pobierz

Agnieszka Nowakowska
Wydział Pedagogiki i Psychologii
Uniwersytet w Białymstoku
[email protected]
Konstruowanie męskości u źródeł przemocy interpersonalnej
Artykuł znajduje się w monografii zbiorowej:
Szczepanik, R., Wawrzyniak, J. (red.) (2008). Różne spojrzenia na przemoc. Łódź:
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno -Ekonomicznej w Łodzi.
Przemoc interpersonalna w bliskich związkach partnerskich zarówno fizyczna,
psychiczna, jak i ekonomiczna jest zjawiskiem występującym we wszystkim krajach i
kulturach bez względu na klimat, ustrój i sytuację ekonomiczną. W zależności od
przyjmowanej perspektywy badawczej brane są pod uwagę różnego rodzaju czynniki zarówno sprzyjające jak i zapobiegające powstawaniu relacji przemocowych. W modelu tzw.
ekologicznym (Bronfenbrenner, 1979) wykorzystanym w raporcie o przemocy i zdrowiu
World Health Organization (Krug i in., 2002: 12-13) wyjaśnia się problem przemocy za
pomocą współwystępujących i przenikających się czynników:
1/ indywidualnych (opierających się na indywidualnych cechach i predyspozycjach
biologicznych, psychologicznych lub demograficznych sprawcy i ofiary przemocy, w tym np.
doświadczanie przemocy dzieciństwie, uzależnienie od alkoholu),
2/ relacyjnych (opierających się na jakości związków i relacji pomiędzy poszczególnymi
osobami z rodziny i bliskimi, wśród których żyją sprawcy i ofiary przemocy,
uwzględniających pojawianie się relacji konfliktowych w związkach partnerskich),
3/ społecznych (opierających się na jakości relacji i wsparcia społecznego uzyskiwanego np.
w sąsiedztwie, miejscach publicznych, pracy lub szkole; na warunkach życia np. poziomie
bezrobocia, gęstości zaludnienia, tendencji migracyjnych ludności, a także izolacji społecznej,
zwłaszcza ofiar przemocy),
4/ kulturowych (opierających się na klimacie społecznym tworzonym przez występującą na
danym obszarze kulturę. Kulturowe normy zawierają preferowane wartości na danym
obszarze, sposób funkcjonowania relacji międzyludzkich, w tym między kobietami a
mężczyznami. Mogą akceptować relacje oparte na dominacji mężczyzn nad kobietami bądź
jednej grupy społecznej nad drugą. Do czynników kulturowych zalicza się również tworzoną
w danym państwie politykę społeczną, zdrowotną, edukacyjną i ekonomiczną, kształtującą
klimat sprzyjający bądź niesprzyjający stosowaniu przemocy).
Kulturowe
(socjologiczne)
Społeczne
Relacyjne
Indywidualne
2
Rycina 1. Ekologiczny model rozumienia zjawiska przemocy
Źródło: Na podstawie Bronfenbrenner, 1979 za: Krug, Dahlberg i in., 2002
W polskich badaniach empirycznych dotyczących zjawiska przemocy interpersonalnej
w bliskich związkach, zwłaszcza wobec kobiet, bierze się najczęściej pod uwagę czynniki
indywidualne, relacyjne i społeczne. Na poziomie indywidualnym wyróżnia się m.in.
alkoholizm, zaburzenia psychiczne sprawcy lub ofiary, niski poziom wykształcenia, niskie
dochody i doświadczanie przemocy w dzieciństwie (np. Gordon, 1997; Łuszczyńska-Cieślak i
Gąsiorowska, 2000; Malińska, 1998; Rajska-Kulik, 2005; Rode, 2005), na poziomie
relacyjnym m.in. konflikty w rodzinie i trudności w komunikacji interpersonalnej (Rode,
1998). Na poziomie społecznym jako główny czynnik ochrony przed przemocą wyróżnia się
uzyskiwanie wsparcia w grupach samopomocowych, (m.in. Kożyczkowska, 2003)
organizacjach i instytucjach (Polak i Kiembłowski, 2001). Od kilku lat zwraca się również w
polskich badaniach empirycznych coraz większą uwagę na zależności pomiędzy przemocą w
związkach a kulturowymi uwarunkowaniami charakteru relacji w związkach między
kobietami i mężczyznami, opartymi na stereotypach płciowych (Rode, 2001; Skwarek, 2004).
Tematyka tzw. gender-based violence (przemocy opartej na płci) była dotychczas w Polsce
poruszana dzięki aktywności kobiecych organizacji pozarządowych i zajmujących się
prawami człowieka (m.in. Centrum Praw Kobiet, Amnesty International, Towarzystwo
Interwencji Kryzysowej, Polskie Stowarzyszenie Feministyczne Centrum Kobiet).
Stereotypowe, tradycyjne przekonania dotyczące dominującej kulturowo męskości i
pasywnej kobiecości bardzo silnie determinują relacje często nawet w najbardziej
nowoczesnych związkach partnerskich. Kobieta spostrzegana jako strażniczka domowego
ogniska powinna kosztem własnego zdrowia i życia chronić trwałości rodziny, a mężczyzna
chronić różnymi sposobami swojej uprzywilejowanej społecznie pozycji. Według licznych
badań międzykulturowych (Levinson, 1989 za: Krahé, Bieneck i Möller, 2005) relacje,
sposoby definiowania i stereotypy kobiecości i męskości w danej kulturze są kluczowymi
czynnikami hamującymi lub wspierającymi zachowania przemocowe w związkach. Są
ważniejszymi predyktorami pojawiania się przemocy od czynników o charakterze
indywidualnym (takich jak np. alkoholizm, zaburzenia psychiczne, czy trudna sytuacja
materialna sprawcy lub ofiary przemocy).
3
Statystycznie mężczyźni są częściej sprawcami przemocy zwłaszcza fizycznej wobec
kobiet: 15% ankietowanych kobiet i 9% mężczyzn (CBOS, 2005) deklaruje, że przynajmniej
raz zostali uderzeni przez swego partnera lub partnerkę, w tym 5% kobiet podaje, że zdarzało
się to wielokrotnie (przy 0% mężczyzn). Kobiety zdecydowanie częściej stosują przemoc
tylko w sytuacjach obrony własnej, a mężczyźni z szeregu innych powodów. Badania
prowadzone w Szwecji, Niemczech i Finlandii wskazują, iż co najmniej 30-35% kobiet
między 16 a 67 rokiem życia doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej, a jeżeli
uwzględnimy także przemoc psychiczną, ich liczba wzrasta do ok. 45-50 %.
