Spostrzeganie społeczne – treść nauczania

TREŚCI NAUCZANIA
S3-Spostrzeganie interpersonalne i zasady wpływu społecznego.
Odniesienie dla efektów kształcenia dla przedmiotu:
EK_W2: Omawia poszczególne etapy w kontakcie psychologicznym (początkowy, wglądu, przygotowania do
zmian zachowania, utrwalania i rozszerzania zmian), w opiece nad pacjentami
EK_W4: Wskazuje sytuacje jatrogenne w relacjach położna-pacjentka oraz bariery w komunikacji
EK_U2: Efektywnie komunikuje się z innymi i doskonali umiejętności asertywności dzięki czemu potrafi wyrażać
opinie i potrzeby
EK_U3: Posiada umiejętność analizowania emocji i potrzeb oraz rozwiązywania konfliktu za pomocą różnych
metod
EK_K1: Przejawia empatię w relacji z pacjentką i jej rodziną
EK_K3: Wykazuje odpowiedzialność za pacjentkę i wykonywanie zadań zawodowych
1. Spostrzeganie społeczne – badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia na temat innych ludzi
i wyciągamy wnioski ich dotyczące.
Wyobrażenia te tworzymy szybko i bez wysiłku. Aby lepiej rozumieć innych ważne jest, aby poznać
i rozumieć mechanizmy formułowania opinii o innych, o ich osobowości i odczuciach.
2. Komunikacja niewerbalna jako ważne źródło informacji w procesie spostrzegania społecznego
- mimika i ruchy ciała jako ważne źródło informacji o samopoczuciu rozmówcy,
- bodźce słuchowe i wizualne jako kluczowy element pierwszego wrażenia,
- cechy fizyczne, takie jak np. atrakcyjność twarzy, istotnie wpływają na nasze sądy o innych,
- niewerbalne cechy komunikatów językowych (natężenie i ton głosu) jako podstawowy kanał
informacji o intencji rozmówcy,
Ćwiczenie: wypowiadanie komunikatów o neutralnej treści z określonym zabarwieniem
emocjonalnym; zadaniem słuchaczy jest na podstawie usłyszanego komunikatu opisać cechy
nadawcy i jego intencje.
M. Argyle: zachowanie niewerbalne służy przede wszystkim: a) wyrażaniu emocji, b) przenoszeniu
postawy, c) informowaniu o cechach osobowości, d) ułatwianiu komunikacji werbalnej.
Strona
osobowości, np. wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny.
1
2. Ukryte teorie osobowości – schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech
Hoffman i wsp.: ukryte teorie osobowości wpływają na sposób tworzenia wyobrażeń na temat
innych.
Whorf: język, którym ludzie mówią, wpływa na sposób, w jaki myślą o świecie. Osoby identycznie
opisane będą różnie spostrzegane przez obserwatorów w zależności od języka, którego używają – to
kultura i język budują rozpowszechnione ukryte teorie osobowości, które mogą wpływać na to, jaki
rodzaj wyobrażeń o innych tworzymy.
Ćwiczenie: wydobywanie ukrytych teorii osobowości; zadaniem słuchaczy jest przypisać cechy
osobowości osobie, którą ocenili jako:
a) „HISTERYCZKĘ”,
b) „WYŻSZOŚCIOWĄ”,
c) „ROSZCZENIOWĄ”,
d) „SYMPATYCZNĄ”.
Ukryte teorie osobowości mogą być idiosynkratyczne, czyli zależne od doświadczeń życiowych osoby,
np. atrakcyjny = dobry/ atrakcyjny = skoncentrowany na sobie.
Informacje zawarte w schemacie mogą być błędne, jednak jeżeli informacja, z jaką się stykamy jest
zgodna z naszą teorią osobowości, to jest lepiej zapamiętywana niż informacja niezgodna, co
powoduje, iż trudniej zdać sobie sprawę z tego, że powinna zostać zmieniona.
3. Teoria atrybucji – określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny swojego zachowania
i zachowań innych ludzi.
F. Heider: „psychologia naiwna/ zdroworozsądkowa”.
Atrybucja wewnętrzna – wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób z powodu
swoich indywidualnych właściwości – postaw, charakteru i osobowości.
Atrybucja zewnętrzna – wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu
na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi
reagowałaby w ten sam sposób.
Wyobrażenia na temat innych uzależnione są od atrybucji.
Mamy większą skłonność do szukania przyczyn czyjegoś zachowania w nim samym (koncentracja
spostrzeżeniowa na ludziach).
