72 Bogumił DuDek1 Nowe RozpoRząDzeNie MiNistRa

Akty prawne
Bogumił Dudek 1
Nowe Rozporządzenie Ministra Gospodarki
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy
przy urządzeniach energetycznych
(obowiązujące od 24.10.2013 r.)
– komentarze do dyskusji
1. Wprowadzenie
Dotychczasowe Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r.,
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 912) przestało obowiązywać w październiku 2013 r. (6 miesięcy od opublikowania nowego), co pociąga za sobą konieczność zmian instrukcji
BHP w zakładach pracy, także zmian instrukcji eksploatacji, w tym specjalistycznych jak np. prac pod napięciem oraz instrukcji stanowiskowych. Zastępuje je nowe
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz.U. nr 492 z dn.
23 kwietnia 2013 r.). Ta czwarta w okresie powojennym redakcja przepisów ma za
zadanie ściślejsze dostosowanie ich do mechanizmów gospodarki rynkowej i współczesnych poglądów na organizację pracy i uwzględniać postęp w rozwoju środków
ochronnych. Specjaliści z energetyki reprezentujący wytwarzanie, dystrybucję i przesył energii elektrycznej, ciepła, gazu i paliw płynnych w wyniku wielu spotkań, ostatecznie z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Gospodarki, wypracowali w latach
2008-12 nowe przepisy umożliwiające (czasami nakazujące) szersze zaangażowanie
przedsiębiorców w kształtowanie warunków BHP. Co prawda jeszcze niektóre szczegółowe przepisy wymagać będą doskonalenia, ale otwiera się szansa tworzenia jednolitych wymagań w skali całej Unii Europejskiej. Przedstawione w niniejszym artykule
komentarze autorskie uczestnika spotkań współtworzącego omawiane przepisy ukierunkowane są na zgodność z PN-EN 50110-1 (marzec 2001 wersja polska, marzec
2005 – wersja angielska – okładkowa) i PN-EN 50110-2: Eksploatacja urządzeń elektrycznych (Załączniki krajowe) oraz dokumenty międzynarodowej organizacji ISSA
o kształtowaniu warunków pracy w zakresie innowacyjnych technik.
Zespół roboczy analizujący organizację prac elektrycznych wyszedł z założenia
dominującej roli prac przy wyłączonych urządzeniach kształtujących przez blisko
60 lat wspomniane rozporządzenie [1, 7]. Pojawienie się coraz większej liczby dokumentów normalizujących technikę prac pod napięciem, w tym PN-EN 50110 po1
72
Autor jest Przewodniczącym Komitetu Technicznego nr 72 ds. elektroenergetycznego sprzętu ochronnego i do prac pod napięciem Polskiego Komitetu Normalizacyjnego i Przewodniczącym Polskiego Komitetu Bezpieczeństwa w Elektryce Stowarzyszenia Elektryków Polskich; pracował w latach 2009–2012
w zespole PTPiREE nad redakcją Rozporządzenia.
Akty prawne
zwoli na lepsze ukształtowanie zapisów pod kątem coraz powszechniejszego zastosowania w praktyce obsługi, eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych tej techniki.
Zatem przedkładane przepisy pozwalają wyrównać proporcje i wagę zapisów jednolicie sankcjonujących zastosowanie techniki prac pod napięciem, w pobliżu napięcia
i po wyłączeniu napięcia. Zmiana jednak niektórych przepisów wymaga szerszego
uzasadnienia m.in. prac w warunkach szczególnego zagrożenia, które prezentowano
w dotychczasowych publikacjach. Rozważano także wydzielenie spraw eksploatacji urządzeń cieplnych i gazowych do odrębnych aktów prawnych, ale nie uzyskano
akceptacji tego podejścia. Po opublikowaniu nowego Rozporządzenia m.in. zespół
PTPiREE opracował dla swoich członków projekt jednolitych przepisów typu instrukcji.
I.Komentarze do zapisów nowego Rozporządzenia MG w sprawie bhp w zakresie prac przy urządzeniach energetycznych w procesach przesyłania i dystrybucji energii (oraz eksploatacji sieci, instalacji elektroenergetycznych)
Analizą objęto wybrane paragrafy 1–8, 25–35 Rozporządzenia dotyczące organizacji prac przy urządzeniach energetycznych związanych z wykorzystaniem
energii elektrycznej prądu przemiennego o częstotliwości 50 Hz i prądu stałego o napięciu do 750 kV włącznie. Kolejność omówienia obejmuje chronologiczny
układ przepisów, a ich tytuły są odautorskie.
1. Nowe i zmienione definicje
§2.
Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:
1) urządzenia energetyczne – urządzenia, instalacje i sieci, w rozumieniu
przepisów prawa energetycznego, stosowane w technicznych procesach
wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, dystrybucji, magazynowania
oraz użytkowania paliw lub energii;
2) urządzenia energetyczne powszechnego użytku – urządzenia przeznaczone na indywidualne potrzeby ludności lub używane w gospodarstwach
domowych;
3) prace eksploatacyjne – prace wykonywane przy urządzeniach energetycznych w zakresie ich obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
4) prowadzący eksploatację – jednostkę organizacyjną, osobę prawną lub
osobę fizyczną, zajmującą się eksploatacją własnych lub powierzonych jej,
na podstawie zawartej umowy, urządzeń energetycznych;
5) strefa pracy – stanowisko lub miejsce pracy odpowiednio przygotowane
w zakresie niezbędnym do bezpiecznego wykonywania prac eksploatacyjnych;
6) osoba uprawniona – osobę posiadającą kwalifikacje uzyskane na podstawie przepisów prawa energetycznego;
Nr 170-171
73
Akty prawne
7) osoba upoważniona – osobę wyznaczoną przez prowadzącego eksploatację do wykonywania określonych czynności lub prac eksploatacyjnych.
Komentarz: Zmniejszono liczbę przywoływanych definicji z 20 na 7, większość pozostawiając innym ustawowym rozwiązaniom m.in.: prawo energetyczne, kodeks
pracy. Tylko pierwszą i drugą z definicji pozostawiono właściwie bez zmian, a szóstą i siódmą zmodyfikowano. Kluczowe definicje to: prace eksploatacyjne, prowadzący eksploatację i strefa pracy. Definicję prac eksploatacyjnych precyzyjniej
oddaje definicja eksploatacji (p. 3.2.1) PN-EN 50110-1. Strefy pracy w przywołanej
normie obejmują miejsce pracy (3.3.1), strefę w pobliżu napięcia (3.3.2) oraz strefę
prac pod napięciem (3.3.3) – w nowym Rozporządzeniu te ostatnie strefy pojawiają
się w § 25 i tabeli odległości.
2. Nie objęto zakresem Rozporządzenia
§ 3.
Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do prac wykonywanych:
1) w podziemnych zakładach górniczych – w zakresie uregulowanym przepisami prawa geologicznego i górniczego;
2) przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w obiektach jądrowych,
o których mowa w przepisach prawa atomowego;
3) przy urządzeniach energetycznych powszechnego użytku.
Komentarz: W normie PN-EN 50110-1 zaleca się uwzględniać wszystkie typy
obiektów z urządzeniami elektrycznymi i elektroenergetycznymi, a regulacje prawne traktować jako rodzaj wskazówek przy ustanawianiu odpowiednich własnych
przepisów i procedur. Także w przypadku kopalń węgla i innych kopalń, oraz obiektów jądrowych nie powinniśmy różnicować wymagań. Dotyczy to także obiektów
typu samoloty i statki oraz urządzenia przybrzeżne podlegające międzynarodowym
przepisom lotniczym lub morskim, które jeśli nim podlegają to są ważniejsze od
prawa państwowego. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę ograniczenia wynikające
z § 25.3 dla eksploatacji urządzeń prądu stałego o napięciu 3 kV – trakcja elektryczna. Zatem zdecydowano w zakresie uregulowanym przepisami prawa geologicznego, górniczego i atomowego na odrębne szczegółowe przepisy.
3.Konieczne inne instrukcje eksploatacji niż dotychczas
§ 4.
74
1. Prace eksploatacyjne należy prowadzić zgodnie z instrukcjami eksploatacji zawierającymi w szczególności:
1) charakterystykę urządzeń energetycznych;
2) opis w niezbędnym zakresie układów automatyki, pomiarów, sygnalizacji,
zabezpieczeń i sterowań;
3) zestaw rysunków, schematów i wykresów z opisami zgodnymi z obowiązującym nazewnictwem;
4) opis czynności związanych z uruchomieniem, obsługą w czasie pracy i zatrzymaniem urządzenia energetycznego w warunkach normalnej pracy
tego urządzenia;
Akty prawne
5)zasady postępowania w razie awarii oraz zakłóceń w pracy urządzenia;
6) wymagania w zakresie konserwacji, napraw, remontów urządzeń energetycznych oraz terminy przeprowadzania przeglądów, prób i pomiarów;
7) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisów przeciwpożarowych dla danej grupy urządzeń energetycznych, obiektów oraz wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmujących się eksploatacją danego urządzenia;
8) identyfikację zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego oraz dla środowiska naturalnego związanych z eksploatacją danego urządzenia energetycznego;
9) organizację prac eksploatacyjnych;
10) wymagania dotyczące środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej, zapewnienia asekuracji, łączności oraz innych technicznych lub
organizacyjnych środków ochrony stosowanych w celu ograniczenia
ryzyka zawodowego, zwanych dalej „środkami ochronnymi”.
4. Prowadzący eksploatację zapewnia bieżącą aktualizację instrukcji, o których mowa w ust. 1.
Komentarz: Uwzględniając dobre praktyki eksploatacyjne kilka nowych wymagań
nie potrzebuje wielkich korekt posiadanych przepisów. Jednak zapisy ppkt 8 i 10
odnoszą się do identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka – definicje tych pojęć zapisano
w PN-EN 50110-1: ryzyko (3.1.3), zagrożenie elektryczne (3.1.4), niebezpieczeństwo elektryczne (3.1.5), wypadek elektryczny (3.1.6) i są innymi pojęciami niż te,
które z racji określonych stanowisk pracy każdy z pracowników posiada, był o nich
poinformowany i przeszkolony. Ww. wymagania dotyczą procesów pracy, które muszą być „zwymiarowane” dla konkretnego urządzenia, przy którym ma się wykonać
konkretną pracę, w określonych warunkach środowiska pracy i otoczenia.
4.Osoby upoważnione i uprawnione do prac przy urządzeniach energetycznych
§ 5. 1. Prowadzący eksploatację może upoważnić osobę lub osoby do wykonywania w jego imieniu określonych działań związanych z:
1) wydawaniem poleceń;
2) koordynacją prac;
3) dopuszczeniem do prac.
2. Prowadzący eksploatację prowadzi wykaz osób upoważnionych, o których mowa w ust. 1, zawierający w szczególności:
1) imię i nazwisko osoby upoważnionej;
2) zakres upoważnienia;
3) określenie okresu, na jaki upoważnienie zostało udzielone.
§ 6. Prace eksploatacyjne mogą wykonywać osoby uprawnione i upoważnione.
Komentarz: Wycofywane Rozporządzenie podaje definicję 10 funkcji pracowników
uczestniczących w pracach eksploatacyjnych, norma 5 definicji osób: odpowiedzialnej za pracę (3.2.1), nadzorującej urządzenia elektryczne (3.2.2), wykwalifikowa-
Nr 170-171
75
Akty prawne
nej (3.2.3), poinstruowanej (3.2.4) i niewykwalifikowanej (3.2.5). Zachowując
funkcje dotychczasowe, w czasie opracowywania nowych zakładowych, stanowiskowych instrukcji warto klasyfikację z wspomnianej normy przypisać osobom funkcyjnym, gdyż np. osoba niewykwalifikowana będzie mogła wykonywać pracę w innych
obszarach przy organizacji prac pod napięciem i w innych z wyłączonym napięciem,
np. stawianie rusztowań.
5.Identyfikacja i oznakowanie urządzeń
§ 7. 1. Obiekty z zainstalowanymi urządzeniami energetycznymi oraz urządzenia energetyczne powinny być oznakowane w sposób umożliwiający ich identyfikację.
2. Urządzenia energetyczne stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego należy zabezpieczyć przed dostępem osób nieupoważnionych.
§ 8. Zabronione jest używanie urządzeń energetycznych bez przewidzianych dla
nich urządzeń ochronnych w rozumieniu ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Komentarz: Spostrzeżenie dotyczy linii wielotorowych, zwłaszcza wielonapięciowych, które w sposób przemyślany należy oznakować. Należy wziąć pod uwagę, że
dostęp do linii może dotyczyć kilku operatorów, w tym także operatorów telekomunikacyjnych (np. dostęp do światłowodów w przewodach odgromowych i ich osprzętu, świetlnego oznakowania przeszkodowego, anten itp.).
6. Metody prowadzenia prac eksploatacyjnych
§ 25. 1. Prace eksploatacyjne przy urządzeniach elektroenergetycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:
1) pod napięciem;
2) w pobliżu napięcia;
3) przy wyłączonym napięciu.
Nowe bezpieczne odległości – coraz bliżej!
