BIP 152.indd - Biuletyn AGH
Transkrypt
BIP 152.indd - Biuletyn AGH
Monika Wądrzyk – studentka Wydziału Nauk Społecznych Stosowanych Pier Paulo Pasolini – kino życia i śmierci W dniach 26.03.–4.04. trwał IX Festiwal Klasyki Filmowej – FILM CLASSIC 2006, poświęcony twórczości włoskiego reżysera Piera Paulo Pasoliniego. Festiwal został przygotowany przez dr. Bogusława Zmudzińskiego (Wydział Nauk Społecznych Stosowanych AGH, przy współpracy z Włoskim Instytutem Kultury w Krakowie) . Przedsięwzięcie miało na celu przybliżenie polskiemu widzowi dorobku filmowego Pasoliniego. Wybór filmów (tylko długometrażowych) włoskiego reżysera nie jest przypadkowy, gdyż należy on do nielicznego grona reżyserów światowych lat 60. i 70., którego twórczość filmowa budzi ciągle zainteresowanie, w tym również kontrowersje. Przede wszystkim jednak, poruszane przez Pasoliniego problemy są nadal aktualne pomimo upływu lat. Filmy Pasoliniego nie są łatwe w odbiorze dla zwykłego widza. Wymagają skupienia i przynajmniej pobieżnej znajomości biografii reżysera. A kim był Pier Paulo Pasolini? Znany szerszemu gronu odbiorców jako reżyser, scenarzysta. Jednak zanim zajął się twórczością filmową był pisarzem, poetą, eseistą, filozofem kultury. Jego przygoda z filmem zaczęła się w połowie lat 50., kiedy to został współscenarzystą w filmie „Noce Cabirii” F. Felliniego (1957) . Jako reżyser zadebiutował w roku 1961 filmem „Włóczykij”, którego zaprezentowanie nie było możliwe podczas Festiwalu. Był zdeklarowanym homoseksualistą, manifestującym swoją orientację również w swoich filmach, aktywnie działał w partii komunistycznej, hołdując ideologii marksistowskiej. Z Partii Komunistycznej Włoch został zresztą usunięty jako człowiek bezwartościowy moralnie. Ponadto, przejawiał kompleks Edypa: fanatycznie nienawidził ojca, kochał natomiast matkę. Wyraz tej miłości możemy znaleźć m.in. w filmie „Mamma Roma”. Twórczość filmowa Pasoliniego osadzona jest w nurcie neorealizmu, który odcisnął piętno na reżyserze. Warto także podkreślić, że kino neorealistyczne zrodziło się po upadku faszyzmu i stanowiło odpowiedź na kryzys gospodarczy, który dotknął również Włochy. 18 Akcja jego neorealistycznych filmów toczyła się głównie w środowisku ubogiego włoskiego proletariatu, z udziałem niezawodowych aktów (tzw. naturszczyków) , przy zachowaniu potocznego języka, charakterystycznego dla ulicy. Niewątpliwie, wydźwięk jego filmów jest krytyczny (m.in. w stosunku do kultury masowej i mieszczańskiej) , ale i moralizatorki jednocześnie. Festiwal poświęcony twórczości Pasoliniego rozpoczął się od filmu „Decameron”, zaliczanego do tzw. „Trylogii życia” w skład, której wchodzą również: „Opowieści kanterberyjskie” oraz „Kwiat tysiąca i jednej nocy”. Polskim widzom zostały zaprezentowane dwa obrazy z „trylogii życia” poza „Opowieściami kanterberyjskimi”. Trylogia ukazuje wybujały erotyzm, miłosne intrygi, a także wrodzona mądrość i spryt człowieka uwolnionego od cywilizacyjnego zepsucia. Szczególnie na uwagę zasługuje „Kwiat tysiąca i jednej nocy”, który pod względem formy stanowi swego rodzaju powieść szkatułkową, przedstawiającą losy kilku bohaterów, przy czym historie poszczególnych jednostek zamykane są w odwrotnej kolejności od ich pojawiania się w fabule filmu. Tego rodzaju zabieg, zauważalny przez wprawionego widza sprawia, że dalsze losy bohatera, który pojawił się w filmie jako pierwszy poznajemy dopiero w zakończeniu. Trylogia powstała w wyniku zmęczenia Pasoliniego konsumpcjonizmem jak również własną ideologią i wewnętrznym rozdarciem. Owo wewnętrzne rozdarcie pomiędzy wartościami: chrześcijańskimi, marksizmem oraz homoseksualizmem, jest widoczne w innych filmach reżysera. Wątki chrześcijańskie przewijające się w wielu jego filmach, szczególnie w obrazach: „Mamma Roma”, czy „Ewangelia według św. Mateusza”. Pasolini odwołuje się do tematyki religijnej mimo iż jest ateistą. W filmie „Mamma Roma” historia prostytutki i jej syna ustylizowana jest na ewangeliczny wątek Maryi i Jezusa. Z kolei w „Ewangelii według św. Mateusza” ukazał Jezusa jako rewolucjonistę miłości. Mimo to film nie jest subiektywną wersją wydarzeń ewangelicznych, Pasolini pozostał wierny za- pisom św. Mateusza, chociaż ujęcie postaci samego Jezusa odbiega od utrwalonych wyobrażeń. Powstaje