docOwady zapylające
download 
Reklamacja Transkrypt
Owady zapylające
Bioróżnorodność owadów zapylających i ich znaczenie dla przyrody i rolnictwa dr inż. Marcin Kadej Zakład Biologii, Ewolucji i Ochrony Bezkręgowców Szkolenie pn. „Edukator bioróżnorodności” Pawłowice, 23.06.2016 Część I Wprowadzenie do biologii zapylania Zapylanie • Zapylenie jest to proces przeniesienia ziarna pyłku na znamię słupka anemogamia hydrogamia zoogamia Kwiaty Dlaczego zapylanie jest tak ważne? • Rozmnażanie płciowe jest ważne dla ewolucji, bo: sprzyja różnorodności na poziomie genetycznym różnorodność jest niezbędna z uwagi na dobór naturalny zapłodnienie krzyżowe = dobrze (podczas gdy np. samozapłodnienie i chów wsobny = źle) Samozapylenie – dlaczego nie? • Przed samozapyleniem kwiaty zabezpieczają się w różny sposób: przez wytworzenie osobno kwiatów żeńskich i męskich na tej samej roślinie lub na roślinach o różnych płciach, np. wierzby w kwiatach obupłciowych często następuje czasowe oddzielenie płci przez nierównomierne dojrzewanie pręcików i słupków w kwiecie Jeżeli pręciki dojrzewają wcześniej, mamy do czynienia z tzw. przedprątnością, jeżeli słupki wcześniej gotowe są na przyjęcie pyłku, mamy do czynienia z tzw. przedsłupnością Kwiaty • Około 100 mln lat temu pojawiają się pierwsze kwiaty • Nowy typ układu: roślina – zwierzę niemożność poruszania się – mobilność, zwierzę w roli nośnika komórek rozrodczych (przedtem wiatr i woda) Kwiaty • Pierwsze były sagowce, których pyłkiem objadały się chrząszcze • W naszym klimacie 20% roślin kwiatowych nadal polega na wietrze (ich kwiaty są niepozorne, bezwonne, pyłek zaś lekki i mniejszy) Kwiaty jako baner reklamowy • Narzędzia reklamowe: Barwy (kolory) Zapach Nektar Pyłek Kwiaty jako baner reklamowy Widzenie barw u owadów jest inne niż człowieka (przesunięte spektrum widzenia barw), z pozoru podobne żółte kwiaty pszonaku dla pszczół są odpowiednio żółte i purpurowe, zielone liście są szare z nalotem żółtawym Kwiaty jako baner reklamowy • Pszczoły nie odróżniają barwy czerwonej od czarnej • Stąd w naszej florze „entomogamicznej” kwiaty barwy czerwonej są rzadkie • Kwiaty maku polnego dodatkowo odbijają nadfiolet (dla pszczół są ciemno fioletowe) Kwiaty jako baner reklamowy • Zapach produkowany w płatkach korony jest najczęściej przez gruczoły • Niektóre rośliny maja niepozorne kwiaty, ale silnie pachnące (np. lipy) • Podstawowym składnikiem monoterpeny i ich pochodne substancji zapachowych są Kwiaty jako baner reklamowy • Pszczoły miodne odróżniają prawie 50 różnych kombinacji olejków eterycznych, przy czym mają podobnie czuły zmysł jak my • Niekiedy jednak niemiłe dla nas zapachy wabią pszczoły (np. głóg i bez czarny) • Ulubionymi zapachami olejki eteryczne cytrynowe i podobne • Tresura pszczół – metoda Gubina (dodawanie do syropu aromatów kwiatowych) • Spryskiwanie plantacji odpowiednimi zapachami Kwiaty jako baner reklamowy Dziwidło olbrzymie (Amorphophallus titanum) • kwiatostan może osiągnąć wysokość 3m • wydziela zapach przypominający gnijące mięso, który przyciąga owady zapylające kwiat • kwitnie po raz pierwszy w 8-10 roku życia • po kwitnieniu następuje czas spoczynku trwający 12-18 m-cy Kwiaty jako baner reklamowy Pyłek, skład: - białka, np. u wierzby ponad 50% zawartości w suchej masie, u koniczyny tylko 23% - węglowodany (skrobia - u koniczyny prawie 30%) - tłuszcze i witaminy Kwiaty jako baner reklamowy Pyłek - niektóre roślin produkują