2. Minimalne odstępy w powietrzu od nieosłoniętych urządzeń i instalacji
elektrycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem, wyznaczające zewnętrzne granice strefy prac, mają następujące wartości:
Napięcie znamionowe urządzenia
lub instalacji elektrycznej
[kV]
≤1
3
6
10
15
76
Minimalny odstęp w powietrzu,
wyznaczający zewnętrzną granicę strefy prac
pod napięciem
w pobliżu napięcia
[mm]
[mm]
bez dotyku
300
60
1 120
90
1 120
120
1 150
160
1 160
Akty prawne
Napięcie znamionowe urządzenia
lub instalacji elektrycznej
[kV]
20
30
110
220
400
750
Minimalny odstęp w powietrzu,
wyznaczający zewnętrzną granicę strefy prac
pod napięciem
w pobliżu napięcia
[mm]
[mm]
220
1 220
320
1 320
1 000
2 000
1 600
3 000
2 500
4 000
5 300
8 400
3.Wartości określające minimalne odstępy, o których mowa w ust. 2, nie
mają zastosowania do prac wykonywanych przy urządzeniach elektroenergetycznych zasilania sieci trakcyjnej i kolejowej sieci trakcyjnej, pracujących
w systemie zasilania o napięciu 3 kV prądu stałego.
4. Wykonywanie prac przy urządzeniach elektroenergetycznych wymagających użycia sprzętu zmechanizowanego może odbywać się pod warunkiem,
że prowadzący eksploatację określi warunki prowadzenia tych prac, mając na
uwadze zachowanie odpowiedniego poziomu ich bezpieczeństwa.
5. Przed rozpoczęciem prac pod napięciem lub w pobliżu napięcia należy
zapewnić opracowanie i udostępnienie osobom skierowanym do tych prac instrukcji określających technologię, wymagane narzędzia oraz środki ochronne, które należy stosować podczas prowadzenia tych prac.
§ 26. Napięcie od urządzeń elektrycznych należy odłączyć w sposób uniemożliwiający pojawienie się napięcia na odłączonych urządzeniach i instalacjach.
§ 27. 1. Przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych odłączonych od napięcia należy:
1) zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia;
2) oznaczyć miejsce wyłączenia;
3) sprawdzić, czy nie występuje napięcie na odłączonych urządzeniach i instalacjach elektrycznych;
4) uziemić wyłączone urządzenia i instalacje elektryczne;
5) oznaczyć strefę pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
2. Uziemienie urządzeń i instalacji elektrycznych należy tak zlokalizować,
aby praca wykonywana była w strefie ograniczonej uziemieniami i co najmniej jedno uziemienie było widoczne z miejsca wykonywania pracy.
3. Jeżeli nie jest możliwe uziemienie urządzeń i instalacji w sposób określony w ust. 2, należy zastosować inne środki techniczne lub organizacyjne
zapewniające bezpieczeństwo prowadzenia prac zawarte w instrukcjach ich
wykonywania.
Komentarz: Odwrócenie hierarchii sposobów wykonania pracy, wymieniając na
pierwszym miejscu prace pod napięciem, jest oznaką zmian pod wymagania rynko-
Nr 170-171
77
Akty prawne
we, oczekiwania klientów. Cenną zmianą jest poszerzenie poziomów napięć często
występujących w budowie urządzeń i określenie dla nich wielkości stref pracy.
Mimo że nie występuje zwiększone zagrożenie z tytułu pomylenia odległości dla
urządzeń prądu przemiennego i stałego, gdyż wartości w tabeli odnoszą się do prądu przemiennego, a dla stałego z reguły są wyższe – to uwzględniając stanowisko
specjalistów od trakcji elektrycznej wyłączono w § 25 ppkt. 3 ten poziom napięcia
popularny w kolejowej trakcji elektrycznej. W technice prac pod napięciem większość norm dotyczy prądu przemiennego 50 (60) Hz i podaje odpowiedniki prądu stałego np. narzędzia rzemieślnicze izolowane i izolacyjne przeznaczone są do
prac przy urządzeniach do 1 kV prądu przemiennego i 1,5 kV prądu stałego; ubiory
ekranujące przeznaczone do napięć 600 kV prądu przemiennego i 800 kV prądu
stałego.
Należy wziąć pod uwagę, że odległości wymienione w § 25 ppkt 2 służą jedynie do
kwalifikacji prac: pod napięciem lub w pobliżu napięcia i nie są tożsame z odległościami napięciowymi i ergonomicznymi (choć w skrajnym wypadku mogą być
równe lub uwzględniając współczynniki przepięć nawet wyższe! albo niższe). Jeżeli
występuje konieczność, to odległości ukształtowane na bazie odstępów elektrycznych
powinny być zawarte w instrukcji eksploatacji pod napięciem i/lub stanowiskowej.
Odstępy elektryczne podawane w przepisach, normach budowy urządzeń elektrycznych mogą znacząco różnić się od odstępów dla potrzeb eksploatacyjnych.
Bardzo dobrym rozwiązaniem zaproponowanym w §25 pkt. 4 jest użycie sprzętu zmechanizowanego w pobliżu urządzeń zwłaszcza czynnych, znajdujących się
pod napięciem i obciążonych prądowo, dla których prowadzący eksploatację określi
warunki prowadzenia tych prac; ale zachowanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa – może budzić wątpliwości lub być przyczyną błędów. Nie chodzi bowiem
o utrzymanie poziomu bezpieczeństwa transportu, dystrybucji energii (choć oczywiście w ogólnych rozważaniach także dotyczy tej sfery), ale bezpieczeństwa pracowników. W stosunku do własnych brygad, zespołów prowadzącego eksploatację
jest to zapis zrozumiały, ale w stosunku do obcych brygad zatrudnianych w ramach
np. outsourcingu – niekoniecznie, gdyż tamte zespoły mają swoich pracodawców,
którzy mogą określać, stosować inne odpowiednie poziomy bezpieczeństwa. Oczywiście może to rozstrzygać umowa między tymi stronami, ale trzeba o tym pamiętać.
Dla ułatwienia porównań zamieszczono wartości bezpiecznych odległości w wycofywanym Rozporządzeniu, w którym określano strefy prac zwymiarowane odległościami wokół nie osłoniętych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych lub ich
części znajdujących się pod napięciem.
Wielkości stref prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia stosowane w wycofywanym
Rozporządzeniu (Rozp. MG 1999)
Napięcie znamionowe
urządzenia
[kV]
do 1
powyżej 1 do 30
110
220
400
750
78
Strefa
prac pod napięciem
[mm]
do 300
do 600
do 1100
do 2500
do 3500
do 6400
prac w pobliżu napięcia
[mm]
powyżej 300 do 700
powyżej 600 do 1400
powyżej 1100 do 2100
powyżej 2500 do 4100
powyżej 3500 do 5400
powyżej 6400 do 8400
Akty prawne
Ostatecznie ukształtowane normy PN-EN 50110-1 i przywołanie w niej PN-EN
61472 umożliwiają bardziej niż kiedykolwiek precyzyjne wyznaczenie odległości
dla potrzeb realizacji prac eksploatacyjnych. Przypomnijmy, że kształtowanie odległości na przestrzeni lat powojennych zmieniało się w tym czasie trzy razy, obejmując okresy: 1953–1970, 1970–1999 i 1999–2013. Dokładniejsze analizy kształtowania przepisów podano w [2–6].
