Fiksacje.Fixation - Tomasz Dobiszewski

.Fiksacje.Fixation
Tomasz Dobiszewski
Galeria Miejska bwa Bydgoszcz 2012
Projekt zrealizowany w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
The project realized under the scholarship of the Minister of Culture and National Heritage
Tomasz Dobiszewski od wielu lat porusza się na pograniczu sztuki i nauki. Zabudowuje
For many years, Tomasz Dobiszewski has been moving on the intersection of art and sci-
przestrzeń rzadko penetrowaną przez artystów sztuk wizualnych. Wystawa Fiksacje jest
ence. He furnishes a space rarely penetrated by visual artists. The Fixation exhibition is
efektem ponadrocznych badań i współpracy ze School of Form w Poznaniu. Przedsta-
the result of over a year of research and collaboration with the School of Form in Poznan.
wił nam wyniki eksperymentu przeprowadzonego z wybraną grupą widzów. Zobrazo-
He presented the results of his studies conducted with a select group of viewers. He visu-
wał wizualnie sposoby postrzegania świata i konkretnych zjawisk. Uzmysłowił nam
ally depicted the ways the viewer perceives the world and phenomena. He made us aware
sposoby i możliwości manipulacji naszą percepcją otoczenia. Poprzez swoją realizację
of the ways and means of manipulating our perception of the environment. Through his
ułatwia zrozumienie naszych zachowań i wynikających z nich następstw. Szczegól-
work, he makes it easy to understand our behaviour and its consequences. Especially to-
nie dzisiaj, kiedy to jesteśmy w nieustannym wirze informatycznego chaosu. Dał nam
day, when we are in a constant whirl of IT chaos. He gave us weapons, the ability and
broń, umiejętność i świadomość regulacji postrzegania świata. Twórcze realizacje To-
awareness to control the perception of the world. The creative projects of Tomasz, al-
masza, pomimo że poruszają się na obrzeżach sztuki, budują jej nową wartość. Istotą tej
though they are on the fringes of art, construct its new value. The essence of this value is
wartości jest poruszenie świadomości bycia wobec fizjologicznych napięć, wynikających
to raise awareness of the value of being against the physiological tensions, resulting from
z mechanizmów wewnętrznych oraz zewnętrznych istoty ludzkiej.
internal and external mechanisms of human beings.
Tomasz Dobiszewski dopełnia sztukę, dopełnia sztukę w nas samych.
Tomasz Dobiszewski completes art, completes the art within ourselves.
Wacław Kuczma, 6 grudnia 2012 roku
Wacław Kuczma, December 6th, 2012
4
5
Krzysztof Siatka, Raport o postrzeganiu
Krzysztof Siatka, Report on perception
Ludzie powinni zajmować się staroświecką nauką eksperymentalną.
People should deal with the old-fashioned experimental science.
Freeman Dyson1 Freeman Dyson1
Materialne efekty projektu Fiksacje nie różnią się znacząco od wyników procesu
The material effects of the project Fixations do not differ significantly from the
badawczego, który miałby za zadanie określić średnią postrzegania rzeczywistości. Narzę-
results of the research which would have to determine the average perception of reality.
dziem projektowym była okulografia – technologia, która umożliwia badanie drogi ruchu
The research tool was eye-tracking — a technology that enables the study of the move-
gałki ocznej podążającej za bodźcami – elementami obrazów stałych i ruchomych. Dzia-
ment of the eye following stimuli: the elements of fixed and moving images. The activities
łania zostały przeprowadzone przy udziale grupy kilkudziesięciu ochotników. Efektem
were carried out with the participation of a group of several dozen volunteers. The result is
jest raport o punktach obrazów, które w trakcie krótkotrwałego oglądu przyciągają wzrok
a report on the points within an image that during the brief overview caught the eye most
najsilniej i najczęściej. Zazwyczaj podobne pomiary są całkiem przydatne w szacowaniu
often and most strongly. Typically, similar measurements are quite useful in assessing the
marketingowej skuteczności reklamy i kryptoreklamy.
effectiveness of advertising and surreptitious marketing.
Badanie Tomasza Dobiszewskiego osadzić można wśród wcześniejszych aspiracji
Tomasz Dobiszewski’s study can be located in aspirations of earlier artists who
artystów, którzy wykorzystując naukową metodologię, dążyli do osiągnięcia obiektywnej
used scientific methodology in an attempt to achieve objective knowledge characterising
wiedzy, charakteryzującej jakieś konkretne zjawisko. Ciekawym przykładem takiej posta-
a specific phenomenon. An interesting example of this attitude is the activity of Vitaly
wy jest działalność Witalija Komara i Aleksandra Melamida, którzy w latach 1994-1997
Komar and Alexander Melamid, who in 1994-1997 conducted an international survey to
przeprowadzili międzynarodową ankietę, zmierzającą do ustalenia formy najbardziej
determine the forms of the most and the least desired image (People’s Choice).
i najmniej pożądanego obrazu (People’s Choice).
Dobiszewski went beyond the standard laboratory procedure for this type of re-
Wykroczeniem poza standardową procedurę laboratoryjną tego typu badań
search with his selection of visual material. Those invited to participate in the project first
w przypadku Dobiszewskiego był dobór materiału wizualnego. Osoby zaproszone do
watched the exhibition spaces, then the reproductions of canonical works of art. Another
udziału w projekcie oglądały najpierw przestrzenie wystawowe, później reprodukcje
deviation from the standard viewing of works of art was the limited time of observation.
kanonicznych dzieł sztuki. Wykroczeniem zaś poza standardowy ogląd dzieł sztuki był
Mostly, these were the works in special ways connected with the development of the
ograniczony czas obserwacji. W większości były to dzieła w jakiś szczególny sposób
composition over the centuries. There were paintings of old masters (Bosch, Rembrandt,
związane z rozwojem kompozycji na przestrzeni wieków. Znalazły siętam obrazy
Velázquez and Vermeer) and avant-garde classics — geometric compositions of Piet
dawnych mistrzów (Boscha, Rembrandta, Velazqueza czy Vermeera) oraz klasyków awan-
Mondrian, Wassily Kandinsky’s spiritual abstraction, Unistic Composition by Władysław
1. Urodzony heretyk, „Polityka”, nr 12 (2799), z dnia 19.03.2011.
1. Born heretic, “Polityka”, No. 12 (2799), dated 19/03/2011.
6
7
gardy – geometryczne kompozycje Pieta Mondriana, uduchowiona abstrakcja Wassily’a
Strzemiński, Nude Descending a Staircase by Duchamp, Impression by Monet ant other
Kandynski’ego, Kompozycja unistyczna Władysława Strzemińskiego, Akt schodzący po
works. The most interesting were the artefacts, which are subject to additional quali-
schodach Duchampa, Impresja Moneta i inne. Najciekawiej wypadły artefakty, które są
ties preventing unambiguous perception. Using a banal image of the Giza pyramids, the
obciążone dodatkowymi przymiotami, utrudniającymi jednoznaczną percepcję. Na przy-
viewer confronts the tourist image embedded to an excess within the mind of every hu-
kładzie banalnego zdjęcia piramid w Gizie widz mierzy się z utrwalonym ponad miarę
man being. Looking at the key works of suprematism (Black square on a white background
w świadomości każdego człowieka obrazem turystycznym. Oglądając kluczowe dzieła
by Kazimir Malevich) and conceptualism (One and three chairs by Joseph Kosuth), the
suprematyzmu (Czarny kwadrat na białym tle Kazimierza Malewicza) i konceptualizmu
viewer discovers the value of visual art, which had the intention of emphasising the idea.
(Jedno i trzy krzesła Josepha Kosutha) odkrywa plastyczną wartość sztuki, która w zamia-
And, for example, the composition points in an image by Jackson Pollock, when perceived
rze chciała uwypuklać ideę. Natomiast na przykład punkty kompozycji w obrazie Jacksona
momentarily, are not, as is commonly written in the books, all-over.
Pollocka w efekcie chwilowego postrzegania wcale nie są, jak powszechnie jest napisane
w podręcznikach, allover.
In the next phase of the experiment, participants were asked to visually connect
dozens of points in the plane, which are arranged in a contour drawing. Then they drew
W kolejnej fazie eksperymentu uczestnicy zostali poproszeni o połączenie za pomocą wzroku kilkudziesięciu punktów na płaszczyźnie, które układają się w konturowy
rysunek. Później rysowali wzrokiem nieskomplikowane przedmioty. Efekty pokazują, że
to trudna sztuka a gałka oczna jest dalece nieprecyzyjnym narzędziem nawigacji.
simple objects with their eyes. The effects show that is a difficult task and the eyeball is by
far an imprecise tool for navigation.
Dobiszewski also examined the statistical visual responses to his own works, in
the concept of which he has already been playing with physiology of sight. Belonging
Dobiszewski zbadał także statystyczne reakcje wzrokowe na swoje własne pra-
to this group, a particularly interesting series of Movemental (2009) is images of stere-
ce, w koncepcji których już wcześniej igrał z fizjologią spojrzenia. Należący do tej grupy
otypical, elegant hotel rooms and palaces. The artist deconstructed the two-dimensional
szczególnie ciekawy cykl Movemental (2009) to obrazy wnętrz stereotypowych, elegan-
representation of these spaces. Items carefully cut out and separated from the close con-
ckich pokoi hotelowych czy reprezentacyjnych pałaców. Dwuwymiarową reprezentację
text remained unreadable fragments, difficult to identify. This works make us realise to
tych przestrzeni artysta poddał dekonstrukcji. Przedmioty starannie wycięte i oddzielone
what extent personal knowledge dictates what we see. A chair pushed under the table is
od bliskiego kontekstu pozostały nieczytelnymi fragmentami, trudnymi do rozpoznania.
clear and instantly recognizable, even though the picture shows only a part of its backrest.
Prace te uświadamiają, jak wiele indywidualna wiedza mówi nam o tym, co widzimy. Krze-
The moment this part of the backrest is cut off and removed from the table, it becomes
sło zasunięte pod stół, mimo że na zdjęciu możemy widzieć jedynie fragment jego oparcia
alien. The works from the Movemental series show the viewer’s helplessness in front of
jest dla nas czytelne i błyskawicznie rozpoznawalne. W chwili kiedy ten fragment oparcia
an illusion of reality in a two-dimensional image. As a result of the artistic endeavours
odcięty i odsunięty jest od stołu zaczyna być obcy. Prace z cyklu Movemental ukazują
a mad eye of the viewer travels extensively across the whole image plane. The eye-tracking
bezradność widza wobec postrzeganej iluzji rzeczywistości w dwuwymiarowym obrazie.
research carried out on the Movemental cycle present dozens of eye-catching points that
W efekcie artystycznych zabiegów obłąkane oko widza wędruje intensywnie po całej
are present on the same plane.
płaszczyźnie obrazu. Badania okulograficzne przeprowadzone na cyklu Movemental pre-
As a result of the activities of the artist, the report was created, consisting of
zentują dziesiątki punktów przyciągających wzrok, które są obecne na jednej płaszczyźnie.
charts, diagrams and models. The concept highlighted the creative process, which is
8
9
Podczas działań artysty powstał raport złożony z wykresów, schematów i modeli.
a modified scientific process. This attempt is a part of the traditional belief in the power
Koncepcja uwypukliła proces twórczy, który jest zmodyfikowanym procesem naukowym.
of science, validated by the use of commonly inaccessible and complicated equipment.
