter Carl Fabergé • Kleopatra • Sean Connery •
Heyerdahl • Pierre de Coubertin • Samuel Morse • Dietrich Bonhoeffer • Baltazar Neumann • George
Wałęsa • Alois Alzheimer • Thomas Mann • Ferdinand Magellan • Armin Hary • Ferdinand Sauerbruch •
ll • Heinrich Schliemann • Francis Chichester • Bill Gates • Jan Paweł II. • Le Corbusier • Twiggy • Friedri
Geller • Albert Uderzo • Friedrich A. Brockhaus • Horaz • Konrad Lorenz • Andrew Lloyd Webber • Martin
tonio Gaudí • Thomas Jefferson • Emmeline Pankhurst • Carl Benz • Sitting Bull • Mao Tse-tung • Wiktor
rich Genscher • Małgorzata z Navarry • Richard Sapper • Günter Guillaume • Roy Lichtenstein • Francisco
Leichhardt • Marie Curie-Skłodowska • Carlo Goldoni • Michael „Air“ Jordan • Henning Mankell • Evita
enico Dolce • Jan Ewangelista • Louis Malle • Ignaz Semmelweis • Christopher Marlowe • Michaił
Laker • Martin Luther King • Charles M. Schulz • Theodor Mommsen • Michel Joseph i Étienne Jacques d
4000 postaci,
liam Randolph Hearst • Dschingis Khan • Dian Fossey • André Heller • John Lennon • Charles Rennie
które tworzyły
Charles Yeager • Frank W. Woolworth • Sokrates • Fidel Castro • Stephen Hawking • Uschi Obermaier • E
historię
Pollock • Elisabeth Arden • Cecil
B. DeMille • Auguste Escoffier • Hans Christian Andersen • Carl Barks •
n • Ferruccio Lamborghini • Jamie Oliver • Ingvar Kamprad • Nabuchodonozor II • August Oetker • Pol Po
cDonald • Jack Kerouac • Fred Astaire • Arthur C. Clarke • August Hermann Francke • Andreas Hofer •
Francisco Goya • Bernhard von Clairvaux • Nancy Friday • Giuseppe Garibaldi • Otto I. • Jean-Jacques
Jagger • Maria Theresia • Paracelsus • Helmut Schön • Wilhelm Conrad Röntgen • Nelson Piquet • Itzhak
uster • Benjamin Disraeli • William Hogarth • Al Jolson • Andriej Sacharow • Max Weber • Steve Wozniak
ll • Józef Stalin • Madame de Pompadour • Karl Freiherr von Drais • Felix Hoffmann • Ferdinand de Lessep
vour • Lucretia Borgia • Charles Goodyear • Imhotep • Gustave Eiffel • Philip Glass • John Pierpont Morga
Henri Dunant • Jan Hus • Lang Lang • Michael Warszawa
Jackson •2009
Carl Orff • John Wayne • Joshua Slocum •
Siemens • Mungo Park • Tenzing Norgay • Johann Jakob Christoffel von Grimmelshausen • Joseph Beuys
dwig Mies van der Rohe • William Penn • Maksymilian Kolbe • Julius Bär • Michael Schumacher • Juan Car
001-005TCW_PL:001005TCW
6/10/09
10:00 PM
Page 4
SIE PRAGTEN UNSERE WELT
© 2009 Reader’s Digest Deutschland, Schweiz, Österreich
Verlag Das Beste GmbH, Stuttgart, Zürich, Wien
Autoren:
Ralf Dombrowski, Claudia Gass, Birgit Hock, Guido Huss,
Dr. Roland Knauer, Frank J. Müller, Dr. Sabine Rochlitz,
Reinald Schröder, Prof. Dr. Holger Sonnabend, Verena Stindl,
Kerstin Viering, Ellen Weitbrecht
Reader’s Digest
Projektleitung: Joachim Wahnschaffe
Grafik: Gabriele Stammer-Nowack
Bildredaktion: Christina Horut
Ressort Buch
Redaktionsdirektorin: Suzanne Koranyi-Esser
Redaktionsleiterin: Dr. Renate Mangold
Art Director: Susanne Hauser
Satz und Reproduktion: Meyle + Müller GmbH + Co. KG, Pforzheim
......................................
ONI ZMIENILI ŚWIAT
4000 postaci, które tworzyły historię
Pierwsze polskie wydanie, Copyright © 2009
Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o.
ul. Taśmowa 7, 01–677 Warszawa
tel. 022 319 32 00, fax 022 319 32 99
www.digest.com.pl
Redaktor naczelny Redakcji Książek: Jacek Fronczak
Dyrektor artystyczny: Maciej Marchewicz
Redaktor prowadzący: Zofia Klimaszewska
Tłumaczenie: Adam Grabowski, Eliza Modzelewska, Dagmara Tomczak
Weryfikacja merytoryczna i redakcja: Ewa Piotrkiewicz-Karmowska
Korekta: Katarzyna Jutkiewicz-Kubiak
Indeks: Helena Puta
Łamanie: POINT PLUS
Redakcja techniczna: Tatiana Kwaśniewska
Produkcja: Janina Dołowa
Druk: Printer Portuguesa LDA
Reader’s Digest jest prawnie zastrzeżonym znakiem
The Reader’s Digest Association Inc. Żadna część niniejszej publikacji
nie może być w żadnej formie reprodukowana lub przedrukowywana
bez pisemnej zgody Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o.
ISBN 978-83-60530-74-0
GR 1390/IC
001-005TCW_PL:001005TCW
6/10/09
10:00 PM
Page 5
PRZEDMOWA
Kto wynalazł długopis? Kim byli pierwsi twórcy idei
zjednoczonej Europy? Jakie tragiczne konsekwencje sławy
Charlesa Lindbergha, pierwszego człowieka,
który przeleciał nad Atlantykiem, poniosła jego rodzina?
