Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe

Legnickie Pole 3 -4 grudnia 2012
„Drzewa w otwartym krajobrazie - instrukcja obsługi. Szkolenie z zakresu oceny stanu,
pielęgnacji oraz podejmowania decyzji o wycince drzew”
Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe
drzewa, komunikowanie kwestii związanych z
drzewami społecznościom lokalnym
Jakub Józefczuk
Program drugiego dnia szkolenia
Dzień drugi – 4 grudnia 2012
8:00 – 9:40 Drzewa przydrożne i ich rola, funkcje życiowe drzewa,
komunikowanie kwestii związanych z drzewami społecznościom lokalnym –
Jakub Józefczuk
9:50 – 11:40 Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym. Projektowanie alei.
Wybór, sadzenie i jakość materiału szkółkarskiego – mgr inż Rafał Wodzicki
(projektant pracowni architektury krajobrazu LPS z Wrocławia)
11:40 – 12:00 Przerwa kawowa
12:00 – 13:25 Przyrodnicza waloryzacja drzew – jak dokonać oględzin drzewa
pod kątem gatunków chronionych - dr Marcin Kadej, dr Andrzej Smolis
(Uniwersytet Wrocławski)
13:30 – 14:30 Decyzje o wycince - wydać czy nie i na jakiej podstawie –
Krzysztof Górecki (pracownik Urzędu Gminy w Twardogórze)
14:30 – Lunch
Historia alei
Wraz z rozwojem cywilizacji aleje drzew stały się
nieodłącznym elementem europejskiego krajobrazu.
Geneza powstawania tych obiektów sięga
starożytności i jest kontynuowana aż do czasów
nowożytnych, dając wyraz kryjących się w naturze
ludzkiej potrzebach „ujarzmiania” przyrody, a także
nadawaniu jej cech użytkowych.
Żródło: mage36.webshots.com
Obsadzanie szlaków komunikacyjnych ma swoją długą tradycję.
Historia alei na Dolnym Śląsku
Tradycja obsadzania dróg
śródpolnych na terenie
Dolnego Śląska wywodzi
się z XVIII wieku, za
panowania władzy pruskiej.
Zakładanie alei w Prusach
zapoczątkowali królowie
Fryderyk Wilhelm I i jego
syn Fryderyk II.
Fryderyk Wilhelm I
Dlaczego sadzono aleje?
●
●
●
●
●
●
●
Aleje podkreślały rangę i prestiż dróg dojazdowych,
Wyznaczały osie kompozycyjne układów parkowo pałacowych,
Wskazywały przebieg tras zimą,
Stanowiły źródło owoców i drewna, miodu,
Pełniły funkcje krajobrazowe,
Osłaniały przed słońcem, wiatrem lub deszczem
Pełniły funkcje strategiczne.
Już od epoki renesansu układy alejowe były nieodłącznym
elementem kompozycji parków i ogrodów. Wyróżniały osie
kompozycji oraz główne szlaki komunikacyjne tych założeń.
Z jednej strony...
Sadzone w latach 60-tych
topole obecnie stanowią duży
problem dla drogowców i
rolników.
Skutki kolizji z drzewami
zazwyczaj są tragiczne.
Profil drogi kiedyś i dziś - Niemcy
5,00
10,50
7,50
16,50
Od 1790
Droga federalna od 1990
Dlaczego jednak warto chronić aleje?
Dzięki rozwojowi nauki odkryto wiele korzystnych
funkcji jakie pełnią aleje.
Najważniejsze funkcje alei:
oczyszczanie powietrza, wody i gleby
Najważniejszą funkcją drzew rosnących przy drogach jest redukcja
stężeń zanieczyszczeń komunikacyjnych tj.: metale ciężkie,
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, tlenki azotu, ozon,
pyły zawieszone oraz substancje biogenne.
Drzewa korzystnie wpływają na jakość powietrza, gleby oraz
wody:
● Obecność drzew w mieście ogranicza zapylenie nawet o 75%.
● Aleje redukują stężenia gazów cieplarnianych. Jedno duże
drzewo pochłania rocznie taką ilość dwutlenku węgla, jaką
wytwarzają dwa gospodarstwa domowe.
● Drzewa pobierają z gleby i wbudowują w swoje tkanki metale
ciężkie. Towarzyszące roślinom bakterie powodują rozkład
związków organicznych, w tym szkodliwych
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.
Najważniejsze funkcje alei:
oczyszczanie wód podziemnych i powierzchniowych
●
Aleje i zadrzewienia śródpolne oczyszczają wsiąkające wody
opadowe z substancji biogennych, chroniąc wody gruntowe i
powierzchniowe przed zanieczyszczeniami.
Prowadzone badania agroekologiczne wykazały, że korzenie roślinności
drzewiastej zdolne są przechwytywać biogeny, a także toksyczne związki
chemiczne z wód gruntowych, redukując w ten sposób ich stężenia
od 50% do ponad 90%.
