KOMENTARZ DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ W SKALI 1:50 000

KOMENTARZ DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ W SKALI 1:50 000

fluwioglacjalnego w czasie fazy pomorskiej zlodowacenia
bałtyckiego. Rynny jeziorne, o równoleżnikowych i południkowych
przebiegach, wcięte na ogół na kilkanaście metrów w wysoczyznę
morenową, znaczą dawne szlaki odpływu wód lodowcowych.
Wzgórza czołowomorenowe zbudowane są przeważnie z piasków,
żwirów, głazów i utworów zastoiskowych. W profilu utworów
czwartorzędowych dominują gliny zwałowe zlodowacenia
środkowopolskiego i bałtyckiego. Ponadto w partiach stropowych
występują piaski wodnolodowcowe fazy poznańskiej o
kilkumetrowej miąższości.
Spośród utworów powierzchniowych przeważającą część
stanowią osady związane z fazą poznańską ostatniego
zlodowacenia: gliny zwałowe, dominujące w rejonie Złotowa,
Zakrzewa, Lipki i Józefowa oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe
zajmujące największe powierzchnie w południowo-wschodniej
części rozpatrywanego obszaru.
Osady holocenu reprezentowane są przez piaski rzeczne,
muły i torfy. Ich występowanie związane jest ze współczesnymi
dolinami rzek i rynien jeziornych.
K O M E N T A R Z
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N- 33- 9 5 - C
ZŁOTÓW
Opracował zespół w składzie:
Alfred Kaniecki, Alicja Baczyńska, Anna Gogołek
OG Ó LNA
CHA RA K TERY ST YKA
O BS ZA RU
Obszar objęty arkuszem mapy Złotów, według podziału
fizycznogeograficznego Polski J. Kondrackiego (1998), należy w
całości do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314), w
obrębie makroregionu Pojezierze Południowopomorskie (314.6) z
mezoregionem Pojezierze Krajeńskie (314.69) – rysunek 1.
Omawiany obszar należy w całości do dorzecza Noteci.
Dominującym kierunkiem spływu wód powierzchniowych jest
kierunek równoleżnikowy.
Przeważającą część obszaru zajmuje zlewnia Gwdy, a w jej
obrębie zlewnie: Głomi, Dobrzynki i Smoły. Zlewnie tych rzek
wyznaczają działy wodne V rzędu. Pas terenu wzdłuż wschodniej
granicy obszaru opracowania, od północy po południe, odwadnia
Łobżonka i jej dopływ Stołunia. Zlewnię Gwdy (zlewnie Głomi i
Dobrzynki) i Łobżonki rozgranicza dział wodny IV rzędu.
Wyznaczone działy wodne charakteryzują się regularnym
przebiegiem i są działami pewnymi, wyraźnie zaznaczającymi się
w rzeźbie terenu. Jedynie w wododziale Dobrzynki i Głomi oraz w
obszarze bezodpływowym jeziora Łączyn zaznaczono bramy
wodne, po jednej na każdym z nich. Tak mała ilość bram
wodnych świadczy o małym przeobrażeniu sieci odwodnieniowej
tego obszaru.
W strefie wododziałowej zlewni Głomi i Łobżonki wydzielono
obszary bezodpływowe typu chłonnego (na wschód od
miejscowości
Kujan
i
jeziora
Borówno)
oraz
typu
ewapotranspiracyjnego, obejmujący zlewnię Jeziora Wielki
Smólsk. Dla jeziora Łączyn w części centralnej opracowania
wyznaczono obszar bezodpływowy typu ewapotranspiracyjnego.
Poza tym występują pojedyncze izolowane zagłębienia
bezodpływowe typu chłonnego i ewapotranspiracyjnego.
Występują one głównie w zlewni Głomi, w obrębie przyrzecza
Gwdy oraz w strefie wododziałowej zlewni Głomi i Łobżonki w
rejonie miejscowości Potulice i Osowo.
OPA DY
Rys. 1.
Pod względem hipsometrycznym jest to obszar dość
zróżnicowany. Leży w zasięgu recesji lądolodu fazy poznańskiej.
Przecina go kilka równoleżnikowych linii postoju lodowca. Obszar
ten stanowią faliste młodoglacjalne równiny morenowe, o
wysokościach od 100 do 120 m. Występują tu liczne, drobne
pagórki kemów i wały ozów, którym towarzyszą rynny lodowcowe
i szereg mniejszych lub większych, najczęściej podmokłych
zagłębień bezodpływowych. Charakterystyczną cechą Pojezierza
Krajeńskiego jest mały udział jezior w ogólnej jego powierzchni
(1-2%). Jeziora są nieduże, o kształcie wydłużonym, układające
się równolegle do przebiegu moren.
