docStosunek Wielkiej Brytanii do procesu integracji europejskiej i unii
download 
Reklamacja Transkrypt
Stosunek Wielkiej Brytanii do procesu integracji europejskiej i unii
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro” Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej Ewa Pawlak – Lewandowska, Jolanta Supeł Stosunek Wielkiej Brytanii do procesu integracji europejskiej i unii monetarnej Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dra hab. Janusza Bilskiego, w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych 0 Łódź 2016 Spis treści Wstęp…………………………………………………………………………………………2 Rozdział 1. Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie 1.1 Procesy integracji gospodarczej i walutowej w Europie...............................…………5 1.2 Kryteria konwergencji nominalne……………………………………………………….9 1.3 Zasady funkcjonowania strefy euro…………………………………………………….12 Rozdział 2. Wielka Brytania w Unii Europejskiej 2.1 Miejsce Wielkiej Brytanii w procesie integracji europejskiej po II wojnie światowej...............………………………………………………………………………..16 2.2 Sytuacja gospodarcza po kryzysie z 2007 r……………………………………………..20 Rozdział 3. Przyczyny pozostania Wielkiej Brytanii poza unią walutową. 3.1 Motywy polityczne pozostania Wielkiej Brytanii poza strefą euro…………………..29 3.2 Motywy gospodarcze pozostania Wielkiej Brytanii poza strefą euro oraz perspektywy przystąpienia………………………………………………………………………………….32 Zakończenie …………………………………………………………………………………37 Bibliografia………………………………………………………………………………….41 Spis tabel i wykresów ………………………………………………………………………43 1 Wstęp "Pomimo tego, że Wielka Brytania jest tylko jednym członkiem, dopóki jest członkiem, dopóty status Europy pozostanie niejednoznaczny, ani międzyrządowy ani ponadnarodowy" , to stwierdzenie premiera Danii J. Rasmusena najlepiej oddaje znaczenie roli Wielkiej Brytanii w tworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej w Europie. Chociaż Wielka Brytania sama wysuwała pomysły zjednoczenia Europy (W. Churchill 1946 rok), aktywnie uczestniczyła w budowaniu wizji jej struktur, to do budowanej po wojnie wspólnoty gospodarczej przystąpiła dopiero w 1973 roku i to na własnych, specyficznych warunkach: a mianowicie z prawem a nie obowiązkiem przystąpienia do unii walutowej. Do dziś dyskusja o tym, co Wielka Brytania traci a co zyskuje na integracji, jest żywa nie tylko w samej Wielkiej Brytanii, której temat Brexitu", czyli ewentualnego opuszczenia Unii przez Wielką Brytanię, ma być badany w ogólnonarodowym referendum 23-go czerwca 2016 roku, ale także w pozostałych państwach wspólnoty. Wielka Brytania to bodajże jedyne państwo, które spełniając wymogi trzeciego etapu integracji, (tzw. kryteria konwergencji, określone w traktacie z Mastricht) do unii nie przystąpiła przez wiele lat, a mimo to wpływała znacząco na politykę unii i jej kształt. Historia relacji Wielkiej Brytanii z Unią Europejską, ewolucja poglądów na członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej Walutową w samej Wielkiej Brytanii to materiał na samodzielną książkę ale z racji ograniczeń pracy dyplomowej zmuszone byłyśmy do skoncentrowania się na kilku podstawowych zagadnieniach i mocnej selekcji materiału. W pracy zajmujemy się głównie spojrzeniem na relacje między UGiW a Wielką Brytanią od strony korzyści i zagrożeń, jakie UGiW przynosi dla samych Brytyjczyków. Interesuje nas odpowiedź na pytanie jakich zagrożeń a jakich pozytywnych zmian upatrują oni w członkostwie w UGiW i jakie przyczyny spowodowały takie właśnie podejście. W tym celu w rozdziale drugim zajmujemy się historią uczestnictwa Wielkiej Brytanii w UGiW, jej sytuacją polityczną i gospodarczą, aby pokazać szczególne miejsce jakie Wielka Brytania zajmuje nie tylko w Europie ale i na świecie oraz przedstawić jak mocno polityczne spory 2 wewnątrzpaństwowe wpływały na nastawienie do UGiW i jak mocno bazowały one na przekonaniach Brytyjczyków o własnej, wyjątkowej roli do odegrania na świecie. Aby móc pokazać gdzie brytyjskie interesy są zgodne z polityką UGiW a gdzie pojawia się ich konflikt, w pierwszym rozdziale opisałyśmy powstanie i rolę UGiW ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów gospodarczych, które wyznaczają progi niezbędne do tego, aby dane państwo stało się członkiem UGiW. Rozdział pierwszy zawiera także skrócony opis unii walutowej, ponieważ sprawa rezygnacji z waluty narodowej czyli w tym wypadku funta szterlinga i zamiany jej na euro budzi w Wielkiej Brytanii niemal tyle samo kontrowersji co kwestia podporządkowania prawa narodowego prawu europejskiemu. Dlatego też w tym rozdziale pokazujemy, czym w istocie jest dla państwa przyjęcie euro, z jakimi wiąże się to konsekwencjami i jaki wpływ ma na gospodarkę państwa, które się na to decyduje. Do tego tematu w kontekście Wielkiej Brytanii powracamy w rozdziale trzecim. Informacje na temat Wielkiej Brytanii i jej relacji z UGiW nie byłyby pełne, gdybyśmy nie pokusiły się o próbę opisania mocarstwowych zakusów Wielkiej Brytanii wynikających z jej historii, szczególnego położenia, powiązań gospodarczych z byłymi koloniami, znaczącą rolą finansów Londyńskiego City i przede wszystkim upodobnienia podejścia do finansów czy gospodarki do Stanów Zjednoczonych Ameryki. W rozdziale drugim opisujemy m.in. powstanie małej koalicji gospodarstw państw zachodnioeuropejskich, która w 1960 roku została podpisana w Sztokholmie (EFTA). Ponieważ nastawienie do członkostwa w UGiW zmieniało się w czasie, rozdział drugi zawiera skrócony opis tego podejścia. Przede wszystkim jednak w rozdziale drugim pokazujemy niektóre dane makroekonomiczne Wielkiej Brytanii po to, aby mocniej zobrazować jej rolę w świecie i jej wyjątkową sytuację gospodarczą. Rozdział trzeci stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy Wielka Brytania więcej zyskuje czy traci na członkostwie w UGiW. Ukazujemy jak gospodarka Wielkiej Brytanii dziś skorelowana jest z gospodarką UGiW i czy dalsze pogłębianie integracji przyniosłoby większe korzyści niż rezygnacja z uczestnictwa w UGiW. Jednocześnie rezygnujemy z prób opisania, jakie konsekwencje dla samej UGiW przyniosłoby wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, doszłyśmy bowiem do wniosku, że to wykracza poza ramy naszej pracy, gdyż interesuje nas spojrzenie od strony Wielkiej Brytanii. Celowo więc ograniczamy temat aktualnej dyskusji nad wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, a koncentrujemy się na wadach i zaletach jego uczestnictwa dla Wielkiej Brytanii. Staramy się podejść do 3 tematu spoglądając oczami samych Brytyjczyków, uwzględniając ich przekonanie o wyjątkowości własnego państwa, historii czy nawet misji jaką mają do odegrania we współczesnym świecie. W rozdziale trzecim podejmujemy również próbę odpowiedzi na pytanie, co jest dla Wielkiej Brytanii najlepsze z jej gospodarczego i politycznego punktu widzenia, chociaż mamy pewność, że nie wyczerpujemy tego inspirującego tematu. Być może jednak przyczyniamy się do zrozumienia i pogłębienia wiedzy na temat tego, jak specyficzną rolę odgrywa Wielka Brytania w budowaniu i tworzeniu UGiW a z drugiej strony, jaki wpływ sama Unia miała na sytuację tego państwa. Naszym zdaniem bowiem są to naczynia połączone i nie tylko jakikolwiek ruch Wielkiej Brytanii wpływa na sytuację w UGiW ale także samo powstanie, zwiększenie znaczenia w świecie i rozrost UGiW wpływają na zmianę sytuacji gospodarczo-politycznej Wielkiej Brytanii. Sama odpowiedź na pytanie, czy Wielka Brytania więcej zyskuje czy traci pozostając w ramach UGiW, nie okazała się jednoznaczna ani prosta. Podejście do tematu zmieniało się bowiem w czasie w zależności od sytuacji zarówno Wielkiej Brytanii jak i Unii Gospodarczej i Walutowej pod wpływem bieżących wydarzeń. Wszystkie nasze refleksje i przemyślenia zawiera zakończenie, które powinno przybliżyć temat: Stosunek Wielkiej Brytanii do procesu europejskiej integracji gospodarczej i walutowej". 4 Rozdział 1. Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie. 1.1 Ujęcie historyczne procesu tworzenia unii gospodarczej i walutowej Europy. Historia unii gospodarczej i walutowej w Europie sięga lat sześćdziesiątych XX wieku, chociaż już wcześniej pojawiały się pomysły jej gospodarczego zjednoczenia. Szczególnie w czasach po drugiej wojnie światowej, kiedy to Europa wyniszczona została drugą wojną światową, pomysły związane z jej rozwojem, jednością i oddaleniem widma wojny, zyskiwały wielu zwolenników. Wielu polityków zdawało sobie sprawę, że tak jak wojnę udało się wygrać dzięki koalicji tak i przymierze gospodarcze wolnych państw jest w stanie zacieśnić więzy między nimi i skutecznie konkurować w zmieniającym się świecie. Łaskawym okiem, szczególnie w Wielkiej Brytanii patrzono na Stany Zjednoczone, które dla wielu stały się przykładem. W 1946 roku premier Winston Churchill w Wielkiej Brytanii zaproponował stworzenie Stanów Zjednoczonych Europy.1 Chociaż nowatorska to nie była ona nowa, bo już w czasie I wojny światowej głoszono ideę : „Stanów Zjednoczonych Europy”, która miała by przeciwdziałać regresowi i podziałowi mieszkańców Europy. Pomysł ten w 1930 r. zaprezentowano pod nazwą Plan Brianda ( nazwa ta pochodzi od nazwiska ówczesnego ministra spraw zagranicznych Francji). W założeniach, miała wówczas powstać unia federalna państw z wzajemnym poszanowaniem suwerenności i niezależności jej członków. Kolejnym filarem miał być wspólny rynek w celu zwiększenia dobrobytu w całej wspólnej Europie. Pierwszym krokiem na drodze realizacji idei wspólnoty gospodarczej było powołanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W 1950 roku Robert Schumann, Minister spraw zagranicznych Francji wysunął pomysł jej utworzenia w tzw. traktacie paryskim. 2 EWWiS powstała 18 kwietnia 1951 roku i przystąpiły do niego takie państwa europejskie jak Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. 