Istnieje szereg interpretacji zależności pomiędzy płcią ofiary i sprawcy a tendencją do
zachowań przemocowych. Dorota Kubacka-Jasiecka (2005: 13) stwierdza, że społecznokulturowe uwarunkowania przemocy rodzinnej spowodowane głównie są:
„- społeczną dominacją płci męskiej,
- stabilnością społecznego układu ról w rodzinie, utożsamianego z przypisaną rolą,
- dyskryminacją społeczno-kulturową kobiet (stereotypy, dyskryminacja zawodowa, wysokość
płacy)
- rozbieżnościami między oczekiwaniami dotyczącymi sposobu pełnienia ról a ich rzeczywistą
realizacją (załamanie tradycyjnych modeli pełnienia ról rodzinnych (...)”.
To spojrzenie na problematykę przemocy jest również zbieżne z definicja przemocy wobec
kobiet i opartej na płci:
„P
Przemoc wobec kobiet jest manifestacją historycznej nierówności w relacjach między
płciami, która doprowadziła do dominacji mężczyzn i dyskryminacji kobiet oraz stanęła na
drodze ich pełnego rozwoju (...) Przemoc wobec kobiet jest podstawowym mechanizmem
społecznym, przy pomocy którego kobiety są zmuszane do podległości wobec mężczyzn.”
(ze wstępu do Deklaracji o Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet (DEVAW)(ONZ, 1993)
W dalszej części skoncentrujemy się więc się na analizie kulturowych źródeł przemocy
stosowanej przez mężczyzn wobec kobiet. Interpretacji biologicznej, spłycającej zjawisko
kulturowo-społecznego uwarunkowania męskiej przemocy i wyjaśniającej wysoki poziom
męskiej agresji poziomem testosteronu, nie będą tutaj pogłębiać. Jak za Kimmel’em podaje
Krzysztof Arcimowicz (2005) „testosteron jest produkowany przez agresję”, a więc istnieje
swoiste sprzężenie zwrotne polegające na tym, że to właśnie styl życia, okoliczności i
warunki życia kształtują określony poziom testosteronu u mężczyzn. I jak uważa Ryszard
Izdebski (2004: 128):
4
„Podejrzany o bycie źródłem męskiej agresywności testosteron stał się modnym
usprawiedliwieniem dla wielu mężczyzn stosujących przemoc w relacjach z kobietami. Łatwo
jest jednak zauważyć, że to tylko jeden z wielu elementów układanki, którą nazywamy
strategią dominacji”.
Również podejrzenia i argumenty, że mężczyźni stosujący w bliskich relacjach partnerskich
przemoc są w większości chorzy psychiczne zostają obalone przez Waltera S. DeKeseredego i
Martina D. Schwartza (2005: 354). Ich zdaniem nie więcej niż 10% przypadków przemocy
partnerskiej spowodowanych jest chorobą sprawcy. Uważają oni, że argumenty biologiczne i
oparte na badaniach ewolucjonistycznych (według których agresja mężczyzn tłumaczona jest
pierwotną chęcią seksualnego dostępu do kobiet w celu osiągnięcia jak największego sukcesu
reprodukcyjnego), nie dają wystarczających argumentów na wyjaśnienie męskiej przemocy
partnerskiej. Jeśli więc nie na biologicznych uwarunkowaniach, to na czym koncentrują się
badacze społeczni w rozwiązywaniu zagadki męskiej przemocy wobec kobiet?
Alternatywnych, kulturowych źródeł męskiej agresji poszukuje się w dominacyjnym,
zwanym często hegemonicznym sposobie kształtowania (konstruowania) męskiej
tożsamości płciowej, a także strukturalnych zależnościach kobiet i mężczyzn, w których to
mężczyzna najczęściej przyjmuje i posiada uprzywilejowaną pozycję (choć współcześnie w
wielu krajach zachodnich nie jest to już taką oczywistością i właśnie swoista redefinicja ról
społecznych kobiet i mężczyzn powoduje paradoksalnie nasilenie zjawisk przemocy
interpersonalnej).
Maria Eriksson (2006) uważa, że nie każda przemoc interpersonalna jest dziełem
mężczyzn, ale z kilku powodów można określić mężczyzn jako „ekspertów od przemocy”,
gdyż uwarunkowania społeczne powodują strukturalne zależności między kobietami a
mężczyznami, a stosowanie siły jest integralną częścią tworzenia się (konstruowania)
męskości w procesie socjalizacji.
Męska socjalizacja do przemocy
Kategoria męskości jest zmienna w czasie, w obrębie różnych kultur (Kimmel i
Messner, 1995: XXI) i kształtuje się w procesie socjalizacji nie tylko jako indywidualna
tożsamość płciowa, ale również jako system społecznych praktyk i zachowań. A więc
męskość pojmowana jako gender nie jest tylko zbiorem charakterystycznych wrodzonych
cech fizycznych i psychologicznych (np. tężyzna fizyczna, posiadanie męskich narządów
płciowych, siła, odwaga, władczość), ale także zbiorem praktyk społecznych tworzących
męskość w danej kulturze. W większości kultur mężczyzna kształtowany jest w procesie
5
socjalizacji do zadań związanych z władzą, dominacją nad innymi, zwłaszcza nad kobietami i
dziećmi.
Wysoka
pozycja
mężczyzn
nie
jest
czymś
całkowicie
naturalnym
i
niezaprzeczalnym, gdyż istnieje szereg plemion pierwotnych, w których nie istniała i nie
istnieje hierarchiczna męska dominacja i kult męskiej siły np. Polinezyjczycy z wyspy Tahiti i
lud Semai zamieszkujący na Półwyspie Malajskim (Gilmore, 1990 za: Brooks i Silverstein,
1995: 304-305; 308-309). Uważa się nawet, że to nie mężczyźni są faktycznie agresywni, ale
kultury i niektóre społeczeństwa akceptujące i faworyzujące zachowania przemocowe
(Horrocks, 1994).
