1Kor 15,1-58 - Ks. Mariusz Rosik

ks. Mariusz Rosik
Rysy eschatologicznego królestwa Bożego w Pawłowej nauce o
zmartwychwstaniu (1Kor 15,1-58)
W połowie trzeciego stulecia Dionizy, biskup Aleksandrii, odbył dość daleką drogę od
swej diecezji do zupełnie innej części Egiptu, by spróbować zaprowadzić porządek w
zamieszaniu, jakie zaczęła szerzyć książka jednego z tamtejszych biskupów. Główna teza
książki dotyczyła ziemskiego królestwa Chrystusa. Autor dowodził, że po paruzji nastąpi
ziemskie panowanie Chrystusa i ostateczne pokonanie zła, a dopiero potem Chrystus przekaże
swe królestwo Ojcu i nastanie ostatnia faza Bożego królowania – królestwo niebieskie1.
Wydaje się, że zasadnicze argumenty za tą tezą chiliaści, bo o nich tu mowa, czerpać mogli z
1Kor 15,20-282. Chiliazm, zwany także millenaryzmem, pojawił się wśród chrześcijan
przypuszczalnie pod wpływem apokaliptycznej myśli żydowskiej, zapisanej przede
wszystkim w księgach apokryficznych. Czy w oparciu o Pawłową naukę zapisaną w 1Kor
15,20-28, a nawet w całym rozdziale piętnastym, można wysnuć wniosek o ziemskim
panowaniu Chrystusa po paruzji?3 W jaki sposób apostoł narodów ukazuje w tym miejscu
swej korespondencji z chrześcijanami ideę królestwa Bożego?
Paweł apostoł w swoim pierwszym kanonicznym liście do chrześcijan korynckich
porusza wiele kwestii praktycznych, które bezpośrednio dotykają sytuacji wierzących
(podziały w gminie, małżeństwo, kwestia bezżeństwa, korzystanie z charyzmatów), ale
wypowiada się także na ważne tematy teologiczne (Eucharystia, Kościół, apostolstwo,
kwestie eschatologiczne). Wiele miejsca poświęca tematyce zmartwychwstania, zarówno
Chrystusa, jak i tych, którzy w Niego wierzą. Zagadnienie to wypełnia treść piętnastego
rozdziału 1Kor. Nie można utrzymywać, że ta część Pawłowej korespondencji z
Koryntianami bezpośrednio dotyczy problematyki królestwa Bożego; nie można jednak nie
zauważyć pewnych aspektów idei królestwa Bożego, bez wątpienia obecnych w Pawłowym
wywodzie – utrzymanym w większości w stylu diatryby – o zmartwychwstaniu. Aspekty te
ujawniają się tak w terminologii, jak i w teologii wywodu.
Starając się wydobyć z 1Kor 15,1-58 aspekty, które rysują Pawłową wizję królestwa
Bożego, zatrzymamy się najpierw nad terminologią królestwa, by następnie umiejscowić
poszczególne terminy w strukturze całego rozdziału. Te wstępne analizy pozwolą na
wskazanie tekstów dotyczących idei królestwa Bożego, które z kolei staną się przedmiotem
1
Euzebiusz, Historia Ecclesiastica VII, 24,4-6.
C.E. Hill, Paul’s Understanding of Christ’s Kingdom in I Corinthians 15:20-28, NovT 30 (1988) 4, 297.
3
Wielu autorów czasów nowożytnych przyjęło taką tezę. Są wśród nich np.: W.L.M. de Wette (Kurze Erklärung
der Briefe an die Korinther, Kurgefasstes exegetisches Handbuch zum Neuen Testament, II/2, Leipzig 1841,
132-133), P.W. Schmiedel (Der Briefe an die Thessalonicher und die Korinther, Hand-Kommentar zum Neuen
Testament, II/1, Freiburg 1891, 161), H.J. Holtzmann (Lehrbuch der neutestamentlichen Theologie, red. A.
Jürlicher, W. Bauer, II, Tübingen 1911, 227-228), W. Bousset (Die Religion des Judentums im
neutestamentlichen Zeitalter, Berlin 1906, 331) czy A. Schweitzer (The Misticism of Paul the Apostle, London
1956, 90-100).
2
badań egzegetycznych. Analiza egzegetyczna pozwoli wysnuć wnioski natury teologicznej,
dotyczące Pawłowego obrazu królestwa Bożego w 1Kor 15,1-58. Dla uzupełnienia tego
obrazu kolejnymi rysami, trzeba będzie także sięgnąć po kontekst analizowanych tekstów.
Wydaje się, że tak ukazana droga poniżej przeprowadzonych analiz pozwoli na nakreślenie
kilku aspektów królestwa Bożego, które zawarł apostoł narodów w tej części korespondencji
z chrześcijanami w Koryncie
1. Terminologia
Ideę królowania Boga wyrażają przede wszystkim terminy bezpośrednio odnoszące się
do rzeczywistości królestwa Bożego, a więc „król”, „królestwo”, „królować”, „królewski”, a
także wyrazy pokrewne, zarówno rzeczownikowe (np. „panowanie”, „władanie”), jak i
czasownikowe („panować”, „pokonać”, „poddać” – „być poddanym”)4. Uważna lektura 1Kor
15 pozwala wyłuskać z tekstu trzy terminy, które bezpośrednio wpisują się w pole
semantyczne problematyki królestwa Bożego, a to ze względu na rdzeń basile-. Po raz
pierwszy rdzeń ten pojawia się w w.24, gdzie mowa jest o przekazaniu przez Chrystusa
„królestwa / królowania” (basilei,a) Bogu i Ojcu. W kolejnym wierszu (w.25) Paweł
stwierdza konieczność „królowania” Bożego, które ujawni ostateczne pokonanie śmierci.
Tym razem apostoł sięga po czasownik o tym samum rdzeniu: basileu,ew. Po raz trzeci
wreszcie termin z pola semantycznego „królowania” pojawia się w w.50, w którym Paweł
argumentuje, iż żaden człowiek („ciało i krew”) nie jest w stanie sam z siebie posiąść
„królestwa Bożego” (basilei,a qeou/).
Terminy, które bezpośrednio wpisują się w ideę królowania Boga, choć nie posiadają
rdzenia basile-, to czasowniki „pokonać” (katargew) i „poddać” (u`potassw). Pierwszy z nich
pojawia się w w.24 i w.26, gdzie mowa jest o ostatecznym pokonaniu śmierci, drugi
natomiast występuje aż pięciokrotnie w zaledwie dwóch wierszach: dwa razy w w.27 i trzy w
w.28. Mowa jest w nich o poddaniu wszystkiego Chrystusowi i Bogu. Przebadanie znaczenia
tych terminów, zarówno zawierających rdzeń basile-, jak i im pokrewnych, pozwoli na
nakreślenie zasadniczych myśli dotyczących idei królestwa Bożego, prezentowanych przez
Pawła w piętnastym rozdziale 1Kor. Celem dokonania tej analizy należy najpierw dokładnie
przyjrzeć się rozmieszczeniu wspomnianych terminów w strukturze całego rozdziału, by
wyodrębnić mniejsze sekcje, które następnie staną się przedmiotem badań egzegetycznych.
