Anna Rutkowska-Gurak, Innowacyjność przedsiębiorstw w przestrzeni

Anna Rutkowska-Gurak, Innowacyjność przedsiębiorstw w przestrzeni

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr specjalny/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionów
Anna Rutkowska–Gurak1
INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW
W PRZESTRZENI
Wstęp
Przedsiębiorstwo we współczesnym świecie podlega ciągłej presji zmian, wynikającej ze wzrastającego nacisku otoczenia zewnętrznego, które ma nie tylko
lokalny, regionalny i krajowy, ale takŜe globalny wymiar. Przedsiębiorstwa znajdujące się w obliczu wzrastającej konkurencji są zmuszone do ciągłego dostosowywania się do zachodzących zmian w otoczeniu w imię przetrwania i rozwoju.
Presja konkurencji dotyka teŜ gospodarkę traktowaną jako zbiór podmiotów i instytucji, a takŜe zmienia społeczny odbiór przestrzeni. W kontekście konkurencyjności odczytywana jest więc nie tylko działalność przedsiębiorstwa, ale takŜe gospodarki miast, regionów, państw i ugrupowań regionalnych, czego czytelnym
przykładem jest zintegrowana gospodarka Unii Europejskiej. Innowacyjność jako
proces zmian twórczych wychodzi naprzeciw temu wyzwaniu, bowiem z innowacyjnością wiąŜą się konkretne efekty ekonomiczne takie jak wzrost produkcyjności pracy, traktowany jako podstawowy ekonomiczny wyróŜnik innowacyjności
i jako taki wpływający teŜ na efekty makroekonomiczne.
Jak pisze D. Leonard2, autorka ksiąŜki pod znamiennym tytułem „Źródło wiedzy” (Wellspring of Knowledge), presja na innowacje jest tak silna, Ŝe swoistym
paradygmatem rozwoju przedsiębiorstw staje się zasada „wprowadzaj innowacje
albo pozostań w tyle”. Innowacyjny rozwój przedsiębiorstw umoŜliwia im unowocześnianie technologiczne, poprawę jakości i parametrów uŜytkowych wyrobów,
1
2
Dr Anna Rutkowska–Gurak, adiunkt, Szkoła Główna Handlowa.
D. Leonard, S. Straus, Postaraj się, by w twojej firmie wykorzystywano obie półkule [w:] Zarządzanie wiedzą, Harvard Business School Press 1998, Helion, Gliwice 2006.
287
a takŜe zmiany struktury produkcji prowadzące do oferty nowych wyrobów, co
przekłada się na efekty ekonomiczne (wzrost wydajności pracy, obniŜenie kosztów produkcji, wzrost sprzedaŜy, maksymalizacja zysku), a przedsiębiorstwo osiąga status sukcesu, tj. przedsiębiorstwa zdolnego pozyskać i utrzymać przewagę
konkurencyjną. Innowacyjne przedsiębiorstwa działając w konkretnym otoczeniu
tworzą impulsy rozwojowe i wpływają na wzrost jego potencjału gospodarczego
i społecznego. Te efekty ekonomiczne wzmocnione lokalnie i regionalnie tworzą
perspektywy rozwoju gospodarczego regionów i państw.
1. Rola innowacji w rozwoju społeczno-gospodarczym – ujęcie historyczne
W rozwój społeczno-gospodarczy wpisany jest ciąg mniej lub bardziej radykalnych zmian, które przyczyniają się do zmiany obrazu gospodarek i ich przestrzennych struktur. W tym procesie istotną rolę odgrywa informacja i innowacja.
Informacja jako istotny element potencjału rozwojowego staje się nośnikiem
i przedmiotem innowacji. Innowacja jest natomiast poŜądanym i koniecznym
czynnikiem sprawczym nie tyle zmian ilościowych, co zmian jakościowych
w gospodarce, na co zwracał uwagę juŜ na początku ubiegłego wieku J.A. Schumpeter3, autor koncepcji twórczej destrukcji.
