Opracowanie - Instytut Łączności

Transkrypt

Zakład Problemów Regulacyjnych i Ekonomicznych (Z-11)
Analiza wpływu technik komunikacji elektronicznej
na kształtowanie się rynku usług pocztowych
z uwzględnieniem parametrów
charakteryzujących ten rynek
Praca nr 11300056
Warszawa, grudzień 2006 r.
Analiza wpływu technik komunikacji elektronicznej na kształtowanie się rynku usług pocztowych z uwzględnieniem parametrów charakteryzujących ten rynek
Praca nr: 11300056
Słowa kluczowe: rynek usług pocztowych, techniki komunikacji elektronicznej, techniki
ICT, powszechna usługa pocztowa, publiczny operator pocztowy, operatorzy alternatywni
Kierownik pracy:
mgr Anna Stolarczyk (Z-11)
Wykonawcy pracy:
mgr Krzysztof Kruszyński (Z-11),
mgr Anna Stolarczyk (Z-11),
Kierownik Zakładu: mgr Mirosław Fereniec
© Copyright by Instytut Łączności, Warszawa 2006
2
Spis treści
SPIS TREŚCI .......................................................................................................................................... 3
WSTĘP.................................................................................................................................................... 4
1. MIERNIKI STOPNIA WYKORZYSTANIA MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH
STWARZANYCH PRZEZ TECHNIKI ICT ................................................................................... 5
1.1. KONCEPCJE ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO ..................................................... 6
1.2. WSKAŹNIKI OKREŚLAJĄCE PREDYSPOZYCJE KRAJU DO WYKORZYSTANIA MOŻLIWOŚCI W
ZAKRESIE ROZWOJU SPOŁECZNO−GOSPODARCZEGO STYMULOWANYCH PRZEZ TECHNIKI ICT 7
1.3. POZYCJA POLSKI W ŚWIECIE I W UE POD WZGLĘDEM SKŁONNOŚCI KRAJU DO
WYKORZYSTANIA MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH STWARZANYCH PRZEZ ICT ......................... 11
1.3.1. Wykorzystanie internetu przez biznesowych i indywidualnych konsumentów do kontaktu z
administracją publiczną..................................................................................................... 12
2. PODSTAWOWE CZYNNIKI ZMIENIAJĄCE OCZEKIWANIA I POTRZEBY
KONSUMENTÓW......................................................................................................................... 15
2.1. TECHNIKI ICT ........................................................................................................................... 18
2.2. ASPEKT CENOWY ...................................................................................................................... 26
2.3. POLITYKA UE ........................................................................................................................... 27
2.4. ZMIANY KULTUROWE ............................................................................................................... 29
3. ROZWÓJ RYNKU USŁUG POCZTOWYCH UE - WYBRANE PARAMETRY....................... 33
3.1. UDZIAŁ PRZYCHODÓW Z POSZCZEGÓLNYCH SEGMENTÓW USŁUG W OGÓLNYCH
PRZYCHODACH PUBLICZNYCH OPERATORÓW POCZTOWYCH ................................................... 33
3.2. USŁUGI Z WYKORZYSTANIEM TECHNIK ICT ŚWIADCZONE PRZEZ PUBLICZNYCH OPERATORÓW
POCZTOWYCH ........................................................................................................................... 34
3.3. WYBRANE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA RYNKU USŁUG POCZTOWYCH W POLSCE ................... 36
4. KIERUNKI ZMIAN NA EUROPEJSKIM RYNKU USŁUG POCZTOWYCH ZWIĄZANE Z
ROZWOJEM TECHNIK ICT ........................................................................................................ 40
4.1. USŁUGI POCZTOWE – RODZAJE GRUP KLIENTÓW, KIERUNKI PRZEPŁYWU PRZESYŁEK Z
KORESPONDENCJĄ NA RYNKU WSPÓLNOTY............................................................................. 47
4.1.1. Kierunki przepływu przesyłek listowych w 2005 r. na polskim rynku usług pocztowych .. 51
4.2. POWSZECHNA USŁUGA POCZTOWA W ŚWIETLE ROZWOJU TECHNIK KOMUNIKACJI
ELEKTRONICZNEJ ...................................................................................................................... 54
5. SZANSE I ZAGROŻENIA DLA RYNKU USŁUG POCZTOWYCH WYNIKAJĄCE Z
ROZWOJU TECHNIK ICT ........................................................................................................... 56
5.1. KIERUNKI ZMIAN NA POLSKIM RYNKU POCZTOWYM ............................................................... 59
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ......................................................................................................... 62
BIBLIOGRAFIA................................................................................................................................... 64
SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 67
SPIS WYKRESÓW I RYSUNKÓW .................................................................................................... 68
3
Wstęp
W niniejszej pracy rynek usług pocztowych jest rozpatrywany z perspektywy wpływu
technik komunikacji elektronicznej na jego funkcjonowanie. Techniki te stwarzają możliwości zmiany istniejących i tworzenia nowych usług pocztowych. Przeprowadzone badania
oparte na analizie rozwoju rynku wybranych usług telekomunikacyjnych, usług społeczeństwa informacyjnego oraz pocztowych obrazują podstawowe kierunki zmian w sektorze pocztowym spowodowane wykorzystywaniem technik ICT przez konsumentów.
Celem pracy była analiza segmentów usług pocztowych zagrożonych substytucją ze
strony usług świadczonych z wykorzystaniem technik komunikacji elektronicznej oraz jaki
wpływ będą miały one na rozwój tego rynku w przyszłości, a także zapewnienie kontynuacji
prac badawczych prowadzonych w latach ubiegłych w zakresie rozwoju rynku pocztowego
w Polsce na tle państw UE. Analizy przedmiotowego zagadnienia dokonano w zakresie:
-
stopnia wykorzystania możliwości rozwojowych stwarzanych przez techniki komunikacji elektronicznej w aspekcie tworzenia podstaw społeczeństwa informacyjnego,
-
zmieniających się oczekiwań i potrzeb konsumentów pod wpływem technik ICT,
cen usług, polityki UE, zmian kulturowych,
-
rozwoju rynku usług pocztowych w oparciu o wybrane parametry,
-
kierunków zmian na europejskim rynku usług pocztowych Wspólnoty z uwzględnieniem m.in. podstawowych kierunków komunikacji z uwzględnieniem: kryterium zasięgu geograficznego oraz kryterium relacji między konsumentami (C2C,
C2B, B2C, B2B), powszechnej usługi pocztowej w świetle rozwoju technik ICT
-
możliwości i zagrożeń dla poczty wynikających z postępującej elektronizacji życia
społecznego i gospodarczego, a także kierunków zmian na polskim rynku pocztowym.
Zasadniczo, badania zostały przeprowadzone dla okresu 2000 - 2005 w oparciu o najnowsze dane statystyczne dotyczące wybranych parametrów charakteryzujących rynek usług
pocztowych, na podstawie, których można było wskazać, jaki wpływ na rynek usług pocztowych wywierają techniki komunikacji elektronicznej zarówno w Polsce, jak i w krajach
Wspólnoty ogółem.
4
1.
Mierniki stopnia wykorzystania możliwości rozwojowych stwarzanych
przez techniki ICT1
Usługi społeczeństwa informacyjnego świadczone w oparciu o wykorzystanie technik
cyfrowych powinny stać się katalizatorem rozwoju gospodarczego, zwiększać konkurencyjność gospodarki, tworzyć nowe miejsca pracy, wspomagać m.in. rozwój słabszych gospodarczo regionów kraju, nauczanie, ochronę zdrowia, administrację, bezpieczeństwo państwa
i społeczeństwa.
Rozwój społeczeństwa informacyjnego jest procesem ciągłym a jego szybkość i powodzenie uzależnione jest zarówno od sprawności funkcjonowania rynku komunikacji elektronicznej, poziomu rozwoju infrastruktury technicznej umożliwiającej dostęp do sieci informacyjnych oraz od ich zasobów, zróżnicowania i przydatności świadczonych w nich usług,
jak również od skuteczności polityki Państwa w tym zakresie.
Miarą stopnia rozwoju społeczeństwa informacyjnego, który odzwierciedla postęp
w elektronizacji życia gospodarczego i społecznego kraju jest szereg wskaźników związanych
z jego różnymi obszarami m.in. ogólnym poziomem rozwoju kraju, infrastrukturą telekomunikacyjną, internetem i jego wykorzystaniem w działalności gospodarczej, administracji państwowej, edukacji, przygotowaniu rynku pracy, czy we wprowadzeniu młodego pokolenia
w erę technik cyfrowych. To z kolei determinuje funkcjonowanie różnorodnych rynków usług
sieciowych np. rynku transportowego, telekomunikacyjnego i pocztowego. Można również
pokusić się o stwierdzenie, że jest to obieg zamknięty. Usługi społeczeństwa informacyjnego
znacząco wpływają na elektronizację gospodarki, co z kolei stymuluje oferowanie nowych
usług z wykorzystaniem technik ICT dostosowanych do aktualnych potrzeb klientów. Usługi
te z kolei przyczyniają się do rozwoju gospodarki, a to do rozwoju społeczeństwa w ogóle itd.
W niniejszym rozdziale w zarysie przedstawiono dominujące w świecie koncepcje
społeczeństwa informacyjnego, definicje wybranych wskaźników charakteryzujących jego
rozwój, a także na podstawie wartości tych wskaźników ukazano miejsce Polski na arenie
międzynarodowej pod względem przygotowania otoczenia społeczno−gospodarczego do
rozwoju i wykorzystania technik ICT. Opisano również relacje tych czynników z funkcjonowaniem rynku usług pocztowych.
1
ICT − Information and Communication Technologies − techniki informacyjne i telekomunikacyjne.
5
1.1.
Koncepcje rozwoju społeczeństwa informacyjnego
Obecnie w świecie dominują dwa podejścia do tematyki społeczeństwa informacyjne-
go, są to: koncepcja zachodnio-europejska oraz koncepcja amerykańska.
Koncepcja europejska oprócz nasycenia gospodarki najnowszymi rozwiązaniami
technologicznymi i rozbudowy globalnej infrastruktury informacyjnej uwzględnia również:
ścisłe powiązanie tematyki badań naukowych z przemysłem,
znaczącą rolę nauk ścisłych, technicznych i przyrodniczych (rozwój kapitału ludzkiego),
działania zmierzające do zapewnienia równowagi społecznej, tzn. ograniczenie
wykluczenia społecznego pod względem ekonomicznym i technologicznym,
wyrównywanie poziomu rozwoju wewnątrz Unii Europejskiej,
utrwalanie tożsamości narodowej i religijnej,
ochronę środowiska.
Ponad wymienionymi wyżej ważnymi aspektami rozwoju społeczeństwa informacyjnego, na które zwraca uwagę koncepcja europejska, dominuje przekonanie, że rozwój gospodarczy nie może dokonywać się kosztem regresu społecznego.
W konkurencyjnej − amerykańskiej koncepcji wizji społeczeństwa informacyjnego
tzw. Global Information Infrastructure (GII), czy też wg terminologii stosowanej przez
OECD – Global Information Society (GIS), akcentuje się przede wszystkim instrumentalne
podejście do tego zagadnienia. Położony jest tu, zatem nacisk na globalny rozwój sieci telekomunikacyjnych o dużej przepustowości, rozwój internetu, nasycenie gospodarki najnowszymi technologiami, co ma zapewnić wysoką produktywność gospodarki narodowej. W tym
wypadku nie zwraca się uwagi na aspekty społeczne charakterystyczne dla koncepcji europejskiej. W amerykańskim podejściu uważa się, że osiągnięcie wysokiego wskaźnika produktywności gospodarki narodowej samoczynnie pociągnie mniej rozwinięte grupy społeczne
w kierunku odczuwania nowych potrzeb i ich zaspokajania poprzez np. szkolenia w zakresie
podstaw obsługi komputera i internetu (których celem jest stworzenie potencjalnego klienta
potrafiącego odnaleźć się w nowej cywilizacji informacyjnej).
Tak, więc, odpowiednio realizowana polityka państwa i regulacje prawne, przyjęcie
strategii dostosowanej do możliwości ekonomicznych kraju w odniesieniu do otoczenia ryn-
6
kowego, kapitału ludzkiego, infrastruktury może wyznaczyć odpowiednie kierunki rozwoju
i zapewnić powszechny dostęp do nowoczesnych technik teleinformatycznych. Umożliwi to
również wykształcenie populacji do funkcjonowania w nowoczesnej cywilizacji, która będzie
mogła kreować informację i wiedzę oraz wykorzystywać je w każdej dziedzinie życia.
1.2.
Wskaźniki określające predyspozycje kraju do wykorzystania możliwości
w zakresie rozwoju społeczno−
−gospodarczego stymulowanych przez techniki ICT
Wyposażenie w podstawowe urządzenia ICT, zapewnienie powszechnego dostępu do
internetu warunkuje rozwój społeczeństwa informacyjnego. Aby określić cele, sposoby i kierunki wykorzystywania technik telekomunikacyjnych i informacyjnych, ocenić ich wpływ na
procesy gospodarcze kraju, wyniki i strukturę organizacji gospodarczych, funkcjonowanie
administracji rządowej, a w dalszej perspektywie na zachowania kulturowe całego społeczeństwa niezbędne są odpowiednie informacje w tym zakresie. Mając to na uwadze, wiele organizacji międzynarodowych i krajowych opracowało zestawy mierników stopnia zaangażowania środowiska społeczno−gospodarczego i tworzenia sprzyjających warunków do rozwoju
technik ICT, gotowości do ich wykorzystania i stopnia ich wykorzystywania przez społeczeństwo danego kraju (również w porównaniu z innymi krajami świata, czy danego regionu).
Światowe Forum Ekonomii wspólnie z Międzynarodową Szkołą Biznesu (INSEAD)2
opracowało zestawy parametrów stanowiących podstawę do określenia wskaźnika ogólnego
(Network Readiness Index NRI)3 będącego miernikiem skłonności kraju do wykorzystania
rozwojowych możliwości stwarzanych przez techniki ICT. Inaczej mówiąc służy on do pomiaru stopnia przygotowania pa ństwa do współudziału w rozwoju ICT i do korzystania z
tego rozwoju. Jest on obliczany na podstawie wartości trzech parametrów, z których każdy
zawiera trzy elementy. Poniżej omówiono strukturę wskaźnika ogólnego.
1. Wskaźnik stanu otoczenia społeczno-gospodarczego (Environment Component Index) − określa, w jakim stopniu środowisko społeczno-gospodarcze sprzyja rozwojowi i wykorzystywaniu ICT na podstawie wskaźników drugiego rzędu, które dotyczą:
2
3
INSEAD − The Business School for the World.
Szczegółowe informacje na temat sposobu obliczania wskaźnika NRI i jego elementów zawarte są w [18].
7
a. stanu otoczenia rynkowego (Market Environment) − informuje, czy w kraju
występują zasoby kapitału ludzkiego i pomocnicze rodzaje działalności gospodarczej wspierające rozwój społeczeństwa informacyjnego,
b. stanu otoczenia politycznego i regulacyjnego (Political/Regulatory Environment) − uwzględnia priorytety krajowe znajdujące odzwierciedlenie w prowadzonej polityce i w regulacjach prawnych, które wpływają na stopę wzrostu
i na kierunki rozwoju,
c. stanu infrastruktury (Infrastructure Environment) − odzwierciedla poziom
osiągalności i jakości infrastruktury zapewniającej dostęp do podstawowych
zastosowań ICT w danym kraju.
2. Wskaźnik stanu gotowości do wykorzystywania ICT (Readiness) − określa
stan gotowości kraju do wykorzystywania ICT mierzony zdolnością głównych podmiotów
społecznych (mieszkańców, przedsiębiorstw, administracji publicznej) do zwiększania roli ICT jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego. Ustalany w oparciu o wskaźniki
drugiego rzędu:
a. stan gotowości mieszkańców do wykorzystywania ICT (Individual Readiness)
− ilustrujący stopień gotowości mieszkańców danego kraju do wykorzystywania ICT i zwiększania znaczenia tych technologii,
b. stan gotowości organizacji gospodarczych do wykorzystywania ICT (Business
Readiness) − wskazuje na stopień gotowości podstawowych działów gospodarki do prowadzenia działalności w oparciu o techniki ICT oraz do osiągania
z niej korzyści (dotyczy to, nie tylko wielkich korporacji, lecz również małych
i średnich przedsiębiorstw),
c. stan gotowości administracji do wykorzystywania ICT (Government Readiness) − wskazujący na stopień gotowości administracji do stosowania technik
ICT w swojej działalności.
3. Wskaźnik stanu wykorzystywania ICT (Usage) − określa wpływ, jaki techniki ICT wywierają na zachowania i preferencje podstawowych graczy życia społecznogospodarczego (mieszkańców, organizacji gospodarczych i administracji publicznej).
Na wartość tego wskaźnika mają wpływ parametry drugiego rzędu dotyczące:
8
a. stanu wykorzystywania ICT przez mieszkańców (Individual Usage) − miara
stopnia dostosowania i wykorzystywania ICT przez poszczególnych mieszkańców danego kraju,
b. stanu wykorzystywania ICT przez przedsiębiorstwa (Business Usage) − wskazuje na stopień wykorzystywania ICT we wszystkich dziedzinach gospodarki
narodowej na podstawie takich czynników, jak np.: poziom handlu elektronicznego, zarówno B2B, jak i B2C, czy transakcji prowadzonych online,
c. stanu wykorzystywania ICT przez administrację publiczną (Government Usage) − obrazuje podejście do ICT jako priorytetu rozwojowego, jak i stosowania
technik ICT w celu usprawnienia pracy samej administracji rządowej oraz jej
kontaktów z obywatelami.
Przedstawione wyżej informacje wskazują na elementy wywierające wpływ na poziom przygotowania społeczeństwa danego kraju do przeobrażenia w społeczeństwo informacyjne, lub stopnia zaawansowania jego rozwoju. Sposób obliczania wskaźników oraz dane
statystyczne dotyczące parametrów szczegółowych, charakteryzujących wykorzystanie technik teleinformacyjnych w danym obszarze gospodarki poszczególnych krajów zawierają raporty Światowego Forum Ekonomicznego [18].
Oczywiście wykorzystywane są również inne zestawy wskaźników charakteryzujących stopień wykorzystania techniki ICT, a tym samym rozwój cywilizacji informacyjnej.
Należy tu wymienić The Lisbon Review Ranking (LRR) - wskaźnik ogólny będący miarą zaawansowania poszczególnych państw Wspólnoty w realizację Strategii Lizbońskiej. Jest on
obliczany na podstawie 8 parametrów zgodnych z jej podstawowymi celami.
Również EUROSTAT, organizacja gromadząca i opracowująca dane statystyczne dotyczące funkcjonowania gospodarek poszczególnych państw członkowskich Wspólnoty posiada rozbudowaną bazę wskaźników charakteryzujących rozwój usług społeczeństwa informacyjnego w zakresie m.in. liczby użytkowników, punktów i miejsc dostępu do internetu,
wykorzystania technik ICT zarówno przez administracje państwowe, przedsiębiorstwa, jak
i użytkowników indywidualnych.