bardzo duże ilości pyłku np. gryka (nawet 400kg/ha), czy facelia (ponad 1t/ha) Kwiaty jako baner reklamowy • Nektar produkowany jest przez nektarniki/miodniki zwykle ulokowane na dnie kwiatu • Skład: roztwór różnego rodzaju cukrów (glukozy, fruktozy, sacharozy) z dodatkiem niewielkiej ilości aminokwasów, witamin, barwników i składników mineralnych Kwiaty jako baner reklamowy • Nektaria najczęściej kwiatów kwiatowe) występują w obrębie (nektaria • Czasami jednak na innych częściach rośliny; na ogonkach liściowych i głównym nerwie liścia (np. u akacji i śliwy), na liściach przykwiatowych, lub w kątach nerwów liści • Są to tzw. pozakwiatowe nektaria Miodniki na głównym nerwie liścia śliwy Kwiaty jako baner reklamowy Kwiaty jako baner reklamowy • Ilość produkowanego nektaru przez gatunki roślin służy do obliczania tzw. wydajności nektarowej, która z kolei służy do obliczenia wydajności miodowej • Aby obliczyć ww. wartość potrzebna jest wiedza o: przeciętnej ilości nektaru wydzielanej przez jeden kwiat w ciągu doby liczbie dni trwania jednego kwiatu oraz liczbie kwiatów przypadających na 1 hektar • Dodając proporcję cukrów w nektarze kwiatów danego gatunku można otrzymać wydajność miodową uprawy • Do najbardziej wydajnych miodowo roślin należą: robinia akacjowa, lipa drobnolistna, gryka, czy facelia Kwiaty jako baner reklamowy • Inne nagrody? Włoski i łuski jadalne (np. obuwik pospolity), olejki tłuszczowe, ciałka jadalne Perfumy – amerykańskie samce pszczół z plemienia Euglossini zbierają do goleni olejki eteryczne, które służą im do zwabiania partnerek. Kwiaty jako baner reklamowy • Inne nagrody? Seks – kwiaty storczyków z rodzaju Ophrys (dwulistnik) wyglądem wiernie naśladują samice i samce podejmują z nimi próby kopulacji. Kwiaty jako baner reklamowy • https://www.youtube.com/watch?v=wmgKABRCZpo Koewolucja • Skrajny przypadek: storczyk Angraecum sesquipedale „Właśnie otrzymałem przesyłkę od pana Batemana z zaskakującą Angraecum sesquipedalia mającą nektarium długie na stopę – Dobry Boże, cóż za owad może z niego ssać [?]” (Ch. Darwin) • Ostroga tego gatunku osiąga 20–35 cm długości; epitet gatunkowy „sesquipedale” oznacza „półtorej stopy” Koewolucja Angraecum sesquipedale Kwiaty pułapki Zapylacze • Obecnie opisano ponad 200 (300?) tys. gatunków zapylających • Niemal co 5/6 gatunek uczestniczy w zapylaniu • Od ssaków (nietoperze, torbacze, naczelne), ptaków (nektarniki, kolibry), gadów (legwany, scynki) po stawonogi i mięczaki Zapylacze Część II Owady zapylające Owady zapylające • Owady zapylające to zwierzęta bezkręgowe, które przenosząc pyłek biorą udział w procesie krzyżowego zapylania u roślin. Przenosząc pyłek umożliwiają zapłodnienie i powstanie nasion • Około 20% naszych upraw, czyli 2,7 mln ha, wymaga zapylenia przez owady (np. gryka, słonecznik, koniczyny, lucerna, drzewa owocowe, zwłaszcza jabłonie, truskawki, maliny, porzeczki, agrest, warzywa, kapusta nasienna i inne) • Głównymi rzędami owadów biorącymi udział w tym procesie są: - błonkówki (Hymenoptera) - muchówki (Diptera) - chrząszcze (Coleoptera) - motyle (Lepidoptera) en.wikipedia.org commons.wikimedia.org commons.wikimedia.org Owady zapylające www.nhm.ac.uk Owady zapylające www.botanicalgarden.ubc.ca bugguide.net Owady zapylające • Błonkówki, a wśród nich pszczołowate (Apoidea) najważniejsza grupa owadów zapylających dla roślin to • Świat –> 16 000 gatunków, Europa –> 1 600 gatunków • W Polsce żyje około 