2. Rozmieszczenie terminów „królowania” w strukturze 1Kor 15,1-58
Tematyka piętnastego rozdziału 1Kor oscyluje zasadniczo wokół idei
zmartwychwstania, przy czym Paweł naświetla tę ideę z dwu różnych stron: prowadzi
najpierw wywód na temat zmartwychwstania Chrystusa, ukazując absurdalność tez tych,
którzy twierdzą, że „nie ma zmartwychwstania” (w.12), a następnie przybliża problematykę
zmartwychwstania wierzących w Chrystusa, zarówno żyjących, jak i tych, którzy zakończyli
już swą ziemską pielgrzymkę5. Podjęcie tego wątku w korespondencji z Koryntianami
4
R. Deville, P. Grelot, Królestwo, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. K. Romaniuk,
Poznań – Warszawa 1973, 403-406.
5
W.H. Mare, 1 Corinthians, w: The Expositors Bible Commentary 10, red. F.E. Gaebelein, Grand Rapids 1984,
281.
podyktowane było względami duszpasterskimi6. Chrześcijanie zamieszkujący bimaris
Corinthia z jednej strony pretendowali do rozwijania w sobie nadprzyrodzonych darów, które
przyciągały ich uwagę (1Kor 14), z drugiej zaś nie byli ugruntowani w najbardziej
podstawowych prawdach wiary, do których należy przekonanie o zmartwychwstaniu
Chrystusa i tych, którzy w Niego uwierzą. Problematyczny był dla nich nie tylko fakt
zmartwychwstania, ale także sposób, w jaki się ono dokona. Odpowiadając na pytania i
rozwiewając wątpliwości adresatów listu Paweł odwołuje się najpierw do osobistego
doświadczenia spotkania z Chrystusem7. Wiara w zmartwychwstanie Chrystusa opiera się na
świadectwie tych, którzy spotkali Zmartwychwstałego. Apostoł samego siebie również
zalicza do tego grona, choć nazywa siebie „płodem poronionym” (evktrwma; w.8). W
konsekwencji apostoł argumentuje, że na fakcie zmartwychwstania Chrystusa zasadza się
chrześcijańska wiara w zmartwychwstanie wiernych (ww.12-34). Kontynuując według
logicznego porządku swój wywód, Paweł przechodzi do bardziej praktycznych kwestii i
wypowiada się na temat sposobu zmartwychwstania wiernych (ww.35-53). Swą refleksję
kończy eschatologicznym hymnem uwielbienia Boga za Jego zwycięstwo nad śmiercią, który
łączy z parenetycznym napomnieniem, by zawsze „zajmować się dziełem Pańskim”
(perisseu,ontej evn tw/| e;rgw| tou/ kuri,ou; w.58). W ten sposób, na bazie kryterium
tematycznego, można wyróżnić w 1Kor 15 cztery logicznie powiązane jednostki:
(1)
(2)
(3)
(4)
zmartwychwstanie Chrystusa i chrystofanie (15,1-11);
przyszłe zmartwychwstanie ciał (15,12-34);
sposób zmartwychwstania ciał (15,35-53);
eschatologiczny hymn i napomnienie (15,54-58)8.
Każda z tych jednostek posiada swoją własną strukturę, która może być wyodrębniona
dzięki wykorzystaniu już nie tylko kryterium tematyki, ale przede wszystkim dzięki kryterium
terminologicznemu. Nas interesują zasadniczo jednostki centralne, objętościowo największe
(ww.12-34 oraz ww.35-53), gdyż w nich rozmieszczone są terminy dotyczące królowania
Boga / Chrystusa oraz królestwa Bożego.
W sekcji 1Kor 15,12-34 Paweł rozwija argumentację za zmartwychwstaniem
wierzących, którą opiera na fakcie zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna swój wywód od
ukazania skutków negacji zmartwychwstania (ww.12-19). Jego refleksja odznacza się tu
następującą logiką: jeśli Chrystus zmartwychwstał, to w konsekwencji należy przyjąć także
zmartwychwstanie wierzących w Niego, a jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, to również i
wierzący w Niego nie mogą oczekiwać powstania z martwych, a ich wiara jest bezużyteczna.
Rozumowanie to jest słuszne także w odwrotnym kierunku: jeśli nie ma zmartwychwstania,
odrzucić należy także zmartwychwstanie Chrystusa, a skoro Chrystus nie powstał z
martwych, zbawienie nie ostało dokonane i wszyscy ludzie obciążeni są nadal grzechami.
Kolejny fragment tej sekcji stanowi zestawienie postaci Adama z postacią Chrystusa, które
6
K. Romaniuk, A. Jankowski, L. Stachowiak, Komentarz praktyczny do Nowego Testamentu, II, Poznań –
Kraków 1999, 160.
7
J. Murphy-O’Connor, Tradition and Redaction in 1Cor 15:3-7, CBQ 43 (1981) 589.
8
Taką stukturę piętnastego rozdziału 1Kor proponuje m.in.G.D. Fee (The First Epistle to the Corinthians, The
New International Commentary on the New Testament, Grand Rapids 1987, 713-717.
prowadzi Pawła do ukazania ostatecznego zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią w dniu paruzji
(ww.20-28). Apostoł sięga tu po argumentację zaczerpniętą ze Starego Testamentu (Ps 110,1 i
Ps 8,7)9. Sekcję tę można podzielić na dwie mniejsze jednostki: typologia Adam – Chrystus
(ww.20-23) oraz wizja ostatecznego zwycięstwa Boga, poparta argumentacją
starotestamentalną (ww.24-28). Przekonanie o zwycięstwie Chrystusa nad śmiercią pośrednio
ujawnia się w praktyce przyjmowania chrztu za zmarłych, która do dziś jest przyczyną wielu
kontrowersji wśród egzegetów (ww.29-30). Zakończenie sekcji stanowi wątek parenetyczny,
w którym apostoł piętnuje odrzucających wiarę w zmartwychwstanie (ww.31-34).
Terminologia dominująca w całym fragmencie 1Kor 15,12-34 dotyczy zmartwychwstania,
jednak w poszczególnych elementach struktury tekstu ulega ona zmianom:
- w ww.12-19 dominują terminy: „wzbudzać” (evgeirw), „zmartwychwstanie”
(avna,stasij), „zmarli” (nekroi);
- w ww.20-28 nacisk kładzie apostoł na terminy: „śmierć” (qa,natoj), „pokonać”
(katargew), „poddać” (u`potassw) oraz kilkukrotnie wzmiankuje postacie Chrystusa i Adama;
- w ww.29-30 dwukrotnie pojawiają się rzeczowniki „chrzcić” (baptizw) i „zmarli”
(nekroi);
- w ostatnim wreszcie module jednostki pojawiają się czasowniki o nachylenie
parenetycznym.
Używana przez Pawła terminologia nieco zmienia się w kolejnej jednostce, zapisanej
w 1Kor 15,35-53. Choć apostoł nadal kontynuuje wywód na temat zmartwychwstania
wierzących w Chrystusa, akcent zostaje przesunięty z samego faktu powstania z martwych na
sposób, w jaki fakt ten się dokona. Wydaje się, że wykorzystana przez autora terminologia, a
także wątki tematyczne, pozwalają wyodrębnić w całej jednostce trzy części ,które tworzą
schemat koncentryczny oparty o wzór A – B – A’. Poszczególne elementy strukturotwórcze
układają się w jednostce w następujący sposób:
A: Przemiana (ww.35-44a)
B: Typologia: Adam – Chrystus (ww.44b-49)
A: Przemiana (ww.50-53)10.