Próba ta wpisuje się w tradycyjną wiarę w potęgę nauki, uprawomocnioną użyciem nie-
It seems that this is based on a cognitive strategy typical for the artist — since it was
dostępnego powszechnie i skomplikowanego sprzętu. Wydaje się, że na tym zasadza się
observed in his earlier works — on his fascination with technology and mediality of his
typowa dla artysty, bo obserwowana we wcześniejszych realizacjach, strategia poznawcza,
ideas. In the post-media era, studying issues of vision and empirical analysis seem to be
fascynacja technologią i medialność jego pomysłów. W erze postmedialnej studiowanie
old-fashioned. Contrary to appearances, this unfashionable art is somehow more open to
problemów widzenia i analiza empiryczna jest staroświecka. Wbrew pozorom taka nie-
interpretation, because it does not impose the need of contextual explanation.
modna sztuka jest jakby bardziej otwarta na interpretacje, bo nie narzuca konieczności
kontekstualnego wyjaśnienia.
Sensual experiences and intuitive knowledge are as important in the work of
Dobiszewski. This does not mean that the works are permeated with artistic spontaneity
Niemniej ważne w twórczości Dobiszewskiego są wrażenia zmysłowe i poznanie
and evoke an intuitive feeling. On the contrary, they are cool, mathematically precise, and
intuicyjne. Nie oznacza to, że dzieła przesycone są artystyczną spontanicznością i ewokują
sometimes emotionally useless, like furniture by Mies van der Rohe. Sensuality and intui-
intuicyjne odczucie. Wręcz przeciwnie, są chłodne, matematycznie precyzyjne i niekie-
tion can be found elsewhere — in the process of their formation. The problem of this art
dy emocjonalnie bezużyteczne jak meble Miesa van der Rohe. Zmysłowość i intuicja jest
is the process of research and the artist’s manipulation in the selection of the object of em-
gdzie indziej – w procesie ich powstawania. Problemem tej sztuki jest proces badawczy
pirical experience. It is there that one should look for reflection to build open narratives.
i manipulacja artysty w doborze przedmiotu empirycznego doświadczenia. Tam należy
Such an attitude tends towards some versatility in the ignorance of the present and the
szukać refleksji do budowania otwartych narracji. Taka postawa dąży do jakiejś uniwersal-
mystery of the future. The apparent unwillingness of the artist to form clear and definitive
ności w stosunku do niewiedzy teraźniejszości i tajemnicy przyszłości. Ewidentna niechęć
conclusions corresponds in an interesting way with Freeman Dyson’s statement: between
artysty do wniosków jasnych i ostatecznych ciekawie koresponduje z wypowiedzią Fre-
what we know and what’s really going on, there is a huge difference2.
emana Dysona: między tym, co wiemy, a tym, co się naprawdę dzieje, jest ogromna różnica2.
Tomasz Dobiszewski’s ideas owe much to the experience of the Theory of Vision
Pomysły Tomasza Dobiszewskiego wiele zawdzięczają doświadczeniu Teorii wi-
by Strzemiński and to Roland Barthes’s reflections on photography. The artist used the
dzenia Władysława Strzemińskiego i uwagom o fotografii Rolanda Barthesa. Artysta po-
examples of the works that both theorists analysed, and subjected them to a cool scientific
służył się przykładami dzieł, które obaj teoretycy analizowali i poddał je chłodnej nauko-
procedure. Using his method, he takes apart the objective and subjective way of under-
wej procedurze. Rozprawia się przy użyciu swojej metody z obiektywnym i subiektywnym
standing the subject.
sposobem pojmowania przedmiotu.
2. Urodzony heretyk, Op. Cit.
2. Born heretic, Op. Cit.
10
11
Krzywe, jakimi określił fale, są chyba rezultatem jakichś nadludzko cierpliwych obliczeń
Curves with which he described the waves are probably the result of some superhumanly pa-
matematycznych, sprowadzających pracę oka i widzenie bezpośrednie – a dają wrażenie
tient mathematical calculations that reduce the work of the eye and direct vision — and give
ruchu fal, tak bezpośrednie wrażenie morza, jakiego nigdy nie doznałem patrząc na pejzaż
the impression of motion of the waves, such as a direct impression of the sea, that I had never
morski. A przecież ten rysunek nie ma nic z naturalistycznego iluzjonizmu, i niewyrobione
experienced looking at a seascape. But this picture has nothing to do with the naturalistic
oko wziąć go może za abstrakcyjną igraszkę linii krzywych.
illusionism, and an untrained eye can take it as an abstract play of curved lines.
Julian Przyboś o rysunku unistycznym Władysława Strzemińskiego3
Julian Przyboś on a unistic drawing by Strzemiński3
Doświadczenie sztuki i teorie Władysława Strzemińskiego implikują ciekawie
The experience of art and the theories of Władysław Strzemiński imply an in-
napięte połączenie problemów postrzegania i realizmu. Strzemiński stworzył komplet-
teresting, strained combination of the problems of perception and realism. Strzemiński
ną wizję dziejów sztuki, którą pojmował jako historię zmiany świadomości wzrokowej
created a complete vision of the history of art, which he understood as a story of change
człowieka. Ujawnił ewolucję sposobów widzenia i wpływu wiedzy na to co widzimy. Klu-
in human visual awareness. He revealed the evolution in ways of seeing and the impact of
czowe dla niego rozróżnienie: sztuka a rzeczywistość rozpatrywał w kategoriach rozwoju
knowledge on what we see. His key distinction, between art and reality, he considered in
percepcji rzeczywistości przez artystę. Progresja realizmu według Strzemińskiego wyni-
terms of development of the artist’s perception of reality. Progression of realism according
ka z empirycznej obserwacji, nie zaś z ewolucji duchowej i uczuciowej artysty. W Teorii
to Strzemiński results from empirical observation, rather than the spiritual and emotional
widzenia napisał: realizm nie jest metafizycznym platońskim absolutem, lecz historycznie
evolution of the artist. In the Theory of Vision, he wrote: realism is not a Platonic meta-
kształtującym się procesem rozwoju poznawczej działalności ludzkiej4.
physical absolute, but historically emerging development process of cognitive human activity4.
Strzemiński i Dobiszewski nie działają na przykładzie człowieka indywidualnego
Strzemiński and Dobiszewski do not work on the example of an individual hu-
lecz potencjalnego. Pierwszy posługuje się wywodem wskazującym na podobny rozwój
man being, but a potential one. The former uses an argument pointing to the similar line
świadomości wielu ludzi, drugi doświadczenie pojedynczych ludzi kumuluje w jednym ra-
of development of the consciousness of many people, the latter accumulates the experi-
porcie. Jakkolwiek z punktu widzenia współczesnej socjologicznej metodologii są to zało-
ences of individual people in one report. Although from the point of view of contempo-
żenia błędne i ujmujące badawczemu charakterowi, na poziomie artystycznym są ciekawe.
rary sociological methodology these assumptions are flawed and diminish the research
Strzemiński nie doświadczał rzeczywistości, w których przestawały dominować ogólne
attitude, on the artistic level they are interesting. Strzemiński did not experience the re-
narracje. Dobiszewski działa natomiast w oparciu o system uśredniający widzenie, któ-
alities in general narrations had ceased to dominate, while Dobiszewski acts on the basis
rego pragmatyczna przydatność potwierdzona jest skutecznością badanych w ten sposób
of a system that averages seeing, the pragmatic usefulness of which is confirmed by the
reklam.
effectiveness of adverts examined in this way.
3. Julian Przyboś, Przedmowa. Nowatorstwo Władysława Strzemińskiego (w:) Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, s. 7.
4. Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, s. 18.
3. Julian Przyboś, Preface. Innovation of Strzemiński (in:) Władysław Strzemiński, Theory of Vision,
Krakow, 1958, page 7.
4. Władysław Strzemiński, Theory of Vision, Krakow, 1958, page 18.
12
13
Ciekawe jest to, co pisał Strzemiński o impresjonizmie, potocznie postrzeganym
It is interesting what Strzemiński wrote about impressionism, commonly seen
jako malarstwo indywidualistyczne i skrajnie osobiste. Malarstwo wrażeń było dla nie-
as individualistic and extremely personal painting. For him, painting of experiences was
go potwierdzeniem rzeczywistego procesu fizjologicznego oglądania świata. Określił go
a confirmation of the actual physiological process of viewing the world. He called it a
fenomenem realizmu widzenia ruchomego, bliskiego naturalnemu postrzeganiu człowie-
phenomenon of realism of mobile view, close to the natural human perception. He didn’t
ka. Nie zastanawiał się nad efektem rozmazanych plam na płótnach, skupił się na proce-
ponder over the effect of blurry spots on the canvases, he focused on the process that led
sie, który do nich doprowadził. Proces ten w jego mniemaniu przyspieszył wzmocnienie
to them. In his opinion, this process accelerated the strengthening of the awareness that
świadomości, że zjawiska należy rozpatrywać również z punktu widzenia obserwatora .
the phenomena should also be considered from the point of view of an observer5. In the
W przypadku Strzemińskiego był to obserwator ruchomy u Dobiszewskiego jest zbiorowy.
case of Strzemiński the observer was mobile, in Dobiszewski’s — collective.
5
Wrażenie i chwila postrzegania dla Fiksacji są kluczowe. Osoby badane nie miały
Impression and the time of perception are crucial for Fixations. The subjects did
czasu na długą kontemplację obrazu. Jedynie doświadczały chwili obecności przed jego
not have time for a long contemplation of the image. They only experienced the moment
fotograficzną reprezentacją na ekranie monitora. Artystę interesowało pierwsze spojrze-
of presence in front of its photographic representation on the screen. The artist was inter-
nie, chwila zawieszenia wzroku nie poparta zrozumieniem obrazu. Element twórczy po-
ested in the first look, a moment of suspension not supported by the understanding of the
jawił się tylko raz w pracy badanego zespołu ludzi, kiedy mieli za zadanie rysować przy
visual image. Creative element appeared only once in the proceedings of the test team of
użyciu wzroku proste formy domu, krzesła, wahadła.
people who were asked to draw simple forms of house, chairs, pendulum, using only their
Julian Przyboś analizując dorobek teoretyczny Władysława Strzemińskiego,
sight.
zwrócił uwagę na późne, pounistyczne prace artysty, w których nie tyle abstrakcyjna for-
Julian Przyboś, analysing the theoretical achievements of Strzemiński, pointed
ma jest przedmiotem rozważań, co przede wszystkim światło i kolor. Opisał je jako kom-
out the late, post-unistic works of the artist, where the abstract form is not so much
pletną syntezę wszelkich elementów widzenia. Zestawił przykład wizerunków słońca, któ-
a subject of consideration as is most of all light and colour. He described it as a complete
re wykonał Strzemiński z naiwnymi, zdaniem autora, wirującymi gwiazdami Van Gogha.
synthesis of all elements of seeing. He combined the images of the sun by Strzemiński
Strzemiński szaleńcze marzenie malarzy uczynił rozumnym6.
with, in his opinion, naive, rotating stars by Van Gogh. Strzemiński turned the crazy dream
Część prac-raportów powstałych w ramach Fiksacji są to tzw. mapy cieplne. Ich
of painters into a rational one6.
zadaniem jest dokumentacja najczęściej dostrzeganych miejsc kompozycji, a nie jak wcześ-
Some of the works-reports produced as a part of Fixations are so called heat maps.