470 gatunków i podgatunków pszczół • W pełni społecznymi są rodzaje pszczoła (Apis) i trzmiel (Bombus) • Pozostałe rodzaje to zazwyczaj samotnicze pszczoły Owady zapylające – pożytki z zapylaczy Jakie pszczoły, taki miód Im mniej Cię co dzień, miodzie, tym mi smakujesz słodziej (J. Kaczmarski "Jan Kochanowski") Kto ma pszczoły, ten ma świat wesoły Człowiek wytwarza zło, jak pszczoła miód (Wiliam Golding) Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • Jednym z ważniejszych czynników plonotwórczych jest dostateczne zapylenie kwiatów przez owady • Wśród naszej flory 78% to rośliny owadopylne • Ocenia się, że 1/3 produktów pochodzenia roślinnego spożywanych przez człowieka jest zależna bezpośrednio lub pośrednio od zapylania przez owady Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • Jaka jest prawdziwa wartość pszczoły miodnej dla gospodarki? • Wartość produktów pszczelich to zaledwie 1/10 lub nawet 1/100 tego, co dają one człowiekowi i przyrodzie, jako zapylacze roślin uprawnych i dziko rosnących • Wartość plonów uzyskiwanych corocznie dzięki owadom zapylającym w krajach „starej” Unii Europejskiej wynosi około 5 mld €, a w USA 14,6 mld $ Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • liczba rodzin pszczelich w Polsce wg stanu na październik 2014 roku wynosiła 1 386 020 • Najwięcej rodzin pszczelich (pow. 100 tys.) użytkowanych było w województwach: lubelskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim, małopolskim, wielkopolskim i dolnośląskim • Najmniej pni pszczelich (poniżej 50 tys.) znajdowało się w podlaskim, opolskim i lubuskim Semkiw, 2014 Semkiw, 2014 Semkiw, 2014 Semkiw, 2014 Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • Należyte zapylenie przez pszczoły miodne powoduje wzrost plonów – – – – – – – – – – w przypadku r. sadowniczo-jagodowych o 35% lucerny – 65% koniczyny czerwonej – 50-80% słonecznika – 35% gorczycy – 56% lnu – 19% rzepaku – 30% dyniowatych – 25% gryki – 60-65% ogórków – 75-90% Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • Obecnie 90 proc. znanych na świecie narodowych zasobów żywności reprezentowanych jest przez 82 artykuły spożywcze (zakwalifikowanych do produktów roślinnych), z których 77 proc. jest zapylane przez pszczoły, a dla 48 proc. z nich pszczoły są najważniejszymi zapylaczami • Wg ONZ 84 proc. z 264 gatunków roślin uprawianych w Europie jest zapylanych przez owady zapylające, przede wszystkim pszczoły, a 90 proc. roślin dziko rosnących - wyłącznie przez pszczoły Apiformes • W Instytucie Ogrodnictwa prowadzone są badania nad wymogami zapylania roślin uprawnych • W przypadku jabłoni przy swobodnym dostępie owadów procent zawiązywanych owoców w stosunku do liczby kwiatów wynosi 6,1-20, a u gruszy 8,0-22,3. Jeżeli te gatunki pozbawimy owadów zapylających, to zawiązywanie owoców będzie bardzo mizerne Owady zapylające – pożytki z zapylaczy Owady zapylające – pożytki z zapylaczy Owady zapylające – pożytki z zapylaczy • Rolnictwo (sadownictwo, ogrodnictwo) • Przemysł spożywczy • Przemysł farmaceutyczno-medyczny • Przemysł kosmetologiczny Szacuje się, że 84 proc. gatunków roślin i 76 proc. produkcji żywności w Europie zależy od zapylania przez pszczoły. 