7 Transformatory trójfazowe
Transkrypt
7 Transformatory trójfazowe
Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory WYKŁAD 7 TRANSFORMATORY TRÓJFAZOWE 7.1. Układy połączeń transformatorów trójfazowych Konstrukcja transformatora trójfazowego wywodzi się z zależności dla prądów i napięć w symetrycznych sieciach trójfazowych 3 ∑ u (t ) = 0 j j =1 (7.1) 3 ∑ i (t ) = 0 j =1 j Można więc połączyć układ trzech oddzielnych transformatorów jednofazowych, który na swoich zaciskach wtórnych wytworzy również symetryczny układ napięć. 1U Sieć GN 1V 1W 2U 2V Sieć DN 2W 2U1 1U1 1U2 2V1 1V1 2U2 1V2 2W1 1W1 2V2 1W2 2W2 Rys.7.1. Trzy transformatory jednofazowe połączone w układ Yd11 Pamiętając, że strumień i prąd magnesujący (wytwarzający ten strumień) są ze sobą w fazie, otrzymuje się 3 ∑Φ j =1 j (t ) = 0 (7.2) Nie potrzeba więc jarzm powrotnych a konstrukcja jednostki trójfazowej pozwala na znaczne zaoszczędzenie materiału. Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory 1U Sieć GN 1V 1W 2U 2V 2W 1U1 2U1 1U2 1V1 2V1 1V2 2U2 1W1 Sieć DN 2W1 1W2 2V2 2W2 Rys.7.2. Transformator trójfazowy połączony w układ Yd11 Uzwojenia transformatorów trójfazowych mogą być połączone na trzy sposoby: - trójkąt (oznaczamy D dla GN, d dla DN), - gwiazda (oznaczamy Y dla GN, y dla DN, jeżeli jest wyprowadzony punkt neutralny to YN bądź yn), - zygzak zawsze z wyprowadzonym punktem neutralnym (oznaczamy zn – tylko dla DN). Rys.7.3. Wykresy wskazowe dla możliwych skojarzeń uzwojeń transformatorów trójfazowych (dla zgodnego nawinięcia uzwojeń GN i DN),grot wskazu pokazuje początek uzwojenia, kolor wskazu oznacza położenie uzwojenia na rdzeniu transformatora. Oprócz skojarzenia trójfazowe układy połączeń charakteryzują się przesunięciem godzinowym pomiędzy zastępczymi gwiazdami napięć fazowych strony GN i DN. Możliwe są następujące przesunięcia godzinowe (1 godzina odpowiada 30 deg): - dla układów Yy, Dd : przesunięcia mierzone parzystą liczbą godzin, znormalizowane 0 i 6, - dla układów Yd, Dy, Yz : przesunięcia mierzone nieparzystą liczbą godzin, znormalizowane 5 i 11. Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Przesunięcie godzinowe jest mierzone pomiędzy odpowiednimi wskazami gwiazd napięć fazowych trójfazowych układów sieci GN i DN. 1U 1U 1V 2U 1V 1W 1W 2V 2W 2N Rys.7.4. Oznaczenia zacisków transformatora trójfazowego. a. Widok pokrywy kadzi transformatora rozdzielczego, b. Ilustracja pojęcia gwiazdy napięć fazowych na przykładzie podstacji transformatorowej na słupie średniego napięcia. 1U1 1W 2U1 2U 2U 2V 5h 1V1 1V 1W 2U 2V 2W 2U1 1V 1W1 1U 2V1 1W1 1V1 1U 1V1 1U1 2V1 2N 2W1 2W1 W2 Rys.7.5. Wskazy napięć fazowych i schemat montażowy transformatora Dyn5 uzwojenia GN i DN nawinięte zgodnie 1W1 1W 2U1 2U 1U 2V 5h 1U 1U1 1V1 1U1 1V1 2V1 2U1 1V 1W1 1U 1V 1W 2U 2V 2W 2V1 2W1 2W Rys.7.6. Wskazy napięć fazowych i schemat montażowy transformatora Dyn5 uzwojenia GN i DN nawinięte przeciwnie. 