Super flumina Babylonis

Super flumina Babylonis. Psalm 136(137) w literaturze polskiej XIX-XX w., Toruń 1999,
Wyd. UMK, 8o, s. 364. ISBN 87-231-1159-6.
Spis treści
Wstęp
Rozdział 1. U źródeł toposu
I. Psalm 136 Super flumina Babylonis w Wulgacie św. Hieronima
II. Niewola babilońska
III. Syjon-Jerozolima versus Babel-Babilon
IV. Praeparatio evangelica
V. Świętego Augustyna Objaśnienie Psalmu 136 (412)
VI. Dziedzictwo św. Augustyna
Św. Jan od Krzyża, Romanca na Psalm 136 (1577). Św. Wincenty à Paulo (1607).
Pascal, Myśli (1670). Św. Teresa z Lisieux (1889). O. Stanisław Wójcik (1983)
VII. Katena Psalmu 136(137)
Tekst psalmu. Treść i podział psalmu. Geneza psalmu, czas powstania, autor,
gatunek. Komentarz (werset 1, werset 2, werset 3, werset 4, werset 5, werset 6,
werset 7, werset 8, werset 9). Złorzeczenia w psalmie
Rozdział 2. Może to tak każdy lud uciśniony też mówić. Psalm 136(137) w spolszczeniach
dawnych (XV-XVIII w.)
Psałterz floriański (XIV-XV w.). Psałterz puławski (XVI w.). Psałterz krakowski
(1532). Wróbel (1539). Rej (1541). Lubelczyk (1558). Biblia Leopolity (1561). Biblia
brzeska (1563). Kochanowski (1579). Gomółka (1580). Wujek (1594, 1599). Skarga
(1597). Rybiński (1598). Rysiński (1614). Psałterzyk maryjny (1624, 1641). Biblia
gdańska (1632). Z. Morsztyn (1676~1681). Sobieski (1683). Potocki (1688~1696).
Tylkowski (1688). Kurzeniecki (1769)
Rozdział 3. Napis na wierzbę zwaną ‘Salix babylonica’. Przemiany toposu w poezji klasyków
i wczesnych romantyków
I.„Duch poezji hebrajskiej” w Europie i w Polsce
Lowth (1753). Herder (1783). Mendelssohn (1783). Borowski (1820). Karpiński
(1787). Popiel (1806). Hussarzewski (1810). We Francji (1803, 1808). W Rosji (1809,
1812). Chiarini (1818)
II. Psalm „zamordowanego Królestwa”
Kołłątaj: „Płaczące wierzby!” (1796). Woronicz: „Stroić gęśle wspominki zgasłego
Syonu” (1800~1818). Tomaszewski: „Drzewo melancholij!” (1814). Gurski:
„Wierzbo [.] co twa postać znaczy” (1817). Lipiński: „Wierzba płacząca z brzozą”
(1818). Rzesiński: „jarzmo [...] ohydnej niewoli” (1821). Niemcewicz: „Zawieszę
ciebie na wierzbie płaczącej” (1796~1841). Malczewski: „Nad brzegami Jordanu [...]
z Hebrajską Rodziną” (1825). Brodziński: „Lutnia hebrajska” i Psalm Jeremiasza.
Mochnacki: „o nowej Jerozolimie [...] rozmyślają” (1828, 1830)
Rozdział 4. Melodie hebrajskie - Byrona, Heinego, Jehudy ben Halewiego
I. Psalm 137 w Hebrew Melodies (1815) Byrona
II. Melodie hebrajskie Byrona w Polsce
Odyniec. Gorecki. Morawski (1841). Klaczko (1843). Pajgert. Turski (1862). Krauze
(1874). Hirszband (1888). Adam M-ski (1895). Karpowicz (1906).
III. Hebräische / Israelitische Gesänge Byrona w Niemczech
IV. Psalm 137 i Hebräische Melodien (1851) Heinego
V. Jehuda Halevi Heinego w Polsce
VI. Jehuda Halewi w Polsce
VII. Jewriejskije miełodii Byrona i Psalm 136 w Rosji
VIII. Psalm w literaturze ukraińskiej
Rozdział 5. Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże [.], Zapomnij o mnie. Psalm więźniów,
przychodniów, tułaczy w poezji romantycznej
I. Przysięga pamięci. Psalm u Mickiewicza i naśladowców
Koźmian: „Lud Babilonu [...] Pęta w cichości oblewał łzami”. Mickiewicz” „Jeśli
zapomnę” - „siadłszy płakać” (1823~1845). Jakubowski: „Dusza tylko w ojczyźnie”
(1833). Łada-Zabłocki: „szczęśliwy, kto zemstą ponurą” (1835). Witwicki: „Jeśli nie
w Panu zachowam nadzieję” (1836). Siemieński: „Aż się wypełnią wszystkie dni
tułaczy” (1841). Węgliński – „jak [...] lud Syonu [...] tak on płakał”
II. Psalm Derwida - na harfie, lutni, wierzbowej fletni. Słowacki i inni
Słowacki: Wenedzi „na brzegach Sekwany” i w „ziemi sybirskiej” (1832-1840). Paryż
(1832). Godzina myśli (1833). Anhelli (1837). Lilla Weneda (1839). Na sprowadzenie
prochów Napoleona (1840).Czajkowski: „tak piękna, tak posępna razem, Jak
babilońska wierzba” (1841). Jaśkowski: „płacząca córo Babilonu” (1843). Libelt, O
miłości ojczyzny (1844). Hoffmanowa: „obraz postępowania Żydów w niewoli”
(1846). Anonim: „Śpiewa nieszczęsnej Polski imie” (1847). Nieobecność Psalmu 136
- w kręgu Krasińskiego
III. Gęśl Ujejskiego i poetów mniejszych
Ujejski: „płacz, Polsko! siostro Jeruzalem!” (1844~1855). Gęśl Jeremiasza (1844).
