1 „WARS i SAWA grają w szachy” - warszawski program nauki gry w

„WARS i SAWA grają w szachy”
- warszawski program nauki gry w szachy dla uczniów szkół podstawowych
Informacje ogólne
Celem programu jest wspieranie rozwoju kompetencji kluczowych uczniów, poszerzanie kompetencji
zawodowych nauczycieli oraz upowszechnianie wykorzystywania gier logicznych w procesie edukacji
formalnej i pozaformalnej.
W ramach programu realizuje się równolegle kilka działań. Jednym z nich jest pilotaż ogólnopolskiego
projektu „Edukacja przez Szachy w Szkole” realizowany wspólnie z Polskim Związkiem Szachowym.
Jest to największy w kraju, systemowo prowadzony program obejmujący blisko połowę warszawskich
szkół podstawowych (z ok. 300 szkół w Polsce, 88 to szkoły warszawskie). Założenia pilotażu opierają
się na tezie, że gra w szachy rozwija zarówno uzdolnienia dzieci, jaki i jest elementem terapii dla
uczniów z różnymi dysfunkcjami. Najzdolniejsi uczniowie otoczeni są opieką Polskiego Związku
Szachowego, co daje im możliwość rozwoju talentu pod okiem profesjonalistów.
Projekt finansowany jest ze środków samorządowych, przy współudziale Polskiego Związku
Szachowego, który zapewnia wyposażenie szkół w podstawowy sprzęt szachowy oraz upowszechnia
informacje o prowadzonych wspólnie działaniach. Do współpracy zaproszono również Akademię
Leona Koźmińskiego, której pracownicy naukowi prowadzą ewaluację dydaktyczną efektów pilotażu.
Do tego celu opracowano narzędzia diagnostyczne i przeszkolono nauczycieli z ich stosowania.
Wyniki badań zostaną opublikowane w raporcie końcowym. Kurs doskonalący z metodyki nauczania
gry w szachy dla nauczycieli zorganizowała samorządowa placówka doskonalenia nauczycieli Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń (WCIES).
Pilotaż polega na wprowadzeniu od września 2013 r. dwuletniej nauki gry w szachy do wytypowanej
klasy w szkole podstawowej (pierwszej lub drugiej), w wymiarze jednej godziny tygodniowo. Nauka,
prowadzona jest przez przeszkolonego na kursie metodycznym nauczyciela, w ramach dodatkowych
godzin, przeznaczonych na realizację zajęć zwiększających szanse edukacyjne uczniów. Szkoły zostały
wyposażone w szachy, nauczyciele w przewodnik metodyczny do podręczników dla dzieci.
Nauczyciele mają zapewnione konsultacje z koordynatorem merytorycznym oraz mogą korzystać
z tematycznej platformy internetowej.
Wiosną 2015 r. na zakończenie pilotażu, Biuro Edukacji oraz Biuro Sportu i Rekreacji Urzędu
m.st. Warszawy wspólnie z Polskim Związkiem Szachowym organizują dzielnicowe i miejski turniej
szachowy. Od przyszłego roku szkolnego rozgrywki szachowe na stałe wchodzą do programu
Warszawskiej Olimpiady Młodzieży, przedsięwzięcia sportowego z ponad dwudziestoletnią tradycją,
którego celem jest propagowanie zdrowego i aktywnego stylu życia wśród dzieci i młodzieży.
Działania w ramach warszawskiego pilotażu
W czerwcu 2013 r. Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy wraz z Polskim Związkiem Szachowym
zorganizowało konferencję „Szachy w szkole” adresowaną do nauczycieli, doradców metodycznych,
przedstawicieli władz oświatowych oraz instytucji zajmujących się edukacją szachową. Głównym
przedmiotem konferencji były zagadnienia związane ze specyfiką gry w szachy przez dzieci, w tym
przybliżenie założeń pilotażu oraz zasad jego ewaluacji. We wrześniu 2013 r. odbyła się uroczysta
inauguracja „szachowego roku szkolnego” z udziałem Prezydenta m.st. Warszawy, Pani Hanny
Gronkiewicz – Waltz; a w październiku uczniowie uczestniczyli w gali otwierającej naukę gry w szachy.