Sprawa konieczności wyznaczania odległości od urządzeń elektrycznych nie budzi wątpliwości. Jednak sformułowanie odległości w celu wymiarowania stref
prac pod napięciem, w tym strefy zagrożenia i ochronnej, są ciągle przedmiotem
analiz różnych grup Autorów, z różnych krajów, prezentowanych na forach IEC,
CENELEC oraz cyklicznych międzynarodowych konferencjach ICOLIM, ESMO
i CIGRE. Analizy i praktyka wielu specjalistów spowodowała i powoduje kolejne
próby znormalizowania wymagań, uwzględniające z jednej strony różnorodność
urządzeń, sieci i systemów elektroenergetycznych, z drugiej strony jest podyktowana
koniecznością ujednolicania kryteriów w celu ułatwienia transferu usług, technologii i sprzętu stosowanego w pracach elektrycznych.
7.Prace w warunkach szczególnego zagrożenia
§ 28. 1. Prace eksploatacyjne stwarzające możliwość wystąpienia szczególnego
zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego należy wykonywać na podstawie
polecenia pisemnego.
2. Do prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego należy zaliczyć w szczególności prace:
1-5) (elektrowniane)
6) wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych
lub ich części, znajdujących się pod napięciem;
7) przy urządzeniach elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia,
lecz uziemionych w taki sposób, że którekolwiek z uziemień nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy;
8) (sieci gazownicze, cieplne)
9) konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci trakcyjnej znajdującej się pod napięciem;
10) przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem, w tym przewodami trakcji
elektrycznej;
11) na skrzyżowaniach linii elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem lub mogących znaleźć się pod napięciem i przewodami trakcji
elektrycznej;
12) przy wyłączonym spod napięcia torze wielotorowej elektroenergetycznej
linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli którykolwiek z pozostałych torów linii pozostaje pod napięciem;
13) (instalacje paliw płynnych i gazowych)
Nr 170-171
79
Akty prawne
3. Szczegółowy wykaz prac, o których mowa w ust. 2, powinien być ustalony i aktualizowany w oparciu o przepisy wydane na podstawie art. 23715
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz wyniki identyfikacji
zagrożeń i oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, mogącymi wystąpić
podczas wykonywania prac.
4. Prace, o których mowa w ust. 2 i 3, wykonują co najmniej dwie osoby
w celu zapewnienia asekuracji.
Komentarz: Wyeliminowanie prac przy eksploatacji instalacji elektrycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia było przedmiotem rozważań
m.in. na konferencji ELSAF’2009. W pracach nad nowym Rozporządzeniem
były liczne głosy nie wymieniania jakichkolwiek tego typu prac, ostatecznie została
zmniejszona liczba przywołań z 9 na 6 rodzajów prac elektrycznych. Zwraca się
uwagę, że w stosunku do nowelizowanego Rozp., w którym były prace w warunkach
szczególnego zagrożenia, w nowym mowa jest o pracach „stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego”.
Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego za ww. Rozporządzeniem pozostawiono bez zmiany: pkt 6 (pkt 7 – Rozp. MG
1999) i pkt 10 (pkt 13); skorygowano: pkt 7 (stare brzmienie pkt 8: przy wyłączonych spod napięcia, lecz nie uziemionych, urządzeniach elektroenergetycznych lub
uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień – uziemiaczy nie jest widoczne
z miejsca pracy) oraz pkt 12 (stare brzmienie pkt 12: przy wyłączonym spod napięcia torze dwutorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli drugi tor linii pozostaje pod napięciem) – linie dwutorowe zastąpiono
liniami wielotorowymi; nowe: pkt 9 i 11 związane z trakcją elektryczną. Wyeliminowano: prace konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach
elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem; przy opuszczaniu i zawieszaniu przewodów na wyłączonych spod napięcia elektroenergetycznych liniach napowietrznych w przęsłach krzyżujących drogi kolejowe, wodne i kołowe, związane
z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenergetycznych; przy spawaniu, lutowaniu, wymianie stojaków oraz pojedynczych ogniw i całej baterii w akumulatorach;
przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez
upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach.
Uznanie postępu technologicznego i praktyki polskich przedsiębiorców pozwalające na wyeliminowanie ww. prac nie oznacza, że te prace mogą być uznane przez
prowadzących eksploatację jako właśnie o takim charakterze. Zaliczanie tych prac
należy do bieżącej praktyki i doświadczenia oraz oceny ryzyka po rzetelnej identyfikacji zagrożeń.
Należy zwrócić uwagę na zapis ppkt 4 – na temat asekuracji wypowiada się ISSA,
wskazując na ustalanie w miarę precyzyjnie czym się ma zajmować osoba asekurująca!
8.Polecenia wykonania pracy
§ 29. 1. Polecenie pisemne wykonywania pracy wydaje prowadzący eksploatację
lub osoby przez niego upoważnione.
80
Akty prawne
2. Polecenie pisemne wykonania pracy zawiera co najmniej:
1) numer polecenia;
2) określenie osób odpowiedzialnych za organizację oraz wykonanie pracy;
3) określenie zakresu prac do wykonania i strefy pracy;
4) określenie warunków i środków ochronnych niezbędnych do zapewnienia bezpiecznego przygotowania i wykonania poleconych prac;
5) wyznaczenie terminu rozpoczęcia i zakończenia prac oraz przerw w ich
wykonaniu.
3. Prowadzący eksploatację może określić dodatkowy zakres informacji,
które powinny zostać umieszczone w poleceniu pisemnym.
4. Polecenie pisemne należy przechowywać przez okres nie krótszy niż 30
dni od daty zakończenia pracy.
5. Sposób rejestrowania, wydawania, przekazywania, obiegu i przechowywania poleceń pisemnych ustala prowadzący eksploatację.
Komentarz: Organizacja prac w zakresie wydawania poleceń pozostaje w gestii
prowadzących eksploatację i sądzić należy, że organizacje skupiające przedstawicieli koncernów energetycznych pokuszą się na stworzenie wzorcowych, wspólnych
formularzy poleceń. Nie ma przeciwwskazań do pozostawienia starych, ale rozważyć należy nowy lub zweryfikować posiadany, stosowany sposób potwierdzania wykonania identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka.
9.Prace bez polecenia
§ 30. Bez polecenia jest dozwolone:
1) wykonywanie czynności związanych z ratowaniem zdrowia lub życia
ludzkiego;
2) zabezpieczanie urządzeń energetycznych przed zniszczeniem;
3) prowadzenie przez osoby uprawnione i upoważnione prac eksploatacyjnych zawartych w instrukcjach eksploatacji.
Komentarz: Dwa pierwsze punkty pozostawiają swego rodzaju niedosyt interpretacyjny odnoszący się do kultury przedsiębiorstwa i społeczności zawodowych. Chodzi
o ratowanie z zachowaniem rozsądku i wiedzy w jaki sposób to ratownictwo stosować. Zapewne wkrótce przekonamy się o potrzebie szkoleń w tym zakresie. Niefachowe udzielania pierwszej pomocy może być przyczyną pogorszeniu stanu zdrowia
poszkodowanego, a zabezpieczanie urządzeń musi mieć racjonalne, uzasadnione
działanie – w jaki sposób zabezpieczenia stosować przy płonącym transformatorze?