W naszej książce Czytelnik znajdzie odpowiedzi
na te oraz na tysiące innych pytań. Połączyliśmy szczegółowe
informacje encyklopedyczne z ekscytującą opowieścią
o życiu i osiągnięciach wybitnych osobistości. W 8 rozdziałach
i ponad 200 artykułach zawarliśmy najważniejsze informacje
o życiu ponad 4000 osób, które wywarły trwały wpływ
na bieg historii. Stworzyliśmy ciekawe artykuły,
które nie tylko mówią o niezwykłych ludziach,
ale także ujmują historię w wielu jej aspektach, co pozwala
dostrzec najważniejsze wzajemne relacje między nimi.
Zachęcamy do przeżycia wielkiej czytelniczej przygody!
Warto podążyć za myślą wielkich filozofów i strategów,
poznać genialnych naukowców, wynalazców i odkrywców
oraz największych twórców bezcennych dzieł sztuki.
Warto dowiedzieć się, jaki wpływ na świat miały
nieprzeciętne jednostki. I jak to się stało, że dzisiejszy świat
jest właśnie taki, jaki jest.
Wydawca
006-013TCW_PL
6/10/09
9:56 PM
Page 6
6 SPIS TREŚCI
14
Historia i polityka
16
Władcy świata
Architekci Zachodu
Twórcy imperiów w Azji, Afryce i Ameryce
Złote lata
Władcy absolutni
Namiestnicy Chrystusa
Kobiety u władzy
Kobiety sukcesu w cieniu mężczyzn
W cieniu wielkich kobiet
Z drugiego planu do władzy
Wielcy dowódcy
Zwycięstwa i porażki
Zmienne koło fortuny
Słynni dyktatorzy
Prześladowania i śmierć
Bojownicy o niepodległość
Obrońcy wolności
Wielcy rewolucjoniści
Za wolność i pokój
Laureaci pokojowej nagrody
Na ławie oskarżonych
Twórcy państw w XX wieku
Kierunek – Europa
Zimni wojownicy
Prekursorzy demokracji
Koniec konfliktu
Wschód–Zachód
Znaki protestu
O prawa kobiet
Na rzecz środowiska
20
24
26
30
32
34
37
38
40
43
45
47
48
51
52
55
56
Dla cesarza
Napoleona
Bonapartego
kampania rosyjska
okazała się
początkiem końca.
60
64
66
68
70
72
74
76
78
80
82
Bojownicy o rozbrojenie: George Bush
(z lewej) i Michaił Gorbaczow.
006-013TCW_PL
6/10/09
9:56 PM
Page 7
7
84
96
Z korzyścią dla uczonych
W służbie sprawiedliwości społecznej
Wrażliwi na niesprawiedliwość społeczną
Bohaterowie klasy robotniczej
Pieniądze i władza
Na celowniku zamachowców
Zwiadowcy i szpiedzy
98
Odkrywcy i podróżnicy
100
Odkrywcy nowych lądów
Legendarne ekspedycje
Legendarne podróże
Podróże dookoła świata
Odkrywcy ważnych szlaków morskich
Poszukiwanie bogactw Wschodu
Pionierzy w Ameryce Północnej
Krwawe podboje Ameryki Łacińskiej
Fascynacja Czarnym Lądem
Odkrycia na antypodach
Na Dzikim Wschodzie
Na Jedwabnym Szlaku
Podróżnicy w służbie nauki
Pomiary Ziemi i nieba
Starożytni odkrywcy
Podróżnicy z Orientu
Wbrew wszelkim konwenansom:
kobiety w podróży
Zdobywcy szczytów
Nowe morza i wyspy
– przypadkowe odkrycia
Przygody w nurtach rzek
Palące słońce – wieczny lód
86
89
90
92
94
Koga stała się symbolem potęgi
Hanzy, której wpływowym
reprezentantem był m.in. Konrad
Klepping.
102
104
106
108
110
114
116
118
121
123
124
126
129
131
132
134
136
139
141
143
Portugalski żeglarz
Pedro Álvarez
Cabral był jednym
z najodważniejszych
pionierów
poszukujących
dróg morskich
do Indii.
006-013TCW_PL
6/10/09
9:56 PM
Page 8
8 SPIS TREŚCI
144
146
149
150
152
Na zakazanych szlakach
Śladami przeszłości
W ciemnościach i w głębinach
Zdobywcy podniebnych
przestworzy
Jeden mały krok…
156 Społeczeństwo i sport
158
161
163
164
166
168
170
174
176
178
180
182
186
188
190
Matka Teresa
z Kalkuty
(z prawej) należy
do panteonu
osób najbardziej
zasłużonych
dla ludzkości
w niesieniu
pomocy
humanitarnej.
192
194
198
201
203
204
206
208
Wielki obszar Amazonii
penetrowało wielu odkrywców.
Dobroczyńcy ludzkości
Mecenasi i filantropi
Oświata i wychowanie
Wiedza w podręcznych dawkach
Wydawcy – przyjaciele pisarzy
Założyciele rodowych imperiów
Przedsiębiorcy z pomysłami
Światem rządzi pieniądz
Najnowsze wieści ze świata
Gry i zabawki dla dorosłych i dla dzieci
W daleki świat
Kreatorzy smaku
Legendarni przestępcy
Bohaterowie Dzikiego Zachodu
Świat cyrku i magii
Cudowne dzieci
Legendy sportu
W pogoni za olimpijskim złotem
Mistrzowie lekkoatletyki
Woda to ich żywioł
Mistrzowie manewrów ze skórzaną piłką
To niekoniecznie musi być piłka nożna
Gem, set, mecz
Siergiej Bubka ustanawia swój 35.
rekord świata w skoku o tyczce.