600 tys. mieszkańców UE żyje z sektora pszczelarskiego. Źródło: PAP, Puls Biznesu Owady zapylające – pożytki z zapylaczy Owady zapylające – zagrożenia • Środki ochrony roślin (herbicydy) • Brak pożywienia (zanik roślin pokarmowych, monokultury, rośliny ekspansywne i inwazyjne) • Niszczenie siedlisk (usuwanie dziuplastych drzew, głęboka orka, zrywka, wypalanie) • Inżynieria genetyczna (GMO) • Zmniejszenie bioróżnorodności genetycznej • Choroby • Zmiany klimatu • Kłusownictwo i niekontrolowany handel Owady zapylające – zagrożenia Owady zapylające – przyczyny CCD • W Europie strata 25 % kolonii między 1985-2005 (w Polsce ok. 15 %), zjawisko masowego zamierania rodzin pszczelich CCD (z ang. colony collapse disorder): roztocz Varroa destructor (samice odżywiają się hemolimfą postaci doskonałych i poczwarek, pierwotnie obecny u A. cerana, od 1904 r. na A. mellifera) IAPV-Izraelski wirus ostrego porażenia pszczół (stwierdzony u wiekszości rodzin dotkniętych CCD, ginięcie owadów po upływie 1-2 tygodni) pierwotniaki Nosema apis (wywołują czerwonkę) Owady zapylające – przyczyny CCD • chemizacja rolnictwa, nadmierne stosowanie pestycydów i insektycydów (amerykańscy uczeni wykryli niemal 200 syntetycznych związków w ulach) • herbicydy, zanik tzw. chwastów, dostarczających pszczołom niezbędnych substancji, homogenizacja upraw (na Dolnym Śląsku wyższa śmiertelność niż na wschodzie kraju) • rozwój telefonii komórkowej, sieci drogowej, linii przesyłowych zakłócenie pól elektro-magnetycznych Owady zapylające – przyczyny CCD • krzyżowanie z innymi rasami, podgatunkami nieprzystosowanymi do warunków lokalnych • konkurencja, drapieżniki • obce gatunki roślin, wypieranie rodzimych i zakłócenie fenologii – np. nawłocie kwitnące późną jesienią Owady zapylające – przyczyny zaniku Szerszeń azjatycki Vespa velutina nigrithorax gatunek subtropikalny w 2004 zapłodniona samica została przywieziona do Francji w transporcie doniczek w 2010 ponad 100 tys. km2 kolonie do 1,5 tys. osobników preferuje obszary miejskie poluje na pszczoły Owady zapylające - pszczoła miodna • Na świecie żyje ok. 200 mln rodzin pszczoły miodnej (Apis mellifera) • Około 100 mln znajduje się pod „opieką” człowieka • Wartość pszczoły miodnej jako zapylacza upraw jest około 10-cio krotnie wyższa od produktów – miodu, wosku, propolisu, mleczka i jadu (Banaszak i commons.wikimedia.org Robert Kuczera, http://www.apis-mellifera.pl/ in. 2000) Owady zapylające – pszczoła miodna • niemal doskonały zapylacz • rodzina pszczela: 1 królowa, 300 trutni, 50 000 robotnic 10-20 000 wylatuje ok. 10 razy dziennie każda robotnica odwiedza w trakcie każdego lotu 70 kwiatów, czyli 7-14 mln kwiatów codziennie • stosunek zagęszczenia dzikich pszczół do p. miodnej 1:100 • „wady”: krótka trąbka (proboscis) – ok. 6,3 mm, • unikanie niektórych kwiatów np. lucerny • „wierność kwiatowa” Owady zapylające – pszczoła miodna vs. dzikie pszczoły Polska • wartość plonów uzyskanych dzięki pszczole miodnej to ok. 350 mln$ dzikich pszczół -> 35 mln$ • dzikie zapylacze znaczny udział w zapylaniu lucerny i koniczyny czerwonej http://trzmiele.pl/ http://trzmiele.pl/ Owady zapylające – inne pszczoły Dlaczego jednak warto także chronić trzmiele? • Trzmiele szukając pokarmu wprowadzają kwiat w wibrację o stałej częstotliwości, powodując tym samym wysypywanie się pyłku przez bardzo małe otwory w pylnikach. System ten nosi nazwę zapylania wibracyjnego i jest bardzo skuteczny przy zapylaniu wielu gatunków roślin np. borówki wysokiej • Trzmiele posiadają dłuższy języczek niż pszczoły miodne. Długość języczka trzmieli może wynosić nawet do 24 mm (gdy tymczasem pszczoły miodnej do 6,50 mm) • Trzmiele zbierają mniej pokarmu z jednej rośliny muszą więc odwiedzić ich więcej, zapylając tym samym więcej roślin http://trzmiele.pl Owady zapylające – inne pszczoły Dlaczego jednak warto także chronić trzmiele? • U trzmieli nie występuje typowy system komunikacji społecznej. Tym samym robotnice nie przekazują sobie informacji na temat źródeł pożytków. Zapylają więc wszystkie kwiaty równomiernie dookoła gniazda • Trzmiele dobrze sobie radzą w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Wylatują z gniazda już przy temperaturze około 1112°C, a także potrafią latać nawet przy małych opadach deszczu (mżawka) czy we mgle pl.wikipedia.org http://trzmiele.pl Owady zapylające – ochrona prawna • Ścisłej ochronie gatunkowej w Polsce (Rozp. Min. Środ. z dn. 12 paźdz. 2011 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt) podlegają następujące pszczołowate: — rozrożka chabrowa Tetralonia dentata — trzmiele — wszystkie gatunki z rodzaju Bombus, z wyjątkiem: trzmiela kamiennika Bombus lapidarius (pozyskiwanie wiosennych matek) trzmiela ziemnego Bombus terrestris matek) — porobnica murarka Anthophora parietina — porobnica opylona Anthophora pubescens — porobnica włochatka Anthophora plumipes — zadrzechnia czarnoroga Xylocopa valga — zadrzechnia fioletowa Xylocopa violacea (pozyskiwanie wiosennych www.encyclopedie-universelle.com insektarium.wordpress.com Owady zapylające – ochrona prawna www.sumiagro.pl Rozrożka chabrowa Zadrzechnia fioletowa Porobnica murarka • Pozwolenie na odstępstwa od zakazów wydaje RDOŚ. Zezwolenie jest niezbędne nawet do przyżyciowego odłowu osobników Owady zapylające – metody przyżyciowego połowu Owady zapylające – identyfikacja Trzmiele – bionomia • Miejsca gniazdowania i kryjówki to: dziuple, nory ssaków, szczeliny miedzy kamieniami czy zwykłe szczeliny w murach lub deskach, stodoły, czasem strychy, kępy zeschłej trawy (gniazdo = siano, liście, mech) • Zimują jedynie zapłodnione samice (do marca-maja) • Rozwój czerwi wynosi ok. 3 tygodni Trzmiele – bionomia • Młode robotnice już po 1-2 dniach są zdolne do wylotu po pokarm • W połowie lata liczba robotnic w gnieździe może osiągać od kilkudziesięciu do nawet kilkuset osobników • Wtedy też w rodzinie pojawiają się młode samce i samice zdolne do rozrodu • Samice odbywają kopulację. Jednak tylko około 20% samic przeżywa do następnej wiosny i jest w stanie założyć nową trzmielą rodzinę Trzmiele – bionomia Trzmiele – bionomia www.trzmielewogrodzie.pl quadro-zielona-pracownia.blogspot.com swiat-wedlug-kota-ursusa.blogspot.com www.wigry.win.pl pl.wikipedia.org www.scienceinschool.org Trzmiele – bionomia Trzmiele – wykaz gatunków Trzmiele – wykaz gatunków Samotnice – bionomia • Pszczoły samotnice – duża grupa biologiczna pszczół (Apoidea) obejmująca gatunki, w których każda samica zakłada osobne gniazdo, a nawet kilka gniazd www.sumiagro.pl www.youtube.com • Samica do gniazda składa pożywienie, potem jaja, zamyka je i ginie, a w następnym roku (lub w tym samym, jeśli dany gatunek wydaje dwa pokolenia rocznie) wylęgają się młode samce i samice, które zakładają nowe gniazda Samotnice – bionomia spójnica lucernowa (Melitta leporina) kornutka (Eucera) pszczolinka (Andrena) smuklik (Halictus) www.bwars.com • Do pszczół samotnic zaliczamy np. gnieżdżące się w ziemi: - pszczolinkę (Andrena) - kornutkę (Eucera) - smuklika (Halictus) - spójnicę lucernową (Melitta leporina) - wigorczyka lucernowca (Rophitoides canus) Samotnice – bionomia zadrzechnia (Xylocopa) en.wikipedia.or • Gnieżdzące się w drewnie lub pustych łodygach roślin: - niektóre gatunki lepiarek (Colletes) - miesierkowate (np. miesierka lucernówka Megachile rotundata) - murarki (np. murarka ogrodowa Osmia rufa) - zadrzechnia (Xylocopa) miesierka lucernówka www.bwars.com lepiarka (Colletes) murarka (Osmia) en.wikipedia.or www.discoverlife.org Samotnice – bionomia www.bwars.com • Gnieżdzące się w glinianych domach: - np. porobnica murarka Anthophora parietina (= plagiata) lepiarka (Colletes) forumogrodnicze.info porobnica włochatka Anthophora plumipes forumogrodnicze.info www.portalpszczelarski.pl Samotnice – bionomia www.twojaostoja.pl Samotnice – bionomia www.portalpszczelarski.pl Samotnice – charakterystyka Pszczolinka (Andrena) • W Europie występuje około 200 gatunków o różnej wielkości osobników (od drobnych do większych niż pszczoła miodna) • Pyłek przenoszą na tylnych odnóżach zaopatrzonych w specjalne włosy albo na bokach tylnej części tułowia • Gniazda zakładają w ziemi • Wiele gatunków zapyla rośliny uprawne, np. lucernę https://www.youtube.com/watch?v=n _COv33ofBo Pszczolinak napiaskowa Samotnice – charakterystyka Pszczolinka napiaskowa – wejście do gniazda Samotnice – charakterystyka Pszczolinka napiaskowa vs. bujanki Samotnice – charakterystyka Kornutka (Eucera) • Gniazda zakładają w ziemi, niekiedy tworzą kolonie • Odznaczają się dwiema komórkami kubitalnymi na przednich skrzydłach i długim języczkiem • Samice mają ciało długości pszczoły miodnej, ale szersze, słabo owłosione, zwykle z białymi przerywanymi przepaskami w tylnej części odwłoka • Samce o długich czułkach, czasem dochodzących do długości ciała • W Polsce klika gatunków kornutki dobrze zapyla rośliny motylkowe (wykę, lucernę, koniczynę czerwoną) Kornutka długoczułkowa Samotnice – charakterystyka Eucera nigrescens Samotnice – charakterystyka Smuklik (Halictus) • Odznacza się trzema komórkami kubitalnymi na przednich skrzydłach oraz silnie wygiętą żyłką bazalną • Samice mają charakterystyczną bruzdę pionową na końcu odwłoka, samce wystający nadustek • Gniazda zakładają w ziemi • Wiele z nich zapyla rośliny uprawne Smuklik sześciopasy Samotnice – charakterystyka Halictus tumulorum Samotnice – charakterystyka Smuklik sześciopasy Samotnice – charakterystyka Lepiarki (Colletidae)* • Gnieżdżą się w ziemi* lub pustych łodygach roślin • Ich języczek jest krótki (do 4 mm) i szeroki, na końcu rozdwojony • Nie posiadają aparatu przenoszenia pyłku, zjadają w locie i transportują w wolu do go • Niektóre rodzaje lepiarkowatych odznaczają się brakiem owłosienia Colletes fodiens Samotnice – charakterystyka Miesierka (Megachile) • Charakteryzują się tym, że samice zbierają pyłek kwiatowy nie na owłosione nogi, ale na szczoteczkę brzuszną na spodzie odwłoka • Na przednich skrzydłach występują dwie komórki kubitalne, mniej więcej jednakowej wielkości • W Polsce reprezentowany przez ok. 20 gatunków. Największe osiągają prawie 2 cm, ale większość ma około 1 cm Megachile centuncularis Samotnice – charakterystyka https://www.youtube.com/watch?v=zxiceipCPHQ Samotnice – charakterystyka Samotnice – charakterystyka Murarka (Osmia) Samotnice – charakterystyka Zadrzechnia (Xylocopa) • Największa pszczoła europejska (do 3 cm długości) • gniazda w martwym drewnie • w latach 1868-1935 – 8 stanowisk • w 2005-2007 stwierdzona w Poleskim P.N. i na Wyżynie Małopolskiej http://www.iop.krakow.pl/pckz/opis.asp?i d=166&je=pl Samotnice – charakterystyka Zadrzechnia (Xylocopa) Samotnice – charakterystyka Zadrzechnia (Xylocopa) Samotnice – charakterystyka Porobnica murarka (Anthophora plagiata) https://www.youtube.com/watch?v=GYYaTjUQEZs Samotnice – „taśma pokarmowa” Samotnice – „taśma pokarmowa” www.portalpszczelarski.pl Samotnice – „taśma pokarmowa” Samotnice – „taśma pokarmowa” Owady zapylające – czynna ochrona • Bartnictwo, zapomniany fach – reaktywacja w LP? „Dzięki zaangażowaniu RDLP w Białymstoku powstał projekt, zakładający założenie tradycyjnych borów bartnych w puszczach Augustowskiej, Białowieskiej, Knyszyńskiej i Piskiej. Pomagają w nim Baszkirowie z Uralu” (cyt. za http://www.laspolski.net.pl) Wnętrze barci w Rezerwacie „Żądłowice” w dwa miesiące po „wydzianiu”. Nadleśnictwo Spała, czerwiec 2007 r. (fot. T. Dzierżanowski) Owady zapylające – edukacja • Nie ma ochrony bez zaangażowania społeczeństwa • Świadomość => majapszczolka.blox.pl zrozumienie => zaangażowanie Owady zapylające – literatura • Banaszak J. (1993) Trzmiele Polski. WSP Bydgoszcz. • Dylewska M. (1996) Nasze trzmiele. ODR Karniowice, 256 str., z barwnymi rysunkami i fotografiami • Dylewska M., Flaga S. (2000) Barwny klucz do rozpoznawania w warunkach polowych krajowych gatunków trzmieli polski. Polski Klub Ekologiczny, Kraków (80 str.). • Krzysztofiak A., Krzysztofiak L., Pawlikowski T. (2004) Trzmiele Polski – przewodnik terenowy. Stowarzyszenie Człowiek i Przyroda, Suwałki (46 str.). • Pawlikowski T. (2008) A distribution atlas of bumblebee in Poland. Wyd. Naukowe UMK Toruń. (opisy dwujęzyczne: angielski i polski) • Pawlikowski T. (1996) Klucze do oznaczania owadów Polski, Część XXIV, Błonkowki – Hymenoptera. Zeszyt 68h – Pszczołowate – Apidae, Podrodzina Apinae. PTE Toruń. • Pawlikowski T. (1999) Przewodnik terenowy do oznaczania trzmieli i trzmielców Polski. UMK w Toruniu (30 str.). Owady zapylające – literatura Hodowla – przykładowa literatura: • Biliński M. (2002) Bionomia, chów i wykorzystanie trzmiela ziemnego Bombus terrestris (Linnaeus, 1758) do zapylania upraw szklarniowych. Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa – Monografie i Rozprawy, Puławy. • Biliński M. (2002) Sezonowy chów trzmieli. Polski Klub Ekologiczny, Kraków. • Biliński M. (2003) Biologia i znaczenie trzmieli. Pasieka 3 (3): 60-63. • Biliński M. (2006) Murarka ogrodowa – alternatywny zapylacz sadów. Sad Nowoczesny, 3. • Flaga S. (2002) Pszczoła murarka ogrodowa. Wyd. Polski Klub Ekologiczny, Kraków. Owady zapylające – literatura Tzw. „rośliny pożytkowe” – wykaz literatury: • Flaga S. (2000) Ocena wpływu struktury upraw i stosowanych w rolnictwie technologii produkcji na faunę pszczół. Polski Klub Ekologiczny, Kraków. • Jabłoński B. (1993) Ogródek pszczelarski. Oddział Pszczelnictwa ISK Puławy. (73+ilustr.) • Jabłoński B. (1997) Potrzeby zapylania i wartość pszczelarska owadopylnych roślin uprawnych. Oddział Pszczelnictwa ISK Puławy. • Jabłoński B. (2000) O potrzebie i możliwościach poprawy pożytków pszczelich. Oddział Pszczelnictwa ISK Puławy. • Lipiński M. (2010) Pożytki pszczele, zapylanie i miododajność roślin. Wyd. IV. PWRiL Warszawa (z kolorowymi zdjęciami roślin). • Ruszkowski A., Jabłoński B. (2000) Rośliny pokarmowe pszczół. Wyd. Polski Klub Ekologiczny, Kraków. • Sadowska U., Sadowski J. (2000) Uwagi agrotechniczne na temat doboru i sposobu pielęgnowania roślin pszczelarskich. Wyd. Polski Klub Ekologiczny, Kraków.