Z poprzednią jednostką obecna połączona jest poprzez wykorzystanie terminów:
wzbudzać” (evgeirw), „zmartwychwstanie” (avna,stasij), „zmarli” (nekroi), „śmierć” (qa,natoj)
oraz imion Adama i Chrystusa11. Nowość tematyki wprowadzone została przez częste użycie
rzeczownika „ciało” (sw/ma) oraz przymiotników „ziemski” (evpi,geioj), „niebieski”
(evpoura,nioj), „ziszczalny” (fqarto.j), „niezniszczalny”(a.fqarto.j), „zmysłowy” (yuciko,j) i
„duchowy” (pneumatiko,j).
Jak wynika z powyższego zestawienia elementów struktury 1Kor 15, terminologia
zamykająca się w polu semantycznym królowania („królowanie”, „królować”, „królestwo”)
występuje w dwóch głównych jednostkach rozdziału: ww.12-34 oraz ww.35-53.
9
Pawłowe wykorzystanie psalmów jest na wskroś chrystologiczne; J. Lambrecht, Paul’s Christological Use of
Scripture in 1Cor. 15.20-28, NTS 28 (1982) 526-527.
10
S. Grasso, Prima Lettera ai Corinzi, Nuovo Testamento – Commento esegetico e spirituale, Roma 2002, 172175.
11
W zestawieniu z imieniem Adama, „Chrystus” jawi się w użyciu Pawłowym jako imię własne.
Dokładniejsze usytuowanie tych terminów wskazuje w pierwszej jednostce na sekcję
mówiącą o ostatecznym zwycięstwie Boga nad śmiercią (ww.24-28), w której pojawiają się
cytaty Ps 110,1 i Ps 8,7, oraz - w jednostce drugiej - na sekcję dotyczącą przemiany
zniszczalnego w niezniszczalne (ww.50-53). W tych samych sekcjach pojawiają się także
terminy pośrednio łączące się z ideą królestwa Bożego („pokonać”, „poddać”), stąd łatwo
wywnioskować, że właśnie one winny stać się przedmiotem egzegezy, która ma prowadzić do
ukazania Pawłowego rozumienia idei królestwa Bożego w 1Kor 15,1-58.
3. Analiza egzegetyczna tekstów poruszających tematykę królestwa Bożego
Analiza egzegetyczna dwóch sekcji piętnastego rozdziału 1Kor (ww.24-28 oraz
ww.50-53), w których występują terminy należące do terminologii królowania, pozwolą na
wydobycie zasadniczych aspektów Pawłowej wizji królestwa Bożego nakreślonej w tej części
1Kor.
3.1. Królowanie Boga – królowanie Chrystusa (ww.24-28)
W ww.24-28 piętnastego rozdziału 1Kor występuje znaczne nagromadzenie
terminologii „królowania” Boga / Chrystusa. Chodzi zarówno o terminy z tematem basile(basilei,a, basileu,ew), oraz o terminy wpisujące się w ideę królowania: „pokonać” (katargew)
i „poddać” (u`potassw). Analiza egzegetyczna tych pięciu wierszy okazać się może bardzo
pomocna w nakreśleniu zasadniczych cech charakterystycznych rozumienia przez Pawła idei
królestwa Bożego w 1Kor 15.
Wychodząc od typologii Adam – Chrystus, apostoł kreśli przed chrześcijańskimi
mieszkańcami Koryntu obraz wydarzeń apokaliptycznych. Ciąg tych wydarzeń, które de facto
są już w stadium realizacji, składa się z czterech segmentów: (1) zmartwychwstanie
Chrystusa; (2) zmartwychwstanie tych, którzy „należą do Chrystusa w czasie Jego przyjścia”
(w.23b); (3) przekazanie królowania Bogu i Ojcu oraz (4) pokonanie wszelkiej
Zwierzchności, Władzy i Mocy12. Ta czteroetapowa sekwencja wydarzeń eschatologicznych
prowadzi do ostatecznego zniweczenia mocy śmierci i zapanowania wiecznotrwałego
królestwa Bożego13.
Wszystkie wydarzenia czasów ostatecznych, których celem jest zaprowadzenie
królestwa Bożego, zasadzają się na fakcie zmartwychwstania Chrystusa. To On jako pierwszy
pokonał śmierć i przez ten fakt utorował drogę do zbawienia dla wszystkich, którzy w Niego
uwierzą. Warunkiem zmartwychwstania ku życiu wiecznemu jest przynależność do
Chrystusa. Paweł wyraża go słowami: oi` tou/ Cristou/ evn th/| parousi,a| auvtou/ (dosłownie: „ci
Chrystusa w Jego paruzji”; w.23b)14. Przynależność do Chrystusa zasadza się na wierze15.
Zasadę tę postawił Paweł już wcześniej przed swymi czytelnikami. Mówiąc o podziałach,
12
J. Lambrecht, Paul’s Christological Use of Scripture in 1Cor. 15.20-28, 511.
Niektórzy egzegeci utrzymują, że wymienianie przez Pawła poszczególnych etapów realizacji królestwa
Bożego niekoniecznie przyjmuje porządek chronologiczny; A.Plummer, A Critical and Exegetical Commentary
on the First Epistle of St. Paul to the Corinthians, ICC, Edinburgh 19292, 354.
14
Zdaniem M. Zerwicka i M. Grosvenor, apostoł przez przynależność do Chrystusa rozumie „mystical union of
Christians with Christ their Head”, A Grammatical Analysis of the Greek New Testament, Roma 1996, 529.
15
A. Johnson, Firstfruits and Death’s Defect: Metaphor in Paul’s Rhetorical Strategy in 1Cor 15:20-28, WW 16
(1996) 458.
13
które rozdzierają gminę koryncką, argumentował za jednością: „wszystko jest wasze, wy zaś
Chrystusa, a Chrystus – Boga” (3,22b-23). Przynależeć do Chrystusa oznacza także posiadać
Jego Ducha: „Wy jednak nie żyjecie według ciała, lecz według Ducha, jeśli tylko Duch Boży
w was mieszka. Jeżeli zaś ktoś nie ma Ducha Chrystusowego, ten do Niego nie należy” (Rz
8,9). Zgodnie ze swoją myślą apokaliptyczną, wyrażaną także w innych listach, Paweł wiąże
nierozerwalnie zmartwychwstanie wiernych z paruzją Chrystusa. Mieszkańców Tesalonik
przekonywał: „Sam bowiem Pan zstąpi z nieba na hasło i na głos archanioła, i na dźwięk
trąby Bożej, a zmarli w Chrystusie powstaną pierwsi” (1Tes 4,16). Apostoł jednak nie chce w
tym miejscu kreślić całościowej nauki o czasach ostatecznych. Pomija na przykład wzmiankę
o Bożym sądzie, a także o zmartwychwstaniu ku wiecznemu potępieniu tych, którzy odrzucili
Chrystusa. Akcent w obecnym wywodzie położony jest na zmartwychwstanie tych, którzy
przez wiarę należą do Chrystusa. Dokona się ono w chwili paruzji i będzie częścią zbawczego
planu pokonania śmierci i osobowych mocy zła. Mówiąc o pokonaniu śmierci, używa Paweł
aorystu (w.26), co oznacza, że będzie to jednorazowy akt, nie zaś długotrwały proces16.
