Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji

Transkrypt

Centrum Psychologii
Ekonomicznej i Badań Decyzji
Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
im. Leona Koźmińskiego
Raport z badań na temat:
WIEDZA EKONOMICZNA MIESZKAŃCÓW POLSKI:
BADANIE ZAMKNIĘTE WŁAŚCIWE
Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji
Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego
Artur Domurat
Anna Macko
Krzysztof Przybyszewski
Tadeusz Tyszka
Przy współpracy:
Beaty Demidowicz
Grzegorza Banerskiego
SPIS TREŚCI
CEL BADNIA
METODA
Osoby badane
Procedura i narzędzia
WYNIKI
I. Rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o uwarunkowaniu zjawisk
gospodarczych
1. Wiara w państwową gospodarkę i w opiekuńcze państwo
1.1. Nieznajomość podstawowych pojęć
1.2. Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
(inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
1.3. Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie
mniejszych i biedniejszych
1.4. Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
1.5. Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych
praktyk
1.6. Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
1.7. Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
1.8. Bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
1.9. Bezrobocie bierze się z późnego przechodzenie na emeryturę i
braku wsparcia rodzimej produkcji
1.10 Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
1.11 Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
1.12 Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej
zarabiających
2. Akceptacja mechanizmów rynkowych w gospodarce
2.1. Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i
rozwój gospodarczy
2.2. Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
2.3. Pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej
2.4. Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia
2.5. Czynniki hamujące wydajność pracy
2.6. Istota przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu pracy
2.7. Posiadanie orientacji w kwestiach oprocentowania kredytów i
oszczędności
3. Rozumienie mechanizmów rynkowych w gospodarce
3.1. Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
3.2. Wiara w liberalny rynek pracy
3.3. Podatki przeznaczane na cele socjalne i inwestycyjne
3.4. Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
3.5. Pozytywne skutki rozwoju administracji
II. Ocena wybranych pojęć społeczno-ekonomicznych
III. Znajomość poziomu aktualnych wielkości makroekonomicznych
Załącznik 1 Pytania kwestionariusza użytego w badaniu B2-W
3
5
5
7
7
7
11
13
15
21
24
26
28
31
34
35
37
39
41
43
44
46
48
49
52
55
57
59
60
63
65
67
68
69
73
75
2
CEL BADANIA
Celem badania była identyfikacja wiedzy i przekonań społeczeństwa polskiego w
podstawowych
kwestiach
ekonomicznych.
Kwestie
te
objęły
zarówno
poziom
makroekonomiczny (wzrost gospodarczy, przedsiębiorczość i związane z nią obciążenia
przedsiębiorców oraz kodeks pracy, prywatyzacja, wydajność pracy, inflacja, bezrobocie), jak
też poziom mikroekonomiczny (zarobki, ubezpieczenia emerytalne i zdrowotne, podatki)
oraz elementy finansów i bankowości (stopy procentowe, oprocentowanie kredytów oraz
oszczędności) i kwestie administracyjno-ustrojowe (administracja, biurokracja, integracja
europejska, globalizacja).
W badaniu skoncentrowano się na czterech kategoriach odpowiedzi: na rozumieniu
podstawowych pojęć, przekonaniu o uwarunkowaniach zjawisk gospodarczych, znajomości
poziomu wielkości makroekonomicznych i ocenie pojęć ekonomicznych na skali
negatywności – pozytywności.
Tak więc pytania dotyczyły:
rozumienia podstawowych pojęć, tj. rozumienia istoty podstawowych zjawisk społecznoekonomicznych, takich jak: wzrost gospodarczy, przedsiębiorczość, prywatyzacja,
wydajność pracy, inflacja itp. (pytania zamknięte z czterostopniową skalą:
zdecydowanie nie – raczej nie – raczej tak – zdecydowanie tak);
Pozycje kwestionariusza odnoszące się do wiedzy obejmowały przekonania poprawne,
zgodne z teorią ekonomii oraz przekonania błędne i mity.
przekonań o uwarunkowaniach zjawisk gospodarczych, tj. opinii nt. przyczyn i skutków
podstawowych zjawisk społeczno-ekonomicznych, takich jak: wzrost gospodarczy,
przedsiębiorczość, prywatyzacja, wydajność pracy, inflacja itp. (pytania zamknięte z
czterostopniową skalą: zdecydowanie nie – raczej nie – raczej tak – zdecydowanie
tak);
znajomości poziomu kilku wielkości makroekonomicznych: inflacji, bezrobocia, wzrostu
gospodarczego i płac przeciętnych w gospodarce polskiej; pytania zamknięte
polegające na wyborze przedziałów liczbowych;
oceny pojęć ekonomicznych na skali negatywności – pozytywności, tj. oceny, czy dane
pojęcie jest wg badanego pozytywne czy negatywne (pytania zamknięte z
czterostopniową skalą: np. globalizacja jest zjawiskiem: zdecydowanie negatywnym –
raczej negatywnym – raczej pozytywnym – zdecydowanie pozytywnym).
3
W
powyższej
klasyfikacji
wprowadziliśmy
rozróżnienie
między
rozumieniem
i
przekonaniami. Jest ono ważne. Rozumienie podstawowych pojęć, takich jak wzrost
gospodarczy, przedsiębiorczość, prywatyzacja, itd. może być oceniane w kategoriach wiedzy
– niewiedzy, albo innymi słowy prawdziwości – fałszywości pojęcia. Z drugiej strony, gdy
chodzi o uwarunkowania zjawisk gospodarczych, takich jak wzrost gospodarczy,
przedsiębiorczość,
prywatyzacja,
to
najczęściej
nie
dają
się
one
jednoznacznie
scharakteryzować w kategoriach prawdziwości – fałszywości. Rzecz w tym, że
uwarunkowania większości tych zjawisk są bardzo wielorakie i nie ma jednoznacznie
opisanych modeli tych zjawisk. Istnieją raczej różne „szkoły ekonomiczne” podkreślające
albo jedne, albo inne z tych uwarunkowań. W tej sytuacji kwalifikacja wielu twierdzeń w
kategoriach prawdziwości – fałszywości staje się zależna od przyjętej teorii ekonomicznej. W
tej sytuacji przyjęliśmy w tych kwestiach zamiast kwalifikacji prawda – fałsz, kwalifikację
zgodności – niezgodności twierdzenia z modelem funkcjonowania mechanizmów rynkowych
w gospodarce. Przekonania niezgodne z funkcjonowaniem mechanizmów rynkowych w
gospodarce określamy tu jako przekonania błędne, albo mity.
4
METODA
Osoby badane
Zbadano reprezentatywną próbę losową 2000 mieszkańców Polski w wieku od 15 lat.
Struktura próby ze względu na osiem głównych zmiennych demograficznych (płeć, wiek,
wykształcenie, miejsce zamieszkania, województwo, zatrudnienie, przedsiębiorczość i dochód
respondenta) przedstawia się następująco:
Tabela 1. Płeć.
Płeć
Kobieta
Mężczyzna
Razem
N
1040
960
2000
%
N
%
52,0
48,0
100,0
Tabela 2. Wiek.
Wiek
15-17 lat
18-24 lata
25-39 lat
40-59 lat
60 lat i więcej
Razem
112
287
508
687
406
2000
5,6
14,4
25,4
34,4
20,3
100,0
Tabela 3. Wykształcenie.
Wykształcenie
podstawowe
zasadn. zawodowe
średnie
wyższe
Razem
N
622
490
674
214
2000
%
31,1
24,5
33,7
10,7
100,0
Tabela 4. Miejsce zamieszkania.
Wielkość miejscowości
miasto powyżej 200 tys.
miasto 50 – 200 tys.
miasto do 50 tys.
wieś
Razem
N
455
337
478
730
2000
%
22,8
16,9
23,9
36,5
100,0
5
Tabela 5. Województwo.
Województwo
dolnośląskie
kujawsko – pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
Razem
N
153
106
114
53
136
167
276
54
110
62
112
253
66
73
175
90
2000
%
7,7
5,3
5,7
2,7
6,8
8,4
13,8
2,7
5,5
3,1
5,6
12,7
3,3
3,7
8,8
4,5
100,0
Tabela 6. Zatrudnienie.
Zatrudnienie
przedsiębiorstwo państwowe
przedsiębiorstwo prywatne
sfera budżetowa
gospodarstwo rolne
emeryci i renciści
bezrobotni
niepracujący
uczeń/student
Razem
N
156
505
84
90
531
261
244
129
2000
%
7,8
25,3
4,2
4,5
26,6
13,1
12,2
6,5
100,0
Tabela 7. Przedsiębiorczość.
Przedsiębiorczość(a)
przedsiębiorcy
nie-przedsiębiorcy
Razem
N
198
1802
2000
%
9,9
90,1
100,0
(a)
Do przedsiębiorców zaklasyfikowano osoby, które kiedykolwiek (obecnie lub w przeszłości) prowadziły
własną działalność gospodarczą samodzielnie, bądź ze wspólnikami.
Tabela 8. Dochody respondenta.
Dochody respondenta
brak dochodów
1-750 zł
751-1200 zł
1201 i więcej
odm.odpowiedzi, trudno pow.
Razem
N
345
491
476
324
364
2000
%
17,3
24,5
23,8
16,2
18,2
100,0
6
Procedura i narzędzia
Badanie przeprowadzono w dniach od 7 do 16 września 2005 roku. Badanie miało
charakter wywiadu kwestionariuszowego z pytaniami zamkniętymi, prowadzonego przez
ankieterów w technice papier-ołówek (PAPI). Ankieterzy czytali kolejno pytania, zapisując
odpowiedzi w odpowiednich miejscach kwestionariusza.
Kwestionariusz za pomocą którego badano respondentów zawierał 216 pytań
merytorycznych oraz pytania metryczkowe.
WYNIKI
Uzyskane wyniki zostaną przedstawione w następującej kolejności:
Rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o uwarunkowaniu zjawisk
gospodarczych,
Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności – pozytywności,
Znajomość poziomu wielkości makroekonomicznych.
I.
ROZUMIENIE
PODSTAWOWYCH
POJĘĆ
I
PRZEKONANIA
O
UWARUNKOWANIU ZJAWISK GOSPODARCZYCH
Główne wymiary poglądów ekonomicznych
Zdecydowaliśmy się poddać łącznej analizie rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o
uwarunkowaniu zjawisk gospodarczych. Interesujące jest bowiem, czy rzeczywiście poglądy
ekonomiczne Polaków układają się według jakiejś (i jakiej?) zasady. W szczególności
interesowało nas, czy poglądy te podzielą się według podstawowej orientacji zgodności –
niezgodności z modelem funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce.
Do badania takich ukrytych zasad organizujących myśli i zachowania ludzi –
nazywanych meta-wymiarami albo czynnikami – powszechnie używa się metody nazywanej
analizą czynnikową. Dzięki niej psychologowie odkryli na przykład, że inteligencję ludzi
można określić na głównych wymiarach takich jak: wymiar zdolności społecznych, wymiar
zdolności słownych i wymiar zdolności formalnych (logiczno-matematycznych). Podobnie
7
postąpimy wobec puli badanych poglądów ekonomicznych: zastosujemy analizę czynnikową,
by ujawnić główne wymiary światopoglądu ekonomicznego Polaków.
Przeprowadziliśmy zatem analizę czynnikową na 181 twierdzeniach odnoszących się
do rozumienia podstawowych pojęć i przekonań o uwarunkowaniu zjawisk gospodarczych.
Pierwszym krokiem w analizie czynnikowej jest ustalenie liczby czynników w ramach
których grupują się pojedyncze pytania. Powszechnie w tym celu używa się tzw. kryterium
osypiska dla wartości własnych kolejnych możliwych do uwzględnienia czynników.
Kryterium to zaleca, by w dalszej analizie uwzględniać najsilniejsze czynniki, czyli te,
których wartości własne są najwyższe – w tym celu należy przyjrzeć się wykresowi wartości
własnych i zidentyfikować grupę wyraźnie wyróżniających się czynników. Jak widać na
rysunku 1, pierwsze trzy czynniki są najsilniejsze, należy więc przyjąć strukturę
trójczynnikową.
25,0
wartości własne
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
kolejne czynniki
Rysunek 1. Wykres wartości własnych w analizie czynnikowej na 181 twierdzeniach ekonomicznych –
pytaniach kwestionariusza.
Wiedząc, ile czynników ma tworzyć strukturę meta-wymiarów, należy w następnym
kroku przypisać poszczególne pytania do tych czynników, z którymi pytania te są najsilniej
związane.
Na podstawie treści pytań uzyskane czynniki dało się zinterpretować następująco:
Czynnik 1 (obejmujący 79 twierdzeń) to wiara w państwową gospodarkę i w
opiekuńcze państwo;
8
Czynnik 2 (obejmujący 66 twierdzeń) to akceptacja mechanizmów rynkowych w
gospodarce
Czynnik 3 (obejmujący 36 twierdzeń) to rozumienie mechanizmów rynkowych w
gospodarce.
Kontynuując taką samą analizę w obrębie twierdzeń przyporządkowanych każdemu z
trzech głównych czynników uzyskano następującą strukturę poglądów ekonomicznych
polskiego społeczeństwa.
I. Wiara w państwową gospodarkę i w opiekuńcze państwo
Nieznajomość podstawowych pojęć
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce (inflację,
bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i
biedniejszych
Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
Bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
Bezrobocie bierze się z późnego przechodzenie na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
II. Akceptacja mechanizmów rynkowych w gospodarce
Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
Pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej
Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia
Czynniki hamujące wydajność pracy
Istota przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu pracy
Posiadanie orientacji w kwestiach oprocentowania kredytów i oszczędności
9
III. Rozumienie mechanizmów rynkowych w gospodarce
Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
Wiara w liberalny rynek pracy
Podatki przeznaczane na cele socjalne i inwestycyjne
Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
Pozytywne skutki rozwoju administracji
Tak więc, analiza czynnikowa przeprowadzona na pełnym zestawie twierdzeń
poddanych do oceny respondentom pozwoliła wyłonić trzy główne profile przekonań: profil
pierwszy obejmuje anty-rynkowe przekonania dotyczące wiary w państwową gospodarkę i
opiekuńcze państwo. Profil ten podzielony dalej (także w oparciu o analizę czynnikową) na
12 szczegółowych kategorii obejmuje duży wachlarz przekonań anty-rynkowych, które
można określić mianem mitów. (Jednakże pierwsza kategoria z tego profilu jest kategorią
odnoszącą się do wiedzy ekonomicznej). Tak, więc przekonania zmitologizowane
zgromadzone są w profilu pierwszym.
Drugi z wyodrębnionych profili obejmuje przekonania wyrażające akceptację
funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce. Profil ten podzielony jest na pięć
szczegółowych kategorii przekonań.
W profilu III znalazły się kwestie dotyczące rozumienia niektórych (prostych)
mechanizmów rynkowych w gospodarce. W wyniku analizy czynnikowej zostały one
podzielone na siedem podkategorii, reprezentujących poszczególne dziedziny wiedzy
ekonomicznej. Tutaj twierdzenia w ramach tego profilu powinny być analizowane według
zasady prawda – fałsz.
W następnej części przedstawione zostaną uzyskane wyniki wg trzech czynników głównych
oraz 24 czynników szczegółowych. Dla poszczególnych grup twierdzeń przedstawione
zostaną częstości odpowiedzi oraz średni wynik uzyskany w badanej próbie. Ponadto
skomentowane zostaną wyraźne różnice otrzymane dla danego przekonania ze względu na
zmienne demograficzne opisane w części 2.1.
10
1. WIARA W PAŃSTWOWĄ GOSPODARKĘ I W OPIEKUŃCZE PAŃSTWO
W profilu pierwszym znalazły się przede wszystkim anty-rynkowe przekonania dotyczące
tego, czy państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce. Dołączyły się do
nich oceny na temat funkcjonowania administracji, rządu i polityków oraz postulat, że należy
dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających. Zestaw ten obejmuje
wreszcie pytania wskazujące na ograniczony poziom wiedzy ekonomicznej.
Odpowiedzi respondentów w kwestiach dotyczących wiary w państwową gospodarkę i w
opiekuńcze państwo przedstawimy w kolejności: wiedza, przekonania, oceny.
Wnioski edukacyjne:
Jeśli chodzi o kwestię znajomości podstawowych pojęć, bez wątpienia znaczna część
społeczeństwa wymaga edukacji w zakresie takich pojęć jak: przedsiębiorczość, wzrost
gospodarczy, inflacja, funkcjonowanie banków, rola NBP itp.
Zespół przekonań, że państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce jest
bez wątpienia anty-rynkową wizją gospodarczą i w tym sensie może być uznany za mit.
Trzeba przy tym zwrócić uwagę na to, że ten zespół przekonań to rodzaj ogólnej postawy
raczej niż zestaw twierdzeń typu poznawczego. Oznacza to, że poza poznaniem wchodzą tu w
grę oceny emocjonalne i skłonność do określonego działania. Wynika z tego ważny wniosek.
Postaw nie daje się zmieniać poprzez proste dostarczanie informacji. Wymaga to raczej
długotrwałych oddziaływań zarówno na sferę poznawczą jak i emocjonalną ludzi.
Opinie o globalizacji w jeszcze większym stopniu niż przekonania, że państwo powinno
regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce to rodzaj ogólnej postawy raczej niż zestaw
twierdzeń typu poznawczego. Jeżeli uznać go za kategorię mitu, to jego zwalczanie wymaga
Cztery kolejne zespoły przekonań:
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk
11
to bez wątpienia przekonania zmitologizowane, dotyczące zróżnicowania zarobków w
Polsce, przedsiębiorczości i prywatyzacji. W tym wypadku postawę można potraktować jako
schemat, który jest przyczyną selektywnej percepcji. Powoduje ona spostrzeganie jedynie
negatywnych
cech
przedsiębiorczości
przedmiotu
i
postawy
prywatyzacji).
(tu:
Zmiana
zróżnicowanie
tego
typu
zarobków
nastawień
w
Polsce
wymaga
„odautomatyzowania” procesu oceniania, tj. uczynienia tego procesu bardziej refleksyjnym.
