doc\(Microsoft Word - Identyfikacja problem\\363w.doc\)
download 
Reklamacja Transkrypt
\(Microsoft Word - Identyfikacja problem\\363w.doc\)
Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości 3. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW 3.1. Pojęcie problemu kryminalnego Problem dobrze ujęty to problem w połowie rozwiązany Charles Kettering Dużymi problemami winniśmy się zajmować wtedy, kiedy one są jeszcze całkiem małe. Jadwiga Rutkowska Zorientowanie na problemy Tradycyjne koncentrowanie się niemal wyłącznie na zdarzeniach przestępnych określa względnie jasno cele policyjnej działalności. Analizowanie ich jako części jakiegoś szerszego zjawiska, powoduje zmianę celów i konieczność tworzenia wspólnych środków służących ich osiągnięciu. Teoria, mówiąca o utrzymywaniu porządku poprzez działania zorientowanie na problemy, stanowi wyzwanie dla tradycyjnych metod egzekwowania prawa i kontrolowania przestępczości. W przypadku zorientowania na problemy, uwaga nie koncentruje się na ocenie stanu bezpieczeństwa na podstawie statystki kryminalnej, lecz skierowana jest na analizę zjawiska, identyfikowanie punktów zapalnych i wyodrębnianie różnic w rzeczywistym i odnotowanym poziomie przestępczości. Podejmowane są również próby zrozumienia dlaczego przestępstwa są popełniane. Zadawane są pytania: dlaczego doszło do przestępstwa? dlaczego w tym miejscu? dlaczego tak się zachowywał sprawca/ofiara? jaki jest wpływ przestępstwa na ludzi i otoczenie? Podejście opierające się na zorientowaniu na problem, wykracza poza prawną definicje przestępstwa i wykroczenia, i obejmuje obszerne społeczne i ekonomiczne przyczyny. Policja nie może się już dłużej skupiać jedynie na dochodzeniu poważnych przestępstw, ale musi także zwracać uwagę na przyczyny zidentyfikowane w trakcie analizy. Na przykład, pojedyncza kradzież może usprawiedliwiać działanie policji polegające na skupieniu się jedynie na wykryciu i doprowadzeniu do skazania jej sprawcy. Jednak seria kradzieży wymaga zwrócenia uwagi na społeczne odczucia, czynniki sytuacyjne takie jak oświetlenie lub zaprojektowanie ulicy, czy też uwarunkowania ekonomiczne. Ochrona porządku zorientowana na problemy, nie tylko uwydatnia współpracę, ale także kwestionuje przekonanie, iż jakakolwiek osoba lub instytucja wie, jakie są problemy, wie jak je rozwiązać i jest w stanie je rozwiązać. Zorientowanie na problem, podważa tradycyjny monopol policji na utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego, ponieważ nie można właściwie podejmować Krzysztof Łojek Definiowanie problemu Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości decyzji bez zapewnienia dostępu do informacji pochodzących z różnych pozapolicyjnych źródeł. Takie spojrzenie może doprowadzić do zmniejszenia bierności społeczeństwa i zmiany roli policji jako instytucji dominującej. Do zdefiniowania problemu wymagającego rozpoczęcia procesu jego rozwiązywania użyć można metody określanej akronimem CHEERS1 (z ang. Community; Harm; Expectation; Events; Recurring; Similarity, zob. rys. 3.1). Zdarzenia Dotyczą lokalnej społeczności Oczekiwana reakcja PROBLEM Szkoda Chroniczność Podobieństwo Rys. 3.1. Elementy definiowania problemu kryminalnego. Źródło: na podstawie R. Clarke, J. ck, Crime Analysis for Crime Prevention in 60 Small Steps, Department of Justice Office of Community Oriented Policing Services, 2003, s. 40-41. W celu zdefiniowania problemu musimy uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:1) Kogo w danej społeczności dotyczy problem? 