10.Organizacja prac eksploatacyjnych
§ 31. 1. Organizując na polecenie prace eksploatacyjne należy uwzględnić wymagania zawarte w instrukcjach eksploatacji, o których mowa w § 4, oraz zapewnić:
1)skoordynowanie wykonania prac z ruchem urządzeń energetycznych,
obejmujące w szczególności:
Nr 170-171
81
Akty prawne
a) określenie zakresu oraz kolejności wykonywania czynności łączeniowych związanych z przygotowaniem i likwidacją strefy pracy, jeżeli
wymaga tego bezpieczeństwo lub technologia wykonywania prac,
b) wydanie zezwolenia na przygotowanie, przekazanie i likwidację strefy
pracy,
c) ustalenie kolejności prowadzenia prac, przerwania, wznowienia lub
zakończenia prac,
d) wydanie zezwolenia na uruchomienie urządzeń energetycznych, przy
których była wykonywana praca, jeżeli w związku z jej wykonywaniem były one wyłączone z ruchu;
2) przygotowanie i przekazanie strefy pracy, obejmujące w szczególności:
a) uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności łączeniowych,
b) wyłączenie urządzeń z ruchu, jeżeli wymaga tego technologia lub bezpieczeństwo wykonywanych prac, oraz ich zabezpieczenie przed przypadkowym uruchomieniem lub doprowadzeniem czynników stwarzających zagrożenie,
c) zastosowanie wymaganych zabezpieczeń na wyłączonych urządzeniach oraz sprawdzenie, czy zostały usunięte czynniki stwarzające
zagrożenie, takie jak: napięcie, ciśnienie, woda, gaz, temperatura,
d) oznaczenie strefy pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa,
e) poinformowanie kierującego zespołem o zagrożeniach występujących
w strefie pracy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie,
f) dopuszczenie do pracy;
3) rozpoczęcie i wykonanie pracy, obejmujące w szczególności:
a) dobór osób do wykonania poleconej pracy,
b) sprawdzenie przez kierującego zespołem przygotowania strefy pracy
i przejęcie jej, jeżeli została przygotowana właściwie,
c)zaznajomienie członków zespołu z występującymi zagrożeniami
w strefie pracy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie oraz z metodami bezpiecznego wykonywania pracy,
d) egzekwowanie od członków zespołu stosowania właściwych środków
ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego oraz narzędzi
i sprzętu,
e) zapewnienie wykonania pracy w sposób bezpieczny;
4) zakończenie pracy i likwidacja strefy pracy, obejmujące w szczególności:
a) sprawdzenie, czy praca została zakończona, a sprzęt i narzędzia usunięte ze strefy pracy,
b) opuszczenie strefy pracy przez zespół,
c) usunięcie środków ochronnych użytych do przygotowania strefy pracy i jej zabezpieczenia lub używanych przy wykonywaniu pracy,
d) poinformowanie o zakończeniu pracy i gotowości urządzeń lub instalacji do ruchu;
5) rejestrowanie, w formie określonej przez prowadzącego eksploatację,
ustaleń, o których mowa w pkt 1–4;
82
Akty prawne
6) ustalenie zasad wyznaczania koordynatora w rozumieniu art. 208 ustawy
z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, określenie jego zakresu obowiązków i sposobu ich realizacji.
2. Do obowiązków koordynatora, o którym mowa w ust. 1 pkt 6, należy
w szczególności:
1) ustalenie harmonogramu prac uwzględniającego zadania wszystkich
zespołów realizujących prace, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo lub
technologia ich wykonywania;
2) zapewnienie współpracy osób kierujących pracami zespołów i osób
nadzorujących te prace;
3) ustalenie sposobu łączności i sposobu alarmowania w sytuacji zaistnienia zagrożenia lub awarii.
Komentarz: Ten punkt wywołał wiele zasadnych wątpliwości i komentarzy, że po
konsultacjach z członkami zespołu z ramienia PTPiREE przygotowano propozycje
poprawek w formie sprostowania.
Koordynator może mylić się z dotychczasowym stanowiskiem koordynującego,
a więc należy te stanowiska rozważnie zapisać.
Kilka wydawałoby się oczywistych działań, np. sposobów alarmowania, gdy zespół
liczy kilkadziesiąt osób (np. przy przeciąganiu przewodów), wymaga nie tylko ustalenia, sprawdzenia, ale i doświadczenia skuteczności przyjętych rozwiązań.
11.Przerwy w pracy
§ 32. 1. W każdym zespole wyznacza się osobę kierującą zespołem.
2. W przypadku opuszczenia strefy pracy przez kierującego zespołem dalsze
wykonywanie pracy musi zostać przerwane, a zespół wyprowadzony z tej strefy.
3. Kierujący zespołem przed każdym wznowieniem pracy jest obowiązany
dokonać dokładnego sprawdzenia zabezpieczenia strefy pracy.
4. Jeżeli podczas sprawdzenia, o którym mowa w ust. 3, zostanie stwierdzone pogorszenie warunków bezpieczeństwa w strefie pracy, wznowienie pracy
może nastąpić po doprowadzeniu warunków do wymaganego poziomu bezpieczeństwa.
Komentarz: Wyprowadzenie pracowników z strefy pracy nie oznacza pozostawienia sprzętu w tej strefie, co w przypadku prac pod napięciem może być nie tylko bardzo istotne, ale sprawdzenie wówczas rozciąga się niejako na ocenę bezpieczeństwa
z punktu widzenia stosowanych środków ochronnych.
12. Ograniczenia w wykonywaniu prac
§ 33. Podczas wykonywania pracy zabronione jest w szczególności:
1) rozszerzanie pracy poza zakres i strefę pracy określone w poleceniu;
2) dokonywanie zmian w zastosowanych zabezpieczeniach, jeżeli miałoby to
pogorszyć poziom bezpieczeństwa przy wykonywaniu prac.
Nr 170-171
83
Akty prawne
Komentarz: W praktyce spotyka się różne „wybiegi” prowadzących eksploatację,
aby konieczne prace dodatkowe pojawiające się w trakcie wykonywania poleconej
pracy wykonać. Oczywiście żaden przepis i najbardziej szczegółowa instrukcja nie
uwzględni „bogactwa” przypadków spotykanych w praktyce. Zatem powierzanie
pracy osobom kompetentnym powinno być podstawowym obowiązkiem organizującym bezpieczne procesy pracy. Trudno przewidzieć, czy prowadzący eksploatację
zdecydują się w swoich firmach na doprecyzowanie jakie rozszerzanie pracy zabraniają lub wręcz odwrotnie – dopuszczają (tzn. nie uznają za wyjście poza zakres
i strefę pracy).