Najwyżej wyniesiony punkt analizowanego obszaru – Góra
Brzuchowa (208 m n.p.m.) znajduje się na północ od Józefowa, w
północno-zachodniej części obszaru. Natomiast najniższym
punktem opracowania, około 104 m n.p.m., jest poziom wody w
korycie Głomi w rejonie miejscowości Blękwit, poniżej Złotowa.
Użytkowanie terenu ma charakter rolno-leśny, z przewagą
gruntów ornych (około 65%). Lasy, głównie iglaste i iglastoliściaste, występują tu w postaci niewielkich kompleksów. Jedyny
duży, zwarty kompleks lasów iglastych znajduje się w
południowo-wschodniej części opracowania, w rejonie jeziora
Borówno. Pozostały obszar zajmują łąki (2,5%), występujące
przede wszystkim w obrębie dolin rzecznych Głomi i Łużanki oraz
dość duży kompleks na wschód od Złotowa.
Większość omawianego obszaru zajmują gleby rdzawe
bielicowane wytworzone na piaskach luźnych lub słabo
gliniastych, stanowiące 6 i 7 kompleks rolniczej przydatności. W
części północnej oraz centralnej, w pasie od północnego-wschodu
na południowy zachód po Złotów, występują gleby płowe
odgórnie oglejone, natomiast na południe od Złotowa niewielkie
powierzchnie zajmują gleby płowe właściwe. Wytworzone są one
na piaskach gliniastych, glinach zwałowych i utworach pyłowych,
tworząc 4 i 5 kompleks przydatności rolniczej.
Według
podziału
rolniczo-klimatycznego
Polski
R.
Gumińskiego (1948) obszar objęty arkuszem mapy Złotów leży na
pograniczu dzielnicy pomorskiej (IV) i dzielnicy bydgoskiej (VI).
Jest to więc obszar mający charakter strefy przejściowej między
chłodną i dość wilgotną dzielnicą pomorską a cieplejszą i suchą
dzielnicą środkową. Opady w tej dzielnicy wynoszą średnio
rocznie około 550 mm. W ciągu roku występuje przeciętnie od
140 do 160 dni z opadem powyżej 0,1 mm oraz około 40 dni z
opadem śniegu. Czas trwania pokrywy śnieżnej mieści się w
granicach od 40 do 60 dni. Średnia roczna temperatura powietrza
wynosi około 7,5oC. Długość okresu wegetacyjnego wynosi od
210 do 215 dni. Pogodę kształtują głównie masy powietrza
oceanicznego przynoszonego przez wiatry wiejące najczęściej z
sektora zachodniego.
Obszar opracowania, zgodnie z podziałem klimatycznym
Polski A. Wosia (1995), znajduje się w zasięgu Regionu
Środkowopomorskiego. Do liczniejszych niż na wielu innych
obszarach należą tutaj dni z pogodą umiarkowanie ciepłą z dużym
zachmurzeniem (przeciętnie w roku 50) oraz z pogodą chłodną i
deszczową (26). Ponad 36 dni średnio w roku cechuje pogoda
umiarkowanie ciepła z dużym zachmurzeniem i opadem. Do mniej
licznych niż w innych regionach należą dni z pogodą bardzo
ciepłą, słoneczną, bez opadu (11 dni).
BU DO WA GEO LOG IC ZNA I LI T O LO GI A
Rozpatrywany obszar znajduje się w obrębie synkliny
pomorskiej. Stropowe partie powierzchni mezozoicznej stanowią
utwory jury dolnej wykształcone w postaci piaskowców.
Na stropie utworów mezozoicznych występujących na rzędnej
około 70 m p.p.m. leży niezgodnie seria utworów
trzeciorzędowych o miąższości od 100 do 150 m. Oligocen
reprezentowany jest przez piaski i mułowce, o przeciętnej
miąższości około 50 m. Podobną miąższość wykazują mioceńskie
piaski z przewarstwieniami iłów, mułków i węgla brunatnego.
Serię utworów trzeciorzędowych kończą iły plioceńskie, nie
tworzące ciągłej pokrywy na omawianym obszarze. Utwory
czwartorzędowe, o zróżnicowanej miąższości, zalegają na różnych
ogniwach trzeciorzędu, nie sięgając jednak oligocenu.
W rejonie Złotowa i dalej na północ, miąższość utworów
czwartorzędowych wynosi przeciętnie 50-60 m, dochodząc
miejscami do 90 m, podczas gdy w dolinie Głomi spada do 30 m.
Na ogół miąższość tych osadów wzrasta w kierunku północnym.
