Gospodarka oparta na wiedzy i jej znaczenie dla kształtowania się e

Gospodarka oparta na wiedzy i jej znaczenie dla
kształtowania się e-regionu, rekomendacje dla
Dolnego Śląska
Prof. AE dr hab. Stanisław Korenik
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Administracji
Samorządowej
Wydział Nauk Ekonomicznych
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
Obecnie obserwujemy zmiany
paradygmatu rozwojowego związanego z
przechodzeniem z gospodarki
przemysłowej (określanej mianem
fordyzmu) do gospodarki opartej na
wiedzy (określanej mianem posfordyzmu)
czyli nowego systemu elastycznej
specjalizacji, który ukształtował się w
wyniku zastosowania najnowszych
osiągnięć nauki w różnych dziedzinach
życia
Główne cechy fordowskiego i postfordowskiego paradygmatu
rozwoju
Lp
Zmienne
fordyzm
posfordyzm
1
Podstawowe czynniki rozwoju
Gospodarka oparta na czynnikach
materialnych,
dominują
tradycyjne
gałęzie
przemysłu
(zasobochłonne)
wymuszając dużą skalę produkcji
Gospodarka
wykorzystująca
przede
wszystkim
czynniki
niematerialne,
wynikające z relacji nauka-technologia,
szybko zmienia się produkcja, małe serie
2
Rozmiar i charakter rynków
Duże jednorodne rynki
Małe rynki, zróżnicowane w przekrojach
regionalnych i lokalnych
3
Powiązania produkcyjne
Organizacja
zintegrowana
narodowej
pionowo
gospodarce
Dominuje pionowo dezintegracja, trwałe
więzi kooperacyjne z małymi firmami,
wspólne
przedsięwzięcia
i
alianse
strategiczne
w
różnych
przekrojach
przestrzennych
4
Organizacja pracy
Podlega filozofii masowej produkcji i
standaryzacji wynikających z korzyści
skali
Dominuje podejście elastyczne, któremu
podporządkowany jest też aparat wytwórczy
5.
Organizacje pracowników i
pracodawców
Scentralizowane związki zawodowe i
stowarzyszenia
pracodawców,
zinstytucjonalizowana współpraca z
organami państwa
Postępująca decentralizacja zarówno w
wymiarze segmentów rynków jak i
przestrzeni, z drugiej strony działania w
wymiarze globalnym
6
Relacje rynku z podmiotami
gospodarczymi
Neoklasyczne ujęcie relacji między
podmiotami gospodarczymi a rynkiem
Strategiczne alianse regulacji rynkowej oraz
instytucjonalnej, powstają sieci podmiotów
koordynujących w różnych przekrojach
7
Organizacja
społeczeństwa
i
Struktura
hierarchiczna,
dominacja
struktur państwowych nad regionalnymi i
lokalnymi
Odradzanie regionalizmów i lokalizmów,
odchodzenie
od
zhierarchizowanego
porządku państwowego
8
Międzynarodowe
gospodarcze
stosunków
Współpraca między poszczególnymi
państwami, protekcjonizm
Globalizacja
gospodarki,
ograniczanie
protekcjonizmu, współpraca na szczeblu
regionów i lokalnym
państwa
produkcji
w całej
Koncepcja tworzenia się gospodarki opartej
na wiedzy (knowledge-based), oparta jest
na takich podstawowych wyróżnikach jak:
• akceleracja tworzenia wiedzy,
• wzrost znaczenia kapitału niefinansowego
i niematerialnego,
• przyjęcie innowacyjności jako działalności
priorytetowej,
• rewolucja w zasobach wiedzy.
W tym kontekście należy zgodzić się z
D.Bellem, który stwierdził, że
„najistotniejsze w społeczeństwie
poprzemysłowym jest to, że wiedza i
informacja stały się źródłem strategii i
przemian społeczeństwa, czyli tym samym
co kapitał i praca w społeczeństwie
przemysłowym (...)”
