Kultura Grecji klasycznej

Kultura Grecji klasycznej
Po wojnach perskich Ateny stały się przodującym ośrodkiem kulturalnym Grecji. Rozwojowi
kulturalnemu sprzyjały kontakty ze światem, przede wszystkim ze Wschodem, a także zasoby
finansowe Związku Morskiego.
Literatura
W Grecji nie istniała warstwa kapłanów, ceremoniami religijnymi kierowali urzędnicy polis.
Rezultatem takiej sytuacji była słabość refleksji teologicznej, którą zastąpiła poezja bądź epos.
Herodot
Za twórcę historiografii, czyli sztuki opisywania przeszłych wydarzeń, uważany jest Herodot z
Halikarnasu (ok. 480-ok. 425 p.n.e.). Urodził się w mieście na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej
jako poddany perski. Był z pochodzenia Karyjczykiem, natomiast ze względu na poczucie tożsamości
kulturowej Grekiem. Gdy w Halikarnasie władzę objął popierany przez Persów tyran, Herodot zbiegł
na wyspę Samos. Do rodzinnego miasta powrócił z wojskami greckimi ok. r. 464 p.n.e. Później
podróżował po krajach imperium perskiego – Babilonii, Egipcie, wybrzeżu lewantyńskim, rejonie
Morza Czarnego. Pod koniec życia odwiedził większość miast Grecji kontynentalnej, nauczał w
Atenach, a zmarł prawdopodobnie w ateńskiej kolonii Thurii na południu Italii.
Herodot jest autorem Istoriai, czyli Dziejów, opisujących historię wojen grecko-perskich, a także
wydarzenia z życia wielu innych ludów. Po grecku istoria oznacza badanie, dociekanie – i taki
charakter miało jego dzieło. Herodot starał się bowiem wyjaśnić, jakie były przyczyny tych wojen,
jakie czynniki zadecydowały o konflikcie. Analizował sytuację polityczną, ale także warunki
społeczne, ekonomiczne, kulturowe. Często odwoływał się do czynników geograficznych, tradycji,
stanu mentalności. Twierdził, że Grecy charakteryzują się prostymi formami życia społecznego,
instytucjami politycznymi wymagającymi współpracy i zaangażowania obywateli oraz wiarą w
wolność. Nie prowadziło go to jednak do wniosku, iż grecki model życia jest wartościowszy od
innych. Krytykował bowiem dziecinność Hellenów, a doceniał nieprzemijającą mądrość Wschodu.
Herodot jako pierwszy z myślicieli greckich zakwestionował ważność mitów, twierdząc, że na
rzeczywistość należy patrzeć nie przez pryzmat mitycznych opowieści, lecz poprzez rozum i dowody
empiryczne. Podkreślał, że mity są często wykorzystywane dla celów politycznych – na przykład mit
o pracach Heraklesa na Sycylii miał uzasadniać greckie osadnictwo na tej wyspie.
Tukidydes
Następca Herodota w dziedzinie historiografii, Tukidydes (ok. 460-ok. 399 p.n.e.), urodził się w
Atenach, lecz imię jego ojca świadczy, iż był pochodzenia trackiego. Brał udział w wojnie
peloponeskiej, między innymi dowodząc obroną ateńskiego garnizonu w Amfipolis przed atakiem
Spartan. Odpowiedzialność Tukidydesa za poddanie miasta spowodowała, że nie mógł on powrócić do
Aten. Czas życia na uchodźstwie wykorzystał na odwiedzenie Sparty i zebranie materiałów o wojnie.
Wykorzystał je w swoim dziele Wojna peloponeska, ogłoszonym w r. 411 p.n.e.
Praca Tukidydesa charakteryzuje się głęboką drobiazgowością, jest dokumentalnym zapisem
wydarzeń rok po roku, a nie historyczną opowieścią w stylu Herodota. Tukidydesa nie interesował
szerszy – społeczny, ekonomiczny czy kulturalny – kontekst wydarzeń, jego pasją była analiza
polityczna. Interesowały go indywidualne motywy podejmowanych decyzji. Nie miał złudzeń co do
natury ludzkiej – nikt przed nim nie opisał tak sugestywnie okrucieństwa ludzi działających w sytuacji
stresu. Opisał także, jak politycy potrafią manipulować słowami.