1 2 A.Z.Nowak, D. Mielczarek "Europeistyka w zarysie" 2006, s.29 P.Kowalewski, G.Tchorka, J.Górski "Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro", 2014, s.13 5 Kolejnym krokiem rozwoju wspólnoty było powołanie 25 marca 1957 roku Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EUROATOM). Jednym z założeń EWG było doprowadzenie do powstania unii celnej oraz wspólnego rynku ze swobodnym przepływem kapitałów, towarów, usług i siły roboczej między państwami członkowskimi (tzw. traktaty rzymskie). Początkowo koncepcja nie obejmowała idei sprawnej unii walutowej jako że funkcjonował wówczas system walutowy z Bretton Woods, który zakładał utrzymywanie stabilnego poziomu kursów walutowych za pomocą stałych parytetów względem amerykańskiego dolara. Jednakże system ten stawał się coraz bardziej niewydolny i w konsekwencji w 1969 roku przywódcy EWG dojrzeli do idei unii walutowej, deklarując na szycie w Hadze, że unia gospodarcza oraz walutowa stanowią długoterminowe cele wspólnoty.3 Konsekwencją tych postanowień było powołanie komitetu pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, ministra finansów i premiera Luksemburga, który w roku 1970 przedstawił rezultat swoich prac zwanych "Planem Wernera".4 Plan ów zakładał stworzenie unii gospodarczej i walutowej do końca 1980 roku. Działania te miały zostać podzielone na trzy etapy. W 1972 roku państwa członkowskie rozpoczęły kroki mające na celu realizację wspólnej polityki kursowej. Głównym fundamentem mechanizmu stabilizacji kurów było utrzymanie względnie stałych kursów wobec państw trzecich (również w stosunku do dolara). Postanowiono wprowadzić tzw. "węża walutowego", którego ideą było ustalenie, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać tylko w określony sposób. Dopuszczalne odchylenie kursów mogło wynosić plus/minus 2,25%/ .5 Aby utrzymać dopuszczalne pasmo odchyleń poszczególnych walut przewidziano możliwość interwencji banków centralnych, które mogły udzielać tzw. kredytów stabilizacyjnych pomagających utrzymać odpowiedni kurs danej waluty. Niestety kryzys naftowy, pogarszające się warunki makroekonomiczne krajów członkowskich i wewnętrzne problemy gospodarek spowodowały odstąpienie od realizacji Planu Wernera, gdyż czynniki powyższe kierowały uwagę decydentów w inną stronę, niż osiąganie jedności gospodarczej czy walutowej. 3 https://polskawue.gov.pl/historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej K.Kwapień, C.Wójcik "Euro. Wspólna waluta europejska" MSZ 2011; www.msz.gov.pl, s. 3 5 J.Bilski "Międzynarodowy System Walutowy", 2006 s. 159-160 4 6 Okres zastoju w procesie integracji trwał do marca 1979 roku, kiedy to utworzono Europejski System Walutowy i tym samym wznowiono proces integracji walutowej (EWS). Główną ideą i dokonaniem było wprowadzenie mechanizmu kursowego ERM, dzięki któremu można było uzgodnić bilateralne kursy wymiany walut pomiędzy krajami w celu ich stabilizacji. Wahania kursów każdej z walut miały wynosić +/- 2,25% i wyjątkowo dla państw słabszych +/- 6%. Z czasem zakres wahań kursów poszerzono do +/- 15%, co sprawiło że można było praktycznie mówić o funkcjonowaniu kursów płynnych. Jednocześnie wprowadzono walutę pod nazwą ECU (European Curency Unit), która stanowiła jednostkę rozrachunkową a jej wartość wyznaczano na podstawie koszyka walut, w którego skład wchodziły waluty państw członkowskich (także Wielkiej Brytanii). Dzięki tym rozwiązaniom można mówić o uzyskaniu pewnej stabilizacji w strefie walutowej, a to z kolei przełożyło się na obniżenie poziomu inflacji i dawało pozytywne rezultaty w polityce gospodarczej państw, co z pewnością posłużyło jako pozytywny wyznacznik w drodze tworzenia zasad unii walutowej.6 Z kolei uchwalony Jednolity Akt Europejski (JAE) z lipca 1987 roku zakładał stworzenie do końca 1992 roku jednolitego rynku, funkcjonującego zgodnie z zasadami swobodnego przepływu towarów, usług, osób i kapitału i dał impuls do dalszej integracji walutowej. Ukształtowała się wówczas idea, że dopiero wyeliminowanie kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walutową i ustabilizowanie wahań kursowych pozwoli na wykorzystanie w pełni potencjału tego rynku. Konsekwencją tych doświadczeń było powołanie Komitetu pod wodzą Jacquesa Delorosa (ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej), który miał za zadanie opracować plan utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej we Wspólnocie. Raport ten został zatwierdzony i przyjęty jako podstawa dalszych działań i zakładał powołanie unii gospodarczej polegającej na utworzeniu jednolitego rynku z pełną swobodą przepływu towarów, kapitałów, usług i siły roboczej, prowadzeniu na szczeblu wspólnoty polityki konkurencji bez odmiennego traktowania produktów z różnych państw członkowskich, prowadzeniu polityki regionalnej zapobiegającej pogłębianiu się dysproporcji w rozwoju różnych obszarów, koordynacji polityki makroekonomicznej w celu zapobiegania tworzenia się nadmiernych deficytów budżetowych w krajach członkowskich.7 6 7 K.Opolski, D.Mycielska, J.Górski "Strefa Euro europejska integracja gospodarczo-walutowa" 2010, J.Bilski "Międzynarodowy system..." op.cit. s.172 7 Chociaż raport ów nie zakładał wprowadzenia wspólnej waluty, to jednakże zalecał oparcie rynku wewnętrznego o unię monetarną, w której kształtowaniu mogłyby brać udział wszystkie państwa wspólnoty. Poprzez wprowadzenie pełnej i nieodwracalnej wymienialności walut osiągnięto by identyczne efekty jak przy wprowadzeniu wspólnej waluty. Jednocześnie pojawiła się idea powołania niezależnej, ponadnarodowej instytucji, która będzie odpowiadać za realizację polityki pieniężnej, kursowej, kierować rezerwami walutowymi i gwarantować sprawne działanie systemu płatności, a przede wszystkim gwarantować stabilność cen i wspomagać wspólną politykę ekonomiczną.8 W procesie budowania Unii Gospodarczej i Walutowej wyróżnia się trzy etapy: 1. od 1 lipca 1990 roku do 31 grudnia 1993 roku; 2. od 1-go stycznia 1994 roku do 31-go grudnia 1998 roku; 3. od 1-go stycznia 1999 roku do 2002. Pierwszy etap zakładał utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego, którego ważną częścią miał zostać wspólny rynek finansowy. Państwa podjęły działania, które miały pozwolić uzyskać lepszą integrację finansową np. poprzez włączenie państw do europejskiego mechanizmu kursowego czy też zharmonizowanie działania banków centralnych. Celem było nie tylko stabilizowanie cen w krajach członkowskich ale przede wszystkim koordynacja polityki gospodarczej i walutowej. W trakcie tego etapu został podpisany traktat z Mastricht 7-go lutego 1992 roku. Traktat ów dekretował powstanie Unii Europejskiej i pozostaje jednym z najważniejszych dokumentów konstytuujących Unię. Zgodnie z ustaleniami Traktatu waluty krajowe miały zostać zamienione na jedną wspólną walutę europejską. Jednocześnie zaznaczono kryteria (ekonomiczne i finansowe), które należało spełnić, aby pozostać krajem członkowskim UE. Oczywiste było również, że kraje członkowskie koordynują swoją politykę gospodarczą a w ramach UE powstaje jednolity rynek, oparty na wcześniej określonych czterech swobodach. Pojawił się także zaczyn wspólnej polityki monetarnej, do realizacji której powołano następnie Europejski System Banków Centralnych i Europejski Bank Centralny. W trakcie drugiego etapu budowy Unii Gospodarczej i Walutowej pojawiła się infrastruktura do budowy i sprawnego funkcjonowania unii walutowej. Powołano Europejski 8 P.Kowalewski, G.Tchorek, J.Górski "Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro" 2014 s.13 8 Instytut Monetarny, którego zadaniem było rozpoczęcie przygotowań do emisji wspólnego pieniądza oraz utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych. W lipcu 1998 roku EIM przekształcił się w Europejski Bank Centralny, jeszcze bez kompetencji władczych i funkcjonujący głównie w roli doradcy europejskich banków centralnych. Natomiast już w grudniu 1995 roku przyjęto nazwę nowej wspólnej waluty europejskiej pojawiło się pojęcie: "EURO" i zadecydowano o jej wprowadzeniu z dniem 1 stycznia 1999 roku. Kursy walut określane i wyceniane wcześniej przez ECU zostały zastąpione nową walutą przy zachowaniu przelicznika: 1EUR=1ECU. Uruchomiony w 1997 roku system płatniczy TARGET umożliwiał przeliczenie walut narodowych na euro. Cechą charakteryzującą drugi etap tworzenia UGiW była koordynacja narodowych polityk gospodarczych. Właśnie wtedy przyjęto wskaźniki ilościowe, których spełnienie umożliwiało państwom przystąpienie do Unii Gospodarczej i Walutowej. Wskaźniki te zwane były kryteriami konwergencji i oparte o dane gospodarcze, co ułatwiło późniejsze wytypowanie państw przystępujących do wspólnoty. Trzeci, ostatni etap budowania Unii Gospodarczej i Walutowej, to etap w którym do UGiW przystąpiły kraje spełniające kryteria konwergencji. 25 maja 1998 roku Komisja Europejska zarekomendowała 11 państw, które spełniały kryteria konwergencji i mogły zostać członkami unii. W tym okresie trwał już proces wprowadzenia nowej waluty. Nie tylko euro zastąpiło ECU ale także do obrotu bezgotówkowego, poczynając od 1 stycznia 2002 roku, wprowadzono monety i banknoty. Początkowo euro funkcjonowało równolegle do walut narodowych a od 1 lipca 2002 roku euro stało się pełnoprawnym środkiem płatniczym, którym zastąpiono wycofane waluty narodowe państw przystępujących w pełni do UGiW. Jednocześnie wspólną politykę pieniężną powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. 1.2. Kryteria konwergencji nominalnej. Wspomniane wcześniej kryteria konwergencji można podzielić na kryteria nominalne i prawne. Kryteria nominalne, czyli gospodarcze, zostały określone już w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w artykule 140 oraz w Protokole 13 w sprawie kryteriów konwergencji. 9 Kryteria nominalne dzielimy na monetarne: 9 Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji, Dz. U.C 326 z 26.10.2012, www.ecb.europa.eu, s. 281 9 1. kryterium stabilności cen 2. kryterium stopy procentowej 3. kryterium kursu walutowego Wyróżniamy także kryteria fiskalne, wśród których wymienić można: 1. deficyt budżetowy 2. dług publiczny. Kryterium stabilności cen oznacza, że ceny w państwie członkowskim są stabilne, a średnia stopa inflacji, odnotowana w ciągu 12 miesięcy przed badaniem, nie przekracza w żadnym wypadku 1,5 punktu procentowego inflacji wyznaczonego przez państwa członkowskie o najbardziej stabilnych cenach. Państwa członkowskie wytypowane do pomiaru to te, których poziom inflacji jest najniższy ale nieujemny, przy czym wyznacza się arytmetyczną nieważoną średnią jako podstawę pomiaru. Stabilność cen oblicza się natomiast jako zmianę ostatniej, dostępnej i 12-to miesięcznej średniej zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP) w relacji do średniej za poprzednie 12-cie miesięcy. Pod uwagę brane są odpowiednie reprezentacyjne towary i usługi (jednakowe w porównywanych państwach) oraz struktura spożycia indywidualnego w gospodarstwach domowych na podstawie danych sprzed 2 lat. Kryterium stopy procentowej bądź kryterium stabilności długotrwałych stóp procentowych zostaje spełnione, kiedy w ciągu roku poprzedzającego badanie państwo członkowskie musi posiadać średnią, nominalną długoterminową stopę procentową o wartości nie przekraczającej więcej niż dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe wyznaczane są na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywanych papierów wartościowych, a w badaniu opierać się należy na wskaźnikach tych samych państw członkowskich, co przy kryterium pierwszym. Kryterium kursu walutowego wymaga, aby dana waluta przez co najmniej dwa lata wytrwała w mechanizmie wymiany walut ERM I. W tym okresie nie powinna wykazywać spadku wartości w stosunku do innej waluty i powinna utrzymywać sie w wąskim marginesie wahań Europejskiego Systemu Walutowego. Mechanizm ERM II oznacza stosunek kursowy między euro a walutami krajów członkowskich nie będących uczestnikami unii walutowej. 