Dwaj aniołowie (1852). Super flumina Babylonis (1852). W Paryżu (1855). Anonim:
„ponad cudze usiadłszy zdroiska” (1855). Gorecki: „I ja tak nucę” (1860). Pajgert:
„cór judzkich” płacz „u rzek Babilonu”.
IV. „Na Babilon. Do Jeruzalem” Norwida (1848~1872)
Pieśni społecznej cztery stron (1848). W odpowiedzi na dziewiąty „List z Poznania”.
[Klaskaniem mając obrzękłe prawice.] (1858?). Moja ojczyzna (1861). Pierścień
Wielkiej Damy (1872). Rzecz o wolności słowa (1869). Assunta (1870). Notatki z
mitologii (1865)
V. Nad Tybrem i nad Arnem. Psalm Lenartowicza (1857~1887)
Super flumina Babylonis (1857). Na przepadłe imię (1882). Na wierzbę (1887)
Rozdział 6. Sławion ten mąż, co [...] węgły twe zatrzęsie ręką krwawą. Hymn miłości i pieśń
zemsty w poezji po powstaniu styczniowym
I. Jagielskiego antologia przekładów (1857)
II. Poezja i egzegeza. Parafrazy, przekłady, komentarze
Bujnicki 168. Byczewski (1854). Chęciński (1862). Baworowski (1863). Szujski
(1866), Pawłowski (1872). Buczkowski (1884)
III. „Żydowie polscy” i Polacy „nad rzekami Babilonu”
Psalm w bóżnicy w Przedborzu (1760). Psalm na cmentarzu w Warszawie (1826).
Psalm Jastrowa w synagodze warszawskiej (1861). Urbański: Lechia w niewoli
babilońskiej (1864). B. O. - głos lutnisty znad Bugu i Sekwany (1864). Psalm Webera
(1880). Psalm Cylkowa (1883)
IV. „Psalm ludów zabitych” w poezji postyczniowej
1. „W tęschnocie nieba”. Psalm a pieśń Faleńskiego (1868)
2. „Syn potępienia” „nad Babilonu wodami” u Asnyka Do... (1868). Wierzba na
pustkowiu (1869)
3. „Zerwanych strun narodu lira brzmiąca” Konopnickiej
Mojżesz (1880). Na cześć Jana Kochanowskiego (ok. 1880-1881). Z ksiąg prorockich.
I. In exitu Israel (1883). Imagina (1886~1891). 4/VI. 1890 r. (1890). Hymn Nowej
Polski (1898)
4. Inni poeci - „zwróceni duchem w kraj Syonu”
Koroway-Metelicki: „w niewoli ciał i ducha” (1893). Gomulicki: „Nad Eufratem córki
Izraela” (1886)
Rozdział 7. Serca nasze wołać umieją tylko: „Palestyna!”. Psalm a sprawa polska i kwestia
żydowska w prozie po 1863 r.
I. Psalm Orzeszkowej: fraza potoczna i „stara legenda” (1873~1887)
Marta (1873) 203. Silny Samson (1877) 204. Meir Ezofowicz (1878). W zimowy
wieczór (1887)
II. „Nigdy o niej nie zapomnę”. Szkice do obrazu współczesności i próba biblijnej
syntezy
Bałucki, W żydowskich rękach (1885). Sewer-Maciejowski, Nad brzegiem Rudawy
(1881). Prus: „niewola była potrzebna”. Maryański: „Bóg wyniszczy ciemięzców”
(1901)
III. Sienkiewicz, Jeż, Rodziewiczówna: „Ukrzepialiśmy ich dusze”
1. Sienkiewicz: „tęsknota [...] ku Rzeczypospolitej” (1880~1913)
Niewola tatarska (1880) - niewola babilońska. Ta trzecia (1888): Żydzi nad Wisłą Żydzi nad rzekami Babilonu. We mgle (1907): „Jeruzalem! jeśli cię kiedyś zapomnę.”.
