LITERATURA W ŻYCIU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

LITERATURA W ŻYCIU DZIECKA
W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Literatura dla dzieci w wieku przedszkolnym to rodzaj sztuki
przekazywanej odbiorcom przede wszystkim za pośrednictwem rodziców,
nauczycieli, aktorów. Przedszkole stwarza swoim wychowankom różnorodne
możliwości obcowania z literaturą. Książka oddziałuje na emocjonalną sferę
człowieka, budzi i rozwija uczucia, kształci wolę i nadaje kierunek dążeniom
ku lepszemu.
Przed wielu laty, znany polski pedagog Ewaryst Estkowski ( 1820 –1856 )
pisał: „Dobre książki jak prawdziwi przyjaciele dają nam najlepszą pociechę
w smutku i najszczerzej dzielą się z nami radością”.
Literatura jest wielką pomocą w pracy dydaktyczno – wychowawczej
z dzieckiem. Wiadomości przekazywane dziecku za pośrednictwem książki
i kolorowych ilustracji wzbogacają jego wiedzę o otaczającym świecie
porządkując zdobyte doświadczenia.
Są dwa rodzaje kontaktu dziecka z książką:
• obcowanie z ilustracją poprzez oglądanie książki, stąd ta wielka
rola ilustracji w książkach dla dzieci,
• czytanie
tekstu
ekspresywnego
przez
nauczycielkę,
odtworzenia
tekstu,
stąd
umiejętność
wydobycie
własności
dźwiękowych słowa ma wpływ na rozumienie utworu przez dzieci.
Wychowawcze
możliwości
literatury
dla
dzieci
w
stosunku
do najmłodszych jej odbiorców są bardzo duże, gdyż składa się na to bardzo
wiele przyczyn związanych z właściwościami tego wieku, a mianowicie:
skłonność do naśladownictwa, identyfikowanie się z bohaterami literackimi,
szybki rozwój mowy i myślenia, aktywność poznawcza i zabawowa, wrażliwość
1
emocjonalna, intensywność w poznawaniu świata i jednocześnie niepodważalny
autorytet osób dorosłych, czyli rodziców i wychowawców.
Kontakt z literaturą np. baśnią, bajką czy legendą poszerza możliwości
poznawania świata, ludzkich losów i obyczajów w perspektywie historii
i przestrzeni innych krajów,
pozwala na uczestnictwo w wydarzeniach
niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom. Starannie dobrane utwory
literackie ukazują ich odbiorcom wzory pięknej mowy polskiej. Utrwalone
w pamięci fragmenty tekstów stają się przykładem poprawnego języka i mogą
mieć wpływ na doskonalenie funkcji mowy pod względem gramatycznym
i dźwiękowym, na wzbogacenie zasobu pojęć i słów, na rozwój umiejętności
komunikatywnej wypowiedzi i doskonalenie stylu.
Utwór literacki, podobnie jak na intelekt, wpływa na sferę emocjonalną
dziecka. Świadczy o tym, m.in. jego żywa reakcja kiedy słucha opowiadania,
śmieje się i płacze, nieruchomieje w momentach napięcia. Nic tak nie wpływa
na wyobraźnię dziecka jak bajka czy baśń. Ich bohaterowie są nosicielami
określonych wartości. Postacie te mogą być pozytywne lub negatywne. Bohater
pozytywny budzi aprobatę, chęć utożsamiania się z jego postacią, natomiast
postać negatywna budzi niechęć, często strach, przykład „ antywzoru”
zasługującego na potępienie.
„ Kopciuszek”, „ Złota rybka”, „ O krasnoludkach i sierotce Marysi”,
to tylko niektóre tytuły uwrażliwiające na krzywdę, wywołujące oczekiwanie
sprawiedliwości, utrwalające poczucie porządku moralnego, zgodnie z którym
zło powinno być unicestwione, a dobro musi zwyciężyć.
Baśnie i bajki mogą również służyć jako stymulator wyobraźni u dzieci.
Najprostszym jego sposobem jest zaproponowanie im myślenia innych
zakończeń, np. „ Czerwonego Kapturka”, czy „Jasia i Małgosi”. Dziecko
nabiera w ten sposób wiary w możliwość w przemiany rzeczywistości nie tylko
baśniowej, co ma szczególne znaczenie dla jego rozwoju. Jest to bowiem wstęp
do wprowadzania w przyszłości zmian i nowych stanów w sobie i w otoczeniu.
2
Kontaktom dzieci z książką poświęcono wiele miejsca w materiale
programowym przeznaczonym dla dzieci w różnym wieku, uwzględniając
stopniowe narastanie trudności. Dla 3 – latków przewidziano słuchanie krótkich
opowiadań, wierszy i tekstów inscenizowanych, opanowanie umiejętności
samodzielnego oglądania książek, obcowanie z artystyczną ilustracją. W grupie
4 – latków ważne jest kształtowanie umiejętności wypowiedzi na temat ilustracji
w książkach, wygłaszanie krótkich wierszy, poznawanie utworów budzących
wrażliwość na dobro i zło. Dzieci 5 – letnie powinny podejmować próby
własnych inscenizacji i ekspresji słownej, poznawać utwory o charakterze
lirycznym i humorystycznym. U dzieci 6 – letnich powinno się rozbudzać
zainteresowanie książką, kształtować intelektualny i emocjonalny stosunek
do książki, kształtować kulturę żywego słowa i nauczyć czytania krótkich
tekstów.