Poglądy Pawła co do zmartwychwstania sprawiedliwych sytuują się tu zresztą na linii
przekonań żydowskich, wyrażonych w tradycji pozabiblijnej (2Mch 7, 9. 14. 23. 29. 36; 12,
43-44; Ps. Sal. 3, 16; 14, 2; Ant. 18, 14; Bell. 2, 163; Ap. Bar. 50, 1 - 51, 6). Warto przytoczyć
w tym kontekście przeświadczenie apokryficznej Apokalipsy Barucha syryjskiej:
„Stanie się później, kiedy wypełni się czas przyjścia Mesjasza i odda w chwale tym wszystkim,
którzy zasnęli w nadziei, że zmartwychwstaną. Stanie się w owym czasie, kiedy otworzą się zbiorniki,
w których strzeżono liczbę dusz sprawiedliwych. Wyjdą one i ukaże się mnóstwo dusz razem w jednym
zgromadzeni jednocześnie. Będą się cieszyć pierwsi, a ostatni nie będą zasmuceni. Wiedzą bowiem, że
przyjdzie czas, o którym powiedziano, że jest końcem czasów. Dusze zaś bezbożników, gdy ujrzą to
wszystko – jeszcze bardziej będą zazdrościć. Wiedzą bowiem, że gdy przyjdzie na nich udręka, to
przyjdzie także ich zguba” (Ap. Bar. 30,1-5)17.
W swej eschatologicznej wizji Paweł idzie jednak zdecydowanie dalej niż autorzy
judaistycznych pism apokryficznych: nie zatrzymuje się jedynie na ostatecznej walce dobra ze
złem i zwycięstwie Boga, lecz interpretuje owo zwycięstwo w kategoriach chrystologicznych.
Apokaliptyka Pawłowa jest na wskroś chrystologiczna. Poprzez „koniec” (te,loj; w.24a),
który nastąpi, rozumie Paweł „wypełnienie”18. Owo wypełnienie obejmuje dwa akty:
przekazanie królowania (basilei,a) Bogu i Ojcu oraz pokonanie (katargew) Zwierzchności,
Władzy i Mocy19. W jednym tylko wierszu (w.24) pojawiają się dwa wyrazy należące do
16
W.F. Orr, J.A. Walther, I Corinthians. A New Translation, Introduction with a Study of the Life of Paul, Notes,
and Commentary, The Anchor Bible 32, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland 1976, 333.
17
Więcej materiału na temat idei zmartwychwstania w apokryfach zob.: R.N. Longenecker, Studies in Paul,
Exegetical and Theological, New Testament Monographs, Sheffield 2004, 194-200.
18
R. Fabris, Prima Lettera ai Corinzi. Nuova versione, introduzione e commento (I Libri Biblici. Nuovo
Testamento 7), Torino 1999, 204.
19
Jeszcze około wiek temu wielu egzegetów pod pojęciem te,loj rozumiało ostateczne zmartwychwstanie.
Pawłowe stwierdzenie: „Wreszcie nastąpi koniec” (w.24a) rozumieli oni jako stwierdzenie, iż wreszcie nastąpi
definitywne zmartwychwstanie wszystkich zmarłych, w tym również niewierzących w Chrystusa. Tymczasem
nowsze badania wykazują, że termin te,loj ma raczej znaczenie czasowe: „[…] Paul expressly defines ‘the end’
not as the time of another resurrection but as the time when the Son submits himself and his pacified Kingdom to
terminologii królowania. Ideę przekazania przez Chrystusa królestwa Bogu i Ojcu wyraża
Paweł za pomocą czasownika „przekazać” (paradidwmi), natomiast ideę pokonania mocy zła
– za pomocą czasownika „pokonać” (katargew), użytego w formie aorystu. Wybór takiej
właśnie formy jasno wskazuje na fakt, że zwycięstwo to będzie absolutne i ostateczne. Siły
przeciwne panowaniu Bożemu określa apostoł jako „Zwierzchność, Władza i Moc” (por. Rz
8,38; Ef 1,21; 6,12; Kol 1,16; 2,10.15).
Motyw zwycięstwa Chrystusa i Jego królowania rozwija Paweł w oparciu o cytaty z
dwóch psalmów (110,1 i 8,7): „Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich
nieprzyjaciół pod swoje stopy. Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. Wszystko
bowiem rzucił pod stopy Jego” (ww.25-27a)20. Gwarancją zwycięstwa Chrystusa jest Jego
zmartwychwstanie. Nastąpi ono jednak dopiero wtedy, gdy pokonani zostaną Jego
nieprzyjaciele. Paweł zalicza do nich śmierć oraz moce ciemności określane jako
Zwierzchności, Władzę i Moc. Zwycięstwo Chrystusa zostanie więc poprzedzone walką z
siłami zła. Również i ten motyw znany jest doskonale żydowskiej tradycji apokaliptycznej.
Autor Czwartej Księgi Ezdrasza zapowiada następujące wydarzenia: „Krew będzie kapać z
drzewa, kamień wołać będzie; wzburzą się narody i gwiazdy się pozamieniają […]. Morze
Sodomskie wyrzuci ryby i w nocy wyda głos, którego nikt nie rozumie; wszyscy zaś jego głos
posłyszą. Na wielu miejscach otworzą się przepaści i ogień gęsto będzie spadać, a dzikie
zwierzęta opuszczą swe legowiska” (5, 5-8). Kontynuuje ten obraz w słowach: „W owym
czasie przyjaciele będą zwalczali nieprzyjaciół jak wrogów, ziemia zadrży ze strachu i zadrżą
ci, którzy na niej mieszkają, źródła ustaną i nie popłynie w nich woda przez trzy godziny” (6,
24).
Paweł sięga po psalm uznany przez pierwszych chrześcijan za mesjański i odnosi do
Chrystusa słowa, które psalmista przypisuje Bogu zwracającemu się do Mesjasza z rodu
królewskiego: ^yl,(g>r;l. ~doåh] ^yb,ªy>ao÷ tyviîa'-d[; (Ps 110,1). Apostoł idzie w tłumaczeniu za
LXX: ou- qh/| pa,ntaj tou.j evcqrou.j u`po. tou.j po,daj auvtou/; tekst hebrajski mówi bowiem o
„podnóżku” stóp Mesjasza21. Sam Jezus w rozmowie z faryzeuszami podważającymi Jego
mesjańskie posłannictwo, stosował tę wyrocznię do siebie: „Jakżeż więc Dawid natchniony
przez Ducha może nazywać Go Panem, gdy mówi: Rzekł Pan do Pana mego: Siądź po
prawicy mojej, aż położę Twoich nieprzyjaciół pod stopy Twoje. Jeśli więc Dawid nazywa
Go Panem, to jak może być tylko jego synem?” (Mt 22,43-45)22. Tekst hebrajski w pewnym
sensie bardziej oddaje wrogość, jaka panuje pomiędzy Mesjaszem a jego nieprzyjaciółmi,
gdyż przywołując obraz podnóżka, odwołuje się tym samym do zwyczajów panujących na
starożytnym Bliskim Wschodzie. Podnóżki tronów królewskich niejednokrotnie
przedstawiały wizerunki najbardziej zaciekłych wrogów króla. Natchnieni autorzy ksiąg
the Father and when God becomes ‘all in all’”; C.E. Hill, Paul’s Understanding of Christ’s Kingdom in I
Corinthians 15:20-28, 309.