10 Największe możliwe odchylenia mogą wynosić +/- 15% w stosunku do kursu centralnego euro. Kryteria fiskalne to inaczej kryteria sytuacji finansów publicznych. Kryterium długu publicznego oznacza, ze w czasie badania dług publiczny danego państwa aspirującego nie powinien być wyższy niż 60%PKB danego państwa. Kryterium deficytu budżetowego zaś, że przyrost zadłużenia danego państwa w ciągu roku nie może przekroczyć 3% PKB tegoż państwa. Kryteria te potocznie nazywane są kryteriami z Mastricht. Poniższa tabela pokazuje, jak określone państwa realizowały na dzień wejścia do unii walutowej poszczególne kryteria. Tabela 1: Realizacja kryteriów określonych w traktacie z Maastricht Źródło: J.Bilski "Międzynarodowy System Walutowy", 2006 Jak wynika z powyższego zestawienia do Unii Walutowej nie przystąpiły Dania i Wielka Brytania. Warto w tym momencie wspomnieć, że zgodnie z traktatem: "O Funkcjonowaniu Unii Europejskiej" wszystkie państwa Unii muszą przystąpić do unii walutowej z chwilą spełnienia niezbędnych warunków. Wyjątek dotyczy właśnie tych dwóch 11 państw, które w traktacie akcesyjnym wynegocjowały klauzulę "opt-out" . Powyższa klauzula oznacza, że zarówno Dania i Wielka Brytania mogą przystąpić do ww. unii ale nie jest to warunek wymagalny.10 Pozostałe państwa są zobowiązane do podejmowania wszelkich działań w celu przystąpienia do strefy euro i są nazywane krajami z derogacją. W rzeczywistości jednak decyzja o dacie przyjęcia wspólnej waluty przez dane państwo jest często decyzją politycznąjak prawdopodobnie stało się to w przypadku Szwecji czy też Grecji. Z analizy tabeli nr 1 wynika, ze najmniejszym problemem dla państw aspirujących było osiągnięcie trzech z 4 wskaźników, to jest: deficytu budżetowego, długoterminowej stopy procentowej oraz stopy inflacji. (poza Irlandią). Największy problem stanowiło utrzymanie długu publicznego na poziomie poniżej 60% (mógł przekroczyć ten poziom ale musiał mieć tendencję zmniejszającą i zbliżać się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie). 11Można zauważyć, ze wszystkie wymienione w tabeli warunki konwergencji zostały przez Wielką Brytanię spełnione ale korzystając ze swojego przywileju nie zdecydowała się ona przystąpić do unii walutowej. Wymogiem przyjęcia wspólnej waluty jest też dodatkowy warunek, czyli tzw. konwergencja prawna, która oznacza, że nie ma konfliktu ustawodawstwa krajowego a unijnego .Dotyczy to szczególnie zbieżności przepisów krajowych z traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską (tekst nadrzędny traktatu) oraz ze Statutem i przepisami regulującymi zależności między ESBC, EBC a bankami narodowymi. Warto wspomnieć, że do Komisji Europejskiej i Banku Centralnego należy sporządzanie co dwa lata raportu z konwergencji państw członkowskich (dotyczy przestrzegania kryteriów konwergencji). 12 Natomiast obowiązkiem Rady Unii Europejskiej jest sprawdzenie, czy państwo członkowskie ubiegające się o przystąpienie do strefy euro spełnia wszystkie warunki konwergencji. Jest to warunek niezbędny do tego, aby państwo kandydat mogło zostać upoważnione do przyjęcia euro. 1.3 Zasady funkcjonowania unii walutowej w UE. 10 "Przyjęcie euro-Komisja Europejska", www.ec.europa.eu 25.04.2014 r. Protokół nr 13 w sprawie kryteriów...op.cit s.281 12 Wprowadzenie euro:kryteria konwergencji, www.europa.eu 15.10./2010 11 12 W Unii Europejskiej prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej zostało powierzone Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Głównym celem Europejskiego Banku Centralnego jest utrzymanie stabilności cen. Zadanie to Bank Centralny realizuje przez działania własne oraz przy pomocy ESBC czyli sieci Europejskich Banków Centralnych. Organem decyzyjnym jest Rada Prezesów EBC w skład której wchodzą prezesi krajowych banków centralnych tych państw, które przystąpiły do unii walutowej (zwanego także Eurosystemem).13 Strukturę organizacyjną ESBC ilustruje poniższa tabela: Tabela 2: Struktura organizacyjna ESBC Żródło: J.Bilski "Międzynarodowy System Walutowy", 2006 Przystąpienie do unii walutowej oznacza dla państwa, które podjęło taką decyzję nie tylko brak waluty krajowej, którą zastępuje waluta ponadnarodowa, w tym wypadku euro, ale także konsekwencje dla budżetu państwa wynikające z prowadzenia jednolitej polityki fiskalnej i pozbawienie się jednego z narzędzi bezpośredniego oddziaływania na politykę gospodarczą jaką jest interwencja walutowa na terenie własnego kraju. Zgodnie z założeniami traktatu z Mastricht i Statutu ESBC system ten jest niezależny instytucjonalnie, personalnie oraz funkcjonalnie na poziomie operacyjnym i finansowym a czołową rolę w systemie odgrywa EBC. Jak powiedziano powyżej jego głównym zadaniem jest stabilizacja cen w obszarze UGiW. Przyjęto uważać, że przedział 0-2% rocznie oznacza stabilizację cen. Do pozostałych zadań wspierających realizację tej polityki należy: określenie i prowadzenie polityki pieniężnej w strefie euro 13 www.gov.pl Komisja Europejska, Jedna Waluta dla jednej Europy 13 prowadzenie operacji dewizowych, wpływających na poziom kursu euro emisja banknotów współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. 14 Widać wyraźnie, że państwa przystępujące do strefy euro nie mogą korzystać z niektórych narzędzi bezpośrednio wpływających na gospodarkę, bo funkcje te przejmuje bank centralny emitujący wspólną walutę. Państwa strefy euro pozostające poza unią walutową mają większą swobodę kształtowania polityki gospodarczej chociaż i je ograniczają kryteria konwergencji. Zgodnie z założeniami dotkliwą karą za niespełnienie kryteriów konwergencji stanowi oddalenie perspektywy przystąpienia do unii walutowej dla danego państwa. Na dzień dzisiejszy do UGiW na najwyższym, trzecim stopniu integracji wraz z ustanowieniem wspólnej waluty należą: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy a od 2001 roku Grecja. W 2007 roku do unii walutowej dołączyła Słowenia, następnie Cypr i Malta, Słowacja, Estonia, Łotwa i Litwa. Walut narodowych do dziś używają Dania, Szwecja i Wielka Brytania i w ich przypadku jest to skutek podjętych przez te państwa decyzji, ponieważ obserwatorzy zauważyli, że państwa te niejednokrotnie miały możliwość przystąpienia do unii walutowej. Natomiast, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia i Węgry to państwa, gdzie warunki konwergencji nie są spełnione. Państwa, które przystąpiły do UGiW i są członkami strefy euro także zobowiązane są przestrzegać dyscypliny finansowej. Od 1997 roku obowiązują ustalenia Paktu Stabilności i Wzrostu, który jest uszczegółowieniem zapisów traktatu z Mastricht. Jego głównym zadaniem jest dyscyplinowanie polityki fiskalnej krajów członkowskich już po przyjęciu unii walutowej. W czerwcu 1997 roku w Amsterdamie został on zatwierdzony przez Radę Europejską. Dotyczy on kwestii nadmiernego deficytu oraz ustala reguły funkcjonowania i zastosowania sankcji wobec państw, które nie podejmują działań ograniczających ten deficyt. Konsekwencjami niestosowania się do wezwań dotyczących unormowania sytuacji gospodarczej kraju może być nawet wymóg złożenia nieoprocentowanego depozytu w wysokości max 0,5% PKB, który staje się własnością innych państw wspólnoty, jeśli sytuacja w danym państwie członkowskim nie ulegnie zmianie. 14 J. Bilski "Międzynarodowy System Walutowy" 2006 s.186-187 14 Warto jeszcze raz podkreślić, że w przypadku państw należących do UGiW i posługujących się wspólną walutą kompetencje do stanowienia prawa posiada wyłącznie Unia, natomiast państwom przypada rola wykonawcza. Identycznie dzieje się w przypadku unii celnej, ustanawiania reguł konkurencji na jednolitym rynku a także w przypadku polityki handlowej zagranicznej, co być może w kontekście tej pracy ma trochę mniejsze znaczenie, zachowania morskich zasobów biologicznych. Jednak widać wyraźnie, że sytuacja państw, które przeszły do trzeciego etapu integracji a państw pozostających poza strefą wspólnej waluty zdecydowanie się różni w zakresie swobody wyboru metod wspierających gospodarkę. 15 Rozdział 2. Miejsce Wielkiej Brytanii w procesie integracji europejskiej po II wojnie światowej . 2.1 Historia integracji. Niepewność i sceptycyzm Brytyjczyków co do procesów integracji europejskiej były zauważalne od dawna. Po uzyskaniu pełnego członkostwa we Wspólnotach Europejskich obawy te nie osłabły a wręcz przeciwnie doszło do ich nasilenia. U podstaw akcesji Wielkiej Brytanii we Wspólnotach Europejskich miały wpływ następujące okoliczności: przekonanie o potędze własnego imperium, niepewność co do nowopowstałej organizacji jak również niechęć podporządkowania się innym krajom. Brytyjczycy byli pełni obaw i wątpliwości w stosunku do integracji państw europejskich. Po uzyskaniu pełnego członkowstwa w Unii Europejskiej obawy te eskalowały. Kwestia akcesji Wielkiej Brytanii do Unii Europejskiej była traktowana jedynie w sferze polityki wewnętrznej a mianowicie jako presja wywierana na oponentów politycznych. Od zawsze priorytetem brytyjskiej polityki zagranicznej było przeciwdziałanie powstaniu dominującego mocarstwa na kontynencie. Dlatego też inne państwa Europy były postrzegane przede wszystkim w kategoriach równoważenia wpływów. Przykładowo przez cały wiek XVIII Londyn tworzył koalicje i związki przeciwko Francji zaś na przestrzeni XX wieku największe zagrożenie stanowiły Niemcy. Sceptycyzm Brytyjczyków do integracji europejskiej został zbudowany także z obawy podporządkowaniu się kontynentu jednemu państwu. Po dziś dzień przekonania te koncentrują się w stronę Niemiec albo Francji. Wieka Brytania wielokrotnie próbowała rozbić sojusz francusko - niemiecki. Chęć zbliżenia się do państw kontynentalnych Wielka Brytania podjęła po II wojnie światowej kiedy nie była już postrzegana jako dominujące mocarstwo. Przyczynił się również do tego kryzys energetyczny. Jak można zauważyć brytyjska polityka wobec Europy charakteryzowała się czysto pragmatycznym podejściem. Kraj ten wprawdzie brał udział w wielu projektach integracyjnych ale można stwierdzić że tylko wtedy kiedy mógł odnieść realne korzyści 16 ( min. inicjatywa utworzenia wspólnego rynki i poparcie dla poszerzenia Unii o inne kraje w tym także o Polskę).15 5-go lipca 1947 roku został ogłoszony przez ministra spraw zagranicznych USA Georga Marshala tzw. Plan Marshala. Plan przewidywał min. pomoc gospodarczą dla państw powojennej Europy. W odpowiedzi na zaoferowaną pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych państwa Europy były zobowiązane do samodzielnego opracowania programu rekonstrukcji swych gospodarek. W konsekwencji wdrożenia i realizowania planu Marshala państwa zachodnioeuropejskie w dniu 16 kwietnia 1948 r. zawiązały Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). W tym kształcie OEEC było partnerem dla USA. Zbudowane z 16 członków założycieli w śród których znalazła się min. Wielka Brytania, która uzyskała największa pomoc finansową. 