006-013TCW_PL
6/10/09
9:56 PM
Page 9
9
210
212
214
216
Supergwiazdy na śniegu i na lodzie
Brawurowi kierowcy
Szybkość przede wszystkim
Legendarni rywale
218 Nauka i technika
220
224
226
230
232
234
238
240
243
244
246
248
250
252
254
256
258
260
262
264
268
270
272
274
Genialne idee, wielkie czyny
Pionierzy nauk przyrodniczych
Mistrzowie liczb i wzorów
Ojcowie fizyki
Badacze światła i elektryczności
Rewolucja w poglądach na naturę wszechświata
Przekraczając zmysły
Pionierzy chemii
Badacze historii Ziemi
Rozwikłanie tajemnicy życia
Na tropach nośnika informacji genetycznej
Pionierzy medycyny
Medycyna alternatywna
Twórca psychoanalizy
Wielcy badacze zachowań
Bohaterowie w służbie postępu i prawdy
Poważne pomyłki nauki
Nauka w podejrzanym świetle
Fałszerze, oszuści, szarlatani
Ojcowie rewolucji przemysłowej
Energia dla świata
Nowe technologie,
nowe materiały
Pionierzy motoryzacji
Legendy motoryzacji
Leonardo da Vinci
był jednym
z największych
geniuszy wszech
czasów. Jednym
z jego mniej
znanych pomysłów
jest ten oto projekt
roweru.
006-013TCW_PL
6/10/09
9:56 PM
Page 10
10 S P I S T R E Ś C I
276
279
281
282
284
288
290
293
295
297
298
Pionierzy techniki lotniczej
Światło dla świata
Dymiące lufy koltów…
Sztuka drukarska
Kres ulotnego świata
Zwycięski pochód komunikacji
Pionierzy komputeryzacji i Internetu
Wynalazki na co dzień
Przez przypadek do sukcesu
Wizje i prognozy
Dla przyszłości środowiska
300 Religia i filozofia
302
Wielcy założyciele religii
304
Następcy wielkich mistrzów
Pisarze wiary
Z nową religią w świat!
Głoszenie słowa Bożego
Śmierć na chwałę Pana
Założyciele wspólnot religijnych
Wielcy mistycy
Samotnie i w duchu ascezy
Reformatorzy i odnowiciele
Dziedzictwo Lutra
Guru, wyzyskiwacze i oszuści
Filozofowie tysiąclecia
Twórcy nowych teorii o naturze wszechświata
Wielcy etycy
Myśliciele religijni
Wielkie umysły epoki oświecenia
Wolność i tolerancja!
O państwo i prawo
308
311
313
315
317
320
322
Przechowywane
w synagodze zwoje
ręcznie spisanej
Tory mają w swojej
pieczy rabini.
324
328
330
332
334
336
339
342
345
346
Firma założona przez Williama
Edwarda Boeinga należy dziś
do największych koncernów
lotniczych na świecie.
014-015_TC_PL_ZK
4-06-09
21:16
Page 14
HISTORIA
i POLITYKA
Historię tworzą wybitne jednostki.
Władcy i rewolucjoniści, dyktatorzy
i bojownicy o wolność, wodzowie
i obrońcy pokoju odcisnęli trwałe
piętno na epoce, w której żyli.
Wielu z nich to postacie z odległej
przeszłości, które przez tysiące lat
zapewniły sobie trwałe miejsce
w pamięci ludzkości.
014-015_TC_PL_ZK
4-06-09
21:16
Page 15
016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:22
Page 16
16 H I S T O R I A I P O L I T Y K A
Zdobywca i odkrywca
Aleksander III Wielki (356–
–323 p.n.e.) zwyciężył
Persów uchodzących
za niepokonanych. Z pomocą
armii stworzył gigantyczne
imperium, sięgające aż
po kres znanego mu świata.
przemęczeni żołnierze podnieśli bunt i w 325 p.n.e.
zmusili go do odwrotu.
10 czerwca 323 p.n.e. w Babilonie 32-letni
Aleksander ciężko zachorował i wkrótce zmarł.
Przedwczesna śmierć zniweczyła jego plany
zjednoczenia kultury europejskiej i azjatyckiej.
Niemniej założone przez niego kolonie i miasta greckie
odegrały ważną rolę w rozprzestrzenieniu się kultury
greckiej na podbitych terenach.
Władcy świata
W
historii świata było wiele postaci,
które zyskały rozgłos zdobywców.
O wielu z nich szybko jednak zapomniano.
Wieczną sławę zapewnili sobie natomiast ci,
którzy potrafili nie tylko walczyć i zdobywać,
ale również zmieniać i przekształcać
podbite tereny.
Najsłynniejszym zdobywcą w starożytności był król
Macedonii Aleksander III Wielki (356–323 p.n.e.),
zwany też Macedońskim. W ciągu 10 lat stworzył
imperium rozciągające się od Morza Egejskiego
aż po Indie. Objął tron, mając niespełna 20 lat,
po śmierci ojca, Filipa II. Po ojcu także przejął
plan wyprawy na najpotężniejsze wówczas
imperium perskie. O ile jednak Filip zmierzał
tylko do wyzwolenia miast greckich w zachodniej
części Azji Mniejszej, o tyle ambitny syn miał
nieporównanie większe aspiracje. W 334 p.n.e.
ruszył na wschód i w bitwie pod Issos (333 p.n.e.)
pokonał władcę perskiego Dariusza III Kodomanusa.
Następnie zdobył Egipt i koronował się na faraona.
W 331 p.n.e. ostatecznie rozbił armię perską
pod Gaugamelą, po czym zajął Babilon, Suzę
i Persepolis, a po śmierci Dariusza ogłosił się
jego następcą. Opanowawszy kolejne ziemie w Azji
(dzisiejszy Afganistan i część Iranu), wiosną
327 p.n.e. ruszył na podbój Indii. Jednak
Konkwistador Francisco Pizarro (1478–1541) podbił
dla Korony hiszpańskiej dzisiejsze Peru i przyczynił się
do rozwoju hiszpańskiego imperium w Ameryce
Południowej. Wczesne podróże morskie zawiodły go
do Indii Zachodnich i do Panamy. Do zdobycia
legendarnego królestwa Inków skłoniły go żądza złota
oraz podbój imperium Azteków w Ameryce
Środkowej, dokonany przez Hernána Cortésa w 1519 r.