Przekonania nt. źródeł bezrobocia - że bierze się ono z braku kontroli państwa nad
gospodarką albo, że jest skutkiem późnego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji to ewidentne mity. Fakt, że ulega im znaczna część społeczeństwa,
sugeruje pilną potrzebę edukacji.
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej to bez wątpienia przekonanie zmitologizowane.
Jest z pewnością silnie naznaczona ocenami emocjonalnymi. Podstawowe znaczenie mogą w
tej sprawie odegrać media.
Dwa ostatnie zestawy:
Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
to głównie oceny i postulaty. Pierwszy postulat dotyczy administracji, rządu i polityków,
którym się zarzuca, że służą sobie a nie społeczeństwu, zaś drugi mówi, że „należy dbać
przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających”. Zmiany w pierwszej sprawie
mogą przede wszystkim następować w wyniku osobistego pozytywnego doświadczenia. Gdy
chodzi o postulat drugi, to postawy takie są ogromie trudne do zmieniania.
12
1.1. NIEZNAJOMOŚĆ PODSTAWOWYCH POJĘĆ.
Częstość odpowiedzi w kwestiach znajomości podstawowych pojęć
28,2
Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie
menedżerem w jakiejś firmie
3,7
31,6
Przedsiębiorczość jest to podejmowanie się różnych prac
aby zarobić parę złotych
22,7
2,3
O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje
Narodowy Bank Polski
61,9
62,5
15,9
5,7
16
28,9
Inflacja powstaje wskutek dodrukowywania pustych
pieniędzy przez państwo na jego wydatki
24,7
8,9
Inflacja powstaje wskutek tego, że w obiegu są pieniądze
nie zapracowane”, pochodzące nie z pracy, lecz z„
.kapitału, giełdy, darowizn itp
10
20
zdecydowanie tak
37,6
36,1
38,4
13,6
12
0
raczej tak
47,9
21
14,3
2,9
Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na
drukowaniu pieniędzy i wprowadzaniu ich do obiegu
43,5
26,5
12,6
13,1
Przedsiębiorczość jest to umiejętność omijania prawa
wchodzenia w układy, kombinowanie i korupcja
nie
42,2
26
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 2. Częstość odpowiedzi w kwestiach znajomości podstawowych pojęć.
W granicach 65-70% respondentów akceptuje niepoprawne rozumienie przedsiębiorczości:
•
Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie menedżerem w jakiejś firmie;
•
Przedsiębiorczość jest to podejmowanie się różnych prac, aby zarobić parę złotych.
W innych kwestiach orientacja społeczeństwa jest lepsza, chociaż ciągle procent
respondentów akceptujących niepoprawne twierdzenia waha się od 20 do 40% (spory też
procent respondentów przyznaje się do niewiedzy w tych kwestiach).
•
O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje Narodowy Bank Polski;
•
Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na drukowaniu pieniędzy i
wprowadzaniu ich do obiegu;
•
Przedsiębiorczość jest to umiejętność omijania prawa, wchodzenia w układy,
kombinowanie i korupcja.
13
Poziom błędnego rozumienia podstawowych pojęć
średni poziom akceptacji
4
3,5
3
2,61
2,54
2,5
2,42
2,49
2,27
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
wykształcenie respondentów
Rysunek 3. Zróżnicowanie poziomu błędnego rozumienia podstawowych pojęć w grupach z różnym
wykształceniem.
Jak pokazuje Rysunek 3, poziom ignorancji ekonomicznej maleje naturalnie wraz z
wykształceniem
14
1.2. PAŃSTWO
POWINNO REGULOWAĆ WSZYSTKO, CO SIĘ DZIEJE W GOSPODARCE
(INFLACJĘ, BEZROBOCIE, WZROST GOSPODARCZY, ZAROBKI ITD.).
Częstość odpowiedzi w kwestii: Państwo powinno regulować wszystko, co
się dzieje w gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować
nowe zakłady i fabryki i zapewnić w nich miejsca pracy
dla bezrobotnych
Aby podnieść poziom najniższych zarobków parlament
powinien ustawowo zwiększyć wynagrodzenie
minimalne
10,9
7,5
34,1
18,1
56,5
40,2
37,8
4
Aby zapewnić wzrost gospodarczy trzeba zwiększyć
płace, co zwiększy popyt, a to z kolei zwiększy
inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy
16,1
23,2
33,6
40,2
3,1
Aby podnieść poziom najniższych zarobków rząd
powinien wypłacać dodatkowe zasiłki osobom najmniej
zarabiającym
25,2
3,1
Inflacja powstaje wskutek braku kontroli państwa nad
cenami
33,8
38
21,9
28,7
6
Aby zapewnić wzrost gospodarczy rząd powinien
przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw
.np.kopalni, hut, fabryk itd
Aby zmniejszyć inflację Sejm powinien wydać ustawę
regulującą wysokość inflacji
11,2
Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać
producentom podwyżek cen na własną rękę i
wprowadzić stałe ceny urzędowe
43,5
32,2
35,3
26,5
6,1
31,7
36,8
20,4
11,2
34,2
31,7
23
4,4
Aby zwiększyć wydajność pracy należyzwiększyć
wynagrodzenia pracownikom
45,3
32,8
5,8
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i parlament powinny
utrudnić zwalnianie pracowników
42,2
1,6
15,6
Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach
większą część swoich dochodów niż ubożsi
36,3
3,4
15,9
Inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez
przedsiębiorstwa
29,6
6,8
Zróżnicowanie zarobków powinno być jak najmniejsze
8,5
0
10
44,8
47,8
33
32,9
26,9
7,3
Kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle
oprocentowane, bo pobieranie odsetek jest po prostu
lichwiarstwem
51,9
25,9
40,7
29,9
3,6
Przedsiębiorstwa państwowe należy prywatyzować, ale
rozdając ich udziały wszystkim Polakom
raczej tak
62,7
2
Zróżnicowanie zarobków powinno być uregulowane
poprzez odpowiednie ustawy wydane przez parlament
nie
25,3
1,2
56,3
19,5
15,8
20
zdecydowanie tak
30
40
50
60
70
80
90 100
trudno powiedzieć
Rysunek 4. Częstość odpowiedzi w kwestii czy państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.).
15
Rysunek 3 pokazuje rozkład poglądów w kwestii, czy państwo powinno regulować wszystko,
co się dzieje w gospodarce. Jak widać, w społeczeństwie zdecydowanie przeważają
przekonania anty-rynkowe, postulujące istotną rolę państwa w gospodarce.
Blisko. 90% społeczeństwa przyjmuje poglądy, że:
•
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować nowe zakłady i fabryki i
zapewnić w nich miejsca pracy dla bezrobotnych;
•
Aby zwiększyć wydajność pracy należy zwiększyć wynagrodzenia pracownikom;
•
Aby podnieść poziom najniższych zarobków parlament powinien ustawowo
zwiększyć wynagrodzenie minimalne.
W okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
•
Zróżnicowanie zarobków powinno być uregulowane poprzez odpowiednie ustawy
wydane przez parlament;
•
Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich
dochodów niż ubożsi (podatek progresywny);
•
Zróżnicowanie zarobków powinno być jak najmniejsze;
•
Aby zapewnić wzrost gospodarczy trzeba zwiększyć płace, co zwiększy popyt, a to z
kolei zwiększy inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy;
•
Inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa.
Około 75% społeczeństwa przyjmuje, że:
•
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i parlament powinny utrudnić zwalnianie
pracowników;
•
W celu podniesienia poziomu najniższych zarobków, rząd powinien wypłacać
dodatkowe zasiłki osobom najmniej zarabiającym;
•
Inflacja powstaje wskutek braku kontroli państwa nad cenami.
Ponad 50% respondentów akceptuje nawet tezy, że:
•
Aby zapewnić wzrost gospodarczy rząd powinien przekazywać większe dotacje dla
przedsiębiorstw (kopalni, hut, fabryk itd.);
•
Aby zmniejszyć inflację sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość inflacji;
16
•
Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać producentom podwyżek cen na własną
rękę i wprowadzić stałe ceny urzędowe.
Ponadto ponad połowa respondentów akceptuje tezę, że przedsiębiorstwa państwowe należy
prywatyzować, ale rozdając ich udziały wszystkim Polakom.
A 35 % akceptuje nawet tezę, że kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle
oprocentowane, bo pobieranie odsetek jest po prostu lichwiarstwem.
Warto jednak zwrócić uwagę, że spora część respondentów nie akceptowała wielu z
omówionych poglądów w sposób zdecydowanie mocny (odpowiedzi: zdecydowanie tak),
można więc przyjąć, że umiejętne oddziaływanie mogłoby je zmienić.
4
3,5
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
3,26
3,2
3,01
3
2,92
2,68
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
Rysunek 5. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń dotyczących kwestii czy państwo powinno
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupach z różnym wykształceniem.
17
4
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
3,5
3,27
3,22
3,13
3,12
2,86
3
2,5
2
1,5
1
brak
dochodów
1-750 zł
751-1200 zł
1201 i więcej
wszyscy
dochody respondentów
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupach z różnym dochodem.
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy,
zarobki itd.)
4
3,5
3,13
3
2,82
3,1
2,5
2
1,5
1
nieprzedsiębiorcy
przedsiębiorcy
wszyscy
Rysunek 7. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy państwo powinno regulować
wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupie przedsiębiorców i nie-przedsiębiorców.
18
3,24
3,13
3,15
3,1
wszyscy
sfera budżetowa
3,19
uczeń/student
2,93
3,12
niepracujący
2,95
przedsiębiorstwo
prywatne
3
3,01
przedsiębiorstwo
państwowe
3,5
emeryci i
renciści
4
gospodarstwo
rolne
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
2,5
2
1,5
bezrobotni
1
zatrudnienie respondentów
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce w grupach z różnym zatrudnieniem.
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
3,34
3,3
3,29 3,27 3,25 3,21
3,16 3,13
3,1
3,1
3,5
śląskie
4
3
3,05 3,04 3,02 3,01 2,99
2,94
3,1
2,5
2
1,5
wszyscy
wielkopolskie
mazowieckie
łódzkie
małopolskie
zachodnio-pomorskie
województwo
dolnośląskie
pomorskie
podlaskie
podkarpackie
lubelskie
lubuskie
opolskie
świętokrzyskie
1
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce w grupach respondentów zamieszkujących różne
województwa.
19
Rysunki 5 - 9 pokazują, zróżnicowanie poglądów w kwestii regulowania przez państwo tego,
co się dzieje w gospodarce, w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że największe znaczenie ma tu wykształcenie respondentów:
•
w miarę wzrostu wykształcenia spada przekonanie, że państwo powinno regulować
wszystko, co się dzieje w gospodarce.
Pewne znaczenie ma też dochód respondentów:
•
w miarę wzrostu dochodu spada przekonanie, że państwo powinno regulować
wszystko, co się dzieje w gospodarce.
Nieco rzadziej postulaty regulowania przez państwo tego, co się dzieje w gospodarce
obserwujemy też
•
u przedsiębiorców;
•
wśród zatrudnionych;
•
wśród mieszkańców województw zawierających wielkie aglomeracje miejskie.
20
1.3. GLOBALIZACJA I INTEGRACJA EUROPEJSKA TO SPOSÓB NA WYKORZYSTYWANIE
MNIEJSZYCH I BIEDNIEJSZYCH.
Częstość odpowiedzi w kwestii: Globalizacja i integracja europejska to
sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych
Globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny
międzynarodowe pochłaniają i likwidują mniejsze firmy w
różnych państwach
9,5
7,4
16,3
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest wzrost cen
wszystkich produktów i usług
18,7
44,7
28,5
8,1
Skutkiem globalizacji jest przejęcie władzy nad państwami
przez międzynarodowe instytucje, np. Międzynarodowy
Fundusz Walutowy i Bank Światowy
22
27,9
24,8
8,6
Globalizacja jest spowodowana przez gospodarkę
amerykańską, która dyktuje warunki gospodarkom innych
państw na świecie
10,1
Unia Europejska powstała po to, żeby bogaci ludzie i
organizacje mogli przejmować kontrolę nad biednymi
regionami
20,6
20,9
6,2
11,3
Kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są
najbogatsze
0
10
20
38,8
31,7
37,7
37,5
35,5
38,5
45,2
5
zdecydowanie tak
41,5
25,3
11,3
Skutkiem globalizacji jest kontrolowanie życia
gospodarczego przez małą garstkę ludzi
raczej tak
41,4
40,3
2,1
Skutkiem globalizacji jest zwiększanie się różnic w poziomie
bogactwa w różnych krajach
nie
42,3
40,9
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 10. Częstość odpowiedzi w kwestii czy globalizacja i integracja europejska to sposób na
wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych.
Poniższy zestaw kwestii dotyczących przekonań nt. globalizacji i integracji europejskiej, ma
bez wątpienia zabarwienie emocjonalne.
•
Globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają i
likwidują mniejsze firmy w różnych państwach; oraz
•
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest wzrost cen wszystkich produktów i
usług.
21
•
Skutkiem globalizacji jest zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych
krajach;
•
Skutkiem globalizacji jest przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe
instytucje, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy;
•
Skutkiem globalizacji jest kontrolowanie życia gospodarczego przez małą garstkę
ludzi.
•
Globalizacja jest spowodowana przez gospodarkę amerykańską, która dyktuje warunki
gospodarkom innych państw na świecie;
•
Unia Europejska powstała po to, żeby bogaci ludzie i organizacje mogli przejąć
kontrolę nad biednymi regionami.
Tej grupie ocen towarzyszy ponadto mało sensowne przekonanie, że
•
kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są najbogatsze
Globalizacja i integracja europejska to sposób na
wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych
4
3,5
3,06
3,08
3
3
2,81
3,02
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
Rysunek 11. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy globalizacja i integracja
europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych w grupach z różnym
wykształceniem.
22
Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie
mniejszych i biedniejszych
4
3,5
3,24 3,14
3,13 3,08 3,07 3,05 3,04 3,03 3,03
3,02 3,02
3
3
2,92 2,92 2,91 2,85 3,02
2,5
2
1,5
wszyscy
pomorskie
wielkopolskie
łódzkie
zachodnio-pomorskie
województwo
podlaskie
dolnośląskie
małopolskie
lubuskie
lubelskie
mazowieckie
śląskie
opolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
1
Rysunek 12. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy globalizacja i integracja
europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych w grupach respondentów
zamieszkujących różne województwa.
Rysunki 11-12 pokazują, zróżnicowanie poglądów w kwestii globalizacji i integracji
europejskiej w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że pewne znaczenie ma tu wykształcenie respondentów i miejsce zamieszkania:
•
w
miarę
wzrostu
wykształcenia
spostrzeganie
globalizacji
w
kategoriach
wykorzystywania mniejszych i biedniejszych przez większych i bogatszych jest
rzadsze.
•
nieco rzadziej globalizacja jako wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych przez
większych i bogatszych jest spostrzegana przez osoby zamieszkujące województwa z
wielkimi aglomeracjami miejskimi.
23
1.4. ZRÓŻNICOWANIE ZAROBKÓW W POLSCE TO EFEKT NIEETYCZNYCH PRAKTYK
Częstość odpowiedzi w kwestii: Zróżnicowanie zarobków w Polsce to
efekt nieetycznych praktyk
6,3
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem
.znajomości, układów, korupcji itp
6,3
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest: wzrost
kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
33,2
7,2
59,7
39
53,2
0,8
11
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z kombinatorstwa
kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
32
56
1,1
11,8
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost
.ubóstwa w kraju
40,5
46,4
1,4
16,4
Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez
chciwych i nieuczciwych pracodawców
40,1
42,8
0,8
17,5
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z braku właściwych
.uregulowań prawnych
39,1
38,4
5,1
20,1
Niskie zarobki w Polsce biorą się z tego, że firmy zachodnie
wyzyskują pracowników w Polsce i przekazują wypracowane
zyski na zachód
3,4
0
raczej tak
59,9
0,9
Niskie zarobki w Polsce biorą się z sytuacji gospodarczej
kraju - wysokie bezrobocie, brak miejsc pracy itp
nie
33
0,9
10
zdecydowanie tak
20
30
38
38,6
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 13. Częstość odpowiedzi w kwestii czy zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt
nieetycznych praktyk
Powszechne jest wśród respondentów anty-rynkowe przekonanie (połączone z negatywną
oceną), że zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk.
Ponad 90% respondentów jest przekonana, że:
•
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem znajomości, układów, korupcji itp.;
•
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i
oszustwa, układów i korupcji;
•
Niskie zarobki w Polsce biorą się z sytuacji gospodarczej kraju (wysokie bezrobocie, brak
miejsc pracy itp.);
24
•
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i
korupcji.
Tylko niewiele mniej, bo w okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
•
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost ubóstwa w kraju;
•
Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych
pracodawców;
•
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z braku właściwych uregulowań prawnych;
•
Niskie zarobki w Polsce biorą się z tego, że firmy zachodnie wyzyskują pracowników
w Polsce i przekazują wypracowane zyski na zachód.
4
3,5
3,14
3,27
3,29
18–24 lat
25–39 lat
3,41
3,46
3,36
40–59 lat
60 lat i
więcej
wszyscy
3
2,5
2
1,5
1
15–17 lat
wiek respondentów
Rysunek 14. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy zróżnicowanie zarobków w
Polsce to efekt nieetycznych praktyk w grupach o różnym wieku.
Rysunek 14 pokazuje, że pogląd, iż zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych
praktyk, narasta wraz z wiekiem respondentów.
Wnioski edukacyjne:
Wydaje się, że duża część społeczeństwa negatywnie ocenia sam fakt dużego zróżnicowania
zarobków. Źródło tego zróżnicowania jest sprawą drugorzędną. Ten zespół przekonań jest bez
wątpienia silnie naznaczony ocenami emocjonalnymi, więc jego zwalczanie wymaga
Podstawowe znaczenie mogą tu odegrać media.