Najważniejsze funkcje alei:
ochrona przed hałasem
Jednym ze sposobów zmniejszania hałasu komunikacyjnego jest
stosowanie pasów zieleni. Prawidłowo zaprojektowana zieleń
przydrożna tłumi hałas lub jego odczuwanie nawet o połowę.
Jednak skuteczne wygłuszanie hałasu możliwe jest przy
zastosowaniu szerokich, blisko stu metrowych pasów roślin o
różnej wysokości.
Szpaler przydrożnych drzew obniża hałas zaledwie o ok. 1,5 dB.
Pomimo tego, drzewa rozpraszają fale dźwiękowe, łagodząc
odczuwanie hałasu, który jest znacznie mniej dokuczliwy niż w
przypadku dróg pozbawionych nasadzeń.
Najważniejsze funkcje alei:
podnoszenie estetyki krajobrazu
Odpowiednio zaprojektowane aleje mogą zarówno wyróżniać jak
również przesłaniać elementy otoczenia.
Na terenach zurbanizowanych aleje wpływają na złagodzenie formalizmu
architektonicznego, czyniąc go bardziej przyjaznym i harmonijnym.
Najcenniejsze pod względem krajobrazowym są aleje o charakterze
reprezentacyjnym są częścią większych układów historycznych.
W przypadku alei śródpolnych geneza ich powstawania wynikała
najczęściej z potrzeb użytkowych społeczności wiejskich. Obiekty te stały
się nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu, który zachwycał i
inspirował twórców kultury – Chopina, Mickiewicza, Stanisławskiego i
innych.
Najważniejsze funkcje alei:
łagodzenie mikroklimatu
Obecność alei powoduje obniżenie temperatury powietrza, przy
jednoczesnym wzroście wilgotności. Dzieje się tak na skutek transpiracji
wody z powierzchni blaszek liściowych. Ilość wody, która wyparowuje z
całej powierzchni liści drzewa w ciągu godziny może sięgać kilkuset
litrów.
Obliczono, że dwa duże drzewa rosnące w mieście obniżają temperaturę
powietrza ze skutecznością pięciu dużych klimatyzatorów działających
przez dwadzieścia godzin na dobę. Dlatego latem tak chętnie
odpoczywamy spacerując w lesie, parku, lub wzdłuż tras obsadzonych
drzewami.
Ważną funkcją liniowych zadrzewień w krajobrazie otwartym jest osłona
przed erozyjnym wpływem wiatru oraz opadów atmosferycznych, a także
przed nadmiernym nasłonecznieniem.
Najważniejsze funkcje alei:
zwiększanie bioróżnorodności, funkcje korytarzy ekologicznych
Obecnie uważa się, że fragmentacja środowiska przyrodniczego jest
jednym z podstawowych zagrożeń dla istnienia wielu gatunków roślin i
zwierząt. Z powodu izolacji stanowisk występowania roślin i zwierząt
wzrasta ryzyko wymierania z przyczyn demograficznych i genetycznych.
Dlatego tak ważna jest ochrona, a także odtwarzanie zadrzewień
liniowych.
Aleje stanowią ważny element korytarzy ekologicznych, umożliwiający
połączenia pomiędzy populacjami, co ma szczególne znaczenie dla
gatunków rzadkich o ograniczonym zasięgu występowania (np.
pachnica dębowa).
Najważniejsze funkcje alei:
Korzyści społeczne i ekonomiczne
Wymieniając funkcje drzew nie sposób pominąć roli
estetycznej drzew. Zieleń jest ważnym elementem układów
przestrzennych miast i wsi, stanowiąc o prestiżu danego
obszaru, co ma swoje przełożenie na ich wartość
ekonomiczną. Zieleń korzystnie wpływa na samopoczucie,
oraz zdrowie, działa uspokajającą, łagodzi stres.
Alei jest coraz mniej...
Pomimo wielu korzystnych funkcji jakie pełnią aleje oraz zadrzewienia
śródpolne do tej pory na terenie województwa dolnośląskiego, zarówno
wiedza na ten temat, jak również podejmowane działania praktyczne
mające na celu zwiększenie ilości drzew w krajobrazie wiejskim były
niewystarczające.
W wyniku prowadzonych badań inwentaryzacyjnych na obszarze części
województwa lubuskiego i dolnośląskiego obserwowany jest stopniowy
zanik cennych zadrzewień.
Nasze działania: Projekt „Drogi dla Natury” korytarze ekologiczne dla pachnicy dębowej.
Głównym działaniem projektu było posadzenie w latach 20102011 ok. 30 000 dębów, lip oraz drzew owocowych w
miejscach uzgodnionych z zarządcami dróg na poziomie
gminnym, powiatowym i wojewódzkim.