2) Jakie problem wyrządza szkody? 3) Jakiej reakcji policji oczekują mieszkańcy? 4) Jakie zdarzenia towarzyszą problemowi? 5) Jak często problem występuje? 6) Na czym polega podobieństwo zdarzeń? A zatem definiując problem kryminalny poszukujemy pewnych cech, które mogą sugerować, iż określone zjawisko lub zdarzenia mają przedmiotowy charakter. Po pierwsze, można mówić, że są to pewne zdarzenia, które nie mają charakteru jednostkowego. Po drugie, zdarzenia te mają miejsce w pewnej lokalnej społeczności ich skutki są przez nią odczuwalne. Po trzecie, wyrządzają szkodę odczuwalną przez lokalną społeczność lub instytucje. Może to być brak poczucia bezpieczeństwa, lęk 1 Zob. szerzej R. V. Clarke, J. E. Eck, Crime Analysis for Crime Prevention In 60 Small Steps, Department of Justice Office of Community Oriented Policing Services, 2003. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości lub konkretne szkody materialne lub utracone mienie. Po czwarte, podobieństwo zdarzeń, których cechą wspólną może być miejsce, sprawca/sprawcy, grupa ofiar lub ich typ, modus operandi oraz czas. Po piąte, chroniczność zjawiska świadcząc o tym, iż nie zaniknie ono samoistnie, długo trwa lub nieustannie powraca. Po szóste, poszkodowane osoby lub instytucje oczekują rekcji i adekwatnych działań, które powinna podjąć policja lub/i właściwe rzeczowo instytucje. Oczywiście w praktyce zdarza się, że wszystkie te cechy nie występują łącznie. Niemniej takie podejście do poszukiwania problemu ułatwia nam fazę wczesnej identyfikacji zagrożeń godzących w bezpieczeństwo mieszkańców. Często na tyle precyzyjnie, że możemy kontrolować problemiki, aby zapobiegać problemom. 3.2. Zachowania antyspołeczne Pojęcie zachowania antyspołeczne Zgodzić się trzeba z twierdzeniem, że wielkie problemy składają się z małych rzeczy. Praktyczne wykorzystanie tej zasady polega na identyfikacji i eliminowaniu niekorzystnych dla bezpieczeństwa zjawisk zanim doprowadzą do poważnych skutków w postaci przestępczości. Szerokie podejście do fazy identyfikacji opiera się na diagnozowaniu zachowań antyspołecznych (ZA). Należy jednak wyjaśnić, że ZA nie należy rozumieć tylko w znaczeniu słownikowym, jako działania sprzeczne z interesem społeczeństwa. Zachowanie antyspołeczne można określić jako zachowywanie się w sposób powodujący lub mogący powodować nękanie, zaniepokojenie lub stan zagrożenia jednej lub wielu osób nie będących członkami rodziny sprawcy2. W innym ujęciu są to jakiekolwiek działania, które wpływają negatywnie na innych ludzi3. Niektóre zachowania antyspołeczne są również działaniami przestępnymi (np. wandalizm). Wywołują one niepokój społeczny, wyczerpują znamiona pewnych przestępstw i wykroczeń, lecz samodzielnie nie stanowią szczególnego przedmiotu legislacji. Dlatego ZA można również określić jako drobną aktywność przestępną, taką jak wandalizm i graffiti, oraz nieprzyjemne i nieodpowiednie zachowania (np. publiczne spożywanie alkoholu, awanturnictwo, hałaśliwe sąsiedztwo)4. 2 The Crime and Disorder Act, cyt. za: Defining and measuring anti-social behaviour. Home Office Development and Practice Report. 3 Anty-social behavior across Europe. An overview of research commissioned by ADT Europe, 2006, s. 8. 