9
Rysunek 1.1. Struktura wskaźnika ogólnego stanowiącego miarę skłonności kraju do wykorzystania możliwości rozwojowych stwarzanych przez techniki ICT
OTOCZENIE
POLITYCZNO
- REGULACYJNE
RYNKOWE
•dostępność kadr naukowych
i inżynierów,
•stopień doskonałości
rynków finansowych,
•stopień doskonałości technologicznej,
•stan współdziałania wewnątrz cluster,
•stan współpracy między
organizacj. Naukowymi a przemysłem,
•utrudnienia w postaci regulacji
administracyjnych,
•stopień łatwości przy podejmowaniu
nowej działalności gospodarczej
•efektywność z jaką parlament
krajowy ustanawia prawo,
•stan prawa odnoszącego się
do ICT,
•efektywność sądów mierzona
ich niezależnością od wpływów
politycznych,
•ochrona własności intelektualnej
INFRASTRUKTURALNE
•liczba telefonicznych linii
abonenckich
na 1000 mieszkańców,
•liczba bezpiecznych serwerów
internetowych
na 1 mln mieszkańców,
•liczba hostów internetowych
na 10 000 mieszkańców
WSKAŹNIK OGÓLNY
GOTOWOŚĆ DO WYKORZYSTANIA ICT
PRZEZ MIESZKAŃCÓW
•· jakość edukacji matematycznej
i w sferze nauk ścisłych
• jakość systemu edukacji
•·jakość szkół publicznych
•·dostępność Internetu w szkołach
•·poziom preferencji nabywców
(min. punktacja przy dominacji
wyborów na podstawie ceny)
•·dynamika zachowań nabywców
(najwyższa punktacja
— przy aktywnym poszukiwaniu
najnowszych produktów,
technologii i procesów)
•·poziom opłat za korzystanie
z telefonów domowych
•dostępność ekonimiczna Internetu
PRZEZ ORGANIZACJE
GOSPODARCZE
•poziom inwestowania
w szkolenie pracowników,
•dostępność usług zapewniających
szkolenie pracowników,
•jakość szkół ekonomicznych
i w sferze zarządzania,
•poziom inwestowania w prace B+R
•wysokość miesięcznego abonamentu
telefonicznego dla firm,
•wysokość opłat za połączenia
telefoniczne dla firm
PRZEZ ADMINISTRACJĘ
•stosunek administracji rządowej
do ICT jako do priorytetu
rozwojowego,
•zakupy ICT przez administrację
rządową (najwyższa punktacja
przy kierowaniu się jakością
i nowoczesnością),
STAN WYKORZYSTANIA ICT
PRZEZ MIESZKAŃCÓW
•abonenci telefonii komórkowej
•abonenci telefoniczni
•liczba telefonów publicznych
•liczba telefonicznych linii abonenckich
•liczba abonentów szerokopasmowego
Internetu (na 1000 mieszkańców)
•liczba abonentów modemów
internetowych (na 1000 mieszkańców),
•liczba użytkowników Internetu
(na 1000 mieszkańców)
PRZEZ ORGANIZACJE
GOSPODARCZE
•powszechność stosowania
zagranicznych licencji
w rozwoju technologii,
•poziom absorpcji
nowych technologii,
•zdolność do rozwoju w oparciu
o własne innowacje,
•zdolność do pozyskiwania nowych
linii telefonicznych,
•zdolność do pozyskiwania nowych
linii telefonii komórkowej
Opracowano na podstawie [23].
10
PRZEZ ADMINISTRACJĘ
•sukcesy administracji
rządowej w realizacji
programów wspierających
rozwój ICT
•usługi administracji
rządowej on-line
1.3.
Pozycja Polski w świecie i w UE pod względem skłonności kraju do wyko-
rzystania możliwości rozwojowych stwarzanych przez ICT
W tej części pracy przedstawiono pozycję Polski na tle innych państw - zarówno świata, jak i Wspólnoty - w odniesieniu do stopnia, w jakim otoczenie społeczno-gospodarcze
w tym polityczne i regulacyjne, rynkowe i infrastrukturalne sprzyja rozwojowi technik ICT
– w oparciu o elementy wskaźnika ogólnego NRI (tabela 1.1.).
W 2005 r. wystąpiła pewna poprawa pozycji Polski w świecie w stosunku do 2004 r.
pod względem wartości wskaźnika ogólnego oraz jego składowych – z wyjątkiem parametru
dotyczącego stanu infrastruktury oraz wykorzystania ICT przez użytkowników indywidualnych
(obniżenie pozycji kraju). Jeśli chodzi o miejsce Polski w 2005 r., na tle 115 badanych krajów
świata, to pod względem wykorzystania usług społeczeństwa informacyjnego przez administrację publiczną sytuacja wydaje się dramatyczna – 90 miejsce, natomiast w odniesieniu do stanu
otoczenia politycznego i regulacyjnego nasz kraj zajmuje 62 miejsce.
Tabela 1.1. Pozycja Polski w świecie i w UE pod względem wykorzystania możliwości
rozwojowych stwarzanych przez ICT
Lp.
Wskaźnik
1. Skłonności do wykorzystywania ICT
2004 r. (104)*
Poz.
Poz.
Pkt.
glob.
UE25
-0,50
72
25
2005 r. (115)*
Poz.
Poz.
Pkt.
glob.
UE25
-0,09
53
25
2. Stan środowiska społeczno-gospodarczego
-0,51
70
25
-0,16
53
25
3.
Stan otoczenia rynkowego
-0,62
72
25
-0,09
50
21
4.
Stan otoczenia politycznego i regulacyjnego
-0,75
79
25
-0,26
62
25
5.
Stan infrastruktury
-0,16
40
25
-0,13
42
23
-0,41
73
25
0,12
44
22
6. Stan gotowości do wykorzystywania ICT
7.
Stan gotowości mieszkańców
0,15
49
25
0,34
45
25
8.
Stan gotowości organizacji gospodarczych
0,08
50
23
0,24
39
19
9.
Stan gotowości ze strony administracji
-1,46
95
25
-0,21
61
22
-0,57
72
25
-0,25
60
25
0,14
40
22
0,12
43
25
-0,62
74
25
-0,02
57
25
10. Stan wykorzystywania ICT
11.
12.
Przez mieszkańców
Przez organizacje gospodarcze
13. Przez administrację publiczną
-1,24
93
25
-0,84
90
25
Objaśnienia:
Pkt. – w 2004 r. wprowadzono zmiany w obliczaniu wskaźników polegające na odniesieniu wartości do „0”,
punktacja > 0 oznacza stan rozwoju danego państwa powyżej średniej dla danej liczby krajów objętych badaniem, natomiast punktacja < 0 oznacza, że stan rozwoju poniżej tej średniej (do roku 2003 wartość wskaźników
określano wg skali 1-7 pkt.).
Poz. glob. – pozycja Polski na tle krajów świata objętych badaniem.
Poz. UE25 – miejsce Polski wśród krajów członkowskich Wspólnoty.
* W nawiasie podano liczbę krajów objętych badaniem.
Opracowano na podstawie [23].
11
W 2004 r. prawie w każdym przypadku Polska zajmowała ostatnie miejsce wśród
25 krajów UE, jedynie pod względem stanu gotowości organizacji gospodarczych do wykorzystania ICT oraz wykorzystania nowoczesnych technik przez użytkowników indywidualnych zajmowała – odpowiednio – 23 i 22 miejsce. Mimo, że w 2005 r. stan otoczenia rynkowego i infrastruktury oraz ogólny stan gotowości do stosowania technik teleinformacyjnych
uległ poprawie, to jednak pod względem wykorzystania ICT we wszystkich trzech aspektach
nasz kraj zajmował ostatnie miejsce wśród państw członkowskich. Najkorzystniej w rankingu
światowym Polska wypadła pod względem gotowości do wykorzystania ICT – 44 miejsce
w świecie i 22 w UE, w tym przez organizacje gospodarcze (odpowiednio pozycja 50 i 19),
co może świadczyć o rozwoju krajowej e-gospodarki.
1.3.1. Wykorzystanie internetu przez biznesowych i indywidualnych konsumentów do kontaktu z administracją publiczną
Ważnym czynnikiem wywierającym wpływ na zmniejszenie wolumenu przesyłek listowych może okazać się wykorzystanie sieci internet do kontaktu z administracją publiczną,
zwłaszcza przez klientów biznesowych, którzy stanowią znaczną część usługobiorców (m.in.
korespondencja masowa) publicznych operatorów pocztowych. W tabeli 1.2. przedstawiono
udział przedsiębiorstw używających internetu do kontaktu z administracją państwową
w trzech obszarach zainteresowania - uzyskania informacji i pobierania formularzy oraz
zwrotu wypełnionych formularzy w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z dostępem do internetu.
Tabela 1.2. Udział przedsiębiorstw korzystających z internetu w celu kontaktu z administracją publiczną w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z dostępem do internetu w latach 2004 -2006
Uzyskanie informacji
2004 r.
2005 r.
2006 r.
Pobranie formularzy
2004 r.
2005 r.
Zwrot wypełnionych formularzy
2006 r.
2004 r.
2005 r.
2006 r.
47
56
57
54
68
29
26
31
60
33
31
36
56
44
45
37
%
57
52
50
Polska
45
51
55
UE-25
43
50
55
UE-15
51
58
57
UE-10
Opracowano na podstawie: EUROSTAT [30]
47
41
40
45
47
50
49
53
Dane zamieszczone w powyższej tabeli wskazują na stosunkowo duże zainteresowanie klientów biznesowych kontaktami z administracją publiczną. Jeśli chodzi o pozyskiwanie
informacji i pobieranie formularzy, to w ostatnim roku ich udział przekroczył we wszystkich
12
grupach państw UE 50%, ale już w przypadku zwrotu wypełnionych formularzy drogą elektroniczną kształtował się na poziomie poniżej 50%.
W Polsce udział ten w kolejnych latach zmniejszał się (odwrotnie niż w pozostałych
krajach ogółem), ale i tak był zdecydowanie wyższy od średniego udziału w całej Wspólnocie. Główny Urząd Statystyczny w [9] obok wyżej wymienionych form wyróżnił jeszcze wykorzystanie internetu przez przedsiębiorstwa do załatwiania całości spraw urzędowych wyłącznie drogą elektroniczną, które w 2005 r. zmalało aż o 15 punktów procentowych osiągając
poziom 16% w stosunku do 31% w 2004 r.
Dla porównania w tabeli 1.3. przedstawiono udział indywidualnych użytkowników
korzystających z internetu w celu kontaktu z administracją państwową ww. obszarach
w ogólnej liczbie użytkowników z dostępem do internetu. Generalnie, w państwach UE-25
z urzędami administracji publicznej kontaktowało się w celu uzyskania informacji ok. 20%
użytkowników, pobierania formularzy – od prawie 10% do 13%, a wypełnione formularze
zwróciło już tylko 5,6% - 8,3% internautów.
Tabela 1.3. Udział indywidualnych użytkowników korzystających z internetu w celu
kontaktu z administracją publiczną w ogólnej liczbie użytkowników posiadających dostęp do internetu w latach 2004 - 2006.
Uzyskanie informacji
2004 r.
2005 r.
2006 r.
Pobranie formularzy
2004 r.
2005 r.
Zwrot wypełnionych formularzy
2006 r.
2004 r.
2005 r.
2006 r.
3,8
13,2
14,4
11,1
3,5
5,6
6,3
4,5
2,6
6,1
6,7
5,8
2,0
8,3
9,2
6,7
%
11,9
10,7
4,7
Polska
21,4
20,7
20,6
UE-25
24,6
22,9
22,7
UE-15
12,0
14,9
18,4
UE-10
Opracowano na podstawie: EUROSTAT [30]
5,6
9,8
11,1
6,9
5,7
10,5
11,3
8,6
W Polsce udział klientów indywidualnych kontaktujących się z urzędami w kolejnych
latach zmniejszał się w każdej kategorii, w 2006 r. był nawet kilkakrotnie niższy od udziału
prywatnych użytkowników w każdej grupie krajów UE.
Według opublikowanej przez Główny Urząd Statystyczny w grudniu 2005 r. Notatki
informacyjnej - Wyniki badań GUS pt. „Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w 2005 r.” w przyszłości przewiduje się umożliwienie dokonania
wszystkich czynności niezbędnych do załatwiania danej sprawy urzędowej całkowicie drogą
elektroniczną - od uzyskania informacji, poprzez pobranie odpowiednich formularzy i ich
odesłanie drogą elektroniczną po wypełnieniu (względnie wypełnienie formularzy online na
13
stronie internetowej), aż do uiszczenia wymaganych opłat i otrzymania oficjalnego pozwolenia, zaświadczenia, decyzji lub innego dokumentu. [9]
Przedstawiona wyżej sytuacja może być dowodem na to, że indywidualni klienci
w przypadku załatwiania spraw urzędowych wymagających wypełniania i zwrotu formularzy
będą raczej czynić to osobiście bądź korzystać z usług publicznych operatorów pocztowych
w zakresie przesyłek rejestrowanych.
Reasumując, przygotowanie otoczenia społeczno-gospodarczego do wykorzystania
technik ICT w różnych obszarach życia gospodarczego i społecznego kraju jest zróżnicowany. Dlatego należy zwrócić uwagę na niekwestionowane znaczenie mierników rozwoju społeczeństwa informacyjnego, w tym elektronizacji życia społecznego i gospodarczego będących
narzędziem służącym do monitorowania, analizy i oceny zjawisk zachodzących w tym obszarze. To z kolei jest istotne – ze względu na swój interdyscyplinarny charakter - w formułowaniu strategii, czy planów rozwoju dotyczących poszczególnych sektorów Gospodarki Narodowej w tym sektora pocztowego. Należy też mieć na uwadze, aby podejmowane przez instytucje rządowe działania uwzględniały interesy wszystkich zainteresowanych stron.
14
2. Podstawowe czynniki zmieniające oczekiwania i potrzeby konsumentów
W poprzednim rozdziale przedstawiono teoretyczne rozważania na temat możliwości
rozwojowych stwarzanych przez techniki komunikacji elektronicznej w świetle podstaw tworzenia społeczeństwa.
W tej części podjęto m.in. próbę pokazania jak publiczni operatorzy pocztowi dostosowali do zmieniającego się rynku, kierunków rozwoju konkurencji. Przedstawiono również
istotne przekształcenia europejskich publicznych operatorów pocztowych wynikające zarówno z liberalizacji jak i z systematycznego wprowadzania do swojej działalności technik komunikacji elektronicznej. Więcej miejsca poświęcono na wskazanie podstawowych czynników zmian determinujących zachowania konsumentów.
Generalnie rozwój ICT wpłynął na rozwój sektora pocztowego w dwojaki sposób.
Z jednej strony, zagroził zastąpieniem tradycyjnych usług pocztowych usługami komunikacji
elektronicznej, powodując spadek wolumenu przesyłek listowych, z drugiej strony, dał możliwości publicznym operatorom wprowadzenia zmian w postaci innowacji zarówno procesów
pocztowych, jak i usług. Ta sytuacja przyśpieszyła odróżnienie poszczególnych rodzajów
pocztowych klientów, z których każdy chce oraz ma prawo być potraktowany w sposób indywidualny (wg własnych potrzeb).
Od drugiej połowy lat 90 pocztowy krajobraz znacznie zmienił się. Wielu europejskich publicznych operatorów pocztowych przeprowadziło restrukturyzację i modernizację,
wielu skorporyzowało, a kilku sprywatyzowało się. Generalnie, publiczni operatorzy pocztowi stali się bardziej zorientowani na klienta, bardziej skuteczni, efektywni i konkurencyjni, co
wynikało m.in. ze zmian organizacyjno-prawnych. Poniżej, na rysunku 2.1. przedstawiono
status prawny operatorów w UE.
15
Rysunek 2.1. Status prawny publicznych operatorów pocztowych UE
Departament Rządowy
(CY);
0,10%
Przedsiębiorstwo państwowe
(CZ, ES, FR, GR, LU, PL);
28,80%
Firmy sprywatyzowane
(AT, BE, DE, DK,
MT, NL);
33,30%
Firmy skorporyzowane
(EE, FI, HU, IE, IT, LT, LV, PT,
SE, SI, SK, UK);
37,90%
Opracowano na podstawie [24]
Na rysunku 2.2. przedstawiono kontrast między niewielkim wzrostem wolumenu
usług pocztowych i znacznie większym usług telefonicznych i poczty elektronicznej.
Uwzględnione na wykresie usługi faksowe zostały dość szybko zastąpione prawdopodobnie
usługami z wykorzystaniem technik komputerowych.
Rysunek 2.2. Rozwój usług łączności
W tabeli 2.1. zestawiono wartości wybranych rynków usług i ich roczne zmiany w latach 2003 – 2005. W 2005 r. wielkość przychodów z sektora pocztowego UE była szacowana
na ok. 110 mld euro przychodów z usług pocztowych rocznie, co stanowiło ok. 1,28% PKB
Wspólnoty, jednocześnie w sektorze usług pocztowych było zatrudnionych 1,65 mln pracowników. Wartość rynku usług telefonii stacjonarnej wynosiła 85 mld, a sektora IT – 124 mld.
Równolegle, zmiana wartości prezentowanych rynków w roku 2005 w stosunku do 2003 r.
16
przyniosła dla usług pocztowych wzrost o 15%, w sektorze IT zwiększyła się o 8%, a dla
usług transmisji danych o 19,8%, dla telefonicznych spadła o prawie 5%.
Tabela 2.1. Wartość wybranych rynków usług UE oraz ich roczne zmiany w latach 2003 2005
Wartość rynku usług:
2003 r.
2004 r.
2005 r.
mln euro
mln euro
96 328
105 307
9,32%
110 968
5,38%
15,20%
55 610
60 320
8,47%
63 651
5,52%
14,46%
9 652
114 915
9 825
119 050
1,79%
3,60%
11 862
124 150
20,74%
4,28%
22,90%
8,04%
89 436
88 084
-1,51%
85 084
-3,41%
-4,87%
telefonii mobilnej
110 121
118 253
7,38%
123 443
4,39%
12,10%
transmisji danych
44 489
48 719
9,51%
53 297
9,40%
19,80%
pocztowych w tym:
przesyłek listowych
paczek i usług logistycznych
w sektorze IT
telefonii stacjonarnej
%
mln euro
%
2005 r.
/2003 r.
%
W zestawieniu uwzględniono również szacunkową wartość segmentu przesyłek listowych oraz paczek i usług logistycznych, a więc usług z zakresu usługi powszechnej (listy,
paczki). W tym wypadku zmiany w omawianym okresie kształtowały się następująco - wzrost
o ponad 14% wartości segmentu listów, a o 23% paczek i usług logistycznych.
Taki stan rzeczy może dowodzić, że pomimo rozwoju usług na sąsiednich rynkach
sektor pocztowy nie wydaje się być zagrożony substytutami z ich strony, w szczególności
jeśli chodzi o przesyłki paczkowe i usługi logistyczne.
Wykorzystując dotychczasowe obserwacje można powiedzieć, że ICT są rzeczywistym stymulatorem zmian nie tylko w sektorze pocztowym, ale też wszystkich usług sieciowych. To z kolei coraz częściej jest brane pod uwagę przez konsumentów i w związku z tym
wzory ich zachowań będą znacząco zmieniały się, co niewątpliwie wpłynie na funkcjonowanie pocztowego sektora. Chodzi tu głównie o cztery czynniki determinujące zachowania konsumentów, a mianowicie o techniki ICT, politykę UE (tzn. systematyczne starania Komisji w szczególności Grupy Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów - dotyczące promowania rozwoju technologicznego, usług komunikacji elektronicznej, a przede wszystkim
przedefiniowania powszechnej usługi pocztowej) oraz zmiany kulturowe (mobilność, potrzeba wszechobecnego dostępu, indywidualizm itp.), a także trendy cenowe. Te cztery czynniki
są współzależne i razem ukształtują zachowania i oczekiwania mieszkańców Wspólnoty wobec rynku usług pocztowych.
17
2.1.
