Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz
Transkrypt
Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Józef Chmiel Beata śurek Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska 825[01].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 0 Recenzenci: mgr Krystyna Nowak-Wawszczak mgr inŜ. Maria Widawska Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Beata śurek mgr ElŜbieta Gonciarz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].O1.01, „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska” zawartego w programie nauczania dla zawodu drukarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 SPIS TREŚCI 1. 2. 3. 4. Wprowadzenie Wymagania wstępne Cele kształcenia Materiał nauczania 4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. ZagroŜenia występujące w procesach pracy w zawodzie drukarza 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 4.3. Środki ochrony indywidualnej 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów 4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów 4.5. ZagroŜenia poŜarowe i zasady ochrony przeciwpoŜarowej 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów 4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz selekcja i utylizacja odpadów 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć 6. Literatura „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 3 5 6 7 7 7 13 14 15 16 16 21 22 23 24 24 25 25 26 27 27 30 31 32 33 33 37 37 38 39 39 41 42 43 44 49 1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska. W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, – zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, – literaturę uzupełniającą. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 825[01].O1 Podstawy poligrafii 825[01].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska 825[01].O1.02 Charakteryzowanie procesów poligraficznych i technik drukowania 825[01].O1.03 Stosowanie materiałów poligraficznych 825[01].O1.04 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną 825[01].O1.05 Zastosowanie maszyn i urządzeń Schemat układu jednostek modułowych „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska”, powinieneś umieć: − korzystać z róŜnych źródeł informacji, − dokumentować, notować i selekcjonować informacje, − obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, − dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem i jego działalnością, − oceniać własne moŜliwości w zakresie wymagań stanowiska pracy i wybranego zawodu, − współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań, − korzystać z róŜnych źródeł informacji. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA − − − − − − − − − − − W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej, określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, określić konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych, posłuŜyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi pracy na określonych stanowiskach, zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy oraz określić sposoby ich ograniczenia i eliminacji, ocenić zagroŜenia wynikające z niewłaściwego uŜytkowania urządzeń elektrycznych, zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia poŜaru, zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową, powiadomić słuŜby ratownicze zgodnie z przyjętymi procedurami postępowania, udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zastosować przepisy ochrony środowiska, określić rodzaj materiałów przeznaczonych do ponownego przetwarzania. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Natomiast pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a takŜe osoba fizyczna, jeŜeli zatrudniają one pracowników. W rozdziale II Kodeksu pracy zostały m.in. wymienione podstawowe zasady prawa pracy (art. 10): § 1. KaŜdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie moŜna zabronić wykonywania zawodu. § 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. § 3. Państwo prowadzi politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (Art. 18 Kodeksu pracy): − Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. − Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów, higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna. − Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy. Z ogólnymi obowiązkami pracodawcy i pracownika zapoznaje nas dział 4 Kodeksu pracy, w którym czytamy, Ŝe: Pracodawca jest obowiązany w szczególności (art. 94): 1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami, 2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak równieŜ osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i naleŜytej jakości pracy, 2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciąŜliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, 2b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynaleŜność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a takŜe ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, 3) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie, 5) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, 6) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyŜszej warunki sprzyjające przystosowaniu się do naleŜytego wykonywania pracy, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 7) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników, 8) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy, 8a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników, 9) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy, jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a w szczególności (art. 100): 1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, 2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, 3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe przepisów przeciwpoŜarowych, 4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, 5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, 7) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego. Prawna ochrona pracy obejmuje przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają chronić pracowników przed zagroŜeniami w procesie pracy. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią zbiór norm ochrony pracy ustawowo określonych w Kodeksie pracy w dziale dziewiątym „Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz innych aktach prawnych niŜszego rzędu. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest obowiązany (Art. 207 Kodeksu pracy): − organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, − zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować ich wykonanie, − zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, − zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp 1) prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywania pracy (po uprzednim zawiadomieniu o tym przełoŜonego (art. 210 § 1 Kodeks pracy)): − w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo − gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom; 2) prawo pracownika oddalenia się z miejsca zagroŜenia (po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego (art. 210 § 2 Kodeks pracy)): − jeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŜenia; 3) odpowiedzialność pracodawcy: − wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy), − wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy), „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 − cywilna (np. art. 415 Kodeks cywilny). Rodzaje odpowiedzialności pracodawcy: 1) odpowiedzialność wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy), rodzaj kary: grzywna, podlega odpowiedzialności: − kto będąc odpowiedzialnym za stan bhp w zakładzie pracy albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, − kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeŜeli zmiana technologii moŜe powodować zwiększenie zagroŜenia dla zdrowia pracowników, − kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie zaopiniowane przez uprawnionych rzeczoznawców), − kto wbrew obowiązkowi wyposaŜa stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności, − kto wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej , które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności − kto wbrew obowiązkowi stosuje: materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych, substancje i preparaty chemiczne nie oznakowane w sposób widoczny i umoŜliwiający ich identyfikację, niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki tych substancji, a takŜe opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poŜarem lub wybuchem, − kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taka chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób, − kto nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu inspektora pracy, − kto utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemoŜliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań. 2) odpowiedzialność karna (art. 220 i 221 Kodeks karny) 2.1) podlega odpowiedzialności kto będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraŜa pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty Ŝycia albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 220 k.k.): − rodzaj kary: jeśli sprawca działał umyślnie: kara pozbawienia wolności do lat 3, jeśli sprawca działał nieumyślnie: – grzywna, kara ograniczenia wolności – kara pozbawienia wolności do roku, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił groŜące niebezpieczeństwo; 2.2) podlega odpowiedzialności: kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji (art. 221 Kodeks karny): rodzaj kary: grzywna do 180 stawek dziennych albo – kara ograniczenia wolności, 3) odpowiedzialność cywilna (art. 415, art. 429, art. 430, art. 435 Kodeks cywilny). W sytuacji, gdy otrzymane na podstawie „ustawy wypadkowej” świadczenia nie wyrównują w pełni szkody będącej następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej – poszkodowany pracownik lub w przypadku śmierci pracownika – jego rodzina – mogą dochodzić od pracodawcy odszkodowania wyrównawczego na drodze powództwa cywilnego. − Rodzaje cywilnej odpowiedzialności pracodawcy: odpowiedzialność za własne czyny (art. 415 Kodeks cywilny), odpowiedzialność za cudze czyny (art. 429 Kodeks cywilny), odpowiedzialność za podwładnego (art.430 Kodeks cywilny), odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem przedsiębiorstwa i uŜyciem elementarnych sił przyrody (art. 435 Kodeks cywilny), − Rodzaje świadczeń odszkodowawczych (art. 444, art. 445 § 1, art. 446, art. 447 Kodeks cywilny): zwrot kosztów leczenia, wypłacenie sumy potrzebnej do przygotowania się poszkodowanego do wykonywania innego zawodu, renta, renta „rodzinna”, zadośćuczynienie pienięŜne za doznaną krzywdę, zwrot kosztów pogrzebu, jednorazowe odszkodowanie. W przypadku zaistnienia kwestii spornych w zakresie przestrzegania przez pracodawcę nałoŜonych na niego prawem obowiązków z prawa pracy zgodnie z Kodeksem pracy (Dział 12. Rozpatrywanie sporów i roszczeń ze stosunku pracy): 1) pracownik i pracodawca powinni dąŜyć do polubownego załatwienia sporu, powołując np. w tym celu komisję pojednawczą; 2) jeŜeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody, komisja na Ŝądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew. Pracownik zamiast zgłoszenia tego Ŝądania moŜe wnieść pozew do sądu pracy na zasadach ogólnych; 3) po poradę prawną lub ze skargą pracownik moŜe takŜe się zwrócić do Państwowej Inspekcji Pracy, reprezentowanej przez najbliŜszy Okręgowy Inspektorat Pracy. W pierwszej kolejności naleŜy złoŜyć podanie w formie pisemnej, ze wskazaniem osoby, od której pochodzi, jej adresem i treścią Ŝądania. Wnosząc skargę w imieniu innej osoby, zgłaszający ma obowiązek dosłać pisemną zgodę osoby, na rzecz której wnoszona jest skarga. Zgoda powinna być wyraŜona w sposób wyraźny, np. w formie pełnomocnictwa. W przypadku nieuzupełnienia wyŜej wymienionych danych, sprawa nie będzie rozpatrzona. Podczas kontroli pracownicy Inspekcji pracy nie ujawniają nazwisk wnioskodawców. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany (Art. 211 Kodeks pracy): − znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, − wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełoŜonych, − dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, − stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, − poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, − niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie, − współdziałać z pracodawcą i przełoŜonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeks pracy) Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpoŜarowych, opuszczanie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca moŜe stosować: karę upomnienia, nagany lub karę pienięŜną. Profilaktyczna ochrona zdrowia (Art. 226 i 227 Kodeks pracy) Pracodawca jest obowiązany: − informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami, − stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Jednym z elementów działalności profilaktycznej dotyczącej ochrony zdrowia pracownika są profilaktyczne badania lekarskie (Art. 229 Kodeksu pracy). − Profilaktyczne badania lekarskie wstępne obowiązani są wykonać: osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska, pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciąŜliwe warunki pracy. − Profilaktyczne badania lekarskie kontrolne dotyczą pracowników, których niezdolność do pracy z powodu choroby trwała ponad 30 dni. − Profilaktyczne badania lekarskie okresowe wykonywane są przez kaŜdego pracownika niezaleŜnie od rodzaju wykonywanej pracy (częstotliwość jest uzaleŜniona od rodzaju czynnika szkodliwego lub uciąŜliwego). Szkolenia pracowników (Art. 237 Kodeksu pracy): − pracownika nie wolno dopuścić do pracy, do której wykonywania nie ma wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a takŜe dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; − pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 Szkolenia odbywają się w czasie pracy oraz na koszt pracodawcy i powinny zapewnić uczestnikom: − zaznajomienie się z zagroŜeniami wypadkowymi i chorobowymi zawodowymi związanymi z wykonywaną pracą, − poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, − nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a takŜe umiejętności udzielania pomocy osobom, które uległy wypadkom. Szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako: − szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktaŜem ogólnym, prowadzone przez pracowników słuŜby bhp lub pracodawcę albo osobę wyznaczoną i dotyczący zaznajomienia z przepisami – dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników oraz studentów odbywających praktyki i uczniów szkół zawodowych – w wymiarze 3 godzin, − szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktaŜem stanowiskowym, prowadzone przez osobę kierującą pracownikami, wyznaczoną przez pracodawcę, posiadającą odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktaŜu i dotyczące zagroŜeń na konkretnych stanowiskach pracy oraz sposobów ochrony przed zagroŜeniami i metodami bezpieczeństwa na tym stanowisku dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, pracowników przenoszonych na te stanowiska, uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywających praktyki – w wymiarze minimum 8 godzin, − szkolenie podstawowe odbywające się w okresie nie dłuŜszym niŜ 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na stanowisku: pracodawcy, osoby kierującej pracownikami (brygadziści, mistrzowie, kierownicy), projektantów i konstruktorów, pracowników słuŜby bhp, robotników oraz innych osób, których praca wiąŜe się z naraŜeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia – w wymiarze minimum 30 godzin, − szkolenie okresowe (doskonalenie) obejmujące aktualizację i ugruntowanie wiadomości i umiejętności w dziedzinie bhp, dla osób objętych szkoleniem podstawowym bhp, zatrudnionych na stanowiskach robotniczych nie rzadziej niŜ raz na 3 lata (przy pracach niebezpiecznych – co 1 rok) oraz dla pozostałych osób – nie rzadziej niŜ raz na 6 lat. Szkolenia te mogą być prowadzone w formie: instruktaŜu, seminarium, kursu lub samokształcenia kierowanego. Szkolenie wstępne przeprowadza się według programów opracowanych dla poszczególnych stanowisk (zawodów). Szczegółowe wymagania higieniczno-sanitarne jakie powinien zapewnić pracodawca przedstawia Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844 z późniejszymi zmianami). Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków w jakich ta praca jest wykonywana. Przez pomieszczenia higieniczno-sanitarne rozumie się szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkaŜania, suszenia i odpylania odzieŜy i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić co najmniej ustępy i umywalki, a takŜe warunki do higienicznego przechowywania odzieŜy własnej, roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spoŜywania posiłków. Odpowiednie barwy i znaki bezpieczeństwa stosowane są w celu uniknięcia niebezpieczeństwa oraz zapobiegania wypadkom lub utraty zdrowia. Podstawowe oznakowania – znaki bezpieczeństwa: zakazujące (kształt koła i dominujący kolor czerwony), ostrzegające (kształt trójkąta i dominujący kolor Ŝółty), nakazujące (kształt koła i dominujący kolor niebieski), informujące (kształt prostokąta i dominujący kolor niebieski), informujące o miejscach bezpiecznych (kształt kwadratu lub prostokąta i dominujący kolor zielony). Rys. 1. Podstawowe znaki bezpieczeństwa [3, s. 126] KaŜdy pracownik pracujący na danym stanowisku pracy powinien otrzymać od pracodawcy tzw. instrukcję stanowiskową. Jest to instrukcja bezpiecznej pracy na danym stanowisku pracy, uwzględniająca specyficzne zagroŜenia oraz sposoby zabezpieczania się przed nimi przez pracownika. 4.1.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. W jakich aktach prawnych znajdują się przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy? Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy i ma chronić zdrowie oraz Ŝycie pracowników? Jakie obowiązki i prawa ma pracownik według ustaleń Kodeksu pracy? Jakie mogą być konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp? Co moŜe zrobić pracownik, w przypadku gdy pracodawca narusza przepisy z zakresu prawa pracy? Jakie są rodzaje profilaktycznych badań lekarskich? Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp? Jakiego rodzaju mogą być szkolenia bhp? Jakie warunki naleŜy zapewnić w pomieszczeniach pracy z punktu widzenia bhp? Jak dzielą się znaki bezpieczeństwa? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 UłóŜ „akrostych” (pierwsze litery czytane pionowo stanowią hasło), w którym hasło główne brzmi: DRUKARZ. Wyrazy pomocnicze muszą kojarzyć się z zawodem wykonywanym przez drukarza, z tym, kim jest, co robi, co moŜemy o nim powiedzieć, jakich musi przestrzegać przepisów, zasad i reguł bezpieczeństwa. Sposób wykonania ćwiczenia 3) 4) 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: przeanalizować art. 100, 207, 210, 211, 212 Kodeksu pracy; zapoznać się z przykładem „akrostychu”, w którym hasło główne brzmi PRACA. Przykład podano poniŜej: Przepisy Ryzyko Awans Człowiek Awaria ułoŜyć akrostych, w którym hasło główne brzmi: DRUKARZ; sprawdzić poprawność wykonanej pracy; zaprezentować wykonane ćwiczenie. − − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: kartka papieru formatu A4, marker, długopis, karta charakterystyki stanowiska pracy, Kodeks pracy, literatura z rozdziału 6 dotycząca prawnej ochrony pracy. 1) 2) Ćwiczenie 2 Właściciel firmy, w której jesteś zatrudniony narusza przepisy prawa pracy. Jak powinieneś zareagować? Sposób wykonania ćwiczenia 4) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dobrać partnerów do pracy w grupie, zastanowić się w grupie, jakie naleŜy podjąć działania, aby wyeliminować naruszenia prawa, uporządkować zapisane pomysły zgłoszone przez grupę według kryterium rodzaju zagroŜenia (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy), zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy. − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: duŜe arkusze papieru, mazaki, tablica flip–chart. 1) 2) 3) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak 1) scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy? 2) określić, jakie podstawowe obowiązki ma pracodawca w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy? 3) określić, jakie są rodzaje szkoleń bhp dla pracownika? 4) posługiwać się Kodeksem pracy? 5) poszukiwać informacji nt. prawnej ochrony pracy w róŜnych źródłach? 6) rozróŜnić podstawowe znaki bezpieczeństwa? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 Nie 4.2. ZagroŜenia występujące w procesach pracy w zawodzie drukarza 4.2.1. Materiał nauczania Zgodnie z artykułem 226 Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany do informowania o ryzyku zawodowym, które jest związane z wykonywana pracą. W pracy jesteśmy naraŜeni na oddziaływanie róŜnych czynników stwarzających zagroŜenia. Czynniki te moŜemy podzielić na: 1) szkodliwe, w wyniku oddziaływania których moŜe stopniowo pogarszać się zdrowie człowieka, 2) niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów, 3) uciąŜliwe, których działanie moŜe przyczynić się do powstawania utrudnień w pracy, lecz nie powoduje trwałego pogorszenia stanu zdrowia. W zaleŜności od stopnia oddziaływania czynnik uciąŜliwy moŜe stać się szkodliwym, a czynnik szkodliwy niebezpiecznym, np. zapylenie powietrza na hali produkcyjnej moŜe być dla pracownika: − uciąŜliwe – będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy adaptacyjne; − szkodliwe – zbyt wysokie stęŜenie pyłu w powietrzu moŜe stać się przyczyną choroby zawodowej; − niebezpieczne – wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny moŜe spowodować wypadek, a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć. Ogólnie klasyfikację zagroŜeń i ich wpływ na poszczególne części ciała człowieka przedstawiono w tab. 1. Na podstawie tej klasyfikacji moŜna ocenić jakie zagroŜenia występują w kaŜdym z zawodów. Zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki, opracowaną w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, osoby pracujące w zawodzie drukarza naraŜone są na: – urazy, takie jak: przecięcia, amputacje, zmiaŜdŜenia, stłuczenia spowodowane przez ruchome części maszyn drukujących, zwłaszcza gilotyny, prasy drukarskie; – oddziaływanie związków chemicznych zawartych w: farbach drukarskich, tonerach, barwnikach, rozpuszczalnikach organicznych, środkach czyszczących, takich jak: ksylen, benzyna, nafta, toluen, cykloheksan, oleje oraz kwasy i inne środki stosowane do mycia maszyn i wytrawiania form drukarskich; – oddziaływanie wibracji przenoszonych z podłoŜa np. podłogi, platform, drgających podestów lub innych urządzeń i maszyn poligraficznych niewłaściwie posadowionych. Drgania te wpływają na kończyny dolne, kręgosłup i narządy jamy brzusznej, klatki piersiowej; – zagroŜenie poŜarowe; – nadmierny wysiłek fizyczny towarzyszący pracy, który moŜe być przyczyną urazów, a takŜe bólów pleców, ramion i rąk (szczególnie w małych drukarniach); – hałas spowodowany pracą automatów w szczególności, w duŜych drukarniach; – promieniowanie ultrafioletowe i ozon, jeŜeli praca jest wykonywana w pobliŜu automatów utwardzających farby promieniami UV. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 Tabela 1. ZagroŜenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej [Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy] PoniŜej przedstawiono czynniki środowiska pracy związane z wykonywaniem zawodu drukarz oraz ich moŜliwe skutki dla zdrowia wraz z działaniami profilaktycznymi: 1. Czynniki mogące powodować wypadki: – śliskie nawierzchnie, nieuporządkowane przejścia – moŜliwość urazów w wyniku poślizgnięcia, potknięcia i upadku. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi; – spadające przedmioty, zwłaszcza z podnośników widłowych, suwnic – moŜliwość urazów w wyniku uderzenia. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować hełm ochronny; – maszyny drukujące będące w ruchu – moŜliwość urazów; – cylindry, wałki, łapki i inne ruchome części maszyn drukujących – moŜliwość urazów rąk w razie pochwycenia odzieŜy. Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować osłony maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn; „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 – – – 2. – – – – 3. – ostre krawędzie maszyn i urządzeń – moŜliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia, przekłucia, przeszycia palców rąk. Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować osłony maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn; zgromadzenie duŜej ilości łatwopalnych materiałów, zwłaszcza papieru, kartonu, rozpuszczalników organicznych – moŜliwość cięŜkich poparzeń ciała w wyniku poŜaru. Działania profilaktyczne: naleŜy przestrzegać wszystkich instrukcji bezpieczeństwa obowiązujących na danym wydziale, dotyczących przechowywania papieru i łatwopalnych materiałów; prąd elektryczny – moŜliwość poraŜenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu elektrycznego. Działania profilaktyczne: naleŜy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń. Czynniki fizyczne: promieniowanie laserowe, ultrafioletowe UV – moŜliwość uszkodzenia wzroku; nadmierny hałas (hałas pracujących automatów moŜe przekraczać 100 dB) – moŜliwość uszkodzenia słuchu. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować ochronniki słuchu; promieniowanie ultrafioletowe stosowane do naświetlania płyt offsetowych, utrwalania farb – moŜliwość podraŜnienia skóry, oczu; wibracje ogólne, których źródłem są prasy drukarskie – moŜliwość zaburzeń w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz dolegliwości bólowych wynikających z przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego. Czynniki chemiczne (w zaleŜności od stosowanej techniki drukarskiej) obejmują: substancje chemiczne wchodzące w skład farb drukarskich, ich rozpuszczalniki i zmywacze. Najbardziej na ich działania naraŜone są drogi oddechowe i skóra, głównie rąk – efekt działania: moŜliwość zapalenia skóry, spojówek oczu i górnych dróg oddechowych, reakcji uczuleniowych. W mniejszym stopniu – przewód pokarmowy, oczy i skóra na innych partiach ciała. Przykładowo: farby offsetowe i typograficzne zawierają około 10% rozpuszczalników, a wklęsłodrukowe i fleksograficzne juŜ od 50 do 70% rozpuszczalników przeznaczonych do wyparowania. Farby wklęsłodrukowe, w zaleŜności od zawartości rozpuszczalników, dzielimy na: farby tzw. tradycyjne (zawierają ciekłe węglowodory aromatyczne – toluen, ksylen), farby wodne (zawierają od 10 do 20% rozpuszczalników: alkohol etylowy lub alkohol propylowy) i farby zawierające w swoim składzie alkohol etylowy i octan etylu. Do zmywania walców farbowych w dalszym ciągu stosuje się benzynę ekstrakcyjną (substancja rakotwórcza) i naftę. Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować skuteczną wentylację, która zapewni taką wymianę powietrza, aby zapewnić czystość powietrza co najmniej w granicach wartości najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń par występujących tam rozpuszczalników, określonych odpowiednimi przepisami. Maszyny drukujące, a w szczególności ich aparaty farbowe oraz urządzenia suszące, powinny być wyposaŜone w obudowy zaopatrzone w urządzenia wentylacji mechanicznej, wydalające opary farb, rozpuszczalników z hal maszyn drukujących. Pracownicy powinni takŜe stosować środki ochrony oczu i odzieŜ ochronną chroniące przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych. Pojemniki z benzyną i naftą powinny być zawsze szczelnie zamknięte. RównieŜ pojemniki na zuŜyte czyściwo powinny być zamykane i często opróŜniane. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 4. Czynniki biologiczne: – gryzonie i owady w drukarniach zlokalizowanych w piwnicach lub starych budynkach – moŜliwość przenoszonych przez nie chorób zakaźnych; – przechowywane w złych warunkach materiały (papier, kartony) – moŜliwość chorób w wyniku naraŜenia na pleśnie i inne mikroorganizmy. 5. Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy: – nadmierny wysiłek fizyczny podczas podnoszenia i przenoszenia cięŜkich ładunków, wykonywanie czynności powtarzalnych – moŜliwość dolegliwości bólowych wynikających z przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego, przepukliny. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia cięŜkich lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające podnoszenie i przenoszenie, – złe warunki oświetleniowe – moŜliwość przemęczenia wzroku; – praca pod presją czasu, praca zmianowa i nocna, zwłaszcza w drukarniach gazet codziennych – moŜliwość problemów osobistych i rodzinnych oraz stresu psychicznego. Zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 215 Kodeksu pracy, maszyny i inne urządzenia techniczne oraz narzędzia pracy powinny być tak konstruowane i budowane, aby: zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, poraŜeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, uwzględniały zasady ergonomii. Podstawowe zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach: − uŜytkowanie i posługiwanie się zmechanizowanymi narzędziami powinno być zgodne z instrukcją producenta, − stanowisko pracy naleŜy utrzymywać w czystości i porządku, − do pracy uŜywać tylko narzędzi sprawnych, − wszystkich pracowników naleŜy wyposaŜyć w odzieŜ i obuwie robocze, − do wykonywania prac dopuszczać pracowników po szkoleniach bhp, a w przypadkach szczególnych – z uprawnieniami, − prace związane z podłączeniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych powinni wykonywać uprawnieni pracownicy, − połączenia przewodów elektrycznych powinny być wykonane w sposób zapewniający bezpieczeństwo obsługującym oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi, − naleŜy zapewnić pełną ochronę przeciwpoŜarową. Urządzenia elektryczne powinny być oznaczone poprzez: numer fabryczny oraz trwale przymocowaną czytelną tabliczkę znamionową zawierającą: nazwę producenta, typ urządzenia, napięcie znamionowe (V), moc (W lub kW), znak bezpieczeństwa CE i podstawowe parametry techniczne np. obr/min. Reguły uŜytkowania urządzeń elektrycznych: 1) przed kaŜdym uŜyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego; w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie naleŜy oddać do naprawy, 2) włączając i wyłączając narzędzie z sieci, zawsze naleŜy chwytać za wtyczkę, nigdy za przewód, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 3) uŜywać urządzenie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami, 4) chronić urządzenie przed wodą i wilgocią, 5) uwaŜać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leŜący przewód zasilający (w przypadku gdy przewód jest długi, konieczne jest odpowiednie jego podwieszenie na bezpieczną wysokość lub teŜ zabezpieczenie przewodu leŜącego na ziemi w miejscach przejścia bądź przejazdu), 6) w przypadku wystąpienia zakłóceń urządzenia elektrycznego naleŜy natychmiast odłączyć je od prądu i zawiadomić przełoŜonego, 7) napraw urządzenia moŜe dokonać tylko uprawniona osoba. Instrukcja bezpiecznej obsługi – dokument, w który powinna być wyposaŜona kaŜda maszyna czy inne urządzenie techniczne, podający bezpieczny sposób uruchamiania, obsługi i zatrzymywania oraz konserwacji danej maszyny czy urządzenia technicznego. Najczęściej dostarczany przez producenta lub dostawcę sprzętu. PoniŜej zaprezentowano przykładową instrukcję stanowiskowa bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników obsługujących maszyny offsetowe arkuszowe: 1. Uruchamianie oraz praca na maszynach offsetowych arkuszowych dozwolona jest wyłącznie pracownikom posiadającym wymagane kwalifikacje zawodowe: − operator, maszynista maszyn offsetowych, − uczeń – przyuczenie do wykonywanej pracy. 2. KaŜdy maszynista odpowiedzialny jest za przestrzeganie zasad i przepisów bhp przez przydzielanych mu uczniów. 3. Kategorycznie zabrania się obsługi maszyn osobom do tego nieupowaŜnionym. 4. Do pracy przy obsłudze maszyn nie wolno przystąpić pracownikom znajdującym się w niedyspozycji lub pod działaniem alkoholu. 5. Osoby zatrudnione przy obsłudze maszyny muszą posiadać odpowiedni stan zdrowia, potwierdzony przez lekarza zezwalającego na ten rodzaj pracy. 6. Personel obsługujący maszynę zobowiązany jest do noszenia w czasie pracy odpowiednich ubrań roboczych bez odstających i zwisających części, które mogą być pochwycone przez znajdujące się w ruchu części maszyny. BiŜuterię typu: łańcuszki, bransoletki, obrączki, zegarki naleŜy przed przystąpieniem do pracy zdjąć. 