Siłę innowacji ukazują kolejne rewolucje naukowo-techniczne, potwierdzające,
Ŝe są one najwaŜniejszym czynnikiem rozwoju w gospodarce rynkowej. Tego
rodzaju „epokowe” wynalazki jakimi była: maszyna parowa, rozpowszechnienie
transportu kolejowego, wykorzystanie energii elektrycznej, zastosowanie silnika
spalinowego, taśmy produkcyjnej aŜ po Internet prowadziły do rewolucyjnych
zmian zarówno istniejącego porządku gospodarczego, jak teŜ zmian w pozostałych
układach odniesienia, tj. przestrzennym i społecznym.
Kolejny wiek nie zmniejsza znaczenia innowacji, lecz przeciwnie pokazuje, Ŝe
szansą na sprostanie wymogom wzrastającej globalizacji gospodarki światowej
jest konieczność silnego, stałego otwarcia na zmiany prowadząca do ciągłej weryfikacji decyzji gospodarczych i ich skutków przestrzennych. Taka optyka dotyczy
nie tylko przestrzeni makro obejmującej regiony państw i pojedynczych gospodarek, czy regionalnych układów odniesienia, ale ma takŜe wymiar lokalny wpływając na rozwój przestrzeni miejskiej. Ten proces znajduje odzwierciedlenie w nowej
terminologii pojęciowej, czego wyrazem jest coraz częściej uŜywane pojęcie glokalizacji4, wyraŜające wzrastającą siłę powiązania tego co globalne i lokalne.
2. Innowacje a tradycyjne czynniki wzrostu
Współczesny rozwój w coraz większym stopniu opiera się na wiedzy, zdolności do jej tworzenia, umiejętności jej gromadzenia i wykorzystania. Wiedza staje
3
4
J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
Glokalizacja w skrócie ujmowana jako „location of the global” (lokalizacja tego co globalne) jest
określana jako proces, w wyniku którego rozwój przestrzeni w konkretnych miejscach jest efektem
działania zarówno sił globalnych, jak i lokalnych [za:] M. Pacione, Urban Geography: A Global
Perspective, Routledge, Oxon-New York 2005, s. 670.
288
się nieodzownym czynnikiem wzrostu, włączającym współczesne gospodarki
w system naukochłonnej globalnej gospodarki światowej zgodnie z paradygmatem
Gospodarki Opartej na Wiedzy [GOW]. W rezultacie zachodzących zmian
w kombinacji czynników wzrostu tradycyjny podział społeczeństw na bogate
i biedne wynikający z dostępu do zasobów materialnych jest zastępowany przez
podział na podstawie zdolności do tworzenia i akumulowania innowacji technologicznej. Są to procesy o stosunkowo młodym rodowodzie. Dopiero bowiem
w 1999 r. w raporcie Banku Światowego wskazującym źródła impulsów rozwojowych dla krajów słabiej rozwiniętych rola kapitału wiedzy jako podstawowego
czynnika wzrostu obok kapitału sensu stricte została oficjalnie uznana poprzez
stwierdzenie, Ŝe „Biedne kraje posiadają nie tylko mniej kapitału, ale takŜe mają
mniejszą wiedzę”5.
Rekombinacja czynników wzrostu znajduje wyraz w zmianie cyklów rozwojowych gospodarek i przemysłów. Zmienia się charakter aktywów poprzez stopniową ewolucję od materialnych (tangibles) do niewymiernych materialnie (intangibles), co w sposób interesujący pokazuje krzywa cyklu Ŝycia aktywów opracowana przez D. Amidon (por. rys. 1.). Wzrastająca rola innowacyjności jako istoty
zmian spowodowała wyłonienie nowych, kolejnych faz rozwoju: klient jako aktywa, wiedzę jako aktywa oraz przyszłość jako aktywa. Zastępowały one poprzednie
tradycyjne fazy rozwoju takie jak: produkt jako aktywa, projekt jako aktywa
i przedsiębiorstwo jako aktywa.