niej drogi, jaką przebiega gałka oczna. Na wizerunkach znanych dzieł zaznaczone są ob-
Their task is to document the most often perceived places in a composition, and not the
szary, które najczęściej absorbują wzrok. Ekspresyjne zielono-żółto-czerwone plamy pa-
path followed by the eye, as previously. The images of famous works are marked with are-
radoksalnie zasłaniają najczęściej dostrzegane punkty pokazywanych kompozycji. Mapy
as that most often absorb the eye. Expressive green-yellow-red spots paradoxically cover
cieplne są abstrakcyjnymi kompozycjami, obliczonymi przez program komputerowy, ich
the most often perceived points of the presented compositions. Heat maps are abstract
5. Władysław Strzemiński, Op. Cit., s. 166.
6. Julian Przyboś, Op. Cit. , s. 11.
5. Władysław Strzemiński, Op. Cit., p. 166.
6. Julian Przyboś, Op. Cit. p. 11.
14
15
tłem zaś jest wybrana reprezentacja rzeczywistości. Spośród obrazów wykorzystanych
compositions, calculated by a computer program, and their background is a selected the
w projekcie najbardziej problematyczna wydaje się fotografia.
representation of reality. Among the images used for the project, photography seems to
Geneza drogi twórczej Tomasza Dobiszewskiego tkwi w fotografii. Najciekawsze
be the most problematic.
projekty autora wynikają z niestandardowej analizy tego medium. Artysta od lat prowadzi
The origin of Dobiszewski’s creative path is in photography. The most interest-
grę z możliwościami percepcji czy też z nieoczywistym wykorzystaniem elementów tech-
ing projects of the author are the result of his non-standard analysis of this medium. For
nologii fotograficznej. Lekceważy tradycyjne cele i uwypukla poetykę samego działania.
years, the artist has been playing with the possibilities of perception or with unobvious
Nie wywołuje naświetlonych klisz filmowych (Hidden Trips, 2009), fotografuje aparatami
use of elements of photographic technology. He disregards the traditional goals and high-
wykonanymi z opakowań po tabletkach (Re-medium, 2002-2005) lub z mebli (Shadow-
lights the poetics of action itself. He doesn’t develop the exposed film rolls (Hidden Trips,
play, 2010).
2009), takes photographs with cameras made of pill boxes (Re-medium, 2002-2005) or of
Fotografia, obok dawnego iluzjonistycznego malarstwa, jest chyba sztuką najbar-
furniture (Shadowplay, 2010).
dziej obciążoną refleksją na temat obiektywizmu świata w niej przedstawionego. Dziś wie-
Photography, together with ancient illusionist painting, is perhaps the type of
my, że fotografia ma swoją własną zatrzymaną realność i czas, a obiektywizm medium jest
art burdened the most with reflections on the objectivity of the world represented in it.
czysto iluzoryczny. Nowe prace Tomasza Dobiszewskiego idą krok dalej i udowadniają
Nowadays, we know that photography has its own arrested reality and time, and its objec-
różnice w percepcji fotografii.
tivity is purely illusory. The new works by Tomasz Dobiszewski go one step further and
prove the differences in the perception of photography.
Niestety wiele zdjęć nie ożywa pod moim spojrzeniem. A nawet większość, z tych,
które jakoś dla mnie istnieją, działa na mnie tylko ogólnie i, jeśli tak można powiedzieć
Unfortunately, many images do not come to life in my eyes. And even most of those
grzecznie. Nie ma w nich żadnego punctum. Podobają mi się lub nie, lecz nic we mnie nie
that somehow exist for me, work for me only generally and, so to speak, politely. They do not
wywołują: mają w sobie jedynie studium. Studium to szerokie pole swobodnego pożądania,
have any punctum. I like them or not, but they evoke nothing in me: they only have the stu-
różnego oddziaływania, niepewnego smaku: lubię / nie lubię, I like / I don’t. Studium na-
dium. The studium is a broad field of freed desire, various types of impact, uncertain taste:
leży do porządku to like, a nie to love. Mobilizuje półpożądanie, półchcenie; to jest ten sam
I like/do not like, I like/I don’t. The studium belongs to the order of like, not love. It encour-
rodzaj zainteresowania nieokreślonego, gładkiego, bez zobowiązań, jakie odczuwamy wobec
ages half-desire, half-want, this is the same kind of vague, smooth interest without obliga-
ludzi, przedstawień, ubrań, książek, o których uważamy, że są „w porządku”.
tions we feel towards people, presentations, clothes, books, which we believe to be ‘OK’.
Roland Barthes7
Roland Barthes7
Artysta pochylił się nad zbiorem fotografii opisanych w książce Rolanda Barthe-
The artist gave his attention to a collection of photographs described in Roland
sa Światło obrazu. Używając języka francuskiego myśliciela, wszystkie te fotografie mają
Barthes’s book Camera Lucida. Using the language of the French philosopher, all of these
7. Roland Barthes, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, Warszawa 2008, s. 52-53.
7. Roland Barthes, Camera Lucida: Reflections on Photography, Warsaw 2008, pp. 52-53.
16
17
zdolność ożywania pod spojrzeniem. Interpretacja fotografii według Barthesa opiera się
photographs have the ability to come to life under the gaze. Interpretation of photog-
na wyróżnieniu dwóch właściwości zdjęć: studium i punctum. Obecność punctum w fo-
raphy by Barthes is based on singling out two properties of photographs: studium and
tografii podnosi jej walory, jest to jednak niestety dalece nieprecyzyjna i subiektywna ka-
punctum. The presence of punctum in a photograph raises its value , but it is unfortunately
tegoria.
a largely vague and subjective category.
Przyglądając się fotografii Roberta Mapplethrope’a przedstawiającej Phila Glassa
Looking at the Robert Mapplethorpe’s photograph depicting Philip Glass and
i Boba Wilsona, Roland Barthes wyciągnął odmienne wnioski niż te wynikłe z projektu
Bob Wilson, Roland Barthes drew different conclusions than those resulting from the
artysty. Uwagę Barthesa przyciągnął Wilson, uwaga większości uczestników poddanych
artist’s project. It was Wilson who drew Barthes’s attention, while the attention of most
badaniu przez Dobiszewskiego skoncentrowana była natomiast na figurze Glassa. To jego
participants examined by Dobiszewski focused on the figure of Glass. It’s his face that’s
twarz zasłania wielka czerwona plama. Z kolei w przypadku portretu rodzinnego autor-
covered by a great red spot. On the other hand, in the case of a family portrait by James
stwa Jamesa van der Zee, element wskazany jako punctum (bucik zapinany na pasek) po-
van der Zee, the item designated as the punctum (a strap fastened boot) remained almost
został niemal nie zauważony przez badanych. Wyciągnięte z tego wnioski wskazują, że
unnoticed by the subjects. Conclusions drawn from this show that an individual experi-
doświadczenie indywidualne, reprezentowane przez Barthesa, nie jest tożsame ze zbioro-
ence represented by Barthes, is not tantamount a collective one calculated by the eye-
wym, podliczonym przez okulograf.
tracking device.
Artysta skupił się na badaniu wrażeń, może nawet stereotypów, które mogą
The artist focused on studying sensations, perhaps even stereotypes that can op-
funkcjonować z powodzeniem w postrzeganiu obrazów, w tym reprezentacji dzieł sztu-
erate successfully in the perception of images, including the representation of works of
ki. Mimo całej komplikacji i wielowymiarowości przeprowadzonych przez artystę badań,
art. In spite of the complexity and multidimensionality of the research carried out by the
wydają się one mieć dalsze ciekawe perspektywy rozwoju. Zastanawia mnie w jaki sposób
artist, they seem to have further interesting prospects of development. I wonder how the
będą się kształtować średnie wyciągnięte z ruchu gałek ocznych starannie wyselekcjo-
curves based on the eye movement of carefully selected groups of people will shape, such
nowanych grup ludzi, np. studentów historii sztuki, osób zupełnie niezaznajomionych
as students of art history, people completely unfamiliar with the canon being shown, peo-
z pokazywanym im kanonem, osób o różnej wrażliwości, czy też ludzi przynależnych do
ple with different sensitivities or people belonging to different age groups. I also wonder
różnych grup wiekowych. Zastanawia mnie też, co by było, gdyby Tomasz Dobiszewski
what would have happened if Tomasz Dobiszewski used the real works of art in his re-
w badaniach posłużył się prawdziwymi dziełami sztuki, a nie ich reprodukcjami, gdzie
search, rather than reproductions, where it is possible to experience the scale and the third
możliwe do doświadczenia są skala i trzeci wymiar oraz walor emocjonalny związany
dimension and emotional value associated with real experience. The Fixations project thus
z realnym doświadczeniem. Projekt Fiksacje uzmysławia w ten sposób konieczność życia
realizes the necessity of living in the world of representation and simulation, where a sen-
w świecie reprezentacji i symulacji, którego doznanie zmysłowe jest chwilowe, zapośred-
sual experience is only temporary, mediated and superficial.
niczone i powierzchowne.
18
19
Katarzyna Pawlak-Lemańska, Eksperyment okulograficzny
Katarzyna Pawlak-Lemańska, Eye-tracking experiment
Badania eksperymentalne mają na celu poszukiwanie i sprawdzenie związków
Experimental research is designed to look for and verify the relationship between
zachodzących pomiędzy wieloma zmiennymi. Są one niezbędne we wszystkich dziedzi-
many variables. They are essential in all fields of science, from the natural to the social and
nach nauki, od przyrodniczych po społeczne i ekonomiczne, także w sztuce. Podejście
economic, as in art. Empirical approach in all areas of life is extremely important, so the
empiryczne we wszelakich dziedzinach życia jest niezmiernie istotne, dlatego z wielkim
concept of “testing the perception of art” on a group of randomly selected individuals
entuzjazmem należy podejść do pomysłu „przetestowania sposobu postrzegania sztuki”
using a desktop eyetracker — a device used mainly for consumer research and market-
na grupie losowo wybranych osób za pomocą stacjonarnego eyetrackera - urządzenia wy-
ing — should be approached with great enthusiasm. The author of the project, Tomasz
korzystywanego głównie do badań konsumenckich i marketingowych. Autor projektu,
Dobiszewski, quite cleverly selected the photos, images and videos which he presented to
Tomasz Dobiszewski w dość przemyślny sposób wybrał fotografie, obrazy i filmy, które za-
the participants of the research, in order to experimentally check how the human eye per-
prezentował uczestnikom badań, aby doświadczalnie sprawdzić jak oko ludzkie postrzega
ceives art. He also conducted an optical experiment — viewers got to perform tasks in the
sztukę. Przeprowadził również eksperyment optyczny – oglądający dostali polecenie wy-
field of education and psychology. They were asked, among others, to draw a house, a cat,
konania zadań z zakresu pedagogiki i psychologii. Zostali m.in. poproszeni o narysowanie
or a tree using their eyes, or to take part in a game of connecting points not with pencil,
wzrokiem domu, kota, czy drzewa, czy o udział w zabawie połącz punkty, nie używając
but with their eyes. The result of the experiment are objects, charts, photographs, prints
przy tym ołówka, a jedynie wzroku. Efektem eksperymentu są obiekty, wykresy, fotogra-
and videos of interpretations of the above-mentioned research, which show that not all
fie, wydruki i filmy przedstawiające interpretacje wyżej wspomnianych badań, z których
perceive reality in the same way.
wynika, że nie wszyscy odbieramy rzeczywistość w ten sam sposób.