Teatr grecki
Teatr grecki wyrósł z obchodów związanych z kultem boga Dionizosa. Przedstawienia odbywały się
na terenie świątyni tego boga, położonej u stóp Akropolu, w gmachu specjalnie zbudowanym dla
potrzeb teatru. Kamienny teatr zbudowano dopiero pod koniec IV wieku p.n.e.
Początkowo przedstawienia miały charakter muzyczny – ich najważniejszym elementem były
„pieśni kozłów” ku czci Dionizosa. Dopiero w V wieku p.n.e. z tych dytyrambów narodziła się
tragedia (tragos – po grecku: kozioł), przypominająca bardziej dzisiejszą operę niż teatr.
Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes
Wielcy twórcy tragedii greckiej tematykę swych utworów czerpali z mitologii, koncentrując się na
problematyce moralnej. Ajschylos (525-450 p.n.e.) był piewcą demokracji ateńskiej. Sofokles (496406 p.n.e.) przedstawiał silne charaktery ludzkie (Antygona, Elektra, Edyp), jako pierwszy
wprowadził barwną scenografię stwarzającą wrażenie przestrzeni trójwymiarowej. Eurypides (485406 p.n.e.) jako pierwszy wprowadził do teatru wątek miłosny, również jako pierwszy krytykował
postępowanie bogów. W jego spektaklach pojawił się po raz pierwszy śpiew solowy.
Twórca komedii, Arystofanes (445-383 p.n.e.), kpił z przywódców politycznych, krytykował wady
ustroju demokratycznego. Był rzecznikiem warstw ludowych, natomiast ośmieszał bogatych
mieszkańców Aten, zarzucając im bezwzględność i skąpstwo.
Rzeźba i malarstwo
Fidiasz (500-438 p.n.e.), największy rzeźbiarz starożytności, wykonał m.in. posągi Zeusa
Olimpijskiego, Ateny Partenos, Ateny Promachos. Stosował technikę chryzelefantyny, czyli łączenia
złota z kością słoniową. Jego rzeźby charakteryzowały się majestatycznym wyglądem.
Myron był autorem rzeźb z brązu, m.in. Dyskobola. Charakteryzowały się one dużym
dynamizmem, przedstawiały chwilowe napięcie mięśni i ruch ciała.
Poliktet opracował idealny model ciała ludzkiego. Przedstawiał ludzi w sposób wyidealizowany.
Był twórcą posągów Amazonek, Doryfora – młodzieńca niosącego włócznię – czy Diadumenosa –
młodzieńca z opaską na czole.
Polignot z Tazos był autorem fresków, w których do używanych przedtem kolorów – białego,
czarnego i czerwonego – dodał zielony.
Apollodor wprowadził do malarstwa perspektywę, a także światłocień.
Architektura
Grecy rozwijali przede wszystkim budownictwo monumentalne służące uświetnieniu bogów. Po
wojnach perskich Ateńczycy przebudowali Akropol, zniszczony przez Persów. Powstał wtedy
Partenon – świątynia Ateny Partenos (Dziewicy), dzieło architektów Iktinosa i Kallikratesa. Udało im
się stopienie w jedną całość elementów stylu jońskiego i doryckiego (początek budowy w roku 447
p.n.e.). Zbudowano Propyleje – monumentalne schody wiodące na Akropol. Powstał Erechtejon –
dwupoziomowa świątynia Posejdona i Ateny, wzniesiona ku pamięci Erechteusza, basileusa Aten.
Budowle Akropolu dopełniła świątynia bogini Nike oraz liczne posągi bóstw i herosów.
Z innych budowli znane były w świecie starożytnym słynne świątynie Zeusa w Olimpii oraz w
Akragas na Sycylii.