OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA SZCZUTKÓW

OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA
KRZYśE I KAPLICZKI PRZYDROśNE
KrzyŜe i kapliczki przydroŜne są nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego
naszego regionu. Są wyrazem poboŜności dawnych i współczesnych mieszkańców. Fascynują
niezwykłym pięknem i tajemniczością. DuŜą ilość obiektów małej architektury sakralnej
moŜemy zobaczyć we wsiach i okolicznych lasach naszej gminy. Cechują się róŜnorodnością
typów form oraz duŜym rozrzutem czasowym.
KrzyŜe i kapliczki często ustawiano na skrzyŜowaniach dróg, aby odstraszały złe
duchy od podróŜujących, w miejscach objawień religijnych, czy teŜ w podzięce za cudowne
uzdrowienie kogoś z rodziny, otrzymane łaski, nierzadko upamiętniały wydarzenia
historyczne. Były przy nich odprawiane naboŜeństwa majowe, w niektórych miejscach do
dziś kultywuje się tą tradycję, przy niektórych zatrzymują się kondukty Ŝałobne.
NaleŜy ocalić od zapomnienia historię powstania na naszym terenie krzyŜy
i kapliczek, poniewaŜ nie ma zbyt wielu źródeł pisanych na ten temat, a coraz mniej osób
pamięta wydarzenia związane z ich powstaniem. Wiadomości o krzyŜach, kapliczkach oparte
są na wywiadach przeprowadzonych z najstarszymi mieszkańcami wsi oraz z osobami, które
bezpośrednio lub pośrednio związane są z historią opisywanych obiektów. Niestety nie do
wszystkich obiektów udało się odnaleźć wiadomości o przyczynach i okolicznościach ich
powstania.
SZCZUTKÓW
„KRZYś NA ROZDROśU”
W miejscu, gdzie rozchodzą się drogi prowadzące z Dąbrowy do Szczutkowa
i Łukawca stoi wysoki metalowy krzyŜ, otoczony niskim ogrodzeniem z metalowej siatki.
Został ufundowany przez okolicznych mieszkańców w 1998 roku i postawiony w miejscu
poprzedniego krzyŜa. Pierwszy krzyŜ był równieŜ wysoki, wykonany z drewna dębowego,
w latach czterdziestych ubiegłego stulecia przez mieszkających na tym terenie Ukraińców.
Powstał w intencji błagalnej o uzdrowienie mieszkających tutaj ukraińskich dzieci chorych
na tyfus.
Informacji udzieliła: Anna Janczura (ur.1933r.) i Jan Janczura (ur.1932r.)
„KAPLICZKA W LESIE”
Na skraju lasu Kruszyna przy głównej drodze do Szczutkowa, w miejscu gdzie
dawniej krzyŜowały się drogi, stoi murowana kapliczka pochodząca z 1947 roku. Wybudował
ją mieszkaniec tutejszych Onyszczaków - Józef Barandowski ; wybierając się na wojnę
obiecał sobie Ŝe, gdy uda mu się szczęśliwie powrócić to postawi na tą okoliczność kapliczkę.
Kapliczka jest zbudowana na planie prostokąta, murowana z cegły, otynkowana, pokryta
blachą, z wejściem w elewacji frontowej, w bocznych ścianach znajdują się małe,
prostokątne, przeszklone okna, pierwotnie były półokrągłe. Wewnątrz znajduje się Obraz
Matki Boskiej Słynącej Cudami w Bazylice OO. Bernardynów w LeŜajsku, ukoronowany
8 września 1752 roku oraz dwie gipsowe figurki Matki Boskiej ofiarowane przez rodzinę
Barandowskich. Do roku 1960 odbywały się tu naboŜeństwa majowe, licznie gromadząc
okolicznych mieszkańców.
Informacji udzielił: Józef Barandowki (ur.1950r.)