Patrząc na opisany eksperyment warto opisać rolę wzroku w postrzeganiu ota-
the perception of the surrounding world and in the way of processing information and
czającego świata i w sposobie przetwarzania informacji, a także przedstawić zmiany, ja-
presenting the developments that took place in the technical solutions used in the study
kie zaszły w rozwiązaniach technicznych stosowanych w badaniu ruchu gałek ocznych
of eye movement and in the way the resulting data are analysed.
i w sposobie analizy otrzymanych danych.
Oczy od zawsze były szczególną częścią ciała, wielokrotnie obserwowaną i ba-
ied. It was already Plato who, describing the creation of man and his body in his Timaeus
daną. Już Platon opisując stworzenie człowieka i jego ciała w traktacie Timajos, zwrócił
treatise, pointed out the importance of vision, because thanks to it we can experience the
uwagę na znaczenie wzroku, ponieważ dzięki niemu możliwe jest doświadczanie wszech-
universe. He said that the eyes formed as the first human organ, because they carry the
świata. Stwierdził, że oczy powstały jako pierwszy organ u człowieka, ponieważ to one
light1. The enthusiasm for eye, common among the Renaissance art theorists and artists,
niosą światło1. Powszechny wśród renesansowych teoretyków sztuki i artystów entuzjazm
resulted from the fact that for humanists seeing meant interest in the world, willingness to
dla oka wynikał z tego, iż fakt patrzenia oznaczał dla humanistów zainteresowanie świa-
explore and discover its truths, openness to surprises and questions it offers. Leonardo da
tem, gotowość eksploracji i odkrywania jego prawd, otwartość na płynące zeń zaskoczenia
Vinci in the Paragone treatise said that the eye is the window of the soul and the main road
1. Platon, Timajos. Kritias albo Atlantyk, Warszawa 1986.
1. Plato, Timaeus. Kritias or Atlantic, Warsaw 1986.
20
Looking at the described experiment, it is worth describing the role of vision in
Eyes have always been a special part of the body, repeatedly observed and stud-
21
i pytania. Leonardo da Vinci w traktacie Paragone stwierdził, że oko jest oknem duszy
to exploring the nature by the mind. He put a sign of equality between truth and what one
i główną drogą poznawania natury przez rozum. Postawił znak równości pomiędzy praw-
sees, so he emphasised empirical justification of any claims. The boundaries of “seeing” are
dą i tym co się widzi, czyli wskazywał na uzasadnienie doświadczalne wszelkich twier-
becoming the boundaries of “cognition” 2,3.
dzeń. Granice „widzenia” stają się granicami „poznania” 2,3.
Obecnie wiedza na temat budowy i pracy oczu, sposobu przetwarzania informa-
information is processed in the brain is much greater than at Leonardo’s times. It is now
cji wzrokowej przez mózg jest zdecydowanie większa, niż za czasów Leonadra da Vinci.
known that the receiving area of the sense of sight in the cerebral cortex is about 10 thou-
Wiadomo obecnie, że strefa odbiorcza zmysłu wzroku w korze mózgowej jest około 10
sand times greater than that of the other senses. The electromagnetic rays fall on the retina
tysięcy razy większa niż pozostałych zmysłów. Promienie elektromagnetyczne wnikające
of the eye, which is composed of two types of photoreceptors: rods and cones. Rods re-
do oka padają na siatkówkę, która składa się z dwóch typów fotoreceptorów: pręcików
ceive monochromatic incentives, while cones are responsible for seeing in colours. Rho-
i czopków. Pręciki odbierają bodźce monochromatyczne, a czopki gwarantują widzenie
dopsin and photopsin — light-sensitive pigments in photoreceptor cells convert photon
barwne. Rodopsyna i jodopsyna – barwniki światłoczułe w fotoreceptorach, przetwarzają
energy into electrical energy. The optic nerve transmits electrical impulses to the brain,
energię fotonów na energię elektryczną. Nerw wzrokowy przekazuje impulsy elektryczne
where they are decoded in the occipital, parietal and temporal lobes. The brain compiles
do mózgu, gdzie w płatach potylicznym, ciemieniowym i skroniowym są dekodowane.
sensations and interprets them. The resulting image is not a perfect, physical reflection of
Mózg zestawia wrażenia i interpretuje je. Powstały obraz nie jest idealnym, fizycznym od-
reality, but its conversion, resulting from factors such as mental or physical conditions,
biciem rzeczywistości, lecz jej przekształceniem, wynikającym z czynników takich jak np.
nervous tension, background4.
stan psychofizyczny, napięcie nerwowe, tło4.
Currently, knowledge of the construction and operation of eyes, the way visual
Oculography (from Latin oculus —eye), now known as eye-tracking, is one of the
Okulografia (od łac. oculus – oko), obecnie zwana eyetrackingiem (ang. eye – tra-
directions of psychophysical research that developed as a science in the late nineteenth
cking – śledzenie ruchów gałek ocznych) jest jednym z kierunków w badaniach psychofi-
century. It examines the body’s response to external stimuli, and deals in particular with
zycznych, które jako nauka rozwinęły się pod koniec XIX w. i bada odpowiedź organizmu
the link between stimuli and the impressions they cause. Eye-tracking is based on tracking
na bodźce zewnętrzne, a w szczególności zajmuje się powiązaniem bodźców i wywołanym
and recording eye movement using specialized measuring equipment. A French ophthal-
przez nie wrażeniem. Okulografia polega na śledzeniu i rejestrowaniu ruchu gałek ocz-
mologist Louis Javal is considered a pioneer of eye-tracking — in 1879, he observed that
nych za pomocą specjalistycznej aparatury pomiarowej. Za pioniera okulografii uważa się,
the people reading the text placed on a page do not do it smoothly, but jump between
francuskiego okulistę Louis’a Javala, który w 1879 roku zaobserwował, że ludzie czytając
words and lines, staying longer on some, and not at all on other. Edmund Huey built the
ułożony na stronie tekst, nie robią tego płynne, a skaczą pomiędzy słowami i liniami, na
first device to track eye movements during reading. The device was a kind of a contact
niektórych zatrzymując się dłużej, na innych w ogóle. Edmund Huey zbudował pierwsze
lens with a hole for the pupil and the eye movement was recorded via a special indicator
2. J. Białostocki, Pięć wieków myśli o sztuce, Warszawa 1976.
3. L. Teusz, Okiem dotykać świata, Przegląd Powszechny, 2009, http://www.przegladpowszechny.pl
4. J. Gawęcka, Zarys budowy i funkcjonowania zmysłów człowieka w: Zmysły a jakość żywności i
żywienia, red. J. Gawęcki i N. Baryłko-Pikielna; Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu,
Poznań, 2007.
2. J. Białostocki, Five centuries of thinking about art, Warsaw 1976.
3. L. Teusz, To touch the world with the eye, Przegląd Powszechny, 2009,
4. J. Gawęcka, Outline of the construction and operation of the human senses: Senses and the quality of
food and nutrition, ed. J. Gawęcki and N. Baryłko-Pikielna; Wydawnictwo Akademii Rolniczej in
Poznan, Poznan, 2007.
22
23
urządzenie do śledzenie ruchu oczu podczas czytania. Urządzenie było rodzajem soczew-
integrated with the lens that reacted to movement. He published the results of his study
ki kontaktowej z otworem na źrenicę, a poruszanie się gałek ocznych rejestrowało poprzez
in 1908 in The Psychology and Pedagogy of the Reading magazine5.
zintegrowany z soczewką wskaźnik reagujący na ruch. Wyniki swoich badań opublikował
w 1908 r. w czasopiśmie The Psychology and Pedagogy of Reading .
to develop intensively, and thus there was also the development of technological solu-
W początkach XX w. nauki z zakresu psychologii i edukacji zaczęły się intensyw-
tions supporting research. In 1901, R. Dodge and T.S. Clain built the first non-invasive
nie rozwijać, a tym samym nastąpił rozwój technologicznych rozwiązań wspomagających
eye-tracker, which recorded the eye movements — but only the horizontal ones — on a
badania. W 1901 roku R. Dodge i T.S. Clain zbudowali pierwszy okulograf nieinwazyj-
photographic plate. Then, in 1905, Charles H. Judd with his co-operators built a proto-
ny, który zapisywał ruch oczu na kliszy fotograficznej, jednak rejestrował tylko poziome
type device that followed the eye in two dimensions — horizontally and vertically. That
ruchy oka. Natomiast w 1905 r. Charles H. Judd z współpracownikami zbudowali proto-
first eyetracker was used in the 1920s by Guy T. Bushwell (the pioneer in educational
typ urządzenia, które śledziło wzrok dwuwymiarowo – w pionie i poziomie. Ten pierw-
psychology) for many years of research on how students read during each year of study
szy eyetracker wykorzystał w latach 20-tych XX w. Guy T. Bushwell (pionier psychologii
and to develop the characteristics of a number of educational dysfunctions among chil-
edukacyjnej) do wieloletnich badań nad sposobem czytania uczniów w trakcie poszcze-
dren. Both Ch. H. Judd and G.T. Bushwell are now considered the forerunners of cogni-
gólnych lat nauki oraz nad opracowaniem charakterystyki wielu dysfunkcji edukacyjnych
tive psychology, which since 1920s has greatly expanded, and its scientific discoveries are
wśród dzieci. Zarówno Ch. H. Judd i G.T. Bushwell uważani są obecnie za prekursorów
used in many fields of science, from medicine and education to economy, marketing, and
psychologii kognitywnej, która od 20 lat bardzo silnie się rozwija, a jej naukowe odkrycia
consumer research6.
wykorzystuje się w wielu dziedzinach nauki, od medycyny, edukację po ekonomię, mar-
keting, badania konsumenckie6.
recorded the image of how people read and found that the mechanism of reading (and
W latach 30-tych XX w. Earl James and Carl Taylor zbudowali oftalmograf. Naukowcy
thus the perception of the image) depends on the principle of alternate text scanning
zarejestrowali obraz, w jaki sposób ludzie czytają i stwierdzili, że mechanizm czytania
(hop) and stopping at a certain point (called fixation). In subsequent years, the research
(a tym samym postrzegania obrazu) polega na naprzemiennym działaniu na zasadzie ska-
techniques further improved. In 1948, H. Hertridge and L.C. Thompson developed a
nowania tekstu (ang. hop) i zatrzymaniu się w pewnym punkcie (ang. fixation). W dalszych
device which had another improvement — it was put on the participant’s head. The era
latach techniki badania podlegały kolejnym udoskonaleniom. W 1948 roku H. Hertridge
of head eyetrackers begun. Compared to previous systems, the device had a significant
i L.C. Thompson opracowali urządzenie, które miało kolejne udoskonalenie - nakładano
advantage: it freed the person tested from the necessity of sitting still in front of the re-
je na głowę uczestnika badania. Rozpoczęła się era eyetrackerów nagłownych. W stosunku
cording camera7.
do wcześniejszych systemów urządzenie posiadało istotna zaletę: uwalniało badanego od
5. E. Huey, The Psychology and Pedagogy of Reading (Reprint), MIT Press 1968 (pierwotnie opublikowane w 1908).
6. D. Legget, A brief history of eye-tracking, Design Research, 2010,
http://www.uxbooth.com/articles/
5. E. Huey, The Psychology and Pedagogy of Reading (Reprint), MIT Press 1968 (originally published
in 1908).