7. KaŜdy maszynista musi być zapoznany z dokumentacją techniczno-ruchową, instrukcja smarowania i obsługi oraz niniejszą instrukcją. 8. Pracownik przystępujący do pracy na maszynach po raz pierwszy przechodzi instruktaŜ bhp na stanowisku, którego czas trwania uzaleŜniony jest od przygotowania zawodowego pracownika. 9. Nie wolno uŜywać w pracy uszkodzonych i nieodpowiednich narzędzi oraz sprzętu pomocniczego i transportowego. 10. Zabrania się pracy na maszynie niepełnosprawnej oraz wykonywania jakichkolwiek napraw bez wiedzy konserwatora. Wszystkie uszkodzenia instalacji elektrycznej oraz silników naleŜy natychmiast zgłaszać przełoŜonemu lub dyŜurnemu elektrykowi po uprzednim wyłączeniu maszyny. 11. Przed rozpoczęciem pracy naleŜy: − usunąć z maszyny i jej otoczenia wszystkie zbędne przedmioty i narzędzia mogące utrudnić jej obsługę lub dostać się między części będące w ruchu, − sprawdzić, czy wszystkie osłony zabezpieczające części ruchome maszyn są załoŜone, − sprawdzić, czy wszystkie blokady działają sprawnie, − naoliwić i nasmarować maszynę zgodnie z instrukcja smarowania, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 − sprawdzić stan techniczny maszyny, − o stwierdzonych usterkach meldować przełoŜonym. 12. Przemywanie i czyszczenie gum, płyt i cylindrów moŜe być wykonywane przez jedną osobę, z zachowaniem następujących zasad i kolejności czynności: − Włączenie maszyny na ruch przerywany z zachowaniem zasady rozbieŜnego obrotu cylindrów – SORM, a w przypadku maszyny offsetowej GTO – przełączenie maszyny na ręczne obracanie cylindrów przy pomocy bocznej dźwigni, − Wykonanie zamierzonej czynności mycia (czyszczenia). Uwaga! UŜywane czyściwo musi być zwinięte w ścisły kłębek całkowicie mieszczący się w dłoni (bez wystających końcówek i nitek). 13. W czasie roboczego biegu maszyny zabrania się dokonywania napraw, smarowania, czyszczenia maszyny. Czynności te łącznie z wyjmowaniem i zakładaniem wałków farbowych i wodnych mogą odbywać się jedynie przy wyłączonych urządzeniach uruchamiających maszynę i zablokowaniem przyciski „Stop”. 14. Wszystkie prace przygotowawcze (zakładanie płyty, wymiana obciągu gumowego) winny odbywać się przy ruchu przerywanym maszyny SORM, a maszyny offsetowej GTO – przełączenia na ręczne obracanie cylindrów za pomocą bocznej dźwigni. 15. W przypadku przerwy w dopływie prądu maszynę naleŜy natychmiast unieruchomić. Nie wolno zostawić maszyny w ruchu bez dozoru. 16. W przypadku rozlania oliwy, smaru, nafty lub farby naleŜy natychmiast zmyć i wytrzeć miejsca zanieczyszczone. 17. Zaoliwione szmaty winny być przechowywane w zamkniętych pojemnikach i kaŜdorazowo po zakończeniu pracy opróŜniane w śmietniku zakładowym. 18. Zobowiązuje się pracowników do stałego utrzymania czystości maszyny i porządku na stanowisku pracy. 19. Po zakończeniu pracy naleŜy: − unieruchomić maszynę i odłączyć ją od napięcia, − uporządkować narzędzia, przyrządy pomocnicze oraz materiały, − dokładnie oczyścić maszynę i przygotować ją do przekazania następnej zmianie lub do rozpoczęcia pracy w dniu następnym. 20. Papier, półprodukty oraz gotową produkcję naleŜy układać w stosy nieprzekraczające wysokości 1,5 m na specjalnie wyznaczonej do tego celu powierzchni. 21. Zabrania się przewoŜenia i przenoszenia cięŜarów powyŜej dopuszczanej normy. 22. Zabrania się: − przystępowania do pracy w stanie nietrzeźwym, − palenia tytoniu na hali maszyn oraz posługiwania się ogniem otwartym, − pozostawiania w pomieszczeniach produkcyjnych odzieŜy i przedmiotów osobistych, − pozostawania w pomieszczeniach produkcyjnych po zakończeniu pracy bez zezwolenia pracodawcy. 23. W stosunku do pracowników nie przestrzegających postanowień niniejszej instrukcji, stosowane będą kary regulaminowe. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń: 1. Jak dzielimy zagroŜenia występujące w procesie pracy na dowolnym stanowisku pracy? 2. Na jakie zagroŜenia w miejscu pracy naraŜony jest drukarz? 3. Jakie działania profilaktyczne naleŜy podjąć, aby uniknąć zagroŜeń powodujących wypadki w pracy drukarza? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 4. 5. 6. 7. 8. Co moŜe powodować wypadki w pracy w zawodzie drukarz? Na jakie czynniki chemiczne jest naraŜony w pracy drukarz? Jakie są zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach? Jak bezpiecznie uŜytkować urządzenia elektryczne? Jak naleŜy postąpić w przypadku stwierdzenia uszkodzenia maszyny drukującej w czasie pracy? 9. Jakie informacje zawarte są w instrukcji stanowiskowej bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników obsługujących maszyny drukarskie? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Scharakteryzuj przykładowe stanowisko pracy ucznia na zajęciach praktycznych (warsztaty szkolne, zakład rzemieślniczy) i sporządź wykaz czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych, które mogą wystąpić podczas pracy w zawodzie drukarz. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych, 2) wskazać czynniki, które występują na wybranym stanowisku pracy typowym dla zawodu drukarz, 3) sporządzić wykaz czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych na stanowisku pracy, 4) zaprezentować wyniki swojej pracy. − − WyposaŜenie stanowiska pracy: przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych dla zdrowia i Ŝycia człowieka, literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych występujących w procesach pracy. Ćwiczenie 2 Wybierz jedno z urządzeń elektrycznych znajdujących się w pracowni przedmiotowej i wypisz następujące informacje: 1) dane z tabliczki znamionowej; 2) zasady bezpiecznego uŜytkowania; 3) zastosowane urządzenia ochronne; 4) przeglądy okresowe oraz dokonywanie napraw, konserwacji – skorzystaj z dokumentacji techniczno-rozruchowej (DTR) urządzenia lub instrukcji obsługi. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować DTR dotyczącą urządzenia, 2) przeanalizować instrukcję obsługi, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 3) zaprezentować wykonane ćwiczenie. − − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: maszyny i urządzenia w pracowni przedmiotowej, instrukcje obsługi, dokumentacja techniczno-rozruchowa (DTR), przybory i materiały piśmiennicze, literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa pracy podczas obsługiwania maszyn i urządzeń technicznych. 4.2.4. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: Tak 1) zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy w zawodzie drukarz? 2) określić sposoby ograniczenia lub eliminacji czynników niebezpiecznych i szkodliwych występujących w pracy w zawodzie drukarz? 3) ocenić zagroŜenia wynikające z niewłaściwego uŜytkowania urządzeń? 4) posłuŜyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi pracy na określonych stanowiskach pracy w zawodzie drukarz? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 Nie 4.3. Środki ochrony indywidualnej 4.3.1. Materiał nauczania Pracodawca zgodnie z art. 237 Kodeksu pracy (rozdz. IX) jest zobowiązany dostarczyć nieodpłatnie pracownikowi i poinformować go o sposobie posługiwania się środkami ochrony indywidualnej zabezpieczającej przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w miejscu pracy drukarza. Środki ochrony indywidualnej stosujemy w warunkach, w których nie ma moŜliwości zmniejszenia naraŜenia na czynniki niebezpieczne dla Ŝycia i zdrowia pracowników do wartości akceptowalnej. Pracodawca nie moŜe dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. Pracodawca jest obowiązany dopilnować, Ŝeby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze miały właściwości ochronne i uŜytkowe, oraz zapewnić odpowiednie ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkaŜanie. Skuteczność środków ochrony indywidualnej zaleŜy m.in. od naleŜytego dopasowania ich do pracownika, utrzymania ochrony w czystości i w stanie sprawności technicznej oraz przeszkolenia pracowników w zakresie posługiwania się środkami. W razie utraty lub zniszczenia środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego zakład pracy jest obowiązany wydać pracownikowi niezwłocznie inne środki ochrony indywidualnej, odzieŜ i obuwie robocze przewidziane na danym stanowisku. JeŜeli utrata lub zniszczenie tych przedmiotów nastąpiły z winy pracownika, jest on zobowiązany dokonać wpłaty kwoty równej niezamortyzowanej części wartości utrwalonych lub zniszczonych środków ochrony indywidualnej, odzieŜy i obuwia roboczego. Środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy. Do środków ochrony indywidualnej zalicza się: U – odzieŜ ochronną (np. płaszcze, kurtki, fartuchy przednie, kamizelki, bluzy, czapki, berety, chustki), N – ochrony kończyn dolnych (np. buty, trzewiki, getry, saperki), R – ochrony kończyn górnych (np. rękawice, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni), G – ochrony głowy (np. hełmy ochronne), T – ochrony oczu i twarzy (np. okulary, gogle, tarcze ochronne, osłony twarzy), S – ochrony słuchu (np. wkładki i nauszniki przeciwhałasowe, hełmy), D – ochrony układu oddechowego (np. półmaski, maski), W – sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (np. szelki bezpieczeństwa, linki, amortyzatory), C lub I – sprzęt izolujący cały organizm. W zakładach przemysłu poligraficznego stosuje się tylko niektóre z wymienionych środków. Są to najczęściej: odzieŜ ochronna i środki ochrony rąk, rzadziej środki ochrony oczu i twarzy oraz środki ochrony słuchu. OdzieŜ ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego: mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Na przykład w celu ochrony pracownika przed czynnikami chemicznymi najczęściej stosowane są fartuchy ochronne, wykonane z materiałów odpornych na działanie czynników chemicznych, z którymi styka się pracownik. Powinny być takŜe odporne na rozdzieranie i nie zmienić swoich rozmiarów po praniu. Na stanowiskach pracy, gdzie dodatkowo „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 występuje niebezpieczeństwo występowania czynników mechanicznych, konieczne jest stosowanie kombinezonów lub ubrań roboczych. Środki ochrony rąk chronią przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych, a takŜe przed zabrudzeniem. Najczęściej są to rękawice z gumy lub tworzyw sztucznych. Czasami stosuje się kremy i Ŝele ochronne. Np. kremy hydrofobowe zabezpieczają skórę przed działaniem wody i wodnych roztworów chemicznych, nie mogą być stosowane jako zabezpieczenie przed rozpuszczalnikami organicznymi lub olejami. śele hydrofilowe chronią przed substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie, czyli smarami, olejami i niektórymi rozpuszczalnikami. Do ochrony narządu wzroku stosuje się sprzęt ochronny oczu i twarzy. Narząd wzroku pracownik w zakładach poligraficznych moŜe ulec uszkodzeniu na skutek: promieniowania optycznego nadfioletowego, promieniowania laserowego, awarii maszyny, nieuwaŜnego posługiwania się czynnikami chemicznymi lub mechanicznie. Do ochrony oczu zastosować moŜemy: okulary ochronne z osłonkami bocznymi lub bez, gogle ochronne, optyczne filtry ochronne przed promieniowanie. W celu zmniejszenia naraŜenia pracownika na hałas stosuje się sprzęt ochrony słuchu – ochronniki słuchu, które dobierane są w zaleŜności poziomu hałasu. Ochronniki słuchu to: nauszniki przeciwhałasowe, wkładki przeciwhałasowe oraz hełmy przeciwhałasowe. 