Techniki ICT
Głównym czynnikiem wpływającym na zmiany popytu ze strony konsumentów jest
niewątpliwie rozwój ICTs. Na podstawie zmian wskaźników dotyczących liczby stacjonarnych linii abonenckich, użytkowników telefonii komórkowej, komputerów osobistych i użytkowników internetu można powiedzieć, że nowe techniki komunikacji elektronicznej są szeroko stosowane przez mieszkańców UE podczas, gdy stare sposoby komunikacji takie jak
telefonia stacjonarna i tradycyjne usługi pocztowe w najlepszym wypadku nie rozwijają się.
Nawiązując do szacunków Komisji Europejskiej, wartość rynku usług komunikacji
elektronicznej w Unii Europejskiej (EU25) wzrosła w latach 2001 – 2005 od ok. 226 mld euro
do ok. 294 mld euro w 2005r. Komisja ocenia też, że z powodu innowacji w usługach szerokopasmowych i telefonii komórkowej, rozwój tego sektora w przyszłości będzie szybszy niż
wzrost PKB Wspólnoty. Należy przy tym zauważyć, że usługi pocztowe stanowią część szeroko pojmowanego rynku łączności, na którym można wyodrębnić poniżej scharakteryzowane obszary (segmenty).
Telefonia stacjonarna
Liczba telefonicznych linii abonenckich w Unii Europejskiej (przed rozszerzeniem
w 2004 r.) wzrosła z 159 mln w 1990 r. do 210 mln w 1999 r., a więc 32%. Ale już zmiany
zachodzące na tym rynku od 2000 r. do 2005 r.4 (tabela 2.2.) - z uwzględnieniem wszystkich
krajów obecnej Wspólnoty – widać, że do 2002 roku liczba linii abonenckich w całej UE rosła, ale od 2003 r. wykazywała tendencje spadkowe.
Tabela 2.2. Telefoniczne stacjonarne linie abonenckie ogółem (mln)
2000 r.
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
Polska
10,9
11,4
11,9
12,3
12,6
11,8
UE-15
208,1
208,7
209,5
208,1
207,6
208,7
UE-25
232,3
233,1
233,7
232,3
231,8
231,6
UE-10
24,2
24,4
24,2
24,2
24,2
23,0
Z wykresu 2.1., na którym przedstawiono roczne zmiany liczby stacjonarnych linii
abonenckich w krajach Wspólnoty w latach 2001 – 2005 wynika, że w 2005 r. w stosunku do
2000 r. w krajach UE-15 liczba stacjonarnych linii abonenckich wzrosła, a w całej Wspólno4
Dane zawarte w tabelach 2.2. – 2.5. zestawiono na podstawie wybranych Wskaźników Rozwoju Społeczeństwa
Informacyjnego z systemu (WRSI) opracowanego w Instytucie Łączności w ramach Programu Wieloletniego Rozwój telekomunikacji i poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego.
18
cie zmalała o 0,27%, w grupie państw UE-10 spadła o prawie 5%, a w Polsce wzrosła o niespełna 8%.
Wykres 2.1. Roczne zmiany liczby telefonicznych stacjonarnych linii abonenc-
8,00%
7,83%
kich w krajach UE w latach 2000 - 2005
Polska
UE-15
UE-25
UE-10
3,65%
4,03%
4,15%
6,00%
-4,97%
-0,27%
0,27%
0,49%
-0,07%
-5,98%
-4,00%
-4,84%
-0,19%
-0,20%
-0,20%
-0,59%
-0,68%
0,16%
0,25%
-2,00%
-0,91%
0,39%
0,00%
0,28%
0,33%
2,00%
0,81%
2,12%
4,00%
-6,00%
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r./2000 r.
Można, więc powiedzieć, że rynek telefonii stacjonarnej jest faktycznie w pełni
ukształtowanym rynkiem i w zasadzie zagrożenie substytucją z tej strony dla usług pocztowych nie występuje.
Telefonia komórkowa
Według informacji zamieszczonych w [6] w 1990 roku na rynku telefonii ruchomej
było 3,4 mln abonentów w 1998 r. ich liczba wzrosła do 93 mln (27 razy) w dawnej UE,
a w krajach nowo przyjętych do UE wynosiła 5,4 mln.
W tabeli 2.3. przedstawiono liczbę abonentów telefonii komórkowej w UE w latach
2000 – 2005, a jej roczne zmiany na wykresie 2.2.
Jeśli porównamy wzrost liczby abonentów od 1998 roku do 2005 r. w starych i nowych krajach członkowskich UE, to był on odpowiednio 4 i 12,5 krotny.
19
W przypadku zmiany liczby abonentów telefonii komórkowej w 2005 r. w stosunku
do roku 2000, to w Polsce wystąpił wzrost o ponad 330%, w krajach UE-10 o ponad 250%,
UE-15 – o ok. 60%, a biorąc pod uwagę całą Wspólnotę – o ok. 67%.
Tabela 2.3. Abonenci telefonii komórkowej ogółem (mln. osób)
2000 r.
Polska
6,8
2001 r.
10,0
2002 r.
13,9
2003 r.
17,4
2004 r.
23,1
2005 r.
29,2
UE-15
238,5
281,4
300,0
325,1
354,3
380,9
UE-25
250,2
299,8
324,2
353,4
387,1
417,0
UE-10
18,4
28,4
38,1
45,8
55,9
65,3
Wprawdzie, zmiany w kolejnych latach (w stosunku do roku poprzedniego) wskazują
na większe przyrosty liczby abonentów w krajach UE-10, ale są one podobnie jak w pozostałych grupach państw UE coraz mniejsze.
Wykres 2.2. Roczne zmiany liczby abonentów telefonii komórkowej w krajach UE
w latach 2001 - 2005
350,00%
253,92%
300,00%
332,29%
Polska
UE-15
UE-25
UE-10
250,00%
200,00%
59,67%
16,79%
7,73%
26,28%
7,51%
22,15%
9,52%
32,73%
8,98%
20,01%
9,01%
25,20%
8,36%
8,15%
34,16%
38,92%
6,62%
19,80%
50,00%
17,96%
48,28%
54,07%
100,00%
66,64%
150,00%
0,00%
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r./2000 r.
Taki stan rzeczy może wskazywać, zarówno na większe zagrożenie usługami o charakterze substytucyjnym w stosunku do usług pocztowych, jak i na możliwości wykorzystania
telefonii mobilnej w celu uzupełnienia przez operatorów pocztowych swojej oferty usługowej, np. do powiadamiania konsumentów za pomocą wiadomości sms o nadejściu przesyłki
poleconej, bądź paczki.
20
Komputery osobiste
W 1990 roku w 15 krajach UE wg EUROSTAT było ok. 26 mln komputerów osobistych, to oznaczało, że 7% z 370 mln mieszkańców Europejskiej Strefy Ekonomicznej używało komputerów. Do 1999 roku liczba komputerów osobistych powiększyła się do prawie
99 mln.[6]
W 2003 r., rok przed rozszerzeniem UE o 10 krajów, w UE-15 było 148 mln komputerów osobistych, a więc liczba ich wzrosła ponad 5-krotnie.
Tabela 2.4. Liczba PC ogółem (mln)
2000 r.
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
Polska
2,7
3,3
4,1
5,4
7,4
b.d.
UE-15
107,2
119,8
130,7
148,4
177,0
183,3
UE-25
114,3
128,0
140,4
160,9
192,5
199,3
UE-10
7,1
8,2
9,9
12,5
15,5
16,0
W oparciu o dane za lata 2000 – 2005 dla całej Unii Europejskiej (tabela 2.4. i wykres
2.3.) przedstawiono zmiany liczby komputerów osobistych w poszczególnych grupach
państw Wspólnoty i w Polsce oraz ich roczne zmiany.
Wykres 2.3. Roczne zmiany liczby komputerów osobistych w krajach UE w latach
160,00%
Polska
UE-15
UE-25
UE-10
125,45%
180,00%
175,73%
2001 - 2005
140,00%
120,00%
80,00%
74,41%
71,03%
100,00%
3,53%
3,06%
3,57%
0,00%
24,09%
19,65%
34,34%
19,27%
14,44%
26,60%
34,35%
13,52%
9,88%
20,26%
23,61%
9,17%
15,79%
11,97%
20,00%
23,60%
40,00%
11,72%
60,00%
0,00%
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
21
2005 r.
2005 r./2000 r.
Można zauważyć, że w kolejnych latach w stosunku do roku poprzedniego roczny
wzrost w krajach grupy UE-15 i UE-25 jest podobny i kształtuje się na poziomie od ok. 11%
do ponad 19%. Podobnie było w przypadku Polski i krajów UE-10, ale tu liczba komputerów
rosła szybciej tj. odpowiednio ok. 23% i 20% w roku 2001 i 2002, natomiast w 2003 r. i 2004
r. – ok. 34% i ponad 23%. Należy zwrócić uwagę, że dla roku 2005 brakowało danych dla
niektórych krajów UE, stąd tak widoczna różnica w przyrostach liczby komputerów w stosunku do roku 2004.
W przypadku zmian w 2005 r. w stosunku do 2000 r., z wykresu 2.3. wynika, że
w odniesieniu do Polski wzrost liczby osobistych komputerów wyniósł ponad 175%, krajów
UE-10 - 125%, UE-15 – 71%, a całej Wspólnoty – 74%.
Większe przyrosty liczby komputerów osobistych w Polsce i w pozostałych krajach
UE-10 niż w krajach dawnej „piętnastki” w kolejnych latach badanego okresu, jak również
w 2005 r. w stosunku do 2000 r. mogą wskazywać, że rynek ten w UE-15 jest bardziej ustabilizowany. W związku z tym można spodziewać się, że zmiany na nim będą zmierzały w kierunku wykorzystania przez użytkowników posiadanych komputerów do korzystania z nowoczesnych usług świadczonych w oparciu o techniki ICT.
Internet
W początkach lat dziewięćdziesiątych pojawia się masowy dostęp do internetu przez
modem. Liczba użytkowników gwałtownie rośnie, zwiększa się też liczba i różnorodność
informacji. W UE w 2000 r. liczba serwerów sieci internetowej (HOST) wynosiła 11,2 mln,
a w 2004 r. już 25,6 mln, czyli wzrosła o ponad 127%. Odnośnie liczby użytkowników internetu dane przedstawiono w tabeli 2.5., natomiast ich roczne zmiany na wykresie 2.4.
Tabela 2.5.
Użytkownicy internetu ogółem (mln osób)
2000 r.
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
Polska
2,8
3,8
8,9
9,7
9,0
10,0
UE-15
92,0
111,7
128,6
154,6
175,3
182,4
UE-25
98,3
120,8
144,9
173,2
198,3
207,5
UE-10
6,3
9,1
16,2
18,6
22,9
25,1
22
Wykres 2.4. Roczne zmiany liczby użytkowników internetu w krajach UE w latach
2001 - 2005
350,00%
257,14%
300,00%
300,30%
Polska
UE-15
UE-25
UE-10
250,00%
111,11%
9,50%
4,66%
11,11%
4,03%
23,05%
14,45%
13,42%
0,33%
14,54%
20,18%
19,55%
19,94%
15,20%
45,76%
22,92%
35,71%
50,00%
21,37%
100,00%
1,01%
77,97%
150,00%
98,24%
133,68%
200,00%
0,00%
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r./2000 r.
Z powyższych danych wynika, że w kolejnych latach najwyższe tempo wzrostu liczby
użytkowników internetu w stosunku do roku poprzedniego dotyczyło roku 2001 i 2002,
w Polsce w 2002 r. ta liczba wzrosła o ponad 133%, w krajach UE-10 – o prawie 78%.
Natomiast uwzględniając zmiany w 2005 r. w stosunku do 2000 r. należy zwrócić
uwagę na wzrost liczby użytkowników internetu w Polsce o ponad 257%, w krajach UE-10
o 300%, a w UE15 i UE-25 odpowiednio o 98% i 111%.
Tak intensywny wzrost użytkowników internetu w krajach UE-10 może stanowić potencjalne zagrożenie dla przesyłek listowych spowodowane wykorzystywaniem tego medium
w celu porozumiewania się, ale też szansę dla publicznych operatorów pocztowych na zwiększenie popytu na obsługę paczek związane z rozwoje elektronicznego handlu.
Szerokopasmowy dostęp do internetu
Według Komisji Europejskiej, również w odniesieniu do szerokopasmowego dostępu
do internetu można mówić o dynamicznym wzroście, w latach 2002 - 2004 liczba szerokopasmowych łączy wzrosła od 8,8 mln do 29,7 mln, a więc o 237%.[6]
W tabeli 2.6. przedstawiono wskaźnik penetracji dostępu szerokopasmowego wyrażony stosunkiem liczby szerokopasmowych łączy do liczby mieszkańców UE w latach 2002 –
2006 (dla krajów nowo przyjętych od 2004 r.). Jak widać poziom rozwoju tej techniki jest
23
jeszcze bardzo niski, ale biorąc pod uwagę jego zdecydowany wzrost w kolejnych latach
można mówić o jego - wzorem adaptacji przez społeczeństwo innych technik komunikacji
elektronicznej - dużym potencjale rozwojowym.
Tabela 2.6.
Wskaźnik penetracji dostępu szerokopasmowego
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2006 r.
Polska
b.d.
b.d.
0,5%
1,9%
3,9%
UE-15
2,3%
4,5%
7,6%
12,0%
16,5%
UE-25
b.d.
b.d.
6,5%
10,6%
14,8%
UE-10
b.d.
b.d.
2,5%
5,3%
8,6%
Opracowano na podstawie danych EUROSTAT: www.europa.eu.int
Jako podsumowanie opisanego wyżej rozwoju technik wywierających wpływ na zachowania konsumentów na wykresie 2.5. przedstawiono ilościowe zmiany poszczególnych
czynników z zakresu ICT w roku 2005 w stosunku do 2000 r. w UE.
Poniższe zestawienie potwierdza ustabilizowanie się rynku usług telefonii stacjonarnej, czy wręcz zanikaniem przyrostu liczby abonentów, wprawdzie w omawianym okresie
w Polsce i w UE-15 można mówić o wzroście liczby linii abonenckich odpowiednio o 7% i
0,27%, ale już w krajach UE-10 i w całej Wspólnocie UE-25 wskaźnik ten ma wartość ujemną (ok. 5% i ok.0,3%).
Wykres 2.5. Zmiany czynników z zakresu ICT determinujących zachowania konsu-
300,00%
300,30%
253,92%
Polska
UE-10
UE-15
UE-25
257,14%
350,00%
332,29%
mentów w UE (rok 2005 w stosunku do 2000 r.)
71,03%
111,11%
0,27%
-0,27%
0,00%
-4,97%
50,00%
7,83%
100,00%
66,64%
59,67%
150,00%
74,41%
125,45%
200,00%
98,24%
175,73%
250,00%
-50,00%
stacjonarne linie abonenckie
abonenci telefonii ruchomej
24
komputery osobiste
użytkownicy internetu ogółem
Natomiast w naszym kraju i w UE-10 zaobserwowano wzrost liczby abonentów telefonii komórkowej odpowiednio o ponad 330% i o 260%, podczas gdy zmiany dotyczące abonentów w krajach UE-15 i UE-25 ukształtowały się na poziomie ok. 60% i 66%.
Równie gwałtowny wzrost dotyczył liczby użytkowników internetu tak w Polsce, jak
i w krajach nowo przyjętych do UE. Mniejszą dynamiką w kolejnych latach omawianego
okresu charakteryzują się zmiany liczby komputerów osobistych, co może oznaczać, że ten
rynek powoli ulega nasyceniu i obecnie konsumenci za pomocą posiadanych komputerów
korzystają z coraz bardziej zaawansowanych usług, jakie są oferowane dzięki dynamicznemu
rozwojowi technik komunikacji elektronicznej, w tym również usług pocztowych.
Powyższe rozważania wskazują, że zachowania europejskich obywateli w sprawach
szeroko pojętej nowoczesnej łączności zmieniają się dynamicznie i taki trend utrzyma się
w przyszłości, co dowodzi, że techniki ICT są obecne we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Liczba łączy abonenckich ADSL5 i VDSL6 szybko rośnie i jest
wykorzystywana nie tylko przez klientów biznesowych, ale też po części indywidualnych, nie
mówiąc o rosnącym znaczeniu coraz bardziej dostępnych procesów przetwarzania informacji
i komunikacji za pomocą internetu. Techniki radiowe promowane przez publiczne i prywatne
podmioty rozwijają się i zmieniają się również bardzo szybko, przez co mogą pobudzić konkurencję do dywersyfikacji usług, które zaspokoją zindywidualizowane oczekiwania konsumentów. Telefonia komórkowa stała się obiektem społecznego zainteresowania daleko bardziej niż telefonia stacjonarna. Liczba komputerów wśród konsumentów, którzy do niedawna
nie myśleli o kupnie komputera stale rośnie i coraz więcej z nich korzysta z dostępu do usług
świadczonych za pomocą internetu. Tak, więc można powiedzieć, że na szeroko pojmowanym rynku łączności mamy do czynienia ze zjawiskiem konwergencji w ramach, którego
usługi świadczone na rynkach sąsiednich mogą stanowić z jednej strony zagrożenie dla rynku
usług pocztowych ze względu na swój substytucyjny charakter, a z drugiej stwarzać szereg
nowych możliwości poprzez swoją komplementarność.
Wyżej wymienione techniki mają również zastosowanie w nowych dziedzinach takich
jak e-administracja, e-bankowość, e-handel, e-medycyna, co pozwala budować społeczeństwo
informacyjne, którego rozwój jest coraz bardziej zaawansowany. To determinuje zachowania
5
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) asymetryczne cyfrowe łącze abonenckie, technika pozwalająca
użytkownikom na połączenie z Internetem i z sieciami transmisji danych poprzez standardowe linie telefoniczne.
6
VDSL (Very High data rate Digital Subscriber Line) cyfrowe łącze abonenckie o bardzo dużej szybkości
transmisji.
25
klientów biznesowych, ale też i indywidualnych, którzy wykorzystują te udogodnienia w życiu zawodowym i prywatnym.
Krótko mówiąc, świadomość rozwoju informacji i technik komunikacji elektronicznej
oraz możliwości, jakie dzięki nim otwierają się jest coraz większa wśród obywateli wszystkich krajów UE. Jest rzeczą niemożliwą, aby w nadchodzących latach techniki te nie wpłynęły na zachowania i oczekiwania konsumentów w odniesieniu do rynku usług pocztowych.
Jakkolwiek liczby tego jednoznacznie nie potwierdzają, to jednak konsumenci zarówno biznesowi, jak i indywidualni będą kierowali swoje zainteresowania w stronę elektronicznych
środków przekazu, przynajmniej w sytuacji potrzeby pilnej i bezpośredniej łączności.
2.2.
Aspekt cenowy
Aspekt cenowy w odniesieniu do zachowań konsumentów jest równie ważny jak opi-
sane wyżej czynniki techniczne. W ostatnich latach można zauważyć zdecydowany spadek
cen usług komunikacji elektronicznej. I tak np. w Polsce w 2004 r. nastąpił zdecydowany
(ponad dwukrotny w porównaniu do roku 2003) spadek cen połączeń oraz za wiadomości
sms-owe na rynku pre-paid, a efektem tego była również znaczna obniżka cen na rynku postpaid (z opłatami abonamentowymi). Przewiduje się, że trend ten będzie nadal utrzymywał się,
gdyż mimo wprowadzenia znacznych obniżek cen, koszty używania telefonu komórkowego
w Polsce, wyrażone w jednostkach siły nabywczej, były bardzo wysokie i należały do najwyższych spośród wszystkich krajów UE.
