Referat dr Agnieszki Bielewskiej

dr Agnieszka Bielewska
Uniwersytet SWPS
Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu
Przyczyny popularności radykalnych partii prawicowych1
Europa się radykalizuje. W ostatnich latach radykalne partie prawicowe uczestniczyły w tworzeniu
rządów koalicyjnych Austrii, Chorwacji, Estonii, Finlandii, Włoszech, Łotwy, Holandii, Polski, Serbii,
Słowacji, Szwajcarii, a także wspierały rządy mniejszościowe w Bułgarii, Danii, Holandii i Norwegii.
Miały też znaczące wpływy we Francji, na Węgrzech i w Belgii (Golder, 2016, Mudde 2013). Skrajna
prawica zdobywa zwolenników również na innych kontynentach, w krajach, w których funkcjonują
stabilne zdawałoby się demokracje, takich jak Kanada, Australia, Nowa Zelandia (Rydgren, 2007).
W Stanach Zjednoczonych Department of Homeland Security (administracja prezydenta Obamy)
ogłosił w ubiegłym roku raport, w którym ostrzega przed zagrożeniem terroryzmem ze strony
prawicowego ekstremizmu (Perez, 2015).
W Polsce coraz bardziej liczącą siłą stają się takie organizacje jak Obóz Narodowo – Radykalny
(ONR), Młodzież Wszechpolska czy Narodowe Odrodzenie Polski. Szerokim echem odbiła się
ubiegłoroczna spalenie kukły Żyda w czasie manifestacji ONR przeciwko uchodźcom na
wrocławskim Rynku. Wiele ksenofobicznych wydarzeń miało miejsce również w innych polskich
miastach. Coraz liczniejsze są Marsze Niepodległości i Marsze Patriotów, a także manifestacje, w
czasie których głoszone są hasła przeciw imigrantom, uchodźcom, homoseksualistom czy
antysemickie. Pojawia się zatem pytanie, czym są radykalne partie prawicowe i skąd bierze się ich
popularność.
1
Referat wygłoszony w czasie konferencji pt. „Przeciwdziałanie prawicowemu radykalizmowi na poziomie lokalnym.
Polsko-niemieckie refleksje”, 24 czerwca 2016 r., Wrocław.
1
Radykalne partie prawicowe – cechy definiujące
O ile wskazanie przykładów konkretnych radykalnych partii prawicowych przeważnie nie stanowi
problemu, zbudowaniem definicji obejmującej wszystkie takie partie jest dużo bardziej
skomplikowane (Mudde, 1996). Za główne składowe programów takich partii przyjęło się uważać
radykalizm, populizm, nacjonalizm (Golder, 2016).
Nacjonalizm
Nacjonalizm jest pojęciem dość problematycznym z punktu widzenia nauki, gdyż długo był
traktowany przez badaczy jako stanowisko moralne i nawet ci badacze, którzy starali się przyjąć
podejście neutralne ulegali wartościowaniu. Do dziś to wartościowanie jest obecne w dyskusjach o
nacjonalizmie (Jaskułowski, 2009).
Podział nacjonalizmu na dobry i zły wprowadził żydowski filozof i historyk Hans Kohn (1891 –
1971). Według niego dobry nacjonalizm łączył się ze światem zachodnim, a zły był typowy dla
niezachodniego świata (Porter, 2009 za Jaskułowski 2009). Jego dychotomia miała ogromny wpływ
na anglojęzyczne studia nad nacjonalizmem. Zaczęto mówić o obywatelskim zachodnim
nacjonalizmie i etnicznym wschodnim.
Nacjonalizm obywatelski kładzie nacisk na fakt, że jednostki wybierają członkostwo w narodzie
poprzez akceptację zbioru wartości kulturowych i praktyk. Jednokulturowe państwo powstaje
dzięki procesom asymilacji i repatriację. W programach partii prawicowych częściej natomiast jest
widoczny nacjonalizm etniczny, który szuka źródeł narodu w mitach i odległej przeszłości.
Członkostwo w narodzie jest dziedziczne i wymaga dzielenie języka i religii. Jednostka otrzymuje
obywatelstwo tylko będąc członkiem narodu, a jednokulturowe państwo osiąga się przez
repatriację. W swoim programie partie prawicowe głoszą umocnienie narodu przez jego
homogenizację i powrót do tradycyjnych wartości, a prawa indywidualne uznają za wtórne wobec
dobra narodu (Golder, 2016).
Nacjonalizm może się wiązać z ksenofobią, czyli postrzeganiem nie tubylców za zagrożenie.
Niektóre partie są kulturowo lub biologicznie rasistowskie i zakładają naturalną hierarchię grup.
Większość jednak uważa kultury za równe, ale odmienne i niełączące się. Należy kultywować
różnice i chronić je poprzez przeciwdziałanie masowej migracji. Partie prawicowe w
przeciwieństwie do lewicowych nie są bowiem egalitarne (Rydgren, 2007). Zagrożenie dla
2
tożsamości narodowej widzą w lewicowym multikulturalizmie, mieszaniu narodów, imigracji
(zwłaszcza w imigrantach islamskich), Unii Europejskiej, wielonarodowych korporacjach,
globalizacji, kosmopolitycznych elitach i innych procesach sprzyjających uniwersalizmowi.
Bronia prawa kultur europejskich do zachowania ich kultur. Uważają, że imigranci grożą wzrostem
przestępczości, powodują bezrobocie i wykorzystują welfare state. Popierają faworyzowanie
rodaków na rynku pracy oraz w systemie opieki społecznej (ibid).
Radykalizm
Partie mieszczące się na dalekiej prawicy mogą być partiami radykalnymi lub ekstremistycznymi.
Takie partie według Powella są partiami żądającymi zasadniczej transformacji społeczeństwa
zgodnie z wizją przyszłości lub wyidealizowanej przeszłości (Powell, 1986 za Rydgren, 2007).
Represjonują różnice i rozłamy i pragną, by stały się one bezprawne (Lipset i Raab, 1970 za
Rydgren, 2007). Dążą do tego odrzucając demokratyczny system polityczny i/lub odrzucając
uniwersalistyczne i egalitarne wartości (czasem nazywane demokratycznymi). Powszechnie używa
się sformułowania eskstremizm do mówienia o tych partiach prawicowych, które decydują się na
podejmowanie akcji poza parlamentem, podczas gdy typ parlamentarny, który aspiruje do
posiadania reprezentacji w ramach demokratycznych instytucji jest nazywany radykalną prawicą.
Dzisiejsza radykalna prawica zazwyczaj nie sprzeciwia się samej idei demokracji jako takiej, ale jest
wrogo nastawiona wobec demokracji reprezentatywnej i sposobu działania istniejących instytucji
demokratycznych.
Stan obecny nazywany jest przez przedstawicieli radykalnej prawicy
demokracją pozorną. Natomiast idealnym typem typem społeczeństwa byłaby dla nich etnokracja
(Rydgren, 2007).
Populizm
Radykalne partie prawicowe widzą społeczeństwo jako składające się z dwóch zantagonizowanych
homogenicznych grup - ze skorumpowanych elit i czystego ludu i oskarżają elity o przedkładanie
ich własnych interesów przed interes ludu. Elity są niemoralne, bo dążąc do wzbogacenia się
ignorują słuszne żale ludu (Rydgren, 2007, Golder, 2016).
Przynależność do ludu obecnie w Europie opiera się o kryteria kulturowe, religijne lub etniczne.
Osoby różniące się kulturowo, nie dzielące tej samej religii lub pochodzenia etnicznego zostają
wykluczone. Partie te bowiem cechuje również socjo-kulturowy autorytaryzm – podkreślają
znaczenie prawa, porządku i wartości rodzinnych, a wszelka odmienność jest odrzucana. Chcą
3
zbudować autorytarny system oparty na naturalnych różnicach, które istnieją w społeczeństwie
oraz system prawny każący za odbiegające od normy zachowania (Golder, 2016).
Ocierają się również o faszyzm. Są mniej agresywne do partii faszystowskich. Odróżniają się od
nich nieposiadaniem militarnych oddziałów i niedążenie do przewrotu. Nie głoszą otwarcie
odejścia od demokracji, ale mówią o konieczności naprawy instytucji demokratycznych i powrotu
do wyidealizowanej przeszłości, a jądrem ich programu pozostaje populistyczny ultranacjonalizm,
a więc etniczna czystość, homogeniczność i porządek, dekadencja i mit odrodzenia (Rydgren,
2007).
Popularność radykalnych partii prawicowych
Dzisiejsze badania nad popularnością ruchów prawicowych sięgają do badań nad popularnością
partii faszystowskich prowadzonych w połowie ubiegłego wieku. Wielu politologów i socjologów
zakładało wtedy, że w przyszłości będą rozwijać się radykalne partie lewicowe, natomiast
radyklaną prawicę traktowano jako margines, a na większą skalę – zjawisko należące do przeszłości
(ibid). Historia pokazała, że się mylili. Poszukiwania odpowiedzi na pytanie o popularność partii
prawicowych były prowadzone zarówno przez politologów i socjologów, jak i psychologów. Za
odpowiedzialne za głosowanie na radykalną prawicę uznawano pewne predyspozycje
psychologiczne, jak również niespełniającą oczekiwań rzeczywistość społeczną oraz system
polityczny umożliwiający umacnianie się małych partii. W dalszej części referatu scharakteryzuję
krótko kolejne wyjaśnienia. Jednak już teraz pragnę zaznaczyć, że stanowią one tylko hipotezami i
jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, skąd się bierze popularność radykalnej prawicy nie ma.
Predyspozycje psychologiczne
W 1950 roku Theodor Adorno wraz ze współpracownikami wydał książkę pod tytułem
„Authoritarian personality”, która rozpropagowała pojęcie „osobowości autorytarnej”. W swej
koncepcji osobowści sięgali oni do psychoanalitycznej wizji człowieka, według której działanie
człowieka determinują głęboko ukryte pragnienia i potrzeby ukształtowane we wczesnym
dzieciństwie. Osobowość to względnie stała organizacja tych nieświadomych pragnień i potrzeb
(Klebaniuk, 2007). Autorytarny typ osobowości czyni człowieka potencjalnie faszystowską
(antydemokratyczną) jednostką. Takie osoby postrzegają relacje społeczne w kategoriach
4
dominacji – uległości, a społeczeństwo w sposób ściśle zhierarchizowany. Odrzucają ludzi słabych,
cechujących się zbyt dużym w ich odczuciu humanitaryzmem oraz odbiegających od przyjętych
norm społecznych. Jednocześnie cechuje ich kult jednostek posiadających władzę i siłę.
Adorno wraz ze współpracownikami stworzył skalę F( tzw. Skalę Faszyzmu) mającą służyć
wykrywaniu u badanych osób tendencji antydemokratycznych. Badała ona dziewięć wymiarów
współtworzących w założeniu badaczy syndrom osobowości autorytarnej. Opierając się na tych
wymiarach można stwierdzić, że ludzi o osobowości autorytarnej cechuje konwencjonalizm, czyli
sztywne przywiązanie do wartości klasy średniej; bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom
grupy własnej; agresja, czyli inklinacja do potępiania i karania osób naruszających konwencjonalne
wartości; niechęć do tego co subiektywne, wyobrażone, „miękkie”, a także niechęć do zrozumienia
stanów psychicznych innych ludzi; przesądność i stereotypowość; tendencja do myślenia w
sztywnych kategoriach; przecenianie roli siły oraz identyfikacja z ludźmi mającymi władzę i siłę;
destruktywność i cynizm, a w tym wrogość do ludzi; przekonanie, że świat jest dziki i niebezpieczny
oraz nadmierne zainteresowanie sprawami seksualnymi (Chumiński, 2006). Opierając się na tych
charakterystykach można założyć, że będą oni prezentować konserwatywne poglądy polityczne i
będą mieć skłonność do ksenofobii i rasizmu.
Zdaniem zespołu Adorno osobowość autorytarna może być skutkiem wychowania w rodzinach, o
hierarchicznej strukturze, w których nagradzany jest oportunizm, posłuszeństwo rodzicom, uczucia
wyrażane są w sposób konwencjonalny i stereotypowy, a dzieci nie mają prawa okazać wrogości
rodzicom (Klebaniuk, 2007).
Dzisiaj autorytaryzm jest definiowany jako sposób postrzegania świata i typ mentalności, pojęcie z
pogranicza osobowości kultury i struktury społecznej. Osobom autorytarnym, otaczająca ich
rzeczywistość wydaje się mało zrozumiała, niemożliwa do kontrolowania. W tej sytuacji jedynym
sposobem radzenia sobie z nią jest poddanie się autorytetom, tradycyjnym prawom i normom,
które dają poczucie pewności (Koralewicz i Ziółkowski, 1990 za Klebaniuk 2007). Uważa się raczej,
że osobowość autorytarna nabywana jest na drodze społecznego uczenia się (Chumiński, 2006).
Natomiast źródeł autorytaryzmu szuka się w środowisku społecznym, warunkach życia i pracy,
wzorach kultury, doświadczeniu i systemie wiedzy jednostki. Prowadzono badania, które wykazały,
że „większy autorytaryzm związany jest przede wszystkim z brakiem wykształcenia, a także częściej
występuje u osób płci męskiej, starszych, dzieci mniej wykształconych ojców, u osób osiągających
niższe dochody, deklarujących się jako wierzące i praktykujące. Silniejszy jest też u rencistów i
gospodyń domowych niż wśród studentów (Klebaniuk, 2007: 309-310).
5
Podsumowując, można stwierdzić, że psychologia potrafi opisać autorytaryzm, czyli stworzyć profil
wyborcy prawicowego, natomiast nie wyjaśnia, w jaki sposób między jednymi a drugimi wyborami,
ilość zwolenników radykalnych partii prawicowych gwałtownie rośnie.
Potrzeby ludzi
Socjologia oferuje dwa typy wyjaśnień popularności radykalnych partii prawicowych. Pierwszych
typ jest zorientowany na potrzeby ludzi, czyli szuka przyczyn popularności radykalnej prawicy w
potrzebach ludzi, na które odpowiadają programy tych partii. Drugi typ koncentruje się na samych
partiach i tym, jak system polityczny, w którym funkcjonują ułatwia bądź utrudnia im zyskanie
popularności (Rydgren 2007, Golder, 2016).
Badacze koncentrujące się na potrzebach ludzi wysuwają szereg hipotez mających tłumaczyć
popularność radykalnych partii prawicowych, ale we wszystkich teoriach głównym czynnikiem,
który doprowadził do zmian w zainteresowaniach, emocjach, postawach i preferencjach wyborców
jest poczucie krzywdy. Różnice pojawiają się dopiero w sposobie wyprowadzenia poczucia krzywdy
z warunków makrospołecznych. Do najbardziej popularnych wyjaśnień należą: teoria odwołujące
się do anomii, teoria relatywnej deprywacji, teoria przegranych modernizacji, teoria etnicznej
konkurencji, ksenofobia i polityczne niezadowolenie (Rydgren, 2007).
Anomia
Zgodnie z tą teorią osoby żyjące w zatomizowanych zdezintegrowanych społeczeństwa częściej
będą popierać etnonacjonalizm i populistyczną politykę niż członkowie zintegrowanego
społeczeństwa. Wywodzi się ona z rozwiniętej w latach 60 ubiegłego wieku teorii społeczeństwa
masowego, która miała wyjaśnić rozwój faszyzmu i nazizmu. Teoria ta straciła na znaczeniu, gdy
wykazano, że międzywojenny faszyzm był silniejszy w zintegrowanych społecznościach (na
przykład Hamilton, 1982 za Rydgren), a poparcie dla Hitlera wcale nie było większe wśród
wyizolowanych społecznie wyborców (Rydren, 2007).
Teoria relatywnej deprywacji i teoria przegranych modernizacji
Poczucie relatywnej deprywacji wynika z porównywania. Można porównywać swoją
obecną
sytuację z własną przeszłością i odczuwać deprywację, jeśli się ona w naszym mniemaniu
pogorszyła. Można też porównywać się do grupy odniesienia i oceniać grupę własną negatywnie w
6
porównaniu z inną znaczącą grupą. Takie porównania budzą frustrację. W przypadku tej teorii
ważne jest, by brać pod uwagę nie tylko sytuację ekonomiczną, bo równie ważna dla ludzi może
być utrata statusu albo sama obawa o utratę statusu. Wyborcami głosującymi na radykalne partie
prawicowe miałyby być osoby, które czują się pokrzywdzone na skutek pogorszenia się ich sytuacji
lub obawy o pogorszenie (ibid).
Teoria przegranych modernizacji jest powiązana z wcześniejszą. Mówi o tym, że popularność
radykalnej prawicy wynika z chęci powrotu do sytuacji sprzed zmian społecznych związanych z
modernizacją. Wyborcy radykalnych partii prawicowych to osoby niechętne coraz większej
autonomii jednostki i segmentacji społeczeństwa i pragnące powrotu do tradycyjnych ról. Wartości
postmodernistycznego społeczeństwa obejmujące indywidualną wolność, wielokulturowość,
równość płci i ras, wolność seksualną są im obce. By korzystać ze zmian, które przyniosły, trzeba
posiadać kapitał kulturowy, być elastycznym,
przedsiębiorczym, umieć adaptować się do
zmieniających się warunków. Osoby, które tego nie potrafią, są przegranymi modernizacji. Często
należą do całkowicie lub częściowo bezrobotnych i stają się zbędnymi członkami społeczeństwa
(Betz 1994 za Rydgner). Przegrani mogą być niespokojni, mieć żal i chętnie słuchać haseł o
powrocie do tradycyjnego społeczeństwa. Do grupy przegrani wlicza się nie tylko zagrożonych
bezrobociem niewykwalifikowanych robotników, ale również tych, którzy mogą coś stracić, choć
ich sytuacja jest stabilna, czyli na przykład starą klasę średnią (właściciele małych sklepów,
samozatrudnieni rzemieślnicy). Kiedyś popierała ona faszyzm, a dziś też jest nadreprezentowana
wśród wyborców radykalnej prawicy (Rydgner, 2007).
Zarówno teoria relatywnej deprywacji jak i teoria przegranych modernizacji jest na razie
niepotwierdzona. Profil wyborców radykalnej prawicy zdaje się wpisywać w te teorie. Osoby słabo
wykształcone są nadrepreznetowane, a wysoko wykształcone niedoreprezentowane wśród
wyborców, najwięcej wyborców ma wykształcenie średnie. Jednak nie wiadomo, z jakich przyczyn
głosują oni właśnie na te partie. Co ciekawe nie można wnioskować o wynikach partii na
podstawie stopy bezrobocia, czy innych wskaźników ekonomicznych, choć bezrobotni są
nadreprezntowani wśród wyborców (ibid).
Teoria etnicznej konkurencji/Walka o ograniczone zasoby
Zgodnie z teorią etnicznej konkurencji powodem obecnej popularności prawicy jest imigracja.
Ludzie walczą o ograniczone zasoby pracy, mieszkań, świadczeń socjalnych. Gdy pojawiają się
7
braki, partie prawicowe wskazują na członków grupy obcej jako na problem. Pojawiają się hasła
typu: usuń bezrobocie – powstrzymaj migrację. Zgodnie z tą hipotezą wyborcy wybierają prawicę,
by ograniczyć konkurencję o pracę, domy, świadczenia socjalne. Można więc przypuszczać, że
częściej będą głosować na prawicę w rejonach, gdzie jest więcej imigrantów i, że wyborcy prawicy
będą ci, którzy są przez imigrantów zagrożeni, czyli słabo wykwalifikowani, niewykształceni
mężczyźni. Niektóre badania to potwierdzają, inne nie pokazały związku (ibid).
Ksenofobia
Obecne społeczeństwa zachodnie na skutek globalizacji przechodzą kryzys tożsamości narodowej.
Jego wynikiem może być ksenofobia i etnocentryzm (Knigge, 1998 za Rydgner, 2007). Ludzie
zwracają się do państwa narodowego, bo tylko ono może im zapewnić kolektywną tożsamość i
poczucie kontroli (Koopmans 2005 Rydgner, 2007). Migranci mogą być postrzegani jako zagrożenie
dla tej tożsamości. Ich wzory zachowań i wartości migrantów przedstawiane są przez radykalną
prawicę jako niekompatybilne z naszymi.
Jednak sama ksenofobi nie jest wystarczającym wytłumaczeniem popularności skrajnej prawicy.
Wielu ludzi nie lubi imigrantów i nie głosuje na radykalne partie prawicowe. Na zachowania
wpływają również normy przeciw uprzedzeniom i dyskryminacji. Normy te są różne w różnych
środowiskach, w związku z tym nawet w jednym kraju w niektórych regionach poparcie dla
radykalnych partii prawicowych jest dużo wyższe niż w innych. Niektóre badania pokazują, że duże
środowiska imigrantów zwiększają poparcie dla prawicy, a inne, że nie mają znaczenia (Golder,
2016).
Polityczne niezadowolenie
Kolejna teoria tłumaczy popularność skrajnej prawicy niezadowoleniem wyborców z oferty partii
należących do głównego nurtu. Zakłada, że na radykalne partie prawicowe głosuje elektorat, który
chce zaprotestować. Badania potwierdziły ten punkt widzenia. Jednak, o ile teoria ta wyjaśnia
zachowania wyborców w pierwszych wyborach, o tyle nie tłumaczy, dlaczego głosują na skrajną
prawicę w kolejnych. Nie tłumaczy również, dlaczego protestujący wybierają skrajną prawicę, a nie
jakąś inną nową partię (Rydgner, 2007).
Podsumowując, wszystkie powyższej przytoczone wyjaśnienia są tylko teoriami. Wszystkie
wyjaśniając popularność partii prawicowych nadają największe znaczenie zmianie postawy ludzi, a
zmianę tę uzasadniają makroprocesami. Jednak żadna z tych teorii nie wyjaśnia, czemu skrajna
8
prawica wygrywa tylko w niektórych krajach Europy Zachodniej, podczas gdy te same
makroprocesy (tj. globalizacja, migracje) zachodzą w całej Europie.
System polityczny
Próbą odpowiedzi na to pytania jest wcześniej wspomniany drugi typ wyjaśnień, który koncentruje
się na możliwościach, jakie stoją przed partiami działającymi w ramach konkretnych systemów
politycznych. Te wyjaśnienia biorą pod uwagę system wyborczy w danym kraju, sposób, w jaki
partie ze sobą konkurują, działanie mediów oraz struktury podziałów politycznych.
Podziały polityczne
Jeśli podziały polityczne w danym kraju są stabilne, nowe partie mają niewielką możliwość
zaistnienia. Jeśli jednak się zmieniają, powstają nisze. Ważne jest również wokół czego podziały się
organizują. W przeszłości podział ekonomiczny był najważniejszy i robotnicy głosowali na lewicę
mimo, że nie zgadzali się z nią w kwestiach kulturowych (byli bardziej autorytarni). Teraz podział
ekonomiczny stracił na znaczeniu, a podział socjo - kulturowy zyskał i robotnicy częściej głosują na
prawicę, choć wcale nie są bardziej ksenofobiczni niż kiedyś (ibid).
System wyborczy i próg wyborczy
Zdaniem Duvergera (1954 za Golder, 2016) nieproporcjonalne systemy wyborcze są tak
zbudowane, żeby powstrzymywać pojawianie się nowych partii. Dzieje się tak z przyczyn
technicznych, gdyż trzecia i czwarta partia w wyborach otrzyma mniej miejsc niż dostała głosów
oraz psychologicznych – głosujący czują, że głos na małą partię jest głosem straconym. Z tych
samych powód ważna jest wysokość progu wyborczego. Im jest on niższy tym łatwiej jest zaistnieć
nowym partiom. Dotychczas ta teoria nie została potwierdzona przez badania, choć niektóre
wskazują, że więcej poparcia dla radykalnej prawicy jest w krajach z systemem proporcjonalnym
(Golder 2016).
Media
Media umożliwiają dyskurs społeczny. Mogą zignorować radykalną prawicę albo też pokazywać, co
niezależnie od pozytywnego lub negatywnego wydźwięku pokazu, nada ważność podnoszonym
tematom. Na razie przeprowadzono na ten temat zbyt mało badań, by było wiadomo, jak i
dlaczego media wybierają określoną strategię prezentowania skrajnej prawicy, a także, jak ich
9
działanie wpływa na popularność partii prawicowych. Przypuszcza się, że coraz większe
spersonalizowanie mediów sprawia, że radykalne partie prawicowe z silnymi przywódcami stają
się dla nich atrakcyjne. Poza tym elementy ich programu takie jak niechęć do establishmentu,
przestępczość, czy imigranci są chętnie podnoszone przez media, dzięki czemu zyskują na
znaczeniu, a coraz większa liczba kanałów ułatwia widoczność (Rydgner, 2007).
Sposób konkurowania partii
Partie głównego nurtu mogą ignorować radykalną prawicę i podnoszone przez nią problemy, żeby
przekonać wyborców, że są nieważne. Mogą również sama poruszyć te tematy, żeby pokazać, że są
one ważne, ale należą do programu partii głównego nurtu. Mogą też przyjąć pozycję
antagonistyczną wobec skrajnej prawicy, co sprawi, że problemy podnoszone przez skrajną
prawicę znajdą się w centrum, a radykalne partie prawicowe zostaną uznane za właścicieli tych
tematów (Golder, 2016).
Jeśli jednak partie głównego nurtu nałożą społeczne sankcje na przynależność do radykalnej
prawicy (stygmatyzują ich sympatyków) trudno nowym partiom będzie znaleźć nowych
aktywistów poza ekstremistami i osobami, które nie mają nic do stracenia. Polityczne i społeczne
koszty muszą być niskie, żeby partia mogła przyciągać osoby o umiarkowanych poglądach i
oportunistów. Takie osoby dołączając do partii przekształcają ją z partii radykalnej w dobrze
zorganizowaną partię z umiarkowaną ideologią (Rydgner, 2007).
Wpływ współpracy partii skrajnych z silnymi partiami głównego nurtu opisują dwie przeciwstawne
hipotezy. Zgodnie z pierwszą z nich, silna partia decydując się na współpracę z radykalną prawicą
legitymizuje ją (np. zmniejsza się w oczach wyborców stygmatyzacja związana z popieraniem
radykalnej prawicy). Poza tym taka współpraca zwiększa się zainteresowanie mediów nową partią.
Podobnie działa przyjęcie postulatów skrajnej prawicy przez partię głównego nurtu – legitymizuje
te postulaty oraz samą partię, która je oryginalnie głosiła. Zgodnie z drugą hipotezą radykalna
partia traci głosy, gdy blisko współpracuje z partią z głównego nurtu, bo zmniejsza się nisza, z
której może czerpać głosy. Trudno jej też używać antyestablishmentową ideologię. Niestety
brakuje badań weryfikujących te hipotezy (ibid).
Podsumowując, ani same tłumaczenia nastawione na system polityczne ani tłumaczenia
nastawione wyłącznie na potrzeby ludzi nie wyjaśniają wzrostu popularności skrajnej prawicy.
Wydaje się, że połączenie jednego typu wyjaśnień z drugim może przynieść takie wyjaśnienie, ale
wymaga to dalszych badań.
10
Bibliografia:
Adorno, T., Frenkel-Brunswick E., Levinson, D. i Sanford, N. (1950) The Authoritarian Personality. Harper,
New York
Betz HG. (1994) Radical Right-Wing Populism in Western Europe. London: MacMillan
Chumiński, J. (2006) Autorytaryzm a wybory polityczne robotników polskich (1945-1948). Dzieje
Najnowsze:[kwartalnik poświęcony historii XX wieku].
Duverger M. (1954) Political Parties: Their Organization and Activity in the Modern State. New York: Wiley.
Golder, M. (2016) Far Right Parties in Europe. Annual Review of Political Science, 19:477–97.
Hamilton, RF. 1982. Who Voted for Hitler? Princeton, NJ: Princeton University Press
Jaskułowski, K. (2010) Western (civic) versus Eastern (ethnic) Nationalism. The Origins and Critique of the
Dichotomy. Polish Sociological Review 3(171): 289-303.
Klebaniuk, J. (2007). AUTORYTARYZM I ORIENTACJA NA DOMINACJĘ SPOŁECZNĄ JAKO ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ
DLA GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy/Uniwersytet
Rzeszowski 10: 297-314.
Knigge, P. (1998) The ecological correlates of right-wing extremism in Western Europe. Eur. J. Polit. Res.
34:249–79
Koopmans R, Statham P, Giugni M, Passy F. (2005) Contested Citizenship: Immigration and Cultural Diversity
in Europe. Minneapolis: University Minnesota. Press.
Koralewicz J., Ziółkowski M. (1990) Mentalność Polaków. Sposoby myślenia o polityce, gospodarce i życiu
społecznym w końcu lat osiemdziesiątych. Poznań: Wydawnictwo Nakom.
Lipset SM, Raab E. (1970) The Politics of Unreason: Right-Wing Extremism in America, 1790–1970. New
York: Harper & Row
Mudde, C. (1996) The Paradox of the Anti-Party Party Insights from the Extreme Right. Party Politics, 2(2),
265-276.
Mudde, C. (2013) Three decades of populist radical right parties in Western Europe: So what?. European
Journal of Political Research, 52(1), 1-19.
Perez E i Bruer W. (2015) DHS intelligence report warns of domestic right-wing terror threat. CNN.
Dostępne na: http://edition.cnn.com/2015/02/19/politics/terror-threat-homeland-security/
Porter, B. (2009) Beyond the Study of Nationalism, w: T. Kamusella, K. Jaskulowski (eds), Nationalism Today.
Oxford–Bern: Peter Lang, s. 3–15.
Powell, BGJ. (1986) Extremist parties and political turmoil: two puzzles. American Journal of Political Science
30:357–78.
Rydgren, J. (2007) The Sociology of the Radical Right. Annual Review of Sociology, 33:241–62
11