pytanie: czy ateista może nakręcić ekranizację historii ewangelicznej? Odpowiedź podaje sam Pasolini: „Jeżeli wiesz, że jestem niewierzący, to znasz mnie lepiej niż ja sam. Być może i jestem człowiekiem niewierzącym, ale takim, który tęskni za wiarą”. Reżyser był zafascynowany chrześcijaństwem a w opinii wielu krytyków „Ewangelia wg św. Mateusza” jest najdoskonalszą ekranizacją tekstu biblijnego. Wątki religijno–ideologiczne Pasolini próbuje połączyć w filmie „Ptaki i ptaszyska”. Ukazując z jednej strony postać św. Franciszka z Asyżu, z drugiej z kolei Kruka, reprezentującego poglądy marksistowskie. Film jest swoisty traktatem filozoficznym, w którym reżyser pokusił się o znalezienie punktów styczności pomiędzy chrześcijaństwem, a marksizmem. Przepełniony alegoriami obraz Pasoliniego, zaczerpniętymi m.in. z bajek La Fontaine’a, to próba przekonania widza o możliwości współistnienia obu ideologii. Pasolini sięga również do dzieł starożytnych – Sofoklesa i Eurypidesa, by na ich podstawie szukać korzeni kultury śródziemnomorskiej i uniwersalnych mitów ludzkości („Król Edyp”, „Medea”) . W umiejętny sposób posługuje się parabolami, których zadaniem jest ukazanie powiązań starożytnych dzieł ze współczesnością. W obu filmach wyrażona zostaje aktualna prawda o człowieku. Ponadto, w filmie „Medea” reżyser przedstawia zderzenie starego świata opartego na religii ze zlaicyzowanym światem. W filmach Pasoliniego odnaleźć można obrazy, w których została poddana krytyce kultura mieszczańska. W „Teoremacie” Pasolini ukazał historię mieszczańskiej rodziny, którą nawiedziła nadludzka istota. Tajemniczy gość uwodzi wszystkich domowników i obdarza każdego członka rodziny nowym życiem, samoświadomością, kluczem, do której staje się seks. Owo wyzwolenie domowników staje się niekiedy przyczyną ich autodestrukcji, tak jak w przypadku córki, która popada w katatoniczne otępienie. Film jest krytyką mieszczańskiego nihilizmu, braku zainteresowań. Ale to tylko powierzchowna interpretacja obrazu. „Teoremat” to bardzo osobisty film reżysera. „Teoremat” można potraktować ja- ko artystyczną spowiedź, która stanowi próbę pogodzenia sprzeczności w życiu Pasoliniego. Religia, homoseksualizm i sztuka oraz ideologia marksistowska to siły, które mogą wydawać się nie do pogodzenia. Film ten jest zatem krzykiem artysty, który próbuje znaleźć metodę na zespolenie swojej rozbitej i targanej namiętnościami osobowości. Pasolini w swoich filmach przedstawia również ciemną stronę ludzkiej natury. Przykładem może być „Chlew”, który stanowi traktat na temat człowieka i człowieczeństwa. W tym filmie, człowiek nie różni się wiele od zwierząt poprzez akty kanibalizmu, zoofilii. Paradoksalnie, to najbardziej ludzkimi postaciami w filmie wydają się być świnie. Obraz ten stanowi krytykę kapitalizmu oraz nieopanowanej chęci zysku, przy wykorzystaniu moralnie wątpliwych środków, prowadzących jednak do zamierzonego celu. Budzącym najwięcej kontrowersji dziełem Pasoliniego jest „Saló, czyli 120 dni Sodomy”. Jest to próba przeniesienia na ekran utworu markiza de Sade „120 dni Sodomy”. Film, podobnie jak dzieło de Sade ukazuje niemoralną naturę człowieka, która zazwyczaj przysłonięta jest maską dobra. Pasolini przeniósł akcję filmu do marionetkowego państewka Saló, w którym zorganizowana została kilkudniowa orgia, w której udział biorą faszystowscy dygnitarze oraz grupa młodych ludzi. Przedstawiona wyuzdana seksualność, wymykająca się poza jakiekolwiek społeczne normy zachowań, prowadzi nieuchronnie do destrukcji osobowości nie tylko ofiar, ale także oprawców. Obraz ten jest także testamentem samego artysty, wyrazem upadku wcześniejszych ideałów, rozbitej osobowości. Był to ostatni film Pasoliniego. Tuz przed jego premierą został zamordowany (2 listopada 1975 r.) . Twórczość Pasoliniego nadal cieszy się zainteresowaniem wśród widzów, o czym świadczyła m.in. frekwencja podczas Festiwalu. Filmy Pasoliniego poruszają bowiem ciągle aktualne problemy i dlatego też chętnie powraca się do jego twórczości. Oczywiście, filmy włoskiego reżysera nie wyjaśniają wielu problemów, z jakimi boryka się współczesność, podobnie jak niewyjaśniona do końca zagadkowa śmierć artysty. Pasolini bowiem mógł zginąć w wyniku politycznej zemsty. BIP 152 – kwiecień 2006 r.