Istnieje szereg badań wskazujących, że mężczyźni posiadający więcej cech
psychologicznych tzw. męskich (używając do oceny np. skali BSRI – Bem, 1984 lub w wersji
polskiej Inwentarza Płci Psychologicznej – Kuczyńska, 1992) są bardziej skłonni do
używania przemocy. Badania skupiające się jednak na indywidualnych cechach, jak
wcześniej wspominaliśmy przy okazji modelu ekologicznego Bronfenbrennera, nie analizują
głębiej przyczyn zjawiska męskiej przemocy (krytyka podejścia indywidualistycznego i
opartego na weryfikacji cech psychologicznych w badaniu przemocy partnerskiej: Anderson,
2005; Moore i Stuart, 2005). Aby wyjaśnić przyczynę stosowania przez mężczyzn przemocy
wobec kobiet należałoby zgodnie z nurtem konstruktywizmu społecznego sięgnąć nie do
indywidualnie posiadanych przez mężczyznę cech, ale do procesu socjalizacji płciowej, czyli
sposobu formowania mężczyzny przez własną kulturę i społeczeństwo do posiadania
akceptowanej tożsamości płciowej.
Modele socjalizacji płciowej mężczyzn najbardziej kompleksowo wyjaśniają przyczyny
zachowań przemocowych i męskiej agresji. Wychowywanie chłopców wiąże się z szeregiem
nakazów kulturowych, wymogów i oczekiwań udowadniania tzw. „prawdziwej męskości”. Ta
męskość idealna, osiągana często w drodze wielu wyrzeczeń i wbrew naturalnym
skłonnościom (chociażby w wyrażaniu swoich emocji) zdaniem wielu badaczy (np.
Courtenay, 2000) jest przyczyną wyższego poziomu stresu, krótszego oczekiwanego wieku
życia i licznych problemów zdrowotnych. Uważa się nawet, że normy tradycyjnej męskiej
roli płciowej są po prostu dysfunkcyjne, gdyż uniemożliwiają rozwój osobistego potencjału
mężczyzny, w tym np. wyrażanie głębokich przeżyć emocjonalnych i nawiązywanie bliskich
więzi uczuciowych z innymi, wtłaczając mężczyznę w określone role społeczne, zachowania,
niekoniecznie odpowiadające osobistym preferencjom. Ronald F. Levant (1996), badający
zjawisko normatywnej męskiej aleksytymii, uważa, że złość jest jedną z niewielu emocji,
które mężczyzna może swobodnie wyrażać w relacjach z innymi i z tego mogą wynikać
zachowania agresywne w relacjach z innymi. Zdaniem Dariusza Galasińskiego (2004)
6
mężczyźni tak naprawdę przeżywają emocje w sposób zbliżony do kobiet, ale nie wyrażają
ich otwarcie i często, wręcz przeciwnie: starają się je ukrywać, aby zgodnie ze społecznymi
oczekiwaniami, nie zostać posądzonym o zniewieścienie. Mężczyzna stosuje przemoc
werbalną lub fizyczną, gdyż w żaden inny sposób nie jest w stanie wyrazić swoich
skumulowanych emocji. Nie potrafi i nie chce zrozumieć własnych przeżyć emocjonalnych,
kojarzonych z kobiecością i wchodząc w relacje wyraża, akceptowaną społecznie wobec
mężczyzn, złość i agresję.
James M. O’Neil i Rodney A. Nadeau (1999) stworzyli bardzo rozbudowaną teorię
wyjaśniającą przyczyny przemocy mężczyzn wobec kobiet. Ich zdaniem społeczeństwo
zachodnie wciąż ma charakter patriarchalny, kultywujący „mit prawdziwej męskości (the
Masculine Mystique) (Pleck, 1981)”, rozwijający na drodze socjalizacji męską tożsamość,
opierając ją na restrykcyjnych i seksistowskich stereotypach płciowych. Mężczyzna odczuwa
silną presję społeczną do zinternalizowania kulturowego ideału męskości. Równocześnie
obawia się, że może nie sprostać temu ideałowi, co będzie dla niego oznaczało
zaprzepaszczenie szans na osiągnięcie „prawdziwej męskości”. A „prawdziwa męskość” jest
całkowicie odmienna od kobiecości i wszystkiego, co z nią związane. I w związku z tym
przeżywa wewnętrznie negatywne emocje (np. gniew, wstyd, wina) podczas całego procesu
socjalizacji płciowej, gdyż nigdy nie czuje się wystarczająco męski - zawsze zagraża mu
konfliktowe poczucie bycia niepełnym mężczyzną. Odczuwa (świadomie lub nieświadomie)
tzw. konflikt męskiej roli płciowej zawsze wtedy, kiedy pośrednio lub bezpośrednio narusza
tradycyjne normy męskiej roli płciowej, którym nie może, nie potrafi lub nie chce sprostać i
odczuwa konfliktową różnicę pomiędzy oczekiwanym obrazem idealnego ”prawdziwego
mężczyzny” a schematem własnego „Ja”. Mężczyzna, który czuje, że narusza i nie może
sprostać męskiej roli w swoim życiu, przeżywa konflikt wewnętrzny i związany z nim stres.
Natomiast jak wspomniano wyżej, zbyt restrykcyjne realizowanie przepisów swojej roli
płciowej również może skutkować negatywnymi konsekwencjami psychologicznymi oraz
problemami zdrowotnymi i trudnościami w relacjach interpersonalnych.
Zdaniem O’Neila i Nadeau (1999) mężczyzna w celu podtrzymania pozytywnej
samooceny stosuje swoiste mechanizmy ochrony męskości, które umożliwiają mu
tymczasowe poczucie bycia „prawdziwym mężczyzną” układające się w następujące czynniki
(które mierzone są stworzoną do ich pomiaru skala Gender Role Conflict Scale (O’Neil i in.,
1986):
7
1/ Potrzeba osiągania Sukcesu i Władzy - troska mężczyzny o osobiste osiągnięcia
zawodowe, osiągnięcie władzy i wpływu na innych, posiadanie wysokiej pozycji społecznej i
współzawodniczenie z innymi.