„KRZYś PRZY DRODZE”
Przy głównej drodze przez Szczutków, w sąsiedztwie starych dębów stoi wysoki
dębowy krzyŜ z 1956 roku. W zwieńczeniu umieszczony jest mały krzyŜyk wykonany
z gipsu. KrzyŜ jest ogrodzony niskim sztachetowym płotkiem. Postawił go ojciec pana
Andrzeja Konopki zastępując pierwotny krzyŜ, wykonany z kamienia bruśnieńskiego,
najprawdopodobniej przez wcześniejszego właściciela posesji Wasyla Kuzyka, który
po wojnie w 1946 roku wraz z rodziną został deportowany na Wschód. Niestety nie znana jest
intencja postawienia krzyŜa. Pierwszy krzyŜ kiedy uległ zniszczeniu, został zakopany
w miejscu obecnego. Do niedawna jeszcze, pod krzyŜem odprawiane były naboŜeństwa
majowe. Co roku w Wielką Sobotę odbywa się tu święcenie pokarmów wielkanocnych.
Informacji o krzyŜu udzielili: Katarzyna Antosz (ur. 1928r.), Andrzej Konopka (ur.1939r.)
„KAPLICZKA U JUNIKÓW ”
W centrum wsi, w ogrodzie Państwa Juników, w otoczeniu pięknych ogrodowych
kwiatów zwraca uwagę swoim osobliwym urokiem, prześliczna figurka Matki BoŜej
Fatimskiej. Historia powstania tej kapliczki jest dokładnie znana, gdyŜ nie są to czasy odległe.
Pierwszą figurę postawił tutaj Pan Junik w 1984 roku w podzięce za udaną operację swojej
Ŝony. Trzy lata temu zamienił figurkę na większą. Pierwszą postawił na tutejszym cmentarzu
na grobie swojej babci. Obydwie figurki wykonane zostały z gipsu.
Przyjęło się, Ŝe w maju licznie spotykają się tu sąsiedzi, szczególnie starsi i dzieci , aby
wspólnie modlić się do Matki BoŜej, prosząc o potrzebne dla siebie łaski.
Swoimi bardzo osobistymi zwierzeniami podzielili się z nami Pani Anna Junik (ur.1934r.)
i Pan Jan Junik (ur. 1923r).
„KRZYś U MARYJKA”
KrzyŜ stoi, w ogrodzie Państwa Maryjków, przy głównej drodze prowadzącej przez
Szczutków, wykonany jest z kamienia bruśnieńskiego, pobielony na biały kolor. Z przekazów
ustnych dowiadujemy się, Ŝe pochodzi z początku ubiegłego stulecia . Pierwotnie krzyŜ stał
w innym miejscu, w zagrodzie Kurpity, przy drodze między domostwami, która prowadziła
do mostu na rzece. W ukraińskie święto „Jordan”, kiedy szła procesja z cerkwi do rzeki Ŝeby
poświęć wodę, zatrzymywała się przy krzyŜu aby odprawić naboŜeństwo. Był to waŜny krzyŜ
dla ówczesnej społeczności wiejskiej, zarówno Polaków i Ukraińców. Niestety nikt nie zna
intencji wystawienia krzyŜa. W roku 1974 Pan Maryjko przeniósł krzyŜ w obecne miejsce.
Do roku 1990 śpiewano tu majówki .
Informacji udzieliła: Maria Oleszycka (ur. 1927r.), Bronisław Maryjko.
KAPLICZKA ŚW. ANTONIEGO
Jest to murowana kapliczka zbudowana z cegły, otynkowana, pokryta blachą,
utrzymana w bardzo dobrym stanie, w środku znajduje się figura św. Antoniego, a takŜe obraz
Matki BoŜej z Dzieciątkiem. Wybudowana została 1955 roku, z inicjatywy mieszkańców tzw.
”górki”. Pierwszą kapliczkę postawiono po przeciwnej stronie ulicy, lecz z nie wiadomych
przyczyn burzyła się. Kolejne próby odbudowywania kapliczki nie powiodły się, ciągle
ulegała zniszczeniu. Wtedy mieszkańcy zdecydowali, Ŝe przeniosą kapliczkę w obecne
miejsce. Uznano, Ŝe najwyraźniej miejsce w którym dawniej była kuźnia, nie jest miejscem
godnym na chwałę boŜą, dlatego kapliczka nie mogła tam stać. Wierzono Ŝe jest to przykaz
z niebios. Kapliczką opiekują się Państwo śelisko.
Historię opowiedziała Anna Furgała(ur. 1923r.), Jan śelisko.
KRZYś NA „POLU U SOPLA”
Na polu u Sopla stoi duŜy drewniany krzyŜ, widnieje na nim wizerunek Pana Jezusa,
otoczony blaszanym daszkiem. KrzyŜ postawiony został po to, aby chronić uprawy przed
klęskami Ŝywiołowymi i plagami. Kiedy w Oktawę BoŜego Ciała szła procesja po polach
przy krzyŜu tym zatrzymywano się i odprawiano naboŜeństwa. Pierwszy krzyŜ postawił tutaj
teść pana Sopla w roku 1947 Kiedy po latach uległ zniszczeniu i popękał, ksiądz Kutowski
nakazał spalić go i postawić nowy. Obecny krzyŜ został postawiony w ……
Informacji udzielił: Michał Sopel, Anna Furgała(ur. 1923r.)
KAPLICZKA ŚW. ONUFREGO
Kapliczka św. Onufrego, patrona leśniczych została wybudowana w 1931 roku
z fundacji Józefa Sikory leśniczego leśnictwa Opaka w dobrach hrabiego Agenora
Gołuchowskiego. Intencją budowy kapliczki było podziękowanie za wykonanie
powierzonych zadań przez właściciela lasów. Obelisk jest murowany, pokryty dachówką,
wewnątrz umieszczony jest metalowy krzyŜ z wizerunkiem Jezusa, obok stoi rzeźba z dwoma
postaciami wykonana z kamienia bruśnieńskiego. Pod daszkiem widnieje napis wyryty
w drewnianej płycie: „Bóg sam Ją stworzył w Duchu Świętym i wyniósł Ją nad wszystkie
dzieła Rąk Swoich”
KAPLICZKA ŚW. HUBERTA
Kapliczka św. Huberta patrona myśliwych podobnie jak św. Onufrego wybudowana
została w 1931 roku z fundacji Józefa Sikory. Ufundowanie kapliczki było wyrazem podzięki
opatrzności za wykonaną pracę; zalesienie około 600 h zrębów wojennych i odbudowanie
pogłowia zwierzyny łownej. Kapliczkę według projektu fundatora wykonał murarz Jan
śukowicz, całość bryły wieńczy krzyŜ, pod nim umieszczony był wieniec jelenia, poniŜej
znajdowała się statuetka Matki Boskiej, a poniŜej miedzioryt przedstawiający św. Huberta
na polowaniu wykonany przez zakład grawersko-rytowniczy Michała Kopczyńskiego we
Lwowie. Około 50cm nad ziemią umieszczona była tablica z napisem „Cześć św.
Hubertowi”. Obelisk przetrwał wojnę, ale uległ powaŜnemu zniszczeniu.
W 1983 roku z okazji jubileuszu 35-lecia Stowarzyszenia Myślwskiego „Cietrzew”
kapliczka została odrestaurowana, w miejsce skradzionego miedziorytu umieszczono
płaskorzeźbę w drewnie dłuta Stanisława Argasińskiego. Wmurowano równieŜ płytę
z napisem „Cześć Hubertowi” pod którą umieszczono akt erekcyjny. Przy kapliczce odbywają
się uroczyste otwarcia sezonów łowieckich, indywidualnie odwiedzają ją równieŜ myśliwi
prosząc patrona o „fart” na łowach.
KAPLICZKA ŚW. JANA
Kapliczka pochodząca z końca XIX wieku, fundatorem był hrabia Gołuchowski,
właściciel folwarku na którym stoi. Nieznana jest intencja postawienia kapliczki, pełniła
raczej funkcję pamiątkową. Jest to kapliczka murowana z kutą bramą, wewnątrz znajdują
się gipsowe figury pochodzące z róŜnych lat XX wieku. Najmłodszą jest figura św. Jana
poświęcona w 2003 roku przez papieŜa Jana Paweła II dla Szczutkowa i Opaki. Kapliczka
była remontowana społecznie przez mieszkańców pobliskiego osiedla im. Jana Pawła II.
OPAKA
KAPLICZKA „ NA KAMIENNYM”
Przy drodze prowadzącej ze Szczutkowa do Nowe Grobli na skraju lasu, w linii
lipowego starodrzewia , stoi drewniany wysoki krzyŜ z figurą Chrystusa UkrzyŜowanego
umieszczoną w profilowanej drewnianej, przeszklonej skrzyni, w odróŜnieniu od innych
spotykanych na tym terenie figura jest duŜych rozmiarów. Obecny krzyŜ wykonany z drewna
dębowego, został postawiony 1981 roku, poniewaŜ wcześniejszy złamał się w podczas burzy.
Fundatorką krzyŜa ostatniego była ówczesna właścicielka placu, pani Staromiejska. Obok
krzyŜa znajduje się kapliczka murowana z cegły, potynkowana, bielona; zbudowana na planie
prostokąta z otworem wejściowym w elewacji frontowej, z dachem dwuspadowym
z trójkątnym szczytem; na zwieńczeniu dwa krzyŜe, w tym jeden Ŝelazny kuty, kapliczka
pokryta jest blachą, niestety upływający czas zaznacza na niej swoje piętno. We wnęce
szczytowej oleodruk: Matka Boska z Dzieciątkiem, wewnątrz mensa ołtarzowa, obraz
ukrzyŜowanego Jezusa Milateńskiego, malowany na blasze z inskrypcją.: „O CUDOWNY
W MILATYNIE MÓJ BOśE NIECH MNIE TWA ŁASKA W POTRZEBIE WSPOMOśE”.
Na odwrocie data 1875 rok z tego okresu pochodzi najprawdopodobniej kapliczka. Ponadto
znajdują się tam dwie figurki gipsowe Matki BoŜej i jedna Chrystusa pochodzące
z ubiegłego stulecia, krucyfiks wiszący (na ścianie południowej) drewniany, pomalowany
na kolor srebrny.
Pierwotnie na tym miejscu stał wysoki drewniany krzyŜ. Kiedy właścicieli posesji zaczęły
nękać tajemnicze „ogniki na progu domu” oraz częste poŜary Jędrzej Janczura, przodek
właścicieli postanowił postawić w tym miejscu kapliczkę, prosząc o spokój dla swojego
domostwa. Jest to jedyna kapliczka na terenie wsi w której raz do roku moŜna odprawiać
mszę świętą. Moc taka została nadana przez biskupa Jaworskiego i zapisana w języku
łaciński. Do niedawna pismo z zapisem dotyczącym odprawiania liturgii leŜało w kapliczce,
nikt niestety nie wie kto jest obecnym jego posiadaniu. Ostatnia msza św. koncelebrowana
była w 1998 roku z intencji właścicieli posesji na której stoi kapliczka i krzyŜ. Informacji
udzieliła: Aleksandra Cencora właścicielka posesji.
Historia kapliczki i krzyŜa nie jest znana z jednego przekazu poniewaŜ, istnieją róŜne
wersje związane z ich powstaniem. Według przekazu jednej z mieszkanek ze Szczutkowa,
z kapliczką wiąŜe się wręcz niesamowita opowieść, ( być moŜe to tylko legenda)
przekazywana z pokolenia na pokolenie: działo się to wszystko w XVIII wieku, kiedy
to właścicielką okolicznych ziem była księŜna (nieznane jest jej nazwisko). Była bardzo
niedobrą kobietą, więc mieszkańcy nie lubili jej, kiedy przemierzała okolice, aby obejrzeć
swoje dobra nikt z mieszkańców nie chciał jej ugościć, tyko jeden najbiedniejszy zaprosił
ją do siebie. KsięŜna w podzięce obdarowała biedaka wieloma morgami pól i lasów, wówczas
stał się bogaczem, w podzięce za uśmiech losu postawił on krzyŜ.
Wersja ta nie jest potwierdzona przez innych mieszkańców.
KRZYś PRZYDROśNY
KrzyŜ przy drodze wiodącej z Opaki do Szczutkowa, po lewej jej stronie obok
posesji Romana Rawskiego. Historia krzyŜa nie jest dokładnie znana. Został na pewno
wzniesiony w okresie międzywojennym i miał chronić mieszkańców Opaki przed
wszelkiego rodzaju nieszczęściami, a zwłaszcza przed burzą, piorunami( od uderzeń których
płonęły drewniane wówczas zabudowania)i suszą. Według relacji Jana Cencory w latach
1947-1949 krzyŜ został zniszczony, w związku z czym postawiono nowy. W 1960 r.
ponownie zbudowano nowy z drewna przeznaczonego przez leśniczego ( nie wiadomo
jakiego). Wykonaniem tegoŜ krzyŜa zajęli się między innymi : Jan Cencora i Aleksander
Szwec. W chwili obecnej na krzyŜu wisi wizerunek Jezusa ukrzyŜowanego, osłonięty
ozdobnym daszkiem ze srebrnej blachy.
KRZYś NA POSESJI PAŃSTWA ROKOSZÓW
KrzyŜ ulokowany około 1 km od drogi głównej drewniany z wizerunkiem Jezusa
ukrzyŜowanego ( zabezpieczonego blaszanym daszkiem) ozdobny sztucznymi kwiatami
i kolorowymi wstęgami. Ogrodzony jest starannie wykonanym drewnianym płotkiem.
Według relacji Antoniny Rokosz krzyŜ ten postawił jej pradziadek aby uchronić swoją
rodzinę i okolicznych mieszkańców przed epidemią tyfusu. Około 10 lat temu krzyŜ
odnowiono. Od dawna mieszkańcy tej wioski gromadzą się przed nim i odprawiają
naboŜeństwa majowe.
KRZYś PRZY OŚRODKU ZDROWIA
Został prawdopodobnie wzniesiony po I wojnie światowej jako dziękczynienie
za odzyskane przez Polskę niepodległości. Był kilkakrotnie odnawiany ( brak danych
kiedy i przez kogo). Wisi na nim tabliczka z napisem: ,,Jezu ufam Tobie” oraz obraz Matki
Boskiej Loretańskiej lub Bolesnej ( trudno odczytać napis).
Ogrodzony jest drewnianym płotkiem i ozdobiony kwiatami i kolorowymi wstęgami.
Przy krzyŜu tym odbywają się równieŜ naboŜeństwa majowe.
DĄBKÓW
KRZYś NA PLACU KOŚCIELNYM W DĄBKOWIE
KrzyŜ wykonany jest z drewna dębowego. Zawieszona na nim metalowa ( blaszana)
tablica zawiera napis:
Przechodniu przekaŜ w pokolenia
śe dla ojczyzny scalenia
By zerwać niewoli pęta
Oddały Ŝycie tej wioski Orlęta
16 rocznica Niepodległości Polski
Z. G ( lub Z.J)
Napis świadczy o tym, Ŝe krzyŜ został wzniesiony 16 lat po odzyskaniu przez Polskę
niepodległości , czyli w 1934 r. Według relacji najstarszych mieszkańców Dąbkowa krzyŜ
postawiono w 1920 r. ku czci poległej młodzieŜy w walkach polsko- ukraińskich pod
koniec 1918 r. ( listopad – grudzień). Istnieje prawdopodobieństwo, iŜ krzyŜ faktycznie
wzniesiono w 1920 r. , a tablicę z napisem umieszczono w 1934 r. W 1996 r. w miejscu
zniszczonego krzyŜa postawiono nowy , pozostawiając tablicę z powyŜszym napisem:
Na podstawie relacji Stanisława Dybko i Jana Tkacza.
KRZYś U NIENAJADŁÓW
KrzyŜ wykonany z lastryku, w zwieńczeniu wizerunek ukrzyŜowanego Jezusa odlany
z Ŝeliwa, z pierwotnej wersji krzyŜa zachowane zostały jedynie promienie, które zatopione
są w cokole.
KrzyŜ postawiony został przed I wojną światową przez ówczesnych kolonistów Felsendorf,
obecnego Dąbkowa. KrzyŜe takie stawiano na początku lub końcu wsi. W roku 1925 plac
z krzyŜem został kupiony przez Piotra Nienajadło. Pierwszy krzyŜ był odlany z Ŝeliwa i stał
aŜ do1991roku, w nocy z 13 na 14 listopada został zdewastowany. Obecny krzyŜ postawił
właściciel posesji w sierpniu 1997, dnia 21 sierpnia tego samego roku odbyła się tu uroczysta
liturgia wraz z poświęceniem nowego krzyŜa, koncelebrowana przez księŜy z byłej parafii
pw. Św. Mikołaja z Lubaczowa.
Informacji udzielili: Stanisława Tkacz (ur. 1927r.), Lesław Nienajadło.