Uzyskawszy zgodę króla Hiszpanii Karola V i obietnicę
posiłków wojskowych, a także tytuł gubernatora
nowo zdobytych ziem, Pizarro zawarł sojusz
z konkwistadorem Diego de Almagro w sprawie
sprawiedliwego podziału łupów i w 1531 r. wyruszył
z garstką ludzi na podbój królestwa Inków. Pojmał
i uwięził władcę Inków, Atahualpę, a następnie
zgładził go, mimo obietnicy uwolnienia za olbrzymi
okup. Dokonawszy rzezi Inków, zajął w 1533 r. stolicę
imperium, Cuzco, i osadził na tronie Inkę Manco
016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd
6/10/09
12:16 PM
Page 17
W Ł A D C Y Ś W I AT A
marionetkowego władcę i wasala
króla hiszpańskiego. Manco jednak
zbuntował się przeciw najeźdźcom
i zorganizował antyhiszpańskie
powstanie. Pizarro z pomocą
starego sojusznika Almagra stłumił
bunt i złamał opór Inków,
dopełniając dzieła podboju Peru.
Między sojusznikami szybko doszło
do walki na tle podziału łupów.
Pizarro pokonał Almagra w bitwie
pod Las Salinas (1538) i wydał
rozkaz jego stracenia. Śmierć ojca
Wyprawa do Rosji w 1812 r.
pomścił syn: nasłał na Pizarra ludzi, była początkiem końca Napoleona.
którzy w 1541 r. zamordowali
go w założonej przez niego 6 lat wcześniej Limie.
na cesarza Francuzów.
Podbite przez Pizarra Peru pozostało jednak
Bonaparte wprowadził wiele
pod panowaniem Hiszpanów aż do XIX w.
reform w polityce
Urodzony na Korsyce Napoleon Bonaparte
wewnętrznej. Jednym
(1769– –1821) zrobił karierę podczas rewolucji
z największych jego osiągnięć
francuskiej, tłumiąc w kraju powstanie rojalistyczne,
okazał się Kodeks cywilny
a potem odnosząc zwycięstwo nad wchodzącą w skład (1804), który położył podwaliny
koalicji antyrewolucyjnej Austrią. Drogę do wyższych
pod system prawny
sfer i awansu społecznego utorowało mu małżeństwo
obowiązujący we Francji
z wpływową Józefiną de Beauharnais. W 1798 r. podjął do dziś. Wielkomocarstwowe
wyprawę do Egiptu przeciw Anglii, by przerwać
aspiracje Napoleona doprowadziły
jej hegemonię na wschodnim wybrzeżu Morza
do licznych wojen (m.in. z Anglią,
Śródziemnego. Zakończyła się ona (1801)
Austrią, Rosją, Szwecją, Prusami,
niepowodzeniem i kapitulacją Francji.
Hiszpanią) w latach 1803–12. Napoleon
Zapewne byłby to kres kariery
odniósł wiele spektakularnych zwycięstw
Napoleona, gdyby wcześniej (1799)
(m.in. pod Marengo, Austerlitz, Wagram,
nie wrócił do Paryża i nie dokonał
Somosierrą, Jeną). Szczęście odwróciło się od niego
zamachu stanu, obalając
w 1812 r., gdy podjął wyprawę na Rosję. Sromotny
rewolucyjny rząd. Mianował
odwrót Wielkiej Armii był początkiem końca
się najpierw na 10 lat,
Napoleona. Jego los
a potem dożywotnio
przypieczętowała klęska w tzw.
pierwszym konsulem
bitwie narodów pod Lipskiem
republiki. Jego
(1813). Zmuszony do abdykacji
ambicje były jednak
(1814), zrzekł się korony na rzecz
większe. By umocnić swego syna z drugiego małżeństwa
i utrwalić swoją
z córką cesarza Austrii Marią
władzę, sięgnął
Ludwiką, i osiadł pod przymusem
po koronę: w 1804 r., na Elbie. Koalicja odsunęła jednak
w paryskiej katedrze Napoleona II od władzy. W 1815 r. pokonany cesarz
Notre Dame, został
wrócił, by odzyskać władzę, ale jego tzw. Sto Dni
koronowany
zakończyło się druzgocącą klęską w bitwie
pod Waterloo (1815). Ponownie zesłany, na Wyspę
Świętej Heleny, Bonaparte zmarł w osamotnieniu 6 lat
Zdobywca „krainy złota”
później.
Hiszpański konkwistador Francisco
17
Mały cesarz
Swoimi wyprawami
wojennymi cesarz
Napoleon I (1769–
–1821) zmienił mapę
ówczesnej Europy.
Przegrana bitwa
pod Waterloo (1815)
przypieczętowała
jego upadek.
„Od wzniosłości
do śmieszności jest
tylko jeden krok”.
Pizarro (1478–1541) pokonał Inków
i podbił bogate Peru. W 1533 r. zajął
bez walki Cuzco – miasto stanowiące
obecnie światowe dziedzictwo kulturalne.
Wielcy twórcy starożytnych imperiów
Pierwsze imperium w dziejach świata założył król Akadu
Sargon Wielki, zwany też Akadyjskim (2235–2180 p.n.e.),
w Mezopotamii, między Tygrysem i Eufratem. W jego
Napoleon I
016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:22
Page 18
18 H I S T O R I A I P O L I T Y K A
Zwycięzca
spod Hastings
Wilhelm I
Zdobywca
(ok. 1028–87)
wraz z armią
normańską zajął
terytorium Anglii.
Po zwycięskiej
bitwie pod
Hastings (1066)
został królem
i otworzył
Anglię
na kulturę
rzymską.
ślady poszedł wiele wieków później król Persji
Cyrus II Starszy, zwany też Wielkim (ok. 600–530
p.n.e.), tworząc imperium obejmujące niemal całą Azję
Mniejszą. Dariusz I Wielki (550–486 p.n.e.) powiększył
imperium Cyrusa o tereny od rzeki Indus aż po Morze
Śródziemne. Ateński wódz i mąż stanu Temistokles
uczynił (ok. 525–ok. 460 p.n.e.) z Aten potęgę morską
we wschodnim rejonie Morza Śródziemnego,
rozbudowując port i silną flotę, dzięki której możliwe stało
się pokonanie Persów w bitwie pod Salaminą. Król Partów
Mitrydates I (ok. 200–138 p.n.e.), opanowawszy
znaczną część ziem, które po śmierci Aleksandra
Wielkiego były w rękach macedońskiej dynastii
Seleucydów, oraz tereny w środkowej Azji, umocnił
potęgę Partii (w dzisiejszym Iranie), tworząc drugie
imperium perskie. Król Antioch III Wielki
(243–187 p.n.e.) przywrócił potęgę państwa Seleucydów
i doprowadził je do największego rozkwitu: za jego
panowania sięgało ono od Morza Śródziemnego po Indie.