2/
Powściągliwa
Emocjonalność
–
nawiązywanie
relacji
interpersonalnych
bez
zaangażowania się emocjonalnego i przyjmowanie postawy bezuczuciowego „twardziela”
3/ Powściągliwe Relacje pomiędzy Mężczyznami – nawiązywanie relacji z innymi
mężczyznami w oparciu o zasady rywalizacji i współzawodnictwa; przeżywanie trudności i
zahamowań przed wyrażaniem uczuć, przeżyć i myśli innym mężczyznom, zwłaszcza aby nie
zostać posądzonym o bycie homoseksualistą
4/ Konflikt pomiędzy Pracą a Życiem Rodzinnym – poświęcanie jak największej ilości
czasu na pracę zawodową, kosztem życia prywatnego i rodzinnego (w rezultacie skutkujące
problemami zdrowotnymi, przepracowaniem, stresem i brakiem czasu wolnego – relaksu)
Stereotypowo więc mężczyzna realizuje swoją męskość poprzez sukcesy zawodowe (work
based gender: Puchert, Gärtner i Höyng, 2005), relacje władzy i dominacji nad innymi i
pozostawanie powściągliwym emocjonalnie, dzięki temu odczuwa, że spełnia się jako
mężczyzna. Jednak nie zawsze możliwe jest realizowanie męskości w powyższy sposób.
Zdaniem O’Neila właśnie wtedy, kiedy mechanizmy ochrony męskości stają się niemożliwe
do podtrzymywania oraz realizacji i pojawia się u mężczyzny konflikt roli płciowej, istnieje
duże ryzyko wystąpienia przemocy wobec bliskiej osoby. Mężczyzna nie mogąc
mechanizmami ochronnymi wystarczająco ochronić swojej męskiej tożsamości płciowej
stosuje przemoc. Przemoc i agresja są zatem ostatnimi narzędziami do podtrzymania męskiej
władzy i kontroli nad innymi. Mężczyzna przeżywający konflikt, trudności i niepewność w
związku z własną męską tożsamością może poprzez przemoc podtrzymywać swój pozytywny
wizerunek.
Badania przeprowadzane w nurcie teorii konfliktu męskiej roli płciowej O’Neila i
analogicznej do niej teorii męskiego stresu Eislera (1995) wskazują, że faktycznie trudności
mężczyzn związane z przeżywaniem przez nich ich męskości (jako gender) korelują z
występowaniem i akceptowaniem zachowań przemocowych w związkach partnerskich (np.
Eisler, Franchina i in., 2000).
Nierówność relacji między kobietami a mężczyznami kluczem do relacji przemocowych
Kwintesencją kulturowo – społecznych przyczyn powstawania męskiej przemocy
wobec kobiet jest podejście strukturalistyczne, związane z szeroko pojętą dominacją
8
mężczyzn nad kobietami w różnych aspektach życia społecznego. Patriarchalne relacje w
rodzinie, przekładające się na hierarchię społeczną, ściśle określają role i zadania kobiet i
mężczyzn. To powoduje dychotomiczny podział na sferę prywatną – domenę funkcjonowania
kobiet i męską sferę życia publicznego, związaną z prestiżem, dominacją, władzą, a także
konkretną wartością ekonomiczną. Relacje między kobietami i mężczyznami i ich tożsamość
płciowa gender, zdeterminowane kulturowo tworzą specyfikę całej struktury społecznej.
Podejście strukturalistyczne podkreśla, że gender jest swoistym systemem tworzącym i
organizującym postawy, interakcje i instytucje społeczne. Uważa się, że gender-owy system
stratyfikacji władzy i obowiązków umiejscawia najczęściej kobiety i mężczyzn w nierównych
kategoriach, rolach społecznych i m.in. zawodach. Perspektywa strukturalistyczna zakłada, że
gender istnieje jako swoista społeczna siła działająca niezależnie od indywidualnych
wyborów każdego człowieka:
„Nawet jeśli mężczyźni i kobiety nie pragną żyć w sposób zdeterminowany przez gender lub
wspierać męskiej dominacji, czują się czasem zmuszeni do tego poprzez logikę wyborów
życiowych opartych na własnej płci (gender)” (Risman, 1998 za: Anderson, 2005: 858).
Podejście strukturalistyczne różni się od podejścia indywidualistycznego w badaniu
zjawiska przemocy, gdyż nie traktuje płci biologicznej sprawcy lub ofiary jako determinanty
pojawiania się zachowań przemocowych w relacjach między kobietami a mężczyznami.
Zwraca natomiast uwagę na występujące hierarchiczne, nierówne zależności pomiędzy
kobietami a mężczyznami w rodzinie i w sferze publicznej. Społecznie usankcjonowana
męska władza i dominacja w tradycyjnej rodzinie i w społeczeństwie ustawiała kobietę na
pozycji podległej, a więc potencjalnie poddanej przemocy. W społeczeństwach tradycyjnych
faktycznie istnieje znacznie większe przyzwolenie na stosowanie przemocy przez mężczyznę
w różnych sytuacjach wobec partnerki (np. wśród mężczyzn arabskich – Haj-Yahia, 2003).
Przemoc legitymizuje poczucie władzy i uprzywilejowanej pozycji mężczyzny w strukturze
społecznej.
Wskaźnikami mierzącymi równość statusu mężczyzny i kobiety np. w bliskim
związku może być ich poziom wykształcenia i dochodów. W tradycyjnym modelu rodziny
mężczyzna dominuje nad kobietą w realizowaniu swojej społecznej roli jedynego żywiciela
rodziny. A więc pojawiające się przemocowe zachowania są wyrazem podtrzymywania
swojego męskiego wizerunku. Ekonomiczna zależność była i jest bardzo często czynnikiem
powodującym pozostawanie w przemocowym związku i uzależnienie życiowe ofiary od
sprawcy przemocy. Ryszard Izdebski, terapeuta rodzin, (2004: 129), jako istotny element tzw.
9
strategii dominacji mężczyzny nad kobietą w rodzinie, powodującej relacje przemocowe,
traktuje używanie wpływu pieniądza:
„Kobieta, bardzo często zarówno z powodu ciąż i urlopów macierzyńskich, jak i z powodów
społeczno-politycznych, sprawiających, że jest jej trudniej znaleźć zatrudnienie, dysponuje
tylko pieniędzmi uzyskanymi od męża czy partnera relacji”.
Stąd praca zawodowa kobiet umożliwia zmniejszenie strukturalnej zależności od zarobków
mężczyzny, a tym samym daje szanse na bardziej egalitarne, a co za tym idzie, mniej
przemocowe relacje w rodzinie.
Według danych GUS (2007) pracujące kobiety w Polsce są lepiej wykształcone od
mężczyzn, natomiast ich zarobki są niższe. Analizy ekspertów wykonane dla Komisji
Europejskiej (Plantenga i Remery, 2006) w 30 krajach wskazują, że zarobki kobiet są o 25%
niższe od zarobków mężczyzn. Może być pocieszające, że Polska wraz ze Słowenią i
Węgrami jest krajem o najmniejszej różnicy pomiędzy zarobkami mężczyzn i kobiet (14%).