Projekt „Drogi dla Natury – aleje przydrożne jako korytarze
ekologiczne dla pachnicy dębowej” finansowany jest ze
środków PO Infrastruktura i Środowisko (priorytet 5.2
korytarze ekologiczne) oraz ze środków NFOŚ i GW.
Partnerzy projektu: Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja,
Fundacja Ekorozwoju, Aeris Futuro, Stowarzyszenie
Ekoinicjatywa
Gdzie sadziliśmy?
W ramach projektu „Drogi dla Natury” Fundacja Ekologiczna „Zielona
Akcja” posadziła łącznie 7500 drzew. Lokalizacja części nasadzeń była
wynikiem oddolnych inicjatyw mieszkańców oraz późniejszymi
ustaleniami Fundacji z zarządcami dróg.
Obsadzone zostały następujące odcinki dróg:
●
●
●
●
wojewódzkich (koło miejscowości Rudna, Kąty Wrocławskie)
powiatowych (powiatów: średzkiego, wołowskiego, legnickiego
głogowskiego)
gminnych (gmin: Nowe Miasteczko, Miłkowice, Siechnice,
Jerzmanowa, Prochowice, Legnickie Pole, Kąty Wrocławskie,
Chojnów Miasto, gmina Chojnów. Radwanice, Męcinka, Gaworzyce)
Na terenie Nadleśnictwa Legnica.
Nasadzenia w
gminie Kożuchów
Nasadzenia w
gminie Radwanice
Nasadzenia w gminie
Legnickie Pole
Nasze działania: Bank drzewek
Bank Drzewek ma na celu gromadzenie środków finansowych za które
kupowane są sadzonki drzewek i krzewów dla zainteresowanych
nasadzeniami społeczności lokalnych. Środki przekazują najczęściej
lokalne przedsiębiorstwa. Oprócz nasadzeń oferujemy również pomoc x
społecznościom lokalnym przy doborze gatunków, wyborze miejsc, a
także metodyki sadzenia.
Do Banku Drzewek zgłaszają się chętne społeczności lokalne, szkoły,
samorządy, stowarzyszenia, firmy, które wolontarystycznie nasadzą na
swoim terenie zakupiony w ramach Banku Drzewek materiał
nasadzeniowy.
W 2012 roku dzięki środkom zebranym na koncie Banku drzewek
posadzić około 200 sadzonek.
Naszym darczyńcą w 2012 roku była firma:
Nasze działania: Bank drzewek
Łącznie w ramach projektu nasadzono około 1200 drzew
w 23 miejscowościach w województwie, w nasadzeniach
łącznie wzięło udział ponad 300 mieszkańców, uczniów i
nauczycieli.
Nasze działania:
Historie drzewami pisane
Projekt „Historie drzewami pisane” Projek realizowany był na
obszarze 12 gmin Wzgórz Dalkowskich (pow. ok. 1100 km²) w
latach 2009 – 2010.
Wybrane działania:
● Warsztaty dla przedstawicieli władz lokalnych, nauczycieli i
mieszkańców,
● Inwentaryzacja alei na terenie Wzgórz Dalkowskich.
● Wykonanie nasadzeń oraz późniejsza opieka nad
sadzonkami przez społeczności lokalne.
Wnioski płynące z realizacji projektów
alejowych podstawą do dalszych działań
●
●
●
●
●
●
Sadzimy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i wygody użytkowników
dróg w tym rolników,
Nowe nasadzenia powinny być przeprowadzane pod kątem wzrostu
atrakcyjności turystycznej i krajobrazowej miejscowości oraz promocji
regionu,
Informujemy okolicznych mieszkańców o znaczeniu drzew (najlepiej
podczas bezpośrednich rozmów),
Sadzimy tam gdzie nie ma sprzeciwu społeczności lokalnych, szukamy
alternatywnych wyjść z trudnych sytuacji (np. rezygnacja z nasadzeń
wobec sprzeciwu mieszkańców wsi w gminie Chojnów),
Wspieramy oddolne działania - część społeczności chce sadzić drzewa
– trzeba im w tym pomóc (np. wieś Siedliska w gminie Miłkowice,
Popęszyce gm. Nowe Miasteczko).
Drzewa nie powinny stać się źródłem problemów i konfliktów lecz
łączyć.
Przykłady dobrych praktyk – wieś Grodziszcze k. Grodowca
●
●
●
Spotkanie z mieszkańcami, podjęcie
współpracy,
Ustalenie z lokalnymi liderami
głównych potrzeb z uwzględnieniem
uwarunkowań oraz planów rozwoju
miejscowości,
Wspólna inwentaryzacja istniejących
zadrzewień, określenie ilości
sadzonek.
Fot. Spotkania na radach sołeckich.
Fot. Aleja śliw koło miejscowości.