Cechą charakterystyczną tego obszaru są przebiegające
równoleżnikowo formy marginalne, pochodzące z recesji lądolodu
w fazie poznańskiej oraz rozległe powierzchnie zasypania
Na badanym obszarze obecnie nie funkcjonuje żaden
posterunek opadowy IMiGW. W październiku 1981 roku zostały
zlikwidowane dwa posterunki opadowe: w Złotowie i w Kujanie.
Najbliższy posterunek opadowy znajduje się na północ od
omawianego obszaru (arkusz Debrzno) w miejscowości Rozwory.
Dlatego analizę stosunków opadowych przeprowadzono na
podstawie danych z tego właśnie posterunku.
Średni roczny opad dla roku przeciętnego (N) wynosi 583
mm. Dla roku przeciętnego najwyższe średnie opady miesięczne
występują w czerwcu i lipcu, a najniższe w lutym. W półroczu
letnim na omawiany obszar spada około 61% rocznych opadów.
Opady w roku wilgotnym stanowią około 149% opadów roku
normalnego, natomiast w roku suchym 69%.
W omawianym wieloleciu (1961-2000) maksymalne sumy
opadów miesięcznych (203 mm) zaobserwowano w lipcu 1974
roku, natomiast minimalne (13 mm) w styczniu 1992 roku.
WO DY P OW IE RZC H NI OWE
Analizowany obszar należy w całości do dorzecza Noteci.
Głównym ciekiem odwadniającym ten obszar jest Głomia. Jej
źródła znajdują się na wysokości około 130 m n.p.m., w rejonie
wsi Głomsk. Początkowo jej dolina jest wąska, o dość stromych
zboczach. Do Złotowa ciek ten ma dość duży spadek, poniżej
Złotowa znacznie mniejszy. Lewostronnie uchodzą do niej: Kanał
Śmiardowski (powyżej Złotowa) oraz Śmiardówka i Skicka Struga
(poza obszarem opracowania). Natomiast prawostronnym jej
dopływem jest Łużanka. Głomia odprowadza wody do Gwdy, do
której uchodzi poza badanym obszarem. Łużanka, Kanał
Śmiardowski oraz Głomia (do ujścia Kanału Śmiardowskiego)
płyną równoleżnikowo ze wschodu na zachód. Wypływając z
Jeziora Złotowskiego (Miejskiego) Głomia przyjmuje południkowy
kierunek płynięcia. Natomiast Skicka Struga (w dolnym biegu
nosząca
nazwę
Kocunia)
początkowo
płynie
także
równoleżnikowo, ale z zachodu na wschód, a od jeziora Borówno
przyjmuje kierunek południkowy.
Część wschodnią odwadnia Łobżonka (uchodząca do Noteci
poza analizowanym obszarem) oraz jej dopływ Stołunia ze
Smolnicą, przepływając przez omawiany obszar niewielkimi
zakolami.
Poza tym występują tu liczne, drobne cieki bez nazwy,
zasilające większe rzeki lub jeziora, często o charakterze
okresowym.
Stosunki wodne i przebieg sieci hydrograficznej zostały w
znacznym stopniu zmienione przez człowieka. Udokumentowano
występowanie dużych obszarów objętych melioracjami, na
przykład w dolinach rzek: Łużanki, Śmiardówki oraz Głomi.
Rowy melioracyjne przez połączenie ich z małymi ciekami
spowodowały zmiany gęstości i przebiegu sieci hydrograficznej. Z
kolei część drobnych cieków przez pogłębienie i wyprostowanie
ich koryt ma obecnie charakter rowów melioracyjnych,
odwadniających tereny podmokłe.
Wśród obiektów hydrotechnicznych na rzekach zlokalizowano:
jaz na Stołuni, korekcję progową i liczne zastawki na cieku
Łużanka, korekcję progową i jazy na Głomi, zastawki na
Śmiardówce, korekcję progową i zastawki na Skickiej Strudze
(poniżej Jeziora Kujan Mały). Zastawki umożliwiają regulowanie
poziomu wody w ciekach w okresach jej niedoboru. Zabudowano
również koryta rzek np.: Skickiej Strugi, poniżej Jeziora Kujan
Mały, Głomi (od miejscowości Głomsk do Złotowa), Łużanki (od
odcinka źródłowego do Złotowa) oraz Stołuni ze Smolnicą (w
północno-zachodniej części analizowanego obszaru). Ponadto w
dolinie Głomi zlokalizowano groblę (na północny wschód od
miejscowości Klukowo).
Kolejnym przejawem gospodarczej działalności człowieka jest
pogorszenie jakości wód powierzchniowych poprzez dopływ
zanieczyszczeń obszarowych lub wód pościekowych do rzek np.
Głomi z oczyszczalni w Zakrzewie i Złotowie.