20
Możliwe, że kompilacja obydwu cytatów była już ustabilizowana zanim apostoł przejął ją do swej
argumentacji; C.E. Hill, Paul’s Understanding of Christ’s Kingdom in I Corinthians 15:20-28, 313.
21
„Paul cites with much freedom, he changes the source text and rewrites it in function of his Christology. From
the resurrection onward Christ is reigning and the purpose of this kingship is the subjection of all enemies. This
is the main part of Paul’s thesis (vv.23-24) which he proves by means of scripture: it is contained in God’s plan”;
J. Lambrecht, Paul’s Christological Use of Scripture in 1Cor. 15.20-28, 507.
22
Por. Mk 12,35-37.
Nowego Testamentu również odnoszą zapowiedź psalmisty do Chrystusa, czyli Mesjasza.
Czyni tak Piotr w dniu Pięćdziesiątnicy, podczas swej pierwszej przemowy, która stała się
przyczynkiem nawrócenia około trzech tysięcy osób (Dz 2,34-35); aluzję do Ps 110,1 czyni
Paweł, gdy pyta retorycznie Rzymian, czy Chrystus może wydać wyrok potępienia na tych, za
których poniósł śmierć (Rz 8,34); mówi o tym także Piotr apostoł, gdy przekonuje swych
czytelników, że Chrystus zasiada po prawicy Ojca (1P 3,22); tę samą interpretację mesjańską
– i to dwukrotnie – nadaje Ps 110,1 autor Hbr (1,13 oraz 10,12-13)23. Również w myśli
apokryficznej pojawia się motyw zasiadania Mesjasza na królewskim tronie. Wyrazem tego
przekonania może być fragment Księgi Henocha etiopskiej: „W owych dniach Wybrany
zasiądzie na swym tronie i usta jego wyjawią wszystkie tajemnice mądrości, bo Pan Duchów
wyjawił mu je i uwielbił go” (51,3). Także autor Psalmów Salomona stwierdza o
oczekiwanym Mesjaszu:
„On jest sprawiedliwym królem, ustanowionym przez Boga nad nimi,
i nie będzie w tych dniach pośrodku nich nieprawości,
bo wszyscy staną się świętymi, a ich królem - Mesjasz Pan” (Ps. Sal. 17, 32).
Drugi cytat, który Paweł interpretuje chrystologicznie, pochodzi z Ps 8,7:
wyl'(g>r;-tx;t;(
hT'v;ä lKo. Apostoł również wydaje się sięgać po grecki przekład LXX, choć w tym wypadku
greckie tłumaczenie jest dosłownym przekładem tekstu hebrajskiego: pa,nta ga.r u`pe,taxen u`po.
tou.j po,daj auvtou/. Redakcyjnym dodatkiem apostoła jest partykuła ga.r, której brak w BH i
LXX. Chrystologiczna interpretacja sformułowania „wszystko poddał pod jego stopy” jest
obecna w innych pismach Pawła24. Ujawnia ją adresatom Listu do Efezjan: „I wszystko
poddał pod Jego stopy, a Jego samego ustanowił nade wszystko Głową dla Kościoła, który
jest Jego Ciałem, Pełnią Tego, który napełnia wszystko wszelkimi sposobami” (1,22-23; por.
Ef 3,21). Na tej samej linii interpretacyjnej umieścić należy wywody autora Hbr: „Wszystko
poddałeś pod jego stopy. Ponieważ zaś poddał Mu wszystko, nic nie zostawił nie poddanego
Jemu. Teraz wszakże nie widzimy jeszcze, aby wszystko było Mu poddane” (2,8). Panowanie
Chrystusa określone zostało jako panowanie nad „wszystkim” (pa,nta)25, co oznacza, że ma
ono wymiar powszechny i kosmiczny26. Jest to jednocześnie panowanie, które nie może być
rozdzielone od panowania Boga.
Ostateczny porządek zaprowadzony zostanie poprzez poddanie wszystkiego
Chrystusowi, a następnie poddanie Bogu samego Chrystusa: „A gdy już wszystko zostanie
23
Zgodnie z apokryficzną Księgą Henocha (9,16-38), Mesjasz przybędzie na ziemię w dniu sądu ostatecznego.
Inne pisma judaistyczne (Syb. 3, 652-656; Ps. Sal. 17, 24. 26. 27. 31. 38. 39. 41) wyrażają przekonanie, że
Mesjasz pojawi się przed owym sądem. W każdym razie w żydowskich przekonaniach Mesjasz jest zawsze
postacią ludzką, nie jest samym Bogiem. Nawet tam, gdzie nazywa się Mesjasza Synem Bożym (Hen. Et. 105, 2;
4Ezdr. 7, 28-29; 13, 32. 37. 52), czyni się tak dlatego, że przypisuje się Mu pewne boskie dary i prerogatywy.
24
Pawł chętnie sięga po Ps 8,7, by ukazać wywyższenie Chrystusa: „Paul and others evidently fund in Ps. 8.6b
[w innej numeracji – 7b – przyp. mój] an appriopriate description of Jesus’ exaltation (most clearly in 1 Cor.
15.27)”; J.D.G. Dunn, The Theology of Paul the Apostle, London – New York 20054, 210.
25
„Wszystko” rozumiane w kontekście 1Kor 15,54-58 oznacza śmierć, grzech i Prawo; A.C. Thiselton, The
First Epistle to the Corinthians. A Commentary to the Greek Text, The New International Greek Testament
Commentary, Grand Rapids – Cambridge 2000, 1239.
26
R. Fabris, Prima Lettera ai Corinzi. Nuova versione, introduzione e commento, 205.
Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał wszystko, aby
Bóg był wszystkim we wszystkich” (w.28). Używając terminologii poddaństwa, która jest
jednocześnie terminologią królowania, Paweł ukazuje relację Chrystus – Bóg. Bogu, który
jest Ojcem (w.24), Syn – Mesjasz poddaje swoje królestwo. Aż pięciokrotnie w ww.27-28
użyty jest czasownik „poddać” (u`potassw). Chrystologia Pawła jawi się tu jako na wskroś
teocentryczna. Ostatecznym celem wydarzeń apokaliptycznych jest doprowadzenie do
całkowitego i pełnego panowania (królowania) Boga, który będzie „wszystkim we
wszystkich”27. Podobnego sformułowania używa apostoł w Kol, jednak tylko w odniesieniu
do osób: „A tu już nie ma Greka ani Żyda, obrzezania ani nieobrzezania, barbarzyńcy, Scyty,
niewolnika, wolnego, lecz wszystkim we wszystkich jest Chrystus” (Kol 3,11; por. Rz 11,36;
Kol 1,16-17; Ef 1,23).
Podsumowując tę część naszych rozważań egzegetycznych, dokonywanych pod kątem
idei królestwa Bożego, należy stwierdzić, że Paweł mówi w ww.24-28 o ostatecznej fazie
tego królestwa. Jest to faza zwycięstwa dokonanego przez Chrystusa nad siłami zła i nad
śmiercią. Wszystko zostanie podporządkowane panowaniu Chrystusa i panowaniu Ojca28.