Te różnice są jednak widoczne i potwierdzane przez liczne dane empiryczne.
Z badań przeprowadzonych w ramach projektu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL
„Elastyczny Pracownik – Partnerska Rodzina” (Kwiatkowska i Nowakowska, 2006) na
reprezentatywnej próbie N=1050 mężczyzn z pięciu województw wynika, że faktycznie
rozkład poziomu wykształcenia kobiet i mężczyzn stanowi lustrzany odbicie rozkładu
poziomu dochodów:
Równość statusu edukacyjnego
50
Procent
40
30
47
44
20
10
9
0
niższe wykształcenie
partnerki
równe wykształcenie
partnerki
wyższe wykształcenie
partnerki
Równość statusu edukacyjnego
10
Rycina 2. Dopasowanie poziomu wykształcenia i poziomu dochodów między partnerami w
związku. Równość statusu edukacyjnego.
Źródło: Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006), Mężczyzna polski – psychospołeczne
czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych, Wyd. WSE, Białystok.
R ów n ość statusu fin an sow ego
50
Procent
40
30
47, 3
42
20
10
10, 6
0
mniej zarabia partnerka
ty le sam o zarabia
partnerka
więcej zarabia partnerka
R ówność s ta tus u fina ns owego
Rycina 3. Dopasowanie poziomu wykształcenia i poziomu dochodów między partnerami w
związku. Równość statusu finansowego.
Źródło: Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006), Mężczyzna polski – psychospołeczne
czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych, Wyd. WSE, Białystok.
Wyniki jasno wskazują, że jedynie 9% partnerek badanych mężczyzn posiada niższe
wykształcenie od swojego partnera, natomiast aż 44% kobiet posiada relatywnie wyższe
wykształcenie od partnera. Odwrotnie jest w przypadku zarobków partnerki w porównaniu z
zarobkami badanych mężczyzn – 47,3% kobiet zarabia mniej od swojego partnera, a tylko
10,6% kobiet zarabia więcej. Obrazuje to jasno zjawisko nieadekwatności wykształcenia do
zarobków kobiet i mężczyzn w Polsce. Czy to zjawisko może mieć wpływ na relacje w
związki i tendencje do pojawiania się zachowań przemocowych mężczyzn wobec kobiet?
11
Tradycyjne strukturalne zależności kobiet i mężczyzn podlegają obecnie dużym
przemianom i trudno w takiej sytuacji mówić o strukturalnej równości statusu kobiety i
mężczyzny. Praca zawodowa kobiet umożliwia większą samodzielność i uzyskiwanie
niezależności ekonomicznej od mężczyzny, a tym samym przyczynia się do zmian modelu
rodziny. Poczucie męskiej władzy, związane z zapewnianiem ekonomicznego bytu rodzinie i
podtrzymywaniem silnej dominacyjnej męskiej tożsamości płciowej podlega znacznej erozji
na rzecz egalitarnego partnerskiego modelu dzielenia ról w rodzinie i społeczeństwie z
kobietą. Trudno zrozumieć, dlaczego więc we współczesnych bardziej partnerskich rodzinach
wciąż pojawiają się zachowania przemocowe, skoro męska dominacja nie jest już czymś
koniecznym i aprobowanym społecznie.
Przemoc mężczyzn wobec kobiet w egalitarnym społeczeństwie nie służy
legitymizacji niepodzielnej władzy. Zdaniem wielu badaczy w społeczeństwach zmiany
(transition), przechodzenia do nowych modeli funkcjonowania społecznego – od tradycyjnej
męskiej dominacji do partnerskiego egalitaryzmu, przemoc jest sposobem na
podtrzymanie nadwątlonej męskiej tożsamości (pozycji) i przywrócenie „właściwej”
hierarchii (m.in. Pospiszyl, 1994: 119). Zdaniem badaczy World Health Organization (Krug,
Dahlberg i in., 2002: 99) czynnikiem sprzyjającym pojawianiu się przemocy interpersonalnej
w bliskich związkach, ale i w pewnych sytuacjach działającym ochronnie, jest społeczny
wzrost i zmiana statusu kobiety:
„Kiedy status kobiety jest bardzo niski, przemoc nie jest „konieczna” do narzucenia męskiego
społecznego autorytetu. Z drugiej strony, kiedy kobiety posiadają wysoki status, osiągają
wystarczającą władzę do wspólnej zmiany tradycyjnych ról płciowych. Zatem przemoc
partnerska jest zazwyczaj wyższa w tym momencie, kiedy kobiety zaczynają podejmować
nietradycyjne role lub wkraczać na rynek pracy”.
Podobnie uważają Dobash i Dobash (1984 za: Kubacka – Jasiecka, 2005) analizując
wydarzenia poprzedzające akty przemocy fizycznej wobec kobiety. Ich zdaniem pojawiają się
one najczęściej w momencie, gdy mężczyzna subiektywnie odczuwa, że kobieta swoim
postępowaniem rzuca wyzwanie jego męskiemu autorytetowi i pojawienie się przemocy może
wynikać z potrzeby ponownego zdominowania i kontrolowania partnerki, a także poczucia
nieadekwatności swojej pozycji w związku. Również Richard J.Gelles podaje (1981 za:
Pospiszyl, 1994: 68), że im lepiej kobieta jest wykształcona od swojego męża, tym bardziej
staje się narażona na ryzyko zachowań przemocowych z jego strony. U kobiet nie
stwierdzono takiej zależności: kobiety gorzej wykształcone od swoich mężów nie przejawiają
większej tendencji do stosowania przemocy partnerskiej.
12
Ryzyko pojawiania się przemocy wzrasta również wówczas, gdy osiągnięcia
zawodowe kobiet w porównaniu z osiągnięciami partnera są znacząco niskie lub wysokie.
Yllo (1983 za: Herzberger, 2002: 82) porównał status kobiet ze statusem mężczyzn w
zakresie ekonomii, edukacji i polityki. Jego zdaniem najintensywniejsza przemoc wobec
kobiet o niskim statusie może służyć pozostawaniu kobiet na swoim tradycyjnym miejscu w
strukturze społecznej. W przypadku kobiet o wysokim statusie przemoc ze strony mężczyzn
wynika z poczucia zagrożenia wzrastającą władzą kobiet, jak również z obawy przed zmianą
sytuacji społecznej. Czy w związku z tym można postawić sobie dość otwarte pytanie: czy w
Polsce celowo zarobki kobiet nie są adekwatne do ich wykształcenia, gdyż niższe zarobki
kobiet pozwalają na częściowe utrzymanie męskiej władzy w strukturach społecznych?
Zmiany ekonomiczne powodujące redefiniowanie ról społecznych, a zwłaszcza utratę
patriarchalnej pozycji przez mężczyznę mogą powodować chęć przywrócenia poprzedniego
stanu rzeczy poprzez demonstrację siły i przemoc. Mężczyźni, zajmując niską pozycję w
rodzinie, czują się upokorzeni ich zmieniającą się rolą i uciekają się do drastycznych metod
„przywrócenia siłą należnego im autorytetu” (Koval, 1982 za: Pospiszyl, 1994: 120).
DeKeseredy i Schwartz (2002 za: DeKeseredy i Schwartz, 2005: 357) uważają, że przemiana
modelu rodziny związana z transformacją ekonomiczną uniemożliwia mężczyźnie
utrzymywanie swoich rodzin i pełnienie roli jedynego żywiciela. Mężczyzna czuje w związku
z tym stres wykluczenia społecznego i ekonomicznego, gdyż „zwyczajowe ścieżki jego
osobistej władzy i prestiżu zostały odcięte (Raphael, 2001b za: DeKeseredy i Schwartz, 2005:
357). Brak możliwości (np. w sytuacji pozostawania na bezrobociu lub posiadania nisko
płatnej pracy) bycia dominującym żywicielem rodziny powoduje odwrócenie ról w rodzinie i
przejmowanie przez kobietę roli decydującej. Taka sytuacja określana bywa jako „odwrócenie
patriarchatu”, co dla poczucia tradycyjnej męskiej godności może być czymś wyjątkowo
stresującym i trudnym do zniesienia. Niektórzy mężczyźni rezygnują ze związku ze swoją
partnerką, a inni stosują przemoc jako środek utrudniający kobiecie podejmowanie wysiłków
osiągania niezależności ekonomicznej. Jeszcze inni tworzą swego rodzaju grupy męskiego
wsparcia w celu uzyskania rady, w jaki sposób zniwelować stres, przeżywany z racji
przekraczania przez kobiety patriarchalnych zasad życia. Liczne grupy społecznie i
ekonomicznie wykluczonych mężczyzn traktują więc przemoc jako pełnoprawny środek do
naprawy „zniszczonej prawdziwej męskości”. Zdaniem DeKeseredy’ego i Schwartza (2005)
przemoc interpersonalna w bliskich związkach wobec kobiet spowodowana jest wypadkową
przeżywanej frustracji ekonomicznej i chęci prezentacji swoim męskim rówieśnikom twardej
postawy życiowej wobec innych:
13
Szerokie zmiany
ekonomicznospołeczne
Wykluczenie mężczyzny
z formalnego rynku pracy
Społeczna izolacja
mężczyzny
Niemożność realizacji
przez mężczyznę
roli żywiciela rodziny
Stres
Otrzymywanie wsparcia od męskiej grupy
rówieśniczej podtrzymującej patriarchalne
wartości
Przemoc wobec kobiet
Rycina 4. Model relacji przemocy partnerskiej w zależności od ekonomicznego wykluczenia i
wsparcia męskiej grupy rówieśniczej.
Źródło: Na podstawie: DeKeseredy W. S., Schwartz, M. D. (2005), Masculinities and
interpersonal violence, [w:] Kimmel M. S., Hearn J., Connell R. W. (red.), Handbook of
Studies on Men and Masculinities. Sage, Thousand Oaks CA.
Mężczyźni znajdujący się na marginesie życia społecznego, ale także w sytuacji utraty swojej
dominującej roli w rodzinie, nawiązując relacje z podobnymi mężczyznami, wzajemnie
legitymizują zachowania przemocowe wobec partnerek, jako słuszny ich zdaniem wyraz
buntu przeciwko przemianom ekonomicznym i obyczajowym.
Tradycyjna definicja męskości, związana z siłą fizyczną, dominacją i władzą,
osiąganiem sukcesów zawodowych, powściąganiem swoich emocji oraz strukturalnymi
nierównościami i dominacją nad kobietami, stanowi podstawowy kulturowy czynnik,
wspierający pojawianie się przemocy w bliskich związkach między kobietami a
mężczyznami. Wydaje się zatem, że fundamentalnym czynnikiem zmniejszającym ryzyko
pojawiania się przemocy jest ponowne zdefiniowanie męskiej tożsamości płciowej w
14
oparciu o nowe zasady, a także niwelowanie strukturalnych nierówności kobiet i
mężczyzn. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy istniejące różnice w zarobkach między
kobietami i mężczyznami, nieadekwatne z wysokim poziomem wykształcenia kobiet, są
czynnikiem chroniącym kobiety przed przemocą (mężczyzna jako zarabiający więcej może
utrzymywać swoją dominująca rolę jedynego żywiciela rodziny i nie przeżywa zgodnie z
teorią DeKeseredy’ego i Schwartza silnego stresu i frustracji), czy też powodują niepotrzebne
nierówności społeczne, które z założenia mogą powodować strukturalne zależności i
przemoc.
Jednym z głównych zadań europejskiego projektu „Co-ordination Action on Human
Rights Violations (CAHRV) (2004-2007)” w ramach 6 Programu Ramowego Komisji
Europejskiej była weryfikacja tzw. czynników ochrony przed wystąpieniem zachowań
przemocowych w bliskich związkach (protective environmental factors). Jako najważniejsze
uznano (Puchert, Busche i in., 2006) czynniki strukturalne, socjalizacyjne i kulturowe, do
których zaliczono m.in. promowanie relacji między kobietami i mężczyznami opartych na
równości i partnerstwie. Podkreślono również konieczność kształtowania (konstruowania) w
procesie socjalizacji nowego modelu męskości opartego nie na rywalizacji, powściągliwości
emocjonalnej i dominacji, ale na takich wartościach jak troska, opieka, współpraca, zaufanie i
wsparcie.
Zmianami społecznych i osobistych relacji między kobietami i mężczyznami w Polsce
zajmowały się do tej pory w zasadzie organizacje kobiece, natomiast kwestia redefinicji
dominacyjnego modelu męskości nie była podejmowana w działaniach realizowanych przez
samych mężczyzn. Wielu mężczyzn obawia się utraty uprzywilejowanej pozycji i wejścia na
drogę nie-hierarchicznego partnerstwa z kobietą, które teoretycznie może nieść pewne
ryzyko, ale faktycznie jest jedyną drogą do zmniejszenia przemocy interpersonalnej w
związkach. W ramach działań promujących anty-przemocowe postawy mężczyzn i nowy
model męskości od kilku lat prowadzona jest Polsce „Kampania Białej Wstążki – Mężczyźni
Przeciw Przemocy Wobec Kobiet” (Lipowska-Teutsch, 2006), funkcjonuje Stowarzyszenie
„Mężczyźni na rzecz Równości” i prowadzone są warsztaty dla mężczyzn (m.in. przez
Towarzystwo Interwencji Kryzysowej). Umożliwiają one modyfikację destrukcyjnego
modelu męskości i realizację nowego opartego na relacjach partnerskich i egalitarnych.
W „Ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”
pojawiają się zapisy o konieczności opracowywania i realizacji programów korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Dotychczasowe działania w Polsce
15
skupione były głównie na pomocy ofiarom, a nie sprawcom przemocy, co nie dawało
długofalowych rezultatów. W załączniku nr 2 do Krajowego Programu Przeciwdziałania
Przemocy w Rodzinie „Wytyczne do tworzenia modelowych programów korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie” wymienione zostały różne modele
programów dla sprawców, w tym model społeczno-kulturowy, w którym to: „przemoc jest
rozumiana przede wszystkim jako specyficzny aspekt relacji między mężczyznami a kobietami
dotyczący dążenia do władzy, dominacji i kontroli”. Zdaniem twórców Krajowego Programu
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, programy edukacyjne dla sprawców powinny
dostarczać informacji m.in. na temat społeczno-kulturowych źródeł i okoliczności
sprzyjających pojawianiu się przemocy w rodzinie, związków między stereotypowym
modelem męskości a tendencją mężczyzn do zachowań agresywnych oraz relacji między
kobietami i mężczyznami opartymi na strukturalnych nierównościach.
Społeczna konstrukcja męskości jest podstawowym czynnikiem ryzyka pojawiania się
przemocy w bliskich związkach. Zarówno męska rola płciowa nabywana w socjalizacji
(O’Neil, Nadeau, 1999), jak i strukturalne zależności w relacjach między kobietami a
mężczyznami są obecnie w procesie przemiany. Można więc przypuszczać, że dzięki
licznym działaniom edukacyjnym, korekcyjnym, kampaniom medialnym i wzrostowi
społecznej świadomości, stereotyp mężczyzny zmieni się z dominacyjnego na równościowy,
oparty na bliskości, trosce i empatii, a relacje między płciami staną się faktycznie partnerskie.
A to zaowocuje zmniejszeniem się zjawiska przemocy w bliskich związkach.
Bibliografia
Anderson K. L. (2005), Theorizing gender in intimate partner violence research, “Sex Roles”,
nr 11/12, s. 853-865.
Arcimowicz K. (2005), Męska przemoc, agresja i władza, „ Niebieska Linia”, nr 5, s. 7-9.
Bem S. L. (1984), Androgyny and gender schema theory: A conceptual and empirical
integration, [w:] Sonderegger T. B. (red.), Nebraska Symposium on Motivation: Psychology
and Gender, University of Nebraska Press, Lincoln.
Bronfenbrenner U. (1979), The Ecology of Human Development: Experiments by Nature and
Design, Harvard University Press, Cambridge: MA.
Brooks G. R., Silverstein L. B. (1995), Understanding the Dark Side of Masculinity: An
Interactive Systems Model, [w:] Levant R. F., Pollack W. S. (red.), A new psychology of men,
Basic Books, New York.
16
Centrum Badania Opinii Społecznej (2005), Przemoc i konflikty w domu. Komunikat z badań,
Warszawa.
Courtenay W. H. (2000), Constructions of masculinity and their influence on men’s wellbeing: a theory of gender and health, “Social Science & Medicine”, nr 50, s. 1385-1401.
DeKeseredy W. S., Schwartz M. D. (2005), Masculinities and interpersonal violence, [w:]
Kimmel M. S., Hearn J., Connell R. W. (red.), Handbook of Studies on Men and
Masculinities, Sage, Thousand Oaks CA.
Eisler R. M. (1995), The relationship between masculine gender role stress and men’s health
risk: The validation of a construct, [w:] Levant R. F., Pollack W. S. (red.), A new psychology
of men, Basic Books, New York.
Eisler R. M., Franchina J. J., Moore T. M., Honeycutt H. G., Rhatigan D. L. (2000),
Masculine gender role stress and intimate abuse: effects of gender relevance of conflict
situations on men’s attributions and affective responses, “Psychology of Men &
Masculinity”, nr 1, s. 30-36.
Eriksson M. (2006), Violence and Men. General Introduction: Current Knowledge and
Future Challenges, [w:] Varanka, J. A. Närhinen, R. Siukola (red.), Men and Gender
Equality. Towards Progressive Policies. Conference Report. Helsinki: Ministry of Social
Affairs and Health.
Galasiński D. (2004), Men and the language of emotions, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
Gordon M. (1997), Sprawcy przestępstw przeciwko osobom bliskim, „Świat Problemów”, nr
5, s. 33-35.
Główny Urząd Statystyczny (2007), Aktywność ekonomiczna ludności Polski III kwartał
2006, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa.
Haj-Yahia M. M. (2003), Beliefs about wife beating among Arab men from Israel: the
influence of their patriarchal ideology, “Journal of Family Violence”, nr 18, s. 193-206.
Herzberger S. D. (2002), Przemoc domowa. Perspektywa psychologii społecznej, (tłum. E.
Bielawska – Batorowicz), Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
Warszawa.
Horrocks R. (1994), Masculinity in crisis. Myths, Fantasies And Realities, Palgrave
Macmillan, New York.
Izdebski R. (2004), Przemoc wobec kobiet w rodzinie. Strategie dominacji i kontroli, [w:]
Józefik B. i de Barbaro B. (red.), Terapia rodzin a perspektywa feministyczna, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
17
Kimmel M. S., Messner M. (1995), Introduction, [w:] Kimmel M. S. i Messner M. (red.),
Men’s Lives, Allyn and Bacon, Boston.
Kożyczkowska A. (2003), Psychoedukacja w lokalnym systemie pomocy rodzinie (analiza na
podstawie grupy psychoedukacyjnej dla dorosłych osób doświadczających przemocy w
rodzinie), „Auxiulium Sociale”, nr 3-4, s. 152-161.