Dopiero wyniszczające wojny z Rzymem spowodowały
rozpad imperium Seleucydów.
Adoptowany syn Juliusza Cezara Gajusz Oktawiusz
zręcznie przekształcił republikę rzymską w cesarstwo,
przyjmując w 27 p.n.e. tytuł Augusta – stał
się pierwszym cesarzem Oktawianem
Augustem (63 p.n.e.–14 n.e.),
przy zachowaniu pozorów republiki.
Dzięki jego reformom imperium rzymskie
było silne i stabilne. Rzym panował
nad światem aż do 395 r., kiedy to
imperium zostało podzielone
na cesarstwo wschodnie
i zachodnie. Cesarstwo
zachodniorzymskie zaczęły
najeżdżać plemiona
germańskie;
Okrutny
zdobywca
Czyngis-chan
(ok.1162–1227)
był władcą okrutnym
i bezwzględnym,
ale zarazem wielkim
wodzem i jednym z największych
zdobywców w historii świata.
zagrażali mu też Hunowie pod wodzą Attyli
(ok. 400–453), który w szczytowym okresie swej potęgi
panował na obszarze od Kaukazu po Ren. W 455 r. Rzym
splądrowali Wandalowie, a w 476 r. cesarstwo
zachodniorzymskie rozpadło się na królestwa germańskie.
Cesarz Konstantyn I Wielki (280–337) stolicą cesarstwa
wschodniego (bizantyjskiego) uczynił Bizancjum,
przemianowane na jego cześć na Konstantynopol
(dzisiejszy Stambuł). Zwierzchnictwo Bizancjum uznał
król Ostrogotów Teodoryk Wielki (ok. 451–526),
który z polecenia cesarza oficjalnie sprawował rządy
w Italii. Faktycznie jednak zasięg jego władzy był
znacznie większy. Ambitną próbę odtworzenia dawnego
imperium rzymskiego i przywrócenia jego potęgi podjął
cesarz bizantyjski Justynian I Wielki (482–565). Udało
mu się zdobyć Afrykę Północną, Italię i część Hiszpanii,
ale po jego śmierci tereny te zostały ponownie utracone.
Droga do średniowiecza
Kalif Umar ibn al-Chattab (ok. 586–644)
zapoczątkował wielkie podboje arabskie; w ciągu paru
dziesięcioleci powstało mocarstwo islamskie, sięgające
od Hiszpanii po Persję i od północnej Afryki po Syrię.
Król Niemiec Otton I Wielki (912–973), koronując
się w 962 r. na cesarza rzymskiego, stworzył podwaliny
pod Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego,
które łączyło tradycje rzymskie z prymatem niemieckim
w ówczesnej Europie. Na Węgrzech Stefan I Święty
(ok. 974–1038) umocnił chrześcijaństwo i stworzył
podstawy państwa węgierskiego. Normański rycerz
Robert Guiscard (ok. 1016–85) zdobył ziemie
w południowej Italii (m.in. Apulię, Kalabrię, Sycylię),
splądrował Rzym i zagrażał nawet Bizancjum. Inny
książę normański, Wilhelm I (ok. 1028–87), nazwany
Zdobywcą, pokonał w bitwie pod Hastings (1066)
anglosaskie wojska Harolda II, koronował się
na króla Anglii i przekształcił ją w nowoczesną
monarchię feudalną. Sułtan Egiptu i twórca
wielkiego imperium muzułmańskiego
Saladyn (1137–97) starł się podczas
III krucjaty (1189–92) z angielskim
królem Ryszardem I Lwie Serce
(1157–99), zdobył Jerozolimę
i wyparł krzyżowców niemal z całej
Ziemi Świętej. Mongolski władca
Czyngis-chan (ok. 1162–1227)
w drodze podbojów stworzył jedno
z najsilniejszych i największych
imperiów, sięgające od Oceanu
Spokojnego po Morze Czarne. Wielkie
imperium azjatyckie zbudował też
mongolsko-turecki władca i wódz Timur
(1336–1405), zwany też Tamerlanem. Okazało się
ono nietrwałe, bo opierało się na przemocy i terrorze.
016-019TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:22
Page 19
W Ł A D C Y Ś W I AT A
Władca świata
Karol V, król
niemiecki i cesarz
Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu
Niemieckiego
(1500–58),
stworzył potęgę
Habsburgów.
Postrzegał siebie
jako obrońcę
„prawdziwej” wiary.
Król i cesarz
W 962 r. papież koronował na cesarza
pogromcę Madziarów Ottona I Wielkiego
(912–973). Godność cesarza rzymskiego
łączono z tytułem króla Niemiec do roku 1806.
Polski król Kazimierz III Wielki (1348–70), dzięki
zjednoczeniu ziem, mądrej dyplomacji i reformom,
stworzył grunt pod silne państwo polskie w przyszłości.
Nowe czasy, nowe rządy
Sułtan turecki Mehmed II (1432–81) zdobył w 1453 r.
Konstantynopol, zmienił jego nazwę na Istambuł
(dziś: Stambuł) i ustanowił stolicą swojego państwa;
położył kres cesarstwu bizantyjskiemu i zapoczątkował
rozwój imperium osmańskiego.