II.Komentarze do zapisów nowego Rozporządzenia MG w sprawie bhp w zakresie prac przy urządzeniach energetycznych w procesach wytwarzania, przetwarzania, magazynowania i użytkowania paliw i energii
Analizą objęto wybrane paragrafy 9–24 i 28 Rozporządzenia dotyczące organizacji prac przy urządzeniach energetycznych związanych z eksploatacją urządzeń energetycznych w procesach wytwarzania, przetwarzania, magazynowania
i użytkowania paliw i energii. Do omówienia wybrano interpretację par. 28 analogicznie jak dla urządzeń elektroenergetycznych. Natomiast paragrafy od 9 do 24
poukładano autorsko w grupy tematyczne.
1.Prace w warunkach szczególnego zagrożenia
§ 28. 1. Prace eksploatacyjne stwarzające możliwość wystąpienia szczególnego
zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego należy wykonywać na podstawie
polecenia pisemnego.
2. Do prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego należy zaliczyć w szczególności prace:
1) wewnątrz niebezpiecznych przestrzeni zamkniętych, komór paleniskowych kotłów, kanałów spalin, elektrofiltrów, absorberów, walczaków kotłów, kanałów i lejów zsypowych, rurociągów sieci cieplnych oraz w zbiornikach paliw płynnych i gazowych;
2) wewnątrz zasobników węgla lub biomasy oraz zasobników pyłu węglowego lub biomasy;
3) niebezpieczne pod względem pożarowym wykonywane w strefach zagrożenia wybuchem;
4) w obiegach wody elektrowni i elektrociepłowni wymagające wejścia do
kanałów, rurociągów, rur ssawnych i zbiorników, jak również prace na
ujęciach i zrzutach wody wykonywane z pomostów, łodzi lub barek oraz
prowadzone pod powierzchnią wody;
5) z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowego, wykonywane wewnątrz turbin wiatrowych lub gondoli oraz prace z zakresu
zewnętrznej konserwacji gondoli lub śmigieł wirnika turbiny wiatrowej;
6–7) (sieci elektroenergetyczne)
84
Akty prawne
8) w wykopach, z zakresu konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowego,
wykonywane przy gazociągach lub innych urządzeniach gazowniczych
oraz rurociągach sieci cieplnych;
9–12)(sieci elektroenergetyczne)
13) konserwacyjne, remontowe lub montażowe przy urządzeniach i instalacjach rozładowczych paliw płynnych i gazowych.
3. Szczegółowy wykaz prac, o których mowa w ust. 2, powinien być ustalony i aktualizowany w oparciu o przepisy wydane na podstawie art. 23715
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz wyniki identyfikacji
zagrożeń i oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, mogącymi wystąpić
podczas wykonywania prac.
4. Prace, o których mowa w ust. 2 i 3, wykonują co najmniej dwie osoby
w celu zapewnienia asekuracji.
Komentarz: W pracach nad nowym Rozporządzeniem – powtórzmy – były liczne
głosy nie wymieniania jakichkolwiek tego typu prac, ostatecznie została zmniejszona liczba przywołań z 12 na 7 rodzajów prac przy urządzeniach innych niż elektroenergetyczne. Zwraca się uwagę, że w stosunku do nowelizowanego Rozp., w którym
były prace w warunkach szczególnego zagrożenia, w nowym mowa jest o pracach
„stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia
i życia ludzkiego”.
Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego za ww. Rozporządzeniem pozostawiono bez zmiany: pkt 4 (pkt 5 – Rozp. MG
1999); skorygowano: pkt 1 (pkt 1 rozszerzono o słowa: niebezpiecznych przestrzeni
zamkniętych), pkt 2 (pkt 2 dodając biomasę; usuwając pozostałe z wyjątkiem zasobników węgla i pyłu węglowego), pkt 8 (pkt 17 zastąpiono naprawy i przeglądy
– konserwacją, remontami i pracami kontrolno-pomiarowymi; wyeliminowano
rurociągi sieci cieplnej), pkt 13 (pkt 15 dodano prace montażowe, usunięto rurociągi spustowe i pompy rozładowcze wraz z ich instalacjami); nowe: pkt 3 (niebezpieczne pod względem pożarowym wykonywane w strefach zagrożenia wybuchem),
pkt 5 (z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowego wykonywane wewnątrz turbin wiatrowych lub gondoli oraz prace z zakresu zewnętrznej
konserwacji gondoli lub śmigieł wirnika turbiny wiatrowej). Wyeliminowano: ze
starego Rozp. punkty 3, 4, 16, 18–21.
Uznanie postępu technologicznego i praktyki polskich przedsiębiorców pozwalające
na wyeliminowanie ww. prac nie oznacza, że te prace mogą być uznane przez prowadzących eksploatację jako właśnie o takim charakterze. Należy zwrócić uwagę na zapis ppkt 4 – na temat asekuracji wypowiada się ISSA wskazując na ustalanie w miarę
precyzyjnie czym się ma zajmować osoba asekurująca!
2.Prace w przestrzeniach zamkniętych
§ 9. Prace eksploatacyjne wewnątrz urządzeń energetycznych należy wykonywać
zgodnie z odpowiednimi wymaganiami dla prac w zbiornikach, kanałach,
urządzeniach technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, określonymi w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nr 170-171
85
Akty prawne
§ 10. 1. Jeżeli w zamkniętym wnętrzu urządzenia energetycznego mogą gromadzić się lub występować pary cieczy lub gazy stwarzające zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa, przed każdym wejściem do zamkniętego wnętrza
tego urządzenia należy:
1) dokonać pomiaru stężenia par cieczy lub gazów w tym wnętrzu;
2) sprawdzić, czy stężenie par cieczy lub gazów nie przekracza:
a) dopuszczalnych wartości określonych w przepisach dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy lub
b) wartości określonych w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów;
3) doprowadzić do obniżenia stężenia par cieczy lub gazów co najmniej do
dopuszczalnego poziomu, w przypadku gdy stężenie przekracza dopuszczalne wartości.
2. Jeżeli nie jest możliwe obniżenie stężenia par cieczy lub gazów poniżej
wartości, o których mowa w ust. 1 pkt 3, rozpoczęcie i prowadzenie prac
eksploatacyjnych jest dopuszczalne po zapewnieniu odpowiednich środków
ochronnych, zawartych w instrukcji prowadzenia tych prac.
3. Czynności oraz wyniki pomiarów, o których mowa w ust. 1, należy rejestrować.
§ 12. 1. Prace eksploatacyjne w kotłach lub zbiornikach należy wykonywać po ich
technologicznym wyłączeniu, skutecznym przewietrzeniu oraz zabezpieczeniu przed wystąpieniem czynników mogących stwarzać zagrożenia dla osób
wykonujących te prace.
2. Podczas przebywania osób wewnątrz kotłów lub zbiorników wszystkie
włazy należy otworzyć, a jeżeli nie jest to wystarczające do dotrzymania wymaganych parametrów powietrza w kotle lub zbiorniku, należy stosować stały nadmuch powietrza.