•
•
•
•
•
Wytyczne Unii Europejskiej oraz
grupy najbogatszych krajów grupy G-7
dotyczące kształtowania się nowoczesnego
społeczeństwa obejmują:
powszechny dostęp do podstawowych technik
komunikacyjnych,
otwartość sieci,
umiejętność wzajemnego kontaktowania się i
przetwarzania danych,
pełną kompatybilność, bez względu na miejsce
pobytu,
odpowiednie warunki do konkurowania
Samo pojęcie społeczeństwa opartego na
wiedzy jako nowego typu społeczeństwa
stworzono w tzw. krajach objętych trzecią
falą Tofflera, utożsamianą z gospodarką
poprzemysłową, w której podstawową rolę
pełnią informacje
Proces formowania się współcześnie
horyzontalnych systemów elastycznej
specjalizacji (zwanych powszechnie
sieciami gospodarczymi) jest odbiciem
przestrzennego kształtowania się
gospodarki opartej na wiedzy, a przejawia
się w zastępowaniu w gospodarce
pionowych relacji powiązaniami i
oddziaływaniami poziomymi
Kryteria lokalizacji
Gospodarka
Gospodarka
zasobochłonna
wiedzochłonna
Zasoby siły roboczej,
Koszty robocizny,
Łatwość nabycia surowców,
Koszty transportu,
Infrastruktura masowego
transportu,
Dostatek mocy,
Specjalizacja lokalnego
przemysłu,
Niskie podatki,
Pomoc finansowa władz
publicznych,
Klimat
Kwalifikacje siły roboczej,
Koszty robocizny,
Bliskość autostrady,
Bliskość lotniska międzynarodowego,
Ponadregionalne połączenia kolejowe,
Koszty energii,
Bliskość dostawców i kooperantów,
Jakość administracji lokalnej,
Opłaty lokalne,
Usługi miejscowych banków,
Wspieranie działalności gospodarczej,
Jednostki obsługi biznesu, izby
gospodarcze,
Bliskość szkół wyższych,
Bliskość instytutów badawczych,
Komunikacja miejska,
Dobre warunki mieszkaniowe,
Korzystny wizerunek obszaru,
Zaplecze medyczne, placówki
kulturalne,
Możliwość wypoczynku
Przemiany związane z kształtowaniem się
nowej gospodarki występują we
wszystkich dziedzinach życia,
szczególne można je zaobserwować w
przestrzeni geograficznej i społecznoekonomicznej
Cechy regionów uczącego się i tradycyjnego
Kryterium
Region uczący się Region tradycyjny
Baza
konkurencyjności
Korzyści samoutrzymujące się
(oparte na kreowaniu wiedzy i
jej doskonaleniu)
Korzyści komparatywne (oparte
na zasobach naturalnych i
pracy)
System produkcji
Produkcja oparta na wiedzy.
Źródłem wartości jest wiedza.
Główną role odgrywa
innowacja.
Proces kreacji ciągłej.
Produkcja masowa.
Źródłem wartości jest praca
fizyczna.
Innowacje nie są elementem
produkcji.
Infrastruktura
przemysłowa
Przyjmuje strukturę sieci
Klasyczne relacje zaopatrzenia.
Liniowe powiązania między
producentami a dostawcami.
Zasoby ludzkie
Wykwalifikowani pracownicy.
Ciągłe podnoszenie walorów
zasobów ludzkich.
Kształcenie ustawiczne.
Słabo wykwalifikowana i tania
siłą robocza.
Taylorowska koncepcja pracy i
system edukacji.
Infrastruktura
komunikacyjna
Zorientowana na potrzeby
globalne.
Elektroniczna wymiana i
pozyskiwanie danych.
Zorientowana
na
potrzeby
własne, na skalę kraju.
System
regulacji
przemysłowej
Relacje oparte na wzajemnych
zależnościach.
Organizacja ma charakter
sieci.
Regulacja elastyczna.
Regulacje oparte na czystej
konkurencji.
Podstawą
organizacja
jest
hierarchia i kontrola.