4 Tamże. Krzysztof Łojek Gromadzenie informacji o zachowaniach antyspołczenych Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości Poszukiwanie i gromadzenie informacji o ZA daje wiele korzyści. Pozwala praktykom na: • geograficzne i czasowe identyfikowanie miejsc występowania ZA i specyficznych zachowań, które stanowią problem dla danego obszaru i społeczności, • wskazywanie źródeł, które można w sposób właściwy wykorzystać do zajmowania się ZA, • ewaluację efektów działań ukierunkowanych na eliminację zidentyfikowanych problemów. Najczęściej gromadzonymi informacjami na potrzeby rozpoznania ZA są: • raporty dotyczące ZA wśród lokalnej społeczności uzyskiwane przez podmioty świadczące lokalne usługi, • zdarzenia stwierdzone przez podmioty świadczące lokalne usługi, • opinia publiczna na temat ZA zdiagnozowana za pomocą badań. Na zakończenie warto zwrócić uwagę, iż zjawiska i zdarzenia mieszczące się w powyższej definicji i zaprezentowane w podrozdziale dotyczącym typologii zachowań antyspołecznych, bezpośrednio korespondują z przyjętym na wstępie rozumieniem problemu kryminalnego. A zatem jest to szerokie podejście do określania problemów bezpieczeństwa obejmujące wszelkie zjawiska godzące w bezpieczeństwo obywateli, nie tylko przestępstwa. 3.3. Typologia zachowań antyspołecznych Klasyfikacja zachowań antyspołecznych Typologia zaprezentowana w niniejszym rozdziale służyć ma przybliżeniu zjawisk i zdarzeń mogących być przyczyną braku poczucia bezpieczeństwa mieszkańców oraz symptomami powstawania poważnych zagrożeń i oczywistym świadectwem przestępczości. Opracowana została w Wielkiej Brytanii w oparciu o przyjęte definicje i rządowe strategie działania, jak również na podstawie doświadczeń praktyków i wyników badań narodowych prowadzonych przez British Crime Survey5. Celem stworzenia tej typologii jest dostarczenie wiedzy na temat zachowań, które uznawane są przez społeczeństwo i praktyków za szkodliwe społecznie. Główne kategorie podzielone są na cztery części obejmujące miejsca występowania, bezpośrednie i pośrednie ofiary oraz wpływ na otoczenie (tabela 3.1). Twórcy typologii czynią zastrzeżenia, iż ich intencją nie było stworzenie kompletnego katalogu możliwych zachowań. Podkreślają, że ważne jest, aby wzbogacać ją i weryfikować w oparciu o własne doświadczenia lokalne. 5 Zob. Defining and measuring anti-social behaviour. Home Office Development and Practice Report Nr 26. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości Tabela. 3.1. Typologia zachowań antyspołecznych. Niewłaściwe użytkowanie przestrzeni publicznej Zażywanie/handel narkotykami Branie narkotyków Pozostawianie akcesoriów związanych z narkotykami Meliny narkomańskie Obecność dilerów i narkomanów Spożywanie alkoholu na ulicach Żebractwo Prostytucja Nagabywanie klientów Wizytówki w budkach telefonicznych/za wycieraczkami Pozostawione prezerwatywy "Szlifowanie bruku" Wałęsanie się Przebywanie bez celu w różnych miejscach Przesiadywanie na ławkach Stanie w klatkach schodowych Akty seksualne Niestosowne kontakty seksualne Gorsząca ekspozycja Porzucone samochody Naruszanie społecznego/ osobistego komfortu Hałas Hałaśliwi sąsiedzi Głośne odgłosy pojazdów Glośna muzyka Alarmy Hałas z placówek handlowych i usługowych Hałasy z lokali rozrywkowych Awanturnicze zachowania Krzyki i przekleństwa Bijatyki Nietrzeźwość Huligaństwo Uciążliwe zachowania Defekacja w miejscach publicznych Rozpalanie ognisk Nieodpowiednie używanie fajerwerków Wspinanie się na budynki Rekreacja w miejscach do tego nieprzeznaczonych Wchodzenie na obszary zastrzeżone Zachowania przeciwko ludziom Niszczenie fizycznej przestrzeni