2W1 2N Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Jak wynika z porównania schematów montażowych, przeciwne nawinięcie uzwojeń na tej samej kolumnie pozwala (w układzie Dy5) na łatwiejsze wyprowadzenie połączeń do przepustów izolatorów wewnątrz kadzi transformatora. Wybór układu połączeń zależy on przeznaczenia i mocy transformatora. Układ YNy, Yyn. Charakteryzuje się najlepszym współczynnikiem zapełnienia okna miedzią. Jest stosowany w małych transformatorach rozdzielczych (zwykle z wyprowadzonym punktem zerowym) zasilających symetryczne odbiorniki np. silniki indukcyjne. W transformatorach sieciowych dużych mocy jest stosowane dodatkowe uzwojenie, tzw. wyrównawcze, połączone w trójkąt i pozwalające na kompensację strumienia jarzmowego (jednakofazowego) powstającego przy niesymetrycznych obciążeniach. Uzwojenie to często pełni rolę źródła dla sieci średnich napięć. Układ Yzn. Przeznaczony do zasilania sieci niskiego napięcia o relatywne niewielkiej mocy (tzw. transformator rozdzielczy). Przystosowany do znacznej niesymetrii obciążenia. Układ Dyn. Przeznaczony do zasilania sieci niskiego napięcia większej mocy. Przystosowany do znacznej niesymetrii obciążenia. Układ Yd. Stosowany powszechnie jako transformator generatorowy (blokowy) podnoszący napięcie uzyskiwane z generatora w elektrowni (od kilku do dwudziestu kilku kV) do wartości przesyłowej (np.110, 220 kV). 7.2. Parametry znamionowe transformatorów trójfazowych. Moc znamionowa transformatora trójfazowego jest sumą mocy fazowych, tym niemniej jest zawsze wyrażana za pomocą wielkości przewodowych. S N = 3U phN I phN = 3 U N I N (7.3) Identycznie jak w transformatorach jednofazowych, wzór (7.3) obowiązuje zarówno dla strony GN jak i DN transformatora. W zależności od układu połączeń wielkości fazowe i przewodowe są powiązane następującymi zależnościami: - dla gwiazdy i zygzaka U N = 3 U phN I N = I phN - (7.4) dla trójkąta U N = U phN IN = 3 I phN (7.5) Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Układ połączeń ma również zasadnicze znaczenie dla relacji pomiędzy przekładnią napięciową ϑN = U1N/U2N a przekładnią zwojową ϑ = N1/N2. I tak kolejno mamy: - dla układu Yy ϑN = U1 N = U2N 3 U ph1N 3 U ph 2 N =ϑ (7.6a) - dla układu Yd ϑN = U1N = U 2N ϑN = U 1N = U 2N 3 U ph1N = 3ϑ U ph 2 N (7.6b) - dla układu Dy U ph1N 3 U ph 2 N = ϑ 3 (7.6c) Obliczenie relacji (7.6) dla połączenia Yz wymaga pewnego komentarza – napięcie wtórne jest budowane z dwóch połówek o zwojności 0.5N2 rozmieszczonych na sąsiednich kolumnach, jak pokazano to na rys.7.7. UC=0.5N2 e’ Uph=√3 0.5 N2 e’ Rys.7.7. Wyznaczanie napięcia fazowego w uzwojeniu połączonym w zygzak. Napięcie zwojowe e’ ma taką samą wartość w uzwojeniu GN i DN. Stąd przekładnia dla układu Yz transformatora wyniesie ϑN = U 1N = U 2N 3 U ph1N 3 U ph 2 N = 3 N1 e' 2 = ϑ 3 3 N 2 e' 3 2 (7.6d) Wynika stąd, że uzwojenie połączone w zygzak wymaga 2/√3 więcej zwojów (i jednocześnie drutu nawojowego!) niż uzwojenie o tym samym napięciu fazowym połączone w gwiazdę. Dane znamionowe transformatora odnoszą się do symetrycznego stanu obciążenia (prądy fazowe i napięcia o identycznej wartości skutecznej i przesunięte w fazie o 120 deg). W takim przypadku można ograniczyć się do analizy tylko jednego układu uzwojeń fazowych, a schemat zastępczy jest identyczny jak w przypadku transformatora jednofazowego. Przy wyznaczaniu Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory wartości jego parametrów należy jedynie pamiętać o trzykrotnym zmniejszeniu wszystkich mocy uzyskanych dla jednostki trójfazowej. Na tabliczce znamionowej transformatora oprócz mocy pozornej SN, przekładni napięciowej U1N/U2N, umieszczane