Andrzej Szplit, Teorie Karola Adamieckiego wobec wspolczesnego

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 2/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Nauki dla Zarządzania.
Od czasów Adamieckiego do współczesności
Andrzej Szplit1
TEORIE KAROLA ADAMIECKIEGO WOBEC
WSPÓŁCZESNEGO UJĘCIA ROZWOJU
METODOLOGII NAUK O ZARZĄDZANIU.
KU PAMIĘCI WSPÓŁTWÓRCY NAUK ORGANIZACJI
I ZARZĄDZANIA I JEDNEGO Z PIERWSZYCH
DYREKTORÓW HUTY W OSTROWCU
ŚWIĘTOKRZYSKIM
Wstęp
Celem artykułu jest zbadanie relacji pomiędzy klasycznym podejściem do zarządzania jakim były teorie Karola Adamieckiego do współczesnych nurtów rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu. W artykule będzie stawiane pytanie, czy
teorie głoszone ponad 100 lat temu, a więc poszukiwania one best way można
odnieść do ujęcia współczesnego, w szczególności do wyborów strategicznych
związanych z celami i sposobami ich realizacji.
1. Dlaczego metalurg Karol Adamiecki na Ziemi Świętokrzyskiej?
Przyczynkiem do niniejszego opracowania jest jubileusz 200-lecia powstania
Huty w Ostrowcu Świętokrzyskim (wtedy zwanym Kieleckim) oraz 80-lecie
śmierci jednego z pierwszych dyrektorów tej huty i współtwórcy nauk organizacji
i zarządzania światowej sławy uczonego Karola Adamieckiego. Adamiecki – ten
z wykształcenia i praktyki metalurg przez wiele lat współpracował z Hutą
w Ostrowcu Świętokrzyskim między innymi w zakresie organizacji pracy i układania chronometrażu. W latach 1906-1911 pełnił funkcję dyrektora huty. Zatrudnienie Adamieckiego było konsekwencją uznania jego wysokich kwalifikacji,
potwierdzanych również za granicą. Wielkim uznaniem cieszyły się jego uspraw1
Dr hab. prof UJK Andrzej Szplit, profesor, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
21
nienia procesu walcowania. Ziemia Świętokrzyska potrzebowała takiego uczonego
i zarazem praktyka. Ziemia ta, to prawdziwa kolebka górnictwa żelaza i hutnictwa
w Polsce. Już za czasów rzymskich – ok. II wieku p.n.e Łysogóry i całe niemal
województwo świętokrzyskie były ośrodkiem przemysłu hutniczego, gdzie wytapiano żelazo dla całej Europy2. Później na tych ziemiach w średniowieczu rozwijało się górnictwo kruszcowe – wydobywano rudy ołowiu, miedzi i srebra, ale
głównie żelaza. Na początku XIX wieku na terenie obecnej kuźni w Ostrowcu Św.
powstała jedna z pierwszych w tej części Europy huta w prawdziwym tego słowa
znaczeniu, bowiem z tzw. wielkim piecem3. Historycy spierają się co do dokładnej
daty powstania huty, sporne są daty 1811 i 1813. My przyjęliśmy tę drugą.
2. Teorie organizacji i kierownictwa według K. Adamieckiego
Karol Adamiecki polski współtwórca nauki organizacji profesor Politechniki
Warszawskiej sformułował prawa harmonii doboru, harmonii działania organów
pracy zbiorowej, optymalnej produkcji, które obok praw podziału pracy i koncentracji stały się teoretyczną podstawą nauki organizacji i zarządzania. Gdy w pierwszych latach XX wieku zaczęto budować zręby nauk o zarządzaniu – wówczas
określane jako nauka o organizacji, naukowa organizacja pracy, nauka kierownictwa, podstawy administracji, ich pionierzy wychodzili z potrzeb instytucji (organizacji), a przede wszystkim rozwijających się przedsiębiorstw przemysłowych oraz
jednostek administracyjnych. Powstało wtedy zapotrzebowanie na stworzenie
pewnych ogólnych, naukowych podstaw funkcjonowania tych instytucji. Ruch
naukowej organizacji pracy i kierownictwa, obejmując przede wszystkim Stany
Zjednoczone i zachodnią Europę, znajdywał również swoich wybitnych prekursorów w Polsce. Równocześnie z Taylorem, polski uczony Karol Adamiecki na posiedzeniu rosyjskiego Towarzystwa Technicznego ogłosił wyniki prowadzonych
przez siebie długoletnich badań w zakresie organizacji pracy zbiorowej w walcowniach, efektem tych badań było znane dziś powszechnie, a wówczas po raz
pierwszy sformułowane prawo harmonii oraz graficzna metoda analizy planowania pracy zespołowej (harmonogram)4. Harmonizacja, czyli graficzna metoda analizy planowania pracy zespołowej, to jedna z najważniejszych metod, dzięki której
Adamiecki wszedł do grona najwybitniejszych przedstawicieli nauk organizacji
i zarządzania. Harmonogramy stały się wyróżnikiem polskiego środowiska organizatorskiego. Jak pisze J. Czekaj z odleglejszej perspektywy czasowej można
uznać harmonogramy za „specjalność polskiej szkoły organizacyjnej”5. W korespondencji do opracowania harmonogramów Adamiecki stawiał i rozwijał zagadnienia kosztów produkcji. Widział w nich punkt wyjścia i oparcie dla własnych
2
3
4
5
Ostrowiec Świętokrzyski. Monografia historyczna miasta, Wrocław 1997.
Dzieje Huty M. Nowotki, Warszawa 1988.
A. Szplit, Karol Adamiecki – polski współtwórca nauki organizacji i zarządzania (biografia
i dokonania), Ekonomista nr 2/2010 Warszawa, recenzja monografii A. Czecha, wyd. Akademia
Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, 2010.
Ibidem.
22
koncepcji organizatorskich. Podejmując ten problem, Adamiecki dał szczególny
wyraz nierozerwalności postawy technika i ekonomisty w badaniu wytwórczości.
Każdy proces, każdy przebieg, każdy zespół czynności bądź operacji rozważał
i oceniał przez pryzmat powstających kosztów. Owa świadomość kosztowej strony każdego przedsięwzięcia towarzyszyła Adamieckiemu we wszystkich pracach
projektowych i usprawniających od najwcześniejszych lat jego zawodowej drogi.
Karol Adamiecki nie posługiwał się określeniem „teoria harmonizacji” w dzisiejszym rozumieniu tego pojęcia. Ale wszystkie elementy składające się na taką całość zostały przez niego stworzone, opracowane i upowszechnione. Miało to zasadnicze znaczenie dla planu organizacji. Według Adamieckiego plan organizacji
dla każdej wytwórczości ma takie samo znaczenie, jak wykonanie rysunku dla
jakiegoś mechanizmu, urządzenia lub gmachu. Dopiero taki plan dostarczy ścisłych wskazówek dotyczących wielkości poszczególnych organów, urządzenia
całości oraz warunków współpracy na wzorcowych obrotach. W czasach Adamieckiego nie zawsze to się udawało. Nagminna bowiem była praktyka stawiania
warsztatów wytwórczych bez dokładnego planu przebiegu pracy zarówno urządzeń, jak i całego zespołu produkcyjnego. Nie dokonywano także ścisłych badań
i obliczeń kosztów czasu każdego organu i ich wzorcowych wydajności. Interesujące są wyniki badań Adamieckiego dotyczące definicji nauki organizacji, koncepcji praw naukowych, zadań kierownictwa i charakterystyki badanej dyscypliny.