Na omawianym obszarze znajduje się kilkanaście jezior o
powierzchni większej od 1 ha. Jeziora te stanowią naturalne
zbiorniki retencyjne dla sieci rzecznej. Największym i zarazem
najgłębszym jeziorem tego obszaru jest Borówno. Większość
jezior ma charakter przepływowy i zaliczane są do jezior płytkich
ze względu na średnią głębokość nie przekraczającą 5 metrów.
Wykazują one duże tempo zaniku powierzchni, co
spowodowane jest obniżaniem się poziomu wód gruntowych,
zarastaniem i zamulaniem ich mis. Zasobność poszczególnych
jezior, jak również ich łączna kubatura, są niewielkie. Tempo
wymienialności wód jest także nieznaczne, co wynika z małych
przepływów cieków zasilających te jeziora. W tabeli 1 zestawiono
podstawowe parametry morfometryczne zbiorników wodnych o
powierzchni większej od 1 ha.
Nazwa
Powierzchnia (ha)
18, 15, 17,0 14,4 159,2
5
0
18, 18, 18,0 18,0 857,
7
5
0
0,9
1,6
4,6
10,2
22,
6
45,
0
44,
6
21,
0
38,
5
41,
0
2,5
4,2
3,0
8,1
4,8
8,7
14
8,9
13,
8
-
14
148,
0,0
5
12, 13,8 13,3
5
8,6 10,1 9,9
6807
,1
465,
6
141,
2
4,6
12,8
3,4
5,5
1,4
2,7
20
7,7
-
19
7,5
2,6
-
1260
1,4
-
8,0
18,5
-
190,
2
3,4
-
-
Baba
-
6,2
-
1,3
-
-
-
Czarci Staw
-
1,5
-
0,7
-
-
-
9,6
10,
0
5,0
-
8,4
217,
4
-
2,3
5,9
IRŚ KJP
1. Kiełpińskie
2. Gogolin
Wielki
(Gogolińskie)
IMG
W
(tys.
m3)
z
plan
imet
rowan
ia
1
3. Głomskie
4. Śmiardówka
6. Zaleskie
7. Wielki Smólsk
8. Proboszczows
kie (Książe)4
9. Borówno
Proboszczows
1
kie3
0.
1
1.
1
2.
1
3.
1
4.
1
5.
1
6.
1
7.
1
8.
1
9.
2
0.
Piaskowe
Łączyn
-
22,4 21,4
-
39,5
-
44,0
-
577,
0
1344
,3
2120
,9
4,8
-
-
Zakrzewskie
-
8,5
-
7,7
-
-
-
Wierzchołek
-
7,6
-
7,9
-
-
-
Kujan Mały
-
6,2
-
5,2
-
-
-
Bielsk3
-
-
-
3,3
-
-
-
-
-
-
1,9
-
-
-
-
1,7
-
3,0
-
-
-
Sulżyckie
3
Staw Młyński
(Stawica)3
2 Krzywa Wieś3
1,5
1,1
1.
3
2 Łopienka
1,5
2.
2 Czarcie2
1,7
3.
1
- nazwa dodatkowa z mapy topograficznej
2
- nazwa z mapy topograficznej
3
- nazwa z mapy hydrograficznej
4
- nazwa dodatkowa z Atlasu Jezior Polski pod red. J. Jańczaka
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog jezior Polski A. Choińskiego. cz. I, 1991
IMGW – Atlas jezior Polski J. Jańczaka, 1996
W północnej części omawianego obszaru występują dość
licznie tereny podmokłe. Zlokalizowano je również w dolinie
Głomi, poniżej miejscowości Blękwit.
W północno-zachodniej części omawianego obszaru, w
sąsiedztwie Jeziora Krzywa Wieś, występują liczne cieki okresowe.
C H A RA KT E RY ST Y KA H Y DROLOG I C ZN A
Na obszarze objętym arkuszem mapy Złotów nie
zlokalizowano żadnego posterunku wodowskazowego IMiGW. Z
tego
powodu
charakterystykę
hydrologiczną
cieków
przedstawiono tylko w ogólnym zarysie, wykorzystując dane z
opracowań regionalnych.
Cieki odwadniające omawiany obszar charakteryzują się
śnieżno-deszczowym reżimem zasilania, posiadającym jedno
maksimum i jedno minimum w ciągu roku. Po osiągnięciu
wiosennego maksimum (III-IV) stany i przepływy zmniejszają się,
osiągając w miesiącach letnich (VI-VIII) wartości minimalne.