Ceny dostępu do internetu w TP również ulegają zmniejszeniu i tak np. abonament zapewniający łącze o szybkości do 128 kb/s w 2003 roku kosztował 149 zł, a w lipcu 2005 roku
już 78 zł. Mimo tego są w dalszym ciągu proporcjonalnie wysokie w porównaniu z innymi
krajami Unii Europejskiej. [10]
W lipcu 2006 roku TP wprowadziła promocję na abonament zapewniający łącze powyżej 512 mb/s. Skutkiem tego były znaczące obniżki cen wśród pozostałych graczy, liczących się na rynku detalicznym dostępu do internetu, aby utrzymać swój udział w rynku, tak
więc ceny usług nie wynikały z rachunku ekonomicznego, lecz były dopasowywane do cen
wiodącego gracza. Prawdopodobnie nie będzie to koniec obniżania cen, gdyż kolejna promocja jest jeszcze korzystniejsza cenowo, a to pociągnie promocje i obniżki cen u innych dostawców internetu. Działania takie mogą spowodować wzrost liczby gospodarstw domowych
z dostępem do internetu, gdyż eliminowana jest jedna z najczęstszych przyczyn jego braku,
jakim jest zbyt wysoki koszt dostępu (tak uważa 33% użytkowników internetu). [2]
26
W porównaniu z danymi przedstawionymi powyżej średnie roczne zmiany cen standardowych przesyłek listowych najszybszej kategorii w latach 1998-2003 w krajach Unii Europejskiej corocznie rosły, a jedynie skala tego wzrostu była różna w różnych krajach. W Polsce wzrost ten wynosił aż 27% i był najwyższy spośród krajów UE. Sytuacji nie ratuje fakt, że
średnia cena usługi w zakresie 0 – 2000 g spadła w 2004 r. o 8,7% w stosunku do roku poprzedniego, gdyż w 2005 r. znów nastąpił wzrost o 8,1%.
W latach 2003 - 2006 zaobserwowano także wzrost cen bieżących standardowych przesyłek listowych najszybszej kategorii w większości krajów Unii Europejskiej, wzrost cen zarówno krajowych, jak i zagranicznych przesyłek listowych kategorii ekonomicznej z najniższego przedziału wagowego w większości krajów UE, wyższe ceny krajowych i zagranicznych
przesyłek ekonomicznych w Polsce od średniej ceny w krajach UE-10, niższe niż w UE-25.
2.3.
Polityka UE
Kolejnym czynnikiem determinującym zachowania konsumentów na europejskich
rynkach jest określona przez UE polityka dotycząca poszczególnych obszarów życia społecznego i gospodarczego. Gwałtowny rozwój technologiczny wymusił sformułowanie przez
Komisję Europejską wyraźnej polityki promowania wykorzystywania technik cyfrowych
w wielu dziedzinach życia, w celu zapewnienia Unii Europejskiej zarówno konkurencyjności
na arenie międzynarodowej, jak i tworzenia nowych miejsc pracy oraz stymulowania wzrostu
gospodarczego. Założenia i cele tej polityki zostały określone w Strategii Lizbońskiej, która
zawiera również szereg wskaźników będących miarą skłonności krajów do wykorzystywania
możliwości rozwojowych stwarzanych przez techniki ICT, a więc tworzenia podstaw społeczeństwa informacyjnego. Należy zwrócić uwagę na trzy podstawowe obszary polityki UE,
które najbardziej łączą się z przedmiotem niniejszej pracy.
1. Rozszerzenie i wzmocnienie rynku wewnętrznego. Utworzenie jednolitego europejskiego rynku jest kluczowym obszarem polityki Unii Europejskiej. Pozytywną
cechą takiego podejścia jest to, że ogromny europejski rynek nie tylko stymulowałby konkurencję, a przez to niższe ceny i wyższy poziom jakości dla konsumenta, ale też pomógłby europejskim przedsiębiorstwom przygotować się do przyszłej
globalizacji.
2. Rozwój i modernizację europejskiej infrastruktury. Bez sprawnie działającej infrastruktury nie jest możliwe wykreowanie podaży i popytu towarów i usług. Zdaniem
27
Komisji Europejskiej głównym instrumentem jej polityki jest liberalizacja tak zwanych sektorów sieciowych.
3. Umocnienie świadomości wprowadzania innowacji i powszechnego korzystania
z technik ICTs. Komisja Europejska reprezentuje poglądy, że stosowanie informatyki przyczyni się do wzrostu produktywności, ale też do polepszenia usług dla obywateli w takich obszarach jak e-Europa, e-usługi, e-rząd, e-handel, e-medycyna etc.
Można powiedzieć, że Komisja Europejska sformułowała Strategię Lizbońską pod silnym wpływem rozwoju technik ICT, stojąc na stanowisku, że powinny one nie tylko zwiększyć wydajność i konkurencyjność firm i przez to promować rynek wewnętrzny UE, ale też
stać się narzędziami do modernizowania infrastruktury, a przede wszystkim stać się kluczem
do tworzenia nowej generacji usług – e-usług. Niestety Komisja nie uwzględniła w tej strategii, jak również w dokumencie e-Europa 2005 sektora pocztowego.
Mówiąc o polityce dotyczącej rynku wewnętrznego Wspólnoty i jej wpływie na zachowania konsumentów, należy zwrócić też szczególną uwagę na pocztową politykę UE, której podstawowym celem jest pogodzenie stopniowego i kontrolowanego otwierania rynku
usług pocztowych na konkurencję z gwarancją świadczenia usługi powszechnej.
Ramy regulacyjne sektora pocztowego Wspólnoty wyznacza Dyrektywa 97/67/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie wspólnych zasad rozwoju rynku wewnętrznego usług pocztowych Wspólnoty oraz poprawy jakości usług, zmieniona dyrektywą 2002/39WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 czerwca 2002 r.
zmieniająca Dyrektywę 97/67/WE w zakresie dalszego otwarcia usług pocztowych Wspólnoty na konkurencję.
Parlament Europejski i Rada UE mając na uwadze m.in. dynamiczne zmiany zachodzące w otoczeniu ekonomicznym, regulacyjnym i technicznym rynku usług pocztowych
Wspólnoty i w poszczególnych krajach członkowskich przedstawiła projekt kolejnej dyrektywy pocztowej zmieniającej dyrektywę 97/67/WE w sprawie pełnego urzeczywistnienia
rynku wewnętrznego usług pocztowych Wspólnoty.
W przesłankach, które były brane pod uwagę przy tworzeniu znowelizowanych regulacji sektora pocztowego, Rada Europejska zwróciła uwagę na czynniki stymulujące popyt
i zmieniające się potrzeby konsumentów, zmiany organizacyjne, automatyzację oraz wprowadzanie nowych technologii, a także upowszechnianie elektronicznych środków komunikacji
(przesłanka 11).
28
Ponadto, w marcu 2005 r. w swoich wnioskach dotyczących postępu w „realizacji
strategii lizbońskiej potwierdziła wagę budowy rynku wewnętrznego jako narzędzia wspierania rozwoju, pozwalającego na tworzenie większej liczby miejsc pracy oraz istotną rolę, jaką
do odegrania w konkurencyjnej i dynamicznej gospodarce mają efektywne usługi świadczone
w ogólnym interesie gospodarczym. Wnioski te dotyczą także usług pocztowych jako istotnego narzędzia komunikacji, handlu oraz spójności społecznej i terytorialnej” (przesłanka 5).
Natomiast w artykule 23. projektu ww. dyrektywy Komisja została zobligowana do
przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania zawierającego m.in. informacje o rozwoju sektora, „szczególnie w odniesieniu do aspektów gospodarczych, społecznych, związanych z zatrudnieniem i technologią, a także jakością usług. […..]”
Należy również zwrócić uwagę, że nowa dyrektywa poza ustanowieniem terminu
otwarcia rynku pocztowego oraz zakresem powszechnej usługi pocztowej wprowadziła nowy
artykuł 11a., którym zobowiązuje państwa członkowskie – w przypadku konieczności ochrony
interesu użytkowników, czy promocji efektywnej konkurencji w świetle warunków krajowych
– do zapewnienia odpowiednich warunków dostępu do wybranych elementów infrastruktury
pocztowej lub usług. Są to istotne regulacje, które w najbliższej przyszłości mogą znacząco
wpływać na zachowania wszystkich grup konsumentów, czy innych podmiotów (także operatorów alternatywnych) korzystających z usług publicznych operatorów pocztowych.
2.4.
Zmiany kulturowe
Kolejnym i prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem wywierającym wpływ na
zachowania konsumentów są zmiany kulturowe. W istocie, bez konsumentów zmieniających
swoje oczekiwania i potrzeby wobec różnych usługodawców, zarówno Wspólnota, jak i narodowe rządy nie podjęłyby działań promujących wykorzystanie technik ICT i dalej e-Europy.
W ostatnich latach u podłoża zmian kulturowych leży pojawienie się internetu, dlatego w tej
części pracy poświęcono więcej miejsca analizie funkcji, jakie spełnia on w życiu użytkowników i jaki wywiera wpływ na ich zachowania.
”Optymiści twierdzą, że od momentu wynalezienia internetu nic już nie będzie takie
samo, jak przedtem. Pesymiści obawiają się, że to może być prawda…”7
7
Z wykładu pt.: „Internet jako źródło przemian cywilizacyjnych” wygłoszonego w czerwcu 2005 r. przez Rektora AGH prof. R. Tadeusiewicza, http://www.biuletyn.agh.edu.pl/komunikaty/dhc_Gliwice/wyklad_Gliwice.htm
29
W każdym przypadku pojawienie się nowych technologii powoduje powstawanie nowych produktów i usług. Dowodem na to jest właśnie internet, który dokonuje transformacji
naszego życia i zachowań, stymuluje nowe potrzeby i oczekiwania wobec organizacji gospodarczych, administracji publicznej, z drugiej strony daje możliwości potencjalnym usługodawcom na zaspokojenie tych oczekiwań poprzez tworzenie nowoczesnych usług. Dlatego
został on tak entuzjastycznie przyjęty przez mieszkańców Europy.
Można wyodrębnić trzy podstawowe funkcje internetu – społeczną, ekonomiczną
i komercyjną oraz kulturalno-rozrywkową.
Funkcja społeczna
Porozumiewanie się to jedna z najbardziej podstawowych i najpopularniejszych funkcji internetu, realizowana głównie przez usługę poczty elektronicznej, w mniejszym stopniu
przez grupy dyskusyjne czy rozmaite formy komunikatorów. Jej istotą jest przekazywanie
informacji i kontakt między użytkownikami w czasie rzeczywistym, przy czym czas i położenie geograficzne nie mają żadnego znaczenia. Bezpłatny dostęp do zasobów informacyjnych
różnych organizacji umożliwia permanentne zdobywanie i uzupełnianie wiedzy.
Właśnie nowe platformy e-usług: e-medycyna, e-edukacja, e-administracja, tele-praca
pełnią ważną funkcję społeczną pozwalając na kontakt ze „światem” ludziom niepełnosprawnym, w podeszłym wieku itp.
Funkcja ekonomiczna
Najważniejszą cechą internetu jest jego globalny charakter. Jako jeden z efektów technologii informatycznych otworzył przed firmami nowe możliwości handlu. Przedsiębiorstwa,
które efektywnie posługują się siecią internet korzystają z szeregu udogodnień oraz korzyści
ekonomicznych. Tańszy w porównaniu z innymi mediami jest marketing – np. koszt dotarcia
do 10000 odbiorców przy użyciu marketingu internetowego jest prawie taki sam, jak koszt
dotarcia do 100 odbiorców drogą tradycyjną, a czas potrzebny na wprowadzenie do oferty
nowego produktu, jak również czas reakcji potencjalnych klientów jest znacznie krótszy przy
ogólnoświatowym zasięgu reklamy. [21]
Handel i usługi to dynamicznie rozwijający obszar internetu, który jest miejscem działalności gospodarczej, zarówno handlowej (sprzedaży i aukcji), jak i usługowej (bankowość
internetowa, ubezpieczenia). Atutem takiej sprzedaży jest większy asortyment towarów
i mniejsze koszty operacyjne sklepu internetowego w porównaniu ze sklepem prowadzonym
w sposób tradycyjny.
30
Internet oraz cyfrowy rynek sprzyjają nowej fali konkurencyjności firm, bowiem określają nową przewagę konkurencyjną, oferuje nowe usługi, stwarza nowe formy integracji oraz
zmienia zachowanie klientów. Techniki informatyczne i związany z nimi elektroniczny handel nieustannie rozwijają się, stwarza to możliwości nie tylko dla wielkich, ale i małych lokalnych firm do zaistnienia na wspólnym na wciąż rozwijającym się nowym rynku.
W końcu lat osiemdziesiątych minionego stulecia niewielu wyobrażało sobie robienie
zakupów bez wychodzenia z domu. Obecnie rozwój usług świadczonych za pomocą internetu
jest tak dynamiczny, że nie tylko wpłynie na zachowanie przedsiębiorstwa, ale całkowicie
może zmienić oblicze rynku.
Obecnie coraz większa liczba firm posiada swoje strony www. oraz bannery reklamowe w sieci. Przelew bankowy może być wykonany bez osobistej obecności w banku, a jedynie wystarczy dostęp do internetu oraz wirtualne konto bankowe. Coraz większe znaczenie
ma również sprzedaż przy użyciu sieci, jak również kontakt z organizacjami publicznymi,
z którymi możemy porozumiewać się korzystając z ich stron www. lub poczty e-mail. Dobrym przykładem są też wyższe uczelnie, gdzie otwierane są wirtualne kierunki kształcenia,
przez co z powodzeniem wchodzą w obszar konkurowania ze sobą używając najnowszych
osiągnięć techniki XXI wieku. [21]
„Przedsiębiorstwa, które uwzględnią czynnik zmian kulturowych w procesie planowania biznesowego, zyskają przewagę nad konkurencją - sugeruje badanie przeprowadzone
przez Global Future Forum i Unisys”. [1]
Według GFF przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą musi uwzględnić
czynnik zmian kulturowych w procesach planowania strategicznego na równi z wykorzystywanymi dotychczas takimi narzędziami, jak analizy rynkowe, czy ocena działań konkurencji.
„83 % respondentów uważa, że dostosowanie oferty produktów i usług do oczekiwań
klientów będzie miało większe znaczenie niż ich cena. Zaufanie i poszanowanie prywatności
uznano za najważniejsze kryteria decydujące o wyborze konkretnej marki w perspektywie
najbliższych 4 lat. 62 % respondentów przypuszcza, że umiejętność elastycznego dostosowywania struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków będzie miała większy wpływ na odniesienie sukcesu, niż wydajność i efektywność”. Publiczni operatorzy pocztowi powinni wziąć to pod uwagę opracowują przyszłe strategie działania.
31
Tabela 2.7. Osoby indywidualne, które za pośrednictwem internetu na przestrzeni
ostatnich trzech miesięcy zamówiły/sprzedały towary lub usługi przeznaczone do użytku prywatnego (udział w populacji 16-74 lata)
Polska
UE-10
UE-15
UE-25
2002 r.
b.d.
2003 r.
b.d
b.d.
13%
b.d.
b.d.
15%
b.d.
2004 r.
3%
3%
21%
16%
2005 r.
5%
4%
21%
18%
Z danych zamieszczonych w powyższej tabeli wynika, że w krajach UE-10 w porównaniu
z krajami UE-15 udział użytkowników wykorzystujących internet do zakupów bądź sprzedaży
produktów jest niewielki. Może to wskazywać na duży potencjał rozwojowy w tych krajach, co
mogłoby być szansą dla publicznych operatorów pocztowych do zwiększenia wolumenu paczek.
Funkcja kulturalna i rozrywkowa
W tym obszarze użytkownicy korzystają głównie z internetu w celu czytania prasy online, zdobycia informacji na temat wydarzeń politycznych, gospodarczych itp., poszukują
ofert turystycznych, śledzą wydarzenia kulturalne, czy sportowe.
Ludzie młodzi korzystają z internetu w zakresie rozrywki jako źródła muzyki i informacji o muzyce filmach, gier online, sposobu komunikacji, źródła informacji i wiadomości
ogólnych, wiedzy potrzebnej w szkole, zainteresowań i hobby.
Każdy z wyżej opisanych obszarów powoduje inne zmiany w zachowaniach użytkowników (biznesowych i indywidualnych), co niewątpliwie może wywierać wpływ na ich zapotrzebowanie na określone usługi, w tym pocztowe.
„Z pewnością na skutek wynalezienia internetu oraz (co ważniejsze) rozpowszechnienia - przyszły świat będzie wyglądał inaczej niż dzisiejszy. Ktoś powiedział, że po wynalezieniu internetu nic już nie będzie takie, jak dawniej - i po stokroć miał rację. Koła historii nie
da się jednak zawrócić, więc musimy się oswoić z myślą, że kiedyś (chyba już niedługo!) obudzimy się w świecie, w którym wszystko będzie zdominowane przez informacje i informatykę.
Niewątpliwie znowu coś na tym - jako Ludzkość - stracimy, gdyż żadna zmiana, zwłaszcza
o tak ogromnej skali, nie odbywa się bez ofiar. Natomiast wszystko wskazuje na to, że o wiele
więcej zyskamy. Jednak o tym, co zyskamy a także o tym, co stracimy, przekonają się tak naprawdę dopiero przyszłe pokolenia. My zdobądźmy się na jedną ważną mądrość: nie wypowiadajmy pochopnych kategorycznych sądów, bo przyszłość jest tajemnicą. [....]”. [17]
32
3.
Rozwój rynku usług pocztowych UE - wybrane parametry
3.1.
Udział przychodów z poszczególnych segmentów usług w ogólnych przychodach publicznych operatorów pocztowych
Aby przybliżyć strukturę kształtowania się przychodów publicznych operatorów pocz-
towych w UE w zakresie poszczególnych usług, na wykresie 3.1. przedstawiono średnie wartości procentowego udziału poszczególnych segmentów usług w przychodach z działalności operacyjnej ogółem. Wskazują one na niewielkie średnie zmiany struktury przychodów w skali
całej Unii Europejskiej. W przypadku segmentu przesyłek listowych w roku 2002 zaobserwowano jedynie niespełna 1% wzrost udziału przychodów z tej działalności, natomiast w 2003
roku jego 1,5% spadek, w roku 2004 udział przychodów w tym segmencie obniżył się o ok.
0,4%, a w 2005 roku wzrósł o 0,8%. Dane z 2004 r. roku wskazują na wzrost przychodów
z innych usług (o 1,8%) w działalności operatorów publicznych. W pozostałych segmentach
usług zaobserwowano ok. 0,5% spadki w skali całego rynku Wspólnoty. W roku 2005 obniżył
się o ok. 1,5% udział przychodów z innych usług i nieznacznie wzrosły przychody z usług finansowych i w segmencie paczek i usług logistycznych.
Wykres 3.1. Udział przychodów z poszczególnych segmentów usług pocztowych
w ogólnych przychodach operatorów w krajach UE w latach 2001 − 2005
100%
15,35%
16,40%
16,24%
17,54%
16,20%
16,01%
8,55%
8,40%
10,02%
9,33%
10,69%
58,56%
59,00%
57,73%
57,28%
57,36%
18,06%
16,47%
90%
80%
15,33%
15,48%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2001 r.
Przychody z przesyłek listowych
2002 r.
2003 r.
przychody z paczek i usług logistycznych
2004 r.
Przychody z usług finansowych
Opracowano na podstawie danych Światowego Związku Pocztowego [31]
33
2005 r.
Przychody z innych usług
Z przedstawionych wyżej informacji wynika, że w dalszym ciągu podstawowym źródłem przychodów publicznych operatorów pocztowych w Unii Europejskiej są przychody
z przesyłek listowych, następnie przychody z innych usług, usług finansowych, a najmniejszy
udział mają przychody z paczek i usług logistycznych. Należy jednak pamiętać, że są to dane
średnie i w poszczególnych krajach udział ten jest zróżnicowany.
