Potencjał społeczności lokalnej-podstawowe informacje

Projekt „Podlaska Sieć Partnerstw na rzecz Ekonomii Społecznej” nr POKL.07.02.02-20-016/09
Potencjał społeczności
lokalnej-podstawowe
informacje
Praca powstała na bazie informacji pochodzących z publikacji R. J. Chaskin, P. Brown, S.
Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału społeczności lokalnej., [w:] T. Kaźmierczak,
Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie
tylko., Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007
Białystok 2010
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa
Przez termin ,,potencjał” rozumiemy najczęściej zdolność, moŜliwość działania
i osiągnięcia zamierzonych celów. Zaś zestawiony z wyrazem ,,społeczny” oznacza
potencjał odnoszący się do społeczeństwa, powstający, tworzący się w społeczeństwie
oraz
realizowany
w
społeczeństwie,
przez
społeczeństwo,
związany
z
tym
społeczeństwem. MoŜe być równieŜ odniesiony do społeczności, czyli ludzi określonego
środowiska.1 W naszych rozwaŜaniach w szczególny sposób odniesiemy się do potencjału
społeczności lokalnej.
Społeczność lokalna natomiast to wyodrębniona grupa stanowiąca część całości
państwowej i całości społeczeństwa Ŝyjąca w ramach tego państwa, a przede wszystkim
w ramach ogólnej kultury.2 Społeczność lokalna moŜe więc być wyodrębniona zarówno
pod względem geograficznym (wydzielona określonymi granicami administracyjnymi),
jak i umownym ze względu na fakt posiadania przez mieszkańców określonego terenu
wspólnych cech, zainteresowań czy teŜ celów.3
W literaturze spotykamy się z róŜnymi podejściami do definiowania terminu
potencjału społeczności lokalnej. WyróŜniamy następujące podejścia:4
•
skupiające się na lokalnych rezerwach opisywanych przez pryzmat zaangaŜowania
mieszkańców, umiejętności, zasobów oraz umiejętności rozwiązywania problemów
– formułowane w odniesieniu do konkretnego programu, określonej instytucji;
•
podkreślające szczególnie waŜne znaczenie udziału poszczególnych mieszkańców
danej społeczności lokalnej w procesie budowania relacji, planowania rozwoju
lokalnego, podejmowania decyzji i działania;
•
zawęŜające znaczenie potencjału społeczności lokalnej, w celu odniesienia
go do konkretnej dziedziny Ŝycia;
•
rozszerzające znaczenie, przez co potencjał społeczności lokalnej jest rozumiany
jako umiejętność społeczności lokalnej do poŜądania za własnymi celami
i we własnym kierunku lub teŜ jako całość zasobów ulokowanych na poziomie
1
Słownik języka polskiego, 1989 [w:] L. Kowalczyk, Wiedza a potencjał społeczny i rozwój regionalny,
s. 2, www.lucjankowalczyk.com
2 L. Kowalczyk, Wiedza a …, s. 2, www.lucjankowalczyk.com
3 R. J. Chaskin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału społeczności lokalnej., [w:] T.
Kaźmierczak, Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie
tylko., Instytut Spraw Publicznych, warszawa 2007, s. 38
4 R. J. Chaskin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału …, s. 42-43
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa
społeczności lokalnej, zarówno indywidualnych, jaki i zbiorowych kształtowanych
przez otoczenie zewnętrzne, które ogranicza się do wspierania sukcesu
społeczności lokalnej.
Reasumując potencjał społeczności lokalnej powstaje w wyniku interakcji
pomiędzy trzema zmiennymi: kapitałem ludzkim, kapitałem społecznym oraz zasobami
organizacji, które istnieją w danej społeczności lokalnej i które mogą być wykorzystane do
rozwiązywania wspólnych problemów, a takŜe do poprawy lub utrzymania dobrobytu
danej społeczności lokalnej. MoŜe być on realizowany przez formalne procesy społeczne
lub w ramach zorganizowanych działań jednostek, organizacji i sieci społecznych, które
istnieją wśród nich i między nimi oaz w większych systemach wewnątrz których mieści się
dana społeczność lokalna.5
Istnieje szereg podejść do definiowania potencjału społeczności lokalnej, w zatem
i multum definicji tego pojęcia, wszystkie jednak zawierają pewne elementy wspólne,
a wśród nich są:6
•
zasoby, w tym umiejętności ludzi;
•
sieci relacji - zarówno w sensie emocjonalnym, jak i instrumentalnym;
•
przywództwo;
•
wsparcie dla procesów sprzyjających zaangaŜowaniu się członków społeczności
lokalnej we wspólne działania i rozwiązywanie problemów
Całkowity potencjał społeczności lokalnej jest funkcją określonych cech, które tworzą
podstawę do jego działania:7
•
poczucie toŜsamości ze społecznością lokalną;
•
angaŜowanie się członków społeczności we wspólne sprawy;
•
umiejętność rozwiązywania problemów;
•
dostęp do zasobów – ekonomicznych, politycznych, ludzkich i materialnych.