Obserwuje się szybkie przejście od kulminacji wiosennej do
znacznie dłuższych letnio-jesiennych okresów niżówkowych, które
na ogół rozpoczynają się w czerwcu, są stabilne i utrzymują się w
zasadzie do końca roku hydrologicznego. Powstają w wyniku
długotrwałego braku opadów atmosferycznych oraz dużych strat
wody na parowanie przy wyższych temperaturach powietrza w
okresie letnim. Niżówki, często długotrwałe i głębokie, zaznaczają
się także w sezonie zimowym (I-II) w wyniku długotrwałego
utrzymywania się ujemnych temperatur powietrza. Dla Głomi
charakterystyczne są niżówki zimowe (I-II), natomiast dla
Łobżonki jesienne (IX-X).
Średni odpływ jednostkowy dla obszaru opracowania
kształtuje się w granicach od 5 do 6 dm3s-1km-2. Udział odpływu
pochodzenia podziemnego w odpływie całkowitym dla zlewni
Głomi wynosi 45%-60%, natomiast dla zlewni Łobżonki 30%.
W sezonie zimowym na rzekach pojawiają się zjawiska
lodowe. Przeciętny na analizowanym obszarze początek ich
wystąpienia przypada na okres od 11 do 20 grudnia, a zanikają
przed 28 lutym. Średni czas ich trwania wynosi od 31 do 60 dni.
Stała pokrywa lodowa na analizowanych rzekach generalnie nie
występuje, a jeśli już, to pojawia się w drugiej połowie grudnia i
zanika przed 28 lutym i utrzymuje się nie dłużej niż 15 dni.
W celu określenia wielkości przepływu w ciekach
niekontrolowanych płynących przez obszar opracowania, w
trakcie badań terenowych wykonano pomiary przepływów
chwilowych, których wyniki zamieszczono w tabeli 2.
Tabela 2. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
Lp
.*
1.
2.
3.
Rzeka
Łużanka
Głomia
Kanał
Śmiardowski
Profil
Stara
Wiśniewka
Stawnica
Międzybłocie
Wartość
objętości
przepływu
[m3s-1]
0,08
0,07
0,05
Data
pomiaru
24.06.20
03
24.06.20
03
24.06.20
03
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
WO DY P O D ZIE MNE
Tabela 1. Zestawienie jezior
L
b.
mak
s.
(m)
jeziora
5. Złotowskie
(Miejskie)1
TO P OG RA FIC ZNE D ZIA ŁY W OD NE
P RZY RO DN IC ZA
b.
śred
.
(m)
p.
Obj.
Głę
Głę
Rozpatrywany
obszar,
zgodnie
z
podziałem
hydrogeologicznym Polski, znajduje się w regionie pomorskokujawskim (III), w podregionie pomorskim (III 1), w rejonie
Górnej-Złotowa (III1A). Główny poziom użytkowy stanowią piaski
mioceńskie, występujące na głębokości 100-140 m. Wydajności
na ogół nie przekraczają 30 m3h-1, jedynie w rejonie Złotowa
osiągać mogą wartości do 120 m3h-1. W utworach
czwartorzędowych występuje na głębokości od kilkunastu do 60
m nieciągły poziom użytkowy. Uzyskiwane wydajności na ogół
mieszczą się w przedziale 10-30 m3h-1, lokalnie nieco wyższe.
Na przeważającej części rozpatrywanego obszaru wody
podziemne pierwszego poziomu występują stosunkowo płytko, bo
do głębokości 5 m. Szczególnie duże powierzchnie płytkiego
występowania wód podziemnych stwierdza się pomiędzy
Złotowem i Zakrzewem. Na ogół przebieg hydroizobaty 2 m jest
współkształtny z przebiegiem dolin rzecznych i rynien jeziornych.
Na wyżej usytuowanych obszarach wysoczyznowych głębokość
występowania wód podziemnych wzrasta; często pojawia się
hydroizobata 5 m i sporadycznie 10 m.
Rytm wahań stanów wód podziemnych analizowano na
podstawie
pomiarów
wykonywanych
w
posterunkach
obserwacyjnych
IMiGW,
zlokalizowanych
na
terenach
sąsiadujących z obszarem opracowania, bowiem brak takich na
omawianym obszarze. Na wysoczyznach zbudowanych z glin
zwałowych amplitudy absolutne wahań zwierciadła wód
podziemnych pierwszego poziomu są wysokie i wynoszą
przeciętnie od 2 do 4 metrów, a średnioroczne od 1 do 2 metrów.
Cechami charakterystycznymi takich obszarów są: nieciągłość
poziomu wodonośnego, różne głębokości jego występowania i
różne typy wód (naporowe i o swobodnym zwierciadle).
Na obszarach sandrowych wody podziemne charakteryzują
się amplitudami absolutnymi o wartości 1-2 m, sporadycznie
wyższymi, natomiast amplitudy średnioroczne oscylują przy
wartości 50 m. Wykresy stanów wód podziemnych charakteryzują
się
bardzo
wyrównanym
przebiegiem.
Na
obszarach
czołowomorenowych głębokości występowania wód podziemnych
są znaczne, na ogół powyżej 5 m, a wykresy stanów są bardzo
płaskie.
W rytmie rocznym zaznacza się jeden okres wzniosu stanów i
jeden niżówki. Podstawowe zasilanie ma miejsce w czasie
roztopów i od tego okresu aż do końca roku hydrologicznego, a
niekiedy nawet i do następnych roztopów, obserwuje się trwałą
tendencję spadkową zwierciadła wód podziemnych. Jedynie
okresy wybitnie wysokich wartości opadów w miesiącach letnich
zaznaczają się w przebiegu stanów.
CHA RA KTE RY S TY KA O K RE SU BA DA Ń
Pomiary głębokości zalegania wód podziemnych w studniach
gospodarskich
oraz
pomiary
przepływów
chwilowych
przeprowadzono na przełomie czerwca i lipca 2003 roku.
Ponieważ okres wiosenno-letni poprzedzający pomiary był
wyjątkowo suchy i ciepły, stany wód powierzchniowych oraz wód
podziemnych pierwszego poziomu mieściły się wtedy w górnej
granicy strefy stanów niskich.
ST AN CZY ST O ŚCI W ÓD P OWIE RZC HN I OWYC H
Badania stanu czystości wód powierzchniowych, prowadzone
przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska na obszarze
opracowania objęły rzeki: Głomię, Skicką Strugę, Kanał
Śmiardowski, Łobżonkę oraz jeziora: Borówno, Zaleskie i
Złotowskie (Miejskie).
Ocenę jakości wód powierzchniowych przeprowadzono na
podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w
Wielkopolsce w roku 1999” (PIOŚ - Poznań 2000), w „Raporcie o
stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2000” (PIOŚ - Poznań
2001), w „Raporcie o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku
2001” (PIOŚ - Poznań 2002), w „Raporcie o stanie środowiska w
Wielkopolsce w roku 2002” (PIOŚ - Poznań 2003), w „Jakości wód
powierzchniowych w zlewni Gwdy na terenie województwa
wielkopolskiego w latach 1992-1998” (PIOŚ - Piła 1999) oraz w
„Stanie czystości wód w zlewniach dopływów środkowej i dolnej
Noteci na terenie województwa wielkopolskiego w latach 19912000” (PIOŚ - Poznań 2001, delegatura w Pile).
W 2002 roku, Głomia (lewobrzeżny dopływ Gwdy), w punkcie
pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Stawnica (km 41),
prowadziła wody pozaklasowe. Zadecydowały o tym stężenia
związków biogennych (azotyny). Stężenia związków organicznych
i zawiesin ogólnych utrzymywały się w II klasie, a stan sanitarny
wód w III klasie czystości.
Oprócz spływów obszarowych (związki biogenne) wpływ na
jakość wód rzeki mają również zrzuty ścieków i wód
pościekowych z miejscowości leżących nad rzeką (Zakrzewo,
Złotów), obieg materii w jeziorach, przez które przepływa Głomia
oraz zanieczyszczenia wnoszone wraz z wodami jej dopływów.
Podobnie jak w latach ubiegłych, czystość Głomi odbiegała od
planowanej II klasy (do ujścia Kocuni) i dalej I klasy czystości.
W 2002 roku, wody Skickiej Strugi (lewobrzeżny dopływ
Głomi), w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Skic
(km 26,3), znajdującej się poza omawianym obszarem, zaliczono
do III klasy czystości (niska zawartość tlenu rozpuszczonego).
Stężenia związków biogennych i organicznych, stan sanitarny wód
oraz wskaźniki określające saprobowość mieściły się w II klasie
czystości.
W 2002 roku, Kanał Śmiardowski (dopływ Głomi), w
przekroju przyujściowym w miejscowości Złotów (km 0,2),
prowadził wody pozaklasowe. O dyskwalifikacji wód cieku
zadecydowała niska zawartość tlenu rozpuszczonego. Pozostałe
oznaczone wskaźniki fizyczno-chemiczne, bakteriologiczne oraz
hydrobiologiczne odpowiadały III klasie czystości.
W 1999 roku Łobżonka, badana w punkcie pomiarowokontrolnym Szczerbin (km 27,3), poza omawianym obszarem,
prowadziła
wody
ponadnormatywnie
zanieczyszczone.