Można też przypuszczać, że podobny poziom udziału przychodów z przesyłek listowych w ogólnych przychodach publicznych operatorów pocztowych Wspólnoty w kolejnych
latach omawianego okresu wskazuje na mniejsze - niż oczekiwane - zagrożenie ze strony
usług o charakterze substytucyjnym. Natomiast wzrost udziału przychodów z paczek i usług
logistycznych można by powiązać z wykorzystaniem przez operatorów technik ICT (np. oferowaniem nowych usług track&trace), jak również z rozwojem handlu internetowego
i w związku z tym większym popytem na usługi w tym segmencie.
3.2.
Usługi z wykorzystaniem technik ICT świadczone przez publicznych ope-
ratorów pocztowych
Nawiązując do zmian wartości segmentu innych usług, do którego zaliczane są m.in.
usługi świadczone z wykorzystaniem technik ICT poniżej przedstawiono zmiany w zakresie
świadczenia usług logistycznych oraz usług online przez publicznych operatorów pocztowych
w latach 2001 − 2005. Dane uzyskano od 24 administracji pocztowych UE (z wyłączeniem
Belgii, w przypadku Szwecji – dane dotyczyły tylko 2005 r.).
Do usług online Światowy Związek Pocztowy zaliczył:
opłaty pocztowe przez internet,
dokonywanie wpłat na rachunki przez internet,
pocztę elektroniczną,
zamawianie towarów przez internet,
inne usługi.
W tabeli 3.1. przedstawiono zakres usług świadczonych przez publicznych operatorów
pocztowych w oparciu o techniki komunikacji elektronicznej.
34
Tabl. 3.1.
Świadczenie usług z wykorzystaniem technik ICT przez publicznych operatorów pocztowych w UE w latach 2001 − 2005
Rodzaj usług
Logistyczne
Publiczny dostęp do internetu
Online
Opłaty pocztowe przez internet
Dokonywanie wpłat na rachunki przez
internet
Poczta elektroniczna
Zamawianie towarów przez internet
Inne usługi
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
Liczba operatorów
11
14
8
9
19
20
6
7
2005 r.
10
0
12
3
11
8
16
3
5
7
7
7
7
6
5
10
7
10
14
8
10
16
10
9
16
7
9
21
13
7
21
5
Z danych zamieszczonych w powyższej tabeli wynika, że w kolejnych latach do 2004 r.
wzrosła liczba operatorów świadczących ww. rodzaj usługi. W największym stopniu dotyczyło to świadczenia usług on−line i innych usług. Natomiast niewielu operatorów publicznych
oferowało swoim klientom dokonywanie wpłat na rachunki bankowe, opłat pocztowych przez
internet oraz publiczny dostęp do internetu. W dwóch ostatnich przypadkach w 2005 r. liczba
operatorów świadczących te usługi zmniejszyła się.
Do 2004 r. „inne usługi” obejmowały m.in.: system śledzenia drogi przesyłki
(track&trace), wszelkiego rodzaju wyszukiwarki kodów pocztowych, urzędów pocztowych,
wysyłanie elektronicznych kart okolicznościowych, telegram pocztowy, podpis elektroniczny,
cenniki i kalkulatory opłat pocztowych, elektroniczne katalogi adresowe, wysyłanie wiadomości do telefonów komórkowych, płatności kartą bankomatową, wymiana adresów i inne.
Spośród operatorów pocztowych, którzy podali informacje dotyczące innych usług najwięcej rodzajów usług oferowali operatorzy z Niemiec, Portugalii i Wielkiej Brytanii (po 10
rodzajów usług), Francji (9), Holandii i Włoch (8). W grupie operatorów krajów nowo przyjętych do Unii Europejskiej na pierwszym miejscu znajdował się operator czeski – 7 rodzajów
usług. Poczta Polska oferowała w tym zakresie m.in. telegram pocztowy, prenumeratę prasy,
wyszukiwarkę kodów pocztowych i urzędów pocztowych, pocztowe sklepy internetowe.
W 2005 roku Światowy Związek Pocztowy oddzielnie wymienił szereg z wymienionych wyżej usług świadczonych online. Z opublikowanych informacji wynikało, że 18 operatorów świadczy usługi „track&trace”, 16 posiada elektroniczne wyszukiwarki kodów pocztowych, a 17 informacje o taryfach. Ponadto, publiczni operatorzy oferowali marketing bezpośredni, prenumeratę czasopism, zmiany adresów i in.
35
Można przypuszczać, że rozbudowanie przez UPU wykazu usług świadczonych za
pomocą internetu świadczy o coraz bardziej zaawansowanym wykorzystaniu technik ICT
przez operatorów pocztowych w celu uzupełnienia oferty podstawowych usług pocztowych.
3.3.
Wybrane aspekty funkcjonowania rynku usług pocztowych w Polsce
Dla zobrazowania sytuacji w zakresie zmian przychodów ze sprzedaży usług poczto-
wych w Polsce, poniżej przedstawiono przychody ze sprzedaży poszczególnych usług łączności
(w tym pocztowych) w latach 2001 – 2005 (tabela 3.2.), porównanie kształtowania się ich
udziału w przychodach ze sprzedaży usług łączności ogółem oraz ich roczne zmiany w okresie
2002 – 2005
Dane zamieszczone w poniższej tabeli 3.2. wskazują na wzrost przychodów ze sprzedaży usług pocztowych o 343 mln. zł. w 2002 r. w relacji do roku 2001. W kolejnych latach
wzrost ten był mniejszy w stosunku do roku poprzedniego – rocznie średnio o ok. 280 mln. zł,
co zostało szczegółowo przedstawione w tabeli 3.3. i na wykresie 3.2.
Tabela 3.2.
Przychody ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach 2001 – 2005
Sektor usług
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
w mln zł
OGÓŁEM
32369,2
35073,5
37723,1
41595,3
42109,5
Pocztowe1)
3345,1
3687,6
3972,4
4267,4
4542,9
2)
15053,0
14947,4
13921,0
13973,3
12143,5
Telefonii stacjonarnej (i telegrafii)
707,5
963,8
1598,7
1838,1
1418,3
Transmisji telewizyjnej i radiofonicznej
254,5
594,0
153,8
146,1
124,7
Radiokomunikacyjne
10199,0
12262,8
14676,3
17243,3
18474,8
Telefonii komórkowej
611,1
873,6
1270,9
2015,9
3038,0
Transmisji danych i poczty elektronicznej
353,8
166,3
207,9
187,5
253,2
Transportowe
1)
przychody ze sprzedaży usług pocztowych obejmują: opłaty za nadane przesyłki listowe, paczki i listy wartościowe, przekazy pocztowe i emerytalno-rentowe;
2)
do 2002 r. publikowano dane dotyczące telegrafii i telefonii stacjonarnej łącznie;
Opracowano na podstawie: Łączność − wyniki działalności w 2005 r. [8]
W przypadku usług pocztowych, wzrost przychodów z ich sprzedaży z roku na rok zawierał się w granicach 10,2% (w 2002 r.) – 6,5% (2005 r.) w stosunku do roku poprzedniego.
W efekcie w roku 2005 przychody ze sprzedaży tych usług w stosunku do roku 2001 wzrosły
o niespełna 36%, podobnie jak przychody ze sprzedaży usług łączności ogółem (o 30%).
36
Tabela 3.3. Roczne zmiany przychodów ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach
2001 – 2005
Przychody ogółem
Pocztowe
Radiokomunikacyjne
Transportowe
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r.
/2001 r.
8,35%
10,24%
-0,70%
36,23%
133,40%
20,24%
42,96%
-53,00%
7,55%
7,72%
-6,87%
65,87%
-74,11%
19,68%
45,48%
25,02%
10,26%
7,43%
0,38%
14,97%
-5,01%
17,49%
58,62%
-9,81%
1,24%
6,46%
-13,09%
-22,84%
-14,65%
7,14%
50,70%
35,04%
30,09%
35,81%
-19,33%
100,47%
-51,00%
81,14%
397,14%
-28,43%
Do usług, których sprzedaż generuje coraz mniejsze przychody należą usługi telefonii
stacjonarnej i radiokomunikacyjne, w 2005 roku w stosunku do roku 2001 obniżyły się odpowiednio o 19% i 51%. Również usługi transportowe charakteryzował spadek w tym okresie
o, ponad 28%, chociaż akurat w 2005 r. w stosunku do 2004 r. przychody ze sprzedaży tych
usług wzrosły o 35%.
Wykres 3.2. Roczne zmiany przychodów ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach 2001 – 2005
397,14%
160,0%
Przychody ogółem
Radiokomunikacyjne
140,0%
Pocztowe
Transportowe
120,0%
100,0%
80,0%
60,0%
40,0%
20,0%
0,0%
-20,0%
-40,0%
-60,0%
-80,0%
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r./2001 r.
Do segmentów usług łączności w Polsce, które – poprzez swój substytucyjny charakter – mogą stanowić pewne zagrożenie (ale też i możliwości) dla usług pocztowych należą
usługi telefonii komórkowej oraz transmisji danych i poczty elektronicznej. Jednak wzrost
tych pierwszych wykazuje w rozpatrywanym okresie mniejszą dynamikę – od 20% w 2002 r.
do 7% w 2005 roku. Natomiast w przypadku poczty elektronicznej i transmisji danych, rocz37
ny przyrost przychodów wykazuje tendencje wzrostowe (powyżej 42%), a liczony relacją
wzrostu przychodów w 2005 roku w stosunku do 2001 r. wyniósł 397%.
W tabeli 3.4. i na wykresie 3.3. przedstawiono udział przychodów ze sprzedaży poszczególnych usług łączności w przychodach ogółem z ich sprzedaży.
Tabela 3.4. Udział przychodów ze sprzedaży poszczególnych usług łączności w przychodach ogółem z ich sprzedaży w Polsce w latach 2001 - 2005
Sektor usług
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
w%
OGÓŁEM
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Pocztowe
10,3
10,5
10,5
10,3
10,8
Telefonii stacjonarnej i telegrafii
46,5
42,6
36,9
33,6
28,8
2,2
2,7
4,2
4,4
3,4
Radiokomunikacyjne
0,8
1,7
0,4
0,4
0,3
31,5
35,0
38,9
41,5
43,9
1,9
2,5
3,4
4,8
7,2
Transportowe
1,1
0,5
0,6
0,5
0,6
Pomimo malejącej dynamiki wzrostu przychodów ze sprzedaży usług telefonii stacjonarnej ich udział w ogólnych przychodach ze sprzedaży usług łączności był duży.
Wykres 3.3. Udział przychodów ze sprzedaży usług łączności w przychodach ogółem
z ich sprzedaży w Polsce w latach 2001 - 2005
1,10%
0,60%
0,50%
0,60%
0,50%
3,40%
2,50%
1,90%
100%
7,20%
4,80%
90%
31,50%
35,00%
80%
38,90%
41,50%
0,80%
70%
43,90%
1,70%
0,40%
2,20%
60%
0,40%
2,70%
0,30%
4,20%
4,40%
50%
3,40%
40%
46,50%
42,60%
36,90%
30%
33,60%
28,80%
20%
10%
10,30%
10,50%
10,50%
10,30%
10,80%
0%
2001 r.
Pocztowe
Radiokomunikacyjne
Transportowe
2002 r.
2003 r.
Telefonii stacjonarnej i telegrafii
2004 r.
38
2005 r.
W przypadku przychodów ze sprzedaży usług telefonii komórkowej, których przyrost
z roku na rok w badanym okresie był coraz mniejszy, to ich udział w przychodach z usług łączności zwiększał się od 31,5% w 2001 r. do prawie 44% w 2005 r.
Z danych przedstawionych powyżej wynika, że udział przychodów ze sprzedaży usług
pocztowych w ogólnych przychodach ze sprzedaży usług łączności w Polsce w rozpatrywanym okresie pozostaje bez zmian i oscyluje wokół 10%. Nie jest to, więc dział nadający dynamikę krajowej gospodarce, ale dość czuły społecznie i bez jego właściwego funkcjonowania trudno wyobrazić sobie prawidłowo funkcjonujące państwo. Zdecydowanie najszybciej
rozwijającym się sektorem usług łączności stał się sektor usług transmisji danych i poczty
elektronicznej, chociaż jego udziały w przychodach ogółem ze sprzedaży usług łączności
kształtują się na poziomie 2% - 7,2%.
39
4.
Kierunki zmian na europejskim rynku usług pocztowych związane
z rozwojem technik ICT
Europejscy operatorzy pocztowi od wielu lat wykorzystują procesy liberalizacyjne
i zmiany otoczenia prawnego zachodzące na rynkach usług pocztowych w krajach Wspólnoty, inwestując swoje środki w tworzenie nowych usług, bądź poszerzanie oferty już istniejących i udoskonalanie pocztowego łańcucha wartości. Analizując strategie największych operatorów można powiedzieć, że dostrzegają oni możliwości, jakie daje technika cyfrowa
i w związku z tym przesunęli swoją aktywność na cztery - opisane w dalszej części pracy nowe obszary działalności: wzbogacone usługi w zakresie doręczania przesyłek, usługi logistyczne, usługi on−line, usługi finansowe.
Oczywiście jest to możliwe - podobnie jak w przypadku rozwiniętych przemysłów dzięki modernizacji i innowacji w pierwszej kolejności procesów, a następnie produktów
i usług. W obu wypadkach wykorzystywano techniki ICT. Obecnie, można powiedzieć, że
część publicznych operatorów pocztowych EU-15 z powodzeniem podjęło te wyzwania
i przeobraziło się w skuteczne i innowacyjne firmy odpowiadające na potrzeby klientów
i rynku. Można, więc wyodrębnić dwa różne etapy modernizacji poczty. W pierwszym zasiedziali operatorzy pocztowi zaczęli systematyczne stosować techniki ICT w celu zmodernizowania (unowocześnienia) zarówno logistyki jak i zarządzania. Drugi etap charakteryzuje się
utrwalaniem w świadomości znacznej części konsumentów zarówno biznesowych, jak i indywidualnych korzyści wynikających ze stosowania technik komunikacji elektronicznej, co
z kolei zmusiło operatorów pocztowych do odpowiedzi na ich oczekiwania w postaci nowych
produktów i usług. Jednocześnie drugi etap zbiegał się z coraz bardziej zliberalizowanym
rynkiem usług pocztowych, jak również ze zmianami w całym sektorze pocztowym, który
odsuwa się od typowych dwukierunkowych usług komunikacyjnych i zmierza do integracji
pewnego obszaru rynku z telekomunikacją i rynkami logistyki. Wprawdzie istnieją jeszcze
znaczące różnice wśród europejskich publicznych operatorów pocztowych, to jednak większość z nich wprowadziła już innowacje w procesach i usługach pocztowych i stale je rozwija.
Innowacja procesów pocztowych
Publiczni operatorzy pocztowi wprowadzali (i nadal wprowadzają) zmiany w głównych procesach pocztowych w oparciu o systematyczne stosowanie technik komunikacji elektronicznej. Chodzi tu m.in. o wprowadzenie techniki śledzenia przesyłek „track and trace”,
jak również inwestycje ponoszone na budowę wysoko zaawansowanych technicznie centrów
40
sortujących. W rzeczywistości, dzięki wykorzystaniu technik ICT pocztowi operatorzy osiągnęli kilka celów, m.in. zwiększenie efektywności procesów produkcyjnych, skrócenie terminów i zwiększenie częstotliwości dostaw, jak również znaczącą poprawę jakości usług. Doprowadziło to m.in. do zwiększenia dodatnich wyników finansowych operatorów zasiedziałych, dalej do ich rozwoju i - jak w innych sektorach otwartych dla konkurencji - rynek został
pobudzony i w pewnym stopniu zintegrowany na ponadnarodowym poziomie.
Innowacja usług
Modernizacja pocztowego procesu produkcyjnego jest tylko jedną stroną przeobrażeń
w sektorze pocztowym. Druga, to przekształcanie i ulepszanie usług pocztowych, które miało
miejsce mniej więcej w tym samym czasie również z wykorzystaniem ICT. Od wczesnych lat
dziewięćdziesiątych do chwili obecnej w literaturze przedmiotu pojawiały się ostrzeżenia, że
w obliczu pojawienia się nowych substytutów bazujących na ICT - szczególnie internetu
(poczta elektroniczna) i telefonii komórkowej (sms, mms) segment przesyłek listowych, który
generuje ok. 60% ogólnych przychodów operatorów pocztowych w uprzemysłowionych krajach UE chyli się ku upadkowi. [6]
Jednak okazało się, że potencjalne zagrożenia ze strony substytutów komunikacji elektronicznej mogłyby przenieść korzyść z działalności pocztowej. Publiczni operatorzy pocztowi rozwinęli nowe atrakcyjne usługi, które stanowią daleko aktywniejsze wykorzystanie nowoczesnych technik ICT. Na przykład, szeroki zakres usług, do których dostęp oferowany
jest przez internet. Poniżej wymieniono niektóre z nich:
zastosowanie usług online do projektowania i wysłania przesyłek reklamowych
(włączając sprzedaż online adresów pocztowych),
zamówienia online wszelkich produktów, włączając znaczki z projektem i firmowym logo klienta,
zakupy online znaczków, kopert, opakowań, skrzynek pocztowych, magazynowanie i przesyłanie poczty pod różne adresy i z różnymi terminami doręczeń,
integracja fizycznej i nie-fizycznej poczty poprzez dedykowaną i zorientowaną na
potrzeby klienta witrynę sieci (na przykład korespondencja byłaby przedstawiana
elektronicznie, a klient może zdecydować, co chce z tym zrobić: dostarczyć, przechować w archiwum, wydrukować, czy usunąć; możliwe są też inne usługi jak np.
wpłaty na rachunki),
41
zmiany adresów (przekierowanie korespondencji na nowy adres, jak również przesyłanie informacji nadawcom o zmianie adresu),
w miejsce prób dostarczenia paczki tradycyjnym sposobem (niezależnie czy klient
jest w domu, czy też nie) odbiorca otrzymuje zawiadomienie pocztą elektroniczną
albo sms-em z kilkoma możliwościami dostawy/odbioru (na przykład z 24 godzinnym dostępem do punktów doręczeń).
wiele innych usług z elastycznymi opcjami dotyczącymi np. zwrotu paczek, zapłaty, i in.
Światowy Związek Pocztowy (UPU) wprowadził termin "e-poczta” dla podkreślenia
faktu, że techniki ICT mogą i są używane w celu stymulowania rozwoju pocztowego rynku
m.in. w formie nowych usług, a być może nawet nowego modelu działalności pocztowej.
W tradycyjnym dostarczaniu listów i paczek z punktu A do punktu B techniki komunikacji
elektronicznej mogą dać nowe możliwości w postaci wartości dodanej, a przez to pomóc publicznym operatorom pocztowym w dostosowaniu się do aktualnych potrzeb klienta. Według
UPU wynikiem tego, zasiedziali operatorzy rozwijają swoje oferty w kierunku wymienionych
usług wykorzystując je na niżej omówionych obszarach.
Nowe usługi w zakresie doręczania przesyłek (new mail/parcel services). Najbliższe
podstawowym usługom zmiany, to poszerzenie oferty dostarczania przesyłek z korespondencją i paczek o nowe elementy usługi np. o - wspomniane wcześniej - powiadamianie o przesyłce za pomocą sms, co może w znacznym stopniu zwiększyć konkurencyjność operatora
w stosunku do innych działających na krajowym rynku. Również korzystnych zmian można
by oczekiwać po rozszerzeniu oferty usług podstawowych na międzynarodowym rynku usług
w zakresie zarządzania, dostarczania przesyłek o zasięgu globalnym.
Równolegle do zmniejszenia wolumenu nadanych przesyłek spowodowanego prawdopodobnie przez substytuty ze strony nowych technologii publiczni operatorzy pocztowi
powinni wprowadzić techniki komunikacji elektronicznej dla własnej korzyści i ochrony (zachowania) wolumenu przesyłek listowych. W literaturze przedmiotu uważa się, że oczekiwana substytucja ze strony ICT już się dokonała i np. email jako technika nie jest już nowym
sposobem komunikacji (ale jako nowość dotyczyła lat dziewięćdziesiątych). W konsekwencji,
nie należy oczekiwać dalszej, tak dynamicznej ekspansji substytucji dla przesyłek listowych,
ponieważ w znacznym stopniu klienci, którzy zrezygnowali z komunikacji za pomocą listów
na rzecz np. poczty elektronicznej już tego dokonali. Ponadto uważa się, że ten sposób komu-
42
nikacji zagraża w większym stopniu zwykłym rozmowom telefonicznym (telefonii stacjonarnej) niż korespondencji. W I p. 2006 r. w Polsce oszacowana na podstawie [2] liczba użytkowników internetu korzystających z poczty elektronicznej wynosiła ok. 8,5 mln osób.
Jeśli chodzi o usługi telefonii komórkowej - według szacunków [14] w latach 2003
– 2005 liczba wysłanych wiadomości tekstowych w polskich sieciach komórkowych kształtowała się następująco: 5,3 mld, 8 mld oraz 12 mld - to wprawdzie wydaje się, że mogą one
stanowić potencjalne zagrożenie dla tradycyjnych usług pocztowych, ale też wykorzystywane
przez publicznych operatorów pocztowych mogą je doskonale uzupełniać.
Usługi logistyczne (logistics). Wielu operatorów, licząc na wykorzystanie posiadanego
zaplecza logistycznego oferuje usługi dla odbiorców instytucjonalnych w kraju i poza jego
granicami. Ten obszar działalności może być źródłem szybkiego wzrostu przychodów, jednak
naraża on publicznych operatorów pocztowych na konkurencję ze strony wielkich „graczy”
tego sektora, którzy mają pod kontrolą usługi logistyczne świadczone przy użyciu własnego
taboru samochodowego, kolejowego i lotniczego stosując nowoczesne systemy zarządzania.
Usługi on−line (on−line services). Pierwsze usługi w tym zakresie − poczta elektroniczna (e−mail) − były wprowadzane jako usługi dostarczania korespondencji. Obecnie coraz
więcej operatorów pocztowych świadczy bardziej zaawansowane usługi oferując małym
i średnim firmom usługi elektronicznego handlu, zarządzania adresami poczty elektronicznej,
a także usługi „elektronicznego kuriera”, elektronicznych publikacji oraz internetowe aukcje.
Tego rodzaju działalność, stawia operatorów pocztowych w obliczu bezpośredniej konkurencji z gigantami telekomunikacyjnymi, komputerowymi i innymi firmami funkcjonującymi na
rynku komunikacji elektronicznej, również na rynkach międzynarodowych.
Usługi finansowe (financial services). Wielu operatorów pocztowych przywraca lub
rozszerza podstawową ofertę usług bankowych i ubezpieczeniowych. W Europie, operatorzy
świadczą głównie usługi w systemie giro − realizowanie należności za pomocą pocztowego
systemu przelewowego, wykorzystującego szeroką sieć rachunków (kont) wewnątrz kraju.
System ten obejmuje wiele instytucji i użytkowników, a także oferuje gospodarstwom domowym prowadzenie rachunków oszczędnościowych. Operatorzy pocztowi prowadząc nową
działalność finansową wykorzystują wszelkie możliwości, jakie dają im techniki komunikacji
elektronicznej od usług e−banking i płacenia rachunków do świadczenia zaawansowanych
usług kredytowych oraz wielu usług w zakresie działalności ubezpieczeniowej. Czyni to ope-
43
ratorów pocztowych – posiadających rozległą sieć placówek pocztowych na terenie kraju jednostkami konkurencyjnymi wobec wielkich instytucji finansowych.
Jednak usługi świadczone z wykorzystaniem ICT mogą w znaczącym stopniu zastąpić
dotychczas przesyłane pocztą wyciągi z kont bankowych, czy wpłaty na rachunki bankowe
z uwagi na fakt rosnącego wykorzystywania przez konsumentów usług e-bankowości i elektronicznej obsługi rachunków. Poniżej przedstawiono informacje, które mogą stanowić potwierdzenie tych obaw.
W Polsce liczba rachunków bankowych dostępnych przez internet przekroczyła
w 2005 r. (lipiec) 6,6 miliona. Jak szybki i nieprzewidywalny jest to rozwój świadczyć może
fakt, że w 2002 roku rachunków takich było 1 ml, a eksperci przewidywali, że do 2005 roku
ich liczba podwoi się. Około 4 milionów rachunków jest aktywnie wykorzystywanych przez
ich posiadaczy za pośrednictwem internetu. Liczba rachunków bankowych na koniec czerwca
2005 r. wyniosła 24 miliony w UE, a liczba kart płatniczych wydawanych przez banki przekroczyła 18,8 miliony. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca w Polsce
w 2004 r. wyniosła tylko 5,2 podczas gdy w UE-15 aż 45. Liczba natomiast płatności bezgotówkowych na 1 mieszkańca w ciągu roku w naszym kraju wyniosła 20, podczas gdy w UE15 już 140. Gdy zmiany te powiążemy z rozwiązaniami w biologii, genetyce i materiałoznawstwie i konieczność przejścia do nowej zróżnicowanej bazy energetycznej to przed nami rysuje się nowa cywilizacja, w której podstawowym surowcem będzie informacja. I może miał
rację Tofler8, kiedy napisał, że najbardziej uderzającą zmianą w cywilizacji trzeciej fali będzie chyba przeniesienie pracy z fabryki i biura na powrót do domu. [10]
W oparciu o wyniki badań zamieszczone w [2], które dotyczyły wykorzystania internetu przez jego użytkowników można oszacować, że w Polsce w pierwszej połowie 2006 r.
ok. 3 mln osób dokonywało za pomocą internetu obsługi rachunków bankowych.
Każdy z opisanych wyżej obszarów usług można rozpatrywać też w kontekście:
inicjatyw chroniących podstawowe usługi lub wzbogacających już istniejące − mają one na celu wzmocnienie znaczenia podstawowych usług, przez wprowadzanie
do nich nowych elementów, co czyni je bardziej atrakcyjnymi dla użytkownika
i poszerza ich geograficzny zasięg;
inicjatyw pobudzających operatorów do wprowadzania na rynek pocztowy nowych usług, które dzięki wysokiemu potencjałowi wartości dodanych − w każdym
8
A.Toffler . Trzecia fala.PIW.1997
44
z czterech obszarów wymiany z użytkownikiem − generują nowe przychody,
a także umożliwiają tym operatorom zająć konkurencyjną pozycję na rynku usług
pocztowych.
Pozostaje obserwować, czy te propozycje utrzymają się na rynku i, czy przynajmniej
wygenerują pewną dynamikę wewnętrznych innowacji pocztowych operatorów, którzy są
nastawieni pozytywnie do wyzwań, jakie niesie ze sobą rozwój ICT.
Przeobrażenia na rynku usług pocztowych można rozważać jeszcze w innym ujęciu,
uwzględniając fakt, że tradycyjne usługi pocztowe ewoluują w dwu kierunkach, a mianowicie:
1. od przesyłek z korespondencją do usług informacyjnych (usługi przekazywania
wiadomości) z jednej strony i
2. od paczek do usług logistycznych z drugiej.
W celu pokazania sytuacji w tych dwóch aspektach usług na wykresie 4.1. przedstawiono zmiany liczby przesyłek listowych i paczek (krajowych i zagranicznych) w latach 2002
-2005 w Unii Europejskiej.
W odniesieniu do krajowych przesyłek listowych w omawianym okresie - do 2004 r.
ich liczba rosła, a w roku 2005 spadła o ok. 1,2%, co w efekcie dało 4% wzrost w stosunku do
2001 r. Wolumen listów zagranicznych w kolejnych latach zmniejszał się i w 2005 r. w stosunku do 2001 r. spadek ten wyniósł ok. 18%.
Sytuacja w segmencie paczek przedstawiała się następująco: w kolejnych latach omawianego okresu liczba krajowych paczek zwykłych malała i w efekcie w 2005 r. w porównaniu
z rokiem 2001 spadła o ponad 7%, natomiast liczba zagranicznych paczek wzrosła o 3,6%.
Oczywiście przedstawione dane charakteryzują ogólny obraz sytuacji w segmencie
przesyłek listowych i paczek w publicznym sektorze pocztowym Wspólnoty. Biorąc pod
uwagę specyficzne warunki występujące w poszczególnych krajach UE, czy grupach krajów
obraz ten będzie inny.
45
Wykres 4.1. Roczne zmiany liczby przesyłek listowych oraz zwykłych paczek krajo-
3,60%
4,14%
1,52%
2,54%
0,36%
0,84%
0,87%
5,00%
2,37%
3,62%
wych i zagranicznych w krajach UE w latach 2002 - 2005
-5,43%
-7,28%
-9,13%
-5,00%
-0,93%
-1,19%
-6,99%
-2,62%
-2,28%
-1,64%
-0,83%
0,00%
-10,00%
-18,17%
Liczba krajowych przesyłek listowych
-15,00%
Liczba zagranicznych przesyłek listowych
Liczba krajowych paczek zwykłych
Liczba zagranicznych paczek zwykłych
-20,00%
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2005 r./2001 r.
Odnośnie przekształcania się tradycyjnych przesyłek z korespondencją w usługi informacyjne należy zwrócić uwagę na to, że w przeszłości operator pocztowy mógł (w uproszczeniu) przyjmować i doręczać przesyłki listowe i inne formy drukowane, natomiast obecnie
może wykorzystać techniki informatyczne do stworzenia oferty nowych usług w postaci
poczty hybrydowej, jak również usług informacyjnych. Ponieważ większości form drukowanych można nadać postać cyfrową, to stwarza możliwości wysłania ich przez internet
(e-mail), czy telefon komórkowy (sms). Dla publicznych operatorów pocztowych, poczta hybrydowa otwiera nowe perspektywy: klienci, przeważnie biznesowi, ale też i indywidualni
mogą komponować listy albo inne publikacje i przesyłać ich cyfrową kopię do pocztowego
operatora, który – zależnie od dyspozycji klienta - wydrukuje, opatrzy adresem i dostarczy do
odbiorcy tradycyjną drogą bądź w formie elektronicznej. Pozwoli to również obniżyć koszty
usługi eliminując chociażby koszty transportu.
Ten rodzaj usługi może być stosowany z powodzeniem w odniesieniu do przesyłek reklamowych w przypadku, których - w odróżnieniu od listowych - wydaje się, że nowe techniki
powodują wzrost wolumenu tego segmentu. Nawet wchodzący na rynek dostawcy usług internetowych muszą reklamować swoje produkty tradycyjną drogą (korzystając z usług pocztowych) zanim pozyskają jakichkolwiek klientów. W 2005 r. w porównaniu z rokiem 2001
w 19 krajach Wspólnoty nastąpił wzrost wolumenu przesyłek reklamowych o prawie 33%.
46
W przeciwieństwie do segmentu przesyłek listowych na rynku paczek nie występują
substytuty, jak również wykorzystanie technik ICT obecnie w większym stopniu stymuluje
obrót w tym segmencie, czego dowodzi szybki wzrost sklepów online (handel elektroniczny),
które w następstwie - aby dostarczyć zamawiane poprzez internet produkty - korzystają
z usług publicznych operatorów bądź firm kurierskich. Ponadto dowodem podwyższenia
efektywności publicznych operatorów pocztowych jest fakt, że coraz częściej operatorzy alternatywni korzystają z ich pocztowego łańcucha dostaw. Pocztowi operatorzy i firmy logistyczne decydują się na stosowanie zaawansowanych technik ICT i dzięki temu rozszerzają
swoją ofertę usługową, przez co pozyskują nowych, głównie biznesowych klientów. Tak,
więc rozwój elektronicznego handlu wzmacnia ten proces i otwiera nowe możliwości dla operatorów pocztowych.
Wspólnym mianownikiem opisanych wyżej kierunków przeobrażeń zarówno w segmencie przesyłek listowych, jak i paczek może być usługa „track and trace” (śledzenie drogi
przesyłki) dostarczająca klientom informacji na temat, na jakim etapie procesu pocztowego
znajduje się w danej chwili ich przesyłka, jak również umożliwiająca otrzymanie potwierdzenia jej doręczenia. Inne usługi o wartości dodanej stanowią usługi zarządzania przyjmowaniem i rozsyłaniem korespondencji, drukowania, pakowania, i inne.
Krótko mówiąc, aktywne i systematyczne wykorzystywanie technik komunikacji elektronicznej przez publicznych operatorów pocztowych zarówno do wprowadzenia innowacji
usług jak i procesów pozwoliła im w pewnym stopniu uniknąć zagrożenia ze strony substytucji w segmencie przesyłek listowych i skorzystać z możliwości, jakie daje internet i szczególne potrzeby klientów w segmencie paczek. W obu przypadkach można było uzyskać wartość
dodaną usług. Wracając do zaktualizowania definicji powszechnej usługi pocztowej, w związku z powyższymi rozważaniami należy zadbać o to, aby jej nowa zawartość raczej zachęcała,
niż przeszkadzała takim inicjatywom i kierunkom rozwoju operatorów pocztowych.
4.1.
Usługi pocztowe – rodzaje grup klientów, kierunki przepływu przesyłek
z korespondencją na rynku Wspólnoty
Wpływ technik komunikacji elektronicznej można (i należy) rozważać również
w świetle rozwijających się potrzeb poszczególnych grup konsumentów zainteresowanych
różnymi segmentami usług pocztowych. Właśnie w celu dostosowania oferty do potrzeb swoich klientów pocztowi operatorzy – podobnie jak i inni zorientowani na rynek dostawcy usług
– coraz częściej wprowadzają segmentację odbiorców swoich usług.
47
Wiedza na temat oczekiwań i potrzeb klientów ma decydujące znaczenie zarówno dla
operatorów pocztowych rozwijających swoje usługi jak i dla kreatorów polityki rynkowej
zapewniającej klientom poczty coraz lepsze usługi. Dotychczas w publicznych dyskusjach
dotyczących zmian w popycie na usługi pocztowe silniej akcentowano to, co jest korzystne
dla operatorów niż to, co jest pozytywne dla ich klientów.
Jako tło dla rozważań na temat udziału poszczególnych grup klientów i ich popytu na
określone usługi pocztowe na rysunku 4.1. przedstawiono segmentację rynku usług pocztowych Wspólnoty.
Rysunek 4.1. Segmentacja rynku pocztowego Wspólnoty
L isty , k a r tk i p o c z to w e
K o r e sp o n d e n c ja u r z ę d o w a
P r z e sy łk i
z k o r e sp o n d e n c ją
P r z e sy łk i
a d r e so w a n e
P r z e sy łk i r e k la m o w e
Segm ent
p r z e sy łe k
listo w y c h
do 2000 g
D ruki
a d r e so w a n e
K a ta lo g i
C z a so p ism a
P r a sa c o d z ie n n a
P r z e sy łk i r e k la m o w e
n ie a d r e so w a n e
Segm ent
paczek
2 kg - 20 kg
U słu g i
e k sp r e so w e
i k u r ie r sk ie
D ruki
b e z a d r e so w e
P aczki
D o k u m e n ty ,
p a c z k i, listy
W tej części pracy zostaną przedstawione główne grupy odbiorców usług pocztowych,
a także potencjalne potrzeby zachowania dla nich obowiązku powszechnej usługi pocztowej.
W związku z tym wyodrębniono dwie kategorie nadawców i odbiorców przesyłek listowych
i paczek na rynku usług pocztowych:
-
klienci biznesowi (organizacje, przedsiębiorstwa, administracja publiczna itp.)
(„B”),
-
klienci indywidualni (gospodarstwa domowe, małe i średnie przedsiębiorstwa)
(„C”)
48
oraz zidentyfikowano cztery podstawowe kierunki przepływu ww. przesyłek, a mianowicie
C2C, C2B, B2C i B2B:
C2C: klienci indywidualni – klienci indywidualni.
C2B: klienci indywidualni – klienci biznesowi,
B2B: klienci biznesowi – klienci biznesowi,
B2C: klienci biznesowi – klienci indywidualni,
W literaturze przedmiotu niewiele jest informacji dotyczących udziału nadawców
i odbiorców usług świadczonych w segmencie paczek. W [6] zamieszczono na ten temat dane
z 2003 r., według nich na rynku Wspólnoty 25% paczek nadali klienci biznesowi do klientów
biznesowych, a 60% do indywidualnych. W kierunku C2B zidentyfikowano 5% paczek,
a C2C – 10%. Można przypuszczać, że podobne proporcje zachowały się do chwili obecnej.
W tabeli 4.1. przedstawiono procentowy udział przepływów strumieni przesyłek listowych we wszystkich czterech kierunkach na rynku pocztowym UE w latach 2004 i 2005.
Tabela 4.1. Nadawcy i odbiorcy przesyłek listowych w UE
Odbiorca
B
Nadawca
C
B
2004 r.
27,0%
2005 r.
25,6%
2004 r.
60,4%
2005 r.
61,9%
C
6,2%
5,4%
6,4%
7,1%
Opracowano na podstawie: WIK Consult [24,25]
Z powyższego zestawienia wynika, że ok. 90% wszystkich przesyłek listowych w UE
generowanych było przez nadawców biznesowych. W tym zakresie bardzo znaczący jest kierunek biznes – klienci indywidualni (B2C) dotyczy on ponad 60% nadawanych przesyłek.
Można również zauważyć, że w 2005 roku (w stosunku do poprzedniego) spadł udział przesyłek nadawanych w kierunku B2B, a wzrósł w kierunku B2C. Jeśli chodzi o klientów indywidualnych, to ich udziałem było ponad 12% przesyłek. W tym segmencie nastąpiła również
podobna zmiana, tzn. klienci indywidualni nadali w 2005 roku mniej przesyłek do biznesu,
a więcej do klientów indywidualnych.
W innym układzie, w tabeli 4.2. przedstawiono kierunki przepływu przesyłek adresowanych dla krajów Wspólnoty.
Zestawienie to potwierdza przedstawione wyżej dane - odnoszące się do całej Wspólnoty - że najwięcej adresowanych przesyłek przepływa w kierunkach biznes – biznes (B2B)
49
oraz biznes – odbiorcy indywidualni (B2C), zaś udział korespondencji nadawanej przez użytkowników indywidualnych (C2B i C2C) kształtuje się na zdecydowanie niższym poziomie.
Do krajów generujących stosunkowo duży ruch przesyłek w kierunku C2C i C2B można zaliczyć Cypr − 43,1%, Hiszpanię − 28,3%, Litwę − 24,5% oraz Maltę i Słowację − niewiele ponad 20%. W Polsce proporcje są następujące: B2B i B2C − 84,1% oraz C2C i C2B − 15,95%.
Tabela 4.2. Procentowy udział poszczególnych strumieni przepływu przesyłek w segmencie adresowanych przesyłek w 2004 r.
Kraj
Polska
Austria
Belgia
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Portugalia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wlk. Brytania
Włochy
B2B
B2C
C2B
C2C
3,6
−
9,5
15,5
5,0
12,3
−
5,2
27,6
5,0
%
18,5
−
52,1
26,6
10,0
65,6
−
33,2
30,3
80,0
85,0
−
21,0
15,0
−
15,0
−
68,0
70,0
−
−
1,0
10,0
−
71,7
34,0
30,0
29,1
34,0
10,0
2,0
28,3
58,0
58,0
46,4
51,0
75,0
75,0
4,0
4,0
6,1
11,0
5,0
9,0
61,0
42,0
−
68,0
5,0
9,0
−
3,0
61,0
−
3,0
−
85,0
28,0
37,0
−
26,0
4,0
8,0
18,4
4,0
10,0
14,0
15,0
90,0
27,0
−
−
10,0
5,0
−
6,0
12,0
−
3,0
10,0
9,0
−
Źródło: ECORYS: Development of competition in the European postal sector [4].
Do najważniejszych klientów w segmencie przesyłek listowych należą niżej wymienione działy gospodarki.
1. W segmencie listów i przesyłek z korespondencją - bankowość i ubezpieczenia, administracja państwowa, telekomunikacja i przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, przemysł i wytwórczość.
50
2. W segmencie przesyłek reklamowych - bankowość i ubezpieczenia, handel detaliczny, sprzedaż wysyłkowa, przemysł.
Ważnym elementem korespondencji biznesowej w kierunku B2B oraz B2C są przesyłki reklamowe (Direct mail). Według [26] publiczni operatorzy pocztowi oraz organy regulacyjne przewidują, że oczekiwany rozwój rynku przesyłek reklamowych w latach 2004
− 2009 w krajach UE ukształtuje się na poziomie 4%, w dłuższej perspektywie do roku 2014
– poniżej 4%. W Polsce analizowanie tempa rozwoju segmentu przesyłek reklamowych9
(Direct Mail) jest utrudnione ze względu na ograniczony dostęp do danych na ten temat, jednak mając na uwadze ocenę szacunkową kierunków jej rozwoju na rynku europejskim można
przypuszczać, że i w Polsce rozwój tego segmentu usług będzie przebiegał podobnie.
4.1.1. Kierunki przepływu przesyłek listowych w 2005 r. na polskim rynku usług
pocztowych
W przypadku przepływu przesyłek listowych na rynku usług pocztowych w Polsce
możliwe było scharakteryzowanie tego zjawiska dla 2005 roku. Na podstawie danych otrzymanych od publicznego operatora Poczta Polska w tej części pracy przedstawiono informacje
w zakresie udziału poszczególnych kierunków przepływu przesyłek listowych według rodzajów nadawców i odbiorców oraz w układzie terytorialnym oddzielnie w odniesieniu do przesyłek w kategorii ekonomicznej i priorytetowej.
W tabeli 4.3. i na wykresie 4.1. pokazano udział w rynku krajowych przesyłek listowych priorytetowych i ekonomicznych poszczególnych kierunków ich przepływu.
Tabela 4.3. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek
listowych według rodzaju nadawcy i odbiorcy w 2005 r.
Kierunek
Konsument - konsument
Konsument - firma
Firma - firma
Firma- konsument
C2C
C2B
B2B
B2C
Razem
Udział w rynku krajowych przesyłek listowych
priorytetowych
ekonomicznych
25,52%
4,84%
7,40%
1,44%
36,61%
20,89%
30,47%
72,83%
100,00%
100,00%
Źródło [11]
9
W 2004 r. Poczta Polska wprowadziła usługę o nazwie „przesyłka reklamowa”.
51
Przedstawione dane wskazują, że najwięcej przesyłek listowych priorytetowych
– 36,6% przepływa w kierunku firma-firma (B2B), natomiast najmniej w kierunku konsumentfirma (C2B) – 7,4%. W odniesieniu do kategorii ekonomicznej prawie 73% wszystkich przesyłek ekonomicznych nadano w kierunku firma - konsument (B2C). Niewielkim udziałem w tej
kategorii przesyłek charakteryzują się segmenty C2C i C2B – odpowiednio 4,8% i 1,4%.
Wykres 4.1. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek
listowych według rodzaju nadawcy i odbiorcy w 2005 r.
80,00%
priorytetowe przesyłki
72,83%
ekonomiczne przesyłki
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
36,61%
30,47%
30,00%
25,52%
20,89%
20,00%
10,00%
7,40%
4,84%
1,44%
0,00%
C2C
C2B
B2B
B2C
Kierunek przepływu przesyłek
Źródło [11]
W podobnym układzie przedstawiono kierunki przepływu przesyłek listowych
w układzie terytorialnym – tabela 4.4. i wykres 4.2.
Tabela 4.4. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek
listowych w układzie terytorialnym w 2005 r.
Kierunek
Symbol
miasto – miasto do 200 km
miasto – miasto powyżej 200 km
wieś - wieś do 200 km
wieś - wieś powyżej 200 km
miasto – wieś do 200 km
miasto – wieś powyżej 200 km
wieś – miasto do 200 km
wieś – miasto powyżej 200 km
obszar lokalny miejski
obszar lokalny wiejski
mm1
mm2
ww1
ww2
mw1
mw2
wm1
wm2
l1
l2
Razem
Udział % w rynku krajowych przesyłek listowych
priorytetowych
ekonomicznych
36,34
27,98
26,12
25,90
1,90
1,76
0,75
0,33
7,86
12,29
3,78
7,05
10,37
3,90
5,27
1,88
7,05
16,60
0,58
2,30
100,00
100,00
Źródło [11]
52
Z danych zamieszczonych w powyższej tabeli i wykresie wynika, że najwięcej przesyłek priorytetowych nadano w relacji miasto – miasto, ponad 62%, a najmniej w kierunku wieś
– wieś – ok. 2,65% i na lokalnym obszarze wiejskim – ok. 0,6%. W przypadku przesyłek
w kategorii ekonomicznej udział kierunku miasto – miasto kształtuje się na poziomie ok.
54%, a kierunku wieś – wieś na poziomie 2,1%.
Wykres 4.2. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek
40,00%
36,34%
listowych w układzie terytorialnym w 2005 r.
priorytetowe przesyłki
ekonomiczne przesyłki
26,12%
25,90%
30,00%
27,98%
16,60%
25,00%
0,58%
2,30%
7,05%
1,88%
5,27%
10,37%
3,90%
0,75%
5,00%
0,33%
1,90%
10,00%
3,78%
7,86%
15,00%
7,05%
12,29%
20,00%
1,76%
35,00%
0,00%
mm1
mm2
ww1
ww2
mw1
mw2
wm1
wm2
l1
l2
Kierunek przepływu przesyłek
Źródło [11]
Warto jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że 67% wszystkich przesyłek priorytetowych
zostało nadane w relacji biznes – inni konsumenci oraz 80% na terenie miast i z miasta w innych kierunkach, natomiast w odniesieniu do przesyłek ekonomicznych udział ten kształtuje
się odpowiednio na poziomie 93% i 90%. Przy założeniu, że większość firm jest zlokalizowana w miastach i w dużych aglomeracjach miejskich można uznać, że średnio ponad 80%
wszystkich przesyłek listowych nadanych było przez konsumentów biznesowych.
Ponadto, w 2005 r. w Polsce udział przesyłek listowych nadanych przez klientów biznesowych w ogólnej liczbie przesyłek listowych (biorąc pod uwagę kategorię priorytetową
i ekonomiczną) wyniósł średnio ponad 80%, a więc kształtował się podobnie, jak na rynku
usług pocztowych Unii Europejskiej (87%).
53
4.2. Powszechna usługa pocztowa w świetle rozwoju technik komunikacji
elektronicznej
W Europie, definicja powszechnej usługi pocztowej została określona w dyrektywie
pocztowej i zasadniczo odzwierciedla sytuację lat dziewięćdziesiątych (i wcześniej) jako kodyfikacja usług tradycyjnie dostarczanych przez publicznych operatorów pocztowych
i w zasadzie od tego czasu nigdy nie była krytycznie przeglądana, albo kwestionowana. Jednak nadszedł czas by dokonać rewizji i ulepszenia historycznie zdefiniowanej powszechnej
usługi pocztowej bez jakiejkolwiek straty dla oczekiwań i potrzeb europejskich konsumentów. Można oczekiwać, że zmodernizowana powszechna usługa będzie lepiej korespondowała z tymi oczekiwaniami, co przemawia za dostosowaniem jej zakresu do istniejącej sytuacji
na szeroko pojmowanym rynku łączności.
Jednym z kluczowych celów Unii Europejskiej jest zagwarantowanie, a także ulepszenie
powszechnej usługi w każdym z liberalizowanych sektorów przy założeniu, że liberalizacja
pozwoli wziąć mieszkańcom Wspólnoty pełny udział w życiu ekonomicznym i kulturalnym
Europy, bez względu na ich geograficzne położenie i społeczno-ekonomicznego uwarunkowania. Powszechna usługa jest również obiektem szczególnej troski w przypadku sektorów sieciowych, gdzie zawsze istnieje obawa, że część społeczności nie będzie stanowić wystarczająco
atrakcyjnych odbiorców oferowanych usług, przez co może znaleźć się na marginesie.
Dlatego też celem Unii Europejskiej jest nie tylko harmonizacja europejskiego rynku
pocztowego i stymulowanie efektywności, innowacji i rozwoju gospodarczego dzięki konkurencji, ale też zagwarantowanie powszechnej usługi o wysokiej jakości w zliberalizowanych
sektorach wszystkim grupom społecznym.
W literaturze przedmiotu przedstawiane są opinie, że dalsza liberalizacja rynku pocztowego w Europie będzie prowadzić do problemów w dostarczaniu powszechnej usługi.
W konsekwencji, Komisja Europejska może stanąć wobec dylematu, czy zagwarantować powszechną usługę pocztową i zaniechać dalszej liberalizacji sektora, czy kontynuować liberalizację i zaniechać gwarantowania powszechnej usługi pocztowej. Wymaga to, więc zaadaptowania zakresu powszechnej usługi pocztowej zarówno do aktualnej sytuacji publicznych operatorów pocztowych, jak również do rozwijających się potrzeb konsumentów, którzy coraz
częściej korzystają z technik informacyjnych i telekomunikacyjnych (ICT). [6]
Innymi słowy, redefiniując (modernizując) powszechną usługę pocztową należy wziąć
pod uwagę, że to może przyczynić się do stymulowania innowacyjnego i zorientowanego na
54
klienta europejskiego sektora pocztowego w przyszłości. Przy czym należy wziąć pod uwagę
główne trendy w technikach informacyjnych i telekomunikacyjnych, i ocenić, jaki to ma
wpływ na zachowania konsumentów w odniesieniu do rynku usług pocztowych oraz skonfrontować dynamikę rozwoju sektora pocztowego ze zmieniającymi się potrzebami i oczekiwaniami konsumentów.
Przewiduje się, że po pełnej liberalizacji rynku pocztowego, uwzględniając znaczący
rozwój usług komunikacji elektronicznej, operatorzy pocztowi będą w stanie sprostać żądaniom i oczekiwaniom europejskich konsumentów. Niemniej jednak, należy na nowo zdefiniować powszechną usługę pocztową z uwzględnieniem bezpieczeństwa sieci. Powinno to
być przeprowadzone w sposób pobudzający (a nie zniechęcający) operatorów pocztowych do
zwiększenia swojej efektywności i elastyczności w tworzeniu katalogu oferowanych usług.
Definiując na nowo zakres powszechnej usługi pocztowej należałoby wziąć pod uwagę poniższe kwestie.
Po pierwsze, istnieje potrzeba wyjaśnienia, czy obecna definicja powszechnej
usługi pocztowej jest jeszcze aktualna, w świetle zmian, jakie zaistniały na rynkach pocztowych i sąsiednich podczas ostatniej dekady i jakie najprawdopodobniej nadal są ich udziałem w nadchodzących latach.
Po drugie, ważne jest, aby w tym wypadku rozgraniczyć pojęcie powszechnej
usługi rozumianej jako gwarancja dostępności usług pocztowych w zliberalizowanym środowisku od pojęcia usług użytku publicznego (jako obszerniejszego znaczenia tego ostatniego).
Po trzecie, każdy musi być świadomy, że regulacja powszechnej usługi stanowi interwencję państwa w funkcjonowanie rynków, a błędna definicja powszechnej usługi pocztowej
może prowadzić do podejmowania niewłaściwych inicjatyw.
55
5.
Szanse i zagrożenia dla rynku usług pocztowych wynikające z rozwoju
technik ICT
Poczta jako jedna z najstarszych form komunikacji społecznej − w świecie, w którym
cyfrowe informacje przenoszone są szybciej i w ogromnych ilościach − zachowuje nadal swój
unikatowy charakter. Jednocześnie – mając na uwadze fakt, że rynek usług pocztowych stanowi nierozerwalny element zmian i procesów zachodzących we współczesnym świecie podmioty funkcjonujące na tym rynku muszą zidentyfikować i wykorzystać zadania i możliwości, jakie niesie ze sobą dynamiczny rozwój technik komunikacji elektronicznej i korzystanie w coraz szerszym stopniu z usług społeczeństwa informacyjnego. Do najważniejszych
czynników warunkujących funkcjonowanie rynku usług pocztowych nadal należą m.in.:
zmieniające się otoczenie prawne i ekonomiczne,
rosnące znaczenie technik komunikacji elektronicznej, w tym zjawisko konwergencji polegające na wzajemnym przenikaniu i zacieraniu granic między dotychczas wyodrębnionymi technikami i segmentami rynku,
coraz większe oczekiwania i bardziej sprecyzowane zainteresowania klientów,
agresywną konkurencję ze strony nowych operatorów,
inne problemy związane z procesami globalizacyjnymi.
Równocześnie należy podkreślić, że usługi pocztowe (w tym powszechne) są zasadniczym elementem społecznej spójności oraz mają bardzo ważne, strategiczne znaczenie dla
gospodarki każdego państwa, jak i gospodarki w ujęciu globalnym. Są w dużym stopniu powiązane z rynkiem komunikacji elektronicznej, reklamy, transportu i logistyki. Wiele segmentów działalności gospodarczej jest ściśle uzależnionych od infrastruktury pocztowej np.
handel elektroniczny, elektroniczne publikacje, zamówienia drogą korespondencyjną, ubezpieczenia, bankowość, reklama.
Istnieje obawa, że ekspansja usług o wartości dodanej nie przyniesie oczekiwanych
korzyści w segmencie tzw. tradycyjnych usług pocztowych, co w istocie może zagrozić interesom publicznych operatorów pocztowych. Jednocześnie, bardziej atrakcyjna − tak dla użytkowników instytucjonalnych, jak i prywatnych − może stać się oferta świadczenia usług ściśle
określonych, dostosowanych do ich aktualnych potrzeb.
56
W opracowaniu Institute for the Future, m.in. zdefiniowano trzy pojęcia dotyczące
świadczenia nowych usług przez operatorów pocztowych, w aspekcie wpływu rozwoju technik komunikacji elektronicznej na funkcjonowanie rynku pocztowego. Dotyczy to pojęć: targeded, tailored i timely, charakteryzujących nowe usługi, które są świadczone wyraźnie zdefiniowanym użytkownikom, o ściśle określonych wymaganiach („usługi szyte na miarę potrzeb klienta”) i w momencie, kiedy ich potrzebują. Prawdopodobieństwo zainteresowania się
takim usługami wzrasta a klienci gotowi są zapłacić za nie więcej.
Na rys. 5.1. pokazano kierunki zmian w sektorze pocztowym stymulujące jego nowe
możliwości i zadania. Jak widać, tradycyjną pocztę - utożsamianą od lat z dostarczaniem listów i paczek pod wskazany adres, kolejkami przy okienku, gotową w każdej chwili świadczyć takie same usługi dla wszystkich potencjalnych klientów - dzieliła ogromna przepaść od
współczesnych opartych na wiedzy gospodarek krajów wysoko rozwiniętych, wykorzystujących zdobycze cywilizacji zwłaszcza dynamicznie rozwijające się techniki cyfrowe, dające
wiele możliwości rozwoju i zaspokajania oczekiwań coraz bardziej wymagającego społeczeństwa. W odniesieniu do poczty techniki te umożliwiają operatorom pocztowym dostosowanie
tradycyjnych usług (albo zaoferowanie nowych) do sprecyzowanych oczekiwań użytkowników i ich świadczenie w chwili, kiedy aktualnie są potrzebne (w danej chwili).
Rysunek 5.1. Możliwości i zadania sektora pocztowego
Kiedy?
W KAŻDEJ CHWILI
Oferta:
USŁUGI
NIEZRÓŻNICOWANE
DLA KONKRETNEGO
UŻYTKOWNIKA
MOŻLIWOŚCI
i ZADANIA
Dla kogo?
DLA WSZYSTKICH
W DANEJ CHWILI
DOSTOSOWANE DO POTRZEB
UŻYTKOWNIKA
Tradycyjna poczta
Komunikacja elektroniczna
57
Ponad podziałem świata na starą i nową gospodarkę (great digital divide) istnieje pomost możliwości i zadań dla poczty, który może okazać się:
stabilny i mocny dla administracji pocztowych, zwłaszcza publicznych operatorów
(zobligowanych do świadczenia powszechnych usług pocztowych), którzy zdeterminowani perspektywami dynamicznego rozwoju z wykorzystaniem nowych
technik pokonają wszelkie trudności związane z dostosowaniem się do konkurencyjnego rynku i przejdą na „drugą stronę”;
niebezpieczny i budzący wątpliwości dla tych operatorów, którzy zdecydują się na
pozostanie na dotychczasowej pozycji operatora świadczącego podstawowe usługi
pocztowe;
zdradliwy dla tych, którzy przeceniając swoje możliwości (albo niedoceniając)
wpadną w przepaść lub zejdą z rynku wchłonięci przez wielkie korporacje pocztowe.
Można spodziewać się, że operatorzy publiczni zadowoleni ze swojej, w miarę stabilnej sytuacji i skromnej, malejącej roli dostawcy podstawowej „papierowej” korespondencji za
ustaloną cenę nie podejmą walki o konkurencyjną pozycję na rynku usług pocztowych. Natomiast ci, niezadowoleni z perspektywy pozostania obserwatorami sukcesów innych oraz
wypełniania nisz rynkowych pozostawionych przez głównych graczy sektora pocztowego,
będą intensyfikować swoje działania w kierunku wykorzystania wszelkich możliwości, jakie
dają techniki teleinformatyczne w tworzeniu nowych oraz wzbogacaniu i utrzymaniu już istniejących usług pocztowych.
Pocztowe sieci − przyjmowanie, przesyłanie oraz dostarczanie korespondencji, punkty
sprzedaży detalicznej itp. − mogą być podstawą do tworzenia zróżnicowanej oferty usług
o wartości dodanej. Nowoczesne systemy pocztowe oparte na zaawansowanym wykorzystaniu technik teleinformatycznych powinny zapewnić dostarczanie logistycznych rozwiązań dla
zintegrowanych przepływów danych, środków finansowych oraz towarów a także pełnić
funkcję realizatora i dostawcy usług w zakresie handlu elektronicznego, jako centrum powiernicze i płatnicze dla klientów biznesowych i indywidualnych.
Istniejąca infrastruktura pocztowa może być również wykorzystana do tworzenia powszechnych punktów dostępu do internetu, co spowoduje, że „cyberprzestrzeń” będzie miała
fizyczny wymiar. Po zbudowaniu solidnej platformy usług podstawowych, poczta może zna-
58
leźć się na pierwszoplanowej pozycji w ich zdywersyfikowaniu oraz wprowadzaniu innowacyjnych rozwiązań odpowiadających na rosnące i sprecyzowane oczekiwania klientów.
5.1.