Krahé B., Bieneck S., Möller I. (2005), Understanding gender and intimate partner violence
from an international perspective, “Sex Roles”, nr 11-12, s. 807-827.
Krug E. G., Dahlberg L. L., Mercy J. A., Zwi A. B., Lozano R. (red.) (2002), World report on
violence and health, World Health Organization, Geneva.
Kubacka - Jasiecka D. (2005), Sprawcy przemocy partnerskiej. W niewoli dążenia do kontroli
i mocy, „Chowanna”, nr 1, s. 9-27.
Kuczyńska A. (1992), Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Podręcznik do testu,
Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa.
Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006), Mężczyzna polski – psychospołeczne czynniki
warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
Levant R. F. (1996), The new psychology of men, “Professional Psychology: Research and
Practice”, nr 27, s. 259-265.
Lipowska – Teutsch A. (red.) (2006), Mężczyźni na rzecz zmiany, Towarzystwo Interwencji
Kryzysowej, Kraków.
Łuszczyńska - Cieślak A., Gąsiorowska E. (2000), Akty przemocy popełniane przez sprawców
nadużywających alkoholu, „Czasopismo Psychologiczne”, nr 1-2, s. 123-134.
Malińska K. (1998), Kobiety – ofiary przemocy domowej, „Problemy Rodziny”, nr 4, s. 41-44.
Moore T. M., Stuart G. L. (2005), A review of the literature on masculinity and partner
violence, “Psychology of Men & Masculinity”, nr 1, s. 46-61.
O’Neil J. M., Nadeau R. A. (1999), Men’s gender-role conflict, defense mechanism, and selfprotective defensive strategies. Explaining men’s violence against women from a gender-role
socialization perspective, [w:] Harway M. i O’Neil J. M. (red.), What causes men’s violence
against women?, Sage, Thousand Oaks, CA.
O'Neil J.M., Helms B., Gable R., David L., Wrightsman L. (1986), Gender-role conflict
scale: College men's fear of femininity, “Sex Roles”, nr 14, s. 335-350.
Plantenga J., Remery Ch. (2006), The gender pay gap – Origins and policy responses. A
comparative review of 30 European countries, Office for Official Publications of the
European Communities, Luxembourg.
18
Pleck J. H. (1981), The myth of masculinity, MIT Press, Cambridge, MA.
Polak M., Kiembłowski P. (2001), System pomocy ofiarom przemocy w Polsce, „Nowiny
Psychologiczne”, nr 3, s. 25-42.
Pospiszyl I. (1994), Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa.
Puchert R., Gärtner M., Höyng S. (2005), Work Changes Gender. Men and equality in the
transition of labour forms, Barbara Budrich Publishers, Leverkusen-Opladen.
Puchert R., Busche M. i in. (współautorstwo: A. Kwiatkowska i A. Nowakowska) (2006),
Protective environmental factors securing Human Rights. Structured map of literature, Coordination Action on Human Rights Violations funded by the European Commission, 6th
Framework
Programme,
Project
No.
506348.
Wersja
elektroniczna
raportu:
http://www.cahrv.uni-osnabrueck.de/reddot/PFmapping1_website(2).pdf
Rajska-Kulik I. (2005), Samoakceptacja i poziom lęku maltretowanych kobiet a ich sposoby
radzenia sobie z przemocą ze strony partnera, „Chowanna”, nr 1, s. 62-77.
Rode D. (2005), Gwałt w związku małżeńskim, „Chowanna”, nr 1, s. 28-39.
Rode D. (2001), Przemoc w małżeństwie, czyli o życiu we dwoje za wszelką cenę, „Problemy
Rodziny”, nr 4-5-6, s. 13-23.
Rode D. (1998), Przemoc w rodzinie. Kobieta jako ofiara przemocy wewnątrzmałżeńskiej,
[w:] Brańka Z., Szymański M. (red.), Agresja i przemoc we współczesnym świecie, Wyższa
Szkoła Pedagogiczna im. KEN, Kraków.
Skwarek M. (2004), Przemoc w rodzinie – stereotypy dotyczące podziału ról w związku
partnerskim a rzeczywistość – w opinii kobiet doświadczających przemocy, „Praca Socjalna”,
nr 1, s. 3-19.
19
Kulturowe
(socjologiczne)
Społeczne
Relacyjne
Indywidualne
Rycina 1. Ekologiczny model rozumienia zjawiska przemocy
Źródło: Na podstawie Bronfenbrenner, 1979 za: Krug, Dahlberg i in., 2002
20
Równość statusu edukacyjnego
50
Procent
40
30
47
44
20
10
9
0
niższe wykształcenie
partnerki
równe wykształcenie
partnerki
wyższe wykształcenie
partnerki
Równość statusu edukacyjnego
Rycina 2. Dopasowanie poziomu wykształcenia i poziomu dochodów między partnerami w
związku. Równość statusu edukacyjnego.
Źródło: Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006), Mężczyzna polski – psychospołeczne
czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych, Wyd. WSE, Białystok.
21
R ów n ość statusu fin an sow ego
50
Procent
40
30
47, 3
42
20
10
10, 6
0
mniej zarabia partnerka
ty le sam o zarabia
partnerka
więcej zarabia partnerka
R ówność s ta tus u fina ns owego
Rycina 3. Dopasowanie poziomu wykształcenia i poziomu dochodów między partnerami w
związku. Równość statusu finansowego.
Źródło: Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006), Mężczyzna polski – psychospołeczne
czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych, Wyd. WSE, Białystok.
22
Szerokie zmiany
ekonomicznospołeczne
Wykluczenie mężczyzny
z formalnego rynku pracy
Społeczna izolacja
mężczyzny
Niemożność realizacji
przez mężczyznę
roli żywiciela rodziny
Stres
Otrzymywanie wsparcia od męskiej grupy
rówieśniczej podtrzymującej patriarchalne
wartości
Przemoc wobec kobiet
Rycina 4. Model relacji przemocy partnerskiej w zależności od ekonomicznego wykluczenia i
wsparcia męskiej grupy rówieśniczej.
Źródło: Na podstawie: DeKeseredy W. S., Schwartz, M. D. (2005), Masculinities and
interpersonal violence, [w:] Kimmel M. S., Hearn J., Connell R. W. (red.), Handbook of
Studies on Men and Masculinities. Sage, Thousand Oaks CA.
23