4.3.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy względem pracowników w zakresie wyposaŜenia w środki ochrony indywidualnej? Po co stosuje się środki ochrony indywidualnej? Jakie konsekwencje ponosi pracownik w przypadku utraty lub zniszczenia środków ochrony indywidualnej? Jakie środki ochrony indywidualnej stosują drukarze w zakładach poligraficznych? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dobierz środki ochrony osobistej dla pracownika zatrudnionego w zawodzie drukarz. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: przeanalizować rodzaje prac wykonywanych w zawodzie drukarz i zidentyfikować występujące zagroŜenia, dobrać rodzaje środków ochrony indywidualnej pod kątem zidentyfikowanych zagroŜeń, sporządzić wykaz środków ochrony indywidualnej koniecznych do pracy w zawodzie drukarz, zaprezentować wykonane ćwiczenie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 − kategorie środków ochrony indywidualnej, − literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Ćwiczenie 2 Zapoznaj się z tekstem materiału nauczania przedstawionym w tym rozdziale oraz obowiązującymi przepisami prawnymi dotyczącymi stosowania środków ochrony indywidualnej i na tej podstawie wymień, jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy w zakresie zapewnienia środków ochrony indywidualnej, uzasadnij konieczność ich stosowanie. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) − − Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: przeanalizować materiał nauczania pod kątem obowiązków pracodawcy w zakresie zapewnienia środków ochrony indywidualnej, przeanalizować przepisy dotyczące zastosowania środków ochrony indywidualnej, sporządzić wnioski z przeprowadzonych analiz, zaprezentować wykonane ćwiczenie. WyposaŜenie stanowiska pracy: Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) uzasadnić potrzebę stosowania środków ochrony indywidualnej w pracy drukarza? 2) dobrać niezbędne w pracy drukarza środki ochrony indywidualnej? 3) wskazać, przed czym zabezpieczają drukarza środki ochrony indywidualnej? 4) wyegzekwować obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 Tak Nie 4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy 4.4.1. Materiał nauczania Za wypadek przy pracy, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.), uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: – podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełoŜonych, – podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, – w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń – wypadek, któremu pracownik uległ: – w czasie podróŜy słuŜbowej, chyba Ŝe wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, – podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, – przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy znajduje się w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353). Jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeŜeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. JednakŜe uwaŜa się, Ŝe wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo Ŝe droga została przerwana, jeŜeli przerwa była Ŝyciowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a takŜe wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy lub z pracy uwaŜa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, równieŜ drogę do miejsca lub z miejsca: – innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, – zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych, – zwykłego spoŜywania posiłków, – odbywania nauki lub studiów. Postępowanie w razie wypadku (art. 234 § 1 k.p.; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a takŜe zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744) ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117): 1) podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagroŜenie, 2) zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, 3) zapewnić ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku, 4) zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Kogo zawiadomić: właściwego inspektora pracy i prokuratora – o śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 k.p.) Wymagana dokumentacja: 1) protokół powypadkowy, 2) rejestr wypadków (art. 234 § 3 k.p.; rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a takŜe zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744 ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117)), 3) statystyczna karta wypadku (Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy, (Dz.U. nr 269, poz. 2672), 4) karta wypadku przy pracy dla pracowników nie etatowych, zatrudnionych na umowęzlecenie (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia. Dz.U. Nr 236, poz. 1992), 5) Zaświadczenie o stanie zdrowia poszkodowanego – druk N9, 6) Wniosek do ZUS o odszkodowanie Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub choroby. Z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych przysługują następujące świadczenia: – zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, – jednorazowe odszkodowanie: – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, – zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniŜeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, – rentę z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy, – rentę szkoleniową – dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, – rentę rodzinną – dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty, – dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej, – dodatek pielęgnacyjny, – pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą. Świadczenia określone powyŜej nie przysługują pracownikowi, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony Ŝycia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek raŜącego niedbalstwa (w razie wypadku śmiertelnego rodzina otrzyma jednak świadczenie nawet w tym przypadku). Nie przysługują one równieŜ wtedy, gdy pracownik będąc w stanie nietrzeźwości przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku przy pracy. Pracownikowi, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, przysługuje zasiłek chorobowy i renta z tytułu niezdolności do pracy, zaś rodzinie pracownika, który zmarł w wyniku takiego wypadku – renta rodzinna. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Świadczenia z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługują od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Udzielanie pierwszej pomocy W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest obowiązkiem kaŜdego znajdującego się na miejscu wydarzenia. JeŜeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krąŜenie i oddychanie, tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zaleŜności od sytuacji, liczby rannych oraz charakteru obraŜeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę (nr tel. 999 lub 112 ratownictwo), zespół reanimacyjny, straŜ poŜarną (tel. 998), pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności reanimacyjne naleŜy kontynuować aŜ do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia ratunkowego. Pierwsza pomoc w stanach zagroŜenia Ŝycia, to w pierwszej kolejności sprawdzenie podstawowych funkcji Ŝyciowych: − przytomny – nieprzytomny (odpowiada – nie odpowiada na zadawane pytania), − oddycha – nie oddycha (widoczne ruchy klatki piersiowej lub ich brak), − krąŜenie obecne – brak krąŜenia (wyczuwalne tętno – brak tętna), − śmierć – potwierdza lekarz. Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom poraŜonym prądem elektrycznym. Uwolnienia poraŜonego spod działania prądu elektrycznego naleŜy dokonać poprzez: − odłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego, − odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem, − odizolowanie poraŜonego, uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało. Bezpośrednio po uwolnieniu poraŜonego spod napięcia naleŜy udzielić mu pomocy przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. KaŜdy poraŜony prądem elektrycznym winien być zbadany przez lekarza, chociaŜby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności: − gdy poraŜony krwawi – zatrzymać krwawienie, − sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych, − w zaleŜności od stanu poraŜonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy doraźnej. W przypadku gdy poraŜony jest przytomny naleŜy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha. UłoŜyć poszkodowanego w wygodnej pozycji. Do chwili przybycia lekarza powinien on pozostawać w pozycji leŜącej. Natomiast gdy poraŜony jest nieprzytomny lecz oddycha – nie moŜna go nawet na bardzo krótko, pozostawać w pozycji „na wznak”. NaleŜy ułoŜyć go w tzw. pozycji bocznej ustalonej. PoraŜonego naleŜy stale obserwować (oddech moŜe się zatrzymać). JeŜeli przybycie lekarza przedłuŜa się, poszkodowanego naleŜy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok. PoraŜony nieprzytomny nie oddycha, nie ma oznak krąŜenia – natychmiast zastosować reanimację oddychania i krąŜenia. Ratujący powinien swoim oddechem doprowadzić tlen do płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem do mózgu. Kolejne etapy: 1. UłoŜenie poraŜonego na wznak. 2. Zapewnienie droŜności dróg oddechowych. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 3. Wykonanie sztucznego oddychania metodą usta-usta, lub usta-usta/nos; uŜycie w tym celu środków ochrony osobistej. 4. Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100 na minutę na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej). Zabiegi wymienione powyŜej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem Ŝycia (PPś) i wykonuje je jeden ratownik; najpierw 2 wdechy, potem 30 uciśnięć klatki piersiowej. W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników organicznych lub w przypadku oblania pracownika zmywaczem zawierającym te rozpuszczalniki, naleŜy zastosować się do następujących zaleceń dotyczących pierwszej pomocy: − usunąć poszkodowanego ze środowiska zanieczyszczonego oparami, − zdjąć z poszkodowanego skaŜoną odzieŜ (ostroŜnie, najlepiej przez rozcięcie), − zapewnić dopływ świeŜego powietrza, − zapewnić spokój i ciepło, − skaŜone oczy przepłukać wodą, − w przypadku polania, skórę zmyć letnia wodą z mydłem, − wezwać lekarza. Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym wapnem) miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieŜącej wody przez około 15 minut. Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran. Z krwawieniem mamy do czynienia przy niewielkich uszkodzeniach naczyń krwionośnych. Krwawienie ustanie po nałoŜeniu opatrunku uciskowego, mocowanego przylepcem lub bandaŜem. Uraz moŜe spowodować uszkodzenie tętnic lub Ŝył, a takŜe silnie ukrwionych narządów wewnętrznych. Przy cięŜkich wypadkach oba rodzaje krwotoków (zewnętrzny i wewnętrzny) mogą występować równocześnie. Do zatrzymania krwotoku zewnętrznego stosuje się następujące sposoby (naleŜy bezwzględnie pamiętać o ubraniu rękawiczek): − ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką), − opatrunek z gazy, bandaŜa, czystej tkaniny, − uniesienie kończyny lub części ciała powyŜej serca. W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego (po udzieleniu pierwszej pomocy) naleŜy poszkodowanego przewieźć do szpitala. Przy krwawieniu z nosa, chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody. 4.4.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jak rozumiesz pojęcie „wypadek przy pracy”? Jakie działania naleŜy podjąć, gdy się wydarzy w drukarni wypadek przy pracy? Jakie świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikowi, który uległ wypadkowi? Pod jakie numery telefonu naleŜy zadzwonić aby powiadomić pogotowie ratunkowe, policje, straŜ poŜarną? Jak naleŜy postępować w przypadku, gdy inny pracownik uległ w miejscu pracy poraŜeniu prądem elektrycznym? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 6. Jak będziesz postępował, gdy zobaczysz, Ŝe kolega w pracy w drukarni uległ zatruciu oparami rozpuszczalników organicznych? 7. W jaki sposób zatamujesz krwotok i opatrzysz drobne rany? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Według podanego scenariusza przedstawcie razem z kolegą scenkę udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem elektrycznym, zgodnie z obowiązującymi przepisami. I etap – przygotowanie inscenizacji. Uporządkuj (przez wpisanie do kwadratów cyfry od 1 do 9) informacje podane w poniŜszych punktach tak, by ich kolejność była zgodna z obowiązującymi zasadami udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem w sytuacji, gdy poraŜony jest nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krąŜenia: − odizolowanie poraŜonego uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało, − sprawdzenie, czy poraŜony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych, − wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego, − gdy poraŜony krwawi – zatrzymanie krwawienia, − odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem, − wykonanie na fantomie sztucznego oddychania metodą „usta-usta” lub „usta-usta/nos”, uŜycie w tym celu środków ochrony osobistej, − ułoŜenie poraŜonego na wznak, − zapewnienie droŜności dróg oddechowych, − wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części, w tempie 100 na minutę na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej). II etap – inscenizacja zgodnie z ustalonymi punktami. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować inscenizację według scenariusza ustalonego w I etapie wykonywania ćwiczenia, 2) wykonać inscenizację. − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: scenariusz inscenizacji, wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem, fantom, literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy. Ćwiczenie 2 Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie metodą Usta-Usta, zgodnie z obowiązującymi zasadami oraz z uŜyciem środków ochrony osobistej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 2) dobrać środki ochrony osobistej, 3) wykonać pokaz sztucznego oddychania na fantomie. − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: wytyczne wykonywania sztucznego oddychania, fantom, środki ochrony osobistej. literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym podczas wypadku przy pracy? 2) omówić świadczenia, jakie przysługują pracownikom z tytułu wypadków przy pracy? 3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach zagroŜenia zdrowia i Ŝycia? 4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku poraŜenia prądem? 5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku zatruciu oparami rozpuszczalników organicznych? 4) zatamować krwotok i opatrzyć drobne rany? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 Tak Nie 4.5. ZagroŜenia poŜarowe i zasady ochrony przeciwpoŜarowej 4.5.1. Materiał nauczania Najczęściej spotykanymi przyczynami poŜaru w zakładach pracy są: − zły stan urządzeń elektrycznych, ogrzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich uŜywanie, − wady procesu technologicznego (np. stosowanie technologii wymagającej wysokiej temperatury, takich jak spawanie), − brak porządku i czystości, − nieostroŜność osób, − samozapalenie, − podpalenie umyślne. Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia lub środowiska przed poŜarem. Do obowiązków pracowników naleŜy: 1) udział w szkoleniach przeciwpoŜarowych, 2) znajomość rozmieszczenia i sposobu uŜytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego i środków gaśniczych, 3) przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpoŜarowego podczas eksploatacji urządzeń technologicznych i socjalnych, 4) czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku powstania poŜaru, 5) powiadamianie przełoŜonych o wszelkich zauwaŜonych zagroŜeniach poŜarowych. Środki ochrony przeciwpoŜarowej: a) obrona bierna (profilaktyka): − przestrzeganie zakazu uŜywania otwartego ognia i palenie tytoniu w pomieszczeniach zagroŜonych, − utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w naleŜytym stanie, − przechowywanie materiałów łatwopalnych i wybuchowych w odpowiednich warunkach, − zapewnienie ochrony odgromowej (uziomy), − przeszkolenie pracowników, − opracowanie instrukcji ochrony przeciwpoŜarowej i zapoznanie z nimi zainteresowanych osób, − wyposaŜenie obiektów na placu budowy w sprzęt gaśniczy; b) obrona czynna (stosowana w przypadku bezpośredniego zagroŜenia): − wykorzystanie urządzeń i środków gaśniczych, − skuteczne alarmowanie ludzi i zapewnienie dostępu do instalacji alarmowych i telefonu, − ewakuacja ludzi w razie poŜaru, − dojazd wozów straŜackich i dostęp do hydrantów. Przy zwalczaniu poŜaru naleŜy: − nacisnąć ręczny sygnalizator poŜaru, − zaalarmować straŜ poŜarną, − powiadomić uŜytkownika o poŜarze, − w miarę moŜliwości odłączyć palące się urządzenia – wyłączyć napięcie, UWAGA! Urządzenia wysokiego napięcia mogą odłączać tylko osoby upowaŜnione − zamknąć klapy przeciwpoŜarowe instalacji wentylacyjnej, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 − w miarę moŜliwości chronić przed środkami gaśniczymi te części urządzenia, których nie objął poŜar, − w czasie rozpoznawania sytuacji przed działaniami ratowniczo-gaśniczymi podczas poŜaru urządzeń elektrycznych naleŜy zachować minimalne odstępy od części płonącej: – 5 m – przy niskim napięciu, – 10 m – przy wysokim napięciu. Podczas gaszenia poŜaru sprzętem podręcznym naleŜy: − uwzględnić jego przeznaczenie, − zachować minimalny odstęp 1 m od płonących miejsc, jeŜeli uŜywa się środków gaśniczych zawierających dwutlenek węgla, a napięcie nie przekracza 1000 V. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. − − − − − − − − − Instrukcja postępowania w przypadku powstania poŜaru: I. Alarmowanie W przypadku powstania poŜaru naleŜy zachować spokój, nie wywoływać paniki i natychmiast zaalarmować okrzykiem „PALI SIĘ – POśAR!” innych pracowników, uruchomić najbliŜszy ręczny ostrzegacz poŜarowy lub telefonicznie zawiadomić straŜ poŜarną (998). Alarmując straŜ poŜarną, naleŜy podać: gdzie i co się pali (adres, nazwa obiektu), czy istnieje zagroŜenie ludzi, nazwisko i numer telefonu, z którego wzywa się straŜ poŜarną. Uwaga: odłoŜyć słuchawkę dopiero po potwierdzeniu przyjęcia zgłoszenia i odczekać chwilę przy telefonie na ewentualne sprawdzenie. O powstałym poŜarze ponadto powiadomić: policję (997), dyrekcję (kierownika). W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek, awaria) alarmować: pogotowie ratunkowe (999), pogotowie energetyczne, pogotowie gazowe, pogotowie wodno-kanalizacyjne. II. Postępowanie w przypadku poŜaru Równocześnie z alarmowaniem naleŜy natychmiast przystąpić do gaszenia ognia za pomocą znajdującego się w pobliŜu sprzętu poŜarniczego (np. gaśnice, agregaty gaśnicze, hydranty poŜarowe) i nieść pomoc zagroŜonym osobom. Do czasu przybycia straŜy poŜarnej akcją kieruje Dyrektor/Kierownik zakładu lub wyznaczona przez niego osoba. Z chwilą przybycia straŜy poŜarnej naleŜy podporządkować się poleceniom dowódcy przybyłej jednostki i udzielić niezbędnych informacji. KaŜda osoba przystępująca do akcji, powinna pamiętać Ŝe: w pierwszej kolejności naleŜy ratować ludzi, odłączyć urządzenia odbiorcze elektryczności, zamknąć zawory gazowe, wyłączyć instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne, nie wolno otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi, okien i innych otworów w budynkach objętych poŜarem, gdyŜ sprzyja to rozprzestrzenianiu się ognia, nie wolno gasić woda instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem, cieczy palnych i substancji chemicznych reagujących z wodą (karbidu, potasu i innych), naleŜy usuwać z zasięgu ognia materiały palne, a w szczególności butle z gazami technicznymi, naczynia z cieczami palnymi, cenne maszyny i waŜne dokumenty, umiejętne stosowanie środków gaśniczych umoŜliwia szybkie ugaszenie poŜaru. gaśnice uruchamiać dopiero przy źródle poŜaru, ustawić się tyłem do kierunku wiatru (w miarę moŜliwości), zachować ostroŜność przy otwieraniu zamkniętych drzwi; najpierw ostroŜnie, tworząc wąska szczelinę uchylić drzwi chowając się jednocześnie za ich ościeŜnicą lub wpuścić „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 − − − − przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego; następnie otworzyć drzwi i rozpocząć gaszenie poŜaru, gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumień skierowany od dołu do góry i od przodu do tyłu, w przypadku poŜaru silników pojazdów mechanicznych nie wolno kierować strumienia środka gaśniczego na zamkniętą pokrywę silnika, lecz gasić ogień przez otwory chłodzące lub od spodu silnika, nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać ognisko poŜaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym), gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu gaśniczego, uwzględniając przydatność środków gaśniczych i warunki ich zastosowania: − gaśnice wodne stosować wyłącznie do gaszenia poŜaru przy napięciu nie większym niŜ 1000 V zachowując minimalny odstęp 3,0 m, − jeŜeli środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla, to minimalny odstęp przy gaszeniu poŜaru instalacji elektrycznej pod napięciem nie przekraczającym 1000 V wynosi 1 m. Tabela 2. Symbole przeciwpoŜarowe [7, s. 1084] Znak Opis Znak Opis Znak ten jest stosowany na drzwiach szafki hydrantowej. Znak ten jest stosowany do uniknięcia podawania zestawów indywidualnych znaków określających sprzęt poŜarniczy. Znak wskazujący na usytuowanie gaśnicy. Stosowany do wskazania przycisku poŜarowego lub ręcznego sterowania urządzeń gaśniczych (stałego urządzenia gaśniczego). Znak wskazujący usytuowanie dostępnego telefonu przeznaczonego dla ostrzeŜenia w przypadku poŜaru. Do stosowania wyłącznie ze znakami wskazującymi sprzęt poŜarniczy lub urządzenia sygnalizacji poŜarowej dla wskazania kierunków do miejsca rozmieszenia sprzętu poŜarniczego lub urządzenia ostrzegającego. MoŜe być stosowany samodzielnie lub łącznie ze znakiem „uruchamianie ręczne”, jeśli przycisk poŜarowy uruchamia alarm dźwiękowy odbierany bezpośrednio przez osoby znajdujące się w obszarze zagroŜenia. Tabela 3. Symbole ewakuacyjne [7, s. 1085] Znak Opis Znak Opis Znak stosowany nad drzwiami skrzydłowymi, które są wyjściami ewakuacyjnymi (drzwi lewe). Znak stosowany nad drzwiami skrzydłowymi, które są wyjściami ewakuacyjnymi (drzwi prawe). Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; moŜe kierować w lewo lub w prawo. Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; moŜe kierować w dół lub w górę. Strzałka długa do samodzielnego stosowania. Znak stosowany do oznakowania wyjść uŜywanych w przypadku zagroŜenia. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; moŜe kierować w lewo lub w prawo. Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; moŜe kierować w lewo lub w prawo. Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia schodami w górę (na prawo). Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia schodami w dół (na lewo). ZagroŜenie powstające podczas poŜaru: − brak tlenu, − wysoka temperatura, − gęsty dym utrudniający widoczność, − Ŝrące, draŜniące i trujące gazy lub pary (dwutlenek węgla, tlenek węgla, gazy nitrozowe, amoniak, wodorotlenek, Ŝrące lub powodujące korozję opary kwasów, powstające w czasie spalania tworzyw sztucznych). Podręcznym sprzętem gaśniczym nazywa się przenośny sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie, słuŜący do zwalczania poŜaru w zarodku. NaleŜą do niego gaśnice – przenośna: wodna, pianowa, proszkowa i śniegowa, oraz agregaty: pianowy i proszkowy. Oznaczenie, rodzaje gaśnic oraz ich moŜliwości wykorzystania: 1) „A” – gaśnice pianowe, gaśnice płynowe, gaśnice proszkowe ABC, wykorzystywane do gaszenia ciał stałych pochodzenia organicznego (np. drewno, papier, węgiel) niebędących pod napięciem; 2) „B” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, gaśnice śniegowe, wykorzystywane do gaszenia cieczy palnych i substancji topiących się pod wpływem ciepła (np. benzyna, oleje, smoła); 3) „C” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, wykorzystywane do gaszenia gazów (np. acetylen, metan, wodór, propan) 4) „D” – gaśnice proszkowe, z proszkiem gaszącym metal, wykorzystywane do gaszenia metali lekkich (np. aluminium, sód, potas, magnez); 5) „E” – gaśnice śniegowe, gaśnice proszkowe, wykorzystywane do gaszenia poŜarów grupy ABC i pojazdów samochodowych, lecz w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem. Zasady gaszenia ognia za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego: − ogień naleŜy gasić w kierunku wiatru (z wiatrem), − palące się powierzchnie naleŜy gasić rozpoczynając od brzegu, − poŜary substancji kapiących i płynących naleŜy gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry, − poŜary ścian naleŜy gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry, − naleŜy stosować jednocześnie wystarczającą liczbę gaśnic, nigdy jedna po drugiej, − naleŜy zwrócić uwagę na moŜliwość ponownego rozpalenia się ognia, − nie wolno wieszać gaśnic po ich uŜyciu na stałe miejsce. Najpierw naleŜy ponownie je napełnić. Hydranty – słuŜą do poboru wody do celów gaśniczych. Instaluje się je w miejscach łatwo dostępnych: w korytarzach, na klatkach schodowych, przy wyjściu z budynku. Najczęściej są zasilane wodą o tak wysokim ciśnieniu, aby poŜar moŜna było gasić bezpośrednio po podłączeniu węŜa do hydrantu. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są najczęstsze przyczyny poŜaru? 2. Na czym polega obrona bierna (profilaktyka) i czynna ochrona przeciwpoŜarowa? 3. Jakie czynności naleŜy wykonywać w czasie zwalczania poŜaru? 4. Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego? 5. Do czego słuŜy hydrant? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Opracuj plan ewakuacji osób z pracowni, w której się znajdujesz. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z drogą ewakuacyjną z pracowni do wyjścia ewakuacyjnego w szkole, 2) wykonać szkic drogi ewakuacyjnej i nanieść znaki ewakuacyjne, 3) podać oznaczenie najbliŜej znajdującej się gaśnicy i ustalić jej zakres zastosowania. − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: przepisy dotyczące ochrony przeciwpoŜarowej, przybory rysunkowe, plan sytuacyjny szkoły, literatura z rozdziału 6 dotycząca zagroŜenia przeciwpoŜarowej. poŜarowego i zasad ochrony Ćwiczenie 2 Przedstaw harmonogram gaszenia poŜaru w drukarni, w której na skutek spięcia instalacji elektrycznej doszło do zapalenia się zgromadzonego papieru. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) − − − − Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: przeanalizować instrukcję przeciwpoŜarową, przeanalizować zasady gaszenia poŜaru z uŜyciem róŜnego sprzętu, opracować harmonogram działań, zaprezentować wykonane ćwiczenie. WyposaŜenie stanowiska pracy: instrukcja przeciwpoŜarowa, ogólne przepisy ochrony przeciwpoŜarowej, róŜne środki gaśnicze, literatura z rozdziału 6 dotycząca zagroŜenia przeciwpoŜarowej. poŜarowego „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 37 i zasad ochrony 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak 1) podjąć działania w wypadku zagroŜenia poŜarowego, zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową? 2) scharakteryzować najczęściej spotykane przyczyny poŜaru? 3) omówić obowiązki spoczywające na pracownikach w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej? 4) zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z przepisami ochrony przeciwpoŜarowej? 5) identyfikować zagroŜenia powstające podczas poŜaru? 6) identyfikować symbole przeciwpoŜarowe i ewakuacyjne? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 38 Nie 4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz selekcja i utylizacja odpadów 4.6.1. Materiał nauczania Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie zakładu przemysłowego i niepoŜądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub uciąŜliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, ŜuŜel i popiół, odpady mineralne, odpady metaliczne. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zm.) określa m.in. zasady gospodarowania odpadami: Art. 5. Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby: 1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich uŜytkowania, 2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeŜeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, 3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi. Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na moŜliwie najniŜszym poziomie ich ilość, a takŜe ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia ludzi. Art. 7. 1. Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami. 2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi, a jeŜeli z przyczyn technologicznych jest on niemoŜliwy lub nie jest uzasadniony z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te naleŜy unieszkodliwiać w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami. 3. Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być tak unieszkodliwiane, aby składowane były wyłącznie te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było niemoŜliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Art. 10. 1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny. Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, jak równieŜ nadzór nad wyŜej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania odpadów. Utylizacja – jest to przetworzenie materiałów lub odpadów, które straciły wartość uŜytkową. Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciąŜliwości odpadów dla środowiska przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 39 System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych elementów: gromadzenie (w miejscu powstawania), usuwanie i unieszkodliwiane. Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami. Gromadzenie to pierwsze ogniwo systemu gospodarki odpadami. Do gromadzenia odpadów stosuje się specjalnie przystosowane pojemniki. Pojemniki zostają oznaczone i ustawiane są w specjalnie do tego celu przeznaczonych miejscach. Miejsca te muszą zapewnić łatwy dostęp. W przypadku segregacji odpadów powinny być stosowane pojemniki oddzielne dla kaŜdego rodzaju odpadu, uwzględniające specyficzne cechy odpadów. Tabela 4. Segregacji odpadów – kolory pojemników [http://www.ekospotkania.republika.pl/segregacja.htm, 20.07.2007] Pojemniki niebieskie PAPIER Tu wrzucam: – gazety i czasopisma, – katalogi i prospekty, – papier szkolny i biurowy, – ksiąŜki w miękkich okładkach lub z usuniętymi twardymi okładkami, – torebki papierowe, – papier pakowy, – pudełka kartonowe i tekturowe, – tekturę. Pojemniki Ŝółte Pojemniki białe Pojemniki zielone SZKŁO BEZBARWNE SZKŁO KOLOROWE Tu wrzucam bezbarwne: – butelki i szklane po napojach i Ŝywności, – butelki po napojach alkoholowych, – szklane opakowania po kosmetykach. Tu wrzucam kolorowe: – butelki i słoiki szklane po napojach i Ŝywności, – butelki po napojach alkoholowych, – szklane opakowania po kosmetykach. PLASTIK METAL Tu wrzucam: – butelki po napojach (najlepiej zgniecione), – butelki po płynach do mycia, – plastikowe zakrętki, – plastikowe torebki, worki, reklamówki, – plastikowe koszyczki po owocach, – puszki po napojach, – puszki po konserwach – drobny złom Ŝelazny i metale kolorowe, – kapsle. Recykling odpadów – jest to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów w kolejnych dobrach materialnych i uŜytkowych, czyli powtórne zagospodarowanie raz wyprodukowanych i uŜytych wyrobów na przykład makulatury, opakowań szklanych lub plastikowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno odnawialne źródła surowców, a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które musiałyby być gdzieś składowane lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest chronione równieŜ poprzez zmniejszenie zuŜycia surowców energetycznych, które musiałyby być uŜyte w procesach pozyskania surowców z natury i późniejszego zagospodarowania ich odpadów. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów określa katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz sposób klasyfikowania odpadów. W przypadku odpadów z drukarni moŜemy w katalogu znaleźć poniŜsze pozycje: 1) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich – 08, do których w szczególności zaliczymy: 08.03.07 Szlamy wodne zawierające farby drukarskie 08.03.08 Odpady ciekłe zawierające farby drukarskie 08.03.12* Odpady farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne 08.03.14* Szlamy farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 40 08.03.15 Pozostałe szlamy farb drukarskich 08.03.16* ZuŜyte roztwory trawiące 08.03.17* Odpadowy toner drukarski zawierający substancje niebezpieczne 08.03.18 Odpadowy toner drukarski nie zawierający substancji niebezpiecznych 08.03.19* Zdyspergowany olej zawierający substancje niebezpieczne 08.03.80 Zdyspergowany olej nie zawierający substancji niebezpiecznych 08.03.99 Inne nie wymienione odpady 2) odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach – 15: 15.01.01 Opakowania z papieru i tektury 15.01.02 Opakowania z tworzyw sztucznych 15.01.10 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone 3) Odpady nieujęte w innych grupach – 16: 16.01.13 ZuŜyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy Z powyŜszej listy odpady oznaczone indeksem górny „*” są uznane za odpady niebezpieczne. Poza tymi odpadami moŜna jeszcze w drukarnia spotkać następujące odpady: − złom płyt offsetowych, − odpady z naświetlania płyt offsetowych – CtP, − wywoływacze do płyt offsetowych, − opakowania z tekstyliów, czyściwa, sorbenty, − oleje przepracowane, − świetlówki itp. Odbiorem (często na koszt własny) powyŜszych odpadów z poligrafii i przekazaniem ich do utylizacji lub utylizacją, zajmują się wyspecjalizowane firmy (posiadające niezbędne zezwolenia) rozlokowane na terenie kraju. Firmy te takŜe dostarczają specjalistyczne pojemniki na gromadzenie odpadów ciekłych oraz wystawiają karty przekazania odpadu. 4.6.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Co rozumiesz pod pojęciem „odpady przemysłowe”? Co określa ustawa o odpadach? Jakie są zasady prawidłowego gospodarowania odpadami? Jakie odpady naleŜy umieszczać w pojemnikach do segregacji odpadów pomalowanych na kolor: niebieski, Ŝółty, biały, zielony? Co określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów? Jakie odpady powstają w drukarni? Co robić z odpadami powstałymi w drukarni? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 41 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zidentyfikuj odpady przedstawione przez prowadzącego zajęcia i przyporządkuj je do właściwego pojemnika, przeznaczonego do segregacji. Kolor pojemnika do segregacji odpadów lub inne oznakowanie Odpady Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wypisać wszystkie odpady, 2) rozpoznać materiał z którego są wykonane, np. korzystając z informacji na etykietkach lub opakowaniu, katalogów i innych dostępnych źródeł, 3) przyporządkować odpady do odpowiedniego pojemnika, 4) porównać swoje rozwiązanie z innymi pracami w grupie, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie. − − − − − − − − WyposaŜenie stanowiska pracy: przepisy w zakresie gospodarki odpadami, instrukcja w sprawie gospodarki odpadami, pojemniki na odpady, specjalistyczne tuby itp., rękawice i okulary ochronne, przykładowe odpady, środki do higieny osobistej (płynne mydło, pasta bhp, płyn do dezynfekcji rąk, papierowe ręczniki), materiały i przybory piśmiennicze, literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów. Ćwiczenie 2 Zidentyfikuj rodzaje odpadów powstałych w drukarni i przy kaŜdym z nich określ jego negatywny wpływ na środowisko naturalne oraz sposób jego składowania. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w pracy na typowym stanowisku pracy dla zawodu drukarz, 2) określić negatywny wpływ odpadów na środowisko naturalne, 3) przedstawić sposób składowania wyszczególnionych odpadów, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − przepisy i wymagania w zakresie gospodarki odpadami produkcyjnymi, − materiały i przybory piśmiennicze, − literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 42 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak 1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska? 2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych? 3) scharakteryzować zasady gospodarki odpadami? 4) wyjaśnić znaczenie utylizacji? 5) określić zagroŜenia wynikające z niewłaściwej gospodarki odpadami? 6) zastosować zasady ochrony środowiska? 7) zidentyfikować odpady powstające w drukarni? 8) określić sposób postępowania z odpadami przemysłowymi powstałymi w drukarni? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 43 Nie 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Na rozwiązanie testu masz 45 min. Powodzenia Materiały dla ucznia: − − − instrukcja, zestaw zadań testowych, karta odpowiedzi. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 44 ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktaŜem stanowiskowym, powinno trwać a) minimum 8 godzin. b) minimum 3 godziny. c) minimum 30 godzin. d) wg ustaleń prowadzącego szkolenia. 2. Obowiązek zapewnienia pracownikom odpowiednich pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych spoczywa na a) pracodawcy. b) Państwowej Inspekcji Pracy. c) komisji odbioru placu budowy. d) nie ma obowiązku zapewnienia pracownikom pomieszczeń i urządzeń sanitarno-higienicznych. 3. Uniwersalny numer telefonu komórkowego w krajach Unii Europejskiej w przypadku zgłoszenia poŜaru, wypadku lub innego zagroŜenia to a) 999. b) 112. c) 997. d) 998. 4. Przy poŜarze w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem powinna być uŜyta gaśnica a) dowolna. b) pianowa. c) płynowa. d) śniegowa lub proszkowa. 5. ZuŜyte baterie naleŜy a) przeznaczyć do recyklingu. b) wyrzucić do pojemnika koloru białego. c) wyrzucić do pojemnika koloru Ŝółtego. d) wyrzucić do ogólnie dostępnego pojemnika na śmieci. 6. Okresowym profilaktycznym badaniom lekarskim powinni być poddani a) wybrani pracownicy. b) pracownicy, którzy pracują w środowisku gdzie występują czynniki szkodliwe i uciąŜliwe. c) wszyscy pracownicy niezaleŜnie od rodzaju wykonywanej pracy oraz nie rzadziej niŜ raz na 6 lat. d) wszyscy pracownicy niezaleŜnie od rodzaju wykonywanej pracy, a ich częstotliwość jest uzaleŜniona od rodzaju czynnika szkodliwego lub uciąŜliwego. 7. Gaśnicę z symbolem B zastosujesz do a) gaszenia gazów. b) gaszenia cieczy palnych. c) gaszenia ciał stałych, np. papieru. d) gaszenia poŜarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 45 8. Obowiązek informowania pracownika o sposobach posługiwania się środkami ochrony indywidualnej spoczywa na a) pracodawcy. b) importerze środków ochrony indywidualnej. c) producencie środków ochrony indywidualnej. d) dystrybutorze środków ochrony indywidualnej. 9. W celu uniknięcia w pracy drukarza urazów powstałych w wyniku poślizgu, potknięcia lub upadku, zastosujesz a) specjalne maty antypoślizgowe. b) buty, w których chodzi do pracy. c) obuwie ochronne ze spodami antypoślizgowymi. d) obuwie zabezpieczające przed poraŜeniem prądu. 10. Symbol E na gaśnicy oznacza, Ŝe jest ona przeznaczona do a) gaszenia gazów. b) gaszenia cieczy palnych. c) gaszenia ciał stałych, np., papieru. d) gaszenia poŜarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem. 11. Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran wykonuje się a) w rękawiczkach. b) pod bieŜącą wodą. c) z zastosowaniem waty i ligniny. d) przy uŜyciu opaski z kabla, sznurówki. 12. Pierwszą czynnością przy poraŜeniu prądem jest a) sprawdzenie, czy poraŜony krwawi. b) odizolowanie poraŜonego od źródła prądu. c) sprawdzenie, czy poraŜony nie posiada w jamie ustnej obcych ciał. d) wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego. 13. Podczas zatrucia gazem lub parami, w przypadku wchłonięcia trucizny przez skórę, naleŜy w pierwszej kolejności a) załoŜyć opatrunek. b) wywołać wymioty. c) podać do picia letnią wodę. d) zdjąć z poszkodowanego skaŜoną odzieŜ (najlepiej przez rozcięcie). 14. Z niŜej wymienionych części ciała, na działanie substancji chemicznych zawartych w farbach drukarskich, rozpuszczalnikach i zmywaczach, najbardziej są naraŜone a) nogi. b) drogi oddechowe i skóra głównie rąk. c) drogi oddechowe i skóra głównie twarzy. d) przewód pokarmowy. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 46 15. Chcąc powiadomić straŜ poŜarną o wybuchu poŜaru, zadzwonisz pod numer a) 996. b) 997. c) 998. d) 999. 16. Pracodawca nie moŜe dopuścić do wykonywania pracy a) pracownika młodocianego. b) pracownika bez odpowiednich kwalifikacji. c) pracownika bez odpowiednich kwalifikacji i znajomości przepisów bhp. d) pracownika przenoszonego na stanowisko pracy, na którym występują czynniki szkodliwe. 17. Bierna ochrona przeciwpoŜarowa polega na a) przeszkoleniu pracowników. b) skutecznym alarmowaniu ludzi. c) ewakuacji ludzi w razie poŜaru. d) wykorzystaniu do gaszenia urządzeń i środków gaśniczych. 18. Po pracy zostało Ci w pojemniku ok. 250 ml (szklanka) płynnego szkodliwego środka chemicznego do czyszczenia mechanizmów maszyn. Płyn ten a) wylejesz do WC. b) odstawisz go w otwartym pojemniku na półkę. c) odlejesz niepotrzebny środek do plastykowej butelki, zakręcisz i zostawisz w warsztacie. d) odlejesz pozostałą ilość do szklanego zamykanego naczynia i napiszesz markerem, co to za środek. 19. Plastikową butelkę, po wypitym napoju, wrzucisz do pojemnika na odpady w kolorze a) Ŝółtym. b) niebieskim. c) zielonym. d) białym. 20. Przekazałeś specjalistycznej firmie powstałe w procesie drukowania ksiąŜki odpady: złom z płyt offsetowych, wywoływacze do płyt, przepracowane oleje, w związku z tym poprosisz o wystawienie a) faktury. b) karty przyjęcia odpadów. c) karty utylizacji odpadów. d) karty przekazania odpadów. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 47 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ................................................................................................ Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska Zakreśl poprawną odpowiedź. Nr zadania Odpowiedzi Punkty 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem: „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 48 6. LITERATURA 1. Bhp na stanowiskach pracy w przemyśle poligraficznym z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego. Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego, Warszawa 2004 2. Celeda R.: Kodeks pracy. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000 3. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. Warszawa 1996 4. Kwiatkowski K.: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego. Gdańsk 1998 5. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla zasadniczych szkół zawodowych. WSiP, Warszawa 1999 6. Pierwsza pomoc. Świat KsiąŜki, Warszawa 1996 7. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002 8. Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagraŜających Ŝyciu. PCK, Warszawa 1994 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 49