16. Warto zauważyć że Wielka Brytania aktywnie wspierała działania integracyjne w latach czterdziestych XX wieku, czego owocem było w 1948r. współzałożenie ( z inicjatywy W. Churchilla) Ruchu Europejskiego. Jego zadaniem było zbudowanie platformy współpracy pomiędzy Zjednoczonym Królestwem a kontynentem. W 1951 r. została utworzona Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), o której wspomniano na str. 5, do której struktur nie przyłączyła się Wielka Brytania. Jedną z okoliczności, która wpłynęła na brak akcesji Wielkiej Brytanii do EWWiS to obawa o utratę tożsamości brytyjskiej. Kolejną przyczyną odrzucenia członkostwa była sprawa zbyt małego wolumenu wymiany handlowej z Europą w relacji do wymiany handlowej z państwami pozaeuropejskimi. W czerwcu 1955 r. odbyła się konferencja w Messynie. Spotkali się wówczas ministrowie spraw zagranicznych krajów EWWIS. Przejawem lekceważącej postawy wobec tej konferencji przez Brytyjczyków było wysłanie swego przedstawiciela tylko do tzw. komitetu Spaka, który był w randze niskiego urzędnika ministerstwa spraw zagranicznych. Następstwem tego W konsekwencji wydarzenia był kryzys w relacjach brytyjsko-europejskich. Wielka Brytania nie podpisała traktatów Rzymskich w 1957r., które stanowiły akt erekcyjny Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej ( EWG) oraz Europejskiej 15 G. Rozenek , Wielka Brytania we wspólnotach europejskich i Unii Europejskiej Rocznik Nauk Społecznych Tom 4(40), numer 2 – 2012 s. 101-103 16 Integracja Europejska pod red. J. Wosia wyd. WSB, Poznań 1999, s. 38-41 17 Wspólnoty Energii Atomowej ( EWEA). Jak zawsze powodem takiego zachowania były: bliska współpraca z USA i niechęć do rynku europejskiego.17 W1958r. Wielka Brytania zaczęła podejmować działania zmierzające do utworzenia małej strefy wolnego handlu będącej przeciwwaga dla EWG. Rząd brytyjski obawiał się, że do EWG przystąpią również mniejsze kraje Europy Zachodniej, co znacznie pogorszyłoby gospodarczo-polityczne znaczenie Wielkiej Brytanii w Europie. Utworzenie strefy wspólnego handlu było korzystne dla przemysłu brytyjskiego, który był dyskryminowany w EWG. Strefa składająca się z państw OEEC nie będących członkami EWG miała chociaż częściowo rekompensować im następstwa postanowień traktatów rzymskich. Wielka Brytania obawiała się również, że kraje takie jak: Norwegia, Dania, Austria, Szwajcaria i Szwecja będą bardziej zainteresowane wymianą handlową z krajami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej niż z Wielką Brytanią. Z uwagi na to oraz malejące szanse podjęcia kolejnych rokowań w sprawie członkostwa w EWG Wielka Brytania pod wpływem Szwecji zgodziła się na koncepcję utworzenia małej strefy handlowej. Zyskała w ten sposób potencjał gospodarczy wszystkich państw tworzących małą strefę oraz znaczny poziom rozwoju gospodarczego ( poza Portugalią, która przystąpiła w 1959r. ). Biorąc jednak pod uwagę, że pozostałe kraje siódemki tworzyły rynki zliberalizowane a rynek Wielkiej Brytanii był rynkiem protekcjonalnym, w tej sytuacji gospodarka brytyjska nie mogła liczyć na duże korzyści gospodarcze po zlikwidowaniu barier handlowych w małej strefie. Konwencja, ustanawiająca nowopowstałą koalicję gospodarczą państw zachodnioeuropejskich, zwana konwencją sztokholmską w sprawie EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) została podpisana 4 stycznia 1960 r., po kilkumiesięcznych rokowaniach. W jej skład wchodziły kraje: Wielka Brytania, Austria, Dania, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria, Portugalia. Dwa główne cele EFTA, to zniesienie ograniczeń handlowych ( ograniczenia ilościowe oraz zniesienie ceł wewnętrznych w obrocie towarami przemysłowymi ), co miało przyczynić się do rozwoju gospodarczego oraz dążenie do zniesienia ograniczeń w handlu światowym. Pomimo swojego członkostwa w EFTA, Wielka Brytania nadal dążyła do zawarcia porozumienia z EWG w celu stworzenia jak największej strefy wolnego handlu. Jednak w 1960 r. państwa tworzące EWG zaczęły przygotowania do połączenia trzech organizacji 17 G. Rozenek , Wielka Brytania we wspólnotach … op. cit. s. 103-105 18 a mianowicie EWG, EURATOM oraz EWWS powodując tym samym zmianę podejścia rządu brytyjskiego do ówczesnej polityki Wielkiej Brytanii wobec integracji europejskiej. 18 Brytyjczycy zmienili swoje priorytety w min. kwestii polityki zagranicznej od 1963 r., kiedy to premierem Wielkiej Brytanii został Harold Macmillan. Wówczas to została podjęta pierwsza próba przyłączenia się do europejskiej federacji. Zasadniczym powodem obranego przez premiera Macmillana kierunku polityki było umocnienie gospodarki brytyjskiej, poprzez członkostwo w EWG, oraz zacieśnienie relacji partnerskich z USA na gruncie współpracy zagranicznej. Cel ten jednak nie został osiągnięty, przede wszystkim dlatego, że prezydent Francji Charles de Gaulle pojął intencje leżące u podstaw polityki Wielkiej Brytanii, która zmierzała do umocnienia pozycji swojego kraju kosztem zawiązującej się Unii Europejskiej. Sojusz Wielkiej Brytanii z USA zdaniem de Gaulla spowodowałby zbyt dużą ingerencje Amerykanów w sprawy Europy.19 Kolejne próby przystąpienia do Wspólnot Europejskich przez Anglików nastąpiły pod rządami Harolda Wilsona z uwagi na słabnące poparcie dla obecnego rządu, pogorszenie się stosunków z USA oraz utratę rynków zbytu związanych z Brytyjską Wspólnota Narodów (Commonwealth). W 1967 r. rząd brytyjski podjął działania zmierzające do wstąpienia w struktury Wspólnot Europejskich. Jednak i tym razem Francja nie wyraziła zgody. Po objęciu rządów we Francji przez Georga Pompidou w 1970r. rozpoczęto trzecią turę negocjacją dotyczącą członkostwa Zjednoczonego Królestwa w strukturach Wspólnoty. Do negocjacji podlegały min. kwestie wysokości składki jaką rząd brytyjski miał wpłacać do wspólnego budżetu, problemy dotyczące kursu brytyjskiej waluty oraz udostępnienia brytyjskich łowisk. Negocjancie zakończyły się sukcesami i Wielka Brytania otrzymała pięcioletni okres przejściowy na adaptacje swoich taryf celnych. 1 stycznia 1973 r. Wielka Brytania stała się oficjalnym członkiem Wspólnoty Europejskiej. 20 Pomimo tego Brytyjczycy nadal należeli do grupy eurosceptyków. Pierwszy poważny kryzys budżetowy nastąpił za rządów M. Thatcher, podczas obrad Wspólnoty w Brukseli Wielka Brytania postulowała o zwrot części składki członkowskiej. Sytuacja ta powtórzyła się za rządów J. Majora, albowiem większość brytyjskiej opinii publicznej miała przeświadczenie, że Wspólnota 18 Z. Janiec, Współpraca zamiast integracji : brytyjskie zmagania z Traktatami Rzymskimi, Myśl Ekonomiczna i Polityczna, 2012 , nr 2 (37), s. 187-202 19 I. Penier red. Nauk. Wielka Brytania i Wspólnota u progu XXI wieku. Przeszłość, teraźniejszość, perspektywy. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014, s. 13 20 G. Rozenek , Wielka Brytania we wspólnotach… op.cit. s. 107-108 19 Europejska głównie dba o interesy Niemiec i Francji. Z punktu widzenia brytyjskich eurosceptyków krytykowano unijna biurokrację. Zwolennicy wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE, wśród których znajdował się min. David Cameron, w zamian za odzyskanie prerogatyw przekazanych z Londynu do Brukseli oraz przywrócenie wyłącznie prawa brytyjskiego, skłonni byliby do całkowitej rezygnacji swojego kraju z członkostwa w UE. Jednakże scenariusz ten wydaje się mało prawdopodobny ze względu na to, że gospodarka brytyjska jest coraz bardziej uzależniona od rynku europejskiego. Nie bez znaczenia jest również fakt, że w miarę wzrostu potencjału brytyjskich polityków w Europie ich wpływy w Waszyngtonie rosną. Zatem Stany Zjednoczone wspierają wizję zjednoczonej Europy. Wielka Brytania nadal jest postrzegana jako znaczący partner USA. Nie należy zapominać że jest członkiem takich ważnych organizacji międzynarodowych jak: NATO, Organizacja Narodów Zjednoczonych, WHO, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. W związku z powyższym nadal aktualne jest twierdzenie, że Zjednoczone Królestwo posiada kluczową pozycję w polityce międzynarodowej i stosunkach gospodarczych.21 2.2 Gospodarka Wielkiej Brytanii Wielka Brytania jest jedną z trzech największych gospodarek w Europie, natomiast na świecie zajmuje szóste miejsce. Londyn to także jedno z największych centrów finansowych, z London Stock Exchange która jest jedną z najstarszych giełd na świecie. Giełda ta to czwarty, według kapitalizacji, parkiet świata. W stolicy Wielkiej Brytanii swoje siedziby mają między innymi: HSBC - holding finansowy, Reuters Group - światowa agencja prasowa, Unilever - międzynarodowa firma specjalizująca się w produkcji artykułów spożywczychi środków czystości, Royal Dutch Shell i British Petroleum (BP) - giganci przemysły petrochemicznego. Gospodarka Brytyjska w znacznym stopniu jest oparta na usługach finansowych w tym głównie są to usługi bankowe i ubezpieczeniowe.22 21 I. Penier red. Nauk. Wielka Brytania i Wspólnota u progu XXI wieku. … op. cit. , s. 13-14 R. Richter, Equity Magazine, Raport Makroekonomiczny, Listopad 2013, http://analizy.investio.pl/wielkabrytania-investio-i-equity-magazine/ 22 20 Eksport brytyjskich usług finansowe stanowi ok. 40 % ogółu eksportu towarów i usług, natomiast ok. 13% - 15% PKB pochodzi z działalności City of London. Jak możemy zauważyć działalność finansowa stanowi jeden z głównych filarów gospodarki Zjednoczonego Królestwa. O ile część strategicznych interesów gospodarczych ulokowana została w Europie o tyle kluczowe z nich znajdują się w Stanach Zjednoczonych. Brytyjskoamerykańska współpraca gospodarcza dotyczy przede wszystkim sektora bankowości inwestycyjnej oraz przemysłu obronnego, dla przykładu możemy podać koncern BAE System (wielonarodowy koncern przemysłu zbrojeniowego i lotniczego). O brytyjskiej gospodarce można powiedzieć, że jest jedną z najbardziej zglobalizowanych gospodarek świata, bardzo ściśle powiązana z gospodarką Stanów Zjednoczonych, z której czerpie znaczne korzyści.23 Gospodarka Wielkiej Brytania jak i USA oparta jest na modelu anglosaskim który odwołuje się do koncepcji liberalnej zakładającej ochronę wolności osobistej. Instytucje państwowe minimalizują swój udział na płaszczyźnie politycznej i gospodarczej. Walka z interwencjonizmem państwa została podjęta przez rząd M. Thatcher który przyjął założenia monetarystów, był to też okres walki z inflacją i powolne odchodzenie od powojennego modelu państwa opiekuńczego. Wolny rynek powinien pomóc ludziom w zaspokajaniu ich potrzeb, oraz przyczyniać się do powszechnego postępu gospodarczego. 24 W sektorze bankowym taki model gospodarki oznacza, że banki komercyjne w głównej mierze udzielają krótkoterminowe kredyty oraz pełnią funkcje płatniczo – rozliczeniowe. Model ten nastawiony jest na emisję papierów wartościowych ( akcji i obligacji ) oraz giełdę co stanowi źródło finansowania dla przedsiębiorców. Giełda ma strategiczne znaczenie dla tego systemu. Wysoko rozwinięty rynek finansowy w tym modelu podzielony jest na wyspecjalizowane sektory: inwestycyjny, bankowy i ubezpieczeniowy. System ten sprzyja rozwojowi działalności instytucjonalnych, pobudza innowacyjność finansową która pomaga w rozwoju technologicznym kraju.25 Wielka Brytania może swobodnie wpływać na płynny kurs walutowy, prowadzi również niezależną politykę monetarną. Mimo to nie udało jej się uniknąć kryzysu finansowego z 2007 r. 23 P. Biskup, Integracja czy dezintegracja? Przyszłość Unii Europejskiej z perspektywy brytyjskiej Analiza natolińska 5 ( 6 3 ) 2 0 1 3 str. 41-43 http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/natolin_analiza_5_2013.pdf 24 J. Woś, Rynek i państwo w modelach współczesnej gospodarki rynkowej, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 4 , 2001, s. 175-178 25 P. Niczyporuk Aniela Talecka, redakcja naukowa Halina Święczkowska Bankowość. Podstawowe zagadnienia, Wydawnictwo Temida 2, Bydgoszcz 2011 r., s. 48-49 21 Tabela 3: Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne dla Wielkiej Brytanii w latach 2007-2012 Lata Obszar oceny Wskaźniki Ogólna kondycja Tempo wzrostu gospodarczego( w %) gospodarki Stopa bezrobocia ( w %) Rynek pracy Stopa zatrudnienia ( w % osoba w wieku 15-64 lat) Saldo budzetu państwa ( w % PKB) Sytuacja fiskalna Wysokość długu publicznego ( w % PKB ) Poziom Kryterium stabilności cen i długoterminowych stóp procentowych ( w %) stóp procentowych Stopa inflacji HICP ( w %) Zmiana w latach 20072012* 2012 2007 2008 2009 2010* 2011* 2,7 -0,1 -0,5 1,8 1,7 2 100,2** 5,3 5,6 7,6 7,8 b.d b.d 2,5 72,3 72,7 70,6 b.d b.d b.d -1,6*** -2,8 -4,8 -11 -9,6 -8,1 -6,5 -6,8**** 44,5 52,1 68,2 b.d b.d b.d 23,7*** 5 4,6 3,6 3,5 3,6 4,5 -1,5 2,3 3,6 2,2 3,2 b.d b.d 0,9 Żródło: Polityka makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę. Teoria i praktyka, red nauk. Zofia Dach, Warszawa 2011, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. str 182 *dane prognozowane; **wzrost PKB w 2012 przy założeniu, że PKB z 2007 roku to 100; ***zmiana w latach 2007-2009; **** zmiana w latach 2007-2010; Analizując dane z tabeli nr 1 kryzys finansowy z 2007 r wprowadził dotkliwe reperkusje w gospodarce Wielkiej Brytanii. Szczególnie zauważalne jest to na płaszczyźnie wzrostu gospodarczego. W latach 2008-2009 odnotowano całkowity spadek produkcji finalnej, zaś tempo wzrostu gospodarczego miało wartość ujemną. Dla zobrazowania tej sytuacji warto dodać, że w roku 2009 poziom recesji był tak niski, że realne PKB obniżyło się o 5%. Ta niestabilna sytuacja finansowa wpłynęła w stopniu negatywnym na gospodarkę Wielkiej Brytanii w ten sposób, że na początku 2011 roku odnotowano PKB na poziomie o niemalże 3,5 % niższym w relacji z dniami z ostatniego kryzysu na międzynarodowych 22 rynkach finansowych. Oznaki kryzysu finansowego dały się odczuć także na brytyjskim rynku pracy. Najlepszym przykładem tego zjawiska jest chociażby wzrost wskaźnika bezrobocia odpowiednio z 5,3% w 2007 do 7,8 % w 2010 r. Ponadto stopa zatrudnienia obniżyła się w tym okresie o 1,7 punktu procentowego. Obszar fiskalny dotknęły jeszcze większe problemy. Saldo budżetu państwa obniżyło się o 6,8% w odniesieniu do PKB. Dodatkowo został odnotowany wzmożony wzrost długu publicznego. W latach 2007-2009 wskaźnik ten wzrósł w stopniu znaczącym, to jest z 44,5% do 68,2%. W świetle powyższych danych widać, iż nawet funkcjonowanie poza strefa euro i posiadanie rodzimej waluty nie obroniło Brytyjczyków przed problemami natury fiskalno-zadłużeniowej. Niemniej jednak wszechstronna interpretacja wskaźników: inflacji i długoterminowych stóp procentowych wskazuje, że w najbliższym czasie pozostaną one na niezmiennym poziomie. 26 Brytyjska gospodarka w 2013 r. znacząco odczuła również spadek ratingu z AAA do AA1 ogłoszonego przez agencję ratingową Moody's . Było to spowodowane występowaniem w kraju znaczącego bezrobocia, dużego deficytu oraz zadłużenia gospodarki brytyjskiej. Kryzys gospodarczy znacząco wpłynął również na wyniki brytyjskich banków co przełożyło się również na obniżenie PKB.27 Obecnie Wielka Brytania wychodzi z kryzysu. Gospodarka brytyjska silnie zareagowała na pierwszy etap kryzysu przede wszystkim z uwagi na spory udział sektora finansowego w PKB. Świadczą o tym dane statystyczne dotyczące zachowania się PKB w 2008 r., który to obniżył się o 0,8% zaś później odnotował spadek o ponad 5% . W czwartym kwartale 2014 r został odnotowany wzrost o 0,6% PKB (kwartał do kwartału). Natomiast w trzecim kwartale 2014 r. wzrost PKB wyniósł o 0,7 %w relacji do drugiego kwartału. Warto podkreślić , że zastój gospodarczy Unii Europejskiej wywarł również wpływ na gospodarkę brytyjską. Niemniej jednak spośród gospodarek państw UE, które podniosły się po kryzysie, to właśnie brytyjska dźwigała się najszybciej. Włodarczyk, red nauk. Zofia Dach ,Polityka makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę. Teoria i praktyka, Wa-wa 2011, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. s. 182-183 27 R. Richter, Equity Magazine, Raport Makroekonomiczny, Listopad 2013, http://analizy.investio.pl/wielka-brytania-investio-i-equity-magazine/ 26R. 23 Tabela 4: Podstawowe wskaźniki brytyjskiej gospodarki Wskaźniki 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 -5,2 1,7 1,1 0,3 1,7 2,9 2,3 -11,4 -10,4 -8,6 -7 -7,5 -5,0 -4,0 69,6 80 84,2 74,7 76,6 88,2 88,6 Inflacja ( w %) 2,2 3,3 4,6 2,8 2,2 1,5 0,0 Bezrobocie ( w %) 7,6 7,8 8,1 8,2 7,6 6,1 5,2 Eksport ( w %) -10,1 5,3 8,9 7,5 1,1 3,3 4,1 Import ( w %) -11,9 8,5 4 2,3 2,1 4,9 4,9 PKB ( dynamika w %) Deficyt budżetowy ( %PKB) Dług publiczny (% PKB) Źródło:https://uk.trade.gov.pl/pl/gospodarka/co-warto-wiedziec-o-gospodarce/1665,co-warto-wiedziec-ogospodarce.htm, https://www.mr.gov.pl/media/18398/KE_Wielka_Brytania_8_04_2016.pdf Po raz pierwszy od 1960r w Zjednoczonym Królestwie zarejestrowano tzw. ujemną inflację (w miesiącu kwietniu 2015 inflacja spadła o 0,1 %). Wpływ na ta sytuację miały także niskie ceny ropy, skutkujące obniżonymi kosztami transportu. Do spadku inflacji adekwatnie przyczyniła się również umacniająca się pozycja funta. Sytuacja ta wywarła wpływ na redukcje kosztów importu w głównej mierze żywności. Obecnie wszystkie dane i prognozy jednoznacznie wskazują na stałą tendencję wzrostową. Na tle Europy Wielka Brytania ma bardzo dobry wskaźnik osób pozostających bez pracy .28 Wykres poniżej przedstawia PKB Wielkiej Brytanii na tle innych państw G7. Tylko USA i Kanada w 2014 r. odnotowały większy wzrost gospodarczy. Gospodarka Wielkiej Brytanii jest teraz o 6,6% większa niż w szczytowym okresie przed recesją. 28 D. Kazimierczak, https://uk.trade.gov.pl/pl/gospodarka/co-warto-wiedziec-o-gospodarce/1665,co-wartowiedziec-o-gospodarce.html 24 Wykres 1: Produkt krajowy brutto w cenach stałych Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2016/cr2016_uk_en.pdf Głównym motorem wzrostu krajowej gospodarki jest konsumpcja prywatna, która w 2014 r. wzrosła o 2,5% . W 2015 r. wzrost konsumpcji gospodarstw domowych przyśpieszył do o 2,8%. Na wysoki poziom konsumpcji składają się: wzrost realnych dochodów gospodarstw domowych ( wzrost wynagrodzeń ), zatrudnienie na stabilnym poziomie oraz niska inflacja. Wykres 2: Składniki mające wpływ na PKB 25 Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2016/cr2016_uk_en.pdf Największe rynki eksportowe Wielkiej Brytanii to: Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja, Holandia i Irlandia . główne źródła importu do UK z UE to Irlandia, Malta, Cypr i Holandia. Wykres 3: Brytyjskie rynki eksportowe- rozmieszczenie Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2016/cr2016_uk_en.pdf Wykres 4: Brytyjskie rynki importowe - pochodzenie 26 Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2016/cr2016_uk_en.pdf Podstawowym sektorem gospodarki jest jak wcześniej wspomniano jest sektor usługowy i stanowi ok. 79% wartości dodanej brutto w roku 2015 r. Przed kryzysem gospodarczym w 2005 r. był on na poziomie 76 %. Od czasu recesji sektor usług znacząco wyprzedza produkcję i budownictwo. Wartość produkcji z przemysłu wydobywczego (czyli ropy naftowej i gazu ziemnego) spadła w 2015 roku do 0,7% wartości dodanej brutto.29 Wykres 5: Wartość dodana brutto według sektorów Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2016/cr2016_uk_en.pdf 29 Dokument roboczy Komisji Europejskiej, Sprawozdanie krajowe Wielka Brytania 2016, Bruksela 26. 02. 2016 r. EUROPEAN COMMISSION , COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Country Report United Kingdom 2016,Brussels, 26.2.2016 SWD(2016) 96 final s. 1-9 27 Jak wynika ze sprawozdania Komisji z lutego 2015 r. w Wielkiej Brytanii jednak występują zakłócenia równowagi makroekonomicznej, które wymagają podjęcia przez rząd brytyjski odpowiednich działań. Tabela 5: Tabela wskaźników za rok 2014 w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi ekonomicznej Saldo obrotów bieżących – % PKB (średnia z 3 lat) Rok 2014 Wartości progowe Wielka Brytania Realny efektywny kurs walutowy – 42 partnerów Międzynarodowa handlowych, pozycja deflator HICP inwestycyjna (zmiana w % w netto (% PKB) okresie 3 lat) Udział w rynkach eksportowych – % eksportu światowego (zmiana w % w okresie 5 lat) Wskaźnik nominalnego jednostkowe go kosztu pracy (2010=100) (zmiana w % w okresie 3 lat) Wskaźnik cen nieruchom. mieszk. (2010=100), w przeliczeniu na ceny stałe (zmiana w %) Zadłużenie sektora prywatnego, skonsolidowane (% PKB) Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych (% PKB) Stopa bezrobocia (średnia z 3 lat) −4/+6% -35 % ±11 % (poza EA) -6% 12 %(poza EA) 6% 133% 60% 10% -4,3 -25,3 10,2 -8,7 1,9 8,3 157,7 88,2 7,2 Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/2016/ags2016_alert_mechanism_report_pl.pdf Zakłócenia te w dużej mierze wynikają ze znacznego zadłużenia gospodarstw domowych. Zgodnie z w/w raportem wartości progowe dla Zjednoczonego Królestwa zostały przekroczone w: - wysokości deficytu obrotów bieżących; - utracie udział w rynkach eksportowych; - zadłużeniu sektora prywatnego; - zadłużeniu sektora publicznego; - cenach nieruchomości. Od 2014 r. znacząco wzrósł wynik salda obrotów bieżących w stosunku do PKB. Pogorszenie widać również w międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, która w ostatnich latach odnotowała regres jednak nadal utrzymuje się na poziomie nie przekraczającym wartość progową (-25,3%). W 2014 r. nastąpił wzrost realnego efektywnego kursu walutowego (10,2%). Pomimo tendencji malejącej wciąż na wysokim poziomie utrzymuje się relacja długu sektora prywatnego do PKB. Wartość progową w 2014 r. odnotowano dla wskaźnika wzrostu cen nieruchomości, który przekroczył wartość progową, przy czym nie odnotowano w związku z tym zwiększenia zadłużenia gospodarstw domowych. Niepokój budzi natomiast powiększenie się poziom długu sektora instytucji rządowych 28 i samorządowych. Pomimo dużej liczby imigrantów zatrudnienie w Wielkiej Brytania wykazuje tendencje wzrostową. 30 Rozdział 3. Przyczyny pozostania Wielkiej Brytanii poza unią walutową. 3.1. Motywy polityczne pozostania Wielkiej Brytanii poza strefą euro. Integracja Wielkiej Brytanii ze Wspólnotą Europejską zajęła dwadzieścia trzy lata. Sceptyczna postawa Brytyjczyków była widoczna również w możliwości zastąpienia waluty narodowej, co wiązałoby się według Brytyjczyków z utratą niezależności w polityce monetarnej oraz narzędzi polityki ekonomicznej. Negatywne nastawienie w tej kwestii było widoczne zarówno wśród rządzących jak i społeczeństwa.31 Zmagania polityczne z nową walutą ECU rozpoczęły się od 1979r. , rządy w Wielkiej Brytanii sprawowała Partia Konserwatywna, z premierem Margaret Thatcher. W tym okresie gospodarka brytyjska znajdowała się w recesji za przyczyną min. drugiego szoku naftowego. Program naprawczy popierany przez Margaret Thatcher opierał się na doktrynie monetaryzmu, głównym jego celem natomiast była walka z wysoką w tym okresie inflacją. Geoffrey Howe (Kanclerz Skarbu), próbując obniżyć inflację skupił się na działaniach 30 SPRAWOZDANIE KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO i EUROPEJSKIEGO KOMITETU SPOŁECZNOEKONOMICZNEGO przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania 2016 r, dnia 26.11.2015 r. s. 46-48 http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/2016/ags2016_alert_mechanism_report_pl.pdf 31 A. Królikowska, Czy warto być poza unią monetarną- studium przypadku Brytanii, Danii i Szwecji, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Redakcja naukowa: W. Pacho, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009 s. 251 29 mających na celu ograniczenie wielkości obiegu pieniądza. Kolejnymi działaniami było ograniczenie wydatków budżetowych i podniesienie stóp procentowych. W tym roku również państwa Wspólnoty Europejskiej utworzyły Europejski System Walutowy ( EWS ), który został szerzej opisany na str.6 Ze względu na fakt, że rząd brytyjski był mocno wrażliwy na ewentualną utratę niezależności w polityce pieniężnej, Wielka Brytania nie zdecydowała się przystąpić do mechanizmu ERM, mimo że funt brytyjski został włączony do koszyka wspólnych walut ECI (szerzej na str. 10). Przeciwnikiem przystąpienia do mechanizmu stabilizacji kursów była Margaret Thatcher, gdyż obawiała się ona podporządkowania polityki gospodarczej swojego kraju postanowieniom Bundesbanku i EWG. Nie odrzuciła jednak możliwości przystąpienia do ERM w późniejszym czasie. Było to podyktowane względami praktycznymi, a mianowicie dobrem współpracy z EWG. Ówczesny Kanclerz Nigel Lawson stał natomiast na stanowisku popierającym wejście do ERM, gdyż – jego zdaniem – miałoby to ułatwić stabilizację kursu funta. W 1985 r .na posiedzeniu rządu kanclerz Lawson wystąpił z propozycją włączenia funta do ERM. Z uwagi na spadek cen ropy naftowej kursu funta w tym okresie utrzymywał się poniżej 4 marek niemieckich. Margaret Thatcher odrzuciła jednak ten pomysł, doprowadzając w ten sposób do podjęcia przez Lawsona decyzji o prowadzeniu polityki pieniężnej sprzecznej z oficjalnym stanowiskiem rządu brytyjskiego. Obniżając stopy procentowe oraz wprowadzając na dużą skalę interwencje walutowe, udało mu się utrzymać kurs funta poniżej 3 marek niemieckich. W tej sytuacji funt zachowywał się jakby był częścią mechanizmu stabilizacji kursów. Było to jednak okupione znacznym wzrostem inflacji w tym momencie. W tym samym czasie w Europie zmierzano do zacieśnienia unii gospodarczowalutowej. Pojawił się tzw. Raport Delors’a, przyjęty w Madrycie w 1989 r. na szczycie Rady Europejskiej, który opisano szerzej na str. 7. W związku z powyższym Margaret Thatcher zadeklarowała włączenie funta do ERM, pod warunkiem obniżenia inflacji w Wielkiej Brytanii oraz zagwarantowaniem pełnej swobody przepływu kapitału w Europie. Ostatecznie funt został włączony do ERM po kursie 2,95 DM. Było to jednak podyktowane bardziej względami politycznymi. Konserwatyści chcieli w ten sposób doprowadzić do 30 obniżenia stóp procentowych przed mającymi się odbyć wyborami. Za rządów Johna Majora Wilka Brytania nie przystąpiła do drugiego i trzeciego etapu Planu Delors’a. Podczas szczytu w Maastricht w 1992 r. odrzucono propozycję przyłączenia Wielkiej Brytanii do unii walutowej oraz pomysł likwidacji brytyjskiej waluty. Jak zawsze rząd brytyjski obwiał się zbytniego podporządkowania decyzjom Brukseli. Brytyjczycy wynegocjowali natomiast wcześniej wspomnianą klauzulę „opt-out”, która dawała im możliwość wyłączenia z niektórych przedsięwzięć integracyjnych. Dzięki temu funt nie wszedł do unii walutowej ale nadal pozostawał w ERM. W 1989 roku podjęto decyzję o usztywnieniu kursu funta do w stosunku marki. Natomiast 16 września 1992 roku Norman Lamont (Kanclerz Skarbu) ogłosił wyjście funta z ERM. Decyzja ta zapadła kiedy kurs funta był na poziomie 2,95 w stosunku do marki niemieckiej, a spekulanci masowo go wysprzedawali. W tej sytuacji Banki Anglii chcąc ratować walutę narodową zaczął ją skupować i zaciągać kredyty w markach. Bazowa stopa procentowa została podniesiona do 15%. Jednak nie przyniosło to spodziewanych efektów. „Czarna Środa” czyli dzień, w którym wycofano funta z ERM był fiaskiem ówczesnej polityki gospodarczej rządu i przyczyną poniesienia dużych strat finansowych. Po wyjściu funta z ERM jego kurs spadł do 2,40 - 2,50 w stosunku do marki niemieckiej. Zmianę podejścia rządzących do kwestii przystąpienia Wielkiej Brytanii do EWG można było zaobserwować po przejęciu władzy przez Partię Pracy, kierowanej T. Blair’a. Odeszli oni od nadmiernego interwencjonizmu państwa w gospodarkę, a przyjęli postawę bardziej liberalną. Doprowadzili do utrzymania dyscypliny budżetowej, co gwarantowało niskie stopy procentowe. W 1999 r. ECU zastąpiono wspólna walutą euro w obrotach bezgotówkowych, a rząd brytyjski ponownie stanął przed dylematem zastąpienia funta walutą wspólnotową euro. W tym czasie kurs funta szterling miał charakter płynny. Za rządów T. Blair’a większość przedstawicieli Partii Pracy była za przystąpieniem do Unii Walutowej. Partia Konserwatywna natomiast swój program opierała na braku uczestnictwa w UGW. Jednak część jej polityków głosiła poglądy proeuropejskie.32 Co ciekawe podczas wyborów w 2010 r Dawid Cameron nie zawarł kwestii dot. Europy ani też waluty euro. Sytuacja gospodarczo – polityczna na arenie europejskiej po 32 P. Jachowicz, Funt szterling i brytyjska polityka pieniężna w latach 1945-2010, Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace / Szkoła Główna Handlowa, Numer nr 2, 2014, s. 159-163 31 2010 r. spowodowała wzrost nastrojów antyeuropejskich do tego stopnia, ze obecnie żadna z partii nie podnosi publiczne kwestii przyjęcia do strefy euro. Zdaniem wielu komentatorów sceny politycznej Wielka Brytania w ciągu najbliższych kilku lat nie przyjmie wspólnej waluty. Dobrze obrazuje ten stan rzeczy wypowiedź zawarta przemówieniu na temat relacji Wielka Brytania – Unia Europejska ze stycznia 2014 w którym Dawid Cameron powiedział, że: „tak długo jak on będzie premierem Wielka Brytania pozostanie poza strefa euro”. Wicepremier Nick Clegg (z partii Liberalni Demokraci ) zajął stanowisko zgodne z Dawidem Cameronem. Zauważyć należy że Liberalni Demokraci przed wyborami parlamentarnymi w 2010 r. głosili hasła rozważenia opcji dołączenia do strefy euro. Lider Partii Pracy również jest przeciwnikiem przyjęcia przez WB wspólnej waluty.33 Konkludując polityka Wielkiej Brytanii w obce wspólnej waluty euro zgodna jest z ogólnym podejściem Brytyjczyków do integracji europejskiej i charakteryzuje się negatywnym nastawieniem społeczeństwa i przedstawicieli rządu. Jednocześnie przywiązanie do narodowej waluty, która jest jedną z głównych walut transakcji międzynarodowych powoduje, że nie widza oni potrzeby przystępowania do unii walutowej, a wręcz przeciwnie podważają zasadność pozostawania w ramach struktur Unii Europejskiej. 3.2 Motywy gospodarcze pozostania Wielkiej Brytanii poza strefą euro oraz perspektywy przystąpienia. W 2003r . został opublikowany oficjalny raport w przedmiocie polityki rządu odnośnie przystąpienia Wielkiej Brytanii do strefy euro. Raport ten obrazował czy gospodarka brytyjska osiągnie korzyści lub tez poniesie straty przystępując do unii monetarnej. Według autorów raportu jedynie 3 z 5 sfer ( obszarów ) spełniało postawione przed nimi zadania. Poniższa tabela przedstawia pięć problemów podlegających analizie.34 Tabela 6: Wyniki analiz empirycznych pięciu testów. Rodzaj testu 33 Wynik Komentarz K. Sobiepanek, http://ukpoliticspopolsku.pl/wielka-brytania-euro-na-pewno-nie-teraz/ 34 U. Mrzygłód, Stanowisko Wielkiej Brytanii w kwestii euro a proces integracji rynków finansowych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, Rok 2010, s. 160 32 zgodność cykli koniunkturalnych i struktury gospodarki Wielkiej Brytanii z państwami strefy euro zakres elastyczności gospodarki podejmowanie przez przedsiębiorstwa inwestycji długoterminowych w Wielkiej Brytanii zmiana pozycji konkurencyjnej sektora finansowego Wielkiej Brytanii, w tym w szczególności rynków hurtowych działających w londyńskim City możliwość zwiększenia stopy wzrostu gospodarczego oraz stabilności gospodarczej oraz trwałego wzrostu zatrudnienia - W latach 1999-2003 stopień konwergencji gospodarki brytyjskiej ze strefą euro znacząco wzrósł w latach, jednakże istniejące różnice strukturalne uniemożliwiają całkowite spełnienie tego warunku. - Stopień elastyczności gospodarki brytyjskiej w tym rynku pracy, wzrósł w analizowanych latach. Tym niemniej autorzy podkreślają, że nie jest to poziom wystarczający by uchronić gospodarkę przed trudnymi dostosowaniami w ramach EMU. + Istnieje zgodność, że wejście do strefy euro wywoła pozytywny efekt wzrostu