Zastraszanie/nękanie Pogróżki od grup lub jednostek Werbalne obelgi Natrętne obserwowanie ludzi Wysyłanie obelżywych listów Uciążliwe telefony Gesty wrogości Obraźliwe napisy Niszczenie mienia/wandalizm Graffiti Dewastacja budek telefonicznych Dewastacja przystanków autobusowych Dewastacja ławek ulicznych Niszczenie budynków Dewastacja zieleni miejskiej Na tle Rasowym Orientacji seksualnej Płci Religijnym Niepełnosprawności Wieku Przekonań Zaśmiecanie Składowanie śmieci Pozostawianie śmieci w miejscach niedozwolonych Rozrzucanie ulotek Rozklejanie plakatów Fałszywe wezwania Policji Pogotowia ratunkowego Straży pożarnej Innych służb Niedogodności Problemy ze zwierzętami spowodowane Brak kontroli nad niewłaściwym zwierzętami używaniem pojazdów Niewłaściwe parkowanie Naprawianie pojazdów na ulicy Pozostawianie włączonych świateł Wyścigi Joyriding Jazda moto(rowerami) poza drogą Skatebording na chodnikach/schodach itp. Fałszywe wzbudzenia alarmów Źródło: Defining and measuring anti-social behaviour. Home Office Development and Practice Report Nr 26. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości 3.4. Źródła informacji o problemie Rodzaje informacji Źródła policyjne Identyfikacja problemów łączy się z poszukiwaniem i analizowaniem różnych informacji. Jednym z podstawowych czynników warunkujących właściwą ocenę problemu przestępczości i innych zagrożeń, jest dobór źródeł informacji o problemie oraz zrozumienie tego, co może być problemem związanym z bezpieczeństwem. Badania przeprowadzone w wielu krajach wskazują, że zaledwie 20% zdarzeń utożsamianych przez obywateli z bezpieczeństwem to czyny zabronione pod groźbą kary (przestępstwa, wykroczenia, czyny karalne itp.). Pozostałe zdarzenia są to zachowania antyspołeczne, godzące w obowiązujące w danej społeczności normy społeczne i moralne oraz obniżające jakość życia mieszkańców. Fakt ten w istotny sposób determinuje pożądane źródła informacji o poziomie bezpieczeństwa mieszkańców i zagrożeniach występujących na danym obszarze. Jednocześnie należy mieć świadomość, iż zjawiska, które nie są zakazane prawem są bardzo często bezpośrednimi przyczynami lub swoistymi katalizatorami zagrożeń. Zakładając, iż chcemy działać skutecznie tzn. zrezygnować z koncentrowania się na skutkach i zająć się przyczynami zagrożeń, nasz proces eliminacji zagrożeń musimy rozpocząć od właściwego doboru źródeł dających nam rzeczywisty obraz problemów bezpieczeństwa. Świadomość tego co może być problemem bezpieczeństwa identyfikowanym przez mieszkańców, jednoznacznie wskazuje nam obszar naszego zainteresowania problemami i ich związkami z przestępczością. Podejście do zapewnienia bezpieczeństwa na zasadzie rozwiązywania problemów wymaga od nas doboru źródeł informacji wykraczających poza tradycyjne dane dotyczące przestępczości. Postulat ten wyraża się stwierdzeniem, iż należy korzystać w szerokim zakresie z pozapolicyjnych (pozaprokuratorskich, pozasądowych) źródeł informacji o stanie bezpieczeństwa. Wykorzystując źródła policyjne (prokuratorskie, sądowe) mamy świadomość, iż zawarte są tam dane obrazujące w dużej mierze skutki będące efektem nieudolnego zapobiegania przestępczości. Dane te pozwalają na określenie m.in. czasu oraz miejsca popełnionego przestępstwa, danych ofiary i sprawcy czynu, a także wyrządzonej czynem szkody. Jednak analizowanie tych informacji nieczęsto daje nam odpowiedzi na podstawowe pytanie: dlaczego w tym miejscu, o tej godzinie, ten sprawca, ta