Fot. Sanktuarium w Grodowcu.
Fot. Sanktuarium w Grodowcu.
Fot. Sanktuarium – wnętrze kościoła.
Przykłady dobrych praktyk – wieś Grodziszcze k. Grodowca
●
Tworzenie wspólnie z mieszkańcami
ogólnej koncepcji nasadzeń,
uwzględniających wcześniejsze
opracowania i plany rozwoju
miejscowości,
Przykłady dobrych praktyk – wieś Grodziszcze k. Grodowca
●
●
●
Wieloetapowe sadzenie drzew,
Docelowo - odtworzenie dawnych szlaków
pielgrzymkowych obsadzonych drzewami owocowymi
Współpraca mieszkańców z gminą w sprawie możliwości
nasadzeń na gruntach gminnych oraz udziału finansowego
gminy.
Fot. Wizualizacja odtworzonej alei śliw.
Fot. Nowe nasadzenia.
Nasadzenia wykonane przez mieszkańców
Fot. Nowe nasadzenia (wiosna 2010).
Fot. Nowe nasadzenia (wiosna 2010)
Fot. Kilka tysięcy sadzonek przekazanych mieszkańcom (listopad
2010).
Kontakt:
Jakub Józefczuk
Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”
ul. Wrocławska 41
59-220 Legnica
tel. 076 862 94 30
fax. 076 721 24 96
e-mail: [email protected]
http:// www.zielonaakcja.pl
Literatura:
1.
SENETA W., DOLATOWSKI J. 2001 Dendrologia, wyd. nauk.
PWN.
2.
BAŁAZY S., ZIOMEK K., WEYSSENHOFF H., WÓJCIK A. 1998.
Zasady kształtowania zadrzewień śródpolnych. W: Kształtowanie
środowiska przyrodniczego na przykładzie Parku Krajobrazowego
im. Gen. D. Chłapowskiego. Red. L. Ryszkowski, S. Bałazy.
Zakład Badań Środowiska Rolniczego Leśnego PAN. Poznań: 49
65.
3.
BANASZAK J. 1983. Ecology of bees (Apoidea) in agricultural
landscape. Pol. Ecol. Stud. 9: 421-505.
4.
JANKOWSKI W. 1995. Funkcja i znaczenie korytarzy
ekologicznych. [w:] Korytarz ekologiczny doliny Odry. Stan Funkcjonowanie - Zagrożenia. Praca zbiorowa (red.: W.
Jankowski, K. Świerkosz), Fundacja IUCN Poland, Warszawa,
1995, s. 20-23.
5.
LIRO A. SZACKI J. 1993. Korytarz ekologiczny: przegląd
problematyki. [w:] Człowiek i środowisko. Nr 17, Instytut
Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa, s. 299-312.
6.
RICHLING A., SOLON J. 1996. Ekologia krajobrazu. Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa.
7.
RYSZKOWSKI L., BARTOSZEWICZ A., MARCINEK J. 1990.
Bariery biogeochemiczne. W: Obieg wody i bariery
biogeochemiczne w krajobrazie rolniczym. Red. L. Ryszkowski,J.
Marcinek, A. Kędziora. Wyd. UAM, Poznań: 167-181.
8.
TAŁAŁAJ Z. 1997. Wpływ zadrzewień na plonowanie roślin
rolniczych. W: Znaczenie zadrzewień w krajobrazie rolniczym oraz
aktualne problemy ich rozwoju w przyrodniczo-gospodarczych
warunkach Polski. Materiały konferencyjne. Płock: 72-90.
9.
WOLSKI P. 2004. Projektowanie połączeń krajobrazowych o
funkcjach biologicznych. W: Płaty i korytarze jako elementy
struktury krajobrazu - możliwości i ograniczenia koncepcji.
Problemy Ekologii Krajobrazu Vol. XIV, Wydz. SGGW, Warszawa,
str. 64-76.
10.
ZAJĄCZKOWSKI K.1985. Zadrzewienia drogowe. W: Zasady
projektowania, zakładania i prowadzenia zadrzewień. Materiały
szkoleniowe. Wyd. IBL. Warszawa. 79-94.
11.
ZAJĄCZKOWSKI K. 1988. Stan zadrzewień w Polsce oraz
problemy i możliwości ich rozwoju. Instytut Badawczy Leśnictwa.
Warszawa. 116 ss.
12.
ZAJĄCZKOWSKI K., TAŁAŁAJ Z., WĘGOREK T.,
ZAJĄCZKOWSKA B. 2001. Dobór drzew i krzewów do zadrzewień
na obszarach wiejskich. Red. K. Zajączkowski. Wyd. IBL.
Warszawa. 78 ss.
13.
CIESIELSKI H., WRABEC H. 1997, Katalog zabytkowych ogrodów
i parków województwa legnickiego,