są jeszcze straty obciążeniowe PkN, straty jałowe P0N, procentowe napięcie zwarcia uk%N oraz maksymalna temperatura otoczenia tmax. 7.3. Magnesowanie rdzenia trójfazowego. W odróżnieniu od transformatora jednofazowego, gdzie kształt pola w rdzeniu nie zmienia się, a jedynie wartość i zwrot (znak) strumienia podlegają zmianom, to w transformatorze trójfazowym obraz pola magnetycznego ulega wyraźnym przekształceniom. Dodatkowy wpływ ma także układ połączeń zasilanych uzwojeń – reluktancja obwodu magnetycznego dla uzwojenia na środkowej kolumnie jest o kilka procent mniejsza niż dla uzwojeń na kolumnach skrajnych. Gdy strumień skojarzony z danym uzwojeniem równy jest zeru, to siła elektromotoryczna osiąga maksimum bądź minimum (i odwrotnie). Prąd magnesujący jest istotnie odkształcony od sinusoidy, podobnie jak w transformatorze jednofazowym (rys.4.8). Pokazane na rys.7.8. strefy zapleceń mają charakter poglądowy – powiększono je w celu uproszczenia obliczeń numerycznych. U V W a. U V W b. U V W U V W V W c. U V W U d. e. f. Rys.7.8. Magnesowanie rdzenia trójfazowego, uzwojenia połączone w trójkąt. a. φ=0 deg,(UV=0, ΨV=max), b. φ=30 deg, (UU=min, ΨU=0), c. φ=60 deg, (UW=0, ΨW=min), d. φ=90 deg, (UV=max, ΨV=0), e. φ=120 deg, (UU=0, ΨU=max), f. φ=150 deg, (UW=min, ΨW=0). Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory 7.4. Współpraca równoległa transformatorów. W warunkach symetrycznych obciążeń problem współpracy równoległej transformatorów trójfazowych można sprowadzić do analizy przebiegów w uzwojeniach fazowych. 1U Sieć GN 1V 1W 2U 2V 2W Sieć DN 2N 1U1 1U1 2U1 2U1 U2ph 1U2 2U2 2U2 1U2 Transformator B Transformator A Fig.7.9. Układ połączeń jednej fazy współpracujących równolegle transformatorów typu Dyn. Warunki współpracy analizuje się na podstawie schematu zastępczego sprowadzonego na stronę wtórną z rozbiciem dla stanu jałowego i obciążenia. Warunki współpracy równoległej w stanie jałowym. Mówimy, że zachodzą idealne warunki współpracy równoległej transformatorów – czyli prąd wyrównawczy I2w=0, jeżeli siły elektromotoryczne indukowane w uzwojeniach wtórnych obydwu transformatorach są identyczne co do wartości chwilowych i skutecznych. ZkB ZkA I2w U20A U20B Fig.7.10. Schemat zastępczy jednej fazy współpracujących równolegle transformatorów w stanie jałowym, Wymaganie to można zastąpić dwoma warunkami: - przekładnie transformatorów są takie same, - przesunięcia godzinowe są takie same. Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Warunek dotyczący przekładni wynika z następującego rozumowania – wartość skuteczna prądu wyrównawczego jest równa I 2w = U 20 A − U 20 B (7.7) Z kA + Z kB Napięcia indukowane w uzwojeniach wtórnych obydwu transformatorów (SEM fazowe) są jednakofazowe, gdyż ich uzwojenia pierwotne są zasilane z tej samej symetrycznej sieci trójfazowej. Również można zaniedbać przesunięcie w fazie pomiędzy impedancjami zwarciowymi – jest ono w praktyce niewielkie. Uzyskujemy więc I 2w ϑ − ϑB U1 A U 20 A − U 20 B ϑ A ϑB = = = kUA U 2 NA U Z kA + Z kB U 2 NA u kA + u kB 2 NB I 2 NA I 2 NB I 2 NA U1NA ϑ A − ϑB ϑ A ϑB I U ⎛ ⎞ ⎜⎜ u kA + u kB 2 NA 2 NB ⎟⎟ I 2 NB U 2 NA ⎠ ⎝ (7.8) gdzie kUA=U1/U1NA. Ostatecznie otrzymujemy względną wartość prądu wyrównawczego i2wA odniesioną do prądu znamionowego transformatora A i2 wA = I 2w = kUA I 2 NA ϑ A − ϑB ϑB u kA + u kB S NA ⎛ U 2 NB ⎞ ⎜ ⎟ S NB ⎜⎝ U 2 NA ⎟⎠ 2 (7.9) Wyrażenie na prąd wyrównawczy odniesiony do znamion drugiego transformatora uzyskuje się poprzez zwykłą zamianę indeksów. Przekładnie napięciowe transformatorów są znormalizowane, dlatego względny uchyb przekładni (ϑA-ϑB)/ϑB wynika najczęściej z czynników technologicznych np. doboru przekładni zwojowej a także z ewentualnych awarii lub pomyłek np. błędne ustawienie przełącznika zaczepów. Konieczność zachowania tych samych przesunięć godzinowych wynika z faktu, iż najmniejsze możliwe przesunięcie równe jednej godzinie (30 deg) odpowiada różnicy napięć o wartości skutecznej około 0.5 U2. Dla spotykanych wartości napięć zwarcia uk=(0.05-0.20) dawało by to prąd wyrównawczy znacznie przekraczający prąd znamionowy. Należy przy tym pamiętać, że wymaganie tych samych przesunięć nie oznacza tych samych układów połączeń, przykładowo jest całkowicie możliwa współpraca transformatorów Yzn5 oraz Dyn5 pod warunkiem oczywiście tej samej przekładni napięciowej. Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Warunki współpracy równoległej w stanie obciążenia. Instalując równolegle transformatory zakładamy, że wypadkowe obciążenie prądowe układu powinno być sumą arytmetyczną prądów w poszczególnych transformatorach, co daje maksymalnie możliwą w tych warunkach wartość prądu obciążenia. Zobc Iobc I2A ZkA ZkB U20 I2B U20 Fig.7.11. Schemat zastępczy jednej fazy współpracujących równolegle transformatorów w stanie obciążenia Prądy po stronie wtórnej transformatorów będą w fazie (przy idealnie dopasowanych transformatorach w stanie jałowym), jeżeli trójkąty impedancji ZkA oraz ZkB będą podobne, stąd u RkA u RkB = u kA u kB (7.10) Znacznie ważniejszym warunkiem jest równomierność obciążania układu transformatorów. Przyjmując, że podobieństwo impedancji zwarcia jest spełnione, można zaniedbać oznaczenia zespolone i rozpływ prądu na pracujące równolegle transformatory zapisuje się w postaci I 2 A Z kA = I 2 B Z kB (7.11) co daje I 2 A u kA U 2 NA U = I 2 B u kB 2 NB I 2 NA I 2 NB (7.12) Z warunku przekładni wynika, że napięcia po stronie wtórnej są takie same, więc otrzymuje się zależność u kA I2B I2A = u kB I 2 NA I 2 NB (7.13) która oznacza, że warunkiem jednoczesnego uzyskania obciążenia znamionowego we współpracujących transformatorach jest równość napięć zwarcia (transformator o najmniejszym napięciu zwarcia obciąża się najszybciej). Zależność (7.13) zapisuje się często jako S max = ∑ S i i u k min u ki (7.14) gdzie Smax oznacza maksymalnie możliwą moc obciążenia układu transformatorów o mocach Si i napięciach zwarcia uki a ukmin jest najmniejszym napięciem zwarcia w układzie. Paweł Witczak Materiały pomocnicze do wykładu Maszyny Elektryczne i Transformatory Należy pamiętać, że w miarę wzrostu mocy znamionowej rośnie również wartość procentowego napięcia zwarcia. Oznacza to, że współpraca transformatorów o znacznie różniących się mocach znamionowych jest nieopłacalna – mogła by się hipotetycznie pojawić sytuacja, kiedy transformator o dużej mocy będzie niedociążony w większym stopniu niż wynosi moc „współpracującej” jednostki o małej mocy. Orientacyjnie przyjmuje się, że dopuszczalna krotność mocy transformatorów pracujących równolegle jest conajwyżej jak 3 do 1.