Zofia Stryjeńska z d. Grzymała Lubańska (1891–1976)

Zofia Stryjeńska z d. Grzymała Lubańska (1891–1976), najsłynniejsza polska malarka i scenograf
dwudziestolecia międzywojennego. Wszechstronnie utalentowana. W latach 1909–1911 studiowała malarstwo w Krakowie, następnie w Monachium w Akademii Sztuk Pięknych. Stworzyła własny
specyficzny styl, inspirowany polskim folklorem, tradycją, legendami i wierzeniami. Styl dekoracyjny
w formie, pełen dynamiki, płaskich barwnych plam o wyrazistym rysunku. Zajmowała się głównie malarstwem sztalugowym, olejami, akwarelami, gwaszami. Prace Świt, Po burzy, Wykroty, Po wichrze halnym
uważane są za najlepsze obrazy malarki. Najsłynniejsze cykle to Polskie kolędy, Bóstwa słowiańskie, Pascha,
Tańce polskie, Młoda wieś polska, Piastowie, Panteon polski.
Była współautorką polichromii kilku kamienic na Rynku Starego Miasta w Warszawie, fresków
w Muzeum Przemysłowym w Krakowie, polichromii sal Baszty Senatorskiej na Wawelu. Ozdabiała
poselstwo polskie w Sofii, dekorowała winiarnię Fukiera, cukiernię Wedla oraz opakowania ich produktów (bombonierki). Projektowała wystrój transoceanicznych statków pasażerskich m/s „Batory”
i m/s „Piłsudski”.
Zajmowała się grafiką użytkową, ilustrowała m.in. Treny J. Kochanowskiego, Monachomachię
I. Krasickiego, Sonety miłosne P. Ronsarda, Pana Tadeusza A. Mickiewicza, Jak baba diabła wyonacyła
K. Przerwy-Tetmajera, Rymy dziecięce K. Iłłakowiczówny, a także śpiewniki legionowe, które wydano na
pocztówkach. Projektowała zabawki, papiery wartościowe BGK: listy zastawne i obligacje.
Przygotowała dekoracje do Promieni FF B. Winawera w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie.
Projektowała dla Teatru Polskiego w Warszawie, Teatru Rewia w Poznaniu. Scenografię do Balladyny
J. Słowackiego uznano za decydującą o sukcesie spektaklu. Ostatnią pracą teatralną były projekty dekoracji i kostiumów do Harnasiów K. Szymanowskiego w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1938 r. Tworzyła
scenariusze i dekoracje do widowisk muzycznych. Projektowała plakaty, kilimy (dla cesarza Japonii
Hirohito), gobeliny (Uczta Wierzynka na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939 r.).
Napisała i zilustrowała 18 bajek na motywach ludowych, w tym legendę o kwiecie paproci, bajkę
o Panu Twardowskim i jego uczniu. Publikowała m.in. w „Wiadomościach Literackich” cykl o Witkacym,
o sztuce aktorskiej. Otrzymała w 1936 r. ważną dla niej nagrodę Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii
Literatury. Pod pseudonimem Prof. Hilar wydała podręcznik dobrego wychowania Światowiec współczesny. Jej fascynujące pamiętniki Chleb prawie że powszedni, pełne błyskotliwych spostrzeżeń, swobodnego, lecz bogatego języka opublikowano w 1995 r.
Należała do grupy artystycznej RYTM, twórczo przekształcającej folklor, głównie Podhala, w sztuce
stosowanej, w grafice książkowej, rzeźbie, plakacie, malarstwie oraz meblarstwie. Wystawiała indywidualnie i grupowo, zdobywając liczne nagrody. W 1925 r. wzięła udział w Międzynarodowej Wystawie
Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, zdobywając Grand Prix za panneau ilustrujący pory roku. Za oryginalną
twórczość i dobre polskie wzornictwo wykorzystujące motywy narodowe została nagrodzona medalami w dziedzinie plakatu, dekoracji architektonicznej, tkaniny, ilustracji książkowej oraz wyróżnieniem
za projekty zabawek. Otrzymała też Krzyż Kawalerski Legii Honorowej. W 1930 r. za całokształt pracy
twórczej została uhonorowana Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Od 2008 r. obserwuje się wzrost zainteresowania dziełami Z. Stryjeńskiej. Niewątpliwie przyczyniła
się do tego retrospektywna wystawa Zofii Stryjeńskiej w Krakowie (kurator Światosław Lenartowicz),
a następnie w Warszawie i w Poznaniu. Jej prace na aukcjach w Polsce wylicytowano ponad 60 razy.
Większość w charakterystycznej technice temperowej na papierze. Najwyższą cenę osiągnął gwasz
W góralskiej izbie, 77 x 115 cm, wylicytowany za 50 tys. zł przy cenie wywoławczej 15 tys. zł. Gwasz,
Rafael o wym. 47,5 x 35 cm, sprzedany za 8 tys. zł, po 7 miesiącach wart był 23 tys. zł. Podobnie dzieje
się na aukcjach w USA, Francji, Szwajcarii i Niemczech, gdzie prace Stryjeńskiej znajdują nabywców
ceniących warsztat i różnorodność technik malarki. Niewątpliwie przyczynia się do tego moda i sentyment do lat 20. i 30. XX wieku.
A. G.