inwestycji bezpośrednich i portfelowych w Wielkiej Brytanii oraz przyczyni się do zmieszania kosztu kapitału dla przedsiębiorstw brytyjskich, również z sektora MSP. + Istnieje zgodność, że wejście do strefy euro wywoła pozytywny efekt umocnienia pozycji konkurencyjnej Londynu jako centrum finansowego w Europie. + Członkostwo w UGW może wpłynąć na zwiększenie produkcji Wielkiej Brytanii i doprowadzić do trwałego wzrostu zatrudnienia w perspektywie długoterminowej. Oczekuje się, że wprowadzenie wspólnej waluty wywoła w perspektywie 30 lat: wzrost wartości wymiany handlowej z krajami strefy euro nawet do 50% oraz wzrost dochodu narodowego od 5 do 9%. Źródło: U. Mrzygłód, Stanowisko Wielkiej Brytanii w kwestii euro a proces integracji rynków finansowych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, Rok 2010, s. 160 Wielka Brytania obawia się przystąpienia do unii walutowej z uwagi na koszty jakie niesie ze sobą wprowadzenie wspólnej waluty jak i przekonania o niewystarczającym stanie przygotowania brytyjskiej gospodarki. Jednym z głównych kosztów jakie musiałaby ponieść jest utrata niezależnej polityki monetarnej, która oznacza brak możliwości sterowania podążą pieniądza, ustaleniem stóp procentowych i kursu walutowego. W przypadku wystąpienia recesji, spadku konkurencyjności państwo będące w strefie euro zostaje pozbawione możliwości interwencji za pomocą narzędzi polityki monetarnej. Interwencja państwa za pomocą narzędzi polityki fiskalnej również zostaje w znacznej mierze ograniczona z konieczności utrzymania reżimów budżetowych. Ważną kwestią jest również polityka dochodu oraz wydatków budżetowych, która jest elementem mechanizmu łagodzącego wstrząsy. Wielka Brytania ma w tej kwestii duże wątpliwości, pomimo wynegocjowania rabatu w wysokości wpłacanej składki do budżetu 33 Unii Europejskiej, nadal pozostaje jej płatnikiem netto. Natomiast kraj, który jest największym płatnikiem netto, czyli Niemcy od lat dąży do zniesienia rabatu dla Wielkiej Brytanii oraz opowiada się za zmianą systemu wpłat do wspólnego budżetu. poszczególnych krajów Unii wynoszą ok. Budżety 35% PKB, natomiast budżet unijny wynosi ok. 1,27% PKB wszystkich państw członkowskich, przy czym Niemcy próbują wpłynąć na zmniejszenie wielkości swoich wpłat . Wynika z tego, że budżet unijny jest względnie mały a konflikt interesów poszczególnych państw wspólnoty ogranicza znacznie możliwość wspierania obszarów gospodarczych dotkniętych kryzysem i szybkiego reagowania na szoki gospodarcze. Od 2015 r. gospodarka Wielkiej Brytanii charakteryzuje się wysokim poziomem deficytu budżetowego ( powyżej granicznych 3 %), a więc w tym zakresie nie spełnia kryterium fiskalnego z Maastricht. Aby ją ustabilizować powinna dążyć do zharmonizowania agregatów makroekonomicznych min. inflacji, stopy procentowej do gospodarek krajów unii walutowej. Z teorii optymalnego obszaru walutowego wynika, że harmonizacja strukturalna i cykliczna pozwoliły by uniknąć szoków asymetrycznych jednocześnie zapewniając równowagę gospodarczą dla całego obszaru stosującego jedną walutę. Gospodarka brytyjska jest słabo skorelowana z gospodarkami innych państw unii walutowej, w tym Niemiec i Francji. Badania przeprowadzone przez M.A. Wynne i J. Koo35 w obszarze zbieżności produkcji, zatrudnienia i poziomu cen pokazały, że gospodarka Wielkiej Brytanii ma wyższy współczynnik korelacji (0,67) z gospodarką Stanów Zjednoczonych a niżeli z gospodarką Niemiec (0,45)oraz Francji (0,58). Również współczynnik korelacji zatrudnienia pokazuje większą zbieżność z gospodarką USA (0,70), w odniesieniu do Francji jest na poziomie 0,43 a Niemiec 0,20. Kolejnym analizowanym wskaźnikiem był wskaźnik poziomu cen i w tym przypadku gospodarka brytyjska większa zbieżność cen ze stanami Zjednoczonymi, gdzie wskaźnik korelacji wyniósł 0,62, z Francją wyniósł 0,40 , z Niemcami natomiast 0,48 co świadczy o słabym związku cen. Kolejnym problemem, z jakim może spotkać się gospodarka brytyjska przed wstąpieniem do unii walutowej, jest określenie właściwego poziomu kursu funta szterlinga w stosunku do euro. Jak pokazała historia przeszacowanie kursu w momencie tzw. „wejścia” niesie za sobą znaczne problemy gospodarcze. Przeszacowanie kursu może doprowadzić 35 M. Wajda-Lichy, Przyczyny eurosceptycyzmu w Wielkiej Brytanii wobec Unii Gospodarczej i Walutowej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 600, Rok 2002 s. 58 34 gospodarkę Wielkiej Brytanii do spadku konkurencyjności, co w dalszym etapie będzie skutkowało obniżeniem eksportu oraz zwiększeniem popytu na produkty pochodzące z importu. Może to doprowadzić do znaczącego zahamowania tempa wzrostu gospodarczego. Zbyt wysoki kurs będzie miał również wpływ na obniżenie napływu kapitału zagranicznego. Wzrosną koszty prowadzenia działalności gospodarczej dla inwestorów zagranicznych a w konsekwencji nastąpi odpływ kapitału zagranicznego. Aby móc wprowadzić euro Wielka Brytania będzie zobowiązana utrzymać kryterium z ERM II co najmniej przez dwa lata przed planowanym członkostwem w unii walutowej. Oznacz to, ustalenie kursu centralnego funta wobec euro i utrzymaniu przedziału wahań +/- 15%.36 Ważną kwestią okazałą się również współpraca banków centralnych, szczególnie w okresie ostatniego kryzysu. Zmniejszenie zaufania pomiędzy bankami komercyjnymi do zawierania transakcji, po spektakularnym upadku Lehman Brothers wpłynęło na wzrost współpracy pomiędzy bankami centralnymi wielu państw. W tym celu przede wszystkim utworzono linię dla transakcji swapowych pomiędzy bankami centralnymi, z której korzystał także bank centralny Wielkiej Brytanii. Przez wzgląd na powyższe można wysnuć tezę, że stanowisko Wielkiej Brytanii w kwestii unii walutowej przeważy na rzecz przystąpienia do niej ponieważ pozostawanie poza strefa euro może powodować większą destabilizację gospodarki. 37 Analizując motywy gospodarcze pozostawania Wielkiej Brytanii poza strefa euro nie można pominąć brytyjskiego sektora finansowego, który stanowi jeden z najbardziej konkurencyjnych obszarów gospodarki brytyjskiej. Sektor ten pod względem wartości nominalnych i relatywnych ma bardzo duży udział w PKB. Istotnym jest fakt, że w sektorze tym zatrudnienie znajduje blisko 3,5% ogółu osób zatrudnionych na terenie Wielkiej Brytanii. Natomiast London Stock Exchange jest jedną z największych giełd na świecie, której kapitalizacja w relacji do PKB w roku 2014 wynosiła 120%. Jest to również najbardziej konkurencyjna giełda na świecie. Jest miejscem emisji papierów wartościowych dla spółek z 70 krajów świata. Dlatego obawy o funkcjonowanie brytyjskiego rynku finansowego po przyjęciu euro są pełni uzasadnione. Wykres 6: Kapitalizacja giełd w wybranych państwach UE w relacji do PKB w 2014 r 36 37 M. Wajda-Lichy, Przyczyny eurosceptycyzmu w Wielkiej Brytanii … op. cit. s. 53-61 U. Mrzygłód, Stanowisko Wielkiej Brytanii…, op.cit. s. 162 35 Źródło: Monitor Konwergencji z Unią Gospodarczą i Walutową, Departament Polityki Makroekonomicznej Ministerstwa Finansów, Marzec 2016 Pozytywne aspekty jakie w tym zakresie może przynieść wejście do strefy euro to min.: - zwiększenie przejrzystości cen - obniżenie kosztów transakcyjnych, dotyczących wymiany walut - w przypadku rynku finansowego mogą również wystąpić pozytywne efekty skali. Powyższe korzyści złożą się zapewne na jeszcze większą efektywność rynku finansowego Wielkiej Brytanii, natomiast dla inwestorów i europejskich rynków finansowych może to skutkować wzrostem integracji finansowej, wzrostem płynności rynków finansowych , rozłożenia ryzyka negatywnego szoku ekonomicznego przez zwiększenie możliwości dywersyfikacji portfela inwestycyjnego oraz wystąpieniem silniejszej konkurencji na rynkach giełdowych. Negatywne implikacje dla brytyjskiego rynku finansowego po przyjęciu euro to możliwy odpływ kapitału i zmniejszenie pozycji „City of London”. Obawy wzbudza też fakt, że w przypadku utworzenia jednolitego rynku finansowego występuje tendencja do konsolidacji instytucji finansowych ( min. łączenie giełd ).38 Biorąc pod uwagę obecną sytuację ekonomiczną Wielkiej Brytanii, pomimo, że nie spełnia wszystkich kryteriów z Maastricht to i tak jest ona w znacznie lepszej sytuacji niż inne państwa należące do unii walutowej. Jest to kraj o znacznym potencjale gospodarczym, w którym duże znaczenie ma centrum finansowe City of London. W dłuższym okresie czasu funkcjonowanie Wielkiej Brytanii poza strefa euro wydaje się być niemożliwe i może 38 U. Mrzygłód, Stanowisko Wielkiej Brytanii…, op.cit. s. 163-168 36 prowadzić do zmniejszenia znaczenia londyńskiej giełdy oraz sektora usług bankowych. Warto podkreślić, że stan gospodarki Wielkiej Brytanii jest nierozerwalnie związany z kondycją strefy euro. Zakończenie Integracja europejska a szczególnie przystąpienie do strefy wspólnej waluty, czyli trzeci etap integracji w UGiW, to proces złożony, będący olbrzymim wyzwaniem dla każdego państwa biorącego w nim udział. Wyzwania z tym związane oraz formalne wymogi starałyśmy się wykazać w rozdziale pierwszym naszej pracy. Zdajemy sobie sprawę, że zadaniem każdego rządu jest odpowiednio przeliczyć koszty i korzyści przystąpienia do unii gospodarczej a tym bardziej do unii walutowej, tak żeby osiągnąć długoterminowe cele korzystne dla wszystkich obywateli. Nie jest jednak tajemnicą, ze partykularne interesy partii politycznych różnicowały i nadal różnicują podejście do UGiW, a trzeciego etapu zjednoczenia w szczególności. Na przykładzie Wielkiej Brytanii można łatwo zauważyć, że 37 w zależności od obranego przez rządzących i ich oponentów kierunku, raz uwypuklano plusy a innym razem minusy zjednoczenia. Wielka Brytania ze swoim poczuciem mocarstwowości i wyjątkowej roli w świecie, opartym przecież na faktach, jest doskonałym przykładem tego, jakie emocje budzi w społeczeństwie danego kraju nie tylko sama kwestia przystąpienia do UGiW ale nawet kontynuacji członkostwa. Wspomniany wcześniej Brexit, czyli możliwość wyjścia Wielkie Brytanii z UGiW, rodzi konsekwencje nie tylko dla Brytyjczyków ale także dla całej istniejącej w Europie Unii Gospodarczej i Walutowej i z pewnością byłby zauważalny czy też odczuwalny na świecie. Trudno jednak wymagać od Brytyjczyków aby przedkładali troskę o dobro innych nad interesy i potrzeby własne. Typowy Brytyjczyk to przecież w powszechnym mniemaniu przykład zdrowego rozsądku, wielokrotnie udowodnionego historycznie. W tym wypadku "common sense" każe twardo liczyć koszty vs. korzyści z uczestnictwa Wielkiej Brytanii w UGiW. Fakt, że Wielka Brytania jest płatnikiem netto i niektóre państwa członkowskie UGiW, jak Niemcy, mocno domagają się zlikwidowania przyznanego jej rabatu, na pewno nie wpływa pozytywnie na brytyjskie poczucie sensu bycia w