25
1.5. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
I WZROST WYDAJNOŚCI PRACY TO EFEKT NIEETYCZNYCH
PRAKTYK
Częstość odpowiedzi w kwestii: Przedsiębiorczość i wzrost wydajności
pracy to efekt nieetycznych praktyk
Wydajność pracy jest w ynikiem zagrożenia
bezrobociem - jest między kim w ybierać
2,4
Skutkiem przedsiębiorczości jest w zrost
kombinatorstw a, kradzieży i oszustw a, układów i
.korupcji
4
Skutkiem w ysokiej w ydajności pracy jest w zrost
bezrobocia
4,4
0
10
40,3
30,9
25,3
1,9
Skutkiem przedsiębiorczości jest w iększy w yzysk i
eksploatow anie pracow ników
raczej tak
30,5
25,1
4,2
Wydajność pracy jest w ynikiem w yzysku
pracow ników , ich pracy ponad siły
nie
24,5
41,7
31,5
32,1
17,1
32,2
14,7
20
zdecydow anie tak
42
30
40
46,9
48,8
50
60
70
80
90
100
trudno pow iedzieć
Rysunek 15. Częstość odpowiedzi w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
Dosyć rozpowszechnione jest wśród respondentów anty-rynkowe przekonanie (połączone z
negatywną oceną), że przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych
praktyk.
Blisko 3/4 respondentów akceptuje pogląd, że
•
Wydajność pracy jest wynikiem zagrożenia bezrobociem (jest między kim wybierać);
W pozostałych kwestiach opinie są podzielone:
•
Skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa,
układów i korupcji;
•
Wydajność pracy jest wynikiem wyzysku pracowników, ich pracy ponad siły;
opinie są bardziej na tak. Z kolei w kwestiach:
•
Skutkiem przedsiębiorczości jest większy wyzysk i eksploatowanie pracowników;
•
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost bezrobocia.
opinie są podzielone prawie równo.
26
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
4
3,5
3
2,81
2,79
2,72
2,65
2,47
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
Rysunek 16. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk w grupach z różnym wykształceniem.
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
4
2,82
2,68
2,69
2,72
wszyscy
2,81
uczeń/student
sfera budżetowa
2,85
niepracujący
2,55
emeryci i
renciści
2,62
gospodarstwo
rolne
2,62
przedsiębiorstwo
prywatne
3
przedsiębiorstwo
państwowe
3,5
2,5
2
1,5
bezrobotni
1
Rysunek 17. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk w grupach z różnym zatrudnieniem.
Anty-rynkowe przekonanie (połączone z negatywną oceną), że przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk:
maleje wraz z wykształceniem respondentów;
jest na najwyższym poziomie wśród osób prowadzących gospodarstwo rolne, emerytów i
rencistów oraz bezrobotnych.
27
1.6. PRYWATYZACJA SŁUŻY ZWIĘKSZENIU ZYSKÓW POJEDYNCZYCH OSÓB
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków
pojedynczych osób
Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej
,gospodarki np. energetyczne, kopalnie i huty, banki
nie powinny być prywatyzowane
18,7
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły
się pojedyncze osoby mające odpowiednie układy lub
zajmujące odpowiednie stanowiska
25,6
31,2
3,1
,Prywatyzacja jest to złodziejstwo, okradanie biednych
rozkradanie majątku narodowego
51
25,2
20,9
3
0
40,2
32,3
34,6
29,7
3,4
Prywatyzacja jest to oddawanie zakładów
państwowych w prywatne ręce za darmo
raczej tak
49,1
31,6
31,3
35,2
2
Prywatyzacja to likwidowanie przedsiębiorstw
państwowych przynoszących zyski
nie
28,5
3,8
10
zdecydowanie tak
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 18. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych
osób.
Rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie (ca 80% respondentów), że
•
Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki (np. energetyczne, kopalnie i
huty, banki) nie powinny być prywatyzowane;
W granicach 65-70% akceptacji uzyskują inne anty-rynkowe przekonanie (połączone z
negatywną opinią):
•
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły się pojedyncze osoby mające
odpowiednie układy lub zajmujące odpowiednie stanowiska;
•
Prywatyzacja jest to złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku
narodowego;
•
Prywatyzacja jest to likwidowanie przedsiębiorstw państwowych przynoszących
zyski.
Niewielka tylko większość nie zgadza się z twierdzeniem (oznacza to, że duża mniejszość się
z tym twierdzeniem zgadza), że:
•
Prywatyzacja jest to oddawanie zakładów państwowych w prywatne ręce za darmo.
28
4
3,5
3
2,73
2,81
2,83
15–17 lat
18–24 lat
25–39 lat
2,98
3,07
40–59 lat
60 lat i
więcej
2,92
2,5
2
1,5
1
wszyscy
wiek respondentów
Rysunek 19. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach o różnym wieku.
4
3,5
3,03
3
2,99
2,92
2,88
2,57
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach z różnym wykształceniem.
29
4
2,76
2,82
2,8
sfera budżetowa
3
przedsiębiorstwo
prywatne
3,05
przedsiębiorstwo
państwowe
3,5
3,04
3,06
2,86
2,78
2,92
2,5
2
1,5
wszyscy
uczeń/student
niepracujący
bezrobotni
emeryci i
renciści
gospodarstwo
rolne
1
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach z różnym zatrudnieniem.
Rysunki 18-20 pokazują zróżnicowanie poglądów w kwestii, że prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób, w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że największe znaczenie ma tu wiek respondentów:
•
w najmniejszym stopniu poddają się temu przekonaniu najmłodsi, i nasila się ono
wraz z wiekiem.
Pewne znaczenie ma też wykształcenie respondentów:
•
w najmniejszym stopniu przekonaniu, że prywatyzacja służy zwiększeniu zysków
pojedynczych osób poddają respondenci z wyższym wykształceniem.
•
nieco rzadziej przekonanie, że prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych
osób występuje wśród zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i
prywatnych i w sferze budżetowej.
30
1.7. PRYWATYZACJA PROWADZI DO PAUPERYZACJI SPOŁECZEŃSTWA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji
społeczeństwa
13,7
Skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w
biedzie i musi szukać pracy za granicą
35
Skutkiem prywatyzacji jest zmniejszenie świadczeń
pracowniczych i socjalnych -urlopy, wczasy pracownicze
.itp
16
42,1
38,5
3,5
22,5
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost bezrobocia
2,5
0
nie
raczej tak
48,9
2,6
10
zdecydowanie tak
20
30
38,7
36,4
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 22. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji
społeczeństwa.
Rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie, że prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa. W tym powszechne są opinie (ca 80-85% respondentów), że:
•
Skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy
za granicą;
•
Skutkiem prywatyzacji jest zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych
(urlopy, wczasy pracownicze itp.);
3/4 respondentów akceptuje opinię, że:
•
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost bezrobocia.
Jak pokazują Rysunki 23-25 anty-rynkowe przekonanie że prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa:
•
narasta wraz z wiekiem, a maleje wraz z wykształceniem respondentów;
•
najwyższy poziom akceptacji tych twierdzeń występuje w grupie emerytów i
rencistów oraz bezrobotnych.
31
4
3,5
3,02
3,12
3,13
15–17 lat
18–24 lat
25–39 lat
3,25
3,34
40–59 lat
60 lat i
więcej
3,2
3
2,5
2
1,5
1
wszyscy
wiek respondentów
Rysunek 23. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa w grupach o różnym wieku.
4
3,5
3,24
3,3
3,17
3
3,2
2,99
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
pauperyzacji społeczeństwa w grupach z różnym wykształceniem.
32
3,21
3,34
3,11
3,03
3,09
gospodarstwo
rolne
3,5
sfera budżetowa
4
3,38
3,11
3
3,01
3,2
2,5
2
1,5
wszyscy
uczeń/student
niepracujący
bezrobotni
emeryci i
renciści
przedsiębiorstwo
prywatne
przedsiębiorstwo
państwowe
1
pauperyzacji społeczeństwa w grupach z różnym zatrudnieniem.
33
1.8. BEZROBOCIE BIERZE SIĘ Z BRAKU KONTROLI PAŃSTWA NAD GOSPODARKĄ
Częstość odpowiedzi w kwestii: Bezrobocie bierze się z braku kontroli
państwa nad gospodarką
2,5
Bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele
zakładów pracy
5,9
21,6
71,7
0,9
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne
powinny organizować prace interwencyjne i roboty
publiczne
5,4
34,5
59,5
0,7
15,1
Bezrobocie bierze się z tego, że w zakładach brakuje
miejsc pracy
26,1
58,2
0,7
0
raczej tak
76,2
0,6
Bezrobocie bierze się z tego, że nie powstają nowe
zakłady pracy
nie
20,8
10
20
zdecydowanie tak
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 26. Częstość odpowiedzi w kwestii czy bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad
gospodarką.
Anty-rynkowe przekonanie, że bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad
gospodarką jest bardzo rozpowszechnione.
Powszechne są zdecydowane opinie (ca 95% respondentów), że:
•
Bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele zakładów pracy;
•
Bezrobocie bierze się z tego, że nie powstają nowe zakłady pracy;
•
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne powinny organizować prace
interwencyjne i roboty publiczne;
A 85% respondentów zgadza się, że:
•
Bezrobocie bierze się z tego, że w zakładach brakuje miejsc pracy.
Powszechność przekonania, że bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
jest bardzo rozpowszechnione sprawia, że nie ma zróżnicowania w grupach socjodemograficznych.
34
1.9. BEZROBOCIE
BIERZE SIĘ Z PÓŹNEGO PRZECHODZENIE NA EMERYTURĘ I BRAKU
WSPARCIA RODZIMEJ PRODUKCJI.
Częstość odpowiedzi: Bezrobocie bierze się z późnego przechodzenie na
emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji
14
Skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest
wzrost bezrobocia wśród młodych
23,8
Bezrobocie bierze się z tego, że: wydłuża się czas pracy i
zatrudnia się emerytów
24,2
4,6
Bezrobocie bierze się z tego, że: ludzie kupują
zagraniczne towary zamiast polskich
29,2
38,9
26,9
5,1
Bezrobocie bierze się z tego, że: zatrudniani są
cudzoziemcy
1,2
3,7
0
10
zdecydowanie tak
51,9
27,2
19,8
25,5
Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest żeby
średnio Polacy zarabiali jak najwięcej
37,5
33,8
26,1
42,1
30,6
1,3
zmniejszenie wydatków państwa -bo mniej jest emerytów
raczej tak
47,9
37,6
36
2,7
pogorszenie stanu zdrowia w społeczeństwie
nie
35,9
2,3
20
30
37,5
33,4
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 27. Częstość odpowiedzi w kwestii czy bezrobocie bierze się z późnego przechodzenia na
emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji.
Dosyć rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie, że bezrobocie bierze się z
późnego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji.
Ok. 85% respondentów zgadza się z tym, że:
•
Skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest wzrost bezrobocia wśród
młodych.
W okolicach 65-75% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
•
Bezrobocie bierze się z tego, że wydłuża się czas pracy i zatrudnia się emerytów;
•
Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie kupują zagraniczne towary zamiast polskich;
35
•
Skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest pogorszenie stanu zdrowia w
społeczeństwie;
•
Skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest zmniejszenie wydatków
państwa (bo mniej jest emerytów).
Jedynie mniej niż połowa akceptuje natomiast mit, że:
•
Bezrobocie bierze się z tego, że zatrudniani są cudzoziemcy.
Bezrobocie bierze się z późnego przechodzenie na emeryturę i
braku wsparcia rodzimej produkcji
4
3,5
3,03
3,05
3
2,98
2,98
2,69
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
Rysunek 28. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy bezrobocie bierze się z
późnego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji w grupach z różnym
wykształceniem.
Anty-rynkowe przekonanie że bezrobocie bierze się z późnego przechodzenia na emeryturę
i braku wsparcia rodzimej produkcji maleje wraz z wykształceniem respondentów.
36
1.10. WIARA W MOC SPRAWCZĄ UNII EUROPEJSKIEJ
Częstość odpowiedzi w kwestii: Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
,Biurokracja - nadmiar przepisów , procedur i regulacji
bierze się z wymogów Unii Europejskiej
7
Podatki podnosi się z nakazu Unii Europejskiej
7,8
7,3
0
nie
raczej tak
46,8
56,5
25,9
10,7
7,1
Globalizacja polega na tym, że wszystko ma być takie
same, wszyscy mają tak samo ubierać się, to samo jeść i
mieć takie same obyczaje
31,4
14,9
70,9
14
10
zdecydowanie tak
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 29. Częstość odpowiedzi w kwestii wiary w moc sprawczą Unii Europejskiej.
Mało sensowne przekonanie że:
•
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się z wymogów Unii
Europejskiej;
jest uznawane przez mniej więcej połowę respondentów.
Większość respondentów nie zgadza się natomiast z mało sensownymi opiniami, że:
•
Podatki podnosi się z nakazu Unii Europejskiej;
•
Globalizacja polega na tym, że wszystko ma być takie same, wszyscy mają tak samo
ubierać się, to samo jeść i mieć takie same obyczaje.
37
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
4
3,5
3
2,5
2,34
2,23
2,19
zasadnicze
zawodowe
średnie
2,09
2,24
2
1,5
1
podstawowe
wyższe
wszyscy
Rysunek 30. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii wiary w moc sprawczą Unii
Europejskiej w grupach z różnym wykształceniem.
Jak widać na Rysunku 30, wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej maleje wraz z
wykształceniem respondentów.
38
1.11. ADMINISTRACJA, RZĄD I POLITYCY SŁUŻĄ SOBIE A NIE SPOŁECZEŃSTWU
Częstość odpowiedzi w kwestii: Administracja, rząd i politycy służą sobie
a nie społeczeństwu
3
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje
rządzących i polityków
21,9
74,3
0,8
5,7
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy
.własne – urzędników
29,8
63,6
1
9,2
Podatki podnosi się żeby zapewnić wysokie pensje
rządzącym i politykom
29,4
60,1
1,3
7,2
Podatki podnosi się z powodu niegospodarności rządu i
innych organów państwowych
35,8
8,5
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy
.rządu
35,8
11,4
34,7
51,8
2,2
12,9
35,2
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu korupcji
3,2
13,8
Biurokracja -nadmiar przepisów, procedur i regulacji, bierze
się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami
24,4
5,6
7,5
Aby zwiększyć wydajność pracy należy: zapewnić pewność
zatrudnienia pracownikom
48,8
43,1
40,3
2,9
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur
i regulacji) jest spadek pensji pracowników spoza
.administracji
36,5
33,6
38,3
52,2
2,2
0
raczej tak
53,7
2,1
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych
przepisów
nie
54,3
2,8
10
zdecydowanie tak
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 31. Częstość odpowiedzi w kwestii czy administracja, rząd i politycy służą sobie a nie
społeczeństwu.
Pytania, w jakim stopniu administracja, rząd i politycy służą sobie niż społeczeństwu, to
kwestia raczej oceny niż przekonań typu poznawczego. Oceny w tych kwestiach mają bez
wątpienia zabarwienie emocjonalne.
Ujawnione w badaniu oceny administracji, rządu i polityków są ogromnie zgodne i
negatywne.
39
Aż 90 do 95 % respondentów twierdzi, że:
•
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje rządzących i polityków;
•
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy własne – urzędników;
•
Podatki podnosi się żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom;
•
Podatki podnosi się z powodu niegospodarności rządu i innych organów
państwowych;
•
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy rządu.
W okolicach 80% respondentów twierdzi, że:
•
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych przepisów;
•
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu korupcji;
•
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się stąd, że nikt nie ma
kontroli nad urzędami.
Tej grupie ocen towarzyszą ponadto niezbyt sensowne przekonania, że:
•
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest spadek
pensji pracowników spoza administracji (w okolicach 70% respondentów);
•
Aby
zwiększyć
wydajność
pracy,
należy
zapewnić
pewność
zatrudnienia
pracownikom (ca 90% respondentów).
Duża powszechność ocen sprawia, że na temat funkcjonowania administracji, rządu i
polityków nie występują poważniejsze zróżnicowania w obrębie grup socjo-demograficznych.
40
1.12. NALEŻY DBAĆ PRZEDE WSZYSTKIM O POZIOM ZAROBKÓW NAJMNIEJ ZARABIAJĄCYCH
Częstość odpowiedzi w kwestii: Należy dbać przede wszystkim o poziom
zarobków najmniej zarabiających
14,9
Najw ażniejszy jest poziom zarobków najmniej
zarabiających
25,1
W kraju następuje w zrost przedsiębiorczości, gdy
podnosi się zarobki najmniej zarabiających
3,9
W kraju następuje w zrost gospodarczy w tedy, gdy
państw o dba o mało zarabiających i biednych
raczej tak
25,2
3,8
0
nie
43
38,7
3,6
10
20
zdecydow anie tak
30
37,6
33,5
33,3
37,8
40
50
60
70
80
90
100
trudno pow iedzieć
Rysunek 32. Częstość odpowiedzi w kwestii czy należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków
najmniej zarabiających.
Rozpowszechniony jest socjalny postulat, że należy dbać przede wszystkim o poziom
zarobków najmniej zarabiających.
W okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że należy dbać przede wszystkim o
poziom zarobków najmniej zarabiających:
•
Najważniejszy jest poziom zarobków najmniej zarabiających;
•
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy podnosi się zarobki najmniej
zarabiających.
Nieco mniejszy procent (3/4 respondentów) postuluje, że:
•
Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest, żeby średnio Polacy zarabiali jak
najwięcej;
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy państwo dba o mało zarabiających i
biednych.
41
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej
zarabiających
4
3,5
3,12
3,08
2,97
3
2,86
3,03
2,5
2
1,5
1
podstawowe
zasadnicze
zawodowe
średnie
wyższe
wszyscy
Rysunek 33. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy należy dbać przede wszystkim
o poziom zarobków najmniej zarabiających w grupach z różnym wykształceniem.
Postulat, że należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających jest
najbardziej rozpowszechniony wśród respondentów z podstawowym wykształceniem i maleje
wraz z wykształceniem respondentów.
42
2. AKCEPTACJA MECHANIZMÓW RYNKOWYCH W GOSPODARCE
Profil drugi obejmuje zestaw przekonań zgodnych z pro-rynkowym systemem gospodarczym.
Okazuje się, że akceptacja tych przekonań jest dużo słabsza niż akceptacja przekonań z
profilu I obejmującego zestaw przekonań zgodnych z anty-rynkowym systemem
gospodarczym. Należy zauważyć, że część opisanych niżej kwestii dotyczy oceniających
przekonań respondentów (np. czy prywatyzacja jest korzystna), a inna część to opis stanów
rzeczy (np. na jakie cele przeznaczane są podatki), które przypuszczalnie oparte są na
bezpośrednim doświadczeniu respondentów.
Wnioski edukacyjne:
Fakt, że znaczna część społeczeństwa nie akceptuje przekonań zgodnych z pro-rynkowym
systemem gospodarczym, sugeruje pilną potrzebę edukacji w tym zakresie. Winna ona
obejmować elementy poznawcze – np. pokazywanie pożytków prywatyzacji, ale także
wpływanie na postawy, co jest procesem trudniejszym i długotrwałym.
43
2.1. PRYWATYZACJA KORZYSTNA W SKALI MIKRO I MAKRO
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja korzystna w skali mikro i
makro
30
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby
przedsiębiorstwa były bardziej wydajne
4,2
31,5
Prywatyzacja jest to sprzedaż przedsiębiorstw
państwowych mająca na celu wzrost ich wydajności
6,2
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników
7,9
0
raczej tak
10
zdecydowanie tak
33,5
13,1
47,3
65,7
22,3
8,6
3,5
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby spełnić wymogi
Unii Europejskiej
42,9
39,9
13,6
3,7
Skutkiem prywatyzacji są większe wpływy do budżetu z
podatków
37,2
40,8
17,7
4,4
Skutkiem prywatyzacji jest poprawa jakości produktów
41
21,1
6,6
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby: poprawić
zarządzanie w zakładach pracy
nie
44,7
21,2
36,9
38,1
17,2
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 34. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i makro.
W kwestii, czy prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i w skali makro opinie są
zdecydowanie podzielone: jedne są na tak, inne – na nie.
W kwestiach:
•
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby przedsiębiorstwa były bardziej wydajne;
•
Prywatyzacja jest to sprzedaż przedsiębiorstw państwowych mająca na celu wzrost ich
wydajności;
•
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby poprawić zarządzanie w zakładach pracy;
•
Skutkiem prywatyzacji jest poprawa jakości produktów;
•
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby spełnić wymogi Unii Europejskie;j
przeważają opinie na tak .
W kwestiach:
•
Skutkiem prywatyzacji jest większe wpływy do budżetu z podatków;
•
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników.
przeważają opinie na nie.
44
Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
4
3,5
3
2,81 2,78
2,7
2,5
2,68 2,66 2,65 2,65
2,57 2,55 2,55 2,52 2,52 2,51
2,46 2,44
2,6
2,32
2
1,5
wszyscy
lubelskie
podlaskie
kujawsko –
pomorskie
świętokrzyskie
województwo
łódzkie
lubuskie
mazowieckie
śląskie
podkarpackie
opolskie
dolnośląskie
zachodniopomorskie
małopolskie
warmińskomazurskie
pomorskie
wielkopolskie
1
Rysunek 35. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja jest korzystna w
skali mikro i makro w grupach zamieszkujących różne województwa.
Jak pokazuje Rysunek 35, opinia, że prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i w skali
makro występuje nieco częściej wśród mieszkańców województw wielkopolskiego,
pomorskiego, i warmińsko-mazurskiego, a najrzadziej wśród mieszkańców województw
świętokrzyskiego, lubelskiego i podlaskiego.
45
2.2. WIARA W LIBERALNY RYNEK PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Wiara w liberalny rynek pracy
O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny
rynek – nie powinny być one ograniczane
8,1
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w
poziomie wykształcenia i kwalifikacji
3,7
8,5
3,2
Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą
pracować
7,8
1
0
raczej tak
10
zdecydowanie tak
52,6
58,8
27,6
57,1
27,8
11,5
Niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności
wykonywanej pracy
45,8
33,8
11,8
1,9
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest: wzrost
chęci ludzi do pracy
35,3
11,5
2,1
Niskie zarobki w Polsce biorą się z braku odpowiednich
kwalifikacji i wykształcenia
39,4
42,3
16,4
2,6
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w
wydajności pracy
38,3
40,7
16,2
2,2
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z: intensywnej pracy i
wysokich kwalifikacji
35,1
36,3
19,6
1,5
Bezrobocie bierze się z tego, że są trudności w
przekwalifikowaniu się pracowników
nie
20,6
68,4
20
73,1
18,2
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 36. Częstość odpowiedzi w kwestii wiara w liberalny rynek pracy.
Gdy chodzi o liberalny rynek pracy, to opinie respondentów są zdecydowanie podzielone:
jedne są na tak, inne – na nie.
W kwestiach:
•
O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny rynek – nie powinny być one
ograniczane;
•
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w poziomie wykształcenia i
kwalifikacji;
•
Bezrobocie bierze się z tego, że są trudności w przekwalifikowaniu się pracowników;
•
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z intensywnej pracy i wysokich kwalifikacji;
jest pewna przewaga opinii na tak.
46
W kwestiach:
•
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w wydajności pracy;
•
Niskie zarobki w Polsce biorą się z braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia;
•
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost chęci ludzi do pracy;
•
Niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności wykonywanej pracy;
•
Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą pracować.
jest pewna przewaga opinii na nie. (Najbardziej stanowczo w kwestii, że bezrobocie bierze się
z tego, iż ludzie nie chcą pracować).
47
2.3. PODATKI PRZEZNACZANE NA CELE SOCJALNE I INWESTYCYJNE
Częstość odpowiedzi w kwestii: Podatki przeznaczane na cele socjalne
i inwestycyjne
Podatki podnosi się aby dopłacać do niew ydajnych
przedsiębiorstw państw ow ych
5,7
Kiedy bogatsi oddają w podatkach w iększą część
sw oich dochodów niż ubożsi, to następuje spadek
inw estycji
Podatki podnosi się aby państw o mogło zapew nić
pomoc dla mało zarabiających i biednych
4,8
2,2
Podatki podnosi się żeby państw o mogło tw orzyć now e
miejsca pracy
5,7
2,4
4
1,2
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na
tw orzenie now ych miejsc pracy
5,9
3,9
1,2
Bezrobocie bierze się z tego, że jest postęp techniczny i
w zrost w ydajności pracy
nie
raczej tak
72,3
20,7
74,8
17,2
87,6
7,2
89,1
21,9
2,8
Inflacja zmniejsza się gdy ludzie ograniczają w ydatki, a
zw iększają oszczędności
10
zdecydow anie tak
20
37,9
37,4
37,9
34,4
14,6
13,2
0
49,7
27,7
11,2
11,5
43,8
36,7
13,9
30
40
50
60
70
80
90 100
trudno pow iedzieć
Rysunek 37. Częstość odpowiedzi w kwestiach przeznaczania podatków na cele socjalne i
inwestycyjne.
Opinie w sprawie, na jakie cele przeznaczane są (a także na jakie powinny być przeznaczane)
podatki (na cele socjalne, czy inwestycyjne) są podzielone i dalekie od pro-rynkowych.
Podzielone są opinie w kwestiach, że:
•
Podatki podnosi się aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych;
•
Kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich dochodów niż ubożsi, to
następuje spadek inwestycji;
Zdecydowana większość respondentów (70 do 90%) nie zgadza się z opiniami, że:
•
podatki podnosi się aby państwo mogło zapewnić pomoc dla mało zarabiających i
biednych;
•
podatki podnosi się żeby państwo mogło tworzyć nowe miejsca pracy;
•
zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pomoc dla mało zarabiających i
biednych;
• zbyt duża część podatków jest przeznaczana na tworzenie nowych miejsc pracy.
48
2.4. PRACOWNICZE UWARUNKOWANIA INFLACJI I BEZROBOCIA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pracownicze uwarunkowania inflacji i
bezrobocia
Bezrobocie bierze się z tego, że związki zawodowe
wymuszają nadmierny poziom płac dla tych, którzy mają
pracę
5
Inflacja powstaje wskutek: nadmiernych żądań ze strony
pracowników o podnoszenie płac
8,7
Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie
chętniej oszczędzają i banki mają więcej pieniędzy na
udzielanie kredytów
11,1
11,9
4,6
7,9
,Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle
bo dochód z odsetek od oszczędności, a nie z pracy jest
zarobkiem nieuczciwym
raczej tak
55,5
21,6
72,7
14,9
72,7
11,6
8,7
7,2
0
nie
57,3
25,8
10,4
6,6
Rosnąca inflacja jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej
ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy
69,3
16,2
6
Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków
pracowników i pracodawców) ogranicza swobodę
działalności gospodarczej
60,5
23,3
8,7
7,6
Rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia
63,6
21,6
9,9
10
zdecydowanie tak
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 38. Częstość odpowiedzi w kwestiach pracowniczych uwarunkowań inflacji i bezrobocia.
Przeważa odrzucanie opinii wiążących inflację i bezrobocie z żądaniami pracowniczymi.
Oznacza to nieświadomość istnienia takich związków.
Przeważają opinie niezgodne z twierdzeniami:
•
Bezrobocie bierze się z tego, że związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom
płac dla tych, którzy mają pracę;
•
Inflacja powstaje wskutek nadmiernych żądań ze strony pracowników o podnoszenie
płac;
•
Rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia;
•
Kodeks
pracy
(regulacja
przepisami
praw
i
obowiązków
pracowników
i
pracodawców) ogranicza swobodę działalności gospodarczej;
•
Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie chętniej oszczędzają i banki
mają więcej pieniędzy na udzielanie kredytów;
49
•
Rosnąca inflacja jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz
więcej pieniędzy;
•
Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od
oszczędności, a nie z pracy jest zarobkiem nieuczciwym.
Opinie zgodnych z twierdzeniami wahają się w granicach 20-30%.
4
3,5
3
2,42
2,5
2,23
2,14
2,12
2,14
2,16
18–24 lat
25–39 lat
40–59 lat
60 lat i
więcej
wszyscy
2
1,5
1
15–17 lat
wiek respondentów
Rysunek 39. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pracowniczych uwarunkowań
inflacji i bezrobocia w grupach o różnym wieku.
4
3,5
3
2,5
2,27
2,18
2,15
1-750 zł
751-1200 zł
2
2,01
2,16
1,5
1
brak
dochodów
1201 i więcej
wszyscy
inflacji i bezrobocia w grupach z różnym dochodem.
50
4
3,5
3
2,5
2,03
2,11
2
2,24
1,96
2,11
2,22
2,3
2,4
2,16
1,5
wszyscy
uczeń/student
niepracujący
bezrobotni
emeryci i
renciści
gospodarstwo
rolne
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
prywatne
przedsiębiorstwo
państwowe
1
inflacji i bezrobocia w grupach z różnym zatrudnieniem.
Jak pokazują rysunki 38-40, na zróżnicowanie poglądów w kwestiach pracowniczych
uwarunkowań inflacji i bezrobocia w różnych grupach socjo-demograficznych pewien wpływ
ma wiek i dochód respondentów:
•
W miarę wzrostu wieku i dochodu spada przekonanie, że na inflacje i bezrobocie mają
wpływ pracownicze;
•
Większy niż inni związek między inflacją i bezrobociem a żądaniami pracowniczymi
widzą studenci, niepracujący i rolnicy.
51
2.5. POZYTYWNE SKUTKI ROZWOJU ADMINISTRACJI
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pozytywne skutki rozwoju administracji
Wzrost liczby urzędników prowadzi do spadku
bezrobocia
5,3
1,7
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o
interesy obywateli
4,5
1,2
Wzrost liczby urzędników prowadzi do lepszej obsługi
obywateli
4,9
1,7
Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia
zdrowotnego są wzrost jakości usług i poziomu opieki
lekarskiej
2,9
0
nie
raczej tak
zdecydowanie tak
79,2
15,2
78
15,5
9,3
10
71,7
21,3
67,9
20
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 42. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju administracji.
Respondenci w ogromnej przewadze nie zauważają pozytywnych skutków rozwoju
administracji.
Pozytywne
skutki
rozwoju
administracji
zauważa
jedynie
20-30%
respondentów.
Pozostałe 70 – 80% respondentów nie zgadza się, że:
•
Wzrost liczby urzędników prowadzi do spadku bezrobocia;
•
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy obywateli;
•
Wzrost liczby urzędników prowadzi do lepszej obsługi obywateli;
•
Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego są wzrost jakości usług i
poziomu opieki lekarskiej.
52
4
3,5
3
2,29
2,5
2,05
1,9
1,89
1,92
1,94
25–39 lat
40–59 lat
60 lat i
więcej
wszyscy
2
1,5
1
15–17 lat
18–24 lat
wiek respondentów
Rysunek 43. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju
administracji w grupach o różnym wieku.
4
3,5
3
2,5
2,09
2
1,91
1,91
1-750 zł
751-1200 zł
1,81
1,93
1,5
1
brak
dochodów
1201 i więcej
wszyscy
administracji w grupach z różnym dochodem.
53
4
3,5
3
1,9
1,91
emeryci i
renciści
1,95
2,02
niepracujący
1,91
bezrobotni
1,86
gospodarstwo
rolne
1,97
2
sfera budżetowa
2,31
przedsiębiorstwo
prywatne
2,5
1,94
1,5
wszyscy
uczeń/student
przedsiębiorstwo
państwowe
1
administracji w grupach z różnym zatrudnieniem.
4
3,5
3
2,5
2,09 2,09 2,08 2,03
2
2
1,99 1,99 1,97 1,94 1,93 1,93 1,92 1,91
1,81
1,94
1,69
1,6
1,5
wszyscy
lubuskie
śląskie
podkarpackie
świętokrzyskie
województwo
małopolskie
łódzkie
dolnośląskie
opolskie
kujawsko –
pomorskie
pomorskie
mazowieckie
podlaskie
warmińskomazurskie
lubelskie
zachodniopomorskie
wielkopolskie
1
administracji w grupach osób zamieszkujących różne województwa.
54
Jak pokazują rysunki 43-46:
•
W miarę wzrostu wieku i dochodu spada przekonanie, że rozwój administracji posiada
pozytywne skutki;,
•
częściej niż inni zauważają je studenci i uczniowie (którzy przypuszczalnie nie mają
bogatych doświadczeń z administracją),
•
niższe niż w innych regionach przekonanie, że rozwój administracji posiada
pozytywne skutki występuje w województwach: świętokrzyskim, lubuskim i śląskim.
2.6. ISTOTA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI, WYDAJNOŚCI PRACY I KODEKSU PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Istota przedsiębiorczości, wydajności
pracy i kodeksu pracy
Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie
menedżerem w jakiejś firmie
28,2
26
3,7
3,9
Wydajność pracy jest wynikiem dobrej organizacji i
zarządzania pracą
0,6
57
41,7
53,5
1
7,5
Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych
miejsc pracy i spadek bezrobocia
44
47,6
1
9,2
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost
gospodarczy
45,3
43
2,7
12,8
Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się
poziomu życia większości obywateli
38,6
2,3
46,4
13,1
Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na
rynku i spadek cen różnych produktów
17,8
33,3
3
23,4
Kodeks pracy zabezpiecza pracowników przed samowolą
pracodawców
2,7
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost zarobków
pracowniczych
0
10
46
40,3
33,8
32,6
39
26,5
2,1
zdecydowanie tak
51,5
32,3
3,2
Kodeks pracy zapewnia porządek i organizację
warunków pracy
raczej tak
38,5
4
Wydajność pracy jest wynikiem postępu technicznego
nie
42,2
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 47. Częstość odpowiedzi w kwestiach istoty przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu
pracy.
Ludzie wydają się rozumieć istotne przyczyny i skutki przedsiębiorczości i wydajności pracy
oraz sens kodeksu pracy, ale nie wszyscy wiążą wzrost wydajności pracy ze wzrostem
zarobków pracowniczych.
55
Prawie wszyscy (ca 95% respondentów) zgadzają się z twierdzeniami, że:
•
Wydajność pracy jest wynikiem dobrej organizacji i zarządzania pracą;
•
Wydajność pracy jest wynikiem postępu technicznego;
•
Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia.
•
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost gospodarczy;
•
Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się poziomu życia większości
obywateli;
•
Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych
produktów;
•
Kodeks
pracy
(regulacja
przepisami
praw
i
obowiązków
pracowników
i
pracowników
i
pracodawców) zapewnia porządek i organizację warunków pracy.
W okolicach 75% społeczeństwa uważa, że:
•
Kodeks
pracy
(regulacja
przepisami
praw
i
obowiązków
pracodawców) zabezpiecza pracowników przed samowolą pracodawców.
Ok. 30% respondentów uważa, że wzrost wydajności pracy nie prowadzi do wzrostu
zarobków pracowniczych, ok. 40% uważa, że raczej tak, a mniej niż 30% uważa, że
zdecydowanie tak.
56
2.7.
POSIADANIE
ORIENTACJI
W
KWESTIACH
OPROCENTOWANIA
KREDYTÓW
I
OSZCZĘDNOŚCI
Częstość odpowiedzi w kwestii: Posiadanie orientacji w kwestiach
oprocentowania kredytów i oszczędności
10,5
Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie
chętniej oszczędzają
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od stóp
procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
9,1
Oprocentowanie oszczędności zależy od stóp
procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
8,9
11,3
35,5
7,4
11,6
35,4
6,9
22,2
Oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy
wyższym oprocentowaniu oszczędności
12,7
27,6
30,6
7,3
0
10
zdecydowanie tak
20
30
46
46,2
37,5
13,7
Inflacja powstaje wskutek rosnących kosztów produkcji
np. cen surowców takich jak ropa naftowa
raczej tak
43,8
37,7
9,6
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od marży
ustalanej przez banki
49,7
42,2
39,4
9,4
Oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej
przez banki
nie
34,5
5,3
40
48,4
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 48. Częstość odpowiedzi dotyczących posiadanych orientacji w kwestiach oprocentowania
kredytów i oszczędności.
Ludzie wydają się posiadać podstawową orientację w kwestiach oprocentowania kredytów i
oszczędności, choć część respondentów przyznanie się do ignorancji w kwestii, czy
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu
oszczędności.