Zjawiska zachodzące w regionie uczącym się
• Podstawowym elementem gospodarki regionu
uczącego się jest wiedza i rozwój technologiczny
gdyż przyczyniając się do modernizacji struktury
gospodarczej zapewniają one przewagę
konkurencyjną.
• Główny motor rozwoju stanowi nieustanna
innowacja i umiejętność adaptacji do turbulentnego
otoczenia.
• Władze regionalne muszą stymulować rozwój
sektora b+r aby zapewniać dopływ do gospodarki
nowych kadr o wysokich kwalifikacjach oraz
wysokiej techniki i nowoczesnych technologii.
Typologia regionów
Organizacje i instytucje
„uczenia się”
Region C
Region D
Obecność interaktywnego
„uczenia się”
Brak interaktywnego
„uczenia się”
Region B
Region A
Brak organizacje i instytucje
„uczenia się”
Triada współczesnego modelu rozwoju
regionalnego
Globalizacja:
Konkurencja:
•korporacje transnarodowe,
•komputerowy kapitał,
•deregulacja światowego
rynku,
•sieci informatyczne
• wzrasta,
•nabiera wymiaru globalnego,
•obejmuje jednostki
przestrzenne (regiony, miasta,
wsie, osady),
•przodują twórcy innowacji,
•utrwala segmentację
Innowacje:
•tworzą dla siebie popyt,
•stanowią podstawę do tworzenia
nowych innowacji,
•umożliwiają globalizację,
•są płaszczyzną konkurencji
Innowacje a poziom rozwoju regionów:
•
•
•
Innowacje tworzone są i (co szczególnie ważne)
bezpośrednio przenikają na rynek na obszarach o
znacznym potencjale innowacyjnym,
W fazie produkcji globalnej mogą uczestniczyć
obszary o względnie wysokim poziomie rozwoju,
„czym produkcja nowocześniejesza tym
wymagania pod względem środowiska
produkcyjnego wyższe”,
Obszary słaborozwinięte, nie mogące sprostać
wymaganiom produkcji nowoczesnej, podejmują
konkurencję kosztową (konkurują o inwestycje
niższymi kosztami), jest to jednak obszar
konkurencji nasilonego działania i przedsięwzięć
rywalizacyjnych,
gdzie
wygrywają
zwykle
jednostki przestrzenne najbiedniejsze, których
społeczności satysfakcjonują niskie płace i/lub
ponoszenie ujemnych efektów zewnętrznych
Istotnym elementem okazuje się więc
innowacyjność regionu bazująca na
czynnikach endogenicznych przede
wszystkim na:
• kapitale społecznym,
• elastycznej kooperacji i zaufaniu,
• wiedzy,
• proinnowacyjnej polityce władz
lokalnych i regionalnych
Według naszych badań realizowanych w latach
1999 – 2004 w skali Dolnego Śląska obserwujemy
następujące zjawiska:
• Następuje przesuwanie się aktywności gospodarczej z
powiatów pogórza sudeckiego, które w XX niewątpliwie
ogrywały istotną rolę w gospodarce region na obszar
kształtującego się wrocławskiego obszaru
metropolitalnego
• Powiaty okalające miasto Wrocław w wyniku przemian
zaczynają kumulować na swoim obszarze zarówno
ludność jak i działalność poza rolniczą tracąc tym
samym dotychczasowy swój charakter i spychając
funkcję rolniczą na dalszy plan.
• Obszar metropolitalny Wrocławia w roku 2004
wytwarzał ponad 43% PKB regionu, gdy jego obszar
zamieszkiwało tylko 36,7%
• W latach 1998 – 2003 obszar ten zwiększył swój udział
w tworzeniu PKB regionu o ponad 2%
• Należy oczekiwać, że obszar ten będzie wytwarzał w
roku 2010 ponad 50% PKB regionu
• Kształtuje się nowa struktura regionu, w której znaczącą
rolę w pierwszych dziesięcioleciach XXI w. odgrywać
będzie wrocławski obszar metropolitalny
Powiaty, w których analizowane wielkości
kształtowały się powyżej stanów przeciętnych w
latach 1999 – 2004
Dziękuję za uwagę