Szczególne znaczenie w poglądach Adamieckiego miało zagadnienie relacji rynku
i przedsiębiorstwa. Uważał za oczywiste, że relacją tą rządzi prawo popytu i podaży. Postawa Adamieckiego względem funkcjonowania rynku jest dowodem na
obecność tej koncepcji w jego myśleniu i działaniu organizatorskim6. Adamiecki
włączył jej wątki w treść obowiązków kierowniczych, wzmacniając tym samym
znacząco menedżerskie instrumentarium o znane w ekonomii sposoby analiz. Jedno jeszcze prawo ogólne było przyjęte przez Adamieckiego, stanowiąc niejako
punkt wyjścia wszelkich ustaleń: „istnieje zasadnicze prawo ekonomii, prawo
najmniejszego wysiłku, którym kieruje się cała przyroda, każda istota żyjąca, dążąca do osiągnięcia największego wyniku, przy najmniejszym nakładzie sił i środków. Prawo to obowiązuje również człowieka i jest główną wytyczną wszystkich
nauk technicznych7. Dalej wskazywał, że naczelnym założeniem jest otrzymywanie największego wyniku użytecznego przy najmniejszym nakładzie pracy, energii
i innych środków, a niedościgłym ideałem byłaby zamiana całego nakładu na wynik użyteczny. Nie będąc ekonomistą, Adamiecki problemy ekonomiczne rozumiał w ten sposób, że do dwóch dotychczas istotnych czynników gospodarczych:
kapitału i pracy dodał trzeci, niezależny i może najważniejszy czynnik – kierownictwo. Spojrzenie Adamieckiego na każdy organizm gospodarczy było całościowe. Naukę organizacji i zarządzania traktował często jako czynnik korygujący
negatywne skutki wolnej konkurencji. Wpływ tej zasady ograniczał do obszaru
6
7
T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002.
A. Czech, Karol Adamiecki – polski współtwórca nauki organizacji i zarządzania (biografia
i dokonania), Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Katowice 2009.
23
przedsiębiorstwa, gdzie umożliwiano w ten sposób działanie kierowników różnych
obszarów. Według Adamieckiego nauka organizacji wymaga współdziałania. To
zaś wymaga przebudowy świadomości stron uczestniczących w procesie wytwórczym, której dobrą podstawą powinna być właśnie koncepcja harmonizacji
wszystkich jego czynników.
Nawiązuje do polemicznej oceny praw w nauce organizacji i zarządzaniu. Na
przykład według Taylora prawa te są stanowione przez człowieka. Adamiecki
natomiast był zdania, że nauka ta opiera się na aksjomatach lub prawach przyrody,
a takie dziedziny, jak technika, ekonomia i organizacja korzystają z tych samych
praw podziału pracy, koncentracji i harmonii oraz, że tymi prawami kieruje przyroda. Jest to niewątpliwie problem wciąż wywołujący ożywione polemiki.
3. Współczesne problemy rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu a teorie
Karola Adamieckiego
Literatura przedmiotu rozróżnia różne podejścia do zarządzania w szczególności zarządzania strategicznego to znaczy procesu przygotowania wyborów strategicznych. Podejścia te różnią się przyjętymi aksjomatami, środkami wdrożeniowymi i sposobami realizacji. Do podstawowych podejść należą: planistyczne,
pozycjonowania, ewolucyjne i zasobowe. W tej części artykułu będzie rozważana
problematyka identyfikacji relacji pomiędzy klasycznym podejściem organizacji
i zarządzania, szczególnie w teoriach Karola Adamieckiego a podejściem współczesnym w rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu. Już nawiązanie do tez twórców planowania strategicznego H. Ansoffa i K. Andrewsa, że kiedy ludzie działają
rozmyślnie, zastanawiają się, zanim coś zrobią, opracowują plan, a potem go
wdrażają, że plan powinien być zwerbalizowany i ujęty w formie dokumentu –
tezy te dokładnie odpowiadają procedurom proponowanym przez Adamieckiego.
Widzimy to choćby w procedurach harmonizacji procesów. przyczyn sukcesów
wielkich organizacji dochodzili do wniosku, że powodzenie ich wynika z innych
źródeł niż pozycja konkurencyjna na rynku. nich zapomnienia o teraźniejszości
i doświadczeniach z przeszłości. Perspektywa wyobrażenia przyszłości wymaga:
− uświadomienia korzyści,
− identyfikacji cech konkurencyjności (kluczowe kompetencje),
− bliskiego kontaktu z klientem8.