Akbar (1542–1605), cesarz Indii z dynastii Wielkich
Mogołów, uchodzi za jednego z najzręczniejszych
władców Azji. W jego rozległym imperium panowała
tolerancja religijna, narodowościowa i językowa. Znany
z okrucieństwa Iwan IV (1530–84), zwany Groźnym,
był pierwszym władcą rosyjskim, który (nawiązując
do tradycji rzymskich) koronował się na cesarza,
w Rosji nazywanego carem. To on rozpoczął podbój
Syberii. Król Hiszpanii i cesarz Karol V (1500–58)
zasłynął jako władca imperium, w którym nigdy nie
zachodziło słońce. Pod jego panowaniem znajdowała
się nie tylko połowa Europy, ale też posiadłości
zamorskie, zdobyte w Ameryce Środkowej i Południowej.
Król Polski Zygmunt II August (1520–72), na mocy
unii zawartej z Litwą (1569), stał się władcą
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, drugiego po Rosji
największego państwa w ówczesnej Europie, któremu
kres położyły dopiero rozbiory w XVIII w. Car
Piotr I Wielki (1672–1725) przeprowadził w Rosji
reformy i utworzył nowożytne państwo z dostępem
do Bałtyku, otwarte na kraje Zachodu. Angielski mąż
stanu William Pitt (1708–78) uczynił z Wielkiej
Brytanii potęgę morską i kolonialną. Król Fryderyk
II Hohenzollern (1712–86), zwany Wielkim, swoją
zaborczą polityką zewnętrzną sprawił, że Prusy stały
się mocarstwem w środkowej Europie.
Groźny
Iwan IV (1530–84)
został wielkim
księciem
moskiewskim jako
3-letnie dziecko,
a carem – w wieku
17 lat. Był władcą
okrutnym
i nieobliczalnym.
Kiedyś w przypływie
furii zabił własnego
syna i następcę
tronu, Iwana.
19
020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:40
Page 20
20 H I S T O R I A I P O L I T Y K A
Architekci Zachodu
W
historii były postaci, które zręcznością,
podbojami lub dzięki szczęściu
potrafiły zmienić polityczną mapę świata.
Pamięć o nich trwa do dzisiaj, kiedy państwa
i kraje nie powstają już tylko i wyłącznie dzięki
inicjatywie czy zasługom jednostek.
Często wybitne jednostki postrzegane są po śmierci
zupełnie inaczej, niż wskazywałyby na to ich czyny.
Na przykład Karol Wielki (747–814) jest dzisiaj
uważany za ojca Europy, twórcę idei jej zjednoczenia.
Protoplasta
Europy
Założyciel
średniowiecznego
cesarstwa Karol I
Wielki (747–814)
sprawował władzę
nad znaczną częścią
dzisiejszej Europy.
Przyczynił się
do rozwoju
oświaty, kultury
i sztuki.
Świadczy o tym chociażby coroczne przyznawanie
w Akwizgranie międzynarodowej nagrody jego imienia
osobom i instytucjom, które szczególnie zasłużyły
się dla pokoju oraz myśli i jedności europejskiej.
W rzeczywistości jednak Europa jako idea
nie zajmowała tego, wybitnego skądinąd, władcy.
Przede wszystkim interesowały go: władza i zdobycze
terytorialne dla chwały własnej, Kościoła (jak głosił)
i dynastii Karolingów.
Nie ma pewności, kiedy dokładnie urodził się Karol,
nazwany jeszcze za życia Wielkim. Prawdopodobnie
przyszedł na świat 2 kwietnia 747 r. (choć podaje
się też rok 742). Jego ojciec Pepin Mały (lub
Krótki) 4 lata później został królem Franków – ludu
pochodzenia germańskiego, który od upadku cesarstwa
zachodniorzymskiego odgrywał główną rolę
w ówczesnej Europie. Dopiero jednak Karolowi
przypadła rola twórcy potęgi Franków i dynastii
Karolingów. Po śmierci ojca w 768 r. początkowo
dzielił władzę z bratem Karlomanem. Potem
wydziedziczył jego synów i stał się jedynowładcą.
Od sukcesu do sukcesu
Karol od początku nie pozostawiał wątpliwości, że jego
celem jest stworzenie imperium Franków. W 773 r.,
odpowiadając na wezwanie Kościoła, wyruszył
na północną Italię i pokonał Longobardów.
Zdetronizował króla Dezyderiusza i w 774 r. wcielił
Longobardię do swojej monarchii. Mniej pomyślny
przebieg miały jego pierwsze wyprawy na Półwysep
Iberyjski, gdzie islamska dynastia Umajjadów założyła
emirat Kordoby. Dopiero późniejsze walki
z hiszpańskimi Arabami zakończyły się zwycięstwem
Karola, ustaleniem granicy na rzece Ebro
i utworzeniem tzw. marchii hiszpańskiej. Władca
Franków systematycznie poszerzał swoje imperium.
W 788 r. zajął Bawarię, oskarżając jej władcę i swojego
wasala Tassilona III o złamanie przysięgi wierności
i osadzając go dożywotnio w klasztorze. Pokonał
wojowniczych Awarów, którzy zamieszkiwali m.in.
rejony dzisiejszych Węgier, i na ich terytorium założył
kilka marchii. Szczególny opór stawiali mu Sasi. Karol
Wielki potrzebował aż ponad 30 lat na pokonanie tego
wojowniczego ludu na północnej granicy swojego
królestwa. Frankoński władca uważał się za świeckiego
zwierzchnika Kościoła, którego zadaniem
jest nawrócenie pogan, toteż od 772 r. próbował
chrystianizować Sasów, sięgając do metod najbardziej
020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:40
Page 21
ARCHITEKCI ZACHODU
21
Karol Wielki u Hadriana I.
Papież poprosił króla Franków
o pomoc w walce z Dezyderiuszem,
królem Longobardii. W 774 r. Karol
pokonał Longobardów i włączył
ich ziemie do swego królestwa.
W tle po lewej stronie widać
monogram Karola Wielkiego.
Takim znakiem władca sygnował
ważne dokumenty.
Tron Karola Wielkiego
w katedrze w Akwizgranie.
brutalnych i krwawych. Wprawdzie
udało mu się zmusić księcia
saskiego Widukinda do przyjęcia
chrztu w 785 r., ale niepokorni Sasi
nadal się buntowali. Dopiero
w 804 r. Karol zdołał narzucić im
chrześcijaństwo i włączyć ich
ziemie do swego imperium.