6. D. Legget, A brief history of eye-tracking, Design Research, 2010,
http://www.uxbooth.com/articles/
7. http://eyetracking.pl
24
25
5
In the early twentieth century the sciences of psychology and education began
In the 1930s, Earl James and Carl Taylor built ophthalmograph. The researchers
konieczności nieruchomego siedzenie podczas badań przed aparatem rejestrującym7.
W latach 50-tych Alfred L. Yarbus prowadził badania nad zależnością pomię-
eye movements and viewer’s interest in the text or image shown. In a book published in
dzy ruchami gałek ocznych, a zainteresowaniem oglądającego pokazywanym tekstem lub
1967, he concluded that the eye stops only at selected points in the image. Eye movement
obrazem. W książce wydanej w 1967 r. stwierdził, że wzrok zatrzymuje się tylko na wy-
corresponds to the line of thoughts of the viewer, so that line of thoughts can be partially
branych punktach obrazu. Ruch oczu opowiada tokowi myślowemu osoby oglądającej,
traced by recording the eye movement. Then, the recording of that movement can allows
dlatego tok myślenia obserwatora może być częściowo śledzony przez rejestrację ruchu
to determine the most interesting points for the observer, as well as the order in which
gałek ocznych i dlatego z rejestracji tych ruchów można stwierdzić najbardziej interesują-
that interest emerged. Yarbus stated that the attention of the observer usually focuses on
ce punkty dla obserwatora, a także w jakiej kolejności to zainteresowanie nastąpiło. Yar-
irrelevant parts of the picture in the overall imagination. Often these are extraordinary
bus stwierdził, że uwaga obserwatora przeważnie skupia się na nieistotnych elementach
elements in the particular environment, unknown ones or such that do not fit into the
obrazu w wyobrażeniu ogólnym. Często są to elementy niezwykłe w danym otoczeniu,
environment8.
nieznane czy niepasujące do otoczenia8.
W okresie do lat 70-tych XX w. głównym zastosowaniem eyetrackingu była psy-
tion and space medicine. It was necessary to know the reactions of the human body and
chologia edukacji, medycyna lotnicza i kosmiczna. Koniecznym było poznanie reakcji
human intellectual capabilities in a variety of difficult situations triggered in the flight
organizmu ludzkiego i możliwości intelektualnych człowieka w różnych trudnych sytua-
simulators and training devices. At the end of the 1950s, P. Fitts’ team studied eye move-
cjach, wywoływanych w symulatorach lotów i urządzeniach treningowych. Zespół P. Fitt-
ments of pilots in the cockpit of the plane, which contributed to improvement of the
sa pod koniec lat 50-tych analizował ruchy gałek ocznych pilotów w kokpicie samolotu,
spatial arrangement of the control and measurement devices in the cockpit.6
w ten sposób ulepszano wyposażenie i układ przestrzenny przyrządów kontrolno-pomia-
rowych w kabinach lotniczych .
nique was employed in marketing research and then in website research. The first to use it
Nowy rozdział w historii eyetrackingu rozpoczął się w latach 80-tych XX w., gdy
was a marketing company Perception Research Services, Inc. from New Jersey, to test the
zaczęto stosować tę technikę w badaniach marketingowych, a następnie badaniach stron
effectiveness of advertisements and announcements placed in magazines, because previ-
internetowych. Pierwsza zastosowała ją firma marketingowa Perception Research Servi-
ous studies using lie detectors did not bring the expected sale results. At the same time,
ces, Inc. z New Jersey do badania skuteczności reklam i ogłoszeń zamieszczanych w czaso-
eye-tracking clearly determined which page magazine is watched the most and the long-
pismach, ponieważ wcześniejsze badania za pomocą detektorów kłamstwa nie przynosiły
est6. The development of electronic and computing technology, the availability of better
oczekiwanych efektów sprzedażowych. Natomiast eyetracking jednoznacznie określał,
networking solutions resulted in increasing use of eyetracking in the design and customi-
która strona czasopisma jest najczęściej i najdłużej oglądana6. Rozwój technologii elek-
zation of digital images for a variety of needs. In 1990, Joe Theismann used an eyetracking
tronicznych i informatyki, dostępność coraz lepszych rozwiązań sieciowych spowodowa-
filming system made by Gallup Applied Science to film and analyse an NFL match, in
ły coraz szersze zastosowanie eyetrackingu w procesie projektowania i dostosowywania
order to determine which parts of the match aroused the greatest interest of the average
6
In the 1950s, Alfred L. Yarbus conducted research on the relationship between
Until the 1970s, eye-tracking was mainly used in psychology of education, avia-
A new chapter in the history of eyetracking began in the 1980s, when the tech-
viewer, and which are ignored6. In the late 1990s, Euro RSCG Worldwide, one of the
7. http://eyetracking.pl
8. A.L. Yarbus, Eye Movements and Vision, New York, 1967 (opublikowane 1962 w j. rosyjskim).
26
8. A.L. Yarbus, Eye Movements and Vision, New York, 1967 (published in 1962 in Russian).
27
obrazów cyfrowych do różnych zapotrzebowań. W 1990 roku Joe Theismann zastosował
largest advertising agencies, due to the increasingly faster development of the Internet,
filmujący system eyetrackingowy firmy Gallup Applied Science do sfilmowania i przeana-
began measuring response to the information contained on the pages of the World Wide
lizowania meczu NFL, w celu stwierdzenia, które fragmenty meczu wzbudzają najwięk-
Web (www). On the basis of these studies, it was found that the web design must be car-
sze zainteresowanie przeciętnego widza, a które są ignorowane . Pod koniec lat 90-tych
ried out differently than designing advertisements placed on billboards and in magazines.
jedna z największych agencji reklamowych na świecie EURO RSCG, w związku z coraz
The need to examine the practical and ergonomic quality of all kinds of websites, social
szybszym rozwojem internetu, rozpoczęła pomiary reakcji na informacje zawarte na stro-
networks and services, led to rapid, dedicated development of eyetracking technology6,9.
nach World Wide Web (www). Na podstawie tych badań stwierdzono, że projektowanie
From the point of view of marketing research, the use of eyetracking is supposed to check
stron internetowych musi przebiegać zupełnie inaczej niż projektowanie reklam zamiesz-
the following assumption: “you know what your customer sees,” and serves as an objec-
czanych na bilbordach i w czasopismach. Potrzeby badania jakości użytkowej i ergono-
tive optimizer. Research is carried out on brand recognition, customer navigation con-
micznej wszelkiego rodzaju portali informacyjnych, społecznościowych czy usługowych,
trol in the shop, deploying advertising materials, assortment on the shelves and project of
spowodowały szybki i dedykowany rozwój technologii eyetrackingowej6,9.
labels9,10. The results of these studies provide researchers with information about the order
Z punktu widzenia badań marketingowych, stosowanie eyetrackingu ma na celu
the individual elements of the image are perceived, by registering saccades (eye move-
sprawdzenie założenia: „wiesz co widzi twój klient” i spełnia funkcję obiektywnego opty-
ments) and fixations (eye breakpoints), registering points where the eye stops most often
malizatora. Prowadzi się badania nad rozpoznawalnością marki, sterowaniem nawigacją
in a given picture, by providing so-called heat maps or by focusing most of the attention
klienta w sklepie, rozlokowaniem materiałów reklamowych, asortymentem półki sklepo-
on a given fragment, so-called focus maps9,10.
wej czy projektem etykiet9,10. Wyniki takich badań dają badaczom informację o kolejności
postrzegania poszczególnych elementów obrazu poprzez rejestrację sakkad (ruchy gałki
tween the process of thought and visual perception during the reading of literature, for
ocznej) i fiksacji (punkty zatrzymania wzroku), rejestrację punktów najczęstszego zatrzy-
solving of pictorial problems, for advertisements as well as viewing art. The Fixation
mania wzroku w danym obrazie, poprzez przedstawienie tzw. map cieplnych (ang. heat
project by Tomasz Dobiszewski is a part of that last trend; in it, the author confronted the
maps) lub skupienie największej uwagi na danym fragmencie tzw. mapy uwagowe (ang.
observations made by recognised art theorists with reality.
focus maps)9,10.
Badania eyetrackingowe są stosowane do większego zrozumienia powiązań pro-
Strzemiński include, among others, paintings by Vermeer and Rembrandt. As described
cesu percepcji myślowej i wzrokowej w trakcie czytania literatury, do rozwiązywania
by Strzemiński, seventeenth-century masters created their works through the play of light
problemów obrazkowych i reklam, jak i oglądania sztuki. W ten ostatni nurt wpisuje się
and shadows, which strongly emphasized certain elements (lighter) in the image, while
projekt Fiksacje Tomasza Dobiszewskiego, w którym to autor m.in. skonfrontował obser-
hiding other in the shadows — just like nowadays, when focus maps are created using
wacje uznanych teoretyków sztuki z rzeczywistością.
the eyetracking technology. Strzemiński also pointed to a certain sequence of elements
9. M. Rzemieniak, M. Wawer, R. Wawer, Przełom w ocenie postrzegania reklamy zewnętrznej, w:
Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 100, SGH, Warszawa, 2010.
10. M. Lindstrom, Zakupologia, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2009.
9. M. Rzemieniak, M. Wawer, R. Wawer, Turning point in the evaluation of the perception of
outdoor advertising, in Studies and Proceedings of the College of Management and Finance,
Scientific Issue 100, SGH, Warsaw, 2010.
10. M. Lindstrom, Buyology, Wydawnictwo Znak, Krakow, 2009.
6
28
Eye-tracking research is used for better understanding of the relationships be-
Images selected by T. Dobiszewski from the Theory of Vision by Władysław
29
Obrazy wybrane przez T. Dobiszewskiego z dzieła Teoria widzenia Władysława
observed in the studied works, which corresponds to the order of perceiving them by most
Strzemińskiego to m.in. obrazy Vermeera i Rembrandta. Zgodnie z opisem Strzemińskie-
viewers watching the images in the Dobiszewski’s work. I think the manner and order of
go XVII-wieczni mistrzowie malarstwa tworzyli dzieła poprzez grę światłocienia, który
perceiving elements of a picture largely depends on the recipient’s level of familiarity with
uwypuklał pewne elementy (jaśniejsze) w obrazie, inne chował w cień – podobnie jak
this type of art.
obecnie w technice eyetrackingowej tworzy się mapy uwagowe. Strzemiński również
wskazał na pewną kolejność zauważanych w badanych dziełach elementów, która zgadza
by Roland Barthes. Already at the at the first picture by R. Mapplethorpe, showing P.
się z kolejnością postrzegania ich przez większość oglądających obrazy w pracy Dobi-
Glass and B. Wilson, there’s a discrepancy between the statements of Barthes and the heat
szewskiego. Myślę, że sposób i kolejność postrzegania elementów obrazu w dużej mierze
map overlapped on the picture. The viewer focuses exclusively on the face of P. Glass, and
zależy od poziomu oswojenia z tego typu sztuką przez odbiorcę.