§ 13. 1. Prace eksploatacyjne w kotłach oraz w komorach, kanałach i rurociągach
sieci cieplnych nie mogą być wykonywane w temperaturze powyżej 40 °C.
2. Osobom usuwającym awarię przy urządzeniach, o których mowa w ust. 1,
w temperaturze powyżej 40 °C, należy zapewnić:
1) napoje chłodzące i środki obniżające temperaturę powietrza;
2) środki ochrony indywidualnej, przerwy w pracy i miejsce odpoczynku,
ustalane indywidualnie w zależności od warunków i specyfiki pracy.
3.Prace w strefach zagrożonych wybuchem
§ 11. 1. Prace eksploatacyjne, przy wykonywaniu których jest możliwe gromadzenie się lub występowanie pyłów, gazów, par cieczy lub mgieł stwarzających
zagrożenie powstania pożaru lub wybuchu, należy prowadzić po usunięciu
tego zagrożenia lub zastosowaniu środków ochronnych zgodnie z instrukcjami wykonywania tych prac.
2. Udostępniona strefa pracy, w której istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinna spełniać wymagania określone w przepisach
86
Akty prawne
dotyczących minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej.
4. Jednoczesne prowadzenie prac
§ 14. Zabronione jest wykonywanie prac eksploatacyjnych wewnątrz urządzeń
energetycznych na co najmniej dwóch poziomach równocześnie, jeżeli stanowiska pracy zostały usytuowane jedno nad drugim, bez wymaganego zabezpieczenia.
5.Prace przy izotopowych źródłach promieniowania
§ 15. 1. Prace eksploatacyjne, na których lub w których zainstalowano izotopowe
źródła promieniowania, należy wykonywać po uprzednim zdemontowaniu
i zabezpieczeniu izotopowych źródeł promieniowania lub zabezpieczeniu
przed promieniowaniem osób wykonujących te prace.
2. Zasady organizacji prac, przy których występuje narażenie na promieniowanie jonizujące, określają przepisy prawa atomowego.
6.Prace eksploatacyjne wewnątrz urządzeń i instalacji służących do dostarczania oraz magazynowania paliw
§ 16. 1. Prace eksploatacyjne wewnątrz urządzeń i instalacji służących do dostarczania oraz magazynowania paliw wymagające wyłączenia tych urządzeń
i instalacji z ruchu należy wykonywać po:
1) całkowitym odcięciu dopływu paliwa;
2) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ paliwa przed
ich przypadkowym otwarciem;
3) opróżnieniu urządzenia i instalacji z paliwa, jeżeli z przyczyn technologicznych lub bezpieczeństwa jest to wymagane;
4) zamknięciu armatury i urządzeń odcinających odpływ paliwa i sprawdzeniu ich szczelności; w przypadku stwierdzenia nieszczelności – po doprowadzeniu do wyeliminowania tych nieszczelności;
5) zastosowaniu określonych w instrukcjach środków ochronnych zabezpieczających przed wystąpieniem czynników mogących stwarzać zagrożenie
dla osób wykonujących prace;
6) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury lub urządzeń odcinających dopływ
paliwa znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
2. Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub
urządzeń odcinających dopływ paliwa, należy zastosować dodatkowe środki
techniczne określone w instrukcjach wykonywania tych prac.
7.Prace eksploatacyjne przy instalacjach cieplnych
§ 17. 1. Prace eksploatacyjne przy instalacjach cieplnych wymagające wyłączenia
tych instalacji z ruchu należy wykonywać po:
1)odłączeniu odcinków instalacji, na których mają być prowadzone prace,
poprzez zamknięcie armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego;
Nr 170-171
87
Akty prawne
2)zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ czynnika
grzewczego przed przypadkowym otwarciem;
3) rozprężeniu, odwodnieniu i wychłodzeniu instalacji, jeżeli wymaga tego
technologia prac;
4) sprawdzeniu szczelności armatury lub urządzeń odcinających dopływ
czynnika grzewczego;
5) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury lub urządzeń odcinających dopływ
czynnika grzewczego znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
2. Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub
urządzeń odcinających dopływ czynnika grzewczego, należy zastosować dodatkowe środki techniczne wymienione w instrukcjach wykonywania tych
prac.
3. Wymagania, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą prac, dla których zastosowana technologia nie przewiduje wyłączeń urządzeń lub instalacji z ruchu.
8.Prace eksploatacyjne przy urządzeniach hydrotechnicznych
§ 18. 1. Prace eksploatacyjne przy rurociągach, armaturze lub hydrotechnicznych
urządzeniach odcinających, wymagających wyłączenia ich z ruchu, należy
wykonywać po:
1) odłączeniu odcinków, na których mają być prowadzone prace, poprzez
zamknięcie armatury lub hydrotechnicznych urządzeń odcinających;
2) zamknięciu dopływu wody, sprawdzeniu, czy zamknięcia odcinające dopływ wody są szczelne;
3) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających przed przypadkową
zmianą położenia;
4) rozprężeniu i odwodnieniu rurociągów, urządzeń lub instalacji hydrotechnicznych, na których mają być prowadzone prace, jeżeli wymaga tego
technologia prac;
5) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury i hydrotechnicznych urządzeń odcinających znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
2. Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub
urządzeń odcinających dopływ cieczy lub innych czynników, do fragmentu,
na którym mają być wykonywane prace, należy zastosować dodatkowe środki
techniczne zawarte w instrukcjach wykonywania tych prac.
§ 19. 1. Prace eksploatacyjne w rurach ssących turbin wodnych, pompoturbinach
i turbinach wodnych umieszczonych w komorach otwartych oraz komorach
odwodnień należy wykonywać po:
1) całkowitym odcięciu dopływu wody poprzez zamknięcie armatury i urządzeń odcinających jej dopływ;
2) zabezpieczeniu armatury lub urządzeń odcinających dopływ wody przed
ich przypadkowym otwarciem;
3) odwodnieniu komór;
88
Akty prawne
4) oznaczeniu strefy pracy oraz armatury i urządzeń odcinających odpowiednimi znakami lub tablicami bezpieczeństwa.
2. Jeżeli niewystarczającym zabezpieczeniem jest zamknięcie armatury lub
urządzeń odcinających dopływ wody, do odcinka, na którym mają być wykonywane prace, należy zastosować dodatkowe środki techniczne wymienione
w instrukcjach wykonywania tych prac.
§ 20. Prace podwodne w siłowniach wodnych i budowlach hydrotechnicznych,
w tym wewnątrz sztolni, rurociągów doprowadzających i odprowadzających,
należy wykonywać przy wyłączonych i zabezpieczonych przed załączeniem
turbinach, hydrozespołach i pompach, w sposób i na zasadach uwzględniających wymagania przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy przy
wykonywaniu prac podwodnych, w zakresie, w jakim mają one zastosowanie.