Zwieńczeniem sukcesów Karola
Wielkiego było koronowanie go
w 800 r. przez papieża Leona III
na cesarza. Słaby, czasowo
pozbawiony urzędu przez swoich
przeciwników, papież miał
nadzieję, że w ten sposób zyska
obrońcę w potężnym władcy.
Podczas aktu koronacji złożył więc
nowemu cesarzowi hołd, tym samym dając mu pełnię
władzy nad Kościołem. Karol, pozorując skromność,
polecił swojemu nadwornemu biografowi Einhardowi
rozpowszechnić wiadomość, że nic nie wiedział
o planach papieża. Jego koronacja wywołała konflikt
z imperium bizantyjskim, ponieważ władcy
Konstantynopola wciąż byli cesarzami rzymskimi.
Dopiero po 12 latach, w wyniku zabiegów
dyplomatycznych, udało się poprawić stosunki
z Bizancjum. Ostatecznie Karol zachował tytuł cesarza,
oddając Konstantynopolowi frankońskie posiadłości
w Wenecji, Istrii i Dalmacji.
Rozpad imperium
Karola Wielkiego
Karol Wielki zasłynął nie tylko jako doskonały wódz
i zdobywca, ale również jako świetny organizator
oraz mecenas nauki i sztuki. Choć sam był ledwo
piśmienny, na swój dwór w Akwizgranie sprowadzał
znakomitych uczonych, wśród nich sławnego filozofa
i teologa Alkuina z Yorku. Podniósł poziom oświaty,
zakładając szkoły i biblioteki. Za jego panowania
rozwijały się architektura, malarstwo miniaturowe,
rzeźba i rzemiosło. Cesarz zmarł 28 stycznia 814 r.
w Akwizgranie, przypuszczalnie wskutek zapalenia
opłucnej. Jego szczątki spoczęły w miejscowej
Oni zmienili
mapę Europy
Alfred Wielki (848–899)
Król Wessexu wyparł z Anglii Duńczyków,
kładąc podwaliny pod monarchię
anglosaską.
Hugo Kapet (ok. 940–996)
Założyciel dynastii Kapetyngów,
który uniezależnił się od Karolingów
i zapewnił swoim potomkom dziedziczenie
korony francuskiej przez stulecia.
katedrze. Karol miał kilka żon,
więc nie brakowało mu potomków
i spadkobierców. Jego następcą
został Ludwik zwany Pobożnym,
który utrzymywał imperium ojca
jeszcze przez około 30 lat.
Gdy zmarł, zostało ono podzielone
między jego trzech synów. Z tych
trzech części dawnej monarchii
karolińskiej powstały w przyszłości
Francja, Włochy i Niemcy.
Rudolf I Habsburg (1218–91)
Pierwszy król niemiecki z rodu
Habsburgów, założyciel dynastii panującej
w Europie przez kilka wieków.
Otto von Bismarck (1815–98)
„Żelazny kanclerz” utorował drogę
do zjednoczenia Niemiec i powstania
cesarstwa niemieckiego, na czele
którego stanął Wilhelm I, były król Prus.
Germanie i Arabowie
Król Ostrogotów Teodoryk Wielki (ok. 451–526),
w dawnej literaturze niemieckiej nazywany Dietrichem
z Bernu (Werony), założył w Italii królestwo pod
zwierzchnictwem Bizancjum, ze stolicą w Rawennie,
którą rozbudował i doprowadził do rozkwitu. Został
tam pochowany w imponującym mauzoleum,
istniejącym do dziś. W tym samym czasie Chlodwig I
(ok. 466–511) z dynastii Merowingów podjął próbę
zjednoczenia ziem Franków. Utworzył królestwo
rozciągające się od Renu po Łabę. Przyjęcie przez niego
chrztu w Reims w 496 r. z rąk biskupa Remigiusza
oznaczało początek chrystianizacji dużej części
Zachodu. Król Longobardów Alboin (Albuin, ok.
020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:40
Page 22
22 H I S T O R I A I P O L I T Y K A
526–572) opanował ok. 570 r. północną Italię, gdzie
założył królestwo (Longobardię) ze stolicą w Pawii.
Ostatniego władcę Longobardów, Dezyderiusza,
zdetronizował w 774 r. Karol Wielki i sam ogłosił się
ich królem. W 711 r. wódz berberyjski Tarik ibn
Ziyad (ok. 670–720) przeprawił się ze swymi
wojskami przez Cieśninę Gibraltarską na Półwysep
Iberyjski, zapoczątkowując podbój Hiszpanii
przez Arabów. Arabowie, zwani Maurami, panowali
tam do końca XIII w., a w Grenadzie aż do 1492 r.
Wywarli wielki wpływ na kulturę tego kraju, widoczny
do dziś m.in. w Sewilli, Kordobie, Toledo, Grenadzie.
Ekspansję Arabów na tereny dzisiejszej Francji
powstrzymał frankijski wódz (a w istocie władca)
Karol Młot (ok. 688–741), dziadek Karola
Wielkiego, pokonując ich w 732 r. pod Poitiers.
Zwycięstwo to umożliwiło rozkwit dynastii Karolingów.
Pochodzący z Westfalii książę Widukind
Założyciel
dynastii Wazów
Po wypędzeniu
duńskich okupantów
Gustaw I
(1496–1560)
został w 1523 r.
wybrany na króla
Szwecji
i założył
dynastię
Wazów.
(ok. 743–ok. 807) zjednoczył
Sasów w walce przeciwko
Karolowi Wielkiemu. W 785 r.
poddał się jednak i przyjął
chrzest, co osłabiło opór Sasów
i ułatwiło ich pokonanie.
W Boże Narodzenie 800 r.
papież Leon III (ok.
750–816) koronował Karola
Wielkiego na cesarza. W ten
sposób papież zyskiwał
doraźnie poczucie
bezpieczeństwa,
ale w konsekwencji
doprowadził do podziału
Kościoła na zachodni
i wschodni.