UGiW. "Be or not to be in UE" to bardzo aktualne pytanie wśród obywateli wysp. Ostatnie, przeprowadzone w maju 2016 roku ankiety, przytaczane przez polską prasę wskazują, że Brytyjczycy skłaniają się raczej do rozwiązań związanych z wyjściem z UGiW niż z dalszą integracją. W tej sytuacji podsumowywanie wad i zalet członkostwa Wielkiej Brytanii w UGiW wydawało by się może wątpliwe, gdyby nie istniejący w naszej pamięci fakt, że Wielka Brytania w całej swojej historii integracji na przemian to popierała to negowała zbliżenie z UGiW. W rozdziale drugim opisałyśmy zmienne losy tego procesu. Oczywiście spory wpływ na zbliżanie się do koncepcji pełnej integracji lub oddalanie od niej, miała polityka i politycy tego państwa. Jednak widać wyraźnie, że jednocześnie istniało i istnieje w Wielkiej Brytanii podejście "gospodarskie", które każe sporządzać rachunek zysków i strat wynikających z członkostwa w UGiW. I choć dziś przeważa podejście negatywne, to przecież historia lubi się powtarzać a członkostwo w UGiW kwestionowano już za czasów Margaret Thatcher. Taki stosunek do idei integracji zyskał dla Wielkiej Brytanii opinię "krnąbrnego dziecka Europy" ale pozwolił skutecznie lobbować w swoich interesach i to mimo braku pełnego członkowstwa w UGiW, to jest bez przejścia do trzeciego etapu integracji. Jednocześnie w ten sposób Wielka Brytania przecierała szlaki innym, mniejszym państwom. Nie może to dziwić skoro rozmawiamy o jednej z najsilniejszych gospodarek świata, co opisujemy również w rozdziale drugim. Takie postępowanie Wielkiej Brytanii wydaje się więc w pełni 38 uzasadnione i dodatkowo wzmocnione obawami Brytyjczyków o utratę suwerenności, z którą wiąże się pełna integracja z UGiW. Jak każde państwo narodowe przystępujące do UGiW Wielką Brytanię dosięga tzw. "dylemat integracyjny" - pytanie o granicę wytrzymałości, przyzwolenia opinii publicznej i wyborców na stopień ingerencji w suwerenność. Nie da się ukryć, że zwiększenie zaangażowania w UGiW niesie ze sobą dla państwa uczestniczącego konsekwencje w postaci ograniczenia autonomii pewnych struktur, a wręcz symboli narodowych, jakim dla Brytyjczyków jest parlament, do czego nawiązywałyśmy w rozdziale pierwszym i drugim. Z tym faktem Brytyjczykom, czującym swoją historyczną i gospodarczą potęgę, bardzo trudno się pogodzić. Jednym z elementów, które mają wpływ na trudności w akceptacji procesu integracji na wyspach jest odmienne postrzeganie celu dla jakiego powstała UGiW. Podczas gdy część państw zrzeszonych upatruje w niej szansę na wzmocnienie i zrównoważenie swoich gospodarek dzięki uczestnictwu w Unii Gospodarczej czy Unii Gospodarczej i Walutowej poprzez chociażby korzystanie z czterech swobód (opisanych szerzej w rozdziale pierwszym), to Wielka Brytania wydaje się czasem tych korzyści nie tylko nie doceniać ale wręcz nawet nie zauważać. Z pewnością wpływ na to mają szczególne relacje Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, powiązanie sporej części gospodarki, to jest Londyńskiego City, z dolarem i skierowanie uwagi na świat mocniej niż na Europę. Podobieństwo funkcjonowania gospodarki do Stanów Zjednoczonych, wspólny język, uwarunkowania historyczne związane z wpływami Wielkiej Brytanii w państwach podległych, dawnych koloniach, oraz przekonanie o własnej, wyjątkowej pozycji w świecie, wszytko to sprawia, że Wielka Brytania nie upatruje jedynej drogi do sukcesu w integracji gospodarczej z państwami Europy. Skutecznie więc opiera się zakusom wprowadzenia wspólnej waluty, wiedząc dobrze, że funt szterling jest stabilną walutą światową i mając za sobą negatywne doświadczenia z wprowadzeniem mechanizmu ERM1 (opisanego wcześniej). Wielka Brytania zdaje sobie sprawę, że przyjęcie wspólnej waluty może nieść ze sobą presję inflacyjną (konsekwencja obniżenia stopy procentowej) a także inne, trudne dla gospodarki konsekwencje, których próbę opisania podjęłyśmy w rozdziale trzecim naszej pracy. Obawa o zmniejszenie znaczenia londyńskiej giełdy czy całego City of London także skutecznie stopuje proces poszerzenia integracji. Oczywiście aktualne trudności, chociażby kryzys w Grecji, kryzys finansowy UGiW sprzyjają rodzeniu się w Wielkiej Brytanii głosów, że to nie Brytyjczycy nie spełniają wszystkich kryteriów przejścia do trzeciego etapu 39 integracji ale być może UGiW nie spełnia wystarczająco kryteriów brytyjskich. Szczególne znaczenie ma tu wpływ na opinię obywateli europejska biurokracja, wielokrotnie przez Wielką Brytanię krytykowana. Podsumowując, dalsza integracja Wielkiej Brytanii i UGiW mimo zalet, takich jak przejrzystość rynków finansowych po przyjęciu wspólne waluty, możliwość konsolidacji giełd itp, które Brytyjczycy niewątpliwie dostrzegają, równoważona jest istniejącymi w Wielkiej Brytanii obawami o utratę znaczenia własnego państwa czy jego waluty. Nastroje społeczne, raczej eurosceptyczne, panujące w Wielkiej Brytanii, nasuwają myśl o możliwości opuszczenia UGiW przez Wielką Brytanię. Zdrowy rozsądek jednak, tak właściwy Brytyjczykom, wskazuje na to, że Wielka Brytania nie będzie chciała pozbawić się wpływu na losy UGiW i w przypadku wyjścia zyskać konkurenta gospodarczego w postaci państw zrzeszonych w UGiW. Rezygnując z członkostwa pozbawiłaby się nie tylko wpływu ale dopuściła możliwość utworzenia sojuszu swoich największych konkurentów, to jest Francji i Niemiec, co ze względów politycznych wydaje się niemożliwe. Naszym zdaniem potencjalne zyski i ewentualne straty gospodarcze pozostawania w UGiW przez Wielką Brytanię są porównywalne z kosztami i korzyściami jej egzystencji poza Unią, a w takich wypadkach do głosu zwykle dochodzą względy polityczne. Wielka Brytania ma zbyt wiele pod tym względem do stracenia, być może więc rozważania o Brexit to tylko uwertura i zaproszenie do kolejnej tury negocjacji dotyczących członkostwa i np. wysokości składki wpłacanej do wspólnego, unijnego budżetu. Nie zdziwiłoby nas, gdyby hasło Margaret Thacher: "I want my money back" pojawiło się po raz kolejny. Wśród Brytyjczyków panuje bowiem przekonanie, że w sytuacji zagrożenia, także gospodarczego, każde państwo kieruje się interesem własnym, narodowym. Jeśli dodać do tego fakt, że dla Wielkiej Brytanii UGiW jest tylko środkiem do realizacji własnych celów, nie zaś celem samym w sobie, to nie należy się dziwić, że wykorzystując emocje i nastroje panujące dziś we własnym społeczeństwie i grożąc Europie i światu Brexitem, Wielka Brytania po raz kolejny doskonale dba o własne interesy. Przedstawiając rolę i wagę państwa takiego jak Wielka Brytania na tle UGiW i ich szczególnych relacji, miałyśmy niebywałą satysfakcję obserwowania, jak można a nawet trzeba negocjować i wygrywać własne partie rund rozmów o zasady członkostwa w UGiW 40 mając na względzie troskę o powodzenie własnej gospodarki. Fakt, że Wielka Brytania umie i potrafi zdroworozsądkowo rozważać za i przeciw bycia członkiem w UGiW, potrafi dbać o swoje miejsce w świecie i dobrobyt własnych obywateli mimo wielu błędów czy sporów politycznych sprawił, że pisząc pracę nie tylko miałyśmy okazję podziwiać sprawność Wielkiej Brytanii ale także jak w lustrze oglądać wszystkie zalety i niedoskonałości dzisiejszej UGiW. Tym samym zaś, praca nasza, choć w dużym stopniu teoretyczna, stała się dla nas tak inspirująca, że trudno było ograniczyć jej objętość. Mamy jednak nadzieję, że chociaż część inspiracji udało nam się przekazać osobom do niej sięgającym. Bibliografia: 1. Bilski J., Międzynarodowy System Walutowy, PWE, 2006 r. 2. Dach Z. (red. ), Polityka makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę. Teoria i praktyka, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. ,Warszawa 2011 r. 3. Jachowicz P., Funt szterling i brytyjska polityka pieniężna w latach 1945-2010, Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace, Szkoła Główna Handlowa, Numer nr 2, 2014 r. 4. Janiec Z., Współpraca zamiast integracji : brytyjskie zmagania z Traktatami Rzymskimi, Myśl Ekonomiczna i Polityczna, nr 2 (37), 2012 r. 41 5. Kowalewski P., Tchorka G., Górski J.( red.), Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro ,NBP, Warszawa 2014 r. 6. Mrzygłód U., Stanowisko Wielkiej Brytanii w kwestii euro a proces integracji rynków finansowych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, 2010 r. 7. Nowak A.Z., Mielczarek D. (red.), Europeistyka w zarysie, PWE, 2006 r. 8. Opolski K., Mycielska D., Górski J. "Strefa Euro europejska integracja gospodarczowalutowa" Wydział Nauk Ekonomicznych uniwersytetu Warszawskiego, 2010 r. 9. Pacho W. (red.), Królikowska A., Czy warto być poza unią monetarną- studium przypadku Brytanii, Danii i Szwecji, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, NBP, Warszawa 2009 r. 10. Penier I.( red. ), Wielka Brytania i Wspólnota u progu XXI wieku. Przeszłość, teraźniejszość, perspektywy. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014 r. 11. Rozenek G. , Wielka Brytania we wspólnotach europejskich i Unii Europejskiej Rocznik Nauk Społecznych Tom 4(40), numer 2 – 2012 r. 12. Święczkowska H. (red.) Bankowość. Podstawowe zagadnienia, Wydawnictwo Temida 2, Bydgoszcz 2011 r. 13. Wajda-Lichy M., Przyczyny eurosceptycyzmu w Wielkiej Brytanii wobec Unii Gospodarczej i Walutowej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 600, 2002 r. 14. Woś J. (red. ), Integracja Europejska ,Wydawnictwo WSB, Poznań 1999 r. 15. Woś J., Rynek i państwo w modelach współczesnej gospodarki rynkowej, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 4 , 2001 r. Strony internetowe: www.polskawue.gov.pl www.ec.europa.eu www.analizy.investio.pl www.natolin.edu.pl/ www.uk.trade.gov.pl www.ukpoliticspopolsku.pl www.www.msz.gov.pl 42 Spis tabel: Tabela 1: Realizacja kryteriów określonych w traktacie z Maastricht …………………str.11 Tabela 2: Struktura organizacyjna ESBC………………………………………………...str. 13 Tabela 3: Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne dla Wielkiej Brytanii w latach 2007-2012………………………………………………………………………. str.22 Tabela 4: Podstawowe wskaźniki brytyjskiej gospodarki……………………………… str.24 Tabela 5: Tabela wskaźników za rok 2014 w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi ekonomicznej……………………………………………………………….str.27 Tabela 6: Wyniki analiz empirycznych pięciu testów…………………………………. str.32 43 Spis wykresów: Wykres 1: Produkt krajowy brutto w cenach stałych …………………………………….str.25 Wykres 2: Składniki mające wpływ na PKB…………………………………………….. str.25 Wykres 3: Brytyjskie rynki eksportowe- rozmieszczenie ………………………………...str.26 Wykres 4: Brytyjskie rynki importowe - pochodzenie …………………………………...str.26 Wykres 5: Wartość dodana brutto według sektorów…………………………………….. str.27 Wykres 6: Kapitalizacja giełd w wybranych państwach UE w relacji do PKB w 2014 r ..str.35 44