Autorzy ci są przekonani, że wybór i budowa architektury strategicznej przedsiębiorstwa wymaga od jego kierownictwa posiadania wizji tego, jakie nowe korzyści albo atrybuty funkcjonalne przedsiębiorstwo powinno zaproponować swoim
klientom w ciągu następnego dziesięciolecia. W rezultacie można się liczyć z powstaniem konstrukcji kluczowych kompetencji i kluczowych produktów,, czego
skutkiem będzie uzyskanie przewagi konkurencyjnej. G. Hammel i C.K. Prahalad
8
P. Banaszyk, Podejścia do zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem [w:] UrbanowskaSojkin (red.), Podstawy wyborów strategicznych w przedsiębiorstwach, PWE, Warszawa 2011.
24
przewidują ponadto niezbędność wywołania specjalnego napięcia pomiędzy strategiczną architekturą przedsiębiorstwa, a jego wizją przyszłości. M. Lisiński
współczesne problemy rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu zamyka w okresie
1990-2000. Zauważa, że źródeł podejścia współczesnego, a tym samym i rozwoju
współczesnej metodologii, należy upatrywać w niespotykanych dotąd, ze względu
na zakres i skalę zmianach w samej organizacji, jak i w jej otoczeniu9. Lisiński
uważa, że podejście współczesne kumulując w sobie cały poprzedni dorobek, staje
się metodologicznym kolażem, swoistą mieszaniną zasad, czy reguł. Szczególną
bazą stanowi dorobek podejść mechanistycznych, oraz nurty modernistyczne
i postmodernistyczne. To dzięki nim metody i techniki zyskały metodologiczną
wartość dodaną. One nadały stosowanym dotąd indukcji i dedukcji, jako podstawowym orientacjom badawczym, analizie, diagnozie, modelowaniu i projektowaniu, uznawanym za kompleksowe procesy badawcze nowych jakościowo cech10.
Reasumując współczesne ujęcie rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu zawierać
winno opracowanie zasad stosowania metod składających się na metodologię
pragmatyczną, pełniejsze rozpowszechnianie paradygmatów metodologicznych,
zwłaszcza tych o dużym znaczeniu praktycznym i na koniec opracowanie modelu
doboru metod rozwiązywania problemów zarządzania, a więc wskazywanie najsprawniejszych metod z punktu widzenia warunków ograniczających11.
Czy korzeni wymienionych założeń można dopatrzyć się w teoriach Karola
Adamieckiego? Pytanie to nawiązuje do fundamentalnych założeń o przekonaniach Adamieckiego na temat nauk organizacji i zarządzania: nauka ta opiera się
na aksjomatach lub prawach przyrody. Niewątpliwie graficzna metoda analizy
planowania pracy zespołowej (harmonogram) może być prekursorem ujęcia planistycznego, ale już prawo harmonii, po raz pierwszy sformułowane przez Adamieckiego, to dobry przykład identyfikacji ogromnej roli zasobów organizacji.
Adamiecki bowiem formułując prawo harmonii uważał za niezbędny jak najdokładniejszy dobór organów wykonujących pracę zbiorową, przy czym miarą doboru są charakterystyki ekonomiczne, określone prawem wzrostu produkcji. Można
to odnieść do kategorii kluczowych kompetencji. Jest nie do podważenia, że spojrzenie Adamieckiego na każdy organizm gospodarczy było całościowe. Co zbliża
go do podejścia współczesnego bowiem koncentrował swoje tezy do obszaru
przedsiębiorstwa, aczkolwiek na korzyść koncepcji harmonizacji wszystkich jego
czynników. I tu dochodzimy do głównego problemu, czy w teoriach Adamieckiego można dopatrzyć się istotnej dla podejścia współczesnego zależności między
strategiczną architekturą przedsiębiorstwa, a jego wizją przyszłości, co winno
wywołać tzw. specjalne napięcie. Wydaje się, że na to pytanie można znaleźć odpowiedź w koncepcjach Adamieckiego i innych współczesnych mu prominentnych przedstawicieli nauk organizacji i zarządzania. Mianowicie chodzi tu o społeczne skutki zjawiska podziału pracy, jako zjawiska będącego skutkiem praw
M. Lisiński, Współczesne problemy rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu [w:] Zarządzanie
i Finanse, Uniwersytet Gdański 2013.
10
Ibidem.
11
Ibidem.
9
25
ekonomicznych. Adamiecki podobnie jak i inni przedstawiciele ówczesnych nauk
organizacji i zarządzania uważał, że naczelnym zadaniem pozostaje postulowanie
postępu w technice i technologii i że wielkie możliwości kryją się w usprawnieniach organizacyjnych. W usprawnieniach widział nieograniczone wręcz możliwości poprawy wydajności i obniżki kosztów. Tę sprawę powinno powierzać się
kierownikom poszczególnych obszarów, których rolę Adamiecki widział na równi
z pozostałymi czynnikami: kapitałem i pracą. Czy Adamiecki uwzględniał perspektywę czasu – swoistą wizję przyszłości? Niewątpliwie nie w nowoczesnym
rozumieniu tego problemu. Ale widać to choćby w połączeniu liberalnego charakteru jego teorii z nurtem solidaryzmu społecznego. W tym miejscu widać zbliżenie
do uwzględnienia roli kluczowych kompetencji, standardowego założenia podejścia współczesnego.
Zakończenie
Współczesne podejście rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu jest jedną
z ważniejszych metod strategicznego wyboru w przedsiębiorstwach. Skoncentrowanie się na czynnikach endogenicznych z wywołaniem immanentnych napięć
pomiędzy strategiczną siatką przedsiębiorstwa a wizją przyszłości jest motywem
do uzyskiwania sukcesu organizacji. Chociaż teorie Adamieckiego i jemu współczesnych specjalistów organizacji i zarządzania bardziej zbliżają się do podejścia
planistycznego, to i w podejściu współczesnym widać wiele podobnych tez i procedur. Prowadzi to do konkluzji o uniwersalnym i obiektywnym charakterze praw
i zjawisk opisywanych w naukach organizacji i zarządzania.
Bibliografia:
1. Banaszyk P., Podejścia do zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem [w:] Urbanowska-Sojkin (red.), Podstawy wyborów strategicznych w przedsiębiorstwach, PWE
Warszawa 2011.
2. Czech A., Karol Adamiecki – polski współtwórca nauki i zarządzania (biografia i dokonania), Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Katowice 2009.
3. Dzieje Huty M. Nowotki, Warszawa 1988.
4. Gruszecki T., Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
2002.
5. Mączyńska E., Korpożercy, korpoludy, Biuletyn nr 4 PTE, Warszawa 2006.
6. Ostrowiec Świętokrzyski. Monografia historyczna miasta, Wrocław 1997.
7. Szplit A., Karol Adamiecki – polski współtwórca nauki organizacji i zarządzania (biografia i dokonania), Ekonomista nr 2/2010, Warszawa, recenzja monografii A. Czecha,
wyd. Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, 2010.
Abstrakt:
Współczesne podejście rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu jest jedną
z ważniejszych metod strategicznego wyboru w przedsiębiorstwach. Skoncentro26
wanie się na czynnikach endogenicznych z wywołaniem immanentnych napięć
pomiędzy strategiczną siatką przedsiębiorstwa a wizją przyszłości jest motywem
do uzyskiwania sukcesu organizacji.
The perspective of Karol Adamiecki theory to management sciences methodology. In memorial one of the first managers of the Ostrowiec Św. factory
Contemporary approach to the management sciences approach is one of the
most important strategic method choices of companies. Taking into consideration
endogenous factors it is worth to underline its importance to the organization’s
success.
PhD professor UJK Andrzej Szplit, professor, Jan Kochanowski University in
Kielce.
27