Dokona się to w dniu paruzji, kiedy to wierzący w Chrystusa zmartwychwstaną ku życiu
wiecznemu. O przynależności do królestwa decyduje wiara, której integralną częścią jest
przekonanie o zmartwychwstaniu Chrystusa.
3.2. Przemiana zniszczalnego w niezniszczalne (ww.50-53)
Kreśląc przed Koryntianami obraz przemiany, jakiej spodziewać się może każdy
wierzący w Chrystusa, apostoł dobitnie stwierdza, że żaden ludzki wysiłek nie jest w stanie
zapewnić osiągnięcia królestwa Bożego: „Zapewniam was, bracia, że ciało i krew nie mogą
posiąść królestwa Bożego, i że to, co zniszczalne, nie może mieć dziedzictwa w tym, co
niezniszczalne” (w.50)29. Właśnie w tym zapewnieniu pojawia się kolejne użycie przez Pawła
terminu basilei,a. Sformułowanie „ciało i krew” (sa.rx kai. ai-ma) jest semityzmem
oznaczającym człowieka (por. Mt 16,17).30 Paweł, jako dawny faryzeusz, doskonale zdaje
sobie sprawę, że poprzez ludzki wysiłek – czyli nie poprzez pełnienie uczynków Prawa –
człowiek osiąga zbawienie. W swoich listach podkreśla tę prawdę wielokrotnie. Wystarczy
przypomnieć dwa fragmenty: „Sądzimy bowiem, że człowiek osiąga usprawiedliwienie przez
wiarę, niezależnie od pełnienia nakazów Prawa” (Rz 3,28) oraz „A jednak przeświadczeni, że
człowiek osiąga usprawiedliwienie nie przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków, lecz
jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa, my właśnie uwierzyliśmy w Chrystusa Jezusa, by
osiągnąć usprawiedliwienie z wiary w Chrystusa, a nie przez wypełnianie Prawa za pomocą
uczynków, jako że przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków nikt nie osiągnie
usprawiedliwienia” (Ga 2,16). O ile na drodze faryzejskiej gorliwości Paweł dążył do
osiągnięcia królestwa Bożego poprzez ludzki wysiłek pełnienia uczynków nakazanych przez
27
A.C. Thiselton, The First Epistle to the Corinthians. A Commentary to the Greek Text, 1238-1239.
W.H. Mare, 1 Corinthians, 291.
29
G.D. Fee, The First Epistle to the Corinthians, 797.
30
Sformułowanie sa.rx kai. ai-ma można rozumieć dwojako: „On the one hand, this could refer to the
composition of the present body; a body so composed cannot enter the Eschaton. Very likely a dimension if this
understanding must be included. On the other hand, […] it means ‘the living’ in contrast to ‘the dead’; the living
cannot enter the kingdom as they are”; G.D. Fee, The First Epistle to the Corinthians, 799.
28
Prawo, o tyle po wydarzeniu pod bramami Damaszku zdał sobie sprawę, że zbawienia, a więc
także udział w królestwie Bożym jest łaską. Przystęp do tej łaski daje wiara w Jezusa
Chrystusa.
Kolejna deklaracja ma charakter profetyczny. Apostoł ogłasza Koryntianom
„tajemnicę” (musth,rion). Jej treść zapisana została w różnych wersjach, które odbijają
zapewne interwencje redakcyjne kopistów. Różne manuskrypty zawierają różne lekcje. I tak
B, D, K, P, wersje syryjskie (p, h), wersje koptyjskie (sa, bo) mają: „nie pomrzemy, lecz
wszyscy będziemy odmienieni”. Kopistom jednak wydało się zupełnie naturalne, że taką
lekcję należy przekształcić po śmierci apostoła. Zmiany szły w różnych kierunkach. Orygenes
i p46 czytają: „nie wszyscy pomrzemy, nie wszyscy bowiem będziemy odmienieni”. Ggr ma:
„więc pomrzemy, nie wszyscy bowiem będziemy odmienieni”; podobnie czyta ‫ א‬oraz C:
„pomrzemy, nie wszyscy bowiem będziemy odmienieni. Najtrudniejszą lekcję proponują
Marcjon, Tertulian, Ambroży czy Augustyn: „zmartwychwstaniemy, nie wszyscy bowiem
będziemy odmienieni”. Najpewniejsza jednak lekcja brzmi: „nie wszyscy pomrzemy,
wszyscy jednak będziemy odmienieni”31. Pytania zupełnie podobne do tych, jakie stawiali
sobie Koryntianie, zadawali Żydzi oczekujący nadejścia Mesjasza: „W jakiej postaci dożyją
żywi w Twoim dniu? Albo dokąd przetrwa ich sława, która będzie później? Czy przywrócą
ich aktualną figurę? Czy ich członki ubiorą, które obecnie trwają w złym i które popełniają
zło? A może zmienisz te rzeczy, które były w świecie takim jak ich?” (Ap. Bar. syr. 49,2-3).
Odmiana, którą jako tajemnicę Paweł obwieszcza Koryntianom, wynika z faktu
przyjęcia zmartwychwstania Chrystusa32. To właśnie On przekształci ciała doczesne na
chwalebne: „Nasza bowiem ojczyzna jest w niebie. Stamtąd też jako Zbawcy wyczekujemy
Pana naszego Jezusa Chrystusa, który przekształci nasze ciało poniżone, na podobne do
swego chwalebnego ciała, tą potęgą, jaką może On także wszystko, co jest, sobie
podporządkować” (Flp 3,20-21). Przemiana żyjących dokona się jednocześnie ze
zmartwychwstaniem umarłych. Sygnałem do niej będzie dźwięk trąby. Motyw ten jest częścią
scenariusza apokaliptycznego (Mt 24,31). Konieczność takiej przemiany stwierdza Paweł w
ostatnim wierszu sekcji: „Trzeba, ażeby to, co zniszczalne, przyodziało się w
niezniszczalność, a to, co śmiertelne, przyodziało się w nieśmiertelność” (w.53). W
sformułowaniu tym kryje się swoiste napięcie: z jednej strony apostoł podkreśla ciągłość
pomiędzy ziemskim życiem człowieka a jego życiem po zmartwychwstaniu, z drugiej zaś
podkreśla konieczność przemiany33.
Podsumowując zauważamy, że w 1Kor 15,50-53 Paweł stwierdza, iż niemożliwe jest,
aby człowiek o własnych siłach osiągnął królestwo Boże. Osiągną je ci, którzy zostaną
„odmienieni” przez łaskę Boga. Odmiana ta polega na zamianie tego co śmiertelne i
31
B.M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament, Stuttgart 19942, 502-503; A.C. Perriman,
Paul and the Parousia: 1 Corinthians 15.50-57 and 2 Corinthians 5.1-5, NTS 35 (1989) 515; J. Gillman, A
Thematic Comparison: 1 Cor 15:50-57 and 2 Cor 5:1-5, JBL 107 (1988) 442-444.
32
G.D. Fee, The First Epistle to the Corinthians, 800-801.
33
Komentarzem do tego Pawłowego wiersza może być fragment listu Do Autolika Teofila z Antiochii: „Gdy
zżujesz z siebie śmiertelność i obleczesz się w nieśmiertelność, wtedy zobaczysz Boga w tej mierze, w jakiej na
to zasłużyłeś. Bóg bowiem obudzi twoje ciało jako nieśmiertelne wraz z duszą i wówczas stawszy się
nieśmiertelnym zobaczysz Nieśmiertelnego, jeśli teraz Mu wierzysz” (Do Aut. 1, 7).
zniszczalne w to, co nieśmiertelne i niezniszczalne34. Nieśmiertelność (wiecznotrwałość) i
niezniszczalność to dwie spośród licznych cech eschatologicznego królestwa Bożego.
4. Kontekst
Postępując za słuszną zasadą hermeneutyczną, iż każdy tekst winien być czytany w
kontekście, gdyż kontekst wpływa na właściwą interpretację, sięgnijmy teraz po fragmenty
1Kor, które otaczają obydwie sekcje zawierające terminologię królowania. Przyjrzenie się
treści tych fragmentów (już bez szczegółowej analizy egzegetycznej) pozwoli na nieco
głębsze odczytanie aspektów idei królestwa Bożego w 1Kor 15.
4.1. Wiara w zmartwychwstanie Chrystusa u źródeł przynależności do królestwa
(ww.1-23)
Paweł rozpoczyna swój wywód na temat zmartwychwstania od przypomnienia
głoszonej przez niego wśród Koryntian Ewangelii. Sednem dobrej nowiny jest prawda,
Chrystus pokonał śmierć poprzez swoje zmartwychwstanie, a następnie ukazywał się swoim
uczniom35. Paweł układa listę tych, którzy byli świadkami chrystofanii. Są na niej Kefas,
Dwunastu, więcej niż pięćset „braci”, Jakub, apostołowie i wreszcie sam Paweł. Trzeba
jednak zdać sobie sprawę, że ukazanie się Chrystusa Pawłowi nie było w sensie ścisłym
chrystofanią. Za chrystofanię uznać należy te objawienia się Chrystusa zmartwychwstałego,
które miały miejsce po zmartwychwstaniu do wniebowstąpienia. Przez te czterdzieści dni
Chrystus ukazywał się uczniom, ci zaś mogli Go dotykać, rozmawiać z Nim czy jeść
wspólnie posiłek. Wydarzenie pod Damaszkiem ma inny charakter: jest mistyczną wizją,
której doświadczył Szaweł z Tarsu36. Właśnie dlatego autor 1Kor nazywa siebie „płodem
poronionym” (w.8). W każdym razie Ewangelia, którą Paweł przypomina swym czytelnikom,
prowadzi do zbawienia, czyli do ostatecznego królestwa Bożego.
Zmartwychwstanie Chrystusa jest przełomowym momentem dziejów zbawienia, w
którym zakotwicza się także zmartwychwstanie wiernych. Odrzucenie zmartwychwstania
czyni wiarę „próżną” i sprawia, że ludzie nadal pozostają w swoich grzechach. Oznaczałoby
to, że nie mogą wejść na drogę zbawienia, czyli osiągnąć królestwa Bożego.
4.2. Chrzest warunkiem przynależności do królestwa Bożego (ww.29-34)
Paweł nie mówi wprost o chrzcie jako warunku zbawienia, a więc także
odziedziczenia królestwa Bożego, jednak odwołuje się do praktyki „chrztu za zmarłych”,
która była znana mieszkańcom gminy. Apostoł pyta retorycznie: […] czegoż dokonują ci, co
przyjmują chrzest za zmarłych? Jeżeli umarli nie zmartwychwstają, to czemuż za nich chrzest
przyjmują?” (ww.29-30). Pytania te implikują przyjęcie przeświadczenia, że właśnie chrzest
34
B.J. Malina, J.J. Pilch, Social – Science Commentary on the Letters of Paul, Minneapolis 2006, 128.
Dziwnym może wydać się fakt, że Paweł nie wspomina o pustym grobie, lecz jedynie o pogrzebie
zmartwychwstaniu Jezusa. „Prawdą jest jednak, że odwoływania się do faktu pustego grobu Paweł nie uważa ani
za użyteczne, ani za konieczne do umocnienia wiary w zmartwychwstanie Jezusa. Fakt, że kerygmat
chrześcijański nie mówi wyraźnie o pustym grobie […] nie umniejsza w niczym jego wartości, ponieważ łatwo
wyjaśnić to milczenie”; K. Romaniuk, Wiara w zmartwychwstanie, pusty grób i pojawienie się
zmartwychwstałego Chrystusa (AL 6), Katowice 1981, 57.
36
J. Murphy-O’Connor, Tradition and Redaction in 1Cor 15:3-7, CBQ 43 (1981) 589
35
leży u źródeł zbawienia, a w związku z tym także oczekiwania na zmartwychwstanie. Sama
praktyka chrztu za zmarłych nie jest jasna. Egzegeci gubią się w gąszczu przypuszczeń. Czy
chodzi o chrzest zastępczy, przyjmowany w imieniu zmarłych?37 Czy może chodzi po prostu
o zwykły chrzest, nazwany tu „chrztem za zmarłych”, by podkreślić, że jest on koniecznym
warunkiem powstania z martwych ku życiu wiecznemu? A może chodzi o chrzest
przyjmowany „przez wzgląd na zmarłych”, którzy za życia modlili się o jego nawrócenie38?
Możliwości jest o wiele więcej, jednak każda z nich zasada się na przekonaniu, że chrzest jest
warunkiem zmartwychwstania, a więc pośrednio także warunkiem odziedziczenia królestwa
Bożego39.
4.3. Zmartwychwstanie wiernych realizacją królestwa Bożego (ww.35-49)
Odpowiadając na pytania, które apostoł sam sobie stawia, zgodnie z zasadami
diatryby: „A jak zmartwychwstają umarli? W jakim ukazują się ciele?” (w.35), Paweł stara
się przybliżyć Koryntianom naturę ciała po zmartwychwstaniu. Jest to więc ciało, które
uczestniczyć będzie w ostatecznym królestwie Bożym. Paweł określa je terminami:
„niezniszczalne” (evn avfqarsi,a|; w.42), „chwalebne” (evn do,xh|; w.43), „mocne” (evn duna,mei;
w.43) oraz „duchowe” (pneumatiko,n; w.44)40. Tymczasem ziemskie ciało, śmiertelne, jest
przez apostoła określane jako „zniszczalne”, „niechwalebne”, „słabe” oraz „zmysłowe”. Z
przeciwstawieniem tych dwu rodzajów ciał koreluje typologia Adam – Chrystus. Pierwszy z
nich reprezentuje ludzi „ziemskich”, drugi – „niebieskich”. Paweł odwraca tu kolejność, która
znana była wyznawcom judaizmu tamtych czasów. Według Filona z Aleksandrii człowiek
„niebieski”, o którym mówi Rdz 1,26-27 był najpierw, a dopiero w następnej kolejności
pojawił się człowiek jako „dusza żyjąca” (Rdz 2; por. Allegr. Int. 1,31-32; 2,4-5)41.
Adam jest więc symbolem życia fizycznego, Chrystus – duchowego. Ten, kto osiągnie
życie wieczne po zmartwychwstaniu, a więc ten, kto wejdzie do ostatecznego królestwa
Bożego, będzie nosić w sobie „obraz [człowieka] niebieskiego” (w.49).