ofiara, ten przedmiot zamachu? O użyteczności tych źródeł na potrzeby procesu rozwiązywania problem, świadczyć może cel gromadzenia i opracowywania danych. Mimo ich lokalnego charakteru, trzeba mieć świadomość, że priorytetami ich gromadzenia są głównie potrzeby procesu wykrywczego i rejestracyjnego Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości oraz obserwacja trendów przestępczości. W dalszej kolejności gromadzi się i opracowuje informacje na potrzeby zarządzania działaniami policjantów. Choć najczęściej robione jest to w oparciu o pierwsze dwa źródła. Rzadkością jest poszukiwanie i przygotowanie szczegółowych i nieznanych uprzednio danych na potrzeby rozwiązania konkretnego problemu. Rodzaje prowadzonych analiz przedstawione zostały na rys. 3.2. Lokalna analiza przestępczości analiza na potrzeby procesu wykrywczego analiza trendów przestępczości analiza na potrzeby zarządzania analiza problemów Rys. 3.2. Rodzaje analiz na poziomie lokalnym. Źródła pozapolicyjne A zatem, przy korzystaniu z gotowych źródeł, którymi w tym wypadku mogą być biuletyny statystyczne, raporty, mierniki i wskaźniki wykorzystywane do oceny pracy jednostki, tzw. analizy na potrzeby dyslokacji lub stanu bezpieczeństwa, należy pamiętać w jakim celu są one opracowane. Nie jest to zrobione w celu rozwiązywania konkretnych lokalnych problemów bezpieczeństwa. Częściej jest to bardziej lub mniej świadoma implementacja prawa Williamsa i Hollanda mówiącego o tym, że jeśli zebrano dostatecznie dużo danych, wszystko można udowodnić metodami statystycznymi. Dobór źródeł informacji zmienia się diametralnie, jeśli uznamy oczywisty fakt, iż przestępstwo ma kontekst społeczny. Społeczny oznaczać będzie, że sprawca pochodzi z konkretnej społeczności, motywy jego działania wynikają z różnorodnych procesów społecznych, kontrolery i atraktory przestępczości mają charakter społeczny. Trzeba więc sięgać do źródeł informacji, które obrazują społeczność lokalną: jej populację, strukturę, dynamikę, aktywność obywatelską, jakość życia, procesy socjalizacyjne itp., gdyż są to pośrednie wskaźniki poziomu bezpieczeństwa i sygnały o potencjalnych zagrożeniach. Czy oznacza to, że policyjne dane są bezużyteczne? Oczywiście nie. Są to bardzo cenne informacje, które pozwalają nam na identyfikację problemów i tworzenie hipotez dotyczących przyczyn ich występowania. Jednak dane te nie są wystarczające, jeżeli hipotezy te chcemy weryfikować i na ich podstawie opracowywać skuteczne działania naprawcze. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości Co zatem może być źródłem informacji dającym nam dane potrzebne do poznania problemów i ich przyczyn? Będą to na pewno tradycyjne źródła informacji związane z działalności takich instytucji jak: policja, prokuratura, sądy, straż miejska (gminna), straż graniczna – ujęte w różnego rodzaju statystykach liczby przestępczości, wykroczeń, interwencji, sprawców, ofiar itp. Jednak znaczna ilość ważnych informacji jest gromadzona w ramach funkcjonowania różnych podmiotów świadczących usługi lokalnym społecznościom. Niewątpliwie takim podmiotem jest np. urząd miasta (gminy, starostwo powiatowe). Aby zidentyfikować rodzaj i sposób gromadzenia informacji przydatny jest statut i regulamin organizacyjny tej instytucji. Ze względu na lokalnych charakter tych uregulowań, nie sposób w uniwersalny sposób przedstawić, co i gdzie jest gromadzone oraz jaki rodzaj informacji jest najbardziej przydatny. Jednak aby