not on B. Wilson, as suggested by the author of the book. A. Yarbus in his book Eye Move-
W omawianym projekcie autor wybrał również do badania fotografie z książki
mental and Vision argued that the image observer often pays attention to the unusual
Rolanda Barthes’a Światło obrazu. Już przy pierwszym zdjęciu R. Mapplethorpe’a przed-
elements in a given composition, and this is confirmed by experimental data obtained in
stawiającego P. Glassa i B. Wilsona, widać niezgodność ze stwierdzeniami Barthes’a,
the experiment by Dobiszewski. Philip Glass’s face is far more interesting, different from
a zobrazowaną mapą cieplną naniesioną na to zdjęcie. Widz skupia się wyłącznie na twa-
the canon of beauty, asymmetric, thus raises more interest than Bob Wilson’s face, which
rzy P. Glassa, a nie jak sugeruje autor książki na B. Wilsonie. A. Yarbus w swojej książce
is more balanced, and one can say “prettier.” Analyzing other photos from the Camera
Eye Movemental and Vision twierdził, że obserwator obrazu często zwraca uwagę na ele-
lucida, it can be said that the observers mainly focus on watching the faces of the people
menty niezwykłe w danej kompozycji i potwierdzają to dane eksperymentalne uzyskane
in the pictures; the elements pointed out by R. Barthes are not always noticed, or it is not
w doświadczeniu Dobiszewskiego. Twarz Philipa Glassa jest zdecydowanie bardziej inte-
entirely clear whether the observer also had similar thoughts.
resująca, odbiegająca od kanonu piękna, asymetryczna przez co wzbudza większe zainte-
resowanie, niż twarz Boba Wilsona, która jest bardziej symetryczna i można powiedzieć
project with advanced imaging studies (eg. imaging the human nervous system activity
„ładniejsza”. Analizując pozostałe zdjęcia ze Światła obrazu można powiedzieć, że obser-
through so-called functional Magnetic Resonance Imaging — fMRI) could be the next
watorzy głównie skupiają się na oglądaniu twarzy postaci obecnych na zdjęciach, elemen-
step in creative work and would help to collect data to learn the mechanisms of percep-
ty, na które zwrócił uwagę R. Barthes nie zawsze zostają zauważone, albo nie do końca
tion, advertising or texts, while it would also fit in the latest science trend with the neuro
wiadomo, czy obserwator też miał podobne przemyślenia.
prefix.
In this project, the author also selected the photographs from the Camera Lucida
From the perspective of a scientist, it seems that the enhancing the Fixation
Wydaje się, z punktu widzenia naukowca, że rozbudowanie projektu Fiksacje
o zaawansowane badania obrazowe (np. obrazowania aktywności układu nerwowego
człowieka przez tzw. funkcjonalny rezonans magnetyczny - fMRI) mogłoby być kolejnym
etapem pracy twórczej i pozwoliłoby zebrać dane do poznania mechanizmów percepcji
obrazów, reklam czy tekstów, a jednocześnie wpisałoby się w najnowszy trend naukowy
z przedrostkiem neuro.
30
31
00. wprowadzenie
00. introduction
Tomasz Dobiszewski, Fiksacje
Ludzie są zaprogramowani na to co znają i czego się spodziewają, patrząc, zazwyczaj nie
Tomasz Dobiszewski, Fixation
zastanawiają się nad samym przebiegiem patrzenia. To stwierdzenie sprowokowało Tomasza
Dobiszewskiego do przeprowadzenia specyficznych badań. Wystawa w Galerii Miejskiej
People are programmed to what they know and what they expect; looking, they usually do
bwa prezentuje ich wynik – zwizualizowanie tych elementów procesu interpretacji obrazu,
not reflect on the sheer act of viewing. This statement provoked Tomasz Dobiszewski to
które pozostają poza naszą percepcją.
carry out specific studies. The exhibition at the Municipal Gallery bwa presents their results
- visualisation of those elements of image interpretation that are beyond our perception.
Podstawą realizacji wystawy Fiksacje było przeniesienie techniki stosowanej w badaniach
marketingowych (*okulografia) w obręb dzieła sztuki. Do udziału w badaniach artysta
The basis for the Fixation exhibition was transfer of the technique used in marketing re-
zaprosił grupę kilkudziesięciu osób, której przedstawione zostały bodźce wizualne w po-
search (*eye-tracking) into the sphere of art. The artist asked to participate in the research
staci filmów, fotografii i ilustracji. Celem projektu było pokazanie innych ewentualności
a group of dozens of people, who were presented with the visual stimuli in the form of films,
odczytywania rzeczywistości, poszerzenie świadomości percepcji u odbiorców i sproku-
photographs and illustrations. The aim of the project was to show other possibilities to deci-
rowanie ich do przemyśleń dotyczących postrzegania. Badania zostały przeprowadzone we
pher the reality, to expand the consciousness of perception of the recipients and to provoke
współpracy ze School of Form w Poznaniu.
them to consider perception. The studies were conducted in collaboration with the School
of Form in Poznan.
*badania okulograficzne (z języka angielskiego „eye-tracking”) polegają na rejestracji ruchów
gałki ocznej w czasie rzeczywistym i wyznaczaniu kierunku przemieszczania się linii wzroku
*eye-tracking, involving the registration of eye movements in real time and determining the
względem oglądanej sceny. Dzięki tym badaniom można dokładnie stwierdzić, na co konkret-
direction of the line of sight in relation to the viewed scene. These tests can accurately determine
nie i jak długo, patrzyła dana osoba.
at what exactly and for how long the person looked
01. objekt
01. object
Obiekt
Podczas eksperymentu zaprezentowano osobom badanym przestrzenie Galerii Miejskiej
bwa w Bydgoszczy. Wyniki badań posłużyły do zbudowania obiektu przedstawiającego
wędrówkę widzenia po trójwymiarowej przestrzeni. Kule odpowiadają fiksacjom, czyli
punktom, na których zatrzymał się wzrok, a połączenia to sakady, czyli linie obrazujące
przeskok wzroku pomiędzy jednym a drugim punktem.
Object
During the experiment, test takers were showed the spaces of the Municipal Gallery bwa
in Bydgoszcz. The results were used to build an object representing the path of view on
a three-dimensional space. Spheres correspond to fixations, that is the points on which the
viewers’ eyes rested, and the connections are called saccades, that is the lines illustrating the
movement of the eye from one point to another.
Modele
W oparciu o fotografie wybranych przestrzeni stworzone zostały modele trójwymiarowe.
Animacje dołączone do modeli przedstawiają postrzeganie kilkudziesięciu uczestników
badań.
Models
Based on the selected photographs, three-dimensional models were created. Animations
included in the models represent the perception of several participants.
02. modele
02. models
44
45
Punctum
Fotografie powyrywane z książki Rolanda Barthes’a Światło obrazu, zostały przeanalizowane
w celu sprawdzenia czy punctum obrazu znajduje się dokładnie w tym miejscu, jakie wskazał
autor. Naniesione na fotografie mapy cieplne, wskazują, na który element obrazu osoby
badane patrzyły najczęściej i najdłużej.
Punctum
Photographs torn out of the Roland Barthes’ book Camera Lucida were analysed to determine if the image’s punctum is precisely at the point that the author pointed out. The heat
maps affixed to the photographs indicate which part of the image was watched the most and
the longest by the subjects.
03. punctum
03. punctum
48
49
50
51
Teoria widzenia
Przedstawiono widzom reprodukcje obrazów malarskich, które opisane zostały w dziele
Władysława Strzemińskiego Teoria widzenia. Celem tego badania było sprawdzenie, czy
sposób postrzegania danego obrazu pokrywa się ze sposobem, o którym pisał autor.
Theory of Vision
The viewers were showed painting reproductions described in the Władysław Strzemiński’s
book Theory of Vision. The aim of this study was to determine whether the perception of
the image coincides with the way the author wrote about.
04. teoria widzenia
04. theory of vision
05. sztuka
05. art
Sztuka
Badanym osobom przedstawiono wybrane dzieła z kanonu sztuk plastycznych. W efekcie
powstały filmy z naniesionymi mapami cieplnymi, które wskazują na sposób postrzegania
konkretnych dzieł sztuki przez współczesnego człowieka. Skala natężenia koloru odpowiada za długość patrzenia na dany fragment obrazu.
Art
The subjects were shown selected works from the canon of fine arts. As a result, the films
were made with affixed heat maps that indicate the perception of specific works of art by
modern man. The scale of the intensity of the colour corresponds to the length of time
people looked at a given part of the image.
58
59
60
61
06. rysowanie
06. drawing
Rysowanie (krzesło, dom, wahadło)
Poproszono uczestników badań o narysowanie wzrokiem prostych przedmiotów.
Efektem końcowym są wykresy przedstawiające interpretacje obiektów pochodzące
z pamięci uczestników. Niektóre z wykresów wskazują na bardzo archetypiczną pamięć o przedmiotach, inne zaś dają nadzieję, że nie wszyscy postrzegamy rzeczywistość
w ten sam sposób.
Drawing (a chair, a house, a pendulum)
The research participants were asked to draw simple objects with their sight. The end
result is graphs showing the interpretations of objects from the memory of the participants. Some of the graphs indicate a very archetypal memory of objects, while others
give hope that not all of us perceive reality in the same way.
7. połącz punkty
7. connect the dots
Połącz punkty
Liść, kot, ptak.
Connect the dots
A leaf, a cat, a bird.
8. movemental
8. movemental
Movemental
Filmy prezentujące postrzeganie prac z cyklu Movemental, w których to przedmioty
w sfotografowanych pomieszczeniach zostały przemieszczone. Potrzeba wysiłku, by na
powrót poprzestawiać i złożyć obraz w całość. Wyimaginowane ruchy, których dokonujemy w umyśle są odzwierciedleniem wiedzy jaką mamy o świecie i wynikiem doświadczenia w oglądaniu obrazów.
Movemental
Videos showing the perception of the works of the Movemental cycle, in which the photographed objects in the room were moved. An effort is required to rearrange back and make
a picture of the whole. Imagined movements that we make in our minds are the reflection
of our knowledge of the world, and the result of our experience in watching images.
Palingenesis
Umieszczona u sufitu pomieszczenia kamera otworkowa rejestruje przestrzeń pokojów,
na ścianie których zamontowane zostały małe mebelki. W ten sposób następuje zderzenie
rożnych skal fotografowanych przedmiotów, tworząc iluzyjne przenikanie realnego z zainscenizowanym.
Okazało się, że rozpoznanie przestrzeni przysparza osobom badanym dużą trudność. Dowodem na to są dość częste powroty wzroku do środka obrazu i rozpoczynanie odczytywania fotografii od początku.
Palingenesis
A pinhole camera placed at the ceiling of the room records the spaces of the rooms on the
walls of which small furniture was placed. In this way, the various scales of photographed
objects are confronted, creating illusionary penetration of the real with the staged.
It turned out that it is very difficult for the testers to recognise the spaces. It is attested by
the fact that quite often the viewer’s eye returns to the centre of the image and starts reading
the photograph again.
9. palingenesis
9. palingenesis
80
81
Filmy
Wideo przedstawia aktywność wzrokową osób badanych, uwzględniając podział na płeć.
Dzięki tym filmom możemy dowiedzieć się, co dzieje się z naszym aparatem postrzegania,
kiedy to obserwując monotonne sekwencje rzeczywistości (woda, niebo, ognisko) nasze
myśli stają się biegunowo odległe od obrazu, na który patrzymy.
Lewy obraz przedstawia sposób postrzegania kobiety, prawy mężczyzny..
Videos
Video shows the visual activity of the subjects, broken down by gender. Through these
films we can find out what is happening to our perception system when, observing the
monotonous sequences of reality (water, sky, fire), our thoughts are poles apart from the
image we look at.
The left image shows the perception of women, the right one - of man.
10. filmy
10. videos
84
85
.spis prac
.list of works
Obiekt
obiekt site specific, 500x500x350 cm, pcv + film wideo, 2012
Modele
5 modeli 40x50x34 cm, pcv, styropian + 5 filmów wideo, 2012
Punctum
6 stron z książki Rolanda Barthes’a Światło obrazu + 6 wydruków, 14x20 cm w oprawie 24x30 cm,
2012
Object
site specific object, 500x500x350 cm, pcv + video, 2012
Models
5 models 40x50x34 cm, pcv, styrofoam + 5 videos, 2012
Punctum
6 pages from Roland Barthes’ book Camera Lucida + 6 prints, 14x20 cm, 24x30 cm with frame, 2012
Teoria widzenia
6 stron ksero z książki Władysława Strzemińskiego Teoria widzenia + 4 filmy wideo (saskia, powrót
syna marnotrawnego, matka przy kołysce, lekcja muzyki), 2012
Theory of Vision
6 xerox pages from Władysław Strzemiński’s book “Theory of Vision” + 4 videos (saskia, return of the
prodigal son, mother at the cradle, the music lesson), 2012
Sztuka
film wideo, 2:13, 2012
Art
video, 2:13, 2012
Rysowanie
63 wydruki (21 krzeseł, 21 domów, 21 wahadeł) 21x29,7 cm w oprawie 30x40 cm, 2012
Drawing
63 prints (21 chairs, 21 houses, 21 pendulums) 21x29,7 cm, 30x40 cm with frame, 2012
Połącz punkty
63 wydruki (21 liści, 21 kotów, 21 ptaków) 21x29,7 cm w oprawie 21x29,7 cm, 2012
Connect the dots
63 prints (21 leafs, 21 cats, 21 birds) 21x29,7 cm, 21x29,7 cm with frame, 2012
Movemental
Movemental 01, 03, 06, 07, 09, wydruki pigmentowe na papierze fotograficznym, dibond, pleksa,
100x100 cm, 2009 + 5 filmów wideo, 2012
Movemental
Movemental 01, 03, 06, 07, 09, pigment prints on photopaper, dibond, plexiglas, 100x100 cm, 2009
+ 5 videos, 2012
Palingenesis
Palingenesis 01, 02, 03, 04, 05, 06, fotografia otworkowa, srebrowe odbitki stykowe, 13x18 cm
w oprawie 24x30 cm, 2004 + 5 filmów wideo, 2012
Palingenesis
Palingenesis 01, 02, 03, 04, 05, 06, pinhole photography, silver galatin contact prints, 13x18 cm,
24x30 cm with frame, 2004 + 5 videos, 2012
Filmy
2-kanałowe filmy wideo, 10:00, 2012
Videos
2-channel video, 10:00, 2012
86
87
Tomasz Dobiszewski (1977) w 2005 roku ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Poznaniu w Pracowni
Fotografii Intermedialnej pod kierunkiem Krzysztofa J. Baranowskiego i Stefana Wojneckiego.
Formułuje artystyczną wypowiedź, posługując się fotografią, wideo i multimedialnymi instalacjami.
Czas i przestrzeń, ograniczenia percepcji, iluzja oraz szeroko rozumiane zagadnienia partycypacji stanowią obszar jego eksploracji. W pracach, które są dowodami procesów artystycznego oswajania mediów,
nie poprzestaje na czysto konceptualnych strategiach poznawczych, lecz wzbogaca dyskurs o elementy
pozaintelektualne, jak na przykład wrażenia zmysłowe i poznanie intuicyjne. Łączy ze sobą komunikaty
czytelne dla różnych zmysłów człowieka, a eksperymentując z fizjonomią widzenia czy słyszenia, z jednej
strony dąży do pełniejszego i całościowego przekazu, z drugiej zaś, jakby złośliwie czy może ironicznie,
pozbawia widza możliwości poznania istoty dzieła.
wystawy [wybrane]
2012
2011
2010
2009
2008
2007
Objective / Subjective, Galeria ZPAF, Katowice
Temporary Internet Photos, Sekcja eksperymentalna, Photomonth 2012, Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, Kraków
Rozmaitość spojrzenia, Muzeum Fotografii, Bydgoszcz
IN OUT Festival, Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk
Unik, Kledio Gallery, Tirana (AL)
Synesthesia Festival, CK Agora, Wrocław
Polygonum 2, Galeria Miejska BWA, Bydgoszcz
IN OUT Festival, Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk
Powolność zdarzeń, Galeria Sztuki Nowoczesnej, Bydgoszcz
Jeden Pies, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz
HALLO!, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz
Where are we going, DKP Gallery, Wilno (LT)
Shadowplay, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia“, Radom
Until do Us Part, Galeria Foto-Medium-Art, Kraków
Jeden Pies, Vilnius Railway Station Gallery, Wilno (LT)
Artventure, Saarlandisches Kunstlerhaus, Saarbrucken (D)
Against Seeing, Galeria Foto-Medium-Art, Kraków
Show me Yours, Mannheimer Kunsverein, Mannheim (D)
Teraz! Artyści galerii Foto-Medium-Art, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia“, Radom
Cyfrowe mięso, Galeria ZPAF, Katowice
Mów do mnie. Jeszcze, Studio BWA, Wrocław
II Festiwal Fotografii Otworkowej OFFO, Jastrzębie-Zdrój
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, Brant Gallery, Boston (USA)
Światłoczułość, Galeria pod Atlantami, Wałbrzych
Polygonum, Galeria Miejska BWA, Bydgoszcz
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, University Art Gallery
– University of Massachusetts Dartmouth, New Bedford (USA)
Okruchy czasu i skrawki przestrzeni, Galeria Fotografii Fokus, Siedlce
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, The Art Institute of Boston (USA)
88
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
Otworki w działaniu, Galeria Działań, Warszawa
Re-wizja - II Warszawski Festiwal Fotografii Artystycznej, Galeria Sztuki Mediów ASP, Warszawa
Fotografia otworkowa z kolekcji Zbigniewa Tomaszczuka, Wrocław Non Stop Festival, Dom Edyty Stein, Wrocław
Obraz roku 2005, Hotel Europejski, Warszawa
Memorabilia, Festiwal inSPIRACJE, Galeria Amfilada, Szczecin
Camera obscura, Galeria ZPAF, Katowice
Prezentacja, Galeria Brda, Bydgoszcz
Wystawa artystów bydgoskich, Patras (GR)
Polowanie na przedmioty - Biennale Fotografii, Galeria Miejska Arsenał, Poznań
Fotowizja, Galeria Wschodnia, Łódź
Fotografia otworkowa z kolekcji Zbigniewa Tomaszczuka, International Photography Festival, Łódź
Crossing time, crossing spaces, CSW Inner Spaces, Poznań
Festiwal Retransmisja, Gdańsk, Warszawa, Łódź
ESC., Muzeum Artystów, Łódź
Biennale Fotografii, Galeria Miejska BWA, Bydgoszcz
Wystawa fotografii krasnoludków, Bydgoszcz, Świnoujście
ISCI – po drugiej stronie ekranu, Kolonia artystów, PGR_ART, Gdańsk
Fotografia otworkowa z kolekcji Zbigniewa Tomaszczuka, Galeria pod Schodami, Kraków
Festiwal filmowy Offensiva 2003, Wrocław
Ciałość, Galeria Spiz7, Gdańsk
Konstruction3 [dekonstruction], FUgg – Festival Inner Spaces, Galeria Inner Spaces, Poznań
Hi-story, Galeria 011, Toruń
Forma nova oculos terret, Factory, Łódź
Biennale Fotografii, Galeria Miejska BWA, Bydgoszcz
Absinth, Poziom -1, Galeria Inner Spaces, Poznań
La dolce vita, VIII Festiwal Inner Spaces, Poznań
Stypendia, rezydencje, nagrody
2012
2010
2008
2007
2006
2004
2003
Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Plat(t)form 2010, Fotomuseum Winterthur, Winterthur (CH)
Współorganizator i członek rady programowej Przeglądu Fotografii SZKLARNIA
w Bydgoszczy
Konkurs na film promocyjny o Wrocławiu - nagroda specjalna
Pobyt twórczy w Bostonie (USA) z grupą polskich artystów zajmujących się fotografią otworkową
Konkurs na film promocyjny o Wrocławiu - druga nagroda
Warsztaty fotografii, Galeria miejska Arsenal, Białystok
Konkurs im. Edwarda Hartwiga w Lublinie - I miejsce
Festiwal filmowy Offensiva we Wrocławiu - wyróżnienie
89
Tomasz Dobiszewski (born in 1977) in 2005 graduated from Academy of Fine Arts in Poznań, from the
Intermedia Photography Department directed by Krzysztof J. Baranowski and Stefan Wojnecki.
He formulates his expressions using photography, video and multimedia installations. The area of interest for the artist is time and space, limitations of the viewer’s perception, illusion and problems of
participations. In works which are evidence of artistic taming of the media he does not stop at purely
conceptual cognitive strategies but enriches the discourse by non-intellectual elements such as sensual
impressions or intuitive cognition. He connects messages readable for different human senses and by experimenting with the physiognomy of seeing or hearing; on the one hand aims at fuller, more complete
transfer, on the other mischievously or ironically deprives viewers of the possibility to get to know the
essence of the work.
exhibitions [chosen]
2012
2011
2010
2009
2008
2007
Objective / Subjective, ZPAF Gallery, Katowice (PL)
Temporary Internet Photos, Photomonth 2012, Gallery of Contemporary Art Bunkier Sztuki, Kraków (PL)
Diversity of view, Museum of Photography, Bydgoszcz (PL)
IN OUT Festival, Laznia Centre for Contemporary Art, Gdansk (PL)
Unik, Kledio Gallery, Tirana (AL)
Synesthesia Festival, CK Agora, Wroclaw (PL)
Polygonum 2, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
IN OUT Festival, Laznia Centre for Contemporary Art, Gdansk (PL)
Languorous Happenings, Modern Art Gallery, Bydgoszcz (PL)
One dog, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
HALLO!, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
Where are we going, DKP Gallery, Wilno (LT)
Shadowplay, Mazovian Centre of Contemporary Art “Elektrownia”, Radom (PL)
Until do Us Part, Foto-Medium-Art Gallery, Kraków (PL)
One dog, Vilnius Railway Station Gallery, Wilno (LT)
Artventure, Saarlandisches Kunstlerhaus, Saarbrucken (D)
Against Seeing, Foto-Medium-Art Gallery, Kraków (PL)
Show me Yours, Mannheimer Kunsverein, Mannheim (D)
Now! Artists of Foto-Medium-Art Gallery, Mazovian Centre of Contemporary Art
“Elektrownia”, Radom (PL)
Digital Meat, ZPAF Gallery, Katowice (PL)
Talk to me. More, Studio BWA, Wroclaw (PL)
II Festival of Pinhole Photography OFFO, Jastrzebie-Zdrój (PL)
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, Brant Gallery, Boston (USA)
Light Sensitivity, Galeria pod Atlantami, Walbrzych (PL)
Polygonum, Municipal Gallery BWA, Bydgoszcz (PL)
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, University Art Gallery
– University of Massachusetts Dartmouth, New Bedford (USA)
Shreads of time and scraps of memory, Photography Gallery Fokus, Siedlce (PL)
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, The Art Institute of Boston (USA)
90
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
Pinholes In Action, Galeria Dzialan, Warszawa (PL)
Re-vision – II Warsaw Festival of Art Photography, Galeria Sztuki Mediów ASP,
Warszawa (PL)
Pinhole Photography from Z. Tomaszczuk’s Collection, Wroclaw Non Stop Festival,
Dom Edyty Stein, Wroclaw (PL)
Picture of the Year 2005, Hotel Europejski, Warszawa (PL)
Memorabilia, inSPIRACJE Festival, Amfilada Gallery, Szczecin (PL)
Camera obscura, ZPAF Gallery, Katowice (PL)
Presentation, Brda Gallery, Bydgoszcz (PL)
Exhibition of Artists from Bydgoszcz, Patras (GR)
Object Hunting - Biennale of Photography, Municipal Gallery Arsenal, Poznan (PL)
Photovision, Wschodnia Gallery, Lodz (PL)
Pinhole Photography from Z. Tomaszczuk’s Collection, International Photography
Festival, Lodz (PL)
Crossing time, crossing spaces, CSW Inner Spaces, Poznan (PL)
Retransmission Festival, Gdansk, Warszawa, Lodz (PL)
ESC., Museum of Artists, Lodz (PL)
Biennale of Photography, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
Exibition of Dwarf Photography, Bydgoszcz, Swinoujscie (PL)
ISCI – on the other side of screen, Kolonia artystów, PGR_ART, Gdansk (PL)
Pinhole Photography from Z. Tomaszczuk’s Collection, Galeria pod Schodami,
Kraków (PL)
Offensiva Film Festival, Wroclaw (PL)
Cialosc, Spiz7 Gallery, Gdansk (PL)
Konstruction3 [dekonstruction], FUgg – Festival Inner Spaces, CSW Inner Spaces,
Poznan (PL)
Hi-story, Gallery 011, Torun (PL)
Forma nova oculos terret, Factory, Lodz (PL)
Biennale of Photography, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
Absinth, Level -1, CSW Inner Spaces, Poznan (PL)
La dolce vita, VIII Festiwal Inner Spaces, Poznan (PL)
SCHOLARSHIPS / RESIDENCIES / AWARDS
2012
2010
2008
2007
2006
2004
2003
Scholarship of the Polish Ministry of Culture and National Heritage (PL)
Plat(t)form 2010, Fotomuseum, Winterthur (CH)
Member and organiser of SZKLARNIA Photography review, Municipal Gallery bwa, Bydgoszcz (PL)
Promotional Film Contest, Wroclaw (PL) [special award]
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, Boston (USA)
Promotional Film Contest, Wroclaw (PL) [second award]
Photography workshops, Municipal Gallery Arsenal, Bialystok (PL)
Award in Edward Hartwig’s Photo Award, Lublin (PL) [first award]
Offensiva Film Festival, Wroclaw (PL) [special award]
91
.teksty
.texts
Zbigniew Tomaszczuk (w:) Fotografie. Fotografia otworkowa z kolekcji Z.T., Typoscript / 2004
Grzegorz Józefczuk, Rozstrzygnięcie konkursu im. Edwarda Hartwiga (w:) Gazeta Wyborcza, Lublin 23
listopada 2004
XII Festiwal Inner Spaces (w:) Gazeta Wyborcza, Poznań 23 września 2004
Gdzie warto się wybrać w czwartek i piątek w Poznaniu (w:) Gazeta Wyborcza, Poznań 22 września
2004
katalogi / catalogues:
Emilia Iwanciw, Wystawa: Od etyki po technologie (w:) Gazeta Wyborcza, Bydgoszcz 15 listopada 2010
Krzysztof Siatka, Movemental (w:) Take me, nr 06/2010
Dobiszewski zagra z cieniem w Elektrowni (w:) Gazeta Wyborcza, Radom 18 lutego 2010
Katarzyna Kamińska, Dzieje grzechu, czyli rzecz o grzesznej miłości (w:) Gazeta Wyborcza, Wrocław 19
stycznia 2009
Łukasz Gazur, Podszewka Teraźniejszości (w:) Sztuka.pl – grudzień/styczeń 2008/2009 nr 12/13
Krzysztof Siatka, Teraz! Artyści Galerii Foto-Medium-Art (w:) Kwartalnik rzeźby Orońsko nr 4 (73)
2008
Takiej wystawy zdjęć jeszcze u nas nie było (w:) Gazeta Wyborcza, Bydgoszcz 03 września 2008
Dorota Suwalska, Camera obscura, odwrócony obraz rzeczywistości (w:) Kwartalnik Wyspa nr 3(3)
październik 2007
Zbigniew Tomaszczuk, Made in Poland, współczesna fotografia otworkowa (w:) Kwartalnik Fotografia
nr 23 / 2007
Bydgoscy fotografowie wystawiali się w Ameryce (w:) Gazeta Wyborcza, Bydgoszcz 08 marca 2007
Shawn Hill, Deliberate Developments, Old Techniques (w:) Art New England June/July 2007
Chloe Zimmerman, Catching a blurry glimpse of Poland (w:) Tufts Daily 2/9/07
Fotografia oworkowa w Bostonie (w:) Life of Polonia 02/16/2007
Marta „Eloy” Cichocka, Sztuka, Tekstylia Bis - Słownik młodej polskiej kultury / 2006
Sabina Czajkowska, Palingenesis Tomasz Dobiszewskiego (w:) Arteon nr 11(79) / 2006
Tomasz Dobiszewski, Dominika Mróz, Dwa projekty (w:) Kwartalnik Fotografia nr 21 / 2006
Finał konkursu „Obraz roku 2005” (w:) Art&Business - 3 / 2006
Festiwal Fotografii Kreacyjnej inSPIRACJE (w:) Gazeta Wyborcza, Szczecin 30 marca 2006
Ogólnopolski Konkurs Fotograficzny w Pałacu Młodzieży (w:) Gazeta Wyborcza, Bydgoszcz 27 stycznia
2006
Michał Lasota, Polowanie bez mapy (w:) Exit - nr3 (63) 2005
Zbigniew Tomaszczuk, Przestrzeń zamknięta w kadry fotografii (w:) Przestrzenie fotografii - antologia
tekstów / 2005
Wydarzenia (w:) Pozytyw nr 11 (64) listopad 2004
Zbigniew Tomaszczuk, Kilka uwag na temat kolekcjonowania fotografii (w:) Gazeta Antykwaryczna
nr11(104) 2004
Miesiąc fotografii, Kraków 2012
Rozmaitość spojrzenia, Muzeum Fotografii, Bydgoszcz 2011
Polygonum 2, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2010
Powolność zdarzeń, Galeria Sztuki Nowoczesnej, Bydgoszcz 2010
Jeden Pies, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2010
HALLO!, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2010
Where are we going, DKP Gallery, Wilno (Litwa) 2010
Tomasz Dobiszewski. Shadowplay, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia, Radom
2010
Galeria Sztuki Nowoczesnej, Galeria Sztuki Nowoczesnej, Bydgoszcz 2009
Artventure, Saarländisches Künstlerhaus, Saarbrűcken (Niemcy) 2009
Against Seeing, Galeria Foto-Medium-Art, Kraków 2009
Show me Yours, Mannheimer Kunsverein, Mannheim (Niemcy) 2009
Teraz! Artyści galerii Foto-Medium-Art, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia,
Radom 2008
Cyfrowe mięso, Galeria ZPAF, Katowice 2008
II Festiwal Fotografii Otworkowej OFFO, Jastrzębie-Zdrój 2007
Made in Poland: Contemporary Pinhole Photography, The Art Institute of Boston, Boston (USA) 2007
Światłoczułość, Galeria pod Atlantami, Wałbrzych 2007
Polygonum, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2007
Otworki w działaniu, Galeria Działań, Warszawa 2006
Re-wizja, II Warszawski Festiwal Fotografii Artystycznej, Galeria Sztuki Mediów ASP, Warszawa 2006
Festiwal inSPIRACJE, Galeria Amfilada, Szczecin 2006
Camera obscura, Galeria ZPAF, Katowice 2006
Wystawa artystów bydgoskich, Patras (Grecja) 2005
Polowanie na przedmioty - Biennale Fotografii, Galeria Miejska Arsenał, Poznań 2005
Fotografia otworkowa z kolekcji Zbigniewa Tomaszczuka, Międzynarodowy Festiwal Fotografii, Łódź
2005
Biennale Fotografii, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2004
Wystawa fotografii krasnoludków, Bydgoszcz, Świnoujście 2004
Fotografia otworkowa z kolekcji Zbigniewa Tomaszczuka, Miesiąc fotografii, Kraków 2004
Festiwal filmowy Offensiva, Wrocław 2003
Biennale Fotografii, Galeria Miejska bwa, Bydgoszcz 2001
92
93
artykuły / articles:
ul. Gdańska 20, tel. +48 52 339 30 50, www.galeriabwa.bydgoszcz.pl
WYSTAWA / EXHIBITION
Tomasz Dobiszewski
Fiksacje, Fixation
3.11.2012 - 16.12.2012
Kurator wystawy / Exhibition curator
Wacław Kuczma
Projekt aranżacji / Exhibition design
Marta Bindek, Tomasz Dobiszewski
KATALOG / CATALOGUE
Wstęp / Introduction
Krzysztof Siatka, Katarzyna Pawlak-Lemańska
Tłumaczenie / Translation
Krzysztof Drozdowski
Fotografie / Photographs
Tomasz Dobiszewski, Łukasz Matulewski
Opracowanie graficzne / Graphic design
Tomasz Dobiszewski
© Copyright by Galeria Miejska bwa and Authors, Bydgoszcz 2012
Wydawca / Publisher
Galeria Miejska bwa w Bydgoszczy
Druk / Print
Abedik, Sp. z o.o.
ul. Glinki 84, 85-861 Bydgoszcz
tel. (52) 3 700 710
www.abedik.pl
Nakład / Circulation
300 egz. / copies
ISBN 978-83-61675-17-4
artinfo.pl
.podziękowania
.thanks to
uczestnikom badań m.in.: / research participants, including:
AK, AZ, BW, DJ, DW, JG, JJ, JS, KK, KK1, KO, KPL, KS, KW, MA, MB, ML, MM, MR, OM, P01,
P02, P03, P04, P05, P06, P07, P08, P09, PL, PŁ, SK, TD
naukowcom: / scientists:
dr Katarzynie Pawlak-Lemańskiej i dr Dawidowi Wienerowi
Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Minister of Culture and National Heritage
Bogdanowi Zdrojewskiemu
dyrektorowi Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy
Director of the Municipal Gallery bwa in Bydgoszcz
Wacławowi Kuczmie
i wszystkim pracownikom Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy
za pomoc przy realizacji wystawy
and all the employees of the Municipal Gallery bwa in Bydgoszcz
for their help with the realization of the exhibition
Krzysztofowi Siatce i Marcie Smolińskiej-Byczuk
Maciejowi Lemańskiemu, Łukaszowi Matulewskiemu, Piotrowi Butkiewiczowi
rodzicom i całej rodzinie za wsparcie
my parents and my whole family for their support
Ewelinie Rejs, mojej inspiracji
Ewelina Rejs, my inspiration