4.4. Cechy królestwa Bożego – niezniszczalność, nieśmiertelność, zwycięstwo (5458)
37
Za taką interpretacją opowiada się H. Conzelmann (1 Corinthians, Philadelphia 1975, 275) i C. Senat (La
première épître de saint Paul aux Corinthiens, Neuchatel 1979, 201); por. J. Murphy-O’Connor, “Baptized for
the Dead” (I Cor., XV, 29). A Crinthian Slogan?, RB 88 (1981) 533.
38
R.E. DeMaris, Corinthian Religion and Baptism for the Dead (1Cor 15:29): Insights from Archeology and
Anthropology, JBL 114 (1995) 662.
39
W 1Kor Paweł, oprócz 15,29, czterokrotnie mówi o chrzcie, aczkolwiek nigdy nie jest on zasadniczym
tematem ego wypowiedzi. W 1,13-15 apostoł stwierdza, że nikt nie jest ochrzczony we własnym imieniu, a on
sam ochrzcił niewiele osób w gminie korynckiej; w 1,16-17 Paweł stwierdza, że został posłany do głoszenia
dobrej nowiny, nie po to, by udzielać chrztu; w 10,2 odwołanie do chrztu służy Pawłowi za formę metaforyczną;
w 12,13 chrzest ukazany jest jako zasad jedności; M.F. Hull, Baptism on Account of the Dead (1Cor 15:29). An
Act of Faith in the Resurrection, Society of Biblical Literature 22, Atlanta 2005, 218.
40
M. Teani, Corpoeità e risurrezione. L’nterpretazione de1 Corinti 15,35-49 nel Novecento, Aloisiana.
Pubblicazioni della Pontifcia Facoltà Teologica dell’Italia Meridionale – Sezione “San Luigi” 24, Roma –
Brescia 1994, 173.
41
C.S. Keener, 1-2 Corinthians, The New Cambridge Bible Commentary, Cambridge – New York – Melbourne
– Madrid – Cape Town – Singapore – São Paulo 2005, 132.
Eschatologiczny hymn, kończący piętnasty rozdział 1Kor, nacechowany jest
patetyzmem egzystencjalnym42. Paweł po raz kolejny sięga tu po przeciwstawienia
„zniszczalny” – „niezniszczalny” oraz „śmiertelny” – „nieśmiertelny” (w.54). Apostoł wydaje
się tu rozszerzać dotychczasową perspektywę wywodu. Dotychczas mówił i ciałach przed i po
zmartwychwstaniu, obecnie mówi o „tym, co zniszczalne” i „tym, co śmiertelne”, co może
być odniesione nie tylko do ciała człowieczego, lecz do obecnego porządku w ogóle.
Rzymianom wyjaśniał, że nie tylko ludzie, ale całe stworzenie oczekuje na przemianę (Rz
8,18-22). W tej szerszej perspektywie niezniszczalność i nieśmiertelność stają się przymiotem
nie tylko ludzi, ale także całego nowego porządku, którym jest właśnie ostateczne królestwo
Boże.
Do tych dwóch cech królestwa dołączyć należy jeszcze jedną: zwycięstwo. Sięgając
po cytaty z ksiąg prorockich, które apostoł zestawia obok siebie, pyta retorycznie: „Gdzież
jest, o śmierci, twoje zwycięstwo? Gdzież jest o śmierci, twój oścień?” (Iz 25, 8; Oz 13, 14).
Odpowiedź na te pytania przeradza się w dziękczynienie Bogu za to, że dał wierzącym w
Chrystusa przez Niego odnieść zwycięstwo nad śmiercią i grzechem43. Przynależący do
królestwa Bożego są więc zwycięzcami nad rzeczywistością zła, uosobioną przez grzech i
śmierć.
5. Konkluzja
Rysy królestwa Bożego, nakreślone przez Pawła w 1Kor 15,1-58, mają przede
wszystkim charakter eschatologiczny. Choć królestwo Boże już trwa pośród wierzących w
Chrystusa, apostoł zwraca uwagę w 1Kor 15 przede wszystkim na jego charakter ostateczny.
Od czasu zmartwychwstania Chrystusa w historii ludzkości zaznacza się Jego królowanie,
natomiast ostateczne królestwo Boże zaznaczy się królowaniem Boga Ojca44. Królestwa
żaden człowiek nie może osiągnąć o własnych siłach. Przynależność do królestwa Bożego
zasadza się na dwóch warunkach: (1) na przyjęciu chrztu i (2) na wierze w Jezusa Chrystusa,
a integralnym elementem tej wiary jest przyjęcie faktu zmartwychwstania Chrystusa. Fakt ten
jest jednocześnie zasadą zmartwychwstania chrześcijan. Tak więc ci, którzy przynależeć będą
do królestwa Bożego w jego ostatecznej fazie wzrostu, obdarzeni zostaną po
zmartwychwstaniu ciałami, które apostoł narodów określa jako chwalebne, niezniszczalne i
nieśmiertelne. Te same przymioty posiadać będzie także samo królestwo. Jest to królestwo
zwycięskie, gdyż w dniu paruzji Chrystusa ostatecznie zostaną pokonane moce zła
(Zwierzchność, Władza i Moc), a także sama śmierć. Wszystko to zostanie całkowicie
podporządkowane zwycięskiemu Chrystusowi, a Ten przekaże królowanie Bogu i Ojcu.
Królowanie Chrystusa jest jednak tożsame królowaniem Ojca, gdyż Ojca i Syna łączy
najpełniejsza jedność, którą teologia określi później naturą boską. Urzeczywistnienie się
takiego królestwa leży na linii realizacji starotestamentalnych proroctw, stąd Paweł odwołuje
się nie tylko do typologii Adam – Chrystus, ale także przywołuje konkretne cytaty pism
Pierwszego Przymierza (Ps 8,7; 110,1; Iz 25,8; Oz 13,14).
42
W.H. Mare, 1 Corinthians, 291.
B.J. Malina, J.J. Pilch, Social – Science Commentary on the letters of Paul, 128.
44
J. Lambrecht, Paul’s Christological Use of Scripture in 1Cor. 15.20-28, 511.
43
SOMMARIO
Le charatteristiche escatologiche del regno di Dio nell’insegnamento di Paulo sulla
risurrezione (1Cor 15,1-58)
Le caratteristiche del regno di Dio disegnate da Paulo in 1Cor 15,1-58 assumono sopratutto le
sfumature escatologiche. Dopo la risurrezione di Cristo la storia del mondo viene segnata dal
suo regnare, ma escatologico regno di Dio sarà segnato dal regnare di Dio Padre. Paulo
presenta due condizioni dell’ingresso al regno di Dio: (1) il battesimo e (2) la fede in Cristo,
inclusa anche la fede nella sua risurrezione. Colui chi è stato battezzato e crede in Cristo,
risorgerà dai morti ed avrà il corpo incoruttibile e trasformato (glorioso). Anche il regno
stesso si mostrerà come glorioso, incoruttibile e vincitore. Nella parousia di Cristo il potere
del male e la morte saranno distrutti, e tutto (panta) sarà sottomesso a Cristo. Poi Cristo,
Vincitore della morte, consegnerà il regno a Dio Padre. La realizzazione dell’escatologico
regno di Dio viene vista da Paulo come il piano salvifico, preannunciato già nei testi
veterotestamentari (Ps 8,7; 110,1; Isa 25,8; Osea 13,14).