zachęcić praktyków do sięgania po nowe źródła, i aby dostarczyć argumentów przekonujących do współpracy tego ważnego partnera, warto zapoznać się z przykładowym zbiorem takich informacji (tabela 3.2.) Tabela 3.2. Rodzaj i źródła informacji gromadzonych przez administrację lokalną. Wydział Edukacji, Kultury, Sportu, Zdrowia i Opieki Społecznej W zakresie oświaty Ewidencja spełniania obowiązku szkolnego Liczba osób uchylających się od obowiązku szkolnego Planowane inwestycje i remonty oświatowe Rodzaje planowanych inwestycji Identyfikacja projektów umożliwiających implementację założeń bezpiecznej przestrzeni Wnioski dotyczące organizacji szkół i przedszkoli Na co się ludzie skarżą W zakresie zdrowia Informacja dot. realizacji działań psychoedukacyjnych wpływających na postawy i umiejętności Realizowane przedsięwzięcia Sprawozdania z realizacji miejskiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Rozmiary problemu Realizowane przedsięwziecia W zakresie kultury Rejestr placówek kultury Liczba i rodzaj placówek Liczba i rodzaj stałych ofert Wydział Organizacyjny i Spraw Obywatelskich Główny Rejestr Skarg Rodzaje skarg Rejestr aktów prawnych wydawanych przez burmistrza i radę Obowiązujące przepisy porządkowe Ewidencja ludności Dane demograficzne Wydział Rozwoju Miasta W zakresie promocji i inicjatyw gospodarczych Analiza i diagnoza zjawisk społecznych i gospodarczych Mocne i słabe strony Szanse i zagrożenia Strategia rozwoju społecznogospodarczego Cele i realizowane przedsięwzięcia W zakresie określonym w ustawie o ochronie przyrody Praktyka decyzyjna dot. wydawania zezwoleń na usunięcie drzew i krzewów oraz uzgodnień planów zagospodarowania nieruchomości W zakresie określonym w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Organizacja zbierania odpadów w mieście Sekretarz Miasta Półroczna analiza rozpatrywanych skarg i wniosków Na co się ludzie skarżą Wydział Gospodarki Miejskiej W zakresie zadań przewidzianych w ustawie Prawo o działalności gospodarczej Ewidencja działalności gospodarczej Liczba podmiotów prowadząca działalność Liczba podmiotów z branży security W zakresie wynikającym z gospodarowaniem mieszkaniowym zasobem miasta i gospodarką komunalną Informacje dotyczące problemów z utrzymaniem i zarządzaniem nieruchomościami Formy i zakres współpracy z zarządami wspólnot mieszkaniowych W związku z wydawaniem zezwoleń na sprzedaż alkoholu Liczba i umiejscowienie punktów Spożycie w miejscu sprzedaży Spożycie poza miejscem sprzedaży Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości kulturalnych Liczba osób korzystających z istniejących stałych ofert kulturalnych W zakresie turystyki i promocji turystycznej Informacje dot. natężenia ruchu turystycznego W zakresie współpracy z organizacjami i stowarzyszeniami Liczba i rodzaj Zakres podjętej współpracy W zakresie kultury fizycznej Liczba i rodzaj stałych ofert Liczba osób korzystających z istniejących ofert Problemy z utrzymaniem obiektów W zakresie zagospodarowania przestrzennego Ocena zmian w zagospodarowaniu przestrzennym „Preferencje" dot. warunków zabudowy i zagospodarowania terenu W zakresie gospodarki nieruchomościami Liczba i umiejscowienie obiektów podlegających rozbiórce Liczba i umiejscowienie nieruchomości pozostających bez zarządu W zakresie ochrony przed zanieczyszczeniem środowiska i skażeniami Procedury utrzymania czystości i porządku na ulicach i placach dróg miejskich Wizja utrzymania terenów zieleni miejskiej oraz letniego ukwiecenia miasta W zakresie remontów i inwestycji Procedura konserwacji i napraw urządzeń miejskiej infrastruktury komunalnej Wydział Budżetu i Finansów Radni Koszty utrzymania zieleni miejskiej Koszty napraw uszkodzonej infrastruktury Nakłady na różne inicjatywy Informacje ze spotkań z mieszkańcami Rady osiedli Opinie i wnioski w zakresie statutowych uprawnień Źródło: na podstawie regulaminu organizacyjnego Urzędu Miejskiego w Szczytnie oraz statutu miasta Szczytna. Diagnoza społeczna Zaprezentowane umiejscowienie źródeł i zakres informacji oczywiście różni się w zależności od przyjętych lokalnych rozwiązań zawartych w regulaminach organizacyjnych i statutach oraz przydzielonych zadań. Niemniej na zaprezentowanym przykładzie uświadomić sobie można jak cenne informacja znajdują się w pozapolicyjnych źródłach. Potwierdzeniem tezy, iż policja nie jest jedyną instytucją, która ma informacje na temat lokalnych problemów bezpieczeństwa, może być system monitorowania stanu bezpieczeństwa funkcjonujący w Kanadzie. Federation of Canadian Municipalities, organizacja zrzeszająca największe miasta tego kraju, zaleca władzom miast, aby w swych diagnozach, wykorzystywały różne źródła informacji o stanie bezpieczeństwia mieszkańców6. Proponowany standard opiera się o dwa obszary wiedzy: informacje o przestępczości (źródło bezpośrednie) oraz informacje o poziomie i jakości życia lokalnej społeczności (źródło pośrednie) (tabela 3.3). 6 Primer on Municipal Crime Prevention, Federation of Canadian Municipalities 2000. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości Tabela 3.3. Zakres informacji gromadzonych w celu diagnozy przestępczości i społeczeństwa Diagnoza przestępczości Diagnoza społeczna Cel/ofiara Sprawcy Czas popełnienia przestępstw Rola alkoholu i środków odurzających Sposób działania sprawcy Miejsca popełniania przestępstw Inne zmienne dające się powiązać z przestępczością Typ i stan miejsca zamieszkania Poziom integracji sąsiedzkiej Organizacja transportu publicznego Uprzemysłowienie i działalność gospodarcza: typ i koncentracja Populacja: wielkość i gęstość; wiek, płeć; status społeczno-ekonomiczny; rasa i pochodzenie etniczne Struktura rodziny Aktywność osób niepełnoletnich Relacje sąsiedzkie Źródło: Primer on Municipal Crime Prevention, Federation of Canadian Municipalities 2000. Wskaźniki społeczne W celu opisania powyższych zmiennych proponowane są następujące wskaźniki7: • dostępność komunikacji publicznej: koszty biletów jako % minimalnego wynagrodzenia, • poziom zatrudnienia i bezrobocia, • % populacji pracującej dorywczo lub na własny rachunek, • % długotrwale bezrobotnych, • % otrzymujących zasiłki, • średnie zarobki / płeć i wiek, • % osób płacących czynsz w wysokości 30% (i więcej) dochodów, • średni czynsz / średnie dochody, • średnie zarobki w porównaniu do średniej ceny mieszkania, • % budynków wymagających generalnego remontu, • śmiertelność noworodków, • średnia waga urodzenia, • przedwczesne zgony, • absencja w pracy, • średni czas hospitalizacji, • % rodzin niepełnych, • % rodzin o niskich dochodach, • liczba urodzeń dzieci przez nastolatki na 1000 mieszkańców, • liczba samobójstw na 1000 mieszkańców, • frekwencja wyborcza, • dotacje rządowe i pozarządowe na mieszkańca, 7 Celowo pominięto klasyczne wskaźniki przestępczości uwzględnione w opracowaniu źródłowym. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości • • Poziom i jakość życia liczba sprzedanych dzienników na 1000 mieszkańców, skuteczność recyclingu: w kg na mieszkańca w ciągu roku. A zatem brane są pod uwagę informacje, które bezpośrednio przestępczości nie obrazują, ale w sposób pośredni mogą ukazywać związki przyczynowo-skutkowe zagrożeń lub braku poczucia bezpieczeństwa. Ponadto takie podejście w sposób logiczny odnosi się do problematyki zaspokajania potrzeb społecznych. W tym miejscu warto wyjaśnić pojęcia poziom życia i jakość życia, gdyż jest to ważne dla rozumienia istotności problemów przestępczości i braku porządku. J. Drewnowski wskazuje, że „poziom życia ludności to poziom zaspokajania potrzeb w jednostce czasu, następujący jako rezultat dóbr, usług i warunków życia, którymi cieszy się ludność w tej jednostce czasu”8. Dziadziny życia brane pod uwagę do jego diagnozy jednoznacznie wskazują na konieczność wykorzystywania tych informacji na potrzeby identyfikacji problemów przestępczości i badania ich etiologii: • wyżywienie, • ubranie, • warunki zamieszkania, • zdrowie, • wykształcenie, • wychowanie, • bezpieczeństwo osobiste, • środowisko społeczne (warunki pracy, działalność społecznopolityczna, dostęp do informacji), • środowisko fizyczne (czystość, urządzenia użyteczności publicznej, piękno środowiska naturalnego)9. Podczas identyfikacji problemów równie często odnosimy się do jakości życia, która wg J. Hienich jest „relacją między odczuwanymi przez jednostkę i grupy społeczne potrzebami i wartościami a możliwościami w dziedzinie ich zaspokojenia i realizacji”10. Uwzględnianie dwóch obszarów, poziomu życia i jego jakości jest szczególnie ważne jeśli uświadomimy sobie negatywny wpływ poziomu na jakość życia, skutkujący problemami przestępczości. Dla przykładu, dynamiczny rozwój gospodarczy podnosi poziom życia, lecz godzi w jakość życia między innymi poprzez: • wzrost różnorodnych patologii społecznych (przede wszystkim wskutek towarzyszącej przyspieszonemu rozwojowi gospodarczemu 8 Cyt. za Z. Pisz (red), Zadania społeczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2002, s. 48. 9 Tamże, s. 48. 10 Tamże, s. 50. Krzysztof Łojek Elementarz rozwiązywania lokalnych problemów przestępczości urbanizacji), jak np. frustracje, przestępczość, narkomania, alkoholizm, • szybki wzrost liczby wypadków komunikacyjnych i wypadków przy pracy, • wzrost biurokracji i różnych form znieczulicy społecznej, • dezorientację w systemach wartości – burzenie starych systemów i niewytwarzanie się w ich miejsce systemów nowych, atrakcyjnych głównie dla młodych ludzi, • istotne zmiany stylu życia i wzrost rozwarstwienia społecznego w różnych przekrojach i układach społecznych, regionalnych, • coraz groźniejsze widmo globalnej zagłady ludzkości bądź kataklizmu na dużym obszarze, np. w wyniku awarii elektrowni atomowej, ocieplenia klimatu11. Do powyższego katalogu można dodać również: • osłabienie kontroli społecznej w miejscu zamieszkania, które wynika z wadliwej habitatyzacji, • deficyt czasu wolnego dla siebie i rodziny, wynikający z konieczność przemieszczania się w środowisku silnie zurbanizowanym oraz zaangażowania w pozyskiwanie środków finansowych na zaspokajanie rosnących potrzeb życiowych. Przykłady na wykorzystywanie wiedzy o powyższych zjawiskach i ich relacji z przestępczością zostały przedstawione w kolejnych rozdziałach. 11 Cz. Bywalec, Wzrost gospodarczy a poziom życia społeczeństwa polskiego. Instytut Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa 1991, cyt. za Z. Pisz, dz. cyt.