§ 21. 1. Prace eksploatacyjne z użyciem sprzętu pływającego przy urządzeniach,
instalacjach i budowlach hydrotechnicznych należy wykonywać przy wyłączonych oraz zabezpieczonych przed przypadkowym załączeniem turbinach,
hydrozespołach i pompach.
2. Turbiny, hydrozespoły i pompy, o których mowa w ust. 1, należy w sposób czytelny oznaczyć znakami lub tablicami bezpieczeństwa informującymi
o zakazie ich uruchamiania.
9.Prace eksploatacyjne przy urządzeniach i instalacjach gazowych
§ 22. Prace eksploatacyjne przy urządzeniach i instalacjach gazowych należy wykonywać, przestrzegając wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy określonych
w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalacji gazu ziemnego.
10.Prace eksploatacyjne przy urządzeniach z wodorem
§ 23. 1. Przed przystąpieniem do prac eksploatacyjnych w strefie generatorów
elektrycznych chłodzonych wodorem, przy zbiornikach wodoru, elektrolizerach wody oraz składach butli napełnionych wodorem przeprowadza się
pomiary stężeń występujących gazów i kontroluje, czy stężenie nie osiąga
wartości określonych w przepisach w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, po przekroczeniu których
grozi niebezpieczeństwo wystąpienia wybuchu.
2. Rozpoczęcie prac, o których mowa w ust. 1, może nastąpić po usunięciu
lub zminimalizowaniu zagrożenia pożarem lub wybuchem oraz obniżeniu
stężeń co najmniej do wartości określonych w przepisach, o których mowa
w ust. 1, oraz zastosowaniu środków ochronnych.
3. Wyniki pomiarów stężeń, o których mowa w ust. 1, należy rejestrować.
§ 24. 1. Przed przystąpieniem do prac eksploatacyjnych wymagających wyłączenia generatorów elektrycznych, instalacji lub zbiorników wodoru oraz elektrolizerów wody z ruchu należy:
1) całkowicie odciąć dopływ wodoru do tych urządzeń i instalacji;
Nr 170-171
89
Akty prawne
2) usunąć wodór z tych urządzeń i instalacji i przedmuchać je gazem obojętnym;
3) sprawdzić szczelność armatury lub urządzeń odcinających dopływ wodoru, przeprowadzając pomiary obecności wodoru w wyłączonych urządzeniach i instalacjach;
4) zabezpieczyć armaturę lub urządzenia odcinające przed przypadkowym
otwarciem;
5) oznaczyć strefę pracy oraz armaturę lub urządzenia odcinające znakami
lub tablicami bezpieczeństwa;
6) rejestrować wyniki pomiarów obecności wodoru.
2. Czynności, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą prac w zakresie obsługi
oraz prac kontrolno-pomiarowych lub konserwacji, jeżeli instrukcje eksploatacji tak stanowią.
2. Podsumowanie
To tylko najistotniejsze, subiektywnie wybrane przypadki, których komentarz
powinien być zarzewiem dyskusji. Tym samym nie ma tu prawd objawionych i być
może niektóre stwierdzenia wymagają dalszych wyjaśnień. Ograniczenie z 88 wycofywanego do 35 punktów nowego Rozporządzenia przybliża nas do bardziej uniwersalnej formy kształtowania przepisów BHP dla bezpieczeństwa procesów pracy.
Przepis rangi Rozporządzenia nie donosi się do wszystkich aspektów bezpieczeństwa pracy, warto uzupełniać przestrzeń tworzonych własnych zakładowych przepisów i instrukcji dostępnymi normami technicznymi, np. IEC, IEEE, EN, PN, SEP
i poradnikami organizacji międzynarodowych, np. CIGRE, ISSA. Normy przedstawiają w krajach UE najwyższej rangi uznane reguły techniczne, choć stosowanie ich
jest w zasadzie dobrowolne. Liberalizują handel, pobudzają rozwój rynku, chronią
obywateli – zarówno producentów, jak i konsumentów, a przede wszystkim wzmacniają konkurencyjność, normują jednolitość podejścia do usług.
Doświadczenia wielu krajów zawarte w przywoływanej w artykule normie PN-EN 50110-1:2005 Eksploatacja urządzeń elektrycznych oraz PN-EN 50110-2 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (załączniki krajowe), podająca po raz pierwszy krajowe akty prawne – pięć ustaw, stanowi silną przesłankę do wykorzystania idei tam
ukształtowanych do poprawy krajowych przepisów wykonawczych.
Czy są to rewolucyjne zmiany w podejściu do bezpieczeństwa pracy? – raczej
ewolucyjne, ciągle zbliżające do uniwersalnej dbałości o zdrowie i życie pracowników. Niestety, ciągle w Polsce wypadkom przy pracy ulega 90–100 tysięcy rocznie,
więc jest co doskonalić. Rewolucyjność podejścia do procesów pracy zależy dziś od
świadomego, chętnego zmierzenia się z cywilizacyjnym doświadczeniem, najlepszymi praktykami, nowoczesnymi metodami zarządzania i wykorzystania ich w tworzeniu, kształtowaniu bezpieczeństwa pracy zarówno w interesie pracowników, jak
i pracodawców. Nie tylko osiągnięcia psychologii behawioralnej, ale stosowanie
w codziennej praktyce zasad identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka otworzy nowe
pole aktywności zawodowej. Otwartość na nowe kierunki bezpieczeństwa pracy po90
Akty prawne
zwoli lepiej zrozumieć i tolerować pojawienie się inteligentnych maszyn, zautomatyzowanych procesów i robotów.
Na zakończenie należy wyrazić życzenie rychłego uzupełnienia komentarzami
zapisów innych niż związane z eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych.
3. Literatura
1. Durowicz J., Bednarczyk M., Pachucki K.: Nowe rozporządzenie dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych personelu i otoczenia.
Materiały z XI Konferencji Prace pod napięciem, Zielona Góra 2013.
2. Dudek B.: Kształtowanie odległości dla potrzeb prac eksploatacyjnych przy
urządzeniach 0,4–800 kV. INPE nr 116, 2009.
3. Dudek B.: Prace w warunkach szczególnego zagrożenia. INPE nr 116, 2009.
4. Dudek B.: Porażająca wypadkowość, Atest nr 9, 2009.
5. Dudek B.: Z dystansem do odległości od urządzeń elektroenergetycznych, Atest
nr 8, 2009.
6. PTPiREE: Spotkanie seminaryjne kierowników i pracowników Wydziałów
BHP i ochrony środowiska, Materiały szkoleniowe, Niepołomice, 2009.
7. Dudek B., Durowicz J., Schwann M., Pachucki K.: Relacja PN-EN 50110 Eksploatacja urządzeń elektrycznych a krajowe przepisy wykonawcze do ustawy
Kodeks pracy – wybrane problemy. Materiały z X Konferencji Prace pod napięciem, Łódź 2010.
Nr 170-171
91