Rysunek 1. Krzywa cyklu Ŝycia aktywów.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie L. Edvinsson, IC entrepreneurship for knowledge capital
as the new source of wealth of nations [w:] Intelectual entrepreneurship through higher education,
(red. S. Kwiatkowski, J. Sadlak), L. Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management,
Warsaw 2003, s. 24.
5
World Development Report, The World Bank, Washington, D.C., 1995, s. 1.
289
Umieszczenie przez L. Edvinssona na górze krzywej przyszłości jako aktywów
jest podkreśleniem wagi inwestycji w przyszłość, rozumianych np. jako potencjalna wartość inwestycji w innowacje. Paradoks polega jednak na tym, Ŝe inwestycje
w przyszłość są traktowane jako wydatek i zobowiązanie w bilansie przedsiębiorstwa, a nie jako aktywa, co w konsekwencji prowadzi do pogorszenia jego sytuacji
finansowej. Z tego powodu występuje potrzeba konstrukcji nowych miar obejmujących pojawiające się nowe przestrzenie wartości.
Ten kierunek ewolucji doskonale rozumiał znany współczesny ekonomista
P. Drucker, który w jednym ze swoich dzieł pisał, Ŝe stopa wzrostu zasobów umysłowych będzie waŜniejsza niŜ stopa wzrostu kapitału. Przewidywał on bowiem,
Ŝe „w XXI wieku najcenniejszym wyposaŜeniem przedsiębiorstw będą pracownicy wiedzy i ich produktywność”6 .
3. Innowacje jako główny stymulator zmian w gospodarce
Efektem innowacji jest poprawa mierzalnych parametrów wzrostu tak
w aspekcie mikroekonomicznym (wzrost wydajności pracy, akumulacji zysku) jak
i makroekonomicznym (wzrost PKB, dywersyfikacja działalności gospodarczej)
w ujęciu krajowym i regionalnym.
Dlatego teŜ innowacje są traktowane jako motor zmian ekonomicznych w kontekście realizacji celów państw i ich ugrupowań kształtowanych pod wpływem
wzrastającej globalizacji i walki o przewagę konkurencyjną. W rywalizacji gospodarczej państw triady Unia Europejska pozostaje nadal w tyle za USA, dlatego teŜ
szczególną rolę w strategii rozwoju Unii pełni innowacyjność. Jest ona deklarowana i wspierana inwestycyjnie w kontekście celów Strategii Lizbońskiej – dokumentu przyjętego do realizacji z początkiem nowego wieku i obowiązującego w
zmodyfikowanej, uproszczonej wersji przyjętej w 2005 r. Badania naukowe i innowacje stanowią powtarzające się motto deklaracji i wysiłków inwestycyjnych
Unii, takŜe czy moŜe szczególnie współcześnie w dobie ogólnoświatowego kryzysu w dąŜeniu do wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. Kwestię innowacji
jako jedną z podstawową dróg przyspieszenia „odnowy gospodarczej i umoŜliwienia powrotu krajów na ścieŜkę zrównowaŜonego rozwoju” podkreśla takŜe OECD
w bieŜącym raporcie poświęconym strategii innowacyjnej (2009 Interim Report on
the OECD Innovation Strategy)7. Podkreśla się konieczność stymulacji przedsięwzięć w celu pobudzenia innowacji, co będzie obejmowało inwestycje w kapitał
ludzki, przedsiębiorczość, instytucje badawcze i szkolnictwo wyŜsze, a takŜe rynki
wiedzy i infrastrukturę. Prowadzone analizy mają wskazać wytyczne polityki innowacyjnej w XXI wieku opracowane w 2010 r.
JuŜ dziś oficjalnie podkreśla się, Ŝe niewymierne aktywa stały się strategicznymi czynnikami wzrostu w kreowaniu wartości przez firmy. Podawane są teŜ
szacunki ich wpływu na wartość Produktu Krajowego Brutto państw wysokoro6
7
P.F. Drucker, Knowledge – Worker Productivity, The Biggest Challenge, California Management
Review, Vol. 41, No. 2,1999, s. 79.
Interim Report on the OECD Innovation Strategy 2009, http://www.oecd.org
290
zwiniętych, co kształtuje się w granicach 5-12% PKB (najwyŜszy udział tej kategorii rozwoju określonej jako niewymierne inwestycje w kompetencje ekonomiczne, własność innowacyjną i skomputeryzowaną informację charakteryzuje
gospodarki: USA, Japonii i Wielkiej Brytanii).
Liczne badania pokazują na zaleŜność między innowacjami a wydajnością pracy. Ten pogląd potwierdzają badania przeprowadzone przez Boston Consulting
Group dla gospodarki amerykańskiej. Wynika z nich, Ŝe innowacyjność staje się
coraz waŜniejszym czynnikiem wzrostu wydajności pracy (por. rys. 2.) Analizy
wskazują, Ŝe rola innowacyjności rośnie relatywnie bardziej niŜ innych nakładów,
takich jak kapitał oraz praca, i ten proces uległ znacznemu przyspieszeniu począwszy od lat dziewięćdziesiątych.
T
Rysunek 2. Innowacje produkcyjne w USA.
Źródło: Boston Consulting Group.
W ujęciu przestrzennym rozwój innowacyjny opiera się w coraz większym
stopniu na wykorzystaniu zasobów i potencjału zdezagregowanej przestrzeni, tj.
przestrzeni regionalnej, albowiem regiony (często w powiązaniu z duŜymi miastami) zaczynają być coraz powszechniej postrzegane jako nowe segmenty budowlane ekonomicznego dobrobytu (building blocks of prosperity). Taka reorientacja rozwoju (na podst. Report of the Strenghtening America’s Communities Advisory Committee, July 2005) umoŜliwia bowiem większe zapewnienie konkurencyjności gospodarek XXI w. zgodnie z zasadą „działaj regionalnie a konkuruj
291
globalnie”. W procesie tym innowacje i przedsiębiorczość są traktowane jako nowe (chociaŜ jak pokazuje historia nie do końca nowe) źródło czy teŜ siła motoryczna kreacji nowych miejsc pracy, wydajności, ekonomicznego sukcesu
i rozwoju „spełnionych” materialnie i kulturalnie społeczności.
Uwagi końcowe
Rozwój Gospodarki Opartej na Wiedzy nazywanej przez Lundvalla8 Gospodarką Uczącą się (Learning Economy) podkreśla współczesne znaczenie innowacji
jako procesu silnie powiązanego ze zdobywaniem wiedzy i procesem uczenia się.
Uchwyceniem tych zmian w globalnym aspekcie jest odwołanie się do podziału
społeczeństw nie w oparciu o zasoby materialne lecz rozpatrywanie moŜliwości
tworzenia bogactwa w procesie innowacyjnym związanym z tworzeniem i akumulowaniem innowacji technologicznej.
Wiedza i innowacyjne myślenie perspektywiczne staje się współczesnym aktywem przedsiębiorstw, zaś innowacyjny rozwój firm jest postrzegany często
w kategoriach imperatywu. Bez innowacji nie byłoby rozwoju, a w tym procesie
podstawową rolę odgrywają przedsiębiorstwa innowacyjne jako firmy odznaczające się wysoką zdolnością do generowania innowacji i trwałą skłonnością do działań innowacyjnych.
Innowacje stają się współcześnie podstawowym czynnikiem wzrostu z uwagi
na ich skumulowany wpływ na wydajność pracy. Dlatego teŜ proponowane dziś
strategie innowacyjne (OECD Innovation Strategy 2009) podkreślają konieczność
inwestycji popierających nie tylko bezpośrednio rozwój przedsiębiorstw (stymulacja przedsiębiorczości), ale teŜ inwestycje w kapitał ludzki, rynki wiedzy, instytucje naukowo-badawcze i szkolnictwo wyŜsze z włączeniem nowoczesnych inwestycji infrastrukturalnych jako podstawowej bazy nowoczesnej i innowacyjnej
gospodarki. Proces ten wspiera rozwój innowacji i przedsiębiorczości w regionach
powiązany ze wspieraniem bazy talentów i infrastruktury ekonomicznej.
Bibliografia:
1.
Drucker P.F., Knowledge – Worker Productivity, The Biggest Challenge, California
Management Review, Vol.41, No. 2, 1999.
Interim Report on the OECD Innovation Strategy 2009, OECD 2009
http://www.oecd.org
Leonard D., Straus S., Postaraj się, by w twojej firmie wykorzystywano obie półkule,
[w:] Zarządzanie wiedzą, Harvard Business School Press 1998, Helion, Gliwice 2006.
Pacione M. Urban Geography: A Global Perspective, Routledge, Oxon-New York
2005.
Schumpeter J.A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
World Development Report, The World Bank, Washington, D.C., 1995.
2.
3.
4.
5.
6.
8
G. Vertova (red.), The changing Economic Geography of globalization, Routledge, London, New
York 2006, s. 149.
292
7.
Vertova G. (red.) The changing Economic Geography of globalization, Routledge,
London, New York 2006.
Abstrakt
Innowacyjność jest oczekiwanym i poŜądanym kierunkiem rozwoju przedsiębiorstw działających w przestrzeni poddanej nasilającej się presji globalizacji.
Przedsiębiorstwa znajdujące się w obliczu wzrastającej konkurencji są zmuszone
do ciągłego dostosowywania się do zmian zachodzących w otoczeniu, a wyrazem
tego jest działanie zgodnie z zasadą „wprowadzaj innowacje albo pozostań w tyle”. Owo otoczenie przedsiębiorstw ma zróŜnicowany wymiar przestrzenny – lokalny, regionalny, krajowy, a wreszcie globalny. Ten zróŜnicowany kontekst przestrzenny, w którym uwidacznia się wpływ róŜnych wymiarów funkcjonowania
gospodarki i społeczeństwa, uwypuklony przez pojęcie glokalizacji, stanowi odniesienie dla procesów innowacji i działalności innowacyjnych przedsiębiorstw
przemysłowych jako elementów tego procesu. Rekombinacja czynników wzrostu
wpływa na zmianę podejścia do moŜliwości tworzenia wzrostu gospodarczego,
w którym to procesie podstawową rolę zaczynają odgrywać innowacje postrzegane jako waŜny a według niektórych analiz najwaŜniejszy w ostatnim okresie czynnik wzrostu wydajności pracy, a więc i perspektyw tworzenia bogactwa w układzie krajowych i regionalnych gospodarek.
Innovation of enterprises in spatial dimensions
Innovation is an expected and required direction for any enterprise to follow
the age of increasing globalization pressures. Enterprises facing growing competition are forced to constantly adjust to the changes taking place in their environment. It is expressed in a principle "be innovative or stay behind". This entrepreneurial environment can be considered in various spatial dimensions: local, regional, national and global. This differentiated spatial context influenced by so
called glocalisation is a base for innovation processes and activities of enterprises
as elements of this process. Reshuffling of growth factors has an impact on the
changing approach to possibilities of creating economic growth. Innovations start
to play a fundamental role in this process. They are considered as an important, if
not the most important, factor of productivity increase and that's why a vital determinant in the creation of regional and national wealth.
PhD Anna Rutkowska–Gurak, assistant professor, Warsaw School of Economics.
293