Wiele
radości
dostarczają
przedszkolakom
utwory
Czesława
Janczarskiego, m.in. „ Opowiadania o Misiu Uszatku”, „Cztery małe
krasnoludki”, „Dzień w przedszkolu”; utwory te bawią dzieci, a zarazem
zachęcają do pierwszych społecznych kontaktów, prób nawiązania wspólnej
zabawy. Codziennych czynności samoobsługowych uczą takie utwory , jak np.
„Co Krysia potrafi” Jadwigi Korczakowskiej, czy „Dzień Agatki” Marii
Terlikowskiej. Dzieci starsze chętnie słuchają opowiadań Ewy Szelburg –
Zarembiny, Heleny Behlerowej, wierszy Tadeusza Kubiaka i Józefa Ratajczaka.
Wśród literatury dziecięcej jest również wiele pozycji, które ukazują
piękno polskiej przyrody i obyczaju. Są to książki Marii Konopnickiej, Janiny
Porazińskiej, Kazimiery Iłłakowiczówny, Hanny Zdzitowieckiej.
Obok tekstów prozatorskich, przy różnych okazjach, czytamy
i deklamujemy dzieciom wiersze. Recytowanie wierszy W.Grodzieńskiej,
Juliana Tuwima, Tadeusza Śliwińskiego, Władysława Broniewskiego, Janiny
Porazińskiej, Doroty Gellner, Stanisławy Szychowej, Tadeusza kubiaka jest
podstawową formą przybliżania dzieciom języka literatury pięknej
3
i przyswajania przez nie kultury żywego słowa. Tekst poetycki utrwalony
w pamięci, wyobraźni i mowie dziecka zapada w jego uczucia, staje się jego
własnością. Tą drogą przedszkole budzi potrzebę obcowania z poezją we
wczesnym okresie życia, szczególnie na to podatnym. Literatura dziecięca
dostarcza tematu do inscenizacji tekstów literackich usłyszanych przez dzieci.
Małe formy sceniczne są dla dziecka początkiem prawdziwych, wewnętrznych
przeżyć artystycznych. Są to różnego rodzaju :
• zabawy naśladowcze, np. naśladowanie głosu i sposobu poruszania
się zwierząt, ptaków, pojazdów,
• zabawy tematyczne, np. zabawa w dom, szpital, sklep,
• inscenizowanie ruchem wierszy i piosenek,
• inscenizowanie opowiadań, bajek i innych utworów literackich.
Dzieci bardzo te zabawy lubią, bo umożliwiają im zaspokojenie potrzeby
ruchu, przemawiają do wyobraźni, stwarzają atmosferę radości. Pomagają
rozwijać osobowość dziecka pod względem umysłowym, zdrowotnym,
emocjonalnym i społecznym.
Inspiracją dzieci do wypowiedzi oraz twórczości słownej są przedszkolne
kąciki książki. Jego celem jest rozbudzenie zaciekawienia dzieci utworami
literackimi oraz przyzwyczajanie do samodzielnego poszukiwania kontaktu
z książką. Ich zainteresowanie wywołuje sam sposób eksponowania książek,
np. położenie książki umyślnie otwartej na stronie z ciekawą ilustracją,
umieszczanie w kąciku kukiełki przedstawiającej bohatera, rysunków
czy wycinanek dzieci na temat danego utworu. Praca z książką w placówkach
przedszkolnych może mieć różne formy organizacyjne i odbywać się w podczas:
• kontaktów indywidualnych,
• kontaktów z małą grupką dzieci,
• zajęć z całą grupą.
4
Najmłodsze przedszkolaki cechuje brak umiejętności koncentracji uwagi,
krótkotrwałe zaciekawienie, niewielki zasięg pojęć, dlatego też, trzeba
organizować wiele indywidualnych kontaktów dzieci z książką lub pracę
z niewielkim zespołem. Dopiero w oddziałach 4 – latków pierwsze zajęcia
z całą grupą mogą trwać 10 – 15 minut. Dłuższe zajęcia z całą grupą można
realizować dopiero z 5 i 6 – latkami. Stosuje się tutaj następujące sposoby
organizowania tej działalności :
• audytoryjne : opowiadanie i głośne czytanie oraz stosowanie
różnych środków audiowizualnych,
• aktywizujące,
oparte
na
działaniu
samych
wychowanków:
przedstawienia kukiełkowe, inscenizacje, konkursy, różne rodzaje
ekspresji słownej.
Wybierając książki dla swoich wychowanków nauczyciel powinien brać
pod uwagę:
• właściwości i potrzeby dzieci: trzeba uwzględnić ich wiek
rozwojowy, poziom wrażliwości, ale też potrzebę zabawy
i rozrywki, zanurzenia w świat fantazji, wzbogacenia doznań
i doświadczeń, zdobywania informacji o świecie,
• artystyczne wartości utworów: język i styl utworu powinien
zachwycać pięknem i zachęcać dzieci do powtarzania tekstu,
ilustracje powinny wzbogacać i poszarzać oddziaływanie tekstu,
• wychowawcze wartości utworów.
5
LITERATURA:
1. E. Estkowski, Metoda nauki czytania i pisania, Poznań 1951r.
2. H. Ratyńska, Literatura dziecięca w przedszkolu, Warszawa 1991r.
3. Z. Adamczykowa, Literatura dla dzieci. Funkcje, kategorie, gatunki,
Warszawa 2001r.
opracowała Krystyna Gruchała
Miejskie Przedszkole nr 27 w Katowicach
6