E. Jones, K. Davis: Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących – teoria w myśl której
dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy: a) istnieje niewiele
wystąpić przy alternatywnym działaniu.
Strona
Rola rezultatów nietożsamych – konsekwencji określonego przebiegu działania, które nie mogłyby
2
nietożsamych konsekwencji jej zachowania, b) zachowanie jest nieoczekiwane.
Rola oczekiwań – więcej dowiadujemy się o ludziach wówczas, gdy zachowują się w sposób
nieoczekiwany niż wówczas, gdy działaliby zgodnie z oczekiwaniem.
Oczekiwania oparte na kategorii – oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do
których te osoby przynależą, np. oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do
towarzystwa miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego.
Oczekiwania oparte na obiekcie – oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych
działaniach, np. oczekiwanie, że ktoś w czasie wakacji pójdzie na plażę, ponieważ zwykle chodził na
plażę w przeszłości.
Kelley: model współzmienności – koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych
dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej
zachowaniem, np. jak dalece czyjś taniec pozostaje niezdarny tylko wówczas, gdy tańczy z tym, a nie
innym partnerem.
Podczas formułowania atrybucji badamy trzy rodzaje informacji: zgodność, wybiórczość i spójność.
Zgodność informacji – informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec
tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor.
Wybiórczość informacji – informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się
w ten sam sposób wobec różnych bodźców.
Spójność informacji – informacja mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec
określonego zachowania jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności.
Zgodnie z teorią Kelleya jednoznaczna atrybucja może być dokonana wówczas, gdy te trzy źródła
informacji złożą się na jeden z dwu różnych wzorców:
1) Atrybucji wewnętrznej (twierdzenia, iż zachowanie zostało spowodowane czymś, co jest
związane z aktorem) dokonujemy, gdy zgodność i wybiórczość działania są niskie, lecz jego
spójność jest wysoka.
2) Atrybucji zewnętrznej dokonujemy, gdy zgodność, wybiórczość i spójność są wysokie.
3) Gdy zgodność jest niska, nie możemy sformułować jednoznacznie wewnętrznej lub
zewnętrznej atrybucji i wówczas uciekamy się do szczególnego rodzaju atrybucji zewnętrznej
– atrybucji sytuacyjnej.
Atrybucje w służbie ego – wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym
od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.
Atrybucje obronne – wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest
rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotykają raczej innych niż ich
samych.
Strona
1) Nierealistyczny optymizm – forma ochronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu ludzi, że
3
śmiertelnym i podatnym na zranienia. Przykłady atrybucji obronnych:
2) Wiara w sprawiedliwy świat – forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych
ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych. Schemat ten pozwala trzymać na wodzy budzące lęk
myśli o własnym zagrożeniu. Ten mechanizm wyjaśnia, dlaczego mamy tendencję do obwiniania
ofiar, np. gwałtów czy przemocy domowej. Nie działa on jednak, kiedy ofiara jest podobna do nas
– w takiej sytuacji ludzie są skłonni sądzić, że to nie ofiara była odpowiedzialna i przypisują to
czynnikom losowym.
Lee Ross: podstawowy błąd atrybucji – tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych
przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji. Zakładamy, iż ludzie czynią tak, a nie
inaczej, ponieważ tacy właśnie są, a nie dlatego że określa ich sytuacja bądź pełniona funkcja.
Wyrazistość spostrzeżeniowa – informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać
przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowo.
Gilbert: atrybucje czynimy w dwóch etapach – rozpoczynamy od wewnętrznej atrybucji zakładając, iż
czyjeś zachowanie zostało określone tym, co tkwi w samym człowieku. Następnie usiłujemy
zmodyfikować tę atrybucję, uwzględniając sytuację, w jakiej znajdowała się dana osoba.
Formułowane przez nas atrybucje wewnętrzne są bardziej skrajne, kiedy uwaga jest rozproszona.
4. Inne błędy w spostrzeganiu społecznym
- błąd aktora-obserwatora,
- błąd łagodności,
- błąd tendencji centralnej,
- dysonans podecyzyjny,
- efekt halo,
- efekt jednorodności grupy obcej,
- efekt pierwszeństwa,
- efekt świeżości,
- efekt Pigmaliona,
- samoutrudnianie,
- zjawisko wrogich mediów.
Literatura dodatkowa:
Aronson, E. – Psychologia społeczna: serce i umysł.
Katowice 2015
Strona
GROWTH Gabinet Rozwoju Dziecka i Rodziny | www.psychologbielsko.eu
4
Opracowanie – mgr Magdalena Czernek-Malik