Zadecydował o tym stan sanitarny wód, wyrażony wskaźnikiem
miano Coli. Stężenia związków biogennych mieściły się w III
klasie, a stężenia substancji organicznych oraz wskaźniki
dotyczące saprobowości w II klasie czystości. W latach 2000-2002
Łobżonkę badano tylko w przekroju przyujściowym do Noteci, w
miejscowości Osiek (km 5,2), na obszarze objętym arkuszem
mapy Wyrzysk. W latach 2000-2001 wody rzeki dyskwalifikowało
skażenie bakteriologiczne. Stężenia związków biogennych (fosfor
ogólny i azotyny) odpowiadały III klasie czystości. W 2002 roku
stwierdzono poprawę stanu sanitarnego wód Łobżonki i zaliczono
je do III klasy czystości. O takiej klasyfikacji zadecydowała
bakteriologia oraz stężenia związków biogennych (azotyny, fosfor
ogólny) i zawiesin ogólnych.
Badania prowadzone przez Państwową Inspekcję Ochrony
Środowiska objęły jeziora: Borówno, Zaleskie (częściowo
znajdujące się na obszarze objętym arkuszem mapy Złotów) oraz
Złotowskie (Miejskie).
Jezioro Borówno, w 1996 roku, było zbiornikiem
umiarkowanie podatnym na degradację (II kategoria) oraz silnie
zanieczyszczonym (III klasa). Warunki tlenowe określone na
podstawie średniego nasycenia hipolimnionu tlenem wskazywały
na pozaklasową jakość wód zbiornika. Jezioro odznaczało się
znacznym
zanieczyszczeniem
związkami
organicznymi
i
biogennymi. Z oznaczonych wskaźników jedynie bakteriologia nie
budziła zastrzeżeń, a miano Coli odpowiadało I klasie.
W 2002 roku, Jeziora Zaleskie i Złotowskie (Miejskie),
zawierały wody silnie zanieczyszczone (III klasa czystości).
W 2002 roku, stan sanitarny wód Jeziora Zaleskiego
odpowiadał II klasie. Stężenia związków organicznych
utrzymywały się na poziomie I-II klasy czystości. Stężenia
związków biogennych przyjmowały wartości pozaklasowe.
Rezultatem wysokiej zawartości biogenów był duży przyrost
biomasy (wysokie stężenia chlorofilu „a” i suchej masy sestonu).
Rozwój glonów wpłynął na zmniejszenie przezroczystości wody.
Widzialność krążka Secchiego odpowiadała wodom III klasy
czystości. Zbiornik jest bardzo podatny na degradację (III
kategoria).
Przeprowadzone w 2002 roku badania wód Jeziora
Złotowskiego, wykazały pozaklasowe stężenia związków
biogennych (związki azotu). Stężenia pozostałych związków
biogennych (związki fosforu) w warstwie powierzchniowej wody,
odpowiadały II klasie czystości, natomiast w warstwie przydennej
wody, przyjmowały wartości pozaklasowe Stężenia związków
organicznych mieściły się w II klasie czystości. Pozaklasowa
wartość przewodności elektrolitycznej właściwej wskazywała na
dużą zawartość związków mineralnych w wodach akwenu. Pod
względem sanitarnym wody jeziora odpowiadały II klasie
czystości. Zbiornik jest bardzo podatny na degradację (poza
kategorią).
Wody jezior: Zaleskiego i Złotowskiego (Miejskiego),
zanieczyszczają spływy obszarowe. Niewykorzystane przez rośliny
uprawne związki azotowe, stanowiące składnik nawozów
organicznych i mineralnych, włączają się w obieg jeziora
powodując łącznie z innymi substancjami pokarmowymi
nadmierny przyrost biomasy. Wysoką produktywność jezior
potwierdziły pozaklasowe stężenia chlorofilu „a” i niska
przezroczystość ich wód.
Można przyjąć, że cieki płynące przez obszary leśne (brak
„dzikich” zrzutów ścieków) posiadają dobrą jakość wody,
natomiast cieki odwadniające tereny podmokłe - obniżoną z
przyczyn naturalnych (zwiększona ilość zawiesin i substancji
rozpuszczonej).
Wody pozostałych jezior i cieków są prawdopodobnie
zanieczyszczone przez „dzikie” zrzuty bytowo-gospodarcze oraz
zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Ułatwieniem dla spływu
związków biogennych z terenów rolniczych jest gęsta sieć rowów
melioracyjnych w dolinach oraz urządzenia drenarskie na
terenach wyżej położonych. Do wód powierzchniowych zrzucane
są oczyszczone ścieki np.: do Głomi z oczyszczalni w Zakrzewie i
Złotowie. Ze względu na małe przepływy, nie gwarantujące
korzystnego stopnia rozcieńczenia zanieczyszczeń i braku
zdolności wód do samooczyszczania, małe cieki np. Głomia,
powinny być wykluczone z funkcji odbiorników ścieków.
Na poprawę stanu czystości wód może wpłynąć
skanalizowanie miejscowości na omawianym obszarze w celu
odcięcia dopływu niekontrolowanych zanieczyszczeń z terenów
wiejskich, lepsze wykorzystanie istniejących oczyszczalni oraz
takie zmodernizowanie systemu melioracyjnego, aby ilość wody
odprowadzana ze zlewni użytkowanej rolniczo do wód
powierzchniowych była jak najmniejsza.
Tabela 3. Stan czystości badanych cieków i jezior (PIOŚ)
Lp
.
Rzeka
1. Głomia
(km 41)
2. Kanał
Śmiardow
ski
(km 0,2)
3.
Jezioro
Zaleskie
4.
Punkt
pomiarowokontrolny
Rok Klasa
bada czysto
ń
ści
Główne
zanieczyszczenia
Stawnica
2002
non związki biogenne
(azotyny)
Złotów
2002
non
tlen rozpuszczony
2002
-
III
związki biogenne,
chlorofil „a”
2002
-
Jezioro
Złotowski
e
(Miejskie)
III
związki biogenne
(związki azotu i
fosforu),
przewodność
elektrolityczna
właściwa, chlorofil
„a”
non- nie odpowiada normom
Tabela 4. Ważniejsze zrzuty ścieków
Nr Miejsco
* wość
Zakład
Rodzaj
ścieków
Ilość
Urządze
ścieków
nie
Kierunek
m3d-1
do
zrzutu
maks/aktu oczyszcz
alna
.
1. Zakrzew oczyszcz komunal 380/200 mech.- rowem
o
ne
alnia
biol. do
Głomi
gminna
2.
180/115
Złotów „Metalpla kommech.- Głomia
st przem.
biol.3.
Złotów”
6785/2300 chem.
Złotów S.A.
rowem
kom.mech.- do
4.
oczyszcz przem.
biol. Głomi
Lipka
alnia
miejska
nieczynn
Os.
a
Winiarnia
*numeracja zgodna z numeracją na mapie
PRZEOBRAŻENIA STOSUNKÓW WODNYCH
Warunki wodne na obszarze objętym arkuszem zostały
przeobrażone przez człowieka w znacznym stopniu. Przeobrażenia
te polegają na:
 wylesieniu zachodniej, centralnej oraz północno-wschodniej
części omawianego obszaru,
 budowie gęstej sieci rowów odwadniających tereny podmokłe
np.: w dolinach rzek: Łużanki, Głomi,
 budowie Kanału Śmiardowskiego,
 wyprostowaniu i pogłębieniu koryt mniejszych cieków i
włączeniu ich do systemu melioracyjnego,
 obniżenie przez drenaż płytko zalegających wód podziemnych
(zachodnia i centralna część analizowanego obszaru),
 zabudowie technicznej brzegów koryta rzek np.: Skickiej
Strugi poniżej Jeziora Kujan Mały, Głomi (od miejscowości
Głomsk do Złotowa), Łużanki (od odcinka źródłowego do
Złotowa), Kanału Śmiardowskiego (powyżej Złotowa) oraz w
Stołuni ze Smolnicą (w północno-zachodniej części
analizowanego obszaru),
 budowie urządzeń hydrotechnicznych na rzekach: jazu na
Stołuni, korekcji progowej i licznych zastawek na cieku
Łużanka, korekcji progowej i jazów na Głomi, zastawek na
Kanale Śmiardowskim, korekcji progowej i zastawki na
Skickiej Strudze (poniżej Jeziora Kujan Mały),
 zbudowaniu grobli w dolinie Głomi (na północny wschód od
miejscowości Klukowo),
 pogorszeniu jakości wód powierzchniowych poprzez dopływ
zanieczyszczeń obszarowych lub wód pościekowych np. do
rzeki Głomi z oczyszczalni w Zakrzewie i Złotowie,
 zmianie wodności małych cieków, związanej z dużą ilością
wód obcych zrzucanych w postaci wód pościekowych,
 obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w rejonach
nieskanalizowanych osiedli,
 obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w miejscach
nielegalnego składowania odpadów,
 przerzutach wody czystej i zanieczyszczonej.
Nazewnictwo dotyczące sieci hydrograficznej zostało
zaczerpnięte z: Choiński A.,1991: Katalog jezior Polski, część
pierwsza, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań; Podział
hydrograficzny Polski 1983: praca zbiorowa pod red. Haliny
Czarneckiej, IMiGW, Warszawa
© Copyright by Alfred Kaniecki, Alicja Baczyńska, Anna Gogołek
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu