gotowość szkolna - Fundacja Oczyma Dziecka

Dojrzałość szkolna - gotowość dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego
Niezwykle ważnym i przełomowym momentem w życiu każdego dziecka jest rozpoczęcie
nauki szkolnej. Jest to kluczowy moment, w którym dziecko po raz pierwszy wkracza w pełni
samodzielnie w życie społeczeństwa, w którym się wychowuje. To również początek długiej drogi,
w trakcie której będzie ono musiało sprostać wielu wymaganiom i nie raz zmagać się ze swoimi
słabościami na drodze do pełnego rozwoju. Dlatego niezwykle ważny jest dobry start ucznia
w szkole. Od tego, jak dziecko rozpoczynało swoja karierę w szkole będzie bowiem zależało
jego późniejsze powodzenie zarówno w dalszym toku kształcenia, jak i pracy oraz podejściu
do obowiązków. Pierwsze doświadczenia maja również ogromny wpływ na poziom motywacji
dziecka, chęć do nauki i rozwoju, podejmowania wyzwań oraz samoocena i poczucie własnej
wartości dziecka. Na powodzenie w tych pierwszych latach nauki składa się wiele czynników,
z których poza odpowiednią, sprzyjającą atmosferą i podejściem pedagogicznym nauczycieli,
bardzo ważne jest przygotowanie dziecka do podjęcia nauki. W niniejszej pracy pragnę rozważyć
możliwe odpowiedzi na pytanie, czy dziecko 6-latnie rzeczywiście jest gotowe do podjęcia nauki
szkolnej. Niestety, często okazuje się, iż pomimo wysokich zdolności intelektualnych dziecka, nie
jest ono przygotowane do edukacji i nie radzi sobie z przyswajaniem wiedzy oraz przystosowaniem
do wymagań stawianych przez środowisko szkolne. Czynnikiem, który decyduje o tym, czy dziecko
powinno pójść do szkoły będzie tutaj poziom dojrzałości szkolnej.
Pojęcie dojrzałości szkolnej
Pojęciem dojrzałości szkolnej określa się poziom rozwoju dziecka, niezbędny do podjęcia
różnorodnych obowiązków, jakie niesie za sobą szkoła. Jest to osiągnięcie przez dziecko takiego
poziomu rozwoju fizycznego, emocjonalno-społecznego oraz intelektualnego, które czyni je
wrażliwym na systematyczne nauczanie i wychowanie w pierwszej klasie szkoły podstawowej.
W literaturze często używa się zamiennie pojęć dojrzałości szkolnej oraz gotowości szkolnej.
Dzieje się tak w wyniku potocznej zbieżności tych terminów. W tym miejscu należałoby jednak
zróżnicować te dwa, odmienne pojęcia. Podstawę do ich rozróżnienia stanowi samo rozumienie
procesu dojrzewania oraz roli uczenia się w procesie rozwojowym. Według Wilgockiej - Okoń
termin „gotowość szkolna” opiera się na założeniu, iż dziecko osiąga odpowiedni poziom
przygotowania do nauki w wyniku ćwiczeń, zamierzonych oddziaływań dążących do kształtowania
się odpowiednich umiejętności oraz właściwości, sprzyjających nauce szkolnej. Natomiast
pojęcie :dojrzałości szkolnej” ma podstawy biologiczne i wiąże się ze spontanicznym faktem
dojrzewania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego dziecka. (Wilgocka- Okoń, 1972).
Ogranicza się tu zatem znaczenie oddziaływań zewnętrznych na dziecko. Dojrzałość szkolną
określa się zatem jako „wynik procesu rozwojowego, jakim jest dojrzewanie mające charakter
czysto biologiczny, niezależny od czynników zewnętrznych. Natomiast gotowość szkolna tworzy
się podczas procesów wychowania, nauczania i uczenia się.” (Brejnak, 2008)
Elementy dojrzałości szkolnej
Do kryterium dojrzałości szkolnej zaliczać będziemy: dojrzałość fizyczną, dojrzałość intelektualna,
dojrzałość emocjonalno-społeczną oraz dojrzałość do nauki czytania i pisania i dojrzałość do
uczenia się matematyki.
Dojrzałość fizyczna
Dojrzałe do nauki dziecko jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobrą sprawność manualną,
charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem narządów zmysłów. Jest odporne na choroby
i zmęczenie. Posiada również niezaburzoną koordynacje wzrokowo - ruchową. W tym wieku
dziecko powinno już jeździć na rowerze, skakać na skakance, biegać oraz mieć opanowane
ruchy wykonywane podczas zabawy piłką (łapanie piłki, rzucanie do celu). Również powinny
być opanowane umiejętności związane z ubieraniem się, czesaniem, załatwianiem potrzeb
fizjologicznych oraz wiązaniem sznurowadeł. Dziecko dojrzałe do nauki zyskuje coraz większa
kontrole nad tzw. małą motoryką (poruszanie palcami, nadgarstkami, itp.). Dziecko potrafi już
wówczas wykonywać czynności złożone.
Dojrzałość umysłowa czy też intelektualna dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką,
zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi
w najbliższym otoczeniu,. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na
tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest
poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi
porozumiewać się z innym. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości,
poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko 6 letnie ma już
pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia
pojęciowego. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo jest
ciekawe wyniku swoich poczynań. Dziecko ma już znacznie rozwinięte myślenie abstrakcyjne.
tworzy pojęcia i dostrzega związek między symbolami graficznymi a ich semantyką. Sprzyja to
umiejętności czytania i liczenia. Dziecko potrafi również klasyfikować przedmioty i zjawiska
według określonego kryterium oraz rozumie związki między wydarzeniami (np. interpretuje
historyjki obrazkowe). Kolejnym ważnym czynnikiem jest tu koordynacja wzrokowa i słuchowa.
Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej opanowało analizę oraz syntezę, niezbędne w procesie
porównywania, różnicowania i odwzorowywania zarówno bodźców słuchowych jak i wzrokowych.
Jest to niezwykle ważna umiejętność w procesie nauczania szkolnego.
„ Podsumowując, dojrzałość intelektualna to taki poziom rozwoju funkcji poznawczych, który
umożliwia dziecku osiąganie dobrych wyników w nauce szkolnej. Chodzi tu o umiejętność
spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń, a także o dostatecznie wykształconych poziom wyobraźni
i uwagi dowolnej, o zdolność intencjonalnego zapamiętywania i odtwarzania podawanych treści
oraz zdolności myślenia przyczynowo- skutkowego i wnioskowania.”(Brejnak, 2006).
Dojrzałość emocjonalno - społeczna
Delikatną i zarazem bardzo ważną kwestią jest osiągnięcie dojrzałości emocjonalno- społecznej
dziecka. Ma ona bowiem wpływ na ogólne funkcjonowanie dziecka w środowisku szkolnym.
Porozumiewanie się z rówieśnikami oraz podatność na oddziaływania pedagogiczne. Sfera
emocjonalna dziecka decyduje również o powstaniu motywacji do podejmowania wysiłków
związanych z wymaganiami szkolnymi oraz postępującym rozwojem. Dziecko gotowe do nauki
szkolnej cechuje się względna równowagą emocjonalna, potrafi hamować swoje impulsy i skrajne
reakcje (płacz, reakcje lękowe, histeryczne). Jest otwarte na innych i potrafi współpracować
i komunikować się z otoczeniem. Posiada również umiejętność przystosowania się do otoczenia,
co wiąże się z przestrzeganiem pewnych zasad i częściowym podporządkowaniu się regułom
szkolnym i poleceniom nauczycieli. Dziecko posiadające takie cechy będzie bardziej podatne
na prawidłowy rozwój, zdobywanie wiedzy oraz wzrost motywacji do nauki oraz kontaktów
społecznych.Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność. Samodzielność
dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych jak ubieranie się, mycie, czesanie, ale dotyczy
także samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania tornistra, a także samodzielnego
podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych (np. przy przechodzeniu
przez jezdnię). Dziecko dojrzałe społecznie dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym,
z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury.
Dojrzałość do nauki czytania i pisania
W zakres dojrzałości do czytania i pisania wchodzą takie elementy jak:
-rozumienie znaczenia wyrazów, jako graficznych odpowiedników słów;
-posiadanie orientacji przestrzennej, dzięki temu umożliwienie rozpoznawania i odtwarzania
kierunków, położenia, proporcji i wymiarów odwzorowywanych form graficznych;
- wykształcona pamięć ruchowa - umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu;
- wykształcona analiza i synteza wzrokowa i słuchowa;
-umiejętność kontrolowania własnych ruchów, a co za tym idzie świadome, intencjonalne
kierowanie swoim działaniem.
Dojrzałość do uczenia się matematyki
Dojrzałość do matematyki wyraża się w tym, że dziecko:
-rozumie i potrafi określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu;
-klasyfikuje przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru;
-dokonuje operacji dodawania oraz odejmowania, przy czym umiejętność ta odnosi się do operacji
konkretnych.
Należy zaznaczyć, iż wszystkie z wymienionych wyżej czynników są równie ważne. W wypadku
bowiem dysfunkcji lub zaburzenia któregoś z nich, dziecko może nie uzyskać dojrzałości do
nauki. Podczas, gdy niektóre właściwości (intelektualne, sprawność fizyczna) uwarunkowane są
biologicznie, na wiele z nich wpływ ma najbliższe otoczenie małego dziecka i warunki w jakich
ono dorasta. Znaczenie ma tu wszystko, od warunków materialnych rodziny, poprzez poziom
wykształcenia rodziców, ich osobowość, style wychowawcze oraz przekonania.
Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:
●
Powiedzieć, jak ma na imię, nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy
rodziców.
●
Obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie
kolorując obrazek; nazwać, co narysowało.
●
Ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny.
●
Dobrać w pary przedmioty lub obrazki; klasyfikować je wg określonej zasady (np. owoce,
zwierzęta, pojazdy), łączyć zbiory wg określonej cechy (np. kolor, wiel kość).
●
Wskazać różnice w pozornie takich samych przedmiotach, obrazkach.
●
Rozpoznać różne dźwięki z otoczenia (np. glosy zwierząt).
●
Prawidłowo wymawiać wszystkie głoski (a wymowa jest poprawna pod wzglę dem
artykulacyjnym, gramatycznym i składniowym).
●
Nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu
(np. kran - tran, góra- kura, bada - pada, koza - kosa).
●
Podzielić zdanie na słowa, wyrazy na sylaby.
●
Opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową.
●
Rozwiązać proste zagadki.
●
Uważnie słuchać przez dłuższą chwile opowiadania, bajki, muzyki.
●
Wykonać podstawowe czynności samoobsługowe (samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć).
●
Liczyć obiekty i rozróżniać błędne liczenie od poprawnego
●
Wyznaczać wynik dodawania i odejmowania na konkretach
●
Ustalać równoliczność dwóch zbiorów, posługuje się liczebnikami porządkowymi,
●
Wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych.
●
Wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost.
●
Zgodnie bawić się z rówieśnikami - współdziałać, czekać na swoją kolej.
●
Doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę; w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o
pomoc do osoby dorosłej.
●
Działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom.
●
Potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinią nauczycieli i
innych osób dorosłych.
Ogromna zatem odpowiedzialność spada na rodziców, by w tym ważnym okresie dla rozwoju
dziecka odpowiednio przygotowały swoje pociechy do pierwszych doświadczeń związanych ze
szkołą. Istotna jest stymulacja rozwoju dziecka już od najmłodszych lat, motywowanie do zabawy,
prowokowanie zabaw rozwijających podstawowe zdolności poznawcze i umysłowe. Należy też
zadbać o odpowiednią kondycje fizyczna dziecka i jego rozwój fizyczny. Dziecko prawidłowo
odżywione, silne i zdrowe, będzie mniej narażone na kontuzje, choroby, często przyjmujące
rozmiary epidemii w szkołach. Dziecko to również będzie mogło się prawidłowo rozwijać,
nie odstając od rówieśników, co z kolei ma głębsze skutki psychologiczne.
Szanowni Państwo!
Jeśli jesteście zaniepokojeni, czy Wasza córka, Wasz syn poradzą sobie z nauką w klasie
pierwszej szkoły podstawowej, to zapraszam do skorzystania z porady psychologa, pedagoga,
i logopedy w Ośrodku Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży. Określą oni potencjał dziecka,
wskażą najlepsze sposoby wspierania jego rozwoju. Bywa, że to nauczyciel
troszcząc się o
rozwój waszego dziecka wskazuje potrzebę konsultacji. Ze swej strony zachęcam do uważnego
słuchania nauczycieli i korzystania z ich sugestii. Badania są oczywiście dobrowolne i to rodzice
decydują, czy z nich skorzystają. My ze swej strony zapewniamy pełną dyskrecję i profesjonalne
potraktowanie Państwa problemu.
Literatura:
Brejnak W., Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2006. Brejnak W., Kochaj i wspomagaj, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
Horsonek M., Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka, w: Życie Szkoły 2001/8
Marzęda - Przybysz B., Badanie gotowości szkolnej dziecka, w: Życie Szkoły 2001/6
Prus - Wiśniewska H., Zanim dziecko pójdzie do szkoły, MEDIUM, Warszawa 1995
Sawa B., Jeżeli dziecko źle pisze i czyta, WSiP, Warszawa 1987
Wilgocka - Okoń B., Gotowość szkolna dziecka sześcioletniego, Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa 2003
Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986
Wilgocka B.– Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”, PZWS, Warszawa 1972
Wilgocka B.– Okoń „Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich”, Wydawnictwo Akademickie ”Żak”,
Warszawa 2003
Skudlarski L., Badanie dojrzałości szkolnej, Biuletyn Informacyjny Oddziału Warszawskiego
PTD, pod red. Wojciecha Brejnaka, nr 23/2002, wydanie specjalne: O pomyślny start ucznia w
szkole, s. 187-192
Szczyrba D.: „Czynniki wpływające na poziom dojrzałości szkolnej”, Tychy, 2003.
Opracowanie: psycholog – Małgorzata Chróst