Kwitnący Wschód
Dołączenie
do rodziny
chrześcijańskiej
W X w. Bułgarzy założyli
Wprowadzając
niezależne od Bizancjum
chrześcijaństwo,
i najpotężniejsze we wschodniej
Stefan I
Europie państwo. Było to zasługą
(ok. 974–1038)
cara Symeona I Wielkiego
stworzył podwaliny
(864–927), który odniósł
jednolitego państwa
liczne zwycięstwa
węgierskiego,
nad Konstantynopolem,
z centralną władzą
Madziarami i Serbami.
jak u Karolingów,
W tym czasie wiking i książę
dołączając do
nowogrodzki Oleg
zachodnich krajów
(ok. 850–912), zwany Mądrym,
chrześcijańskich.
zdobył Kijów, podbił ościenne
plemiona słowiańskie i dał
początek Rusi Kijowskiej. Pozycję państwa umocnił
wielki książę kijowski Włodzimierz Wielki
(960–1015), poszerzając jego obszar m.in. o tereny
dzisiejszej zachodniej Ukrainy. Utrzymywał dobre
stosunki z Bizancjum, a dla zjednoczenia swoich ziem
przyjął w 988 r. chrzest i uznał chrześcijaństwo
za religię państwową. Jego syn Jarosław Mądry
(978–1054) rozszerzył w 1036 r. swoje panowanie
na całą Ruś i doprowadził ją do rozkwitu i potęgi.
Dbał o rozwój kultury i architektury sakralnej,
ujednolicił także prawodawstwo.
Założycielem Czech był książę Borzywój (850–894)
z dynastii Przemyślidów, który około 870 r. przyjął chrzest
z rąk Metodego i schrystianizował swój kraj. Książę polski
z dynastii Piastów Bolesław Chrobry (967–1025)
po długotrwałych walkach odniósł ostatecznie
zwycięstwo nad cesarzem niemieckim Henrykiem II.
Zajął Łużyce, Miśnię, część Moraw i Słowację, a także
Grody Czerwieńskie. W roku 1025 koronował się
na pierwszego króla Polski, umacniając jej pozycję
w Europie. Stefan I (ok. 974–1038) z dynastii Arpadów,
020-023_TCW_PL.qxd_ZK.qxd
4-06-09
21:40
Page 23
ARCHITEKCI ZACHODU
kultury rycerskiej. Izabela
I Katolicka (1451–1504), królowa
Wraz z przyjęciem przez króla Sardynii
Kastylii i Leonu oraz Aragonii, wraz
Wiktora Emanuela II (1820–78)
z poślubionym w 1469 r.
tytułu króla Włoch zakończył się długi
Ferdynandem II Katolickim
proces ich jednoczenia.
(1452–1516), dążyła do uczynienia
z Hiszpanii monarchii absolutnej. Po
zdobyciu w 1492 r. Grenady, ostatniego bastionu
Arabów, przyłączeniu Neapolu i Nawarry, pod ich
panowaniem znalazła się cała Hiszpania. Izabela
wprowadziła inkwizycję, ale też wspierała wyprawy
Krzysztofa Kolumba.
Giuseppe Garibaldi (1807–82) był bohaterem
narodowym włoskiego ruchu wyzwoleńczego,
wymierzonego przeciw panowaniu Habsburgów
i Burbonów, oraz bojownikiem o zjednoczenie Włoch.
W 1860 r. na czele „tysiąca czerwonych koszul”
zajął Sycylię oraz południowe Włochy. Przyczynił się
do zjednoczenia większości terytorium Włoch.
Ostatecznego zjednoczenia jednak dokonał król Sardynii
uznany za świętego, jest twórcą państwa węgierskiego.
Wiktor Emanuel II (1820–78), który w 1861 r.
Zjednoczył Madziarów, wprowadzając chrześcijaństwo.
koronował się na króla całych zjednoczonych Włoch,
W 1000 r. przyjął tytuł królewski, a rok później został
stając się symbolem nowej ery w historii tego kraju.
koronowany na króla Węgier.
Z osobą Hermanna von Salzy
(ok. 1170–1239) wiążą się początki
niemieckiej kolonizacji we wschodniej
Europie. Ten czwarty z kolei mistrz zakonu
krzyżackiego był twórcą jego potęgi,
Giuseppe Garibaldi
budowanej sprytem, dyplomacją i nadaniami
ziemskimi, często wyłudzanymi.
W Szwecji za panowania Eryka XI
i młodocianego Waldemara Birgerssona faktyczną
władzę sprawował możnowładca i protoplasta
królewskiego rodu Folkungów, Jarl Birger (ok.
1210–66). Ukrócił bratobójcze walki o koronę
szwedzką, umocnił państwo, opierając się na Kościele,
i przyczynił się do jego rozwoju gospodarczego. Założył
stolicę w Sztokholmie. Gustaw I Waza (1496–1560)
został wybrany w 1523 r. na króla Szwecji dzięki
wyzwoleniu kraju spod panowania Duńczyków.
Wprowadził luteranizm, skonfiskował kościelne
majątki i rozbudował flotę, kładąc podwaliny
pod potęgę morską Szwecji. Wprowadził też prawo
dziedziczenia tronu, zapewniając dynastii Wazów
długie panowanie w królestwie szwedzkim.
23
Władca, który zjednoczył Włochy
„Wartość człowieka mierzy
się pożytkiem, jaki przynosi
społeczeństwu”.
Z Burgundii do Włoch
Książę Filip Śmiały (1342–1404) z dynastii
Walezjuszy otrzymał w 1363 r. od ojca, króla
Jana II Dobrego, Burgundię. Dzięki zręcznej
dyplomacji i korzystnemu małżeństwu
z Małgorzatą Flandryjską stworzył potężne
księstwo burgundzkie i ważny ośrodek
Włoski bojownik
o wolność
Ożywiony
rewolucyjnym
duchem Giuseppe
Garibaldi (1807–82)
walczył z szablą
w ręce przeciwko
Habsburgom
i Burbonom
okupującym
jego kraj.