Ca 80% respondentów ujawnia trafne poglądy, że:
•
Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej oszczędzają;
•
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od stóp procentowych ustalanych przez
Radę Polityki Pieniężnej;
•
Oprocentowanie oszczędności zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę
Polityki Pieniężnej;
•
Oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej przez banki.
57
•
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od marży ustalanej przez banki;
Warto jednak zauważyć, że udzielane odpowiedzi mają częściej kwalifikację raczej tak niż z
kwalifikację zdecydowanie tak.
Opinie są mniej zgodne i częściej ma miejsce przyznanie się do ignorancji w kwestii, czy
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu
oszczędności.
58
3. ROZUMIENIE MECHANIZMÓW RYNKOWYCH W GOSPODARCE
W profilu trzecim znalazły się głównie kwestie dotyczące rozumienia niektórych (prostych)
mechanizmów rynkowych w gospodarce. Warto zauważyć, że choć społeczeństwo masowo
zgadza się z twierdzeniami, że podatki są za duże oraz hamują przedsiębiorczość i rozwój
gospodarczy, albo rozumie przyczyny i skutki rozwoju gospodarczego, to jednak przyjmuje
równie powszechnie twierdzenia mało sensowne, np. że:
W kraju następuje wzrost
gospodarczy wtedy, gdy rosną dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej pieniędzy na
wydatki (skutek jest tu błędnie wzięty za przyczynę).
Wnioski edukacyjne:
Ponieważ sporo kwestii zawartych w tym profilu obejmuje kwestie typu poznawczego, prosta
edukacja w tym zakresie może być skuteczna.
59
3.1. NADMIERNY
FISKALIZM I BIUROKRACJA HAMUJĄ PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ROZWÓJ
GOSPODARCZY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Nadmierny fiskalizm i biurokracja
hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
4
Wysokie podatki zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i
uchylania się od płacenia podatków
1,8
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów procedur
i regulacji) jest utrudnianie życia ludziom - trudno jest
załatwić proste sprawy
0,9
administrację
1,1
30,2
3,1
63,6
36
56,4
2,6
4,9
37,5
53,6
4,1
Skutkiem wzrostu biurokracji jest zniechęcenie do
prowadzenia własnej działalności gospodarczej -tłamszenie
przedsiębiorczości
5,9
37,3
55,4
1,5
5,5
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze
są podatki i obciążenia przedsiębiorstw
38,5
53,8
2,3
7,8
Wysokie podatki zachęcają ludzi do emigracji za granicę
34,6
55,8
2
7,8
Wysokie podatki zniechęcają do inwestowania w kraju
35,7
54,3
2,3
5,1
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy państwo
pozwala na większą swobodę gospodarowania
43,8
48,7
2,4
7,3
Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do
zahamowania inwestycji
36,2
48,4
8,2
4,4
Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są
wtedy tanie i chętniej brane przez przedsiębiorców
42,7
43,9
9
8,8
Wzrost liczby urzędników prowadzi do: dodatkowego
obciążenia budżetu i wzrostu podatków
42
1,9
11,5
Wysokie podatki zniechęcają ludzi do intensywnej pracy
37,1
1,4
10,8
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze
są podatki dla ludzi
2,5
i regulacji) jest hamowanie rozwoju gospodarczego
3,3
40,5
41,9
5,4
6,7
1,4
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest: wzrost zysków
pracodawców
2,2
36,1
10,9
Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego
są wzrost obciążeń pracodawców utrudniający rozwój
przedsiębiorstw
29,9
6,1
10
zdecydowanie tak
55,9
38,3
18,9
0
50,2
46,1
40,3
12,4
Przedsiębiorczość jest to prowadzenie własnej działalności
gospodarczej, czyli zakładanie i prowadzenie własnej firmy
47,4
41,7
45,2
10,4
i regulacji) jest przenoszenie działalności gospodarczej do
szarej strefy
raczej tak
61,9
30,1
5
Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki
dla ludzi ubogich, bogaci ukrywają swoje dochody
nie
34,2
5,3
Wysokie podatki hamują przedsiębiorczość i inicjatywę
64,2
20
30
40
48,7
45,2
50
60
70
80
90 100
trudno powiedzieć
Rysunek 49. Częstość odpowiedzi w kwestii czy nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują
przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy.
60
Panuje powszechne przekonanie, że podatki są za duże i że hamują one przedsiębiorczość i
rozwój gospodarczy. Jednakże trzeba pamiętać, że ludzie zawsze i wszędzie twierdzą, że
podatki są za duże.
Aż od 90 do 95% respondentów twierdzi, że:
•
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na administrację;
•
Wysokie podatki hamują przedsiębiorczość i inicjatywę;
•
Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki dla ludzi ubogich, bogaci
ukrywają swoje dochody;
•
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest
zniechęcenie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej (tłamszenie
przedsiębiorczości);
•
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze są podatki i obciążenia
przedsiębiorstw;
•
Wysokie podatki zachęcają ludzi do emigracji za granicę;
•
Wysokie podatki zniechęcają do inwestowania w kraju;
•
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy państwo pozwala na większą
swobodę gospodarowania;
•
Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania inwestycji;
•
Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są wtedy tanie i chętniej
brane przez przedsiębiorców;
•
Wzrost liczby urzędników prowadzi do dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu
podatków;
•
Wysokie podatki zniechęcają ludzi do intensywnej pracy;
•
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze są podatki dla ludzi;
•
hamowanie rozwoju gospodarczego;
•
przenoszenie działalności gospodarczej do szarej strefy.
Tej grupie ocen towarzyszy poprawne rozumienie przedsiębiorczości, pozytywnych skutków
dla pracodawców wysokiej wydajności pracy oraz negatywnych skutków zwiększenia stawek
ubezpieczenia zdrowotnego dla rozwoju przedsiębiorstw.
61
Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i
rozwój gospodarczy
4
3,5
3,22
3,39
3,45
3,49
3,48
3,45
18–24 lat
25–39 lat
40–59 lat
60 lat i
więcej
wszyscy
3
2,5
2
1,5
1
15–17 lat
wiek respondentów
Rysunek 50. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy nadmierny fiskalizm i
biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy w grupach o różnym wieku.
Duża powszechność ocen społeczeństwa polskiego w kwestii nadmiernego fiskalizmu i
biurokracji, które hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy sprawia, że nie występują
w tej kwestii poważne zróżnicowania w obrębie grup socjo-demograficznych. Przekonanie o
nadmiernym fiskalizmie rośnie wraz z wiekiem.
62
3.2. POZYTYWNE SKUTKI WZROSTU GOSPODARCZEGO
Częstość odpowiedzi kwestii: Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
6,3
Wydajność pracy jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i
wykształcenia pracowników
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy
unowocześnia się technologie, modernizuje
przedsiębiorstwa
4,9
12,2
12,8
39,1
44,2
4
12,5
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest podnoszenie
się poziomu życia większości obywateli
42,7
43,1
1,8
11,8
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy ludzie
zdobywają coraz wyższe kwalifikacje
45,4
40,4
2,5
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy rosną
dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej
pieniędzy na wydatki
12,1
44,3
40,8
2,9
16,5
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest: wzrost
zarobków wszystkich obywateli
41,8
39,7
2,1
17,8
Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego
gospodarka przeżywa kryzys
34,1
4,8
23,1
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy są
niskie podatki
31,8
5,7
0
raczej tak
40,5
45
2,3
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy
przepisy nie krępują ludzkiej działalności
10
52,1
45,6
47,2
2,4
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest spadek
bezrobocia
nie
40,9
0,9
20
zdecydowanie tak
30
43,4
39,5
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 51. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków wzrostu gospodarczego.
Zdecydowana większość społeczeństwa rozumie pozytywne skutki wzrostu gospodarczego.
•
Wydajność pracy jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i wykształcenia pracowników;
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy unowocześnia się technologie,
modernizuje przedsiębiorstwa.
•
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest spadek bezrobocia;
63
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy przepisy nie krępują ludzkiej
działalności;
•
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest podnoszenie się poziomu życia większości
obywateli;
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy ludzie zdobywają coraz wyższe
kwalifikacje.
Jeszcze mniej, ale ciągle powyżej 70% akceptuje poglądy, że:
•
Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys;
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy są niskie podatki.
Powszechna akceptacja wzrostu gospodarczego sprawia, że respondenci akceptują nawet
mało sensowne twierdzenia w rodzaju:
•
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy rosną dochody budżetu państwa i
rząd ma coraz więcej pieniędzy na wydatki (skutek jest tu błędnie wzięty za
przyczynę);
•
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest wzrost zarobków wszystkich obywateli.
Należy także zauważyć, że spośród tych którzy akceptują niekontrowersyjne poglądy w
sprawie wzrostu gospodarczego, mniej więcej połowa czyni to z kwalifikacją raczej tak niż z
kwalifikacją zdecydowanie tak .
64
3.3. POZYTYWNE SKUTKI GLOBALIZACJI I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pozytywne skutki globalizacji i integracji
europejskiej
5,9
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest
możliwość podejmowania legalnej pracy za granicą
Globalizacja polega na tym, że rozwijają się i są
powszechnie stosowane na świecie środki łączności takie
jak telefonia komórkowa i Internet
Globalizacja umożliwia swobodny przepływ dóbr
i kapitału między krajami europejskimi
8,2
7,8
usług
40,1
3,4
48,8
8,7
13,3
32,5
7,7
16
Unia Europejska powstała po to, aby jej biedniejsze
regiony otrzymywały dotacje
30,7
2,9
16,8
Globalizacja polega na tym, że jest swobodny przepływ
dóbr i usług oraz kapitału między różnymi krajami świata
22,1
31,1
3,4
Skutkiem globalizacji jest wzrost postępu technicznego i
większa wydajność pracy
20,4
23,7
8,5
0
10
20
zdecydowanie tak
30
46,6
50,5
48,3
26,5
8,6
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest
zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
51,8
37,1
2,5
Globalizacja jest spowodowana przez rozwój
technologiczny (telewizja satelitarna, komputery, środki
.)transportu itd
raczej tak
56,6
42,4
42,1
7,4
wprowadzić jednolite normy na rozmaite produkty w
państwach europejskich
nie
36,7
1
43,5
47,5
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 52. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków globalizacji i integracji
europejskiej.
Ludzie wydają się rozumieć pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej. Ciekawe
przy tym, że przekonania te (o pozytywnych skutkach globalizacji i integracji europejskiej)
pojawia się z równie silnymi emocjonalnie zabarwionymi przekonaniami, że globalizacja i
integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych (por. str. 21).
Można zauważyć, że owe negatywnie zabarwione przekonania wiążą się bardziej z pojęciem
globalizacji, podczas gdy o pozytywnych skutkach mówi się raczej w odniesieniu do
integracji europejskiej.
•
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest możliwość podejmowania legalnej
pracy za granicą,
przy czym blisko 60% czyni to z kwalifikacją zdecydowanie tak .
65
•
Globalizacja polega na tym, że rozwijają się i są powszechnie stosowane na świecie
środki łączności takie jak telefonia komórkowa i Internet;
•
Umożliwiony jest swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału między krajami
europejskimi;
•
Wprowadzone są jednolite normy na rozmaite produkty w państwach europejskich.
•
Globalizacja jest spowodowana przez rozwój technologiczny (telewizja satelitarna,
komputery, środki transportu itd.);
•
Unia Europejska powstała po to, aby biedniejsze regiony otrzymywały dotacje;
•
Globalizacja polega na tym, że jest swobodny przepływ dóbr i usług oraz kapitału
między różnymi krajami świata;
•
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest zwiększenie się eksportu polskich
towarów rolnych;
•
Skutkiem globalizacji jest wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy.
Zwykle nieco więcej niż połowa z tych, którzy akceptują te niekotrowersyjne poglądy czyni
to z kwalifikacją raczej tak niż z kwalifikacją zdecydowanie tak .
66
3.4. EKONOMICZNE I SPOŁECZNE SKUTKI BEZROBOCIA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Ekonomiczne i społeczne skutki
bezrobocia
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest zubożenie 2,7
społeczeństwa i brak środków do życia
0,3
25,2
6,2
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost patologii
społecznych, alkoholizmu i przestępczości
0,6
63,4
41,1
43,6
2,8
17,9
,Skutkiem rosnącego bezrobocia są straty państwa
ponieważ osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków
42,7
37,8
1,8
23,1
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost wydatków
budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych
1,4
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest utrata posiadanych
wcześniej kwalifikacji przez pracowników
10
zdecydowanie tak
39,1
36,5
28,6
38,9
29,7
2,9
0
raczej tak
29,9
12,5
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest spadek rozwoju
gospodarczego
nie
71,9
20
30
40
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 53. Częstość odpowiedzi w kwestiach ekonomicznych i społecznych skutków bezrobocia.
Ludzie powszechnie dostrzegają negatywne skutki ekonomiczne i społeczne bezrobocia.
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest zubożenie społeczeństwa i brak środków do
życia;
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i
przestępczości.
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest spadek rozwoju gospodarczego;
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia są straty państwa, ponieważ osoby, które nie mają
pracy, nie płacą podatków.
Jeszcze mniej, ale ciągle w okolicach 70% akceptuje poglądy, że:
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost wydatków budżetowych na zasiłki dla
bezrobotnych;
•
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest utrata posiadanych wcześniej kwalifikacji przez
pracowników.
67
3.5. CZYNNIKI HAMUJĄCE WYDAJNOŚĆ PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Czynniki hamujące wydajność pracy
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i
regulacji) bierze się stąd, że państwo nadmiernie
ingeruje w życie gospodarcze
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i
regulacji) jest spuścizną po poprzednim socjalistycznym
systemie gospodarczym w Polsce
15,6
20
16,9
17,9
5,2
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest
spadek cen produktów
4
0
raczej tak
45,3
32,3
Aby zwiększyć wydajność pracy należy ułatwić
zwalnianie niewydajnych pracowników
nie
25,3
37,1
31,7
6,1
Inflacja zmniejsza się, gdy obniża się stopy
procentowe
10
zdecydowanie tak
45,7
33,4
5,4
19,1
33,8
17,1
20
30
40
43,5
45,2
50
60
70
80
90
100
trudno powiedzieć
Rysunek 54. Częstość odpowiedzi w kwestiach czynników hamujących wydajność pracy.
•
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się stąd, że państwo
nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze;
•
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) jest spuścizną po poprzednim,
socjalistycznym systemie gospodarczym w Polsce.
W bardziej „technicznych” kwestiach:
•
Inflacja zmniejsza się, gdy obniża się stopy procentowe;
•
Aby zwiększyć wydajność pracy należy ułatwić zwalnianie niewydajnych
pracowników;
•
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest spadek cen produktów.
respondenci skłonni są unikać poglądów skrajnych (zdecydowanie nie, zdecydowanie tak),
(czasami też przyznają się do niewiedzy).
68
II. OCENA WYBRANYCH POJĘĆ SPOŁECZNO-EKONOMICZNYCH
W tej części pokażemy stosunek emocjonalny (ważny składnik postawy) społeczeństwa
wobec podstawowych pojęć społeczno-ekonomicznych.
Tabela 9. Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności – pozytywności.
raczej
zdecyd.
zdecyd.
raczej
... jest zjawiskiem:
negatywnym negatywnym pozytywnym Pozytywnym
przedsiębiorczość
1,1
3,3
46,3
46,8
ustawowo określona płaca minimalna
3,9
11,1
46,6
35,2
rozb. system świadczeń i pomocy socj.
4,2
11,8
45,3
36,0
integracja europejska
3,7
10,0
53,7
25,5
wstąpienie Polski do Unii Europejskiej
4,9
11,0
49,2
29,4
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne
6,3
18,4
50,1
22,8
obowiązkowe ubezpieczenie emeryt.
7,7
22,3
44,4
22,5
wysokie zasiłki dla bezrobotnych
8,3
30,7
37,9
19,3
prywatyzacja
12,2
29,6
41,7
10,8
globalizacja
8,0
31,2
39,4
6,4
narzuty na wynagrodzenia i płace
13,6
45,7
29,7
5,6
podatek progresywny
8,7
32,4
24,9
8,4
podatek liniowy
13,5
32,5
24,4
8,7
wysokie stopy procentowe
29,7
50,7
10,4
2,1
trudno
powiedzieć
2,5
3,3
2,9
7,2
5,6
2,6
3,2
4,0
5,8
15,1
5,5
25,7
21,0
7,2
69
100,0
pozytyw nym
90,0
negatyw nym
trudno pow iedzieć
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
wysokie stopy
procentowe
podatek liniowy
podatek progresywny
narzuty na
wynagrodzenia i płace
globalizacja
prywatyzacja
wysokie zasiłki dla
bezrobotnych
obowiązkowe
ubezpieczenie emeryt.
obowiązkowe
ubezpieczenie zdrowotne
wstąpienie Polski do Unii
Europejskiej
rozb. system świadczeń
i pomocy socj.
ustawowo określona
płaca minimalna
0,0
Rysunek 55. Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności – pozytywności.
Jak pokazują tabela 9 i rysunek 55, w zdecydowanej większości społeczeństwa (powyżej 8090%) pozytywne oceny emocjonalne uzyskują:
•
Przedsiębiorczość;
•
Ustawowo określona płaca minimalna;
•
Rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej.
Ciekawe, że najwyższą ocenę uzyskała tu przedsiębiorczość, która posiada też sporo
(wcześniej opisanych) negatywnych skojarzeń, a także nie zawsze jest poprawnie rozumiana.
Przypuszczalnie do większości społeczeństwa dotarło, że bez przedsiębiorczości nie ma
gospodarki.
Równocześnie jednak dwa kolejne najwyżej oceniane pojęcia to „pojęcia socjalne”:
ustawowo określona płaca minimalna i rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej.
Także wyraźną przewagę pozytywnych ocen (70-80%) uzyskały pojęcia:
•
integracja europejska,
•
70
i w dalszym ciągu „pojęcia socjalne”:
•
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne,
•
obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne
oraz nieco mniejszą przewagę pozytywnych ocen
•
wysokie zasiłki dla bezrobotnych.
Jest wyraźny podział społeczeństwa, gdy chodzi o ocenę
•
prywatyzacji.
W tej sprawie pojawia się niewielka przewaga ocen pozytywnych nad negatywnymi.
Niejednoznaczne są oceny pojęcia
•
globalizacja,
które wydaje się pojęciem słabo rozumianym w społeczeństwie.
Przewagę negatywnych ocen, ale nie-skrajnych, posiada pojęcie
•
narzuty na wynagrodzenia i płace.
Przewagę negatywnych ocen, ale też przyznanie się do słabego rozumienia tych pojęć,
uzyskują często debatowane pojęcia
•
podatek progresywny,
•
podatek liniowy.
Najbardziej negatywna ocena dotyczy słabo rozumianego (co opisano wcześniej) pojęcia
•
wysokie stopy procentowe.
Bez wątpienia ocena ta jest w dużej mierze efektem intensywnych debat medialnych nad tym
pojęciem, zwłaszcza w okresie kampanii wyborczej (w którym to okresie było prowadzone
badanie).
Podsumowując, chociaż Polacy zrozumieli (i doceniają) znaczenie przedsiębiorczości w
gospodarce, to jednak najwyższe ich oceny uzyskują pojęcia związane ze sprawami
socjalnymi a nie związane z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej.
Na tle opisanych ocen pouczający wynik uzyskaliśmy, gdy pytanie o preferowany system
podatkowy zostało sformułowane nie abstrakcyjnie, jaki powinien być system podatkowy
71
(liniowy, czy progresywny?), ale konkretnie. Przy tym drugim rodzaju pytano po prostu, ile
razy więcej podatku powinna zapłacić osoba, która zarabia osiem razy więcej niż inna.
Zadano w tej kwestii dwa pytania:
Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed opodatkowaniem,
a Barbara zarabia
miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Anna płaci 200 złotych podatku. Ile
podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było sprawiedliwie?
Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie
8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku powinien zapłacić Marcin w porównaniu
do Adama, żeby było sprawiedliwie?
Tabela 10. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytania dotyczące wysokości podatków.
Anna(1000) Barbara (8000)
200 zł
400 zł
800 zł
1600 zł
2400 zł
3200 zł
Trudno powiedzieć
% odp.
5,8
7,2
16,2
47,6
10,6
4,7
8,0
% skum.
odp.
ważnych
6,3%
14,1%
31,7%
83,4%
94,9%
100,0%
Adam(1000) Marcin(8000)
tę samą kwotę co Adam
dwa razy tyle
cztery razy tyle
osiem razy tyle
dwanaście razy tyle
szesnaście razy tyle
Trudno powiedzieć
% odp.
10,5
15,6
19,7
39,2
4,4
1,2
9,5
% skum.
odp.
ważnych
11,6%
28,8%
50,6%
93,8%
98,7%
100,0%
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
400 zł
800 zł
1 600 zł
2 400 zł
3 200 zł
Rysunek 56. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytanie: „Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem,
a Barbara zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Anna płaci 200
złotych podatku. Ile podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było sprawiedliwie?”
72
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
dwa razy tyle
cztery razy tyle osiem razy tyle dwanaście razy
tyle
szesnaście
razy tyle
Rysunek 57. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytanie: „Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku powinien
zapłacić Marcin w porównaniu do Adama, żeby było sprawiedliwie?”
Jak pokazuje powyższa tabela i rysunki, wyniki odpowiedzi na tak konkretnie
sformułowane pytania o to, jaki powinien być system podatkowy, okazały się bardzo
zaskakujące. Bardzo niewielki odsetek respondentów udzielił odpowiedzi zgodnych z
systemem progresywnym. Znakomita większość udzieliła odpowiedzi zgodnych z systemem
podatku liniowego, a część wręcz - odpowiedzi zgodnych z systemem podatku degresywnego
(tj. im więcej ktoś zarabia, tym mniejszą część dochodu musi oddać). Wynika z tego, że
publiczne dyskusje na temat kształtu systemu podatkowego (liniowy czy progresywny?)
mogą być poza rozumieniem zwykłych ludzi.
III.
ZNAJOMOŚĆ
POZIOMU
AKTUALNYCH
WIELKOŚCI
MAKROEKONOMICZNYCH
W kwestionariuszu zadano pytania o znajomość poziomu
kilku wielkości
makroekonomicznych: inflacji, bezrobocia, wzrostu gospodarczego i płac przeciętnych w
gospodarce polskiej. Jak wynika z tabeli 11 i rysunku *** ludzie są całkiem dobrze
zorientowani w poziomie bezrobocia w kraju, znacznie gorzej – w poziomie przeciętnych
zarobków i inflacji i są całkiem kiepsko zorientowani w poziomie wzrostu gospodarczego.
Wyniki te są zapewne po części efektem bliskości danej kwestii wobec codziennego życia
(nie obserwuje się na co dzień wielkości wzrostu gospodarczego), a po części też efektem
nagłośnienia poszczególnych wielkości w mediach. W świetle takiego wyniku debaty
73
polityków na temat większego lub mniejszego wzrostu gospodarczego mogą stanowić jałowe
dywagacje pozbawione jakiegokolwiek znaczenia dla przeciętnego odbiorcy.
Tabela 11. .Przekonania o wielkościach ekonomicznych.
Wyn. przeciętne
poniżej 1000 zł
1001 – 1300 zł
1301 – 1500 zł
1501 – 1700 zł
1701 – 2000 zł
Powyżej 2001 zł
trudno
powiedzieć
19,9
16,7
18,4
14,2
12,6
8,2
Bezrobocie
5% i mniej
5,1 - 10 %
10,1 – 15%
15,1 – 20%
20,1 – 30%
30,1 – 40%
10,2 powyżej 40%
trudno powiedzieć
inflacja
0,2
2,0
8,0
38,4
29,3
9,0
0 % (nie było)
0,1-1,0 %
1,1 – 2%
2,1 – 3%
3,1 – 4%
4,1 – 5%
2,1 5,1 – 10%
11,2 10,1 – 20%
trudno powiedzieć
45,0
wzrost gospodarczy
0,4
2,3
7,3
16,9
17,0
14,5
1% lub mniej
1,1 - 2%
2,1 – 4%
4,1 – 5%
5,1 – 6%
6,1 – 8%
2,1
9,1
23,6
17,0
8,2
2,4
9,9
2,7
29,2
8,1 – 10%
powyżej 10 %
0,8
0,6
36,4
trudno powiedzieć
popraw ne
bliskie popraw nym
40,0
niepopraw ne
brak zdania
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
bezrobocie
w ynagr. przeciętne
inflacja
w zrost gospodarczy
Rysunek 58. Znajomość wielkości ekonomicznych.
74
ZAŁĄCZNIK 1. Pytania kwestionariusza użytego w badaniu B2-W.
(Dla czytelności załącznika i zmniejszenia jego objętości, przy pytaniach, których jest
kafeteria przyjmuje postać następującą:
zdecydowanie
trudno powiedzieć
raczej nie
raczej tak
zdecydowanie tak
nie
(NIE CZYTAĆ!)
1
2
3
4
97
pominięto ją przy opisie pytań, dla pozostałych pytań zamieszczono przy nich odpowiadające
im kafeterie)
NZ1. Niskie zarobki w Polsce biorą się z:
NZ1_
1
NZ1_2
NZ1_3
NZ1_4
1. zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych pracodawców
2. sytuacji gospodarczej kraju (wysokie bezrobocie, brak miejsc pracy itp.)
3. braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia
4. niskiej wydajności wykonywanej pracy
5. tego, że firmy zachodnie wyzyskują pracowników w Polsce i przekazują
wypracowane zyski na zachód
NZ1_5
NZ2_1. W roku 2004 najniższe miesięczne zarobki netto (na rękę) w Polsce
wyniosły:
do 500 zł
501-600
zł
601-700
zł
701-800 zł
1
2
3
4
801-900 zł
powyżej
900 zł
Trudno
powiedzieć
(NIE
CZYTAĆ!)
5
6
97
NZ2_1
NZ2_2. Właściwy poziom najniższych miesięcznych zarobków (netto – na rękę) to:
do 500 zł
501-600 zł
601-700 zł
701-800 zł
801-1500 zł
1
2
3
4
5
Trudno
pow. 1500 powiedzieć
zł
(NIE
CZYTAĆ!)
6
97
NZ2
_2
NZ3. Aby podnieść poziom najniższych zarobków:
1. parlament powinien ustawowo zwiększyć wynagrodzenie minimalne.
2. rząd powinien wypłacać dodatkowe zasiłki osobom najmniej zarabiającym.
NZ3_
1
NZ3_
2
75
WZ1. Wysokie zarobki w Polsce biorą się z:
WZ1_
1
WZ1_
2
WZ1_
3
1. intensywnej pracy i wysokich kwalifikacji
2. kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
3. braku właściwych uregulowań prawnych
WZ2_1. Na jakim mniej więcej poziomie kształtowały się najwyższe miesięczne zarobki
netto (na rękę) w Polsce w ubiegłym roku?
Trudno
10 001 20 001 50 001 100 001 500 001
powied
5 001powyżej
–
–
–
–
– 1
do 5
zieć
10
1 000
000
20
50
100
500
000
000
000
(NIE
zł
000
000
000
000
000
zł
zł
CZYTA
zł
zł
zł
zł
zł
Ć!)
1
2
3
4
5
6
7
8
WZ2_1
97
WZ2_2. Jaki poziom najwyższych miesięcznych zarobków netto (na rękę) byłby właściwy
dla gospodarki polskiej?
do 5 000
zł
5 00110 000
zł
1
2
100 001 500 001
Trudno
powyżej
10 001 – 20 001 – 50 001 –
–
–
powiedzieć
1000000
20 000 50 000 100 000 500 000
(NIE
1000000
zł
zł
zł
zł
CZYTAĆ!)
zł
zł
3
4
5
6
7
8
97
WZ2_2
ZZ1_1. W roku 2004 przeciętne miesięczne wynagrodzenie (netto, na rękę) wyniosło w
Polsce:
poniżej
1000 zł
1
1001 –
1300 zł
2
1301 –
1500 zł
3
1501 –
1700 zł
4
1701 –
2000 zł
5
Trudno
powiedzieć
powyżej
2001 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
6
97
ZZ1_1
ZZ1_2. Właściwy poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (netto, na rękę) dla
gospodarki polskiej to:
poniżej
1000 zł
1
1001 –
1300 zł
2
1301 –
1500 zł
3
1501 –
1700 zł
4
1701 –
2000 zł
5
Trudno
powyżej powiedzieć
2001 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
6
97
ZZ1_2
76
ZZ2. Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem:
1. różnic w poziomie wykształcenia i kwalifikacji
2. różnic w wydajności pracy
3. znajomości, układów, korupcji itp.
ZZ2_1
ZZ2_2
ZZ2_3
ZZ3. Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest:
1. wzrost ubóstwa w kraju
2. wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
3. wzrost chęci ludzi do pracy
ZZ3_1
ZZ3_2
ZZ3_3
ZZ4. Zróżnicowanie zarobków powinno być:
1. jak najmniejsze.
2. uregulowane poprzez odpowiednie ustawy wydane przez parlament.
3. Najważniejszy jest poziom zarobków najmniej zarabiających.
4. Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest, żeby średnio Polacy
zarabiali jak najwięcej.
5. O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny rynek – nie powinny być
one ograniczane.
ZZ4_1
ZZ4_2
ZZ4_3
ZZ4_4
ZZ4_5
DS1. Proszę sobie wyobrazić taką oto sytuację:
Adam i Marcin są w tym samym wieku. Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku
powinien zapłacić Marcin w porównaniu do Adama, żeby było sprawiedliwie?
Tę samą
kwotę
co
Adam
dwa razy
tyle
cztery
razy
tyle
1
2
4
Trudno
dwanaście szesnaście powiedzieć
osiem razy
razy
razy
tyle
(NIE
tyle
tyle
CZYTAĆ!)
8
12
16
97
DS_1
IN1. Inflacja powstaje wskutek:
1. tego, że w obiegu są pieniądze „nie zapracowane”, pochodzące nie z pracy, lecz z
kapitału, giełdy, darowizn itp.
2. dodrukowywania pustych pieniędzy przez państwo na jego wydatki
3. rosnących kosztów produkcji (np. cen surowców takich jak ropa naftowa itd.)
4. braku kontroli państwa nad cenami
5. podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa
6. nadmiernych żądań ze strony pracowników o podnoszenie płac
IN1_1
IN1_2
IN1_3
IN1_4
IN1_5
IN1_6
IN2. Rosnąca inflacja:
1. jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy
2. obniża poziom bezrobocia
3. jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy
IN2_1
IN2_2
IN2_3
77
IN3_1. W roku 2004 inflacja w Polsce wyniosła:
0%
(nie było
inflacji)
0,11,0 %
1,1 –
2%
2,1 –
3%
3,1 –
4%
4,1 –
5%
5,1 –
10%
10,1 –
20%
Trudno
powiedzi
eć
(NIE
CZYTAĆ!
)
1
2
3
4
5
6
7
8
97
IN3_1
IN3_2. Właściwy poziom inflacji dla gospodarki polskiej to:
0%
(brak
inflacji)
0,11,0 %
1,1 –
2%
2,1 –
3%
3,1 –
4%
4,1 –
5%
5,1 –
10%
10,1 –
20%
Trudno
powiedzi
eć
(NIE
CZYTAĆ!
)
1
2
3
4
5
6
7
8
97
IN3_2
IN4. Inflacja zmniejsza się, gdy:
1. obniża się stopy procentowe
2. ludzie ograniczają wydatki, a zwiększają oszczędności
3. Aby zmniejszyć inflację Sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość
inflacji
4. Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać producentom podwyżek cen na
własną rękę i wprowadzić stałe ceny urzędowe
IN4_1
IN4_2
IN4_3
IN4_4
B1. Bezrobocie bierze się z tego, że:
1. w zakładach brakuje miejsc pracy
2. zatrudniani są cudzoziemcy
3. ludzie kupują zagraniczne towary zamiast polskich
4. związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom płac dla tych, którzy mają
pracę
5. zlikwidowano wiele zakładów pracy
6. nie powstają nowe zakłady pracy
7. jest postęp techniczny i wzrost wydajności pracy
8. ludzie po prostu nie chcą pracować
9. są trudności w przekwalifikowaniu się pracowników
10. wydłuża się czas pracy i zatrudnia się emerytów
B1_1
B1_2
B1_3
B1_4
B1_5
B1_6
B1_7
B1_8
B1_9
B1_10
B2. Skutki rosnącego bezrobocia są następujące:
1. zubożenie społeczeństwa i brak środków do życia
2. wzrost wydatków budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych
3. straty państwa, ponieważ osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków
4. wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i przestępczości
5. spadek rozwoju gospodarczego
6. utrata posiadanych wcześniej kwalifikacji przez pracowników
B2_1
B2_2
B2_3
B2_4
B2_5
B2_6
78
B3_1. W roku 2004 bezrobocie w Polsce wyniosło:
poniżej
5%
5,1 –
10 %
10,1 –
15%
15,1 –
20%
20,1 –
30%
30,1 –
40%
1
2
3
4
5
6
Trudno
40%
(NIE
CZYTAĆ!)
7
B3_1
97
B3_2. Właściwy poziom bezrobocia dla gospodarki polskiej to:
poniżej
5%
5,1 –
10 %
10,1 –
15%
15,1 –
20%
20,1 –
30%
30,1 –
40%
1
2
3
4
5
6
Trudno
powiedzieć
powyżej
40%
(NIE
CZYTAĆ!)
7
97
B3_2
B4. Aby zmniejszyć bezrobocie:
1. rząd powinien budować nowe zakłady i fabryki i zapewnić w nich miejsca pracy
dla bezrobotnych.
2. rząd i samorządy gminne powinny organizować prace interwencyjne i roboty
publiczne
3. rząd i parlament powinny utrudnić zwalnianie pracowników
B4_1
B4_2
B4_3
KR. Oprocentowanie kredytów i pożyczek:
1. zależy od marży ustalanej przez banki
2. zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
3. jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu oszczędności
4. Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania
inwestycji
5. Kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle oprocentowane, bo
pobieranie odsetek jest po prostu lichwiarstwem.
KR_1
KR_2
KR_3
KR_4
KR_5
OS. Oprocentowanie oszczędności:
1. zależy od marży ustalanej przez banki
2. zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej.
3. Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej oszczędzają.
4. Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od
oszczędności, a nie z pracy jest zarobkiem nieuczciwym.
OS_1
OS_2
OS_3
OS_4
DS2. Proszę sobie wyobrazić taką oto sytuację:
Anna i Barbara są w tym samym wieku. Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Barbara zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem.
Anna płaci 200 złotych podatku. Ile podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było
sprawiedliwie?
79
200 zł
400 zł
800 zł
1600 zł
2400 zł
3200 zł
Trudno
powiedzieć
(NIE
CZYTAĆ!)
1
2
3
4
5
6
97
DS2
PR1. Prywatyzacja jest to:
1. oddawanie zakładów państwowych w prywatne ręce za darmo
2. złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku narodowego
3. likwidowanie przedsiębiorstw państwowych przynoszących zyski
4. sprzedaż przedsiębiorstw państwowych mająca na celu wzrost ich wydajności
5. Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki (np. energetyczne,
kopalnie i huty, banki) nie powinny być prywatyzowane.
6. Przedsiębiorstwa państwowe należy prywatyzować, ale rozdając ich udziały
wszystkim Polakom.
PR1_1
PR1_2
PR1_3
PR1_4
PR1_5
PR1_6
PR2. Prywatyzację przeprowadza się po to, aby:
1. przedsiębiorstwa były bardziej wydajne
2. wzbogaciły się pojedyncze osoby mające odpowiednie układy lub zajmujące
odpowiednie stanowiska
3. poprawić zarządzanie w zakładach pracy
4. spełnić wymogi Unii Europejskiej
PR2_1
PR2_2
PR2_3
PR2_4
PR3. Skutkiem prywatyzacji jest:
1. poprawa jakości produktów
2. wzrost zarobków pracowników
3. większe wpływy do budżetu z podatków
4. wzrost bezrobocia
5. zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych (urlopy, wczasy pracownicze
itp.)
6. to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy za granicą
PR3_1
PR3_2
PR3_3
PR3_4
PR3_5
PR3_6
WG1. W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy:
1. unowocześnia się technologie, modernizuje przedsiębiorstwa
2. rosną dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej pieniędzy na wydatki
3. są niskie podatki
4. państwo dba o mało zarabiających i biednych
5. ludzie zdobywają coraz wyższe kwalifikacje
6. przepisy nie krępują ludzkiej działalności
WG1_1
WG1_2
WG1_3
WG1_4
WG1_5
WG1_6
WG2. Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest:
1. wzrost zarobków wszystkich obywateli
2. podnoszenie się poziomu życia większości obywateli
3. spadek bezrobocia
4. Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys.
5. Kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są najbogatsze.
WG2_1
WG2_2
WG2_3
WG2_4
WG2_5
80
WG3_1. W roku 2004 wzrost gospodarczy wyniósł w Polsce:
1% lub
mniej
1
1,1 2%
2
2,1 –
4%
4,1 –
5%
5,1 –
6%
6,1 –
8%
8,1 –
10%
3
4
5
6
7
Trudno
10 %
(NIE
CZYTAĆ!)
8
97
WG3_1
WG3_2. Właściwy poziom wzrostu gospodarczego dla gospodarki polskiej to:
1% lub
mniej
1
1,1 2%
2
2,1 –
4%
4,1 –
5%
5,1 –
6%
6,1 –
8%
8,1 –
10%
3
4
5
6
7
Trudno
10 %
(NIE
CZYTAĆ!)
8
97
WG3_2
WG4. Aby zapewnić wzrost gospodarczy:
1. rząd powinien przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw (kopalni, hut,
fabryk itd.).
2. trzeba zwiększyć płace, co zwiększy popyt, a to z kolei zwiększy inwestycje i w
efekcie będzie wzrost gospodarczy.
WG4_1
WG4_2
PF1. Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na:
pensje rządzących i polityków
administrację
tworzenie nowych miejsc pracy
PF1_1
PF1_2
PF1_3
PF1_4
PF2. Podatki podnosi się:
1. z powodu niegospodarności rządu i innych organów państwowych
2. żeby państwo mogło tworzyć nowe miejsca pracy
3. żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom
4. z nakazu Unii Europejskiej
5. aby państwo mogło zapewnić pomoc dla mało zarabiających i biednych
6. aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych
PF2_1
PF2_2
PF2_3
PF2_4
PF2_5
PF2_6
PF3. Wysokie podatki:
1. hamują przedsiębiorczość i inicjatywę
2. zniechęcają ludzi do intensywnej pracy
3. zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i uchylania się od płacenia podatków
4. zniechęcają do inwestowania w kraju
5. zachęcają ludzi do emigracji za granicę
6. Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich
dochodów niż ubożsi
7. Kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich dochodów niż ubożsi, to
następuje spadek inwestycji.
8. Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki dla ludzi ubogich,
bogaci ukrywają swoje dochody.
PF3_1
PF3_2
PF3_3
PF3_4
PF3_5
PF3_6
PF3_7
PF3_8
81
UE1. Unia Europejska powstała po to, aby:
1. umożliwić swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału między krajami
europejskimi
2. wprowadzić jednolite normy na rozmaite produkty w państwach europejskich
3. jej biedniejsze regiony otrzymywały dotacje
4. żeby bogaci ludzie i organizacje mogły przejąć kontrolę nad biednymi regionami
UE1_1
UE1_2
UE1_3
UE1_4
UE2. Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest:
1. możliwość podejmowania legalnej pracy za granicą
2. zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
3. wzrost cen wszystkich produktów i usług
UE2_1
UE2_2
UE2_3
AD1. Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy:
1. rządu
2. obywateli
3. własne – urzędników
AD1_1
AD1_2
AD1_3
AD2. Wzrost liczby urzędników prowadzi do:
1. lepszej obsługi obywateli
2. spadku bezrobocia
3. dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu podatków
4. wzrostu korupcji
5. wzrostu zbędnych przepisów
AD2_1
AD2_2
AD2_3
AD2_4
AD2_5
BR1. Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji):
1. bierze się stąd, że państwo nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze
2. bierze się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami
3. jest spuścizną po poprzednim, socjalistycznym systemie gospodarczym w Polsce
4. bierze się z wymogów Unii Europejskiej
BR1_1
BR1_2
BR1_3
BR1_4
BR2. Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji)
jest:
1. hamowanie rozwoju gospodarczego
2. utrudnianie życia ludziom (trudno jest załatwić proste sprawy)
3. zniechęcenie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej (tłamszenie
przedsiębiorczości)
4. spadek pensji pracowników spoza administracji
5. przenoszenie działalności gospodarczej do szarej strefy
BR2_1
BR2_2
BR2_3
BR2_4
BR2_5
82
GL1. Globalizacja polega na tym, że:
1. wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają i likwidują mniejsze firmy w
różnych państwach
2. jest swobodny przepływ dóbr i usług oraz kapitału między różnymi krajami
świata
3. rozwijają się i są powszechnie stosowane na świecie środki łączności takie jak
telefonia komórkowa i Internet
4. wszystko ma być takie same, wszyscy mają tak samo ubierać się, to samo jeść i
mieć takie same obyczaje
GL1_1
GL1_2
GL1_3
GL1_4
GL2. Globalizacja jest spowodowana przez:
1. gospodarkę amerykańską, która dyktuje warunki gospodarkom innych państw na
świecie
2. rozwój technologiczny (telewizja satelitarna, komputery, środki transportu itd.)
GL2_1
GL2_2
GL3. Skutkiem globalizacji jest:
1. zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych krajach
2. kontrolowanie życia gospodarczego przez małą garstkę ludzi
3.wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy
4. przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe instytucje, np.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy
GL3_1
GL3_2
GL3_3
GL3_4
WD1. Wydajność pracy jest wynikiem:
1. dobrej organizacji i zarządzania pracą
2. postępu technicznego, stosowania nowoczesnych technik pracy
3. wzrostu kwalifikacji i wykształcenia pracowników
4. wyzysku pracowników, ich pracy ponad siły
5. zagrożenia bezrobociem (jest między kim wybierać)
WD1_1
WD1_2
WD1_3
WD1_4
WD1_5
WD2. Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest:
1. wzrost gospodarczy
2. wzrost zarobków pracowniczych
3. spadek cen produktów
4. wzrost bezrobocia
5. wzrost zysków pracodawców
WD2_1
WD2_2
WD2_3
WD2_4
WD2_5
WD3. Aby zwiększyć wydajność pracy należy:
1. zwiększyć wynagrodzenia pracownikom
2. ułatwić zwalnianie niewydajnych pracowników
3. zapewnić pewność zatrudnienia pracownikom
WD3_1
WD3_2
WD3_3
83
PD1. Przedsiębiorczość jest to:
1. prowadzenie własnej działalności gospodarczej, czyli zakładanie i prowadzenie
własnej firmy
2. umiejętność omijania prawa, wchodzenia w układy, kombinowanie i korupcja
3. podejmowanie się różnych prac, aby zarobić parę złotych
4. zarządzanie i bycie menedżerem w jakiejś firmie
PD1_1
PD1_2
PD1_3
PD1_4
PD2. Aby odnieść sukces jako przedsiębiorca trzeba:
1. mieć dużo pieniędzy
2. mieć dużo szczęścia
3. wykazać się pomysłowością
4. umieć dostrzec okazję na rynku
5. mieć liczne kontakty biznesowe
6. mieć wiedzę ekonomiczną
7. być skłonnym do podjęcia ryzyka
PD2_1
PD2_2
PD2_3
PD2_4
PD2_5
PD2_6
PD2_7
PD3. W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy:
1. państwo pozwala na większą swobodę gospodarowania
2. mniejsze są podatki i obciążenia przedsiębiorstw
3. mniejsze są podatki dla ludzi
4. podnosi się zarobki najmniej zarabiających
PD3_1
PD3_2
PD3_3
PD3_4
PD4. Skutkiem przedsiębiorczości jest:
1. podnoszenie się poziomu życia większości obywateli
2. tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia
3. większy wyzysk i eksploatowanie pracowników
4. większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych produktów
5. wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
PD4_1
PD4_2
PD4_3
PD4_4
PD4_5
UZ. Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego są:
1. wzrost jakości usług i poziomu opieki lekarskiej
2. wzrost obciążeń pracodawców, utrudniający rozwój przedsiębiorstw
UZ_1
UZ_2
EM1. Ubezpieczenia emerytalne powinny być:
1. dobrowolne, żeby każdy pracownik miał swobodę wyboru, czy chce czy
nie chce odkładać na emeryturę
2. obowiązkowe, żeby każdemu zapewnić emeryturę na starość
3. trudno powiedzieć (NIE CZYTAĆ)
1
4
97
EM1
84
EM2. Skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest:
1. wzrost bezrobocia wśród młodych
2. zmniejszenie wydatków państwa (bo mniej jest emerytów)
3. pogorszenie stanu zdrowia w społeczeństwie
EM2_1
EM2_2
EM2_3
KP. Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków pracowników i
pracodawców):
1. zapewnia porządek i organizację warunków pracy
2. zabezpiecza pracowników przed samowolą pracodawców
3. ogranicza swobodę działalności gospodarczej
KP_1
KP_2
KP_3
SP. Stopy procentowe i pieniądze
1. Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są wtedy tanie i chętniej
brane przez przedsiębiorców.
2. Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie chętniej oszczędzają i
banki mają więcej pieniędzy na udzielanie kredytów.
3. Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na drukowaniu pieniędzy i
wprowadzaniu ich do obiegu
4. O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje Narodowy Bank Polski.
SP_1
SP_2
SP_3
SP_4
... jest zjawiskiem:
Trudno
X. Proszę ocenić, w jakim stopniu
powiedzi
zdecydowan
Pana(i) zdaniem następujące
raczej
raczej
eć
ie
zdecydowanie
zjawiska są negatywne lub
negatywny
pozytywny
pozytywny
negatywnym
(NIE
pozytywne:
m
m
m
CZYTAĆ
!)
globalizacja
narzuty na wynagrodzenia i płace (podatki,
ubezpieczenia chorobowe i emerytalne itd.)
wysokie stopy procentowe
obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne
podatek liniowy
podatek progresywny
prywatyzacja
rozbudowany system świadczeń i pomocy
socjalnej
ustawowo określona płaca minimalna
wysokie zasiłki dla bezrobotnych
85
OPRACOWANIE BADAŃ
WIEDZA EKONOMICZNA MIESZKAŃCÓW POLSKI
Celem badań była identyfikacja wiedzy i przekonań społeczeństwa polskiego w
podstawowych kwestiach ekonomicznych. Badanie przeprowadzono w dwóch etapach.
Pierwszy, były to badania jakościowe, obejmujące 202 osoby w wieku 18-65 lat. Pierwsze
badanie pozwoliło zidentyfikować podstawowe mity ekonomiczne (błędną wiedzę i błędne
przekonania funkcjonujące w społeczeństwie). Dopiero po identyfikacji najczęściej
powtarzających się twierdzeń i przekonań, przeprowadzono badanie ilościowe na
reprezentatywnej próbie losowej 2000 mieszkańców Polski w wieku od 15 lat.
Kwestionariusz zawierał 216 pytań zamkniętych, z których 181 dotyczyło bezpośrednio
rozumienia podstawowych pojęć ekonomicznych i przekonań o uwarunkowaniu zjawisk
gospodarczych.
I. Profile przekonań
Z wyników badań wyłaniają się trzy profile przekonań Polaków (w nawiasach podano
odsetek respondentów mających dane przekonania):
a) złe, zmitologizowane przekonania na temat gospodarki rynkowej występujące w
powiązaniu ze złą wiedzą o ekonomii. Profil najpowszechniejszy (43,6%) - skupia
ludzi, którzy opowiadają się za zdecydowanym zaangażowaniem państwa w
gospodarkę i wierzą w państwo opiekuńcze. To profil, który wyznaje silne
antyrynkowe przekonania przy jednoczesnym niskim poziomie wiedzy ekonomicznej.
Są to przekonania silnie zakorzenione w głębokiej i płytkiej świadomości
ekonomicznej. Respondenci nie opierają swych postaw na wiedzy, ale na wierze.
Profil ten w najmniejszym stopniu potrafi zrozumieć zależności występujące
pomiędzy zjawiskami gospodarczymi (mamy tu do czynienia ze złą wiedzą, co jest
znacznie gorsze niż brak wiedzy);
b) poprawne przekonania na temat gospodarki rynkowej pomimo występujących
lukach w wiedzy ekonomicznej. Drugi profil (36,4%) - dość to ludzie, którzy w
mniejszym lub większym stopniu akceptują mechanizmy rynkowe w gospodarce, a
niższy stopień akceptacji dla niektórych zjawisk w gospodarce wynika przede
wszystkim z indywidualnych luk w wiedzy ekonomicznej. W tym profilu istnieje
ścisły związek między deklarowaną postawą, a posiadanym zasobem wiedzy
ekonomicznej, z którego wynikają określone przekonania. Im mniejszy zasób wiedzy,
tym częściej ujawniają się przekonania niezgodne z mechanizmami rynkowymi
(błędna wiedza skutkuje błędnymi przekonaniami). Przekonania respondentów są
przeważnie zakorzenione w płytkiej sferze świadomości ekonomicznej.
c) akceptacja mechanizmów gospodarki rynkowej przy niewielkich lukach w
wiedzy ekonomicznej. Ostatni profil - najmniej powszechny (20%) - osoby te nie
tylko akceptują, ale również rozumieją mechanizmy rynkowe, co ma ścisły związek z
ich poziomem wiedzy ekonomicznej. W tym profilu największy odsetek osób rozumie
rozmaite zależności występujące w gospodarce i stosunkowo rzadko uwidaczniają się
braki w wiedzy ekonomicznej skutkujące błędnymi postawami wobec wolnego rynku.
Dominujące znaczenie ma tu wiedza ekonomiczna, która skutkuje określonymi
postawami.
II. Mity ekonomiczne - przekonania oparte na złej wiedzy
Wyniki badań pozwalają na uporządkowanie występujących w tym profilu przekonań. Można
wyodrębnić dziewięć podstawowych mitów ekonomicznych, na które składa się od kilku do
kilkunastu błędnych przekonań. W nawiasach podano częstość odpowiedzi akceptujących
dane twierdzenie:
1. państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce;
•
aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować nowe zakłady, fabryki i
zapewnić w nich miejsca pracy dla bezrobotnych (88%), a rząd i parlament
powinny utrudnić zwalnianie pracowników (73,8%);
•
aby podnieść poziom płac parlament powinien ustawowo zwiększyć
wynagrodzenie minimalne (90,6%), a rząd powinien wypłacać dodatkowe
zasiłki osobom najmniej zarabiającym (71,8%); zróżnicowanie zarobków
powinno być uregulowane przez odpowiednie ustawy (78%) i powinno być jak
najmniejsze (70,6%); należy również sprywatyzować przedsiębiorstwa
państwowe, ale rozdając akcje i udziały wszystkim Polakom (59,8%);
•
aby zapewnić wzrost gospodarczy, trzeba zwiększyć płace, co zwiększy
popyt, a to z kolei zwiększy inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy
(78,1%); rząd powinien też przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw
(kopalni, hut, fabryk, itd) (61,8%); wzrost gospodarczy następuje też wtedy,
gdy państwo dba o mało zarabiających i biednych (63%);
•
inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa (77,4%) i
wskutek braku kontroli państwa nad cenami (72,2%), aby zmniejszyć inflację
Sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość inflacji (69,2%); powinno
się zakazać producentom podwyżek cen na własną rękę i wprowadzić stałe
ceny urzędowe (54,7%);
•
aby zwiększyć wydajność pracy należy zwiększyć wynagrodzenia (94,1%)
oraz zagwarantować pracownikom pewność zatrudnienia (90,5%);
•
sprawiedliwe jest kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część dochodów
niż ubożsi (81,1%);
•
kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle oprocentowane, bo pobieranie
odsetek jest lichwiarstwem (35,3%).
Zróżnicowanie poziomu akceptacji poszczególnych ww. twierdzeń zależy od poziomu
wykształcenia (wyższe wykształcenie, mniejsza akceptacja). Paradoksalnie poziom
akceptacji jest dość duży w grupie przedsiębiorców. Z kolei analizując odpowiedzi w
odniesieniu do miejsca zatrudnienia respondenta, najniższy poziom akceptacji dla tych
mitów jest w grupie osób zatrudnionych w sferze budżetowej (brak wiary w
możliwości państwa?). W najbardziej rozwiniętych województwach (wielkopolskie,
mazowieckie) jest najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań.
2. globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i
biedniejszych państw;
•
globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają
i likwidują mniejsze firmy w różnych państwach (83,2%); skutkiem
globalizacji jest: zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych
krajach (72,2%), przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe
instytucje takie jak MFW czy Bank Światowy (66,8%), czy też kontrolowanie
życia gospodarczego przez małe grono osób (63,6%);
•
Unia Europejska powstała po to, aby bogaci ludzie i organizacje przejmowały
kontrolę nad biednymi regionami (56,4%).
Zróżnicowanie poziomu akceptacji poszczególnych ww. twierdzeń zmniejsza się wraz
z wyższym poziomem wykształcenia.
3. zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk;
•
zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem znajomości, układów,
korupcji [tzn. ten zarabia lepiej, kto ma takie znajomości, itd.] (92,9%),
wysokie zarobki biorą się też z braku właściwych uregulowań prawnych
(77,5%);
•
skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost kombinatorstwa,
kradzieży, oszustw, układów i korupcji (92,9%), a także wzrost ubóstwa w
kraju (86,9%);
•
niskie zarobki biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych
pracodawców (82,9%), z sytuacji gospodarczej kraju - bezrobocia, braku
miejsc pracy (92,2%), jak również z tego, że firmy zachodnie wyzyskują
polskich pracowników w Polsce i przekazują wypracowane zyski na zachód
(76,6%).
Przekonania te są silnie naznaczone emocjonalnie. Zróżnicowanie poziomu akceptacji
poszczególnych ww. twierdzeń wyraźnie zwiększa się wraz z wiekiem.
4. przedsiębiorczość i wzrost wydajności to wynik nieetycznych praktyk;
•
wydajność pracy jest wynikiem zagrożenia bezrobociem [tzn. ludzie pracują
wydajniej bo wiedzą, że ktoś już czeka na jego miejsce pracy] (73,2%), jak
również wynikiem wyzysku pracowników, pracy ponad siły (56,2%);
•
skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost bezrobocia (46,9%);
•
skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży, oszustw,
układów i korupcji (55,6%), jak również większy wyzysk i eksploatowanie
pracowników (49,2%).
Poziom akceptacji zmniejsza się wraz z wyższym poziomem wykształcenia.
Najrzadziej przekonania te podzielają ci, którzy są zatrudnieni w sferze budżetowej, z
kolei poziom akceptacji dla tych twierdzeń jest na najwyższym poziomie wśród osób
prowadzących gospodarstwa rolne, emerytów i rencistów oraz bezrobotnych.
5. prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób;
•
prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły się poszczególne osoby
mające odpowiednie układy i zajmujące odpowiednie stanowiska (71,4%);
prywatyzacja to złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku
narodowego (66,5%) oraz likwidowanie przedsiębiorstw państwowych
przynoszących zyski (64,3%), oddawanie zakładów państwowych w prywatne
ręce za darmo (46,1%);
•
przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki, np. energetyczne,
kopalnie i huty, banki - nie powinny być prywatyzowane (77,6%).
Przekonania te są silnie naznaczone emocjonalnie. Poziom akceptacji zmniejsza się
wraz z wyższym poziomem wykształcenia, z kolei wyraźnie zwiększa się wraz z
wiekiem. Paradoksalnie, najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań jest w grupie
osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych.
6. skutkiem prywatyzacji jest zubożenie społeczeństwa;
•
skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać
pracy za granicą (83,9%), że następuje zmniejszenie świadczeń pracowniczych
i socjalnych (80,6%) i że następuje wzrost bezrobocia (75,1%).
Poziom akceptacji zmniejsza się wraz z wyższym poziomem wykształcenia i wyraźnie
zwiększa się wraz z wiekiem. Najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań jest w
grupie młodzieży uczącej się / studiującej i osób zatrudnionych w sferze budżetowej
7. bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką;
•
bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele zakładów pracy (97%) i
nie powstają nowe zakłady pracy (93,3%), a w istniejących firmach brakuje
miejsc pracy (84,3%);
•
aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne powinny organizować
prace interwencyjne i roboty publiczne (94%).
Przekonania te są na tyle rozpowszechnione, że nie ma zróżnicowania w poziomie
akceptacji w poszczególnych grupach socjo-demograficznych.
8. bezrobocie to wynik późnego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji;
•
skutkiem późniejszego przechodzenia na emeryturę jest wzrost bezrobocia
wśród młodych (83,8%), pogorszenie się stanu zdrowia w społeczeństwie
(71,3%), zmniejszenie wydatków państwa na emerytów, bo jest mniej
emerytów [co jest negatywnie oceniane przez respondentów] (65,8%);
•
przyczyny bezrobocia - bierze się z tego, że wydłuża się czas pracy i
zatrudnia się emerytów (73,6%), jak również z tego, że ludzie kupują
zagraniczne towary zamiast polskich (72,7%) i zatrudnia się cudzoziemców
(47%).
Antyrynkowe przekonania maleją wraz z wyższym poziomem wykształcenia
respondentów.
9. Unia Europejska winna wielu problemom;
•
skutkiem wejścia Polski do UE jest wzrost cen wszystkich produktów i usług
(81,7%);
•
biurokracja, nadmiar przepisów, procedur i regulacji bierze się z wymogów
Unii Europejskiej (46,3%);
•
podatki w Polsce podnosi się z nakazu instytucji UE (36,3%).
Przekonania te maleją wraz z wyższym poziomem wykształcenia respondentów.
Poza zestawem pytań dotyczących przekonań, część kwestii dotyczyła oceny administracji
państwowej oraz poziomu zarobków. W nawiasach podano częstość odpowiedzi
akceptujących dane twierdzenie:
1. brak wiary w administrację państwową - rząd, urzędnicy, politycy służą sobie, a
nie społeczeństwu
•
zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje rządzących i
polityków (96,2%), urzędnicy dbają przede wszystkim o interesy własne
(93,4%) albo interesy rządu (89,5%);
•
podatki podnosi się, żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom
(89,5%), albo z powodu niegospodarności rządu i innych organów
państwowych (90,1%);
•
wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych przepisów (86,5%)
i korupcji (84%);
•
biurokracja (rozumiana jako nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze
się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami (83,4%), a skutkiem wzrostu
biurokracji jest spadek pensji pracowników spoza administracji (70,1%)
Przekonania te są na tyle rozpowszechnione, że nie ma zróżnicowania w poziomie
akceptacji w poszczególnych grupach socjo-demograficznych.
2. należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
•
najważniejszy [dla respondenta] jest poziom zarobków osób najmniej
zarabiających (81,7%);
•
zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, jednak dobrze, aby średnio Polacy
zarabiali jak najwięcej (70,9%).
Te prosocjalne postulaty są najsilniejsze wśród osób z najniższym wykształceniem i
maleją wraz z poziomem wykształcenia. Postulat ten ma duży wpływ na inne
przekonania, np. co do roli państwa w gospodarce.
III. Przekonania częściowo oparte na wiedzy
W profilu drugim mamy do czynienia przekonaniami respondentów, które są racjonalnie
powiązane z ich zasobem wiedzy ekonomicznej. W wielu miejscach widać wyraźne braki
wiedzy ekonomicznej, co ma wpływ na deklarowane przekonania (widać to również po
wyższych niż w profilu pierwszym odpowiedziach trudno powiedzieć). W nawiasach podano
częstość występowania ocen (na tak lub na nie) danego zjawiska ekonomicznego:
1. prywatyzacja
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: prywatyzację
przeprowadza się po to, aby przedsiębiorstwa były bardziej wydajne (65,9%),
aby poprawić zarządzanie w zakładach pracy (58,5%), aby spełnić wymogi
Unii Europejskiej (55,3%), a skutkiem prywatyzacji jest wzrost jakości
produktów (53,5%);
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: skutkiem
prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników (65,7%), czy większe
wpływy do budżetu państwa z podatków (47,3%).
2. rynek pracy
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: o zróżnicowaniu
zarobków powinien decydować wolny rynek - nie powinny być one
ograniczane (56,9%), zróżnicowanie zarobków wynika z różnic w poziomie
wykształcenia i kwalifikacji (60,3%), wysokie zarobki biorą się z intensywnej
pracy i wysokich kwalifikacji (51,7%), bezrobocie zaś bierze się z tego, że są
trudności w przekwalifikowaniu się pracowników (58,5%); kodeks pracy
zapewnia porządek i organizację warunków pracy (79,3%) i zabezpiecza
pracowników przed samowolą pracodawców (74,1%);
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: zróżnicowanie
zarobków jest wynikiem różnic w wydajności pracy (52,6%), niskie zarobki
biorą się z braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia (58,8%), skutkiem
dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost chęci ludzi do pracy (57,1%),
niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności pracy (68,4%), czy
bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą pracować (73,1%);
kodeks pracy ogranicza swobodę działalności gospodarczej (57,3%).
3. podatki
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniem, że podatki podnosi się,
aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych (50,6%);
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: państwo podnosi
podatki, żeby zapewnić pomoc dla biednych i mało zarabiających (72,3%) albo
żeby tworzyć nowe miejsca pracy (74,8%); zbyt duża część podatków
przeznaczana jest na pomoc dla mało zarabiających i biednych (87,6%), czy
tworzenie miejsc pracy (89,1%); kiedy bogatsi oddają w podatkach większą
część swych dochodów niż ubożsi, to następuje spadek inwestycji (49,7%).
4. inflacja
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: inflacja zmniejsza
się, gdy ludzie ograniczają wydatki, a zwiększają oszczędności (48%); inflacja
powstaje wskutek rosnących cen surowców i kosztów produkcji (79%).
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: inflacja powstaje
wskutek nadmiernych żądań płacowych ze strony pracowników (60,5%),
rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia (69,3%), rosnąca inflacja jest
korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają więcej pieniędzy (72,7%)
5. bezrobocie
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniem, że bezrobocie bierze się z
tego, że jest postęp techniczny i wzrost wydajności pracy (59,3%),
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniem, że bezrobocie bierze
się z tego, że związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom płac dla tych,
którzy mają pracę (63,6%),
6. przedsiębiorczość
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: przedsiębiorczość jest
to zarządzanie i bycie menedżerem w firmie (68,2%); skutkiem
przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia
(91,6%) oraz podnoszenie się poziomu życia większości obywateli (85%);
skutkiem przedsiębiorczości jest też większa konkurencja na rynku i niższe
ceny (83,8%).
7. wydajność pracy
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: wydajność pracy jest
wynikiem dobrej organizacji pracy i zarządzania (95,5%) oraz wynikiem
postępu technicznego (95,2%), a skutkiem wysokiej wydajności pracy jest
wzrost gospodarczy (88,3%).
8. oszczędzanie
•
większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: oprocentowanie
kredytów i pożyczek zależy od stóp procentowych ustalanych przez RPP
(81,6%), podobnie decyzje RPP mają wpływ na oprocentowanie oszczędności
(81,5%), wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej
oszczędzają (84,2%); oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej
przez banki (81,5%), podobnie oprocentowanie kredytów i pożyczek (81,6%);
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym
oprocentowaniu oszczędności (65,1%).
•
większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: oszczędności nie
powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od oszczędności, a
nie z pracy jest nieuczciwy (72,7%); kiedy są wysokie stopy procentowe i
ludzie chętniej oszczędzają, to wówczas jest więcej inwestycji i banki mają
więcej pieniędzy na udzielanie kredytów (55,5%).
IV. Wiedza ekonomiczna jako źródło określonych przekonań
W profilu trzecim znalazły się kwestie dotyczące wiedzy ekonomicznej respondentów, która
ma dominujący wpływ na ich przekonania ekonomiczne (choć i można dostrzec błędną
wiedzę respondentów)). W nawiasach podano częstość odpowiedzi akceptujących dane
twierdzenie:
1. nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój
gospodarczy
•
wysokie podatki zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i uchylania się od
płacenia podatków (94,4%), hamują przedsiębiorczość i inicjatywę (92,4%),
zachęcają ludzi do emigracji za granicę (90,4%), zniechęcają inwestorów do
inwestowania w Polsce (90%), zniechęcają ludzi do intensywnej pracy; jeśli
podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe niż podatki dla ubogich, bogaci
ukrywają swoje dochody (91,1%);
•
przedsiębiorczość - w kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy
mniejsze są podatki i obciążenia przedsiębiorstw (92,3%), mniejsze podatki
dla ludzi (86,9%), a państwo pozwala na większą swobodę gospodarowania
(92,5%); zwiększenie stawek ubezpieczenia zdrowotnego powoduje wzrost
obciążeń pracodawcy i utrudnia rozwój przedsiębiorstw (75,1%);
•
biurokracja - jej skutkiem jest utrudnianie życia ludziom, bo trudno jest
załatwić proste sprawy (96,1%), zniechęcenie do prowadzenia własnej
działalności gospodarczej (92,7%), hamowanie rozwoju gospodarczego
(86,4%), przenoszenie działalności do szarej strefy (82,4%); zbyt dużo
podatków jest przeznaczane na urzędników (93,7%), wzrost liczby urzędników
prowadzi do dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu podatków (89,4%);
•
niskie stopy procentowe - to więcej inwestycji, bo kredyty są tańsze (86,6%),
wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania
inwestycji (84,6%).
2. rozwój gospodarczy
•
wydajność pracy - jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i wykształcenia
pracowników (93%); gdy ludzie zdobywają coraz wyższe kwalifikacje,
następuje wzrost gospodarczy (85,8%);
•
wzrost gospodarczy następuje wówczas, gdy unowocześnia się technologie,
modernizuje przedsiębiorstwa (92,8%), gdy przepisy nie krępują ludzkiej
działalności (83,3%), gdy są niskie podatki (71,3%); skutkiem wzrostu
gospodarczego jest spadek bezrobocia (85,5%), podnoszenie się poziomu życia
większości obywateli (85,8%), wzrost zarobków obywateli (81,5%); gdy
zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys
(77,5%);
•
wydatki rządowe - gdy rosną dochody budżetu państwa, rząd ma więcej
pieniędzy na wydatki i przekłada się to na wzrost gospodarczy w kraju
(85,1%).
3. dobre strony procesu globalizacji i integracji europejskiej
•
skutkiem wejścia Polski do UE jest możliwość podejmowania legalnej pracy
za granicą (93,3%), zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
(74,6%);
•
globalizacja umożliwia swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału pomiędzy
krajami europejskimi (88,9%) i różnymi krajami świata (74,8%); skutkiem
globalizacji jest wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy
(71,2%);
•
integracja europejska - UE powstała po to, by biedniejsze regiony
otrzymywały dotacje (81,2%), ale także aby wprowadzić jednolite normy na
rozmaite produkty w państwach europejskich (88,9%).
4. ekonomiczne skutki bezrobocia
•
skutkiem rosnącego bezrobocia jest: zubożenie społeczeństwa i brak środków
do życia (97,1%), wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i przestępczości
(93,3%), spadek rozwoju gospodarczego (84,7%), straty państwa, ponieważ
osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków (80,5%), wzrost wydatków
budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych (75,6%), a także utrata posiadanych
wcześniej kwalifikacji przez pracowników, którzy stracili pracę (68,6%).
5. czynniki hamujące wydajność pracy
•
biurokracja - państwo nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze (79,1%);
•
nie elastyczne prawo pracy - aby zwiększyć wydajność należy ułatwić
zwalnianie niewydajnych pracowników (62,6%).
V. Stosunek emocjonalny do wybranych pojęć ekonomicznych
Respondentów poproszono o ocenę wybranych pojęć ekonomicznych na skali odczuć
pozytywnych i negatywnych:
•
przedsiębiorczość - pozytywne: 93,1% / negatywne: 4,4%
•
płaca minimalna - pozytywne: 81,8% / negatywne: 15%
•
rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej - pozytywne: 81,3% /
negatywne: 16%
•
integracja europejska - pozytywne: 79,2% / negatywne: 13,7%
•
wstąpienie Polski do UE - pozytywne: 78,6% / negatywne: 15,9%
•
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne - pozytywne: 72,9% / negatywne:
24,7%
•
obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne - pozytywne: 66,9% / negatywne:
30%
•
wysokie zasiłki dla bezrobotnych - pozytywne: 57,2% / negatywne: 39%
•
prywatyzacja - pozytywne: 52,5% / negatywne: 41,8%
•
globalizacja - pozytywne: 45,8% / negatywne: 39,2%
•
narzuty na płace i wynagrodzenia - pozytywne: 35,3% / negatywne: 59,3%
•
podatek progresywny - pozytywne: 33,3% / negatywne: 41,1%
•
podatek liniowy - pozytywne: 33,1% / negatywne: 46%
•
wysokie stopy procentowe - pozytywne: 12,5% / negatywne: 80,4%
VI. Eksperyment badawczy - jakiego systemu podatkowego chcą obywatele?
W ramach badań przeprowadzono również eksperyment polegający na przedstawieniu
respondentom konkretnie zadanych pytań na temat tego, jaki powinien być płacony podatek.
Zadaniem respondenta było wyliczyć "sprawiedliwy" podatek osoby B zarabiającej osiem
razy więcej od osoby A. Bardzo niewielki odsetek respondentów udzielił odpowiedzi
zgodnych z systemem progresywnym. Znakomita większość udzieliła odpowiedzi
zgodnych z systemem podatku liniowego. Pojawiły się również odpowiedzi świadczące o
zwolennikach podatku degresywnego.
VII. Wnioski z badań
Analizując trzy profile postaw społecznych można sformułować wniosek, że podział wśród
mieszkańców Polski, na zwolenników państwa opiekuńczego i zwolenników wolnego rynku,
jest bardzo głęboki (43,6% do 56,4%). Może to być dość dokładne odzwierciedlenie
rzeczywistych postaw wśród Polaków. Odsetek ten nie powstał w wyniku jednego pytania
zadanego respondentom (czy jesteś za państwem opiekuńczym, czy jesteś za wolnym
rynkiem), lecz w wyniku zsumowania różnego typu przekonań społecznych (tzw. analiza
czynnikowa). Implikuje to poważne wyzwania w zakresie edukacji ekonomicznej polskiego
społeczeństwa. Bez podjęcia zdecydowanych działań, podział ten będzie się jeszcze pogłębiał.
Największym wyzwaniem dla planowanych działań z zakresu edukacji ekonomicznej
społeczeństwa, jest przeciwdziałanie i ograniczanie zmitologizowanych przekonań, które
wyznaje blisko połowa mieszkańców Polski. Zwalczanie tych przekonań wymaga
długotrwałych oddziaływań na sferę poznawczą i emocjonalną ludzi. Wyniki badań
uwidaczniają bezpośredni związek pomiędzy przekonaniami a poziomem wiedzy
ekonomicznej. Przy jednoczesnych działaniach edukacyjnych kierowanych do profilu
pierwszego nie należy zapominać o profilu drugim i trzecim, zwłaszcza, że tu edukacja może
być prowadzona prostszymi metodami.

Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Pracownicy tymczasowi chcą otrzymywać uczciwe

25 marca 2014 Sprzedaż przyśpieszyla zgodnie z naszymi

Sytuacja na rynku pracy w Polsce wśród osób młodych

Opis i analiza wyników ankiety skierowanej do rodziców uczniów

tutaj - EBOF

Relacja z debaty w Krakowie - Fundacja im. Heinricha Bölla

Raport Obywatele i wybory na temat korzystania z czynnego i