1
Opracowanie: Wydział Doskonalenia Nauczycieli, Projektów Edukacyjnych i Międzynarodowych
Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy
W jej trakcie ogłoszono wynik w trzech konkursach towarzyszących pilotażowi: „Najpiękniejsza bierka
szachowa”, „Strój inspirowany szachami” oraz „Logo warszawskiego pilotażu”. Głównym celem
konkursów było upowszechnienie faktu uczestnictwa szkoły w pilotażu i rozpropagowanie gry
w szachy, nie tylko w jednej wytypowanej klasie, ale również wśród społeczności szkolnej i rodziców
uczniów.
Od października 2013 r. Akademia Leona Koźmińskiego prowadzi ewaluację pilotażu, w której
uczestniczą 22 wytypowane szkoły spełniające dwa warunki: posiadają klasę uczestniczącą
w pilotażu „WARS i SAWA grają w szachy” oraz równoległą klasę, która w pilotażu nie uczestniczy
oraz delegują nauczyciela do udziału w warsztatach metodologicznych. Warsztaty dla członków
szkolnych zespołów ewaluacyjnych prowadzone były w październiku 2013 r. oraz w lutym, czerwcu
i wrześniu 2014 r. Ich celem było wyposażanie nauczycieli w stosowną wiedzę i umiejętności, które
umożliwią podsumowanie rezultatów prowadzenia nauki gry w szachy oraz trwale wzbogacą ich
warsztat pracy. Ewaluacja pilotażu polega na porównaniu wyników diagnozy uczniów prowadzonej
przed wejściem do pilotażu z wynikami uzyskanymi po zakończeniu działań, co pozwoli na
oszacowanie efektów programu. Diagnoza obejmuje różne aspekty rozwoju poznawczego, takie jak
umiejętność kreatywnego rozwiązywania problemów, zdolność do koncentracji nad problemami,
rozwój zainteresowań naukowych i wyniki szkolne. Pierwsze wnioski z prowadzonych badań
pozwalają sformułować tezę, że rozwój poznawczy uczniów w „klasach szachowych” jest mierzalnie
szybszy.
Z wyników ankiet informacyjnych przeprowadzonych wśród nauczycieli w lutym 2014 r., wynika,
że zainteresowanie dzieci grą zdecydowanie wzrosło, a rodzice są największymi sojusznikami szkoły
w realizacji tej formy aktywności uczniów. Zdaniem nauczycieli, pożądanym elementem
gwarantującym sukces szachowego przedsięwzięcia są zajęcia prowadzone w małej, maksymalnie 12
– osobowej grupie.
W ciągu całego pilotażu nauczyciele uczestniczą w uzupełniającym doskonaleniu m.in. w warsztatach
szachowych prowadzonych przez Polski Związek Szachowy. Ich celem było doskonalenie umiejętności
szachowych nauczycieli i doskonalenie warsztatu metodycznego w zakresie nauczania gry w szachy
dzieci w wieku wczesnoszkolnym, zapoznanie z możliwościami dodatkowych, niestandardowych
działań szachowo – edukacyjny oraz wymiana doświadczeń i integracja nauczycieli zaangażowanych
w warszawski pilotaż. Nauczyciele zapraszani są również razem z uczniami do udziału lub obserwacji
mistrzostw i zawodów organizowanych przez Polski Związek Szachowy - są to w ich opinii swoiste
lekcje poglądowe dla uczniów szczególnie uzdolnionych i zainteresowanych szachami.
W październiku 2014 r. odbyła się konferencja, która miała na celu podsumowanie pierwszego roku
realizacji i równolegle prowadzonej ewaluacji pilotażu oraz przedstawienie szczegółów planowanych
działań w drugim roku pilotażu. W roku szkolnym 2014/2015 dla nauczycieli organizowane
są tematyczne warsztaty doskonalące, prowadzone przez Polski Związek Szachowy oraz inne formy
aktywności mające na celu m.in. wspieranie stosowania szachów, jako rodzaju i formy zajęć
edukacyjnych w szkołach, szczególnie w zakresie edukacji wczesnoszkolnej. W połowie maja 2015 r.
odbędzie się tematyczna konferencja metodyczna dla nauczycieli, podsumowującą pilotaż. Z uwagi
na rozszerzające się zainteresowanie programem, m.st. Warszawa wspólnie z Polskim Związkiem
Szachowym zdecydowało się kontynuować jego realizację w kolejnej edycji oraz podejmować
rozmaite inicjatywy tematyczne.
2
Opracowanie: Wydział Doskonalenia Nauczycieli, Projektów Edukacyjnych i Międzynarodowych
Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy
Obecnie trwają przygotowania do przeprowadzenia pierwszego warszawskiego, międzyszkolnego
turnieju szachowego organizowanego dla uczniów ze szkół uczestniczących w pilotażu, z tzw. „klas
szachowych”. Turniej będzie realizowany w dwóch etapach: dzielnicowym (marzec - kwiecień 2015 r.)
i miejskim (30 maja 2015 r.). Jego celem jest wyłonienie najbardziej aktywnej drużyny, integracja
szkół zaangażowanych w projekt oraz popularyzacja gry w szachy od najmłodszych lat. Zwycięska
drużyna międzyszkolnego turnieju szachowego, będzie reprezentować stolicę podczas
ogólnopolskiego turnieju finałowego, organizowanego przez Polski Związek Szachowy w ramach
projektu „Edukacja przez Szachy w Szkole”.
Formuła organizowania nauki gry w szachy jako uzupełnienie i rozwiniecie obowiązkowej podstawy
programowej, którą wypracowano w pilotażu, zdobyła uznanie na konferencji organizowanej przez
Międzynarodową Federacją Szachową (FIDE) „Szachy w szkole” (Erywań, październik 2014 r.) .
Warszawski model wyróżniał się jako twórczo rozwijający prezentowaną w Europie filozofię
wprowadzania nauki szachów do szkół. Akcentuje ona postrzeganie szachów, jako gry mającej istotny
i mierzalny wpływ na rozwój intelektualny i emocjonalny dzieci, stąd wartościowej dla systemów
oświatowych różnych państw.
Podsumowanie
Miasto Stołeczne Warszawa od 2012 r. rozpoczęło systemowe wdrażanie w stołecznych szkołach
podstawowych nauki gry w szachy. W programie bierze udział ponad 200 nauczycieli i ponad 2000
uczniów. Pod koniec bieżącego roku szkolnego zostaną ogłoszone wyniki badań, prowadzonych przez
Akademię Leona Koźmińskiego na temat wpływu gry w szachy na określone kompetencje kluczowe
dzieci.
Wspólnie z Polskim Związkiem Szachowym planowane jest uruchomienie wiosną 2015 r. nowego
programu „Rehabilitacja przez szachy” dla dzieci i młodzieży uczących się w szkołach przyszpitalnych.
Kolejną inicjatywą, przyczyniającą się do upowszechniania „królewskiej gry” jest pomysł włączenia
szachów w architekturę przestrzenną stolicy. W czerwcu 2015 r. rozstrzygnięty zostanie konkurs
prowadzony przez Pałac Młodzieży dla uczniów i wychowanków placówek edukacji pozaszkolnej na
projekt szachów plenerowych wykorzystujących symbole Warszawy. Zwycięski projekt ma szansę
zrealizowania na bulwarach wiślanych, w ramach kampanii Dzielnica Wisła. Jednym z pomysłów
na zagospodarowanie wybrzeży Wisły jest bowiem zbudowanie otwartego Zakątka Szachowego,
w którym spotykać się będą mogli mali i dorośli szachiści. W oparciu o szachy plenerowe możliwa
będzie również organizacja rozgrywek szachowych, w tym z udziałem warszawskich szkół
„szachowych”.
Program rozwija się dynamicznie i znajduje coraz więcej sprzymierzeńców. Być może jest
to spowodowane przeczuciem wyrażonym przez Paula Morphy, dziewiętnastowiecznego genialnego
szachisty amerykańskiego: „Nauczcie dzieci grać w szachy, a o ich przyszłość możecie być spokojni"…
3
Opracowanie: Wydział Doskonalenia Nauczycieli, Projektów Edukacyjnych i Międzynarodowych
Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy