leczenie zacmy
Transkrypt
leczenie zacmy
Farmakoterapia Leczenie zaćmy Zaćmą nazywamy chorobę powodującą stopniowe zmętnienie soczewki. Zaćma rozwija się powoli i bezboleśnie. W miarę starzenia się organizmu dochodzi do twardnienia soczewki. Pacjent traci ostrość wzroku, widzi coraz bardziej zamglony, zamazujący się obraz, a w końcu dostrzega tylko kształty i rzutowanie światła. W źrenicy, poza tęczówką, brak jest czerwonego refleksu z dna oka – widoczna jest najczęściej biaława lub brunatniejąca zmętniała soczewka zatrzymująca promienie świetlne, niepozwalająca na wgląd w dno oka. Osoba z zaćmą obydwojga oczu jest praktycznie niewidoma, co znacznie utrudnia codzienne życie. Zdecydowanie największą liczbę chorych stanowią ludzie starsi, dlatego schorzenie to nazywa się najczęściej zaćmą starczą. Ocenia się, że na świecie żyje ponad 60 milionów ludzi niewidzących z powodu zaćmy. Liczba ta nie zmniejsza się, mimo że w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat odnotowano ogromny postęp w chirurgicznym leczeniu tej choroby. Pomimo znaczącej ilości zabiegów usunięcia zaćmy w skali rocznej na świecie liczba osób oczekujących na zabieg chirurgiczny wciąż rośnie. Związane jest to ze znaczącym wzrostem ogólnej liczby ludzi na świecie, jak i z systematycznym wydłużaniem się życia ludzkiego w społeczeństwach wielu krajów świata. Aby zrozumieć funkcjonowanie oka i mechanizm powstawania zaćmy, należy pokrótce zapoznać się z budową tego narządu. Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją, tzw. ciałem szklistym, znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie kształtu. Twardówka jest najbardziej zewnętrzną częścią oka; zbudowana jest z nieprzeźroczystej włóknistej masy łącznotkankowej. Rogówka kształtem przypomina wypu- kłe szkiełko od zegarka; zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej. Między twardówką i siatkówką leży naczyniówka, wraz z tęczówką i ciałem rzęskowym tworząca błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu. Siatkówka jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym ta najbliższa środka oka złożona jest z czopków i pręcików – komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z komórek nerwowych przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu charakteryzująca się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej leży plamka ślepa – miejsce pozbawione komórek światłoczułych i niewrażliwe na światło; jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym. Soczewka jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki, kory i jądra oraz posiada dwie wypukłe powierzchnie – przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką. Tęczówka jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy. Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja, nazywana ciałem szklistym. Przód gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte są spojówką. W górnobocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy, wydzielający łzy, mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją. Oko porównuje się często do aparatu fotograficznego. Rolę układu optycznego odgrywają przezroczysta rogówka, soczewka, ciecz wodnista i ciało szkliste. Przesłonę stanowi tęczówka z otworem źrenicznym, a błonę światłoczułą – siatkówka. Zjawisko widzenia polega na tym, że światło, zanim padnie na siatkówkę, przechodzi przez układ optyczny oka i jest przezeń formowane w taki sposób, że w zdrowym oku na siatkówce pojawia się ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Plamka żółta (centralna część siatkówki oka) decyduje o widzeniu barw i szczegółów oglądanych przedmiotów. Ważną rolę odgrywa tu soczewka oka, która w razie konieczności zmienia swój kształt, regulując tym samym moc całego układu optycznego oka. Gdy moc układu optycznego jest niewłaściwa, wtedy na siatkówce pojawia się rozmyty obraz i mówimy o wadach wzroku: nadwzroczności lub krótkowzroczności. Jednym słowem proces akomodacji oka do zmieniających się warunków otoczenia polega na zmianie kształtu całej gałki ocznej. Jeżeli mięśnie gałki ocznej są dostatecznie silne, to mogą zmienić jej kształt tak, aby na siatkówce powstał ostry obraz; jeśli są zbyt słabe, to pacjent widzi obraz rozmyty. Dodatkowo u osób starszych zjawisko to nasila się wskutek zwyrodnienia plamki żółtej. Kolejnym elementem układu optycznego oka jest nerw wzrokowy, otoczony specjalną siecią naczyń krwionośnych. Jeżeli naczynia te są w stałym skurczu lub są zwężone na skutek toczącego się w nich procesu miażdżycowego, to nie doprowadzają odpowiedniej 27 Farmakoterapia ilości natlenionej krwi do nerwu wzrokowego. W tej sytuacji dochodzi do chronicznego niedokrwienia nerwu wzrokowego, zaniku jego włókien, a w konsekwencji do ślepoty. Przyczyny powstawania zaćmy Istnieje wiele czynników prowadzących do powstania zaćmy. Zaliczyć tu można: •urazy mechaniczne, •choroby metaboliczne, •niektóre choroby oczu, •choroby dermatologiczne, •promieniowanie podczerwone i ultrafioletowe, •niektóre leki, •zmiany wrodzone. Najczęstsza postać zaćmy Najpospolitszą formą schorzenia jest zaćma starcza. Przyjmuje się, że jest to przymglenie soczewki występujące u osób powyżej 40. roku życia bez uchwytnych w badaniu chorób ogólnych i chorób oczu. Najczęściej występuje ona jednak między 50. a 70. rokiem życia. Rozwija się na ogół powoli. Początkowym objawem zgłaszanym przez pacjentów jest rozpraszanie światła w postaci punktu świetlnego jako postrzępionej plamy, następnie pojawia się nadwrażliwość na światło, olśnienie, co widoczne jest zwłaszcza podczas jazdy samochodem w nocy. W miarę rozwoju choroby dochodzi do obniżenia ostrości wzroku, widzenia przez mgłę. W późniejszym stadium osoba dotknięta zaćmą potrafi jedynie określić, czy jest dzień czy noc. Przy zmianach obuocznych wymaga wtedy opieki innej osoby. Zaćma pourazowa prowadzi do szybkiego obniżenia ostrości wzroku. Objawy zaćmy wrodzonej są inne i zależą od jej rozległości, towarzyszących innych zmian wrodzonych oka i od tego, czy jest jedno- czy obustronna. Zaburzenia w rozwoju widzenia prowadzą do tzw. niedowidzenia. U podłoża powstania zaćmy leżą przeważnie zaburzenia metaboliczne. Soczewka nie ma własnych naczyń krwionośnych i jej metabolizm uzależniony jest od obmywającej ją cieczy wodnistej. Zaburzenia 28 Farmakoterapia w składzie cieczy wodnistej prowadzą do niedotlenienia soczewki. Leczenie farmakologiczne zaćmy W farmakologicznym leczeniu zaćmy stosowanych jest wiele leków. Stosuje się witaminy, wyciągi z roślin, z soczewek zwierzęcych, mikroelementy. Najczęściej stosowanymi w Polsce lekami dostępnymi na receptę są roztwory jodu, które działając na metabolizm zarówno soczewki, jak i ciała szklistego, wpływają korzystnie na utrzymanie przezierności tych struktur. Stosowane są 2- lub 3-procentowe roztwory jodku potasowego lub oferowane przez firmy farmaceutyczne mieszanki jodków. W leczeniu farmakologicznym stosowano również aspirynę, dioninę, baldolinę – efekty są jednak niepewne, wywierają pozytywny wpływ zwłaszcza we wczesnym etapie choroby. Leczenie operacyjne Mechaniczna przeszkoda w widzeniu, jaką stanowi zmętniała soczewka, według współczesnej wiedzy może być usunięta tylko chirurgicznie. Chirurgia zaćmy przeżywa bardzo burzliwy rozwój. Wykorzystuje się wiele technik operacyjnych, doskonali aparaturę i materiały wykorzystywane podczas operacji. Najodpowiedniejszy moment na zabieg wybiera się, biorąc pod uwagę następujące czynniki: •rodzaj zaćmy, •stan drugiego oka (osoby z zaćmą starczą obuoczną operowani są szybciej niż z jednostronną), •stopień utrudnienia życia pacjentowi (osoby, których praca wymaga dobrej ostrości wzroku, operowani są wcześniej), •stan ogólny chorego (wybiera się najwłaściwszy moment, kiedy zabieg operacyjny będzie miał najmniejszy wpływ na stan ogólny operowanej osoby). Operacje zaćmy najczęściej dzieli się na zewnątrztorebkowe i wewnątrztorebkowe (patrz: budowa soczewki). Wewnątrztorebkowe usunięcie zaćmy Jest to najstarszy sposób usunięcia zaćmy. Zabieg polega na usunięciu soczewki wraz z jej torebką. Ponieważ soczewka stanowi przegrodę między komorą przednią a komorą ciała szklistego, usunięcie jej w całości umożliwia przemieszczanie się ciała szklistego ku przodowi, w obręb źrenicy, co może stanowić zagrożenie rozwojem odwarstwienia siatkówki. Duże zasługi na tym polu miał sławny polski okulista Tadeusz Krwawicz z Lublina. Wynalazł on urządzenie zwane krioekstraktorem, prosty przyrząd oziębiony dwutlenkiem węgla do temperatury ok. –80°C, za pomocą którego usuwano zmętniałą soczewkę w całości. Ta prosta technika, przez dziesiątki lat stosowana na całym świecie, pomagała i nadal pomaga leczyć zaćmę. Niestety, po usunięciu soczewki oko staje się wysoce nadwzroczne i wymaga korekcji optycznej za pomocą soczewek o mocy 10 lub 11 dioptrii. W praktyce oznacza to konieczność używania niewygodnych, grubych i ciężkich szkieł lub twardych soczewek rogówkowych do korekcji optycznej wzroku do dali i jeszcze cięższych plus 13 lub plus 14 dioptrii do czytania z bliska. usunięciu soczewki z pozostawieniem fragmentu torebki tylnej. Po otwarciu komory przedniej nacina się i usuwa torebkę przednią. Następnie usuwa się zmętniałe masy korowe i jądro soczewki. W oku pozostaje torebka tylna. Stosowanych jest wiele technik zarówno nacinania torebki przedniej, jak i usuwania zmętniałych mas soczewkowych. Przy nacinaniu torebki przedniej stosuje się następujące techniki: •otwieracza do konserw, która polega na nacinaniu torebki punkt przy punkcie, tak jak przy otwieraniu puszki, •koperty, która polega na liniowym nacięciu torebki przedniej – zaletą tej techniki jest fakt, że torebka przednia spełnia funkcje ochronne podczas kolejnych etapów operacji; jest ona usuwana na zakończenie zabiegu, •kapsuloreksja okrężna, polegająca na zerwaniu torebki przedniej, tak jak otwiera się opakowanie jogurtu – uzyskuje się w ten sposób stabilny woreczek soczewkowy. Zmętniałą soczewkę usuwa się najczęściej, stosując techniki: •wyparcia, polegającą na wypchnięciu jądra soczewki poprzez ucisk na ścianę gałki ocznej i wypłukaniu pozostałych mas, •na pętli, która polega na wprowadzeniu pętli pod jądro soczewki i usunięciu jej, a następnie wypłukaniu pozostałych mas, •rozkawałkowania, polegającą na mechanicznym rozkawałkowaniu jądra wewnątrz gałki ocznej i następnie wypłukaniu wraz z masami, •fakoemulsyfikacji – zaćma zostaje usunięta przy użyciu nowoczesnej techniki zwanej też chirurgią „małego cięcia”. Używając tylko znieczulenia miejscowego, wykonuje się cięcie schodkowe o długości ok. 3 mm w twardówce lub w rogówce. Następnie zaćma zostaje rozbita na mikroskopijne kawałeczki przy użyciu ultradźwięków o wysokiej energii i delikatnie wyssana z oka. Aby zastąpić usuniętą część, wszczepia się do gałki ocznej sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową. Dzięki zastosowaniu cięcia schodkowego rana operacyjna sama się szczelnie zamknie pod wpływem ciśnienia wewnątrzgałkowego operowanego oka. Znieczulenie miejscowe i samozamykające się cięcie przeniosło operację zaćmy na wyższy poziom. Dzięki tej metodzie większość pacjentów może prawidłowo widzieć wcześniej, zaraz po operacji. Obecnie w większości przypadków możliwy jest wczesny powrót do codziennych czynności, takich jak prowadzenie samochodu lub czytanie. Stosując znieczulenie miejscowe w postaci kropli do oczu, Inne techniki wewnątrztorebkowego usuwania zaćmy to: •wyparcie soczewki, polegające na jej wypchnięciu poprzez wywieranie ucisku na gałkę oczną, •usunięcie za pomocą przyssawek lub szczypczyków torebkowych (zabieg polega na uchwyceniu torebki specjalnymi szczypczykami i przy jednoczesnym ruchu rotacyjnym usunięciu soczewki), •liza (podanie enzymu do oka, rozpuszczanie więzadełek i następnie usunięcie soczewki). Zewnątrztorebkowe usunięcie zaćmy Jest to najczęściej obecnie stosowana technika operacyjna. Polega ona na 29 Farmakoterapia Farmakoterapia leczenia zależy od stanu gałki ocznej po operacji i może wynosić nawet 6 miesięcy. Ponieważ najczęściej wykonywana jest operacja zewnątrztorebkowego usunięcia zaćmy z implantacją soczewki tylnokomorowej, w oku pozostaje torebka tylna. Ulega ona z czasem mętnieniu i powstaje tzw. zaćma resztkowa, zwana też wtórną. Dochodzi do ponownego obniżenia ostrości wzroku. Jej poprawę uzyskuje się po przecięciu torebki tylnej, najczęściej przy zastosowaniu lasera. Rana pooperacyjna goi się w zależności od cięcia od 2 do 6 miesięcy. W tym okresie dochodzi też do stabilizacji pooperacyjnej wady wzroku i pacjent może dobrać szkła okularowe. unika się bolesnego ostrzykiwania oka, które opóźnia poprawę widzenia i może być przyczyną obrzęku oraz odbarwienia skóry. Implantacja soczewek wewnątrzgałkowych Usunięcie soczewki powoduje zmianę mocy optycznej gałki ocznej, silną nadwzroczność oraz wadę wzroku po operacji. Gdy drugie oko ma jeszcze soczewkę, pacjent staje się praktycznie jednooczny. Dlatego też obecnie wszczepia się, w trakcie operacji usunięcia zaćmy, sztuczne soczewki wewnątrzgałkowe, które mogą być: •przedniokomorowe, •fiksowane w źrenicy, •t ylnokomorowe. Soczewki przedniokomorowe wszczepiane są do komory przedniej oka, między rogówką a tęczówką. Część fiksująca umieszczona jest w kącie przesączania. Soczewki fiksowane w źrenicy przymocowywane są do tęczówki. 30 Obecnie stosowane są praktycznie soczewki tylnokomorowe, wszczepiane do torebki soczewki lub do bruzdy ciała rzęskowego, a więc znajdują się one między tęczówką a torebką soczewki. Najczęściej wszczepiane są soczewki jednoogniskowe. Oznacza to, że soczewka ma określoną moc optyczną, a pacjent najlepiej widzi z określonej odległości. Można również wszczepiać soczewki wieloogniskowe, które dają możliwość uzyskania stosunkowo dobrej ostrości wzroku w różnych odległościach obiektu od oka. Okres pooperacyjny Bezpośrednio po operacji pacjenci otrzymują leki działające miejscowo i ogólnie. Leki podawane miejscowo w postaci kropli do oczu to leki przeciwzapalne (glikokortykosteroidy lub niesteroidowe leki przeciwzapalne), antybiotyki, leki rozszerzające źrenicę, czasami leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe. Leki podawane ogólnie to glikokortykosteroidy lub niesteroidowe leki przeciwzapalne i antybiotyki. Czas Naturalne sposoby zapobiegania zaćmie Badania ostatnich lat ujawniły wiele przyczyn zmian zachodzących w oczach, m.in. powodujących zaćmę, degenerację plamki żółtej i nerwu ocznego. Wykazano, że w zdrowym oku poziom witaminy C jest 30–50 razy wyższy niż we krwi, zaś poziom glutationu i cynku 10 razy wyższy. W oczach dotkniętych zaćmą poziom tych związków jest bardzo niski. Witamina C jest znanym czynnikiem oksydoredukcyjnym, działającym jako antyoksydant dostarczany wraz z pożywieniem. Glutation jest wewnątrzustrojowym antyoksydantem, natomiast cynk jest składnikiem licznych enzymów znajdujących się w siatkówce, naczyniówce, rogówce i soczewce oka. Niedobór witaminy C w oczach, jak i w całym organizmie wskazuje na brak innych antyoksydantów, których organizm nie może sam zsyntetyzować – muszą więc być one dostarczane wraz z pożywieniem. Zaliczyć tu trzeba witaminę A i E, karotenoidy, bioflawonoidy, niektóre kwasy organiczne i aminokwasy oraz biopierwiastki. Niedobór glutationu wskazuje na niski poziom w organizmie jego własnych antyoksydantów – katalazy, koenzymu Q10, enzymu – dyzmutazy nadtlenkowej, kwasu alfa-liponowego. Obie grupy antyoksydantów, zarówno te, które są dostarczane z pożywieniem, jak i te syntetyzowane przez organizm, chronią nie tylko oczy, ale cały organizm przed atakiem wolnych rodników tlenkowych, powstających w organizmie w procesie przemiany materii; do której potrzebny jest tlen. Zdecydowana większość tlenu (99%) zostaje zużyta w procesach przemiany materii, natomiast pozostały 1% w wyniku różnych przemian przechodzi w tzw. rodniki nadtlenkowe, które są bardzo reaktywne, mogąc prowadzić do uszkodzenia komórek, procesów rakotwórczych itp., a w gałce ocznej uszkadzając ściany naczyń włosowatych, błony komórkowe, enzymy i struktury białkowe. Aby przeciwdziałać tym procesom, organizm otrzymuje z pożywieniem lub sam syntetyzuje tzw. antyoksydanty, czyli „zmiatacze wolnych rodników”, usuwające je z organizmu. Medycyna naturalna, z jej całościowym (holistycznym) podejściem do organizmu człowieka, traktuje przyczyny i skutki powstania zaćmy odmiennie od medycyny oficjalnej. Istnieją bowiem liczne dowody naukowe na to, że zaćma jest jedną z chorób degeneracyjnych, coraz bardziej rozpowszechniającą się w społeczeństwach o kulturze i standardzie życia typu zachodniego, oraz że przyczyną jej są czynniki żywieniowe i środowiskowe. Znaczna większość przetworzonych przemysłowo produktów spożywczych, np. rafinowane oleje roślinne i margaryny, cukier krystaliczny, mąka biała, napoje sztucznie słodzone i barwione, mięso peklowane itp., została zubożona lub całkowicie pozbawiona licznych substancji odżywczych, mających podstawowe znaczenie dla zdrowia naszych organizmów, takich jak błonnik, witaminy, biopierwiastki, enzymy, lecytyna. Amerykański ekspert Gary Todd przebywał wraz z grupą lekarzy w Etiopii i stwierdził, że jest to kraj ślepców, gdyż niemal każdy mieszkaniec w wieku 40 lat ma mniej lub bardziej zaawansowaną zaćmę. Przyczyną jest minimalne spożycie warzyw, co najmniej 35% ludności spo- żywa bowiem głównie sos z papryki na chlebie. Analogiczne obserwacje poczyniono w niektórych regionach Indii, Nepalu i Kaszmiru. W konkluzji podano, że jedną z głównych przyczyn tworzenia się zaćmy jest nie tylko zaawansowany wiek lub predyspozycje genetyczne, ale także niedobory substancji odżywczych. grywa istotną rolę w profilaktyce tego schorzenia. Badanie kliniczne, podczas którego przebadano 50 tysięcy kobiet w ciągu 8 lat, udowodniło, że spożywanie bogatego w luteinę szpinaku jest znacznie skuteczniejsze niż spożywanie warzyw bogatych w inne karotenoidy (w eksperymencie wykorzystano marchew, słodkie ziemniaki i przetwory owocowe przygotowane do przechowywania na zimę – we wszystkich tych produktach zawartość luteiny jest znikoma). Preparaty farmakologiczne wspomagające wzrok Oczy są szczególnie narażone na szkodliwe działanie czynników środowiska, np. promieniowanie ultrafioletowe. Wolne Borówka czernica także okazała się nierodniki, które powstają w tych okoliczno- zwykle interesującą rośliną. Jej lecznicze ściach, a także jako produkt uboczny działanie przypisuje się obecności flawoprocesów metabolicznych zachodzących noidów, witamin, kwasów organicznych, w naszym organizmie, mogą w znacznym polifenoli (antocyjanów) i innych związków stopniu uszkadzać nasz wzrok. Możemy chemicznych, które zmniejszają doleglisię przed tym obronić za pomocą prepa- wości wzrokowe typu krótkowzroczność ratów antyoksydacyjnych. Do ich licznej lub ślepota dzienna bądź spowodowane rodziny należy m.in. luteina. Jej zawartość osłabioną fotowrażliwością u diabetyków. w takich produktach jak szpinak, kaba- Działając przeciwzapalnie, zapobiegają czek, rabarbar jest 3–4 razy większa niż szkodliwemu wpływowi wolnych rodnibeta-karotenu. Amerykańscy naukowcy ków na oczy, pobudzają krążenie krwi, udowodnili, że luteina niezwykle sku- szczególnie w narządach wzroku, zwięktecznie utrudnia utlenianie tłuszczów, i to szając jej dopływ do siatkówki. W wyzarówno tych znajdujących się we krwi, niku tego naczynka włosowate stają się jak i w oku. Substancja ta wykazuje szcze- bardziej elastyczne, mniej kruche, lepiej gólne powinowactwo do gałki ocznej, się rozciągają, dzięki czemu czerwone gromadząc się w dwóch obszarach oka: ciałka krwi dostarczają oku koniecznych w plamce żółtej, stanowiącej najwraż- substancji odżywczych. liwszą część siatkówki, oraz w soczewce. Soczewka jest tą częścią oka, która mgr farm. Tomasz Mrozowski dość często ulega uszkodzeniom. Kontakt z wolnymi rodnikami wywołuje cały szeBIOLAN krople do oczu reg szkodliwych rePharm Supply akcji prowadzących do rozwoju zaćmy, Skład: 0,15% soli sodowej kwasu hialuronowego, chlorek sodu, zasaprzede wszystkim do dowy fosforan sodu, dwuzasadowy uszkodzenia białek fosforan sodu, woda oczyszczona. soczewki oka, które Biolan chroni, nawilża i powleka posą jej podstawowym wierzchnię oka, likwidując na długi składnikiem. Pewne czas dyskomfort oka spowodowany czynnikami mechanicznyprzewlekłe choromi (twarde lub miękkie soczewki kontaktowe), okulistycznymi procedurami diagnostycznymi, niekorzystnym oddziaływaniem by, jak np. cukrzyca, środowiska (klimatyzowane pomieszczenia, wiatr, zimno, dym również zwiększają papierosowy), jak również długotrwałą pracą obciążającą ryzyko wystąpienia narząd wzroku (monitor komputerowy, mikroskop, długotrwałe zaćmy. Wyniki ostatprowadzenie pojazdów). nich badań wskawww.pharmsupply.com.pl zują, że luteina od31