Kierunki zmian na polskim rynku pocztowym
W wielu krajach europejskich usługi świadczone za pomocą sieci internet, czy sieci
komórkowych to już codzienność. Jakkolwiek, stanowią one dla tradycyjnej poczty konkurencję, w postaci m.in. poczty elektronicznej, lub usług telefonii komórkowej np. sms, to mogą być jednocześnie stymulatorem wzbogacania oferty już istniejących usług pocztowych lub
wprowadzania nowych.
W tej sytuacji, aby sprostać konkurencji i utrzymać znaczącą pozycję na rynku usług
pocztowych, w pierwszej kolejności, operatorzy pocztowi powinni dążyć do utrzymania
i wzbogacania świadczonych już dochodowych usług, następnie tworzenia nowych i dostosowywać je do stale rosnących wymagań i oczekiwań klientów, tak pod względem jakości,
jak i atrakcyjności.
Ogólnoświatowa sieć internet stwarza szereg możliwości, do których należy poczta
hybrydowa, monitorowanie przebiegu i lokalizacji aktualnego miejsca położenia własnej
przesyłki, sklepy (kioski) internetowe z towarami dostarczanymi tradycyjną pocztą a nawet
utworzenia wirtualnej poczty. Telefonia komórkowa może być wykorzystana do uzupełnienia
usług pocztowych lub podniesienia ich standardu, np. oferując powiadomienia o statusie przesyłki za pomocą usługi sms (takie rozwiązanie jest już stosowane przez TNT w usłudze City
Mail na terenie Polski).
Poczta Polska nie pozostaje na uboczu i podejmuje działania w celu zwiększenia swojej konkurencyjności. W ostatnich latach zainwestowano w nowoczesną infrastrukturę teleinformatyczną. Wszystkie urzędy wyposażono w sprzęt komputerowy i odpowiednie oprogramowanie a 2700 placówek pocztowych połączono największą siecią komputerową WAN.
Umożliwia to stopniowe wprowadzanie nowoczesnych usług, odpowiadających coraz większym oczekiwaniom klientów, a tym samym konkurencji.
Postępujący proces komputeryzacji oraz fakt, że Poczta Polska posiada dobrze zorganizowaną i dobrze− pod względem terytorialnym − rozlokowaną sieć placówek pocztowych
wpływa korzystnie na wielkość oferty i jakość świadczonych usług. I chociaż potencjał ten
nie jest jeszcze w pełni wykorzystany wprowadzono już szereg nowych usług. Należą do
nich:
59
usługi z zakresu handlu elektronicznego w tym:
pocztowe Sklepy Internetowe - inicjatywa Poczty Polskiej zmierzająca do
utworzenia firmowego Centrum Handlowego w internecie, w tym celu został
utworzony specjalny dział w Urzędzie Przewozu Poczty w Lublinie,
pocztowy Dom Wysyłkowy − oferuje literaturę polską i światową, poradniki,
literaturę naukową, książki dla dzieci, albumy, słowniki oraz wydania multimedialne. Jest to również bogata oferta dla przedsiębiorstw, firm i urzędów
w zakresie kompleksowej obsługi: personalizacji korespondencji, automatycznego kopertowania, usług konfekcjonowania, obsługi magazynowej, sprzedaży
wysyłkowej, foliowania.
telegram pocztowy, który umożliwia za pomocą odpowiedniego systemu informatycznego, przekazanie adresatowi treści telegramu drogą pocztową, przez
telefon, faks, sms lub e-mail.
W perspektywie jest również wprowadzenie nowej usługi − poczty hybrydowej, która
będzie łączyła tradycyjnie przesyłaną korespondencję z nowoczesnymi metodami komunikacji.
Przewidywane jest również wzbogacenie podstawowych usług pocztowych o umożliwienie
klientowi − za pomocą internetu − śledzenia drogi przesyłki pocztowej, podobnie do rozwiązań, jakie wprowadzili już do swojej oferty zachodnioeuropejscy operatorzy pocztowi.
Obecnie wiele uwagi poświęca się tworzeniu nowych usług związanych z działalnością
finansowo−bankową poczty, tak by oferowane warunki były konkurencyjne wobec innych instytucji finansowych, co skutkowałoby zwiększonym zainteresowaniem klientów założeniem
konta w banku pocztowym. Chodzi tu głównie o usprawnienie wpłat na konto bankowe (aby
wpływały one jak najszybciej). Przewiduje się także dokonywanie płatności za pomocą kart
płatniczych.
Jednym z ważnych społecznie zadań publicznego operatora pocztowego może być poza świadczeniem tradycyjnych usług pocztowych dla lokalnych społeczności na terenach
słabo zurbanizowanych lub trudno dostępnych - dostarczanie usług bankowych, telekomunikacyjnych, informacyjnych, w tym dostęp do internetu a za jego pośrednictwem m.in. korzystanie z usługi handlu elektronicznego. Tego rodzaju inicjatywa - połączenia w jednym miejscu działalności agencji pocztowej, wiejskiej biblioteki i kawiarenki internetowej - została już
podjęta przez Pocztę Polską. Utworzone Centra Komunikacji Społecznej (CKS) wniosły
znaczący wkład w tworzenie społeczeństwa informacyjnego. Wyposażone w kilka stanowisk
60
komputerowych z dostępem do internetu, CKS umożliwia okolicznym mieszkańcom - bezpłatnie lub za niewielką opłatą - korzystanie z sieci internet, spełniając tym samym funkcje
edukacyjne, komunikacyjne i usługowe.
Można mieć nadzieję, że podejmowane przez Pocztę Polską działania i inicjatywy
umocnią jej pozycję nie tylko na krajowym rynku pocztowym, ale ułatwią wejście na rynki
zagraniczne.
61
Podsumowanie i wnioski
Niewątpliwie, jeśli oceniać tradycyjne usługi pocztowe w kategoriach teorii fazy cyklu
życia produktu to musielibyśmy zaliczyć je w większości do fazy schyłkowej. Trzeba jednak
dodać, że teoria ta została w ostatnim czasie poddana dość dużej krytyce. Podkreślano, że
w wielu dziedzinach nieodwracalny charakter spadku popytu nie jest wcale sprawą przesadzoną. Branża może znajdować się na równi pochyłej wyłącznie z powodu braku inwestycji i
wyobraźni. Przykładem możliwości pobudzenia popytu jest chociażby wprowadzenie w Polsce w ostatnim okresie listu priorytetowego.
Po drugie, nawet, jeśli rynek wykazuje tendencję schyłkową, ostatni gracz, który na
nim pozostaje, może prowadzić bardzo rentowną działalność i uzyskiwać zupełnie przyzwoite
wyniki finansowe. Często bardziej opłaca się zdobywać udział w rynku schyłkowym niż rozwojowym, zwłaszcza, jeśli daje to możliwość pozyskania pozycji dominującej. Tak, więc
schyłek nierzadko okazuje się bądź to złudzeniem, bądź szansą.
Analiza wykazała przy tym, że większość operatorów pocztowych dość dobrze zniosło
zmasowany atak nowych środków komunikacji, ale aby tak było dalej konieczne będą znaczne obniżki cen świadczonych usług, a na to większość z nich nie jest w odpowiedni sposób
przygotowana. Niezbędnym warunkiem jest również bezpieczeństwo i budowanie zaufania do
operatora, gdyż właśnie brak pełnego bezpieczeństwa i zaufania stanowi główną wadę systemu komunikacji elektronicznej.
Należy także liczyć się z pewną zmianą struktury świadczonych usług. W zakresie
usług przesyłek listowych kierunek przepływu przesyłek będzie dotyczył głównie korespondencji generowanych od klientów biznesowych, natomiast klienci indywidualni będą również
kierować przesyłki listowe do klientów biznesowych, natomiast zaniknie prawie kierunek
klienci indywidualni-klienci indywidualni.
W zakresie przesyłu paczek, to można z dużą dozą prawdopodobieństwa przewidzieć
wzrost obrotów związany z rozwojem handlu przez internet. Wzrost ten będzie następował
w zakresie różnych kierunków przesyłanych paczek. Natomiast znaczący spadek, zmierzający
aż do zaniku czeka usługę prenumeraty (w dłuższej perspektywie czasowej) i usługę przekazu
(w krótszej perspektywie czasowej).
W wielu krajach pojawiły się już nowe usługi np. logistyczne, poczta hybrydowa
i usługi online, Usługi takie mają substytucyjny lub komplementarny charakter w stosunku do
tradycyjnych usług pocztowych. Ponadto generują duże możliwości wprowadzenia na rynek
62
nowych usług np.: usługi online, e−banking, handel elektroniczny, punkty dostępu do internetu i in.
Również polski publiczny operator pocztowy, poszukując dodatkowych źródeł dochodów, może umiejętnie wykorzystać (zwłaszcza na wsi i w małych miastach) posiadaną, dobrze rozwiniętą infrastrukturę na terenie całego kraju, dostarczając usługi logistyczne, finansowe, informacyjne, telekomunikacyjne, w tym internetowe. Tak więc, stopień zaangażowania technik komunikacji elektronicznej w działalność pocztową może stać się obecnie wyznacznikiem pozycji i nowego wizerunku Poczty Polskiej na rynku usług pocztowych.
W ostatnim dziesięcioleciu pojawiły się nowe potrzeby i zachowania konsumentów
spowodowane głównie intensywnym rozwojem technik ICT, polityką UE, zmianami kulturowymi, a także trendami cenowymi, prowadząc do nieuniknionego przedefiniowania powszechnej usługi pocztowej. Nie ma np. potrzeby utrzymywania obowiązku świadczenia
usługi powszechnej dla klientów biznesowych.
63
Bibliografia
1. Augustyniak Sz.: Biznes uwarunkowany kulturowo http://www.cxo.pl/news/70764.html.
2. Duszak M., Bartoszewska B., Olender M.: System okresowych raportów dotyczących
rozwoju rynku usług telekomunikacyjnych, konkurencji i podmiotów działających na tym
rynku. Zadanie SPI.1. Raport 3. Instytut Łączności. Warszawa, listopad 2006 r.
3. Dziennik na e-papierze. www.wiadomości.onet.pl
4. ECORYS Macro & Sector Policies: Development of competition in the European postal
sector. Annex II. Country information sheets. Rotterdam, July 2005
5. European Information Technology Observatory 2005 and 2006. European Economic Interest Grouping (EEIG).
6. Finger M.: The Universal Postal service in the Communications Era. Adapting to Changing Markets and Customer Behavior. Lausanne, June 2005.
7. Gates B.: Droga do przyszłości. Wydawnictwo Studio EMKA. Warszawa 1997.
8. Główny Urząd Statystyczny: Łączność − wyniki działalności w 2005 r. Warszawa 2006 r.
9. Główny Urząd Statystyczny: Notatka informacyjna. Wyniki badań GUS. Wykorzystanie
technologii informacyjno − telekomunikacyjnych w 2005 r. http://www.stat.gov.pl
10. Kruszyński K.: Przyszłość tradycyjnych usług pocztowych w e-świecie. Funkcjonowanie
rynku telekomunikacyjnego i pocztowego w warunkach postępującej elektronizacji gospodarki. Szczecin, maj 2006 r.
11. Kruszyński K., Stolarczyk A.: System okresowych raportów dotyczących rozwoju rynku
usług pocztowych, konkurencji i podmiotów działających na tym rynku. Zadanie SPIII.1.
Raport 2. Instytut Łączności. Warszawa, listopad 2006 r.
12. Kwaśniak M.: Łatwiej wysłać niż porozmawiać. Gazeta prawna Nr 127 1 lipca 2004r.
13. Poczta niemiecka światowym liderem w logistyce. Zarządzanie na świecie nr 1/2006 styczeń – luty.
14. Sopel R.: Raport analityczny. Pierwsze mobilne IPO One-2-One S.A.. Dom Maklerski
IDM S.a. Kraków, 26 lipca 2006 r.
64
15. Stolarczyk A.: Mierniki stopnia wykorzystania możliwości rozwojowych e-gospodarki
stwarzanych przez techniki ICT. Funkcjonowanie rynku telekomunikacyjnego i pocztowego w warunkach postępującej elektronizacji gospodarki. Szczecin, maj 2006 r.
16. Stolarczyk A.: „Nowe możliwości i zadania poczty w kontekście stosowania nowych
technik teleinformatycznych” Referat zgłoszony na konferencję naukową nt. „Oddziaływanie telekomunikacji i poczty na rozwój nowej gospodarki w Polsce”. Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin − Świnoujście, 17 − 18 listopada 2004 r.,
17. Tadeusiewicz
R.:
Internet
jako
źródło
przemian
cywilizacyjnych.
http://www.biuletyn.agh.edu.pl/komunikaty/dhc_Gliwice/wyklad_Gliwice.html
18. The Global Information Technology Reports 2004/2005, 2005/2006. World Economic
Forum
19. Tofler A.: Trzecia fala. PIW. Warszawa 1997.
20. Universal Postal market 2004.Review and Outlook. Berne. September 2004
21. Wach K.: Internet jako środek promocji oraz element konkurencyjności firm w dobie globalizacji. http://www.zti.com.pl/instytut/pp/referaty/ref5_full.html
22. Wierzbołowski J., Czarnecki R.: Obserwacja i oceny rozwoju w Polsce społeczeństwa
informacyjnego w kontekście procesów integracyjnych w ramach Unii Europejskiej. Instytut Łączności. Warszawa, grudzień 2005 r.
23. Wierzbołowski J., Czarnecki R.: Raport z wykonania prac zrealizowanych w ramach Programu Wieloletniego – Rozwój Telekomunikacji i Poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego. Monitorowanie stopnia zaawansowania Polski w rozwoju społeczeństwa informacyjnego – ocena wskaźnikowa. Instytut Łączności. Warszawa, listopad 2005 r.
24. Wik Consult: Final Report. Main Developments in the Postal Sector (2004 – 2006). Bad
Honnef, May 2006.
25. Wik Consult: main Development in the European Postal Sector. Bad Honnef, July 2004.
26. Wik-Consult: Study on the evolution of the regulatory model for European postal services. Bad Honnef, July 2005.
27. Wpływ liberalizacji rynku usług pocztowych na jakość i dostępność do usług oraz na poziom cen w Polsce. Instytut Łączności 2005.
65
28. Instytut Łączności: Wskaźniki Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego z systemu
(WRSI). www: https://wieloletni.itl.waw.pl/
Strony www:
29. Poczta Polska: http://www.poczta−polska.pl
30. Unia Europejska: http://www.europa.eu.int
31. Światowy Związek Pocztowy: http://www.upu.int
32. The worldwide postal network in figures: http://www.upu.int
33. Główny Urząd Statystyczny: http://www.stat.gov.pl
66
Spis tabel
Tabela 1.1.
Pozycja Polski w świecie i w UE pod względem wykorzystania możliwości
rozwojowych stwarzanych przez ICT ............................................................................ 11
Tabela 1.2.
Udział przedsiębiorstw korzystających z internetu w celu kontaktu z administracją
publiczną w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z dostępem do internetu w latach 2004 2006 ................................................................................................................................ 12
Tabela 1.3.
Udział indywidualnych użytkowników korzystających z internetu w celu kontaktu z
administracją publiczną w ogólnej liczbie użytkowników posiadających dostęp do
internetu w latach 2004 - 2006. ...................................................................................... 13
Tabela 2.1.
Wartość wybranych rynków usług UE oraz ich roczne zmiany w latach 2003 - 2005........ 17
Tabela 2.2.
Telefoniczne stacjonarne linie abonenckie ogółem (mln).................................................. 18
Tabela 2.3.
Abonenci telefonii komórkowej ogółem (mln. osób)..................................................... 20
Tabela 2.4.
Liczba PC ogółem (mln) ................................................................................................ 21
Tabela 2.5.
Użytkownicy internetu ogółem (mln osób) .................................................................... 22
Tabela 2.6.
Wskaźnik penetracji dostępu szerokopasmowego.......................................................... 24
Tabela 2.7.
Osoby indywidualne, które za pośrednictwem internetu na przestrzeni ostatnich trzech
miesięcy zamówiły/sprzedały towary lub usługi przeznaczone do użytku prywatnego
(udział w populacji 16-74 lata)....................................................................................... 32
Tabl. 3.1.
Świadczenie usług z wykorzystaniem technik ICT przez publicznych operatorów
pocztowych w UE w latach 2001 − 2005 ....................................................................... 35
Tabela 3.2.
Przychody ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach 2001 – 2005 ..................... 36
Tabela 3.3.
Roczne zmiany przychodów ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach 2001 – 200537
Tabela 3.4.
Udział przychodów ze sprzedaży poszczególnych usług łączności w przychodach
ogółem z ich sprzedaży w Polsce w latach 2001 - 2005................................................. 38
Tabela 4.1.
Nadawcy i odbiorcy przesyłek listowych w UE............................................................. 49
Tabela 4.2.
Procentowy udział poszczególnych strumieni przepływu przesyłek w segmencie
adresowanych przesyłek w 2004 r.................................................................................. 50
Tabela 4.3.
Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek listowych
według rodzaju nadawcy i odbiorcy w 2005 r................................................................... 51
Tabela 4.4.
Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek listowych w
układzie terytorialnym w 2005 r....................................................................................... 52
67
Spis wykresów i rysunków
Wykres 2.2. Roczne zmiany liczby abonentów telefonii komórkowej w krajach UE w latach 2001 2005 ................................................................................................................................ 20
Wykres 2.3. Roczne zmiany liczby komputerów osobistych w krajach UE w latach 2001 - 2005... 21
Wykres 2.4. Roczne zmiany liczby użytkowników internetu w krajach UE w latach 2001 - 2005 ... 23
Wykres 2.5. Zmiany czynników z zakresu ICT determinujących zachowania konsumentów w UE
(rok 2005 w stosunku do 2000 r.)................................................................................... 24
Wykres 3.1. Udział przychodów z poszczególnych segmentów usług pocztowych w ogólnych
przychodach operatorów w krajach UE w latach 2001 − 2005 ...................................... 33
Wykres 3.2. Roczne zmiany przychodów ze sprzedaży usług łączności w Polsce w latach 2001 –
2005 ................................................................................................................................ 37
Wykres 3.3. Udział przychodów ze sprzedaży usług łączności w przychodach ogółem z ich
sprzedaży w Polsce w latach 2001 - 2005 ...................................................................... 38
Wykres 4.1. Roczne zmiany liczby przesyłek listowych oraz zwykłych paczek krajowych i
zagranicznych w krajach UE w latach 2002 - 2005 ....................................................... 46
Wykres 4.1. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek listowych
według rodzaju nadawcy i odbiorcy w 2005 r................................................................ 52
Wykres 4.2. Kierunki przepływu krajowych priorytetowych i ekonomicznych przesyłek listowych w
układzie terytorialnym w 2005 r..................................................................................... 53
Rysunek 1.1. Struktura wskaźnika ogólnego stanowiącego miarę skłonności kraju do wykorzystania
możliwości rozwojowych stwarzanych przez techniki ICT............................................... 10
Rysunek 2.1. Status prawny publicznych operatorów pocztowych UE ............................................... 16
Rysunek 2.2. Rozwój usług łączności .................................................................................................. 16
Rysunek 4.1. Segmentacja rynku pocztowego Wspólnoty................................................................... 48
Rysunek 5.1. Możliwości i zadania sektora pocztowego ..................................................................... 57
68

Opracowanie - Instytut Łączności

Transkrypt

Podobne dokumenty

Lp Kod zawodu Nazwa zawodu Liczba osób zgłoszonych

pełnomocnictwo pocztowe

Załącznik specyfikacji e-frankownicy IJ-40

Spis treści

polski rynek pocztowy - moment przełomu

pobierz - Adventure Consulting