Helena Modrzejewska (1909): „życie zewnętrzne” - „życie wewnętrzne”. Z dawnych
dziejów (1913): „Pamiętajcie o starej ziemi”.
2. W kręgu Sienkiewicza
Jeż, Nad rzekami Babilonu (1886). Rodziewiczówna, Anima vilis (1893)
Rozdział 8. Oto są harfy naszych mistrzów stare. Psalmodie poetyckie u kresu niewoli
I. „Psalm babiloński” w poezji młodopolskiej
Rolicz-Lieder: „Miałbych Ćiebie zápomniéć - zacny Czárnoléski!”. Żal (ok. 18901892), Piosnka (1898). Czy cię zapomnę?. Kto mi záżegł misterstwo w duszy* y kto
sprawił.(1896). Żuławski: „nowa cytara na piewcę czeka”. Stance o pieśni (1896).
Morstin: „Rapsod izraelskiego narodu”. Arnsztajnowa, „zdejmcie z wierzb swe
muzyckie narzędzie” (1910). Teslar
II. „Wspominamy cię ojczyzno”. Przekłady i parafrazy
Galiński (1909). Jankowski (1916). Wiśniewski (1916). Górski (1916). Symon (1917)
III. Nad rzekami Babilonu. Księdza Bączkowskiego antologia poezji
„Wychodźców o powrocie do ojczyzny” (1916)
Rozdział 9. Psalm Żydów i Polaków między wojnami
I. Psalm Żydów - „marzycieli getta” i „miłośników Syjonu”
Gordon - „miłośnik Syjonu” „nad rzekami Europy”. Zangwill - „marzyciel getta” na
Kongresie (1897). Guttmana psalm w Święto Szałasów (1925). Hagada talmudyczna o
pamięci Jerozolimy. Lutwak: „bezsennych wieków psalm” (1901). Ehrlich: „nie
zapomną Ciebie” (1919). Rosenfeld: „Wróg nam harfy dał” (1920). Brandstaetter:
„Skonaj, o Jeruzalem, w mej piersi”. Inni poeci: „Syjonidy żałobne nam śpiewać”.
Aszkenazy, Psalm 137 (1930)
II. Psalm Polaków
1. Przekłady i parafrazy
Szeruda (1934). Zaleski (1935). Biernacki (1937). Staff (1937). Klawek (1938)
2. „Wieczny Babilonie!”. Psalmiczne echa w poezji międzywojennej
Tuwim: „Czemu płaczesz” (1924). Kasprowicz. Słonimski: „Nad strumieniem jakimś”
(1936)
3. „Polscy prorocy” „u wód Babilonu” - w poezji czasu wojny
Słonimski. Ostrowski: „niepotrzebne lutnie”. Łobodowski: „nad brzegiem Sekwany”.
Miłosz: „w nowego babilonu murach”. Białoszewski. Bielatowicz. Janta-Połczyński,
Psalm ukochania ziemi (1944). Broniewski: „Kędy rzeki babilońskie [.], wojsko
polskie” (1942-1944). Gwiazdy Babilonu (1942). Ściana Płaczu (1943). Nad rzekami
Babilonu (1943). Middle East (1944). Lewin, Przed Ścianą Płaczu
Rozdział 10. Jakże mamy nie śpiewać o Babilonie - w literaturze współczesnej
I. „Z narodów podbitych [...] mściciel”. Przekłady i - parafraza
Mirek (1946). Tymczak (1947). Bąk (1947, 1979). Wójcik (1947~1983). Brandstaetter
(1968). Skwarnicki (1976, 1990). Miłosz (1979). Stabińska (1986). Kamieńska (1988)
II. „A byli śród nas tacy, co śpiewali obcym”. Psalm Wata (1942~1956)
Wierzby w Ałma-Acie (1942). Na melodie hebrajskie. II (1956). [Panienki cudne z Ofiru branki w kipczackiej niewoli.] (1956)
III. Stryjkowskiego Na wierzbach. nasze skrzypce (1974)
IV. Woroszylskiego antypsalm w Babilonie (1965)
V. „Tyle jeszcze miejsca pod wierzbami Babilonu”. Psalmiczne okruchy w poezji
Wierzyński, Psalm o wierzbach. Grynberg: „siedzieliśmy i ginęliśmy”. Toporska:
„wypominając niebieski Niemen”. Ihnatowicz, Tren. Jastrun: „Ty, który płaczesz w
psalmach”. Karren: „Jerozolimo moja północna”. Pasierb: „tyle jeszcze miejsca pod
wierzbami Babilonu”
Zakończenie. Wieża Babel nad rzeką Babilonu
Summary
Indeks osób
Spis treści