Poszczególne cechy potencjału społeczności lokalnej nie występują z takim samym
natęŜeniem w kaŜdej społeczności. Dana społeczność nie musi posiadać określonego
5 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału …, s. 37-38
6 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału …, s. 43
7 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie …, s. 47
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa
poziomu kaŜdej z cech, aby moŜna było uznać, iŜ posiada potencjał, wystarczy, aby kaŜda
z cech się pojawiła nawet w minimalnym stopniu.8
Potencjał społeczności lokalnej jest wykorzystywany na trzech poziomach działania
społecznego:9
•
jednostki, odnosi się do kapitału ludzkiego i przywództwa sprawowanego
przez liderów, zwłaszcza do umiejętności, wiedzy i zasobów poszczególnych
mieszkańców oraz ich zaangaŜowania w przedsięwzięcia na rzecz poprawy sytuacji
społeczności lokalnej;
•
organizacji, jest uruchamiany w ramach podmiotów grupowych np. lokalne
instytucje,
lokalne
oddziały
większych
instytucji
oraz
mniejsze
grupy
zorganizowane. Przejawia się on na tym poziomie w umiejętnościach grup
do wypełniania swych funkcji w odpowiedzi na potrzeby społeczności w sposób
skuteczny i efektywny, tworząc całościowy system lokalny połączony z większymi
systemami istniejącymi poza społecznością lokalną;
•
sieci stowarzyszeń, czyli w ramach relacji między ludźmi, grupami nieformalnymi
i organizacjami sformalizowanymi. Sieci pozytywnych relacji społecznych łączą
ludzi i budują między nimi zaufanie, dają im wsparcie i podtrzymują zasadę
równego dostępu do zasobów, nazywany kapitałem społecznym.
Potencjał społeczności lokalnej w praktyce bardzo często nie ogranicza się jedynie
do jednego określonego poziomu, lecz funkcjonuje na kilku poziomach jednocześnie.
Funkcje potencjału społecznego traktowane są jako specyficzne działania,
jakie społeczność lokalna moŜe wykonywać dzięki właśnie temu, Ŝe posiada taki potencjał.
Wymiar
funkcji
odnosi
się
do
zamiaru
zaangaŜowani
poszczególnych
cech
na odpowiednich poziomach działania społecznego, by mogły zostać zrealizowane
określone funkcje tj. planowanie, zarządzanie, produkowanie dóbr i usług, informowanie,
organizowanie, mobilizowanie mieszkańców określonego terenu do wspólnego działania.
Realizacja tych funkcji ma na celu doprowadzenie do osiągnięcia dwóch rezultatów:
zwiększenie trwałego potencjału społeczności lokalnej oraz uzyskanie innych, szczególnie
8 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału …, s. 53
9 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie …, s. 54-57
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa
poŜądanych warunków dla danej społeczności (np. lepsze usługi, większy wpływ
na podmioty podejmujące decyzje w zakresie polityki społecznej, oŜywienie lokalnej
przedsiębiorczości).10
Czynniki kształtujące potencjał społeczności lokalnej, są to okoliczności,
które mogą ułatwić lub utrudnić rozwój tegoŜ potencjału oraz celowych działań
ukierunkowanych na jego budowanie. Wpływają one na poziom tego potencjału w danej
społeczności lokalnej oraz na moŜliwość jego wykorzystania do realizacji określonych
celów. Dzielimy je na pośredniczące (np. potrzeba bezpiecznego miejsca lub systemu
bezpieczeństwa wewnątrz wspólnoty) i makrostrukturalne (struktura moŜliwości rozwoju
gospodarczego regionu, wpływy migracji i segregacji rasowej, nierówny podział
zasobów).11
Potencjał społeczności lokalnej moŜe być wzmacniany przez dwojakiego rodzaju
interakcje – między jego trzema podstawowymi wymiarami lub interakcje strategiczne.
Te ostatnie polegają na róŜnym połączeniu trzech wymiarów potencjału społeczności
lokalnej oraz na połączeniu czterech róŜnych strategii działania:12
•
przywództwo, ukierunkowane jest na umiejętności, poświecenie, zaangaŜowanie
i skuteczność osób, które mają być liderami w procesie budowania społeczności
lokalnej;
•
rozwój organizacyjny, to tworzenie nowych lub wzmacnianie istniejących
organizacji, tak by mogły lepiej wykonywać powierzone im zadania i podejmować
nowe wyzwania;
•
organizowanie
się
społeczności,
zwraca
się
tu
szczególną
uwagę
na stowarzyszeniowe aspekty funkcjonowania i mobilizowania poszczególnych
interesariuszy dla realizacji specyficznych celów kolektywnych;
•
współpraca między organizacjami ma za zadanie wykształcić infrastrukturę
instytucjonalną
w
społecznościach
lokalnych
poprzez
rozwój
relacji
współpracujących ze sobą partnerstw.
10 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie potencjału …, s. 59-60
11 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie …, s. 60-62
12 R. J. Cha skin, P. Brown, S. Venkatesh, A. Vidal, Budowanie …, s. 63
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa