Poltransplant Biuletyn Informacyjny Nr 1 (22), maj 2014

Poltransplant Biuletyn Informacyjny Nr 1 (22), maj 2014

B
I U L E T Y N
I
N F O R M A C Y J N Y
CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE
DO SPRAW TRANSPLANTACJI „POLTRANSPLANT”
02-001 WARSZAWA, AL. JEROZOLIMSKIE 87
www.poltransplant.org.pl
CENTRALA tel. (+48) 22 621 22 40, (+48) 22 621 49 50
SEKRETARIAT tel. (+48) 22 622 58 06, fax (+48) 22 622 32 43
e-mail: [email protected]; [email protected]
KOORDYNATOR tel. (+48) 22 622 88 78, fax (+48) 22 627 07 49
e-mail: [email protected]
NR
1 (22 )
MAJ 2014
ISSN 1428-0825
CENTRALNY REJESTR NIESPOKREWNIONYCH
POTENCJALNYCH DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ
tel. (+48) 22 627 07 48, fax (+48) 22 621 72 82
e-mail: [email protected]; [email protected]
KRAJOWA LISTA OSÓB OCZEKUJ¥CYCH
NA PRZESZCZEPIENIE
K. MADEJ
tel. (+48) 22 626 80 27, (+48) 22 626 80 28, fax (+48) 22 626 80 29
e-mail: [email protected]
SPIS TREŒCI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Wstêp – R. Danielewicz .................................................................... 3
Wspomnienie o Profesorze
Wojciechu Rowiñskim ......................................................................... 4
Uwagi o organizacji pobrañ
wielonarz¹dowych – J. Czerwiñski ............................................... 5
Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce
w 2013 r. – K. Antoszkiewicz, J. Czerwiñski .......................... 8
Krajowa lista oczekuj¹cych na przeszczepienie
– D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda,
I. Podobiñska, I. Walczyk ................................................................... 22
Rejestr przeszczepieñ narz¹dów – J. Czerwiñski,
K. Antoszkiewicz, I. Walczyk ................................................... 38
Centralny Rejestr Sprzeciwów – P. Malanowski ............... 41
Rejestr ¯ywych Dawców – D. Lewandowska,
M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Walczyk ............................. 45
Istotne zdarzenia i reakcje niepo¿¹dane w obszarze
pobierania, przechowywania i przeszczepiania
narz¹dów zarejestrowane w latach 2012–2013
– J. Czerwiñski, J. Przygoda .................................................. 47
Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych
szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej
– A. £êczycka ......................................................................................... 55
Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych
Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej – K. Nestorowicz,
A. £êczycka ............................................................................................... 62
Dobór niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r.
– M. Dudkiewicz, L. Perenc,
J. ¯alikowska-Ho³oweñko ........................................................... 68
Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek
krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku
– J. ¯alikowska-Ho³oweñko ......................................................... 74
Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu
– K. Nestorowicz, I. Jackowska .................................................... 76
Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ konkursowych
Narodowego Programu Rozwoju Medycyny
Transplantacyjnej w roku 2013 – R. Danielewicz,
J. Czerwiñski, J. ¯alikowska-Ho³oweñko ............................... 87
Próba stworzenia algorytmu optymalizacji
hemodynamicznej potencjalnego dawcy narz¹dów
– W. Saucha, M. £owicka ............................................................... 91
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Przeszczepienie twarzy – £. Krakowczyk,
A. Maciejewski ........................................................................... 96
Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów
Transplantacyjnych – W. Czapiewski ....................................... 98
Programy Komisji Europejskiej:
ODEQUS – M. Trujnara, J. Czerwiñski ..................................... 99
ACCORD – J. Czerwiñski ............................................................... 101
FOEDUS – J. Czerwiñski ................................................................ 103
Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów
Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego 2007–2013 – J. Czerwiñski,
A. Jakubowska-Winecka, T. Kubik, R. Becler, T. Danek ...... 105
Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania
narz¹dów w Polsce w 2013 r. – T. Danek,
J. Czerwiñski, W. Kochut ............................................................ 108
Szkolenia osób, których czynnoœci bezpoœrednio
wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów
oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców
przeprowadzone w 2013 r. – W. Kochut, T. Danek ...... 113
Partnerstwo dla Transplantacji – R. Danielewicz,
M. Wysocka ..................................................................................... 114
ETPOD i szkolenia szpitalne „Podstawy Dawstwa
Narz¹dów 2010–2013” – R. Danielewicz,
J. Czerwiñski, A. Woderska, T. Danek,
M. Wysocka .............................................................................. 118
Dzia³ania edukacyjne i identyfikacja mo¿liwoœci
pobrania narz¹dów w Ma³opolsce – I. Milaniak .............. 123
Zasady zwrotu kosztów za chybione wyjazdy
do pobrania narz¹dów – T. Danek ........................................... 125
Szpitalny system jakoœci pobierania narz¹dów
do przeszczepienia od zmar³ych ze stwierdzonym
nieodwracalnym zatrzymaniem kr¹¿enia – £. Szemis,
J. Czerwiñski ...................................................................................... 127
Resolution CM/Res(2013)56 on the development
optimisation of live kidney donation programmes ....... 128
Resolution CM/Res(2013)55 on establishing
procedures for the collection and dissemination
of data on transplantation activities outside
a domestic transplantation system ................................... 130
Kalendarium 2014 ..................................................................... 132
Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w Polsce w latach 2007–2013
Liczba zmar³ych dawców na milion mieszkañców w poszczególnych
województwach Polski w 2013 roku
„Poltransplant Biuletyn Informacyjny” wydaje
Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne
ds. Transplantacji Poltransplant
Redaktor Naczelny: Jaros³aw Czerwiñski
Redakcja: Piotr Malanowski
Nak³ad: 800 egzemplarzy
2
Wstêp
W roku 2014 wykonano podobn¹ jak poprzednio liczbê pobierañ i przeszczepieñ narz¹dów. Wprawdzie
nie obserwowano zwiêkszenia liczby zg³oszonych do Poltransplantu zmar³ych dawców narz¹dów, czy
liczby przeszczepieñ, jednak utrzyma³a siê dobra aktywnoœæ wiêkszoœci oœrodków transplantacyjnych.
Do Poltransplantu zg³oszono 775 potencjalnych dawców narz¹dów (786 w roku 2012), z których 593
(76%) sta³o siê dawcami rzeczywistymi, a 574 (74%) dawcami wykorzystanymi. WskaŸnik liczby dawców na
milion mieszkañców wyniós³ 15,4 i podobnie jak w latach poprzednich widoczne s¹ znacz¹ce ró¿nice tego
wskaŸnika w poszczególnych województwach naszego kraju (od 9,3 do 26 w przeliczeniu na milion
mieszkañców). Niepokoj¹cy jest obserwowany w kilku województwach wyraŸny spadek aktywnoœci
donacyjnej. Wskazuje to na sta³¹ potrzebê utrzymywania aktywnoœci i wspó³dzia³ania pomiêdzy zespo³ami
transplantacyjnymi oraz pomiêdzy zespo³ami i szpitalami, w których mo¿liwe jest pobieranie narz¹dów. Dane
te s¹ szczegó³owo przedstawione w rozdziale Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r.
Zachêcam wszystkich do uwa¿nej analizy tych danych.
Rok 2013 zakoñczono przeszczepieniem 1575 narz¹dów od dawców zmar³ych. Przeszczepiono 1133 nerek
(w tym rekordow¹ liczbê 57 narz¹dów od dawców ¿ywych), 32 trzustki (w tym 29 jednoczasowo z nerk¹),
336 w¹trób (w tym 18 fragmentów w¹troby od dawców ¿ywych), 87 serc, 17 p³uc, w dwóch
przypadkach przeszczepiono twarz. W sumie wykonano 1650 przeszczepieñ narz¹dów u 1610 biorców.
W ubieg³ym roku nie zmieni³ siê czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, przy czym nadal utrzymuje
siê du¿a dysproporcja pomiêdzy czasem od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia a pomiêdzy zg³oszeniem
do KLO a przeszczepieniem (odpowiednio 2 lata i 6 miesiêcy vs 10 miesiêcy). Spoœród 940 osób
aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy oczekuj¹cy na pierwsze
przeszczepienie nerki. Na przeszczepienie serca aktywnie oczekiwa³o 320 biorców, a na przeszczepienie
w¹troby 133. Najwiêksz¹ dysproporcjê pomiêdzy liczb¹ osób oczekuj¹cych a liczb¹ wykonanych przeszczepieñ
odnotowano w przypadku serca (320 vs 87). Te interesuj¹ce zestawienia umieszczone s¹ w rozdziale
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie (KLO).
Zwraca uwagê bardzo szybki rozwój Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców
Szpiku i Krwi Pêpowinowej, który od roku 2011 zwiêkszy³ siê z 79 tysiêcy do 517 tysiêcy aktywnych
dawców w koñcu 2013 roku. Warto te¿ odnotowaæ korzystn¹ strukturê wiekow¹ naszych dawców szpiku.
Dziêki zwiêkszaniu zasobów (co jest zas³ug¹ oœrodków dawców szpiku i wsparcia Narodowego Programu
Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej) widoczna jest rosn¹ca aktywnoœæ Centralnego Rejestru w zakresie
poszukiwania dawców i pobrañ od polskich dawców. W tym obszarze wspó³pracujemy z kilkunastoma
innymi rejestrami z ca³ego œwiata. Co warto podkreœliæ, zwiêksza siê liczba zaakceptowanych polskich
dawców dla polskich biorców – z 38% w 2011 r. do 54% w 2013. W roku 2013 w porównaniu do 2012 r.
zwiêkszy³a siê równie¿ liczba wykonywanych przeszczepieñ komórek krwiotwórczych (odpowiednio 847 vs 797
autotransplantacji, 493 vs 449 alotransplantacje). Szczegó³owe dane przedstawiono w rozdziale
Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej. W ubieg³ym
roku do oprogramowania Centralnego Rejestru w³¹czono funkcjonalnoœæ EMDIS, za pomoc¹ tego narzêdzia
nastêpuje ju¿ rutynowa wymiana informacji z amerykañskim NMDP, zamierzamy w 2014 roku dokonaæ
po³¹czenia EMDIS z niemieckim rejestrem ZKRD oraz brytyjskim Anthony Nolan. To kolejne wyzwania i wa¿ne
kroki w rozwoju Centralnego Rejestru.
W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy, przy czym
w jednym przypadku by³ to pierwszy na œwiecie przeszczep ratuj¹cy ¿ycie. Zabiegi te zosta³y wykonane przez
Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. M. Sk³odowskiej-Curie
w Gliwicach, a kompetencje tego zespo³u i jakoœæ wykonanej procedury zosta³y docenione przez
miêdzynarodowe œrodowisko osób zajmuj¹cych siê z³o¿onymi przeszczepami wielotkankowymi. Polskie zespo³y
z Trzebnicy i z Gliwic zosta³y tak¿e uhonorowane za swoje dokonania przez Prezydenta RP Bronis³awa
Komorowskiego, który 27 lutego 2014 r. przyzna³ cz³onkom tych zespo³ów odznaczenia pañstwowe.
14 marca 2014 r. zmar³ Profesor Wojciech Rowiñski. To smutny dzieñ dla naszego œrodowiska.
Po¿egnaliœmy wybitnego transplantologa, wspó³twórcê polskiej medycyny transplantacyjnej, wspó³za³o¿yciela
Poltransplantu, Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego, Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej
i inicjatora Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. Bêdzie nam wszystkim bardzo
brakowa³o Jego wiedzy, pomys³ów, inicjatyw i charyzmy.
Prof. Roman Danielewicz
3
O Profesorze Wojciechu Rowiñskim
– koordynatorzy transplantacyjni
Pan Profesor Wojciech Rowiñski zmar³ 14 marca 2014 r. By³ absolwentem Akademii Medycznej
w Warszawie. Od 1958 r. jako lekarz, potem jako chirurg i chirurg transplantolog, przez ca³e Swoje
zawodowe ¿ycie budowa³ polsk¹ transplantologiê kliniczn¹ i zbudowa³ j¹ tak¹, jak¹ widzimy j¹ dziœ:
opart¹ na rzetelnej wiedzy, uznan¹ na œwiecie, akceptowan¹ przez spo³eczeñstwo, przejrzyst¹
i uczciw¹. Te wspania³e cechy Pan Profesor mia³ i te do polskiej medycyny transplantacyjnej
przeniós³. Ta z kolei odwdziêczy³a siê Panu Profesorowi jak umia³a najlepiej, kiedy sam wymaga³ leczenia
przeszczepieniem; symbol sta³ siê pe³ny, swoisty paradygmat transplantologii zdyskontowany.
Pierwszy znany nam „Poltransplant” znalaz³ swoj¹ przystañ w murach Kliniki Chirurgii Ogólnej
i Transplantacyjnej kierowanej przez Profesora Wojciecha Rowiñskiego, a pierwszy telefon
koordynacyjny (022 621 36 77) sta³ na biurku lekarza dy¿urnego Kliniki. St¹d koordynowano
pierwsze pobrania wielonarz¹dowe ju¿ w maju 1992 r.
Profesor by³ pomys³odawc¹ akademickich szkoleñ dla koordynatorów transplantacyjnych. Swoj¹
ideê wcieli³ w ¿ycie w 2007 r., kiedy w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym rozpoczê³y swoj¹
edukacyjn¹ misjê Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych. Do koñca 2013 r.
wykszta³ci³ Pan Profesor 400 absolwentów, ostatnie zajêcia poprowadzi³ 8 grudnia. Wystarczy³o
Panu Profesorowi tak¿e si³, by jeszcze 5 marca br. przeprowadziæ nabór na kolejn¹ (czternast¹)
edycjê szkolenia.
Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce, która dzia³a od 2010 r. jest wydajna
i rozpoznawalna w œwiecie. Powsta³a dziêki staraniom Pana Profesora Rowiñskiego, który sprawi³, ¿e
w Narodowym Programie Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej znalaz³y siê œrodki finansowe, a przez
to i mo¿liwoœci organizacyjne, by zatrudniæ koordynatorów w ponad 200 szpitalach w Polsce.
Od 1994 r., odby³o siê ³¹cznie 28 konferencji koordynatorów transplantacyjnych. Pan Profesor
uczestniczy³ w niemal wszystkich i naucza³ o spo³ecznych i etycznych aspektach medycyny
transplantacyjnej. By³ prawdziwym znawc¹ tego zagadnienia, a Jego syntetyczne twierdzenia i uwagi
s¹ niejednokrotnie wplatane w wypowiedzi innych specjalistów, jako g³os ca³ego œrodowiska.
Profesor Rowiñski stworzy³ Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej i kierowa³ ni¹ przez wiele lat.
Programy edukacyjne i promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹, realizowane przez Uniê trafia³y do
wielu œrodowisk, ale przede wszystkim do w³adz i personelu szpitali, gdzie pracuj¹ koordynatorzy
transplantacyjni, by wzmocniæ ich pozycjê i wizerunek w szpitalu oraz wesprzeæ w realizacji programu
pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia.
Wdziêczni za to wszystko koordynatorzy transplantacyjni bêd¹ pielêgnowaæ pamiêæ o Profesorze
Wojciechu Rowiñskim.
4
Uwagi o organizacji pobrañ
wielonarz¹dowych
Uwagi te zosta³y przedstawione podczas XXVIII Konferencji Koordynatorów Poltransplantu, która
odby³a siê w Warszawie w dniach 7-8 listopada 2013 r.
Podczas koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców nale¿y siê pos³ugiwaæ nazewnictwem,
wyjaœnieniami i opisami przyjêtymi przez WHO w rezolucji z Madrytu z 2010 r.
ród³o: (The Madrid Resolution on Organ Donation and Transplantation. National Responsibility in Meeting
the Needs of Patients, Guided by the WHO Principles. Transplantation 2011; 91 (11S): S29-S38).
Na podstawie zawartych w ww. dokumencie definicji i objaœnieñ, obowi¹zuj¹cych w Polsce
regulacji prawnych, przyjêtych zasad koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych oraz doœwiadczeñ
w tym obszarze (w tym doœwiadczeñ dotycz¹cych naruszania zasad koordynacji) przedstawione
zosta³o stanowisko Poltransplantu nt. wybranych etapów œcie¿ki rekrutacji zmar³ego dawcy.
5
PRAWDOPODOBNY ZMAR£Y DAWCA NARZ¥DÓW:
1) Informacja o prawdopodobnym zmar³ym dawcy narz¹dów nie trafia do rejestrów
transplantacyjnych
2) Informacja ta pozostaje w szpitalu dawcy i s³u¿y prospektywnemu monitorowaniu potencja³u
dawstwa
3) Do rejestru wpisywany jest (nadawany jest numer koordynacji) potencjalny zmar³y dawca narz¹dów
4) Co do zasady nie dokonuje siê wstecznych wpisów do modu³u Koordynacja (w uzasadnionych
przypadkach i po uzgodnieniu z koordynatorem Poltransplantu taki wpis mo¿e mieæ miejsce)
POTENCJALNY DAWCA ZE ŒMIERCI¥ MÓZGU:
1) Wpis do modu³u „Koordynacja – CODI” (www.rejestry.net) nastêpuje nie wczeœniej ni¿ po
przeprowadzeniu pierwszej serii badañ stwierdzaj¹cych œmieræ mózgu
2) Sprawdzenie istnienia sprzeciwu w CRS-ie nastêpuje po wpisaniu potencjalnego dawcy do rejestru
ZAKWALIFIKOWANY DAWCA ZE ŒMIERCI¥ MÓZGU:
1) Rozmowa z rodzin¹ zmar³ego odbywa siê po stwierdzeniu œmierci
2) Pobranie wêz³ów ch³onnych mo¿e mieæ miejsce po stwierdzeniu œmierci
3) Rozpoczêcie dystrybucji narz¹dów (zg³aszanie mo¿liwoœci pobrania) czyli koordynacja pobrania
wielonarz¹dowego nastêpuje wy³¹cznie wtedy, gdy dawca jest zakwalifikowany
4) Wybór biorcy nerek od dawcy anty-HCV (+) odbywa siê przed pobraniem
6
RZECZYWISTY DAWCA ZE ŒMIERCI¥ MÓZGU:
1) Ustalona godzina pobrania oznacza godzinê naciêcia skóry na bloku operacyjnym
2) Narzucanie przez szpital dawcy lub przez zespó³ transplantacyjny godziny pobrania nie mo¿e
prowadziæ do strat narz¹dów
3) SpóŸnienie zespo³u transplantacyjnego do szpitala dawcy oznacza naruszenie zasad koordynacji
4) Dokumentacja medyczna dawcy musi byæ dostêpna dla zespo³ów transplantacyjnych
5) Zespo³y chirurgiczne nie wykonuj¹ badañ diagnostycznych œmierci mózgu, lecz zapoznaj¹ siê
z protoko³em komisji ds. stwierdzania œmierci mózgu
6) Zmar³y dawca przewo¿ony jest do bloku operacyjnego, gdy wszystkie zespo³y s¹ przygotowane do
pobrania
7) Pocz¹tek zabiegu pobrania nastêpuje, gdy wszystkie zespo³y s¹ obecne na bloku operacyjnym
i gotowe do operacji,
8) Chirurdzy przed rozpoczêciem zabiegu ustalaj¹ miêdzy sob¹ i z anestezjologiem plan pobrania
9) Ka¿dy zespó³ bior¹cy udzia³ w pobraniu narz¹dów pozostawia w historii choroby protokó³
pobrania narz¹dów
WYKORZYSTANY DAWCA ZE ŒMIERCI¥ MÓZGU:
1) Karta biorcy narz¹du trafia do Poltransplantu niezw³ocznie po przeszczepieniu
2) Protokó³ wyboru biorcy, trafia do Poltransplantu bezpoœrednio po przeszczepieniu
3) Wpis do rejestru przeszczepieñ nastêpuje bezpoœrednio po przeszczepieniu i powoduje
automatyczne przeniesienie chorego z krajowej listy oczekuj¹cych do rejestru przeszczepieñ
4) Wpisy w module zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych www.rejestry.net s¹ obowi¹zkowe (osoby
odpowiedzialne za dokonywanie tych wpisów s¹ wskazane we wnioskach sk³adanych do Ministra
Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoœci transplantacyjne)
5) Obserwacje dotycz¹ce monitorowania prze¿ycia przeszczepu i biorcy s¹ wpisywane do rejestru
przeszczepieñ bezpoœrednio po przeszczepieniu, w 3 miesi¹ce, 12 miesiêcy i dalej, co 12 miesiêcy
od przeszczepienia
6) Wyniki posiewów pobranych od dawcy s¹ obowi¹zkowo przesy³ane do biura koordynatora
Poltransplantu, który dalej kieruje je do zespo³ów transplantacyjnych bior¹cych udzia³ w pobraniu
7) Sekcja zw³ok dawcy jest rekomendowana, a zapoznanie siê z jej wynikiem jest obowi¹zkiem
koordynatora szpitalnego (w razie jakichkolwiek w¹tpliwoœci kontakt z biurem koordynatora
Poltransplantu)
8) Protokó³ utylizacji narz¹du jest sporz¹dzany i przechowywany w podmiocie leczniczym, który
nie wykorzysta³ narz¹du
POZOSTA£E UWAGI:
1) Zg³oszenie mo¿liwoœci pobrania tkanek ma miejsce w ka¿dym przypadku zmar³ego zakwalifikowanego
dawcy narz¹dów; zg³oszeñ tych dokonuje koordynator Poltransplantu koordynatorowi Krajowego
Centrum Bankowania Tkanek i Komórek (mo¿liwa jest tak¿e lokalna lub regionalna dystrybucja
pobrañ tkanek)
2) Raportowanie potencja³u dawstwa ka¿dego miesi¹ca jest jednym z warunków umowy ze szpitalnym
koordynatorem pobierania narz¹dów.
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
7
Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów
w Polsce w 2013 r.
Zmarli dawcy narz¹dów
W 2013 r. do biura koordynacji Poltransplantu wp³ynê³o 775 zg³oszeñ potencjalnych zmar³ych
dawców narz¹dów. W 593 przypadkach (76,5%) dosz³o do pobrania narz¹dów, w 182 natomiast
(23,5%) nie by³o pobrania. W 87 przypadkach (11,2%) odst¹piono od pobrania z powodu sprzeciwu
rodziny zmar³ego, 2 razy (0,3%) prokurator sprzeciwi³ siê pobraniu wszystkich narz¹dów.
W 93 przypadkach (12%) do pobrania nie dosz³o z powodów medycznych, w tym najczêœciej z powodu
stwierdzenia u zg³oszonego dawcy medycznych przeciwwskazañ do wykorzystania narz¹dów, co mia³o
miejsce 75 razy (Tabela 1).
Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach 2008–2013.
Kategoria dawcy
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Dawcy potencjalni
539
548
655
732
786
775
Odst¹pienie od dalszych procedur
z przeciwwskazañ medycznych
39
(7%)
45
(8%)
64
(10%)
90
(12,3%)
82
(10,4%)
71
(9,2%)
Brak komisyjnego rozpoznania
œmierci mózgu
3
(1%)
3
(0,5%)
4
(0,6%)
1
(0,1%)
5
(0,6%)
6
(0,8%)
Odst¹pienie od pobrania z powodu braku
autoryzacji pobrania (sprzeciw rodziny,
prokuratury, w³asne zastrze¿enie)
54
(10%)
56
(10%)
51
(8%)
68
(9,2%)
73
(9,3%)
89
(11,5%)
Dawcy zakwalifikowani
443
(82%)
444
(81%)
536
(82%)
573
(78,3%)
626
(80%)
609
(78,6%)
Odst¹pienie od pobrania z braku
odpowiednich biorców
3
(1%)
2
(0,5%)
3
(0,5%)
1
(0,2%)
3
(0,5%)
3
(0,5%)
ZK u dawcy bez mo¿liwoœci pobrania
przez zespo³y transplantacyjne
5
(1%)
12
(3%)
14
(3%)
17
(3%)
5
(0,8%)
9
(1,5%)
Stwierdzenie u dawcy patologii
dyskwalifikuj¹cej dawcê i narz¹dy
8
(1%)
10
(2%)
10
(1,8%)
2
(0,3%)
3
(0,5%)
4
(0,7%)
Dawcy rzeczywiœci
427
(79%)
420
(77%)
509
(78%)
553
(75,5%)
615
(78%)
593
(76,5%)
Odst¹pienie od przeszczepienia wszystkich
pobranych narz¹dów z przeciwwskazañ
medycznych
5
(1%)
10
(2%)
12
(2%)
12
(2%)
20
(3,2%)
19
(3,2%)
Dawcy wykorzystani
422
(78%)
410
(75%)
497
(76%)
541
(74%)
595
(75,7%)
574
(74,1%)
Najczêstsz¹ przyczynê zgonu zmar³ych dawców narz¹dów stanowi³y naczyniowe schorzenia mózgu:
udar krwotoczny lub niedokrwienny – 55% i uraz czaszkowo-mózgowy (32%). Zwraca uwagê wzrost
liczby ( i odsetka) innych przyczyn œmierci mózgu u zmar³ych dawców: zatrucie, asfiksja, ³agodne guzy
mózgu (Tabela 2).
8
Tabela 2. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 2008–2013; przyczyna zgonu.
Przyczyna zgonu
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Choroba naczyñ
mózgowych
242
(57%)
240
(57%)
279
(55%)
327
(59%)
359
(58%)
324
(55%)
Uraz g³owy
157
(36%)
156
(37%)
183
(36%)
184
(33%)
188
(30%)
190
(32%)
Inne przyczyny
28
(7%)
24
(6%)
47
(9%)
42
(8%)
68
(12%)
79
(13%)
Ogó³em
427
420
509
553
615
593
W 2013 r. œredni wiek zmar³ych, od których pobrano narz¹dy wyniós³ 45 lat (zakres: 2 lata – 80 lat)
(Tabela 3).
Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 2008–2013; wiek.
Rok →
2008
427
dawców
2009
420
dawców
2010
509
dawców
2011
553
dawców
2012
615
dawców
2013
593
dawców
Zakres
1 mies.
–75 lat
1 mies.
–77 lat
2 mies.
– 81 lat
9 mies.
– 75 lat
12 mies.
– 81 lat
2 lata
– 80 lat
Œrednio
44
44,5
45
44,5
45
45
0–5 lat
7 (1,6%)
7 (1,7%)
3 (0,6%)
4 (0,7%)
9 (1,1%)
3 (0,5%)
6–16
18 (4,2%)
10 (2,4%)
18 (3,5%)
25 (4,5%)
24 (3,9%)
19 (3,2%)
17–30
69 (16,1%)
73 (17,4%)
89 (17,5%)
92 (16,6%)
91(14,8%)
95 (16%)
31–40
56 (13,1%)
59 (14%)
67 (13,2%)
70 (12,7%)
73 (11,7%)
87 (14,7%)
41–50
105 (24,5%)
101 (24%)
111 (22%)
103 (18,6%) 146 (23,7%) 125 (21,1%)
51–65
164 (38,4%) 157 (37,4%) 205 (40,3%) 241 (43,6%) 233 (38,8%) 221 (37,2%)
Wiek ↓
>65
8 (1,8%)
13 (3,1%)
16 (3,1%)
18 (3,3%)
39 (6,3%)
43 (7,3%)
Wœród zmar³ych dawców narz¹dów, podobnie jak w latach poprzednich, przewa¿ali mê¿czyŸni
(62%) (Tabela 4).
Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 2008–2013; p³eæ.
P³eæ
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Liczba kobiet (K)
Liczba mê¿czyzn (M)
%K : %M
171
256
40:60
158
262
38:62
196
313
39:61
221
332
40:60
235
380
38:62
225
368
38:62
9
Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych
W 2013 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców wynios³a 593, co daje 15,4 dawców na 1 mln
mieszkañców. WskaŸnik ten jest nieco ni¿szy ni¿ w roku poprzednim. W województwach: wielkopolskim
i zachodniopomorskim wskaŸnik by³ najwy¿szy w kraju – 26 dawców na 1 mln. mieszkañców. Na niskim
poziomie kszta³towa³o siê dawstwo narz¹dów w województwach dolnoœl¹skim i podkarpackim (poni¿ej 10
dawców na 1 mln mieszkañców). W województwach œl¹skim, œwiêtokrzyskim i opolskim odnotowano
wyraŸny wzrost aktywnoœci w zakresie pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, natomiast
w województwie dolnoœl¹skim, lubuskim i kujawsko-pomorskim nast¹pi³ spadek tej aktywnoœci (Tabela 5).
Tabela 5. Liczba pobrañ narz¹dów od zmar³ych w latach 2008–2013
– poszczególne województwa.
20081
20092
Województwo Mieszk.5
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmisko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Polska
20102
20113
20124
Dawców/1 mln
2,9
2,1
10,6
11,7
9,7
13,3
12,8
14,8
12,1
13,3
18,3
14,0
2,2
1,0
2,5
3,3
5,3
1,0
2,1
1,2
2,3
4,6
1,3
1,4
4,6
8,0
9,4
0,6
10,5
15,4
2,4
7,6
13,6
8,2
4,7
14,1
5,5
9
10,4
1,5
8,3
4
1,9
15,8
15,9
7,8
7,8
14,3
4,5
20,0
19,2
3,9
9,4
13,0
3,3
17,5
15,5
12,6
7,7
15,7
9,5
26
17,6
7,9
14,2
16
5,7
15,8
20,5
12,6
6,9
19,3
3,5
1,7
25,5
40,8
24,1
34,7
26,2
27,6
38,50 11,2
11,0
13,3
20135
Liczba Dawców/
dawców 1 mln
27
21
9,3
10
8,2
24
15,6
11,5
15,0
14,0
11,4
11,7
22,2
11,7
5,4
21,4
22
14
29
39
71
19
20
17
58
78
16
27
10
14
11,6
11,8
13,4
19
9,5
14,2
25,2
17
12,3
19,3
20,3
26
26,2
30,6
91
44
26
25,9
14,5
16,0
593
15,4
1
LudnoϾ Polski = 38,15mln (Rocznik Statystyczny 2008); 2 LudnoϾ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2009);
LudnoϾ Polski = 38,20 mln (Rocznik Statystyczny 2010); 4 LudnoϾ Polski = 38,53 (Rocznik Statystyczny 2011);
5 LudnoϾ Polski = 38,50 (Rocznik Statystyczny 2013)
3
W 2013 r. pobranie narz¹dów celem przeszczepienia mia³o miejsce w 142 szpitalach o dziewiêæ
szpitali mniej ni¿ w dwóch poprzednich latach (Tabela 6).
10
Tabela 6. Aktywnoœæ szpitali wg województw.
Województwo
Liczba szpitali
z potencja³em
dawstwa
Liczba szpitali aktywnych w programie pozyskiwania
narz¹dów od zmar³ych
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmiñsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
31
22
23
15
28
27
49
9
20
13
22
47
17
20
37
25
2008
10
10
2
5
7
5
12
3
3
1
8
19
5
4
17
7
OGÓ£EM
405
118
2009
11
6
1
1
6
5
14
2
2
2
8
15
4
5
17
7
2010
10
8
4
3
10
8
14
2
4
1
8
17
6
3
15
7
2011
11
9
5
4
15
9
18
3
7
2
10
21
3
5
20
8
2012
12
7
5
2
8
15
20
4
8
4
11
17
4
5
21
8
2013
9
9
7
2
8
12
22
4
9
4
8
16
5
7
15
5
106
120
150
151
142
W dziesiêciu najaktywniejszych szpitalach pobrano narz¹dy od 165 dawców (28 % wszystkich
dawców). Od tych dawców pobrano 464 narz¹dy, co stanowi³o 27% wszystkich narz¹dów pozyskanych
do przeszczepienia w 2013 r. Najwiêcej, bo 26 dawców zg³oszono z Uniwersyteckiego Centrum
Klinicznego w Gdañsku, 24 dawców zg³oszono ze Szpitala Miejskiego im. J. Strusia w Poznaniu,
20 dawców zg³oszono z PSK nr 2 im. H. Œwiêcickiego te¿ w Poznaniu. Zwraca uwagê wysoki wskaŸnik
wykorzystania narz¹dów od jednego dawcy w SPCSK WUM w Warszawie i w Szpitalu im. Œw. Barbary
w Sosnowcu (Tabela 7).
Tabela 7. Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców.
Miasto
Szpital
2008 2009 2010 2011 2012
Liczba zmar³ych dawców
Gdañsk
Poznañ
Poznañ
Uniwersyteckie
Centrum Kliniczne
Wielospecjalistyczny
Szpital Miejski
im. J. Strusia
Pañstwowy Szpital
Kliniczny nr 2
im. Heliodora
Œwiêcickiego
2013
Liczba
zmar³ych
dawców
Liczba
i%
pobrañ
wielonarz¹dowych
Liczba
pozyskanych
narz¹dów
oraz
wspó³czynnik
liczba
przeszczepionych
narz¹dów/
liczba zmar³ych
dawców
72/2,8
13
15
14
16
29
26
15
(58%)
7
10
26
19
23
24
15
(63%)
71/2,9
37
22
17
10
15
20
10
(50%)
50/2,5
11
Tabela 7 (cd). Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców.
Miasto
Szpital
2008 2009 2010 2011 2012
Liczba zmar³ych dawców
Sosnowiec
Warszawa
Szczecin
Szczecin
£ódŸ
Olsztyn
Gorzów
Wielkopolski
Wojewódzki Szpital
Specjalistyczny nr 5
im. Œw. Barbary
Samodzielny Publiczny
Centralny Szpital
Kliniczny WUM
Samodzielny Publiczny
Szpital Kliniczny nr 1
im. Prof. T. Soko³owskiego
Pomorskiej Akademii Med.
Samodzielny Publiczny
Wojewódzki Szpital
Zespolony
im. M. Sk³odowskiej-Curie
Uniwersytecki Szpital
Kliniczny nr 1
im. Norberta Barlickiego
Wojewódzki Szpital
Specjalistyczny
Samodzielny Publiczny
Szpital Wojewódzki
2013
Liczba
zmar³ych
dawców
Liczba
i%
pobrañ
wielonarz¹dowych
Liczba
pozyskanych
narz¹dów
oraz
wspó³czynnik
liczba
przeszczepionych
narz¹dów/
liczba zmar³ych
dawców
14
18
21
17
14
17
12
(70%)
54/3,2
20
14
16
21
13
14
12
(86%)
47/3,4
14
8
9
8
9
14
7
(50%)
37/2,6
39
33
19
17
25
13
6
(46%)
32/2,5
19
19
25
17
19
13
33/2,5
6
3
8
14
14
13
6
10
17
18
17
11
7
(54%)
9
(69%)
8
(73%)
38/2,9
30/2,7
Na 593 pobrania od dawców zmar³ych, 371 (63 %) stanowi³y pobrania wielonarz¹dowe. Od 219
dawców pobrano same nerki (od trzech dawców pobrano po jednej nerce, poniewa¿ na pobranie
drugiej nie wyrazi³ zgody prokurator, w jednym przypadku dawca mia³ tylko jedn¹ nerkê), od 1 dawcy
pobrano tylko w¹trobê, od 2 pobrano tylko serce i od jednego dawcy pobrano tylko serce
i w¹trobê (Tabela 8).
Tabela 8. Struktura pobrañ narz¹dów w Polsce w latach 2008–2013.
2008
Liczba pobrañ
Pobrania tylko nerek
Pobrania tylko w¹troby
Pobrania tylko serca
Liczba pobrañ wielonarz¹dowych
Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych
12
2009
2010
427
420
509
189
184
269
w tych latach liczono jak pobranie
wielonarz¹dowe
w tych latach liczono jak pobranie
wielonarz¹dowe
238
236
240
56%
56%
47%
2011
2012
2013
553
221
615
261
593
219
9
3
1
–
323
58%
3
348
56%
2
371
63%
W 6 województwach wskaŸnik pobrañ wielonarz¹dowych by³ wy¿szy ni¿ œrednia w kraju, najwy¿szy
by³ w województwie lubuskim – 79% oraz woj. kujawsko-pomorskim i podlaskim – wynosi³ 76%,
najni¿szy wskaŸnik odnotowano w województwie œwiêtokrzyskim – 44% (Tabela 9).
Tabela 9. Pobrania wielonarz¹dowe w poszczególnych województwach.
Województwo
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmiñsko- Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
POLSKA
Liczba dawców
rzeczywistych
2013
Liczba pobrañ
wielonarz¹dowych
Odsetek pobrañ
wielonarz¹dowych
27
21
22
14
29
39
71
19
20
17
58
78
16
27
91
44
593
17
16
12
11
14
22
50
12
14
13
31
49
7
15
62
26
371
63%
76%
55%
79%
48%
56%
70%
63%
70%
76%
53%
63%
44%
56%
68%
59%
63%
W pobraniach wielonarz¹dowych najczêœciej pozyskiwano nerki i w¹trobê (251 razy), nerki, serce
i w¹trobê (43 razy) lub nerki, serce, w¹trobê i trzustkê (20 razy) (Tabela 10).
Tabela 10. Struktura pobrañ w latach 2008–2013.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Nerki
189
184
269
221
261
219
W¹troba
3
1
Serce
W tych latach liczono jak pobranie
9
wielonarz¹dowe
W tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe
3
2
Nerki +serce + w¹troba +twarz
I←
W tych latach nie by³o takich pobrañ
→I
1
Nerki + w¹troba
160
153
142
213
231
251
Nerki + serce + w¹troba
35
38
47
50
40
43
Nerki + serce + w¹troba + trzustka
7
12
11
12
17
20
Nerki + serce
12
15
16
15
12
17
Nerki + w¹troba + trzustka
9
2
8
11
20
13
Nerki + w¹troba + p³uca
3
2
5
4
9
9
Nerki + serce + w¹troba + trzustka + p³uca
3
2
–
4
2
1
Nerki + p³uca
1
1
1
4
3
4
Nerki + trzustka
1
3
1
3
5
4
13
Tabela 10 (cd). Struktura pobrañ w latach 2008–2013.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Nerki + serce + trzustka
-
1
-
2
-
1
Nerki + w¹troba + trzustka + p³uca
1
-
-
2
2
-
Nerki + serce + w¹troba + p³uca
5
5
6
1
4
3
Nerki + serce + p³uca
-
1
1
1
-
2
Serce + w¹troba
-
-
-
-
3
1
Nerki + przedramiê
-
-
2
1
-
-
Nerki + w¹troba+ przedramiê
1
1
-
-
-
-
Nerki + w¹troba + twarz
I←
→I
1
Ogó³em
427
615
593
W tych latach nie by³o takich pobrañ
420
509
553
£¹cznie w 2013 r. liczba pobranych narz¹dów ze zw³ok wynios³a 1688 i by³a mniejsza o 22 narz¹dy
w porównaniu z 2012 r. Najwiêcej pobrano nerek – 1174, w¹trób – 344 i serc – 91 (Tabela 11).
Tabela 11. £¹czna liczba narz¹dów pobranych ze zw³ok w latach 2008–2013.
2008
Nerki
W¹troby
Serca
Trzustki
P³uca
Przedramiê
Twarz
OGÓ£EM
1
2009
2010
2011
2012
2013
854
840
1018
1088
1212
224
215
219
306
331
63
72
81
85
81
20
20
20
34
46
131
111
192
222
402
1
1
3
1
W tych latach nie by³o takiego pobrania
1175
1159
1360
1536
1710
1174
344
91
39
382
2
1688
dawców p³uc, 2 pobranych p³uc
Aktywnoœæ w zakresie pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia w 2013 r. w szpitalach
poszczególnych województw zestawiono w Tabeli 12.
14
zmar³ych
593 27 21 22
dawców
pobrañ
371 17 16 12
wielonarz¹dowych
% pobrañ
63% 63%76% 55%
wielonarz¹dowych
pobranych
1688 78 63 59
narz¹dów
pobranych nerek
1174 54 41 44
pobranych trzustek
39 1 4 1
pobranych w¹trób
344 14 16 10
pobranych serc
91 9 2 2
pobranych p³uc
38 2
pobranych twarzy
2
wspó³czynnik liczby
pobranych narz¹dów 2,8 2,9 3,0 2,7
/ liczby zmar³ych
dawców
¿ywych dawców
¿ywych dawców
nerek
¿ywych dawców
w¹troby
zachodniopomorskie
wielkopolskie
warmiñsko-mazurskie
œwiêtokrzyskie
œl¹skie
pomorskie
podlaskie
podkarpackie
opolskie
mazowieckie
ma³opolskie
³ódzkie
lubuskie
lubelskie
kujawsko-pomorskie
dolnoœl¹skie
Liczba ↓
Polska
Tabela 12. Pobieranie narz¹dów wg województw w 2013 r.
14 29 39 71 19
20 17 58 78
16 27 91 44
11
14 13 31 49
7
14 22 50 12
15 62 26
79% 48% 56% 70% 63% 70% 76% 53% 63% 44% 56% 68% 59%
41 78 111 219 56
28 58 76 140
3 2 15
11 12 20 45
2 3 9 14
2 4 4
1
57 52 160 226 39 74 255 120
36 40 34 116 153 32 54 182 86
1 1 2 4 3
- 2
11 13 13 31 43 6 15 58 26
4 3 2 9 15 1 5 9 2
4
- 12
- 4 6
- 1
-
2,9 2,7 2,8 3,1 2,9 2,9 3,0 2,8 2,9 2,4 2,7 2,8 2,7
75
3
5
4
3
6
5
18
-
2
3
5
10
1
3
5
2
57
3
3
4
1
4
2 16*
-
2
2
3
8
1
2
4
2
18
-
2
-
2
2
3
-
-
1
2
2
-
1
1
-
2*
*1 biorca w¹troby z Litwy, 2 biorców nerek z Ukrainy
Wykorzystanie narz¹dów pobranych do przeszczepienia od osób
zmar³ych w 2013 r.
Nerki
Pobrano ogó³em 1174 nerki, z czego 67 (5,7%) nerek nie przeszczepiono z powodu stwierdzenia
patologii nerki, patologii naczyñ nerkowych lub urazu nerki oraz z powodu braku odpowiednich
biorców dla nerki od dawców zaka¿onych wirusami HBV i/lub HCV (Tabela 13).
W 2013 r. przeszczepiono 1107 nerek pobranych ze zw³ok (1074 przeszczepieñ pojedynczej nerki,
29 przeszczepieñ nerki wraz z trzustk¹, 2 przeszczepienia nerki wraz z wyspami trzustkowymi oraz
2 przeszczepienia nerki wraz z w¹trob¹).
15
Tabela 13. Przyczyny niewykorzystania pobranych nerek w latach 2008–2013.
Przyczyna, dla której odst¹piono
od przeszczepienia nerki
Liczba
2008
Liczba
2009
Liczba
2010
Liczba
2011
Liczba
2012
Liczba
16
37
34
36
56
50
6
7
3
6
10
7
Brak odpowiednich biorców dla nerek
pobranych od dawców z dodatnimi markerami
wzw typu B lub C.
Brak odpowiadaj¹cych wiekiem lub mas¹
cia³a biorców najczêœciej w rzadkiej grupie
krwi (B, AB)
14
9
7
3
13
8
Przyczyna nieustalona
8
1
4
4
2
2
Patologia nerki (wielotorbielowatoϾ,
du¿e torbiele nerek, zaka¿enie nerek,
nerka podkowiasta, kamica nerkowa,
wodonercze, patologia naczyñ nerkowych,
hipoplazja, aplazja, marskoϾ).
Patologia innych narz¹dów stwierdzona
makro- lub mikroskopowo i wykluczaj¹ca
przeszczepienie
Uraz nerki, z³a perfuzja pobranej nerki
2013
44
54
48
49
81
67
(5,2%) (6,4%) (4,7%) (4,5%) (6,7%) (5,7%)
£¹cznie: liczba i odsetek
W¹troba
Pobrano 344 w¹troby, tj. o 13 wiêcej ni¿ w roku poprzednim. W 26 przypadkach zdyskwalifikowano
pobrany narz¹d od przeszczepienia, najczêœciej na podstawie wyniku badania mikroskopowego.
Przeszczepiono 318 w¹trób pobranych od zmar³ych dawców narz¹dów (2 w¹troby przeszczepiono
wraz z nerk¹).
Dystrybucja i alokacja w¹trób pobranych od zmar³ych dawców w 2013 r. odbywa³y siê na zasadach
ustalonych w 2011 roku. Szczegó³y koordynacji pobrañ w¹troby w przypadkach, gdy dosz³o do
przeszczepienia zawieraj¹ tabele 14 i 15.
Tabela 14. Dystrybucja ofert pobrania w¹troby w 2013 r.
Liczba ofert Liczba ofert
³¹cznie
w 4. kolejnoœci
Liczba ofert
w 1. kolejnoœci
Liczba ofert
w 2. kolejnoœci
Liczba ofert
w 3. kolejnoœci
liczba
akceptacji
liczba
akceptacji
liczba
akceptacji
liczba
akceptacji
liczba
akceptacji
28
7
31
7
36
35
28
10
2
0
26
1
170
60
15
2
24
9
31
28
14
6
18
1
8
0
110
46
12
2
14*
8
50*
50
7*
5
9
0
4
0
96
65
107
31
123*
55
170*
165
103*
46
100
15
91
6
694
318
Katowice
SUM
Szczecin
SPWSZ
Warszawa
CSK WUM
Warszawa
SKDJ WUM
Warszawa
CZD
Wroc³aw
UM
Wszystkie oœrodki
³¹cznie
52
20
54
31
53
52
54
25
52
14
53
5
318
147
*CSK WUM Warszawa 28 wykorzystanych zg³oszeñ w pi¹tej kolejnoœci, SPWSZ Szczecin 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej
kolejnoœci, SKDJ Warszawa 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej kolejnoœci
16
Tabela 15. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji w¹troby zastosowanie mia³y szczególne kryteria
lub podstawowy parytet równego dostêpu.
Katowice
SUM
Szczecin
SPWSZ
Warszawa
CSK
Warszawa
SKDJ
Warszawa
CZD
Wroc³aw
UM
£¹cznie
wszystkie
oœrodki
Pobrañ dla
biorców
zg³oszonych
w trybie pilnym
Pobrañ
we w³asnym
szpitalu
Pobrañ od
pediatrycznych
dawców dla
pediatrycznych
biorców
Pobrañ wg
£¹czna
podstawowego liczba
parytetu
pobrañ
4
2
0
25
31
7
6
0
42
55
18
7
0
140
165
6
0
0
40
46
3
0
8
4
15
1
0
0
5
6
38
16
8
256
318
Serce
Pobrano 91 serc tj. o dziesiêæ wiêcej ni¿ w 2012 r. W czterech przypadkach pobrany
narz¹d zdyskwalifikowano ze wzglêdów medycznych. 87 pobranych serc przeszczepiono w kraju.
Dystrybucja ofert pobrania serca odbywa³a siê na zasadach ustalonych przez kierowników oœrodków
przeszczepiaj¹cych serce i koordynatorów z tych oœrodków (Tabela 16 i 17).
Tabela 16. Dystrybucja ofert pobrania serca w 2013 r.
L. ofert w 1. L. ofert w 2. L. ofert w 3. L. ofert w 4. L. ofert
kolejnoœci
kolejnoœci
kolejnoœci
kolejnoœci
³¹cznie
liczba
liczba
liczba
liczba
liczba
akceptacji
akceptacji akceptacji akceptacji akceptacji
Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ
i Transplantologii Krakowski
Szpital im. Jana Paw³a II
w Krakowie
Œl¹skie Centrum Chorób Serca
w Zabrzu
Klinika Kardiochirurgii
i Transplantologii Instytut
Kardiologii w Warszawie
Klinika Kardiochirurgii UCM
w Gdañsku
Klinika Kardiochirurgii Katedry
Kardiotorakochirurgii UM
w Poznaniu
Wszystkie oœrodki
³¹cznie
18
9
6
0
1
0
1
0
26
9
27
21
7
5
9
5
6*
4
49
35
17
15
9
7
3
2
8*
8
37
32
11
5
1
1
2
0
0
0
14
6
14
5
4
0
2
0
1
0
21
5
87
55
27
13
17
7
16
12
147
87
*Klinika Kardiochirurgii w Aninie wykorzysta³a 4 zg³oszenia w pi¹tej kolejnoœci, Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
wykorzysta³o 1 zg³oszenie w pi¹tej kolejnoœci
17
Tabela 17. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji serca zastosowanie mia³y szczególne kryteria lub
podstawowy parytet równego dostêpu.
Pobrañ dla biorców Pobrañ od pediatrycznych Pobrañ wg £¹czna
zg³oszonych
dawców dla
podstawowego liczba
w trybie urgens pediatrycznych biorców
parytetu
pobrañ
Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ
i Transplantologii, Krakowski Szpital
im. Jana Paw³a II w Krakowie
Œl¹skie Centrum Chorób Serca
w Zabrzu
Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii
Instytut Kardiologii w Warszawie
Klinika Kardiochirurgii UCM
w Gdañsku
Klinika Kardiochirurgii Katedry
Kardiotorakochirurgii UM w Poznaniu
£¹cznie wszystkie oœrodki
9
0
9
9
16
2
17
35
25
1
6
32
4
0
2
6
5
0
0
5
59
3
25
87
*Równie¿ biorcy w trybie urgens
Trzustki
Od 39 dawców pobrano trzustkê, w dwóch przypadkach odst¹piono od przeszczepienia pobranego
narz¹du. Jednoczasowo z nerk¹ pobran¹ od tego samego dawcy przeszczepiono 29 trzustek.
W dwóch przypadkach biorcom przeszczepiono nerkê wraz z wyspami trzustkowymi, w trzech
przypadkach przeszczepiono sam¹ trzustkê oraz w trzech przypadkach przeszczepiono wyspy trzustkowe.
P³uca
W 2013 r. pobrano p³uca od 19 zmar³ych dawców, z czego w Zabrzu wykonano 6 przeszczepieñ
pojedynczego p³uca i 6 przeszczepieñ obu p³uc. W Szczecinie wykonano 4 zabiegi przeszczepienia
pojedynczego p³uca i jeden zabieg przeszczepienia obu p³uc. W dwóch przypadkach, z powodu braku
odpowiednich biorców w Polsce, ofertê pobrania p³uc skierowano do oœrodków europejskich poprzez
Eurotransplant. Do pobrania przyjecha³y zespo³y z Niemiec.
Przedramiê
W 2013 r. nie wykonano ¿adnego przeszczepienia koñczyny górnej.
Twarz
W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy.
Zabiegi te zosta³y wykonane przez Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum
Onkologii im. M. Sk³odowskiej w Gliwicach.
W 2013 r. spoœród 1688 pobranych narz¹dów od zmar³ych, 113 narz¹dów nie przeszczepiono,
a 4 narz¹dy (p³uca od 2 dawców) przes³ano do wykorzystania poza Polskê. W kraju przeszczepiono
³¹cznie 1575 narz¹dów (1107 z 1174 pobranych nerek, 37 z 39 pobranych trzustek – jako przeszczep
narz¹dowy lub przeszczep wysp trzustkowych, 318 z 344 pobranych w¹trób, 87 z 91 pobranych
serc, 24 z 38 pobranych p³uc, 2 z 2 pobranych twarzy. Da³o to wspó³czynnik liczby przeszczepionych
narz¹dów do liczby zmar³ych dawców równy 2,7, zbli¿ony do lat poprzednich (Tabela 18).
Tabela 18. Wykorzystania narz¹dów pozyskanych od zmar³ych w latach 2008–2013
Liczba pobrañ
Liczba wykorzystanych narz¹dów
Wspó³czynnik: liczba przeszczepionych
narz¹dów/liczba zmar³ych dawców
18
2008
2009
2010
2011
2012
2013
427
1106
420
1102
509
1306
553
1456
615
1588
593
1575
2,6
2,6
2,6
2,7
2,6
2,7
Przeszczepianie narz¹dów
Przeszczepianie nerek
W 2013 r. przeszczepiono nerki ³¹cznie 1133 biorcom (29,4 / 1 mln mieszkañców). W tej liczbie 1076 biorców
otrzyma³o nerki pochodz¹ce od osób zmar³ych (28 / 1 mln), 57 zaœ od ¿ywych dawców (1,5 /1 mln mieszkañców).
Najwiêcej przeszczepieñ nerek wykonano w SPSK im. A. Mielêckiego w Katowicach (141 przeszczepieñ),
129 przeszczepieñ nerek przeprowadzi³ zespó³ ze Szpitala Klinicznego Dzieci¹tka Jezus w Warszawie,
w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdañsku wykonano 116 przeszczepieñ nerek (Tabela 19).
Tabela 19. Przeszczepianie nerek w latach 2008–2013.
Bia³ystok
Bydgoszcz UMK
Gdañsk UCK
Katowice ŒUM
Kraków UJ CM
Lublin UM
£ódŸ UM
£ódŸ Woj.
Olsztyn WSS
Poznañ UM
Poznañ Woj.
Szczecin PUM
Szczecin SPWSZ
Warszawa CSK
Warszawa CZD
Warszawa SKDJ
Warszawa MSW
Wroc³aw UM
Wroc³aw WSS
Wroc³aw 4 wojsk.
OGÓ£EM
1
2008
2009
2010
2011
2012
Razem
Razem
Razem
Razem
Razem
2013
18
56
67
54
7
18
38
13
138
62
80
44
49
83
3
74
6
810
31
571
97
54
13
15
341
18
134
55
732
352
322
801
4
512
2
785
35
711
84
91
23
17
48
47
2
144
632
57
47
492
124
11
65
21
999
30
601
94
94
32
31
471
33
26
132
66
52
592
502
1342
23
66
13
1042
26
25
4
8
62
112
110
136
73
80
66
33
27
34
49
20
30
29
23
76
16
1
88
140
68
63
29
61
2
3
12
47
1,2
292
47
1231,2 112
42
74
4
7
86
20
23
1
6
1,2
10762
1145
CD
LD
Razem
3
4
5
1
4
2
2
8
6
17
4
1
57
26
51
116
141
80
33
35
24
29
78
88
70
29
39
35
129
42
51
21
16
1133
w tym biorcy pary nerek, 2 w tym biorcy jednoczasowego przeszczepu w¹troby i nerki
Przeszczepianie trzustki, trzustki i nerki oraz wysp trzustkowych
W 2013 r. wykonano 29 operacji jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki. W Szpitalu
Klinicznym Dzieci¹tka Jezus wykonano 3 przeszczepienia wysp trzustkowych oraz dwa przeszczepienia wysp
trzustkowych i nerki. W Klinice Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego, w Szpitalu MSWiA w Warszawie
oraz w SKDJ w Warszawie wykonano po jednym przeszczepieniu samej trzustki (Tabele 20, 21 i 22).
Tabela 20. Jednoczasowe przeszczepianie trzustki i nerki w latach 2008–2013.
CSK Warszawa
SKDJ Warszawa
ŒUM Katowice
MSW Warszawa
Razem
2008
5
1
7
7
20
2009
6
0
8
6
20
2010
6
1
7
5
19
2011
1
3
10
19
33
2012
1
3
5
25
34
2013
2
1
4
22
29
19
Tabela 21. Przeszczepianie trzustki w latach 2010–2013.
2010
1
1
CSK Warszawa
SKDJ Warszawa
ŒUM Katowice
MSW Warszawa
Razem
2011
1
1
2012
6
2
1
9
2013
1
1
1
3
Tabela 22. Przeszczepianie wysp trzustkowych, wysp trzustkowych i nerki w roku 2013.
SKDJ Warszawa
Wyspy trzustkowe
3
Wyspy trzustkowe i nerka
2
Przeszczepianie w¹troby
Liczba przeszczepieñ w¹troby od zmar³ych dawców w 2013 r. wynios³a 318 (w 2012 r. – 314
operacje). Najwiêcej zabiegów wykonano w CSK WUM w Warszawie – 165 przeszczepieñ (o 4 mniej
ni¿ w 2012 r.) . W CZD w 18 przypadkach przeszczepiono fragment w¹troby pobranej od ¿ywego dawcy
(pobrania mia³y miejsce w CSK WUM). £¹czna liczba transplantacji w¹troby w 2013 r. wynios³a 336
(Tabela 23).
Tabela 23. Przeszczepianie w¹troby w latach 2008–2013.
CSK Warszawa
SKDJ Warszawa
CZD Warszawa
SPWSZ Szczecin
AM Wroc³aw
ŒUM Katowice
Ogó³em
2008
Razem
106
34
35
50
20
2009
Razem
82
38
43
55
1
17
2010
Razem
86
37
37
53
24
2011
Razem
141
48
36
42
4
29
2012
Razem
169
48
36
40
8
27
245
236
237
300
328
2013
CD
LD Razem
165
165
46
46
15
18
33
55
55
6
6
31
31
318
18
336
Przeszczepianie serca
W 5 oœrodkach kardiochirurgicznych wykonano 87 zabiegów przeszczepienia serca, to jest
o 8 zabiegów wiêcej ni¿ w roku 2012 i jest to najwiêksza liczba przeszczepieñ serca od 2008 roku
(Tabela 24).
Tabela 24 Przeszczepianie serca w latach 2008–2013.
Oœrodek
Kraków KSS
Zabrze SCCS
Warszawa Anin IK
Warszawa MSW
Gdañsk UCK
Poznañ UM
OGÓ£EM
2008
2009
2010
2011
2012
2013
4
39
16
2
61
2
38
25
6
71
5
38
26
5
5
79
10
36
23
4
7
80
8
36
23
5
7
79
9
35
32
6
5
87
Przeszczepianie p³uc
W 2013 r. przeszczepiono p³uca pobrane od 17 dawców. Zespó³ w Zabrzu w szeœciu przypadkach
przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w szeœciu przypadkach przeszczepiono p³uco prawe lub
lewe. Zespó³ ze Szczecina w jednym przypadku przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w czterech
przypadkach przeszczepiono p³uco prawe (Tabela 25).
20
Tabela 25. Przeszczepianie p³uc w latach 2008–2013.
Zabrze SCCS
Szczecin-Zdunowo
OGÓ£EM
2008
2009
2010
2011
2012
2013
11
9
11
14
13
12
-
1
1
1
3
5
11
10
12
15
16
17
Przeszczepianie narz¹dów od dawców ¿ywych
W 2013 r. liczba przeszczepieñ nerek pobranych od ¿ywych dawców wynios³a 57 i by³a wy¿sza ni¿
w latach ubieg³ych. Najwiêcej, bo 17 przeszczepieñ wykonano w Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus
w Warszawie, 8 operacji przeprowadzono w CSK WUM w Warszawie. Liczba przeszczepieñ
fragmentów w¹troby pobranych od ¿ywych dawców wykonanych w CZD w Warszawie (pobranie
w CSK WUM) wynios³a 18 (Tabela 26).
Tabela 26. Przeszczepianie nerek i w¹troby od ¿ywych dawców w latach 2008–2013.
Nerki
W¹troby
RAZEM
2008
20
21
41
2009
23
22
45
2010
50
20
70
2011
40
18
58
2012
51
14
65
2013
57
18
75
Ogó³em w 2013 r. w Polsce 1575 narz¹dów pochodz¹cych ze zw³ok i 75 pochodz¹cych od osób
¿ywych przeszczepiono 1610 biorcom (Tabele 27 i 28).
Tabela 27. Biorcy narz¹dów pobranych ze zw³ok i od ¿ywych dawców w 2013 r.
Rodzaj przeszczepienia
Liczba biorców
Nerka od osoby zmar³ej
Nerka od ¿ywego dawcy
Nerka jednoczasowo z trzustk¹
Nerka jednoczasowo z wyspami trzustkowymi
Nerka jednoczasowo z w¹trob¹
W¹troba od osoby zmar³ej
Fragment w¹troby od ¿ywego dawcy
Trzustka
Wyspy trzustkowe
Serce
Pojedyncze p³uco
Oba p³uca
Twarz
£¹cznie
1074
57
29
2
2
316
18
3
3
87
10
7
2
1610
Tabela 28. Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w latach 2008–2013.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Liczba
przeszczepionych
narz¹dów (CD + LD)
1147
(1106 + 41)
1147
1376
1514
1653
(1102 + 45) (1306 + 70) (1456 + 58) (1588 + 65)
1650
(1575 + 75)
Liczba biorców
1126
(1085 + 41)
1118
1347
1464
1608
(1073 + 45) (1277 + 70) (1406 + 58) (1543 + 65)
1610
(1535 + 75)
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant
21
Krajowa Lista Oczekuj¹cych
na przeszczepienie (KLO)
W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych (KLO) zg³oszono 4473 potencjalnych biorców. Do
wszystkich oczekuj¹cych wys³ano powiadomienia o wprowadzeniu na listê. Kierownicy oœrodków
kwalifikacyjnych otrzymali 603 zbiorcze powiadomienia o umieszczeniu na liœcie chorych z danego oœrodka.
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r.
W 2013 r. w krajowej liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki zarejestrowanych by³o
2565 chorych, w tym 1241 zosta³o zg³oszonych do KLO w 2013 r.
Systematycznie wzrasta liczba potencjalnych biorców nerki powy¿ej 60 r¿. (Tabela 1). Stopniowo
roœnie liczba osób zg³aszanych do przeszczepienia nerki, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ jest
warunkiem utrzymania prawid³owego doboru biorcy.
W obecnym systemie informatycznym wdro¿ono modu³ automatycznego, wyprzedzaj¹cego
przypominania lekarzom prowadz¹cym i pracowniom zgodnoœci tkankowej o badaniach
immunologicznych. Oznaczenie HLA oraz PRA u potencjalnego biorcy jest warunkiem umieszczenia
chorego na liœcie oczekuj¹cych, podobnie jak potwierdzenie grupy krwi przez oœrodek kwalifikacyjny czy
wpisanie rozpoznania i danych osobowych.
W 2013 r. wykonano 26 przeszczepieñ nerki z brakiem niezgodnych HLA, w tym 3 nerki z 6
zgodnymi HLA.
Tabela 1. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby,
nerki i serca) w latach 2008–2013
2008
Ca³kowita liczba osób zarejestrowanych w KLO
2651
Osoby zarejestrowane < 18 r¿
79
Osoby zarejestrowane > 60 r¿
192
Œredni wiek osób oczekuj¹cych
45 lat
6 m-cy
Osoby zg³oszone po raz pierwszy
1030
Liczba wszystkich przeszczepieñ nerki
830
Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy zmar³ego
789
Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy ¿ywego
20
Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i trzustki 20
Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki
i wysp trzustkowych
Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i w¹troby
1
Osoby zmar³e na liœcie
67
2009
2603
95
227
45 lat
11 m-cy
1124
805
757
23
20
2010
2578
96
387
46 lat
2 m-ce
1340
1018
947
50
19
2011
2623
88*
453*
47 lat
3 m-ce*
1151
1075
998
40
33
2012
2683
85
470
47 lat
1196
1179
1091
51
34
2013
2565
83
518
47 lat
1 m-c
1241
1164
1074
57
29
-
-
-
-
2
5
41
2
48
4
64*
3
42
2
59
*Liczone na dzieñ 4.11.2011 r.
Tabela 2. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby,
nerki i serca) w latach 2008–2013
Oczekuj¹cy w dniu 31 grudnia na przeszczepienie
Nerki
Nerki i trzustki (wysp trzustkowych)
Nerki i w¹troby
Nerki i serca
2008
1463
15
1
-
2009
1209
26
3
-
2010
1438
30
3
1
2011
1469
15
3
-
** Od stycznia 2013 r. KLO wykazuje jedynie chorych aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie.
22
2012
1296
24 (2)
4
-
2013**
906
30(3)
3
1
Spoœród 940 osób aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy
oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie nerki.
Od 2013 r. ostatniego dnia ka¿dego miesi¹ca podajemy liczbê osób, które tego dnia mia³y
status „aktywny” na krajowej liœcie oczekuj¹cych. W latach poprzednich w podanych liczbach
uwzglêdnialiœmy tak¿e osoby „czasowo wykluczone”, czyli te, które zosta³y zg³oszone do KLO, ale
z ró¿nych powodów wykluczone z typowania na czas okreœlony. Z uwagi na du¿e ró¿nice w czasie
dyskwalifikacji, obecnie podajemy wy³¹cznie liczbê chorych gotowych do przeszczepienia danego dnia.
Spoœród 1164 przeszczepieñ nerki wykonanych w 2013 r., u 979 biorców wykonano pierwsze
przeszczepienie, u 168 biorców – drugie a 17 biorców otrzyma³o trzecie przeszczepienie.
Tabela 3. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby,
nerki i serca) 31 grudnia danego roku.
2008
Oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie 1214
Oczekuj¹cy na drugie przeszczepienie
236
Oczekuj¹cy na trzecie przeszczepienie
27
Oczekuj¹cy na czwarte przeszczepienie
2
2009
983
226
28
1
2010 2011* 2012
1204 1258 1059
242
272
233
26
30
30
1
2
2013
735
182
23
-
* Liczone na dzieñ 4.11.2011 r.
Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach 2008–2013
U wiêkszoœci chorych (73%) wymagaj¹cych pilnego przeszczepienia nerki w 2013 r. wykonano ten
zabieg. Trzech chorych pozosta³o na liœcie oczekuj¹cych w 2014 r. a u pozosta³ych trzech uda³o siê
wytworzyæ sta³y i bezpieczny dostêp naczyniowy do dializ i nie wymagaj¹ pilnego przeszczepienia nerki
(Tabela 4).
Tabela 4. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach 2008–2013.
2008
Liczba osób zarejestrowanych
35
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê 20
Liczba osób skreœlonych z „listy pilnej”
3
Osoby zmar³e
–
Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia
12
2009
40
29
7
–
4
2010
31
20
5
1
5
2011
23
21
2
–
–
2012
33
21
2
–
10
2013
22
16
3
3
Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki lub nerki i trzustki
w latach 2010–2013
W 2013 r. w zarejestrowanych by³o w KLO 152 osoby z cukrzycow¹ chorob¹ nerek, w tym 46 osób
zg³oszono de novo do zabiegu przeszczepienia nerki i trzustki. Niepokoj¹ca jest du¿a œmiertelnoœæ
wœród oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w grupie chorych z cukrzyc¹ (3,9%) w stosunku do
ogólnej œmiertelnoœci na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (1, 99%) i braku zgonów wœród
osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki. Zwi¹zane jest to z pewnoœci¹ z tym, ¿e do
przeszczepienia nerki i trzustki kwalifikowane s¹ osoby m³ode, bez dodatkowych obci¹¿eñ zdrowotnych
i z cukrzyc¹ typu 1, a do przeszczepienia nerki g³ównie osoby z cukrzyc¹ typu 2, która sprzyja
problemom naczyniowym pogarszaj¹cym rokowanie w tej grupie chorych (Tabela 5 i 6).
23
Tabela 5. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w latach
2010–2013.
2010 2011* 2012 2013
Liczba osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek (I i II typ)
zarejestrowanych w KLO oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy zmar³ego
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy ¿ywego
Osoby zmar³e na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki
140
81
1
6
172
61
1
9
99
52
1
152
72
2
6
*Liczone na dzieñ 4.11.2011
Tabela 6. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki
w latach 2010–2013.
Liczba osób zarejestrowanych w KLO z cukrzycow¹ chorob¹
nerek (I typ) oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki
w tym de novo
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê
Liczba osób zakwalifikowanych do przeszczepienia nerki
i trzustki, które otrzyma³y przeszczepienie nerki
Osoby zmar³e na liœcie oczekuj¹cych na tx nerki i trzustki
Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki
i trzustki (wysp trzustkowych) 31 grudnia
2010
2011
2012 2013
71
42
19
62*
35
33
60
32
34
64
46
29
19
9*
2
5
3
1*
-
-
30
15
24 (2) 30(3)
*Liczone na dzieñ 4.11.2011
Os oby zg³ os zon e do w y pr ze dza j ¹ ce go pr ze s zcze pi e n i a n e r k i l u b n e r k i i t r zu s t k i (pr e - e mpt i ve , pr ze d
rozpoczêciem dializ) w latach 2008–2013
Spoœród 2565 chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r., 97 osób zg³oszonych by³o
do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki, co stanowi 3,8%. Wykonano w tej grupie
58 zabiegów przeszczepienia nerki, w tym: 14 od dawców ¿ywych oraz 4 nerki wraz z trzustk¹ pobran¹
od tego samego dawcy.
Wielu chorych (39%), mimo zg³oszenia w KLO do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki rozpoczê³a
leczenie dializami i nadal pozostaje na liœcie oczekuj¹cych.
Tabela 7. Osoby zg³oszone do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki (pre-emptive,
przed rozpoczêciem dializ) w latach 2008–2013.
2008 2009 2010 2011* 2012 2013
Liczba osób zarejestrowanych
191 177 109
157 128 97
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê
34
25
24
22
54
40
od dawcy zmar³ego
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê
10
8
16
10
14
14
od dawcy ¿ywego
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê
2
2
2
4
5
4
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê
1
–
2
–
–
Osoby zmar³e
3
2
–
4
–
1
*Liczone na dzieñ 4.11.2011 r.
24
Os oby o podw y ¿s zon y m r y zy k u i mmu n ol ogi czn y m (PR A 50–100% ) oc ze k u j ¹ ce n a pr ze s zcze pi e n i e
nerki w latach 2008–2013
Osoby o podwy¿szonym ryzyku immunologicznym stanowi¹ istotny odsetek wœród osób oczekuj¹cych
na przeszczepienie nerki. Mimo, ¿e liczba tych osób w ostatnim roku wzros³a, nadal jest ona zani¿ona,
gdy¿ opiera siê na ma³o dok³adnych metodach oznaczania PRA, wykorzystuj¹cych ograniczon¹ do
30–50 liczbê dawców limfocytów z danego rejonu a nie z ca³ego kraju. Oczekujemy na wdro¿enie
molekularnych metod identyfikowania pacjentów podwy¿szonego ryzyka immunologicznego
z zastosowaniem metod pozwalaj¹cych na iloœciow¹ i jakoœciow¹ ocenê przeciwcia³ anty HLA.
Zastosowanie tych metod pozwoli nie tylko na rzeteln¹ identyfikacjê chorych o podwy¿szonym ryzyku
immunologicznym, ale tak¿e na lepszy dobór tkankowy miêdzy dawc¹ i biorc¹ nerki z uwzglêdnieniem
nieprzeszczepiania tych narz¹dów, przeciwko którym biorca bêdzie mia³ przeciwcia³a (Tabela 8).
Tabela 8. Osoby o podwy¿szonym ryzyku immunologicznym (PRA 50-100%) oczekuj¹ce na
przeszczepienie nerki w latach 2008-2013.
2008
2009
Liczba osób oczekuj¹cych:
PRA 80-100%
PRA 50-79%
111
37
74
95
27
68
141
49
92
139
59
80
130
43
87
152
61
91
Osoby, które otrzyma³y przeszczep nerki
PRA 80-100%
PRA 50-79%
16
5
11
15
3
12
43
17
26
45
17
28
43
10
33
42
15
27
Osoby zmar³e na liœcie
PRA 80-100%
PRA 50-79%
4
1
3
4
2
2
4
2
2
4
1
3
4
1
3
4
–
4
89
30
59
76
23
53
89
29
60
85
38
47
80
31
49
105
45
60
Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia
PRA 80-100%
PRA 50-79%
2010 2011* 2012
2013
*Liczone na dzieñ 4.11.2011
Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu innego narz¹du, tkanki lub komórek
W 2013 r. zg³oszono do przeszczepienia nerki i wykonano przeszczepienie u chorej po autologicznym
przeszczepieniu szpiku. Nadal oczekuje na przeszczepienie nerki chora po przeszczepieniu serca
i p³uc. Z 3 chorych po przeszczepieniu p³uc zg³oszonych do przeszczepienia nerki w 2013 r., dokonano
przeszczepienia u 2 chorych, z czego u jednej by³a to nerka pobrana od ¿ywego dawcy.
Liczba chorych wymagaj¹cych przeszczepienia nerki po przeszczepieniu w¹troby czy serca
utrzymuje siê na podobnym poziomie od kilku lat, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ narz¹dów
pozanerkowych (szczególnie w¹troby) pozwala stwierdziæ, ¿e byæ mo¿e problem niewydolnoœci nerek
w tej grupie chorych uda³o siê opanowaæ.
Tabela 9. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu serca w latach 2008–2013
Liczba oczekuj¹cych
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê
Liczba osób zdyskwalifikowanych od przeszczepienia
Liczba zmar³ych
Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia
2008 2009
7
6
3
3
1
4
2
2010 2011 2012 2013
3
6
4
6
1
3
2
2
2
1
2
1
2
1
2
25
Tabela 10. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu w¹troby w latach 2008–2013.
2008
Liczba oczekuj¹cych
3
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê
–
Liczba osób zdyskwalifikowanych
2
Liczba zmar³ych
–
Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia
1
2009
4
2
–
1
1
2010
3
2
1
–
–
2011
2
–
2
–
–
2012
4
1
2
–
1
2013
3
2
–
1
–
Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach 2008–2013
Spoœród 9 chorych oczekuj¹cych na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby, 2 osoby otrzyma³y
taki przeszczep w 2013 r.
Tabela 11. Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach 2008–2013.
2008
Liczba oczekuj¹cych
7
Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê 1
Liczba osób zdyskwalifikowanych
4
Liczba zmar³ych
1
Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia
1
2009 2010 2011 2012 2013
10
6
8
7
9
5
2
4
3
2
1
–
1
1
3
1
1
1
–
1
3
3
2
3
3
Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 2008–2013
W 2013 r. œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, liczony od zarejestrowania w KLO do dnia
przeszczepienia, wynosi³ 10 miesiêcy. Czas dializoterapii przed przeszczepieniem nie zmienia siê (Tabela 12).
Tabela 12. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 2008–2013.
Grupa chorych
Zg³oszeni do pierwszego
przeszczepienia nerki
Wysokoimmunizowani
Zg³oszeni do przeszczepienia
nerki i trzustki
œredni czas oczekiwania na przeszczepienie
od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia
2008
2009
2010
2011*
2012
2013
2 lata
2 lata
2 lata
2 lata
2lata
2lata
10 m-cy 8,5 m-ca 10 m-cy 11 m-cy
6 m-cy
6 m-cy
4 lata
6 lat
4 lata
3 lata
4 lata
6 lat
6 m-cy 11 m-cy 8,5 m-ca 11 m-cy
5 m-cy
8 m-cy
3 lata
2 lata
2 lata
2 lata
1 rok
1 rok
3,5 m-ca
4 m-ce
7 m-cy
9 m-cy
8 m-cy
*Liczone na dzieñ 4.11.2011
Tabela 12 (cd). Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach 2008–2013.
Grupa chorych
2008
œredni czas oczekiwania na przeszczepienie
od zakwalifikowania do przeszczepienia
2009
2010
2011*
2012
2013
Zg³oszeni do pierwszego
10 m-cy 7 m-cy
9 m-cy
11 m-cy 10 m-cy
przeszczepienia nerki
Zg³oszenia pilne
32 dni
38 dni
42 dni
63 dni
16 dni
Wysokoimmunizowani
9 m-cy 15 m-cy 15,5 m-ca 17 m-cy 15 m-cy
Zg³oszeni do pierwszego
przeszczepienia nerki i trzustki 4 m-ce 8,5 m-ca 8,5 m-ca 11,5 m-ca 5 m-cy
Zg³oszeni do przeszczepienia 4,5 m-ca 6,5 m-ca 7,5 m-ca 8,5 m-ca 7,7 m-ca
przed rozpoczêciem dializ
*Liczone na dzieñ 4.11.2011
26
10 m-cy
54 dni
16 m-cy
4 m-ce
9 m-cy
Przyczyny niewydolnoœci nerek chorych zg³oszonych do KLO w 2013 r.
Dominuj¹c¹ przyczyn¹ niewydolnoœci nerek wœród chorych zg³oszonych do przeszczepienia jak i po
przeszczepieniu nerki s¹ choroby k³êbuszkowe nerek. Nadal pozostaje grupa chorych (14%), u których
nie uda³o siê zdiagnozowaæ przyczyny niewydolnoœci nerek, ale wyeliminowano w wiêkszoœci
przypadków wady uk³adu moczowego, które by mog³y w krótkim czasie doprowadziæ do niewydolnoœci
nerki przeszczepionej.
Tabela 13. G³ówne przyczyny niewydolnoœci nerek u chorych zg³oszonych do KLO
Wszyscy oczekuj¹cy
31 grudnia
Wszyscy, u których
dokonano przeszczepienie
nerki w 2013 r.
od zmar³ego dawcy
Zg³oszeni przed
rozpoczêciem dializ
do pierwszego
przeszczepienia nerki
Dokonano przeszczepienia
nerki przed rozpoczêciem
dializ
Dokonano przeszczepienia
nerki od ¿ywego dawcy
Liczba
Nowo zg³oszeni
Grupy chorych
1241
940
1107
89
58
57
G³ówne przyczyny niewydolnoœci nerek %
Glomerulopatie pierwotne
23
26
28
36
29
49
Cukrzycowa choroba nerek
12
8
10
10
11
4
Glomerulopatie wtórne inne
2
3
3
2
4
8
TorbielowatoϾ nerek
12
12
11
12
14
4
Œródmi¹¿szowe zapalenia nerek
3
3
3
1
2
2
Nefropatia nadciœnieniowa
11
10
11
8
9
4
Inne
6
6
4
10
6
10
Nieznane
13
13
13
13
17
14
Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu met. Brickera
W 2013 r. 15 chorych oczekiwa³o na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu
metod¹ Brickera, czyli z pominiêciem w³asnego pêcherza moczowego i wytworzeniem przetoki
moczowodowo-jelitowo-skórnej, z czego 12 zg³oszono w 2013 r. Spoœród 15 osób, u 6 chorych takie
odprowadzenie wykonano przed kwalifikacj¹, u pozosta³ych 9 chorych zaplanowano wytworzenie
nietypowego odprowadzenia moczu w czasie przeszczepienia. W 2013 r. wykonano 10 przeszczepieñ
nerki ww. chorym, w tym 3 przeszczepienia nerki do wczeœniej wytworzonej pêtli Brickera. U jednego
chorego z tej grupy wykonano zespolenie moczowe do pêcherza moczowego mimo wczeœniejszej
kwalifikacji do pêtli Brickera.
Oœrodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki
Zg³aszanie chorych do krajowej listy osób oczekuj¹cych odbywa siê za poœrednictwem oœrodków
kwalifikacyjnych, dzia³aj¹cych przy oœrodkach transplantacyjnych. Po³owa chorych zg³aszanych z danego
oœrodka kwalifikacyjnego jest przeszczepianych poza tym oœrodkiem. W 2013 r. odnotowaliœmy wzrost
nowych zg³oszeñ do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki. W 2013 r. stacje dializ
zg³osi³y do kwalifikacji w oœrodkach kwalifikacyjnych 2584 osoby, z czego 1241 zakwalifikowano do
przeszczepienia nerki i zg³oszono do KLO (Tabela 14).
27
Tabela 14. Oœrodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki.
Oœrodek kwalifikacyjny
Bia³ystok
Bydgoszcz
Gdañsk
Katowice
Kraków
Lublin
£ódŸ
Poznañ
Szczecin
Warszawa
Warszawa CZD
Wroc³aw
Razem
Liczba chorych zg³oszonych do KLO w danym roku
2011
2012
2013
41
38
33
95
60
68
116
129
132
93
137
127
159
141
144
2
51
41
40
72
60
72
89
151
83
85
62
283
226
245
56
45
46
107
123
132
1147
1196
1241
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki
oraz wysp trzustkowych w 2013 r.
W 2013 r. wykonano 3 przeszczepienia samej trzustki oraz 3 przeszczepienia wysp trzustkowych.
Zg³oszono de novo 5 osób do transplantacji nerki i wysp trzustkowych, 4 osoby do przeszczepienia
nerki i trzustki lub wysp trzustkowych, 7 osób do przeszczepienia trzustki oraz jedn¹ osobê do
przeszczepienia wysp trzustkowych (Tabela 15).
Tabela 15. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych
w latach 2010–2013.
2010 2011 2012 2013
Liczba przeszczepieñ trzustki
1
1
9
3
Liczba przeszczepieñ wysp trzustkowych
3
Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i wysp trzustkowych 31grudnia
2
3*
Oczekuj¹cy na przeszczepienie wysp trzustkowych 31grudnia
2
3
4
1
Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych 31grudnia 1
5
4
2
Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki 31 grudnia
5
4
5
7
* Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i trzustki ewentualnie wysp trzustkowych
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie narz¹dów klatki
piersiowej
Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca
W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem serca zg³oszono 234 nowych chorych i by³a to
liczba podobna jak w latach poprzednich. Najwiêcej chorych zg³oszono do przeszczepienia serca w Œl¹skim
Centrum Chorób Serca w Zabrzu – 107 osób, a najmniej w Centrum Zdrowia Dziecka – 2 osoby,
z tym, ¿e oœrodek w CZD rozpocz¹³ dzia³alnoœæ w 2013 r.
£¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 roku wynios³a 601 osób.
Spoœród wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie serca w 2013 r. otrzyma³o 87osób (14%) w tym
4 osoby poni¿ej 18 r¿. (3 – w Zabrzu, 1 – w Instytucie Kardiologii w Warszawie), zdyskwalifikowano stale
lub czasowo 118 osób (19,6%), zmar³o w trakcie oczekiwania 59 chorych (9,8%). 31 grudnia 2013 r.
oczekiwa³o na przeszczepienie serca 320 chorych (Tabela 16).
28
Tabela 16. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem serca w Polsce w 2013 r.
Warszawa
Kraków
Instytut
KSS
Kardiologii
Nowe zg³oszenia
Nowe zg³oszenia
w trybie pilnym
Nowe zg³oszenia
w trybie planowym
Przeszczepienia
ogó³em
Przeszczepienia
w trybie pilnym
Przeszczepienia
w trybie planowym
Chorzy zmarli przed
przeszczepieniem
Liczba oczekuj¹cych
31 grudnia
Zabrze
SCCS
Gdañsk Poznañ Warszawa
UCK SKPP UM
CZD
£¹cznie
57
34
107
13
21
2
234
27
17
37
4
7
-
92
30
17
70
9
14
2
142
32
9
35
6
5
-
87
25
9
16
4
5
-
59
7
-
19
2
-
-
28
12
5
38
2
2
-
59
49
64
163
13
29
2
320
Œredni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali w 2013 r. przeszczepienie serca wyniós³ 66 dni
dla biorców zg³oszonych w trybie pilnym oraz 10 miesiêcy dla biorców zg³oszonych w trybie planowym.
Czas oczekiwania osób, które nie otrzyma³y przeszczepienia serca na koniec 2013 roku i nadal
znajduj¹ siê na liœcie oczekuj¹cych, wyniós³ œrednio 15 miesiêcy. Chorzy, którzy zmarli nie doczekawszy
przeszczepienia oczekiwali œrednio 15 miesiêcy (Tabela 17).
Ta be la 17. Œredni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem serca
w 2013 r.
Warszawa
Kraków
Instytut
KSS
Kardiologii
Chorzy
przeszczepieni,
zg³oszeni w trybie
pilnym
Chorzy
przeszczepieni,
zg³oszeni w trybie
planowym
Chorzy zg³oszeni,
którzy zmarli przed
przeszczepieniem
Oczekuj¹cy
31 grudnia
Zabrze
SCCS
Gdañsk Poznañ Warszawa
UCK SKPP UM
CZD
Polska
33 dni
43 dni
7 dni
57 dni
188 dni
-
66 dni
17 m-cy
-
5 m-cy
9 m-cy
-
-
10 m-cy
7 m-cy
15 m-cy 22 m-ce 13 m-cy 17 m-cy
-
15 m-cy
15 m-cy
22 m-ce 24 m-ce 11 m-cy 15 m-cy
2 m-ce
15 m-cy
W 2013 r. na przeszczepienie serca oczekiwa³o 22 osoby poni¿ej 18 r¿., z czego 20 zg³oszono
w 2013 r. po raz pierwszy. W 2013 r. przeszczepiono serce u 4 osób poni¿ej 18 r¿. Dwoje dzieci zmar³o
w oczekiwaniu na przeszczepienie serca w 2013 r., 2 – wykluczono czasowo, 1 wykluczono na sta³e
z przeszczepienia serca. W dniu 31.12. 2013 r. na aktywnej liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie
serca pozostawa³o 13 dzieci. Œredni czas oczekiwania w 2013 r. na przeszczepienie serca w tej grupie
chorych wynosi³ 5 miesiêcy (Tabela 18).
29
Tabela 18. Krajowa lista osób poni¿ej 18 r¿. oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 r.
Warszawa
Kraków
Instytut
KSS
Kardiologii
Nowe zg³oszenia
Przeszczepienia
Chorzy zmarli przed
przeszczepieniem
Liczba oczekuj¹cych
31 grudnia
Zabrze
SCCS
Gdañsk Poznañ Warszawa
UCK SKPP UM
CZD
£¹cznie
1
1
1
-
16
3
-
-
2
-
20
4
-
-
2
-
-
-
2
-
1
11
-
--
1
13
Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca i p³uc
Od 2006 r. nie wykonano w Polsce ani jednego kombinowanego przeszczepienia serca wraz
z p³ucami, 31 grudnia 2013 r. na liœcie oczekuj¹cych pozostawa³y 3 osoby.
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc
Na liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r. znajdowa³o siê 93 chorych, z czego
47 zosta³o zg³oszonych w tego roku. Potencjalni biorcy zostali zg³oszeni przez Œl¹skie Centrum Chorób
Serca w Zabrzu oraz Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej PUM Specjalistycznego Szpitala
im. prof. A. Soko³owskiego w Szczecinie-Zdunowie. W 2013 r. wykonano ³¹cznie 17 przeszczepieñ
pojedynczego p³uca lub pary p³uc (12 w Zabrzu, 5 w Szczecinie).
31 grudnia 2013 r. oczekiwa³o na przeszczepienie 45 chorych, 29 chorych zmar³o przed
przeszczepieniem. Zdyskwalifikowano czasowo lub stale 2 osoby (Tabela 19).
Tabela 19. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r.
Nowe zg³oszenia
Przeszczepienia
Chorzy zmarli przed przeszczepieniem
Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia
Szczecin - Zdunowo
6
5
4
Zabrze SCCS
41
12
29
41
£¹cznie
47
17
29
45
Tabela 20. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie p³uc w 2013 r.
Chorzy przeszczepieni
Chorzy zmarli przed przeszczepieniem
Oczekuj¹cy 31 grudnia
Szczecin - Zdunowo
9 m-cy
4 m-ce
Zabrze SCCS
7 m-cy
12 m-cy
18 m-cy
Polska
8 m-cy
12 m-cy
11 m-cy
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby
W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem w¹troby zg³oszono 396 nowych chorych. Najwiêcej
chorych zg³oszono do przeszczepienia z Centralnego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie – 188
osób, a najmniej z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu
– 11 osób.
W 2013 r. ³¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby wynios³a 553 chorych.
Spoœród wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie w¹troby od zmar³ego dawcy otrzyma³o 318 osób
(57,5%), natomiast od dawcy ¿ywego 18 osób (3,2%). Zmar³o 38 chorych (6,9%) oczekuj¹cych na
30
przeszczepienie. Na liœcie aktywnej osób oczekuj¹cych 31 grudnia 2013 r. pozostawa³y 133 osoby,
a 46 osób by³o wykluczonych czasowo lub stale.
W Tabeli 21 przedstawiono zg³oszenia chorych do przeszczepienie w¹troby z podzia³em na oœrodki.
Tabela 22 przedstawia œredni czas oczekiwania na przeszczepienie w¹troby w poszczególnych oœrodka
transplantacyjnych w zale¿noœci od trybu zg³oszenia.
Tabela 21. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem w¹troby w Polsce w 2013 r.
Katowice
SPSK
Nowe zg³oszenia
Nowe zg³oszenia
w trybie pilnym
Nowe zg³oszenia
w trybie planowym
Przeszczepienia
ogó³em
( CD + LD)
Przeszczepienia
w trybie pilnym
Przeszczepienia
w trybie planowym
Chorzy zmarli przed
przeszczepieniem
Liczba
oczekuj¹cych
31 grudnia
Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw
£¹cznie
SPWSZ
CZD
SKDJ WUM
CSK WUM
USK
58
50
42
47
188
11
396
10
8
4
6
22
2
52
48
42
38
41
166
9
344
31
55
33
(15+18)*
46
165
6
336
(318+18)*
4
7
2
6
18
1
38
27
48
31
40
147
5
298
7
2
2
6
16
5
38
18
25
18
19
50
3
133
*Przeszczepienie od dawcy zmar³ego+przeszczepienie od dawcy ¿ywego
Tabela 22. Œredni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem w¹troby
w Polsce w 2013 r.
Katowice
SPSK
Chorzy przeszepieni,
zg³oszeni w trybie
pilnym
Chorzy przeszepieni,
zg³oszeni w trybie
planowym
Chorzy zg³oszeni,
którzy zmarli przed
przeszczepieniem
Oczekuj¹cy
31 grudnia
Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw
Polska
SPWSZ
CZD
SKDJ WUM
CSK WUM
USK
2 dni
4 dni
6 dni
5 dni
2 dni
4 dni
4 dni
2 m-ce
5 m-cy
4 m-ce
4 m-ce
3 m-ce
19 m-cy
6 m-cy
8 dni
6 m-cy
18 dni
6 m-cy
1 m-c
5 m-cy
3 m-ce
3 m-ce
16 m-cy
5 m-cy
9 m-cy
8 m-cy
14 m-cy
9 m-cy
Œredni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie pilnym,
wynosi³ 4 dni, najd³u¿szy by³ w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie i wyniós³ 6 dni. Œredni czas
oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie planowym w 2013 r. wynosi³
6 miesiêcy, najd³u¿szy by³ w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym im. Jana Mikulicza-Radeckiego
we Wroc³awiu i wynosi³ 19 miesiêcy. Œredni czas oczekiwania dla biorców, którzy nie otrzymali
przeszczepienia w¹troby w 2013 r. wyniós³ 9 miesiêcy.
31
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki
W 2013 r. odnotowano istotny wzrost liczby chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie
rogówki, przy mniejszej ni¿ w 2012 r. liczbie nowo zg³oszonych chorych w ci¹gu roku. Rosn¹ca
liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki jest g³ównie zwi¹zana ze zbyt ma³¹ liczb¹
przeszczepieñ rogówki wykonywanych w ci¹gu roku w stosunku do potrzeb. Liczba chorych zg³aszanych
do przeszczepienia jest dwukrotnie wiêksza ni¿ liczba wykonanych przeszczepieñ.
W 2013 r. istotnie wzros³a w stosunku do 2012 r. liczba przeszczepieñ rogówki w trybie pilnym
(862–88% vs 337-37%).
Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r. wynosi³ 53 dni w grupie osób
pilnych i 7 miesiêcy w grupie osób zg³oszonych do przeszczepienia w trybie planowym.
Tabela 23. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach
2012–2013 r.
Liczba
oczekuj¹cych
osób
Uniwersytecki
Szpital Kliniczny
w Bia³ymstoku
Szpital
Uniwersytecki nr 1
w Bydgoszczy
WSS nr 4
w Bytomiu
Uniwersyteckie
Centrum Kliniczne
w Gdañsku
Okrêgowy Szpital
Kolejowy w Katowicach
SPSK Nr 5
Œl¹skiego Uniwersytetu
Medycznego
w Katowicach
Szpital Zespolony
w Kêdzierzynie KoŸlu
Wojewódzki Szpital
Okulistyczny w Krakowie
Samodzielny Publiczny
Szpital Kliniczny Nr 1
w Lublinie
Uniwersytecki Szpital
Kliniczny Wojskowej
Akademii Medycznej
w £odzi
Specjalistyczne
Centrum Medyczne SA
w Polanicy Zdroju
32
Liczba
Liczba aktywnie
wykonanych
Dyskwalifikacje oczekuj¹cych
przeszczepieñ sta³e i czasowe
na dzieñ
ogó³em
31 grudnia
(pilne + planowe )
2012** 2013** 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013
Nowe
zg³oszenia
-*
-
-
-
-
-
-
-
-
-
167
146
167
41
15
95
104
16
14
8
29
(28+1)
9
(9+0)
17
14
12
(4+8)
14
(6+8)
-
0
9
7
44
281
44
248
9
(8+1)
38
(37+1)
1
11
34
224
529
785
261
309
138
146
(19+119) (140+6)
37
88
415
571
284
366
206 223
149
140
(84+65) (133+7)
35
75
110
151
12
22
9
11
1
1
9
14
-
23
-
22
7
(6+1)
8
(8+0)
-
1
-
14
104
157
104
95
50
85
(36+14) (83+2)
23
29
42
46
189
260
113
114
18
(0+18)
65
(61+4)
8
3
146
198
127
86
19
6
23
(5+18)
5
(5+0)
49
20
59
61
6
(1+5)
-
Tabela 23 (cd). Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach
2012–2013 r.
Liczba
oczekuj¹cych
osób
Liczba
Liczba aktywnie
wykonanych
Dyskwalifikacje oczekuj¹cych
przeszczepieñ sta³e i czasowe
na dzieñ
ogó³em
31 grudnia
(pilne + planowe )
2012** 2013** 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013
Wielospecjalistyczny
Szpital Miejski
im. J Strusia
w Poznaniu
WSS nr 5
im. Œw. Barbary
w Sosnowcu
SPSK nr 2
Pomorskiego
Uniwersytetu
Medycznego
w Szczecinie
Samodzielny Publiczny
Wojewódzki Szpital
Zespolony w Szczecinie
Szpital Kliniczny
Dzieci¹tka Jezus
w Warszawie
Samodzielny Publiczny
Kliniczny Szpital
Okulistyczny
w Warszawie
Wojskowy Instytut
Medyczny
w Warszawie
Wojskowy Instytut
Medycyny Lotniczej
w Warszawie
Uniwersytecki Szpital
Kliniczny
im. Mikulicza-Radeckiego
we Wroc³awiu
Spektrum Sp. z o.o.
we Wroc³awiu
4 Wojskowy Szpital
Kliniczny we Wroc³awiu
£¹cznie Polska
Nowe
zg³oszenia
-
0
-
0
-
0
-
0
346
466
231
253
10
75
221
207
32
203
32
171
-
10
(9+1)
-
1
32
187
26
14
10
4
3
(0+3)
3
(3+0)
8
3
13
9
50
61
50
24
12
(2+10)
10
(9+1)
-
0
38
50
1017
784
1014 309
243
(103
+140)
201
(156
+45)
86
196
394
390
125
45
124
15
37
(11+26)
13
(9+4)
2
6
30
25
1
4
1
3
-
0
-
0
1
4
12
56
12
42
19
(0+19)
20
(20+0)
1
2
13
37
1
6
1
6
1
(0+1)
0
-
0
-
6
-
2
-
2
-
0
-
0
-
2
3080
3783
901
982
278
526
2412 1906
-
0
167
193
(59+108) (151+42)
1661 2307
*- Brak danych
**Liczba oczekuj¹cych osób dotyczy potencjalnych biorców oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki a liczba wykonanych
przeszczepieñ dotyczy iloœci procedur „przeszczepieñ rogówki”. Ten sam biorca mo¿e mieæ kilka przeszczepieñ rogówki w ci¹gu
roku zarówno w jednym oku jak i w drugim.
33
Tabela 24. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r.
Uniwersytecki Szpital
Kliniczny w Bia³ymstoku
Szpital Uniwersytecki nr 1
w Bydgoszczy
WSS nr 4 w Bytomiu
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne
w Gdañsku
Okrêgowy Szpital Kolejowy
w Katowicach
SPSK Nr 5
Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego
w Katowicach
Szpital Zespolony
w Kêdzierzynie KoŸlu
Wojewódzki Szpital Okulistyczny
w Krakowie
Samodzielny Publiczny Szpital
Kliniczny Nr 1 w Lublinie
Uniwersytecki Szpital Kliniczny
Wojskowej Akademii Medycznej
w £odzi
Specjalistyczne Centrum
Medyczne SA w Polanicy Zdroju
Wielospecjalistyczny Szpital Miejski
im.J Strusia w Poznaniu
WSS nr 5 im. Œw. Barbary
w Sosnowcu
SPSK nr 2
Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
w Szczecinie
Samodzielny Publiczny Wojewódzki
Szpital Zespolony w Szczecinie
Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus
w Warszawie
Samodzielny Publiczny Kliniczny
Szpital Okulistyczny
Warszawie
Wojskowy Instytut Medyczny
w Warszawie
Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej
w Warszawie
Uniwersytecki Szpital Kliniczny
im. Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu
Spektrum Sp. z o.o.
we Wroc³awiu
4 Wojskowy Szpital Kliniczny
we Wroc³awiu
*- Brak transplantacji w 2013 r.
34
Œredni czas oczekiwania
na przeszczepienie rogówki
w trybie pilnym
(w dniach)
Œredni czas oczekiwania
na przeszczepienie rogówki
w trybie planowym
(w miesi¹cach)
-*
-
167 dni
13 m-cy
83 dni
-
64 dni
8 m-cy
46 dni
5 m-cy
46 dni
9 m-cy
67 dni
11 m-cy
76 dni
-
30 dni
6 m-cy
40 dni
2 m-ce
19 dni
-
-
-
37 dni
7 m-cy
15 dni
2 m-ce
15 dni
-
55 dni
4 m-ce
36 dni
9 m-cy
21 dni
8 m-cy
-
-
84 dni
-
-
-
-
-
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie komórek
przytarczyc
W 2013 r. na krajowej liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie przytarczyc nie by³o
potencjalnych biorców.
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy
W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy zg³oszono 2 osoby. Obie
osoby mia³y wykonane przeszczepienie twarzy, w tym jedna w trybie pilnym.
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie koñczyny górnej
W 2013 r. na przeszczepienie koñczyny górnej oczekiwa³o w krajowej liœcie 8 osób.
Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie jelita
W 2013 r. na przeszczepienie jelita oczekiwa³y 2 osoby.
Oczekuj¹cy
(aktywni)
31 grudnia
2013 r.
Nowe
zg³oszenia
w 2013 r.
Zmarli
na liœcie
w 2013 r.
zachodniopomorskie
wielkopolskie
warmiñsko-mazurskie
œwiêtokrzyskie
œl¹skie
pomorskie
podlaskie
podkarpackie
opolskie
mazowieckie
ma³opolskie
³ódzkie
lubuskie
lubelskie
kujawsko-pomorskie
dolnoœl¹skie
POLSKA
Tabela 25. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki (nerka + trzustka, nerka +
w¹troba, nerka + serce)
940 75 54 30 23 61 80 144 21 55 30 75 87 28 41 92 44
1241 93 72 46 24 71 84 194 27 69 27 97 131 46 47 153 60
59
5
1
2
3
3
0
8
3
2
1
4
9
2
3
8
5
35
lubelskie
lubuskie
³ódzkie
ma³opolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
œl¹skie
œwiêtokrzyskie
warmiñsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
9
8
5
8
14 13
1
1
1
8
16
5
7
17
9
38
4
2
2
0
3
2
9
3
0
0
22 53 12 16 41 28
2
6
2
1
1
1
warmiñsko-mazurskie
2
œwiêtokrzyskie
396 30 21 23 20 24 40 51 10 3
œl¹skie
133 11
kujawsko-pomorskie
Oczekuj¹cy
(aktywni)
31 grudnia
2013 r.
Nowe
zg³oszenia
w 2013 r.
Zmarli
na liœcie
w 2013 r.
dolnoœl¹skie
POLSKA
Tabela 26. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie w¹troby
36
wielkopolskie
zachodniopomorskie
20 55 31 13 15
pomorskie
podkarpackie
opolskie
mazowieckie
ma³opolskie
³ódzkie
lubuskie
lubelskie
kujawsko-pomorskie
320 17 13 20 5
podlaskie
Oczekuj¹cy
(aktywni)
31 grudnia
2013 r.
Nowe
zg³oszenia
w 2013 r.
Zmarli
na liœcie
w 2013 r.
dolnoœl¹skie
POLSKA
Tabela 27. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie serca
6
16 52 13 7
31
6
234 18 12
9
5
8
31 35 13 7
6
12 39
7
4
19
9
59
2
2
4
5
3
1
1
0
3
1
4
3
6
5
4
15
dolnoœl¹skie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
³ódzkie
ma³opolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
œl¹skie
œwiêtokrzyskie
warmiñsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
Oczekuj¹cy
(aktywni)
31 grudnia
2013 r.
Nowe
zg³oszenia
w 2013 r.
Zmarli
na liœcie
w 2013 r.
POLSKA
Tabela 28. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie p³uca
45
4
3
2
0
1
4
8
2
0
1
2
10
1
2
4
1
47
6
5
0
0
1
4
4
2
1
0
1
11
1
2
7
2
29
3
2
2
0
1
4
3
0
2
0
1
4
1
0
4
2
Dorota Lewandowska, Poltransplant
Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant
Jolanta Przygoda, Poltransplant
Iwona Podobiñska, Poltransplant
Izabela Walczyk, Poltransplant
37
Rejestr Przeszczepieñ Narz¹dów
W poni¿szych tabelach podano rzeczywiste prze¿ycia biorców i przeszczepów. Badaniem objêto
transplantacje narz¹dów wykonane w latach 1998–2013.
Tabela 1. Liczba przeszczepieñ w latach 1998–2013 w Polsce
Liczba wykonanych przeszczepieñ
od 1.I.1998 r. do 31.XII.2013 r.
Narz¹d
Nerki pobrane od dawców zmar³ych
Nerki pobrane od dawców ¿ywych
W¹troby pobrane od dawców zmar³ych
W¹troby pobrane od dawców ¿ywych*
Serca
P³uca**
Nerki z trzustk¹
13 938
493
2 773
234
1 541
98
331
* od roku 1999; **od roku 2004
Tabela 2. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców zmar³ych – wszystkie oœrodki
Prze¿ycie
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
Liczba /
% zbadanych
biorców
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
13 913
13 066
10 962
9 220
4 811
11 984 (86%)
11 383 (87%)
9 551 (87%)
8 058 (87%)
3 590 (75%)
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
11 659
10 825
8 769
7 106
2 771
97%
95%
92%
88%
77%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
11 137
10 106
7 822
6 013
1 912
93%
89%
82%
75%
53%
* od roku 1998
Tabela 3. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców ¿ywych – wszystkie oœrodki
Prze¿ycie
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
Liczba /
% zbadanych
biorców
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
493
454
354
282
165
480 (97%)
438 (96%)
339 (96%)
269 (95%)
153 (93%)
* od roku 1998
38
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
479
435
333
260
141
99%
99%
98%
97%
92%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
464
416
317
240
122
97%
95%
94%
89%
80%
Tabela 4. Wyniki przeszczepiania nerek z trzustk¹ – wszystkie oœrodki
Prze¿ycie
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
331
303
224
Liczba /
% zbadanych
biorców
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
224 (68%)
209
93%
181
81%
198 (65%)
174
88%
148
74%
151 (64%)
130
86%
112
74%
Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ
Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ
* od roku 1998
Tabela 5. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców zmar³ych – wszystkie oœrodki
Prze¿ycie
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
2 768
2 519
1 908
1 466
502
Liczba /
% zbadanych
biorców
2
2
1
1
758 (99%)
505 (99%)
899 (99%)
455 (99%)
491 (98%)
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
2 440
2 122
1 470
1 080
320
88%
85%
77%
74%
65%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
2 378
2 040
1 409
1023
289
86%
81%
74%
70%
59%
* od roku 1998
Tabela 6. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców ¿ywych – wszystkie oœrodki
(w wiêkszoœci przypadków: Klinika Chirurgii Dzieciêcej i Transplantacji Narz¹dów, Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka”
w Warszawie)
Prze¿ycie
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
234
220
187
146
57
Liczba /
% zbadanych
biorców
234 (100%)
220 (100%)
187 (100%)
145 (99%)
55 (96%)
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
214
196
164
124
44
91%
89%
88%
86%
80%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
211
191
158
119
43
90%
87%
84%
82%
78%
* od roku 1999
39
Tabela 7. Wyniki przeszczepiania serc – wszystkie oœrodki
Prze¿ycie
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
Liczba /
% zbadanych
biorców
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
1 540
1 467
1 311
1 157
749
1 445 (94%)
1 380 (94%)
1 218 (93%)
1 069 (92%)
643 (86%)
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
1 099
986
812
651
300
76%
71%
67%
61%
47%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
1 097
984
810
649
299
76%
71%
67%
61%
47%
Prze¿ycie
przeszczepu
%
prze¿ycia
przeszczepu
* od roku 1998
Tabela 8. Wyniki przeszczepiania p³uc
Prze¿ycie
3 mies.
12 mies.
36 mies.
60 mies.
120 mies.
Liczba
biorców
objêtych
obserwacj¹*
Liczba /
% zbadanych
biorców
%
Prze¿ycie
prze¿ycia
biorcy
biorcy
97
97 (100%)
68
70%
68
84
84 (100%)
55
65%
54
52
52 (100%)
29
56%
28
Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ
Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ
70%
64%
54%
* od roku 2004
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant
Izabela Walczyk, Poltransplant
40
Centralny Rejestr Sprzeciwów
Centralny rejestr sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narz¹dów ze zw³ok ludzkich (CRS) dzia³a
na podstawie Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów
(Dz.U.169.1411] i Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2006 r. w sprawie sposobu
prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze
(Dz.U.06.228.11350) od 1 listopada 1996 roku. W dniu 31 grudnia 2013 r., w CRS zarejestrowanych
by³o 27537 oœwiadczeñ, w tym 27276 sprzeciwów i w 261 cofniêæ sprzeciwów. 4208 oœwiadczeñ
zosta³o zg³oszonych przez przedstawicieli ustawowych (15%).
W 2013 r. do CRS wp³ynê³y 892 zg³oszenia, w tym 875 zg³oszeñ sprzeciwu i 17 zg³oszeñ cofniêcia
sprzeciwu. 709 zg³oszeñ sprzeciwu to oœwiadczenia w³asne, 166 razy sprzeciw rejestrowali
przedstawiciele ustawowi. W przypadku 17 cofniêæ sprzeciwu, by³y to wy³¹cznie w³asne cofniêcia.
W paŸdzierniku i listopadzie 2013 r. zaobserwowano wzrost liczby nap³ywaj¹cych oœwiadczeñ.
W roku 2013 do Poltransplantu miesiêcznie nap³ywa³y œrednio 74 oœwiadczenia o z³o¿eniu lub
wycofaniu sprzeciwu. W latach poprzednich œrednia miesiêczna kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: 2012 –
34, 2011 – 35, 2010 – 23, 2009 – 28, 2008 – 29, 2007 – 89, 2006 – 23. Zg³aszanie oœwiadczeñ
do CRS przedstawia Tabela 1. Na wykresie (Ryc.1) przedstawiono liczbê zg³aszanych sprzeciwów
w poszczególnych miesi¹cach 2013 r. z podzia³em na oœwiadczenia w³asne i sk³adane przez
przedstawicieli ustawowych.
Tabela 1. Liczba oœwiadczeñ zg³oszonych do CRS w latach 1996–2013, stan na dzieñ 31.12.2013 r.
Rok
1
LICZBA OŒWIADCZEÑ
LICZBA OŒWIADCZEÑ
LICZBA
O SPRZECIWIE
O COFNIÊCIU SPRZECIWU
OŒWIADCZEÑ
PRZEDSTAPRZEDSTAOGÓ£EM
OGÓ£EM
OGÓ£EM
W
£
A
S
N
E
W
I
C
I
E
L
W
£
A
S
N
E
WICIEL
(3+6)
(4+5)
(7+8)
USTAWOWY
USTAWOWY
2
3
4
5
6
7
8
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
1687
14563
2405
1688
1107
436
680
380
300
271
278
1059
350
333
291
419
403
892
1687
14540
2388
1671
1090
430
668
372
286
260
268
1033
328
313
273
396
398
875
1439
12406
1973
1392
907
368
550
323
232
234
231
865
285
271
235
326
350
709
248
2134
419
279
183
62
118
49
54
26
37
168
43
42
38
70
48
166
0
18
17
17
17
6
12
8
14
11
10
26
22
20
18
23
5
17
0
15
15
16
17
6
10
7
10
11
10
22
21
18
14
21
3
17
0
3
2
1
0
0
2
1
4
0
0
4
1
2
4
2
2
0
RAZEM
27537
27276
23096
4180
261
233
28
41
Ryc. 1 Rejestracja sprzeciwów w 2013 r.
Analizuj¹c lata poprzednie najwiêkszy nap³yw wniosków mia³ miejsce w 1997 r. W kolejnych latach
obserwowano spadek liczby zg³aszanych sprzeciwów. W roku 2007 zaobserwowano od marca
wzrost liczby zg³aszanych sprzeciwów. W ostatnich latach liczba zg³aszanych wniosków kszta³tuje siê
nastêpuj¹co: 2008 r., ³¹cznie 350 wniosków, w 2009 r., 333, 291 w roku 2010, w 2011 roku 419
wniosków, a w 2012 r. 403 wnioski w tym 398 zg³oszeñ sprzeciwu.
Zg³oszenia zawieraj¹ce wniosek o cofniêcie sprzeciwu stanowi³y 0,92% ogó³u oœwiadczeñ
zarejestrowanych od 1996 roku.
Zg³oszenia w odniesieniu do grup wiekowych i p³ci przedstawia Tabela 2.
Ryc. 2 ukazuje podzia³ wzglêdem p³ci i wieku osób, które zg³osi³y sprzeciw samodzielnie lub w imieniu,
których zosta³ zg³oszony sprzeciw.
Tabela 2. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg podzia³u na p³eæ i wiek
GRUPA WIEKOWA
0-9 10-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65-70 POW. 70 OGÓ£EM
KOBIETY
WNIOSKÓW
OGÓ£EM
SPRZECIWY
COFNIÊCIA
MʯCZYNI
WNIOSKÓW
OGÓ£EM
SPRZECIWY
COFNIÊCIA
94 98
243
1266 1886 1895 2164 1224 1229
4207
14306
720
94
0
97
1
238
5
1235 1838 1863 2147 1216 1218
31
48
32
17
8
11
4204
3
14150
156
712
7,8
105 110
298
1286 2042 2190 2129
978
873
2941
12952
695
105 110
0 0
296
2
1261 2015 2167 2118
25
27
23
11
975
3
870
3
2935
6
12852
100
689
5
Ryc. 2 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów wg p³ci i wieku.
42
OGÓ£EM
pmp
Najwiêksz¹ liczbê sprzeciwów zg³oszono w województwie mazowieckim – 5429. Najwiêcej
sprzeciwów w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców zg³oszono w województwie kujawsko-pomorskim
– 1058, najmniej zaœ w województwie œwiêtokrzyskim 272. Œrednia dla ca³ego kraju to 701 sprzeciwów
na 1 milion mieszkañców. Nie zaobserwowano zmiany tendencji zg³aszania sprzeciwów w porównaniu
z rokiem ubieg³ym. Tabela 3. przedstawia liczbê sprzeciwów zarejestrowanych w poszczególnych
województwach. Ryc. 3 przedstawia liczbê zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion
mieszkañców województwa.
Tabela 3. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg województw.
Populacja* Zarejestro- Sprzeciwów Cofniêcia Zarejestro- Sprzeci(w tys.)
wanych
(liczba)
sprzeciwu wanych
wów
w CRS
(liczba)
w CRS
(pmp**)
(pmp**)
Dolnoœl¹skie
2911045
Kujawsko-pomorskie 2094090
Lubelskie
2160513
Lubuskie
1022253
£ódzkie
2517787
Ma³opolskie
3356805
Mazowieckie
5307277
Opolskie
1006999
Podkarpackie
2128707
Podlaskie
1196485
Pomorskie
2292452
Œl¹skie
4606387
Œwiêtokrzyskie
1270263
Warmiñsko1448288
-mazurskie
Wielkopolskie
3463419
Zachodnio-pomorskie 1719626
POLSKA
38502396
Cofniêcia
sprzeciwu
(pmp**)
2094
2237
1079
654
1784
1978
5472
480
812
768
1851
3159
354
2076
2215
1069
649
1764
1954
5429
475
803
764
1832
3131
346
18
22
10
5
20
24
43
5
9
4
19
28
8
719
1068
499
640
709
589
1031
477
381
642
807
686
279
713
1058
495
635
701
582
1023
472
377
639
799
680
272
6
11
5
5
757
752
5
523
519
3
2351
1428
27258
2330
1413
27002
21
15
256
679
830
708
673
822
701
6
9
7
7
8
5
4
3
8
6
6
*liczba ludnoœci wg GUS, wyd. "Ludnoœæ. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r."
** w przeliczeniu na 1 milion mieszkañców
Ryc. 3 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion mieszkañców województwa.
Stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r.
43
Wed³ug ewidencji nadchodz¹cych z oœrodków transplantacyjnych zapytañ o sprawdzenie istnienia wpisu
w CRS-ie i wysy³anych odpowiedzi zgodnie z zasadami okreœlonymi w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia
o CRS w 2013 r. wp³ynê³o 1598 zapytañ o sprawdzenie istnienia sprzeciwu. Tak jak w latach poprzednich
wiêcej zapytañ pochodzi³o z banków tkanek (53,2%). Dane liczbowe dotycz¹ce sprawdzeñ wpisów
w systemie CRS zawarte s¹ w Tabeli 4.
Tabela 4. Liczba sprawdzeñ w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w latach 2010–2013.
2010 rok
2011 rok
2012 rok
2013 rok
BT
OT Razem BT
OT Razem BT
OT Razem BT
OT Razem
STYCZEÑ
LUTY
MARZEC
KWIECIEÑ
MAJ
CZERWIEC
LIPIEC
SIERPIEÑ
WRZESIEÑ
PADZIERNIK
LISTOPAD
GRUDZIEÑ
RAZEM
62
86
105
66
71
78
98
53
77
77
106
95
974
50 112
44 130
65 170
48 114
55 126
65 143
47 145
67 120
65 142
83 160
64 170
63 158
716 1690
91
64 155 93
50 143 62
106 79 185 87
47 134 66
119 89 208 108 56 164 77
65
74 139 79
67 146 82
120 81 201 72
77 149 77
124 81 205 87
63 150 79
108 73 181 83
62 145 70
103 74 177 85
64 149 62
91
65 156 78
74 152 63
131 80 211 87
92 179 93
91
69 160 94
43 137 62
79
81 160 60
54 114 57
1228 910 2138 1013 749 1762 850
59
42
56
51
70
65
83
77
60
66
58
61
748
121
108
133
133
147
144
153
139
123
159
120
118
159
BT – Banki tkanek, OT – Oœrodki transplantacyjne
Znowelizowane w 2006 roku Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu prowadzenia
centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze, nak³ada na
Poltransplant koniecznoœæ identyfikacji osób, które ukoñczy³y 16 i 18 lat, a w imieniu, których opiekunowie
prawni z³o¿yli zastrze¿enie w CRS. Ze wzglêdu na to, ¿e osoby koñcz¹ce 16 i 18 rok ¿ycia mog¹ ju¿ same
podejmowaæ decyzje, uznano za konieczne poinformowanie tych osób o istnieniu zastrze¿enia z³o¿onego
w ich imieniu i o mo¿liwoœci podjêcia w³asnej decyzji dotycz¹cej zgody lub sprzeciwu na pobranie komórek,
tkanek i narz¹dów po ich œmierci. W zwi¹zku z powy¿szym w 2013 roku poinformowano ³¹cznie 256 osób.
£¹cznie od pocz¹tku obowi¹zywania Rozporz¹dzenia poinformowano 2344 osoby. Liczbê osób, które
w poszczególnych miesi¹cach poinformowano w latach 2008–2013 przedstawia Tabela 5.
Tabela 5. Liczba osób koñcz¹cych 16 i 18 lat w latach 2008–2013 poinformowanych o istnieniu
z³o¿onego w ich imieniu sprzeciwu.
2008
2009
2010
2011
2012
16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat
Styczeñ
12
22
Luty
20
7
Marzec
12
15
Kwiecieñ
17
13
Maj
14
20
Czerwiec
18
21
Lipiec
19
23
Sierpieñ
15
22
Wrzesieñ 11
16
PaŸdziernik 15
21
Listopad
21
22
Grudzieñ
12
21
RAZEM
186 223
409
19
17
9
15
10
18
20
25
7
23
16
9
13
21
13
9
19
18
18
12
8
10
15
11
167 188
355
10
13
13
20
21
12
14
18
14
14
12
17
15
19
11
16
8
11
11
15
9
21
15
11
153 187
340
19
21
8
9
14
10
7
20
20
7
15
16
9
13
11
13
12
19
5
18
16
8
13
16
149 170
319
2013
16 lat 18 lat 16 lat 18 lat
15
11
10
13
17
21
11
13
12
14
12
14
16
15
8
12
12
8
11
11
2
10
5
13
131 155
286
21 6
8
7
14 14
8
7
21 10
16 10
12 12
12
4
12
6
6
8
18
7
14
3
162 94
256
Piotr Malanowski, Poltransplant
44
Rejestr ¯ywych Dawców
Rejestr ¿ywych dawców jest prowadzony w systemie rejestrów ustawowych, www.rejestry.net.
Obejmuje on pobrania nerek oraz w¹troby od 1 stycznia 2007 r., ³¹cznie 394 ¿ywych dawców, z czego
263 dawców nerek i 131 dawców czêœci w¹troby. W 2013 r. rejestr zosta³ uzupe³niony o wpisy ¿ywych
dawców z lat wczeœniejszych (od roku 1967), co da³o w sumie liczbê 897 wszystkich ¿ywych dawców
narz¹dów w Polsce, z czego 616 to dawcy nerki a 240 to dawcy w¹troby.
Rejestr jako narzêdzie s³u¿¹ce monitorowaniu i ocenie stanu zdrowia dawców nadal nie spe³nia
swoich funkcji ze wzglêdu na sk¹p¹ liczbê wprowadzonych danych, zw³aszcza w odleg³ym okresie po
zabiegu. Zarówno w przypadku dawców nerek, jak te¿ w¹troby, wpisy o dokonaniu pobrania s¹
kompletne. W miarê up³ywu czasu obserwacji istotnie zmniejsza siê liczba wpisów potwierdzaj¹cych
obserwacjê dawcy. Badania kontrolne po 5 latach od zabiegu wpisano u 11% ¿ywych dawców.
W przypadku dawców czêœci w¹troby, po up³ywie 2 lat od zabiegu, nie wprowadzono informacji ani
badañ kontrolnych u ¿adnego z nich.
Stopieñ wype³nienia rejestru pokazuj¹ Tabele 1–3.
Tabela 1. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców w latach 2007–2013.
2013
Stopieñ
wype³nienia
rejestru (%)
393
99,75
40 14 41 12 45 13 70 26 58 24 65 31 75 38
394
158
40,10
40
8
Jest
394
Jest
40 40 41 40 45 45 70 70 58 58 65 65 75 75
Jest
Jest
£¹cznie
Powinno byæ
Powinno byæ
2012
Powinno byæ
Jest
2011
Powinno byæ
2010
Powinno byæ
Powinno byæ
Jest
2009
Jest
Wpisów do rejestrów
o dokonanym pobraniu
Badañ bezpoœrednio
po pobraniu
Badañ po 3 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 12 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 2 latach
od pobrania
Badañ po 3 latach
od pobrania
Badañ po 4 latach
od pobrania
Badañ po 5 latach
od pobrania
2008
Jest
Powinno byæ
Powinno byæ
2007
41
4
45
9
70 17 58 9 65 20 75 13
394
80
20,30
40 12 41
9
45
7
70 18 58 14 65 18 *
2
319
80
25,08
40
8
41
6
45
9
70 16 58 9
40
8
41
5
45 10 70
9
*
40
6
41
4
45
5
*
*
40
5
41
4
*
*
*
*
*
3
*
*
254
51
20,08
3
*
*
*
*
196
35
17,86
*
*
*
*
*
*
126
15
11,90
*
*
*
*
*
*
81
9
11,11
*nie dotyczy
45
Tabela 2. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców nerek w latach 2007–2013.
2013
Stopieñ
wype³nienia
rejestru (%)
262
99,62
22
8 20
7
23 12 50 26 40 24 51 29 57 29
263
135
51,33
22
7 20
3
23
9
50 17 40 9 51 20 57 13
263
78
29,66
22 11 20
9
23
7
50 18 40 14 51 18 *
2
206
79
38,35
22
8 20
6
23
9
50 16 40 9
22
8 20
5
23 10 50
9
*
22
6 20
4
23
5
*
*
22
5 20
4
*
*
*
*
Jest
263
Jest
22 22 20 19 23 23 50 50 40 40 51 51 57 57
Jest
Jest
£¹cznie
Powinno byæ
Powinno byæ
2012
Powinno byæ
Jest
2011
Powinno byæ
2010
Powinno byæ
Powinno byæ
Jest
2009
Jest
Wpisów do rejestrów
o dokonanym pobraniu
Badañ bezpoœrednio
po pobraniu
Badañ po 3 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 12 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 2 latach
od pobrania
Badañ po 3 latach
od pobrania
Badañ po 4 latach
od pobrania
Badañ po 5 latach
od pobrania
2008
Jest
Powinno byæ
Powinno byæ
2007
*
3
*
*
155
51
32,90
3
*
*
*
*
115
35
30,43
*
*
*
*
*
*
65
15
23,08
*
*
*
*
*
*
42
9
21,43
*nie dotyczy
Tabela 3. Wype³nienie Centralnego Rejestru ¯ywych Dawców fragmentu w¹troby w latach 2007–2013.
2013
Stopieñ
wype³nienia
rejestru (%)
131
100,00
18
6
21
5
22
1
20
0
18 0 14 2 18
9
131
23
17,56
18
1
21
1
22
0
20
0
18 0 14 0 18
0
131
2
1,53
18
1
21
0
22
0
20
0
18 0 14 0
*
*
113
1
0,88
18
0
21
0
22
0
20
0
18 0
*
*
*
*
99
0
0,00
18
0
21
0
22
0
20
0
*
*
*
*
*
*
81
0
0,00
18
0
21
0
22
0
*
*
*
*
*
*
*
*
61
0
0,00
18
0
21
0
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
39
0
0,00
Jest
131
Jest
18 18 21 21 22 22 20 20 18 18 14 14 18 18
Jest
Jest
£¹cznie
Powinno byæ
Powinno byæ
2012
Powinno byæ
Jest
2011
Powinno byæ
2010
Powinno byæ
Powinno byæ
Jest
2009
Jest
Wpisów do rejestrów
o dokonanym pobraniu
Badañ bezpoœrednio
po pobraniu
Badañ po 3 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 12 miesi¹cach
od pobrania
Badañ po 2 latach
od pobrania
Badañ po 3 latach
od pobrania
Badañ po 4 latach
od pobrania
Badañ po 5 latach
od pobrania
2008
Jest
Powinno byæ
Powinno byæ
2007
*nie dotyczy
Dorota Lewandowska, Poltransplant
Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant
Jolanta Przygoda, Poltransplant
Izabela Walczyk, Poltransplant
46
Istotne zdarzenia i reakcje niepo¿¹dane
w obszarze pobierania, przechowywania
i przeszczepiania narz¹dów zarejestrowane
w latach 2012–2013
Gromadzenie informacji dotycz¹cych istotnych niepo¿¹danych zdarzeñ i istotnych niepo¿¹danych
reakcji, wyjaœnienie ich przyczyn oraz przedstawienie sposobu zapobiegania im w przysz³oœci odbywa
siê w przeznaczonym dla tego celu module narzêdzia sieciowego www.rejestry.net ju¿ od dwóch lat.
W tabelach 1–8 dostêpna jest formalna analiza tych zdarzeñ i reakcji. Zwraca uwagê, ¿e liczba reakcji
zg³oszonych w roku 2013 jest mniejsza w porównaniu z rokiem poprzednim pomimo zbli¿onej w obu
latach liczby wykonanych przeszczepieñ. Odpowiednie wskaŸniki zosta³y podane w tabelach 9–10.
Mo¿na niemal z pewnoœci¹ stwierdziæ, ¿e nie jest to pe³nym odzwierciedleniem faktycznych „wydarzeñ”
w obszarze przeszczepiania narz¹dów. Liczby zg³oszonych zdarzeñ i reakcji s¹ z pewnoœci¹
niedoszacowane, jeœli porówna siê je choæby z informacjami zawartymi w rejestrze przeszczepieñ,
gdzie trafiaj¹ osobn¹ œcie¿k¹ informacje nt. wczesnych zgonów biorców i wczesnych utrat czynnoœci
przeszczepów.
Nale¿y przypomnieæ, ¿e:
– za wpisy do modu³u „Zg³aszanie zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych” s¹ odpowiedzialne osoby
wskazane we wnioskach sk³adanych przez dyrektorów podmiotów leczniczych do Ministra
Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoœci transplantacyjne
– trwaj¹ prace nad budow¹ modu³u i modelu zarz¹dzania zdarzeniami i reakcjami niepo¿¹danymi
w obszarze przeszczepiania rogówki i komórek krwiotwórczych
– wprowadzony w Polsce model zg³aszania i zarz¹dzania istotnymi zdarzeniami i reakcjami
niepo¿¹danymi jest pionierski przynajmniej w skali Europy i jest rozpoznawalny na œwiecie
(Czerwiñski J. i wsp.: Setting-up and Running Web-net Tool Based and Nationwide System for
Referring and Monitoring Serious Adeverse Events and Reactions in the Area of Organ
Transplantation. Transpl Int 2013, 26, suppl. 2: Abst. of the 16th ESOT Congress, Vienna,
Austria, 8–11 September 2013, P044, p.: 193, Czerwiñski J. I wsp.: Web-net tool based and
nationwide system for referring and monitoring serious adeverse events and reactions in the
area or organ transplantation. Transplantation 2013, 96 supplement 10S: Abstr. from 12th
Congress of the International Society for Organ Donation and Procurement. November 21–24.
Sydney, Australia, 497, p.: S253)
– Dyrektywa wykonawcza Komisji 2012/25/UE z dnia 9 paŸdziernika 2012 r. ustanawiaj¹ca
procedury przekazywania informacji w zwi¹zku z wymian¹ miêdzy pañstwami cz³onkowskimi
narz¹dów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia, która obowi¹zuje od 30 paŸdziernika
2012 r. nakazuje pañstwom UE dostosowanie krajowych systemów monitorowania istotnych
zdarzeñ i istotnych reakcji niepo¿¹danych do wspó³pracy pomiêdzy krajami UE w obszarze
wymiany narz¹dów (Poltransplant jest podmiotem odpowiedzialnym za miêdzynarodowy obieg
informacji w tym zakresie w przypadkach przezgranicznej wymiany narz¹dów).
47
Tabela 1. Istotne zdarzenia niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 2012–2013.
Zarejestrowane zdarzenia
niepo¿¹dane po przeszczepieniu
nerki
przeszczepienie narz¹du od dawcy
z nowotworem z³oœliwym
przeszczepienie narz¹du od dawcy
z ciê¿kim zaka¿eniem bakteryjnym,
grzybiczym lub pierwotniakowym
Liczba
zarejestrowanych
zdarzeñ
2012 2013 Razem
–
4
9
–
Szczegó³y
Liczba
rak prostaty
(Gleason 6-7)
6
inwazyjny gruczo³owy
rak p³uca
2
rak jasnokomórkowy
nerki
1
4
dodatni wyniki p³ynu
konserwuj¹cego
4
1
1
9
przeszczepienie narz¹du od dawcy
z zaka¿eniem wirusowym
1
–
1
przeszczepienie
narz¹du od dawcy
anty-HCV (+), HCV RNA
(–) biorcy anty-HCV (+),
HCV RNA (–)
przeszczepienie narz¹du
uszkodzonego w czasie pobrania
–
1
1
przeciêcie têtnicy
biegunowej
£¹cznie
5
10
15
Tabela 2. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 2012-2013.
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
po przeszczepieniu nerki
zgon biorcy w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
pierwotny brak czynnoœci
przeszczepu
48
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
8
2
6
–
14
2
Szczegó³y
Liczba
zatorowoœæ p³ucna
3
zaka¿enie uogólnione,
niewydolnoϾ
wielonarz¹dowa
3
zapalenie trzustki
1
NZK
2
skaza krwotoczna,
niewydolnoϾ
wielonarz¹dowa
1
zawa³ serca
3
krwotok do przestrzeni
pozaotrzewnowej
1
ostre odrzucanie
2
Tabela 2 (cd). Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach 2012–2013.
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
po przeszczepieniu nerki
utrata przeszczepu w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
przeniesienie od dawcy zaka¿enia
wirusowego
£¹cznie
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
11
7
18
2
1
3
23
14
37
Szczegó³y
Liczba
zakrzepica naczyñ
przeszczepu
13
rozwarstwienie têtnicy
biodrowej
1
krwotok w trakcie
przeszczepienia
2
brak technicznych
mo¿liwoœci w³aœciwego
przeszczepienia nerki
1
martwica moczowodu
1
neuroinfekcja
o nieznanej etiologii
3
Tabela 3. Istotne zdarzenia niepo¿¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach 2012–2013.
Zarejestrowane zdarzenia
niepo¿¹dane po przeszczepieniu
w¹troby
Liczba
zarejestrowanych
zdarzeñ
2012 2013 Razem
Szczegó³y
Liczba
przeszczepienie narz¹du od dawcy
z zaka¿eniem wirusowym
1
–
1
neuroinfekcja
o nieznanej etiologii
1
przeszczepienie narz¹du od dawcy
z nowotworem z³oœliwym
–
1
1
Rak jasnokomórkowy
nerki
1
£¹cznie
1
1
2
49
Tabela 4. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach 2012–2013.
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
po przeszczepieniu w¹troby
zgon biorcy w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
50
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
16
14
30
pierwotny brak czynnoœci
przeszczepu
3
1
4
£¹cznie
19
15
34
Szczegó³y
Liczba
niewydolnoϾ
wielonarz¹dowa
6
wstrz¹s kardiogenny,
niewydolnoœæ kr¹¿enia
5
krwotok w trakcie
przeszczepienia
2
zaka¿enie uogólnione
5
krwawienie
do przewodu
pokarmowego
2
NZK
3
odrzucanie humoralne
1
zaka¿enie CMV
1
œpi¹czka w¹trobowa,
œmieræ mózgu
1
zakrzepica ¿y³y wrotnej
1
padaczka
1
pierwotny brak
czynnoœci przeszczepu
2
przeszczepienie
w¹troby od dawcy
o rozszerzonych
kryteriach
4
Tabela 5. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu serca zarejestrowane w latach 2012–2013.
Liczba
z
a
r
e
j
e
strowanych
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
r
eakcji
po przeszczepieniu serca
2012 2013 Razem
zgon biorcy w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
8
11
19
Szczegó³y
Liczba
niewydolnoϾ
przeszczepu
12
zawa³ p³uca
1
NZK
1
krwotok zwi¹zany
z operacj¹
przeszczepienia
1
niewydolnoϾ
wielonarz¹dowa
3
krwawienie do
przewodu pokarmowego
1
pierwotny brak czynnoœci
przeszczepu
1
–
1
niewydolnoϾ
przeszczepu
1
utrata przeszczepu w okresie 30
dni od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
1
–
1
niewydolnoϾ
przeszczepu
1
£¹cznie
10
11
21
W latach 2012–2013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju
przeszczepieñ.
Tabela 6. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu trzustki (nerki i trzustki, wysp) zarejestrowane
w latach 2012–2013.
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
po przeszczepieniu trzustki
(nerki i trzustki, wysp)
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
Szczegó³y
Liczba
zakrzepica naczyñ
przeszczepu
3
zaka¿enie uogólnione
1
1
niewydolnoϾ
wielonarz¹dowa
1
1
1
pierwotny brak
czynnoœci przeszczepu
1
4
6
utrata przeszczepu w okresie
30 dni od przeszczepienia lub
w czasie pierwszej hospitalizacji
zwi¹zanej z przeszczepieniem
2
zgon biorcy w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
–
1
pierwotny brak czynnoœci
przeszczepu
–
£¹cznie
2
2
4
W latach 2012–2013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju
przeszczepieñ.
51
Tabela 7. Istotne reakcje niepo¿¹dane w przeszczepianiu p³uc zarejestrowane w latach 2012–2013.
Zarejestrowane reakcje niepo¿¹dane
po przeszczepieniu p³uc
zgon biorcy w okresie 30 dni
od przeszczepienia lub w czasie
pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej
z przeszczepieniem
pierwotny brak czynnoœci
przeszczepu
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
2
1
8
–
Szczegó³y
Liczba
zawa³ serca
3
obrzêk mózgu
1
niewydolnoϾ
przeszczepu
3
zapalenie p³uc
1
krwawienie zwi¹zane
z operacj¹
przeszczepienia
2
1
obrzêk p³uc
1
zaka¿enie uogólnione
ielolekoopornymi
szczepami bakteryjnymi
i grzybiczymi
2
10
przeniesienie od dawcy ciê¿kiego
zaka¿enia bakteryjnego,
grzybiczego lub pierwotniakowego
1
1
2
£¹cznie
4
9
13
W latach 2012–2013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych dla tego rodzaju
przeszczepieñ.
Tabela 8. Istotne reakcje niepo¿¹dane zwi¹zane z pobraniem nerki od ¿ywego dawcy
Zarejestrowane reakcje
niepo¿¹dane zwi¹zane z pobraniem
nerki od ¿ywego dawcy
Liczba
zarejestrowanych
reakcji
2012 2013 Razem
powa¿ne nastêpstwa zdrowotne
(choroba, ciê¿kie powik³ania)
u dawcy zwi¹zane z pobraniem
narz¹du powik³ania chirurgiczne
–
1
1
£¹cznie
–
1
1
Szczegó³y
przetoka jelitowa
Liczba
1
W latach 2012–2013 nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo¿¹danych zwi¹zanych
z pobraniem narz¹dów od ¿ywych dawców oraz nie zarejestrowano reakcji niepo¿¹danej u ¿ywego
dawcy w¹troby.
52
Ta b e l a 9. WskaŸniki czêstoœci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych przy
pobieraniu i przeszczepianiu narz¹dów od zmar³ych dawców w latach 2012–2013, obliczone na
podstawie zarejestrowanych zg³oszeñ
Rodzaj
przeszczepienia
Nerki
W¹troba
Serce
Trzustka, nerki
i trzustka, wyspy
P³uca
Przeszczepy
wielotkankowe
Razem
Rok
(liczba)
2012
(1145)
2013
(1133)
Razem
(2278)
2012
(328)
2013
(336)
Razem
(664)
2012
(79)
2013
(87)
Razem
(166)
2012
(43)
2013
(37)
Razem
(80)
2012
(16)
2013
(17)
Razem
(33)
2012
(0)
2013
(2)
Razem
(2)
2012
(1611)
2013
(1612)
Razem
(3223)
L. istotnych
niepo¿¹danych zdarzeñ
(wskaŸnik: liczba zdarzeñ /
liczba przeszczepieñ)
5
(0,004)
10
(0,009)
15
(0,007)
1
(0,003)
1
(0,003)
2
(0,003)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
L. istotnych
niepo¿¹danych reakcji
(wskaŸnik: liczba reakcji /
liczba przeszczepieñ)
23
(0,02)
14
(0,012)
37
(0,016)
19
(0,058)
15
(0,045)
34
(0,051)
10
(0,127)
11
(0,126)
21
(0,127)
2
(0,047)
4
(0,108)
6
(0,075)
4
(0,25)
9
(0,529)
13
(0,394)
0
(0)
0
(0)
6
(0,004)
11
(0,007)
17
(0,005)
0
(0)
0
(0)
58
(0,036)
53
(0,033)
111
(0,034)
53
Tabela 10. WskaŸniki czêstoœci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji zwi¹zanych z pobraniem
narz¹dów od ¿ywych dawców w latach 2012-2013, obliczone na podstawie wpisów w www.rejestry.net
Rok
(liczba)
L. pobrañ
nerek
od ¿ywych
dawców
L. pobrañ
fragmentów
w¹troby
od ¿ywych
dawców
Wszystkich
pobrañ
narz¹dów
od ¿ywych
dawców
2012
(51)
2013
(57)
Razem
(108)
2012
(14)
2013
(18)
Razem
(32)
2012
(65)
2013
(75)
Razem
(140)
L. zarejestrowanych istotnych
niepo¿¹danych zdarzeñ
(wskaŸnik: liczba zdarzeñ /
liczba przeszczepieñ)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
L. zarejestrowanych istotnych
niepo¿¹danych reakcji
(wskaŸnik: liczba reakcji /
liczba przeszczepieñ)
0
(0)
1
(0,018)
1
(0,009)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
1
(0,013)
1
(0,007)
Jolanta Przygoda, Poltransplant
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM
54
Rejestr przeszczepieñ komórek
krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej
oraz krwi pêpowinowej
W roku 2013 na podstawie raportów nap³ywaj¹cych z 18 oœrodków transplantacyjnych (CIC),
posiadaj¹cych pozwolenie Ministra Zdrowia na pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie komórek
krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych, wykonano 847 autotransplantacji komórek
krwiotwórczych, co szczegó³owo przedstawia Tabela 1. Tylko w 11 (1%) przypadkach by³ to przeszczep
szpiku (BM), a w pozosta³ych 836 (99%) przypadkach przeszczepiono komórki krwiotwórcze krwi
obwodowej (PBSC).
Tabela 1. Przeszczepienia autologiczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku.
CIC
Oœrodki Transplantacyjne
171
428
Klinika Hematologii UM w £odzi
Klinika Transplantacji Szpiku
i Onkohematologii w Gliwicach
Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy
w Krakowie
Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji
Komórkowych we Wroc³awiu
Klinika Hematologii UJ w Krakowie
Klinika Onkologii, Hematologii
i Transplantologii Pediatrycznej
w Poznaniu
Klinika Hematologii i Transplantacji
Szpiku SUM w Katowicach
Klinika Hematologii i Onkologii
Dzieciêcej UM w Lublinie
Klinika Transplantacji Komórek
Krwiotwórczych IHiT w Warszawie
Klinika Hematologii i Transplantacji
Szpiku w Lublinie
Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi
i Transplantacji Szpiku we Wroc³awiu
Klinika Hematologii i Chorób
Rozrostowych Uk³adu Krwiotwórczego
UM w Poznaniu
Klinika Pediatrii, Hematologii
i Onkologii UM w Bydgoszczy
Klinika Hematologii i Transplantologii
UM w Gdañsku
Klinika Nowotworów Uk³adu
Ch³onnego CO w Warszawie
Oœrodek Przeszczepiania Szpiku
Kliniki Onkologii WIM w Warszawie
Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii
i Hematologii Dzieciêcej we Wroc³awiu
Klinika Hematologii, Onkologii
i Chorób Wewnêtrznych WUM SPCSK
w Warszawie
Razem
507
538
553
641
677
678
693
695
699
730
764
799
800
816
817
954
BM
PBSC
1
37
£¹czna liczba
autotransplantacji
38
3
194
197
0
8
8
0
14
14
0
58
58
0
4
4
0
126
126
0
1
1
0
24
24
0
63
63
0
79
79
0
44
44
0
11
11
0
38
38
0
56
56
1
36
37
0
12
12
6
31
37
11
836
847
55
W 2013 r. wykonano w Polsce 493 transplantacje alogenicznych komórek krwiotwórczych
od dawców rodzinnych i niespokrewnionych. W 74 (15%) przypadkach przeszczepiono komórki
hematopoetyczne szpiku, w 416 (84%) przypadkach komórki krwiotwórcze krwi obwodowej. W trzech
(1%) przypadkach wykorzystano do przeszczepienia krew pêpowinow¹ (Ryc. 1).
Ryc. 1 Alotransplantacje komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych
z uwzglêdnieniem rejestru pochodzenia dawcy i rodzaju materia³u przeszczepowego w 2013 roku.
W 18 oœrodkach transplantacyjnych (CIC) wykonano 175 transplantacji (w tym 14 retransplantacji)
od dawców rodzinnych. Natomiast w 14 oœrodkach transplantacyjnych (CIC), maj¹cych pozwolenie
Ministra Zdrowia na pobieranie i przeszczepianie komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych
i niespokrewnionych, wykonano 318 transplantacji (w tym 25 retransplantacji) od dawców
niespokrewnionych (Tabela 2).
Tabela 2. Transplantacje alogeniczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku.
Oœrodki
Transplantacyjne
(CIC)
CIC 171
CIC 428
CIC 507
CIC 538
CIC 553
CIC 641
CIC 677
CIC 678
CIC 693
CIC 695
CIC 699
CIC 730
CIC 764
CIC 799
CIC 800
CIC 816
CIC 817
CIC 954
Razem
56
Alotransplantacje od dawców
niespokrewnionych
transplantacje
21
9
19
9
13
65
11
21
16
33
12
25
20
19
293
£¹czna
liczba
a
l
o
t
r
a
nsplantacji
retransplantacje transplantacje retransplantacje
1
4
0
0
2
9
1
1
0
0
2
1
2
2
25
318
Alotransplantacje
od dawców rodzinnych
6
16
5
7
17
8
18
5
10
4
7
16
3
13
0
2
13
11
161
0
1
1
1
4
0
2
0
0
0
0
1
0
0
0
1
3
0
14
175
6
39
19
27
30
23
94
17
32
4
23
50
17
39
3
38
32
493
Najwiêcej w 2013 r. transplantacji od dawców niespokrewnionych przeprowadzono w Klinice
Hematologii i Transplantacji Szpiku w Katowicach (CIC 677), natomiast od dawców rodzinnych tak¿e
w Klinice w Katowicach (CIC 677), niewiele mniej przeszczepieñ wykona³a Klinika Hematologii UJ
w Krakowie (CIC 553), Klinika Transplantacji Szpiku w Gliwicach (CIC 428) oraz Klinika Hematologii
UM w Poznaniu (CIC 730).
Preferowanym Ÿród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia alogenicznego od dawców
rodzinnych by³a krew obwodowa (PBSC), któr¹ wykorzystano 141 razy (80%), w 31 (18%)
przypadkach komórki pochodzi³y ze szpiku (BM), trzy razy (2%) Ÿród³em komórek by³a krew pêpowinowa
(CBU). Tabela 3 przedstawia zestawienie rodzajów materia³u przeszczepowego pochodz¹cego od
dawców rodzinnych z podzia³em na poszczególne oœrodki transplantacyjne (CIC).
Tabela 3. Rodzaj materia³u transplantacyjnego od dawców rodzinnych w 2013 roku.
Oœrodki Transplantacyjne (CIC)
CIC 171
CIC 428
CIC 507
CIC 538
CIC 553
CIC 641
CIC 677
CIC 678
CIC 693
CIC 695
CIC 699
CIC 730
CIC 764
CIC 799
CIC 800
CIC 816
CIC 817
CIC 954
Razem
BM
1
0
4
0
1
8
0
4
1
0
0
5
1
1
0
5
0
31
PBSC
5
17
1
8
20
0
20
1
9
4
7
12
2
12
3
9
11
141
CBU
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
3
175
W Tabeli 4 przedstawiono liczbê transplantacji od dawców niespokrewnionych wed³ug rodzaju
materia³u przeszczepowego i z podzia³em na oœrodki transplantacyjne (CIC). Podobnie jak w przeszczepach
rodzinnych preferowanym Ÿród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia by³a krew obwodowa,
któr¹ wykorzystano 275 razy (86%), szpik przeszczepiono w 43 przypadkach (13%).
Tabela 4. Przeszczepienia od dawców niespokrewnionych w 2013 roku z uwzglêdnieniem rodzaju
materia³u transplantacyjnego.
Oœrodki Transplantacyjne (CIC)
CIC 171
CIC 428
CIC 507
CIC 538
CIC 553
CIC 641
CIC 677
CIC 678
CIC 693
BM
1
9
1
0
10
2
6
0
PBSC
21
4
18
9
5
72
6
22
CBU
0
0
0
0
0
0
0
0
57
Tabela 4 (cd).
Oœrodki Transplantacyjne (CIC)
CIC 695
CIC 699
CIC 730
CIC 764
CIC 799
CIC 800
CIC 816
CIC 817
CIC 954
Razem
BM
0
4
2
5
2
1
43
PBSC
16
29
12
21
20
20
275
318
CBU
0
0
0
0
0
0
0
Spoœród wszystkich 318 przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych, materia³ przeszczepowy
do 146 transplantacji (46%) pochodzi³ od dawców z rejestrów zagranicznych, natomiast w przypadku
172 transplantacji (54%) wykorzystano materia³ pochodz¹cy od dawców krajowych. Warto
podkreœliæ, i¿ w zesz³ym roku ponad 50% dawców pochodzi³o z rejestrów zagranicznych. Tabela 5
przedstawia udzia³ dawców krajowych i zagranicznych, w ogólnej liczbie dawców z podzia³em na oœrodki
transplantacyjne (CIC). Wraz ze wzrostem liczby potencjalnych dawców szpiku w zasobach krajowych,
zauwa¿alnie wzrós³ udzia³ przeszczepieñ od dawców polskich w ca³kowitej liczbie przeszczepieñ od
dawców niespokrewnionych.
Tabela 5. Przeszczepienia alogenicznych komórek krwiotwórczych od dawców niespokrewnionych
wg pochodzenia dawcy w 2013 roku.
Oœrodki Transplantacyjne (CIC)
CIC 171
CIC 428
CIC 507
CIC 538
CIC 553
CIC 641
CIC 677
CIC 678
CIC 693
CIC 695
CIC 699
CIC 730
CIC 764
CIC 799
CIC 800
CIC 816
CIC 817
CIC 954
Razem
58
Ogó³em
(dawcy polscy
i zagraniczni)
22
13
19
9
15
74
12
22
16
33
14
26
22
21
318
Pochodzenie dawców
z rejestrów
z rejestru
zagranicznych
polskiego
9
13
7
6
11
8
2
7
6
9
39
35
1
11
9
13
4
12
16
17
5
9
14
12
13
9
10
11
146
172
318
W 2013 r. wskaŸnik udzia³u krajowych dawców do przeszczepienia dla biorców polskich wynosi³ 54%,
a w latach poprzednich odpowiednio: 2012 – 45%, 2011 – 32%, 2010 – 24%, 2009 – 24%, 2008
– 21% (Rycina 2).
Ryc. 2 Wzrost udzia³u materia³u pozyskiwanego od polskich dawców w ca³kowitej liczbie
przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych w latach 2008–2013.
Rycina 3 przedstawia iloœæ wykonanych przeszczepów alogenicznych od dawców spokrewnionych
i niespokrewnionych przez ostatnie osiem lat. Jeszcze w 2006 roku wykonywano wyraŸnie wiêcej
przeszczepieñ od dawców rodzinnych ni¿ od dawców niespokrewnionych, natomiast od 2009 roku liczba
przeszczepów od dawców niespokrewnionych zaczê³a przewy¿szaæ liczbê przeszczepów rodzinnych
i ta ró¿nica z roku na rok wyraŸnie roœnie.
Ryc. 3 Przeszczepiania alogeniczne komórek krwiotwórczych w latach 2006–2013.
59
W Tabeli 6 przedstawiono rozpoznania stanowi¹ce wskazania do przeszczepienia autologicznego
i alogenicznego z podzia³em na przeszczepienia od dawców rodzinnych i niespokrewnionych.
Najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia autologicznego w 2013 r. by³y szpiczak plazmocytowy
(57%), ch³oniaki nieziarnicze (21%) oraz ch³oniak Hodgkina (15%). W przypadku przeszczepieñ
alogenicznych od dawców rodzinnych najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia by³y ostra
bia³aczka szpikowa (34%) oraz ostra bia³aczka limfoblastyczna (25%). G³ównym wskazaniem do
przeszczepienia alogenicznego od dawców niespokrewnionych by³y ostra bia³aczka szpikowa (39%),
ostra bia³aczka limfoblastyczna (21%).
Tabela 6. Rozpoznania stanowi¹ce wskazanie do przeszczepienia auto- i alogenicznego w 2013 roku.
Wskazania do autoi aloprzeszczepienia
komórek krwiotwórczych
Autotransplantacje
Alotransplantacje
od dawców rodzinnych
Alotransplantacje
od dawców
niespokrewnionych
Transplan- Transplantacje
tacje
(ogó³em)
(1 trans.)
Transplantacje
(ogó³em)
Transplantacje
(1 trans.)
Transplantacje
(ogó³em)
Transplantacje
(1 trans.)
4
4
60
54
125
116
3
3
43
41
66
63
0
0
6
5
19
16
0
0
11
9
7
7
Ostra bia³aczka szpikowa
AML
Ostra bia³aczka
limfoblastyczna ALL
Przewlek³a bia³aczka
szpikowa CML
Zespo³y mieloproliferacyjne
MPS
Zespo³y mielodysplastyczne
MDS
Przewlek³a bia³aczka
limfoblastyczna CLL
Ch³oniak Hodgkina
Ch³oniaki nieziarnicze
Szpiczak plazmocytowy
Anemia aplastyczna AA
Nowotwory lite
Choroby autoimmunologiczne
Niedobory odpornoœci
Choroby metaboliczne
Hemoglobinopatie
Inne
1
1
9
8
23
22
0
125
180
487
0
34
2
0
0
0
11
0
105
165
344
0
34
2
0
0
0
11
6
6
7
2
8
3
0
6
0
0
8
5
5
6
2
8
3
0
6
0
0
8
6
8
9
5
17
1
0
11
0
2
19
5
7
8
3
16
1
0
10
0
2
18
Razem
847
669
175
160
318
294
Tabela 7 zawiera zestawienie dotycz¹ce wszystkich pobrañ oraz przeszczepieñ komórek
krwiotwórczych zrealizowanych w 2013 roku. Od 826 dawców pobrano komórki krwiotwórcze szpiku
i krwi obwodowej, w tym od 175 dawców spokrewnionych i 651 dawców niespokrewnionych. Tylko
w 172 przypadkach dawcy krajowi oddali materia³ dla krajowego biorcy, a w 479 dawców odda³o
materia³ przeszczepowy dla biorców zagranicznych.
60
Tabela 7. Pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych w Polsce w 2013 roku.
Pobrania dla biorców rodzinnych = 175
PBSC = 141
BM = 31
Przeszczepienia od dawców rodzinnych = 175
CBU = 3
BM = 31
PBSC = 141
CBU = 3
£¹czna liczba pobrañ od polskich dawców = 826
£¹czna liczba pobrañ od dawców niespokrewnionych
= 651
+
(29 pobrañ DLI)
z PL3 = 15
+
(1 pobranie DLI)
dla zagranicznego
biorcy
Dla biorców
polskich
= 12
Dla biorców
zagranicznych
=3
BM
=2
BM
=0
PBSC
= 10
z PL5 = 113
+
(3 pobrania DLI)
1 dla krajowego biorcy
2 dla zagranicznego
biorcy
Dla biorców
polskich
= 96
PBSC BM PBSC
= 3 = 10 = 86
z PL6 = 523
+
(25 pobrañ DLI)
4 dla krajowego
biorcy
21 dla
zagranicznego
biorcy
Dla biorców
zagranicznych
= 479
£¹cznie
= 651
Dla biorców
polskich
= 172
BM
= 80
PBSC
= 399
BM
= 103
PBSC
= 548
BM
= 23
PBSC
= 149
Przeszczepienia od
polskich dawców
= 172
BM PBSC
= 23 = 149
CBU
=0
Wszystkie
przeszczepienia
BM PBSC
od dawców
niespokre= 43 = 275
wnionych
= 318
CBU
=0
Dla biorców Dla biorców Dla biorców
zagranicznych polskich zagranicznych
= 17
= 64
= 459
BM PBSC
= 20 = 126
CBU
=0
BM
=2
Przeszczepienia od
zagranicznych dawców
= 146
PBSC BM PBSC BM PBSC
= 15 = 11 = 53 = 78 = 381
Jak co roku przypominamy, ¿e w ramach realizacji zapisów Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku
o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów oœrodki przeszczepiaj¹ce
szpik, komórki krwiotwórcze i krew pêpowinow¹ maj¹ obowi¹zek wpisywania przewidzianych
przez ustawê danych osobowych i medycznych do krajowego rejestru przeszczepieñ w systemie
informatycznym ustawowych rejestrów transplantacyjnych (www.rejestry.net).
Serdeczne podziêkowania dla oœrodków transplantacyjnych, bo dziêki ich uprzejmoœci i dobrej
wspó³pracy powy¿sze dane zosta³y zgromadzone.
Anna £êczycka, Poltransplant
61
Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych
Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej
(CRNPDSiKP)
Oœrodki Dawców Szpiku
W 2013 r. funkcjonowa³o 14 oœrodków dawców szpiku. Na pocz¹tku 2014 r. pozwolenie ministra
w³aœciwego do spraw zdrowia na pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych
krwi obwodowej jako oœrodek dawców szpiku (ods) otrzyma³o Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w Olsztynie.
Tabela 1. Oœrodki dawców szpiku w Polsce.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Oœrodki dawców szpiku
od 2011
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Lublinie
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Bia³ymstoku
Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie
Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku
NZOZ Medigen w Warszawie
Fundacja Urszuli Jaworskiej w Warszawie
Fundacja DKMS Polska - Baza Komórek Macierzystych
od 2012
Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w £odzi
Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie
od 2014
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Olsztynie
Wszystkie oœrodki dawców szpiku maj¹ dostêp do systemu informatycznego Centralnego
Rejestru, pozwalaj¹cego na trójstronn¹ wymianê informacji pomiêdzy oœrodkiem dawców szpiku,
oœrodkiem poszukuj¹cymi Centralnym Rejestrem. Ponadto system umo¿liwia oœrodkom dawców
szpiku sprawne udostêpnianie w Centralnym Rejestrze danych pozyskanych przez nie dawców.
W 2013 r. zakoñczono prace nad po³¹czeniem systemów Oœrodka Dawców Szpiku DKMS
Polska i Centralnego Rejestru za pomoc¹ us³ugi Web Service (bezpoœredni interfejs), co umo¿liwi³o
przekazanie danych dawców tego oœrodka do CRNPDSiKP i udostêpnianie ich krajowym oœrodkom
poszukuj¹co-dobieraj¹cym. Jednoczeœnie do koñca 2013 r. dawcy Fundacji DKMS Polska
prezentowani byli w œwiatowej bazie BMDW jako osobny zbiór – rejestr PL6.
62
Zasoby i aktywnoϾ Centralnego Rejestru
CRNPDSiKP posiada akredytacjê w œwiatowym rejestrze BMDW i nale¿y do WMDA (World
Marrow Donor Association). W 2012 r. CRNPDSiKP uzyska³ równie¿ akredytacjê amerykañskiej
organizacji NMDP (National Marrow Donor Program), jako NMDP Cooperative Registry (Rejestr
Wspó³pracuj¹cy z NMDP). NMDP jest te¿ pierwszym rejestrem, z którym Centralny Rejestr
Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (od grudnia 2013 r. wymienia
informacje o potencjalnych dawcach za pomoc¹ protoko³u wymiany informacji o dawcach szpiku
EMDIS).
W zasobach CRNPDSiKP znajduj¹ siê dawcy rekrutowani w latach 2001–2010 przez
Poltransplant oraz dawcy przekazani do Centralnego Rejestru przez rejestry przekszta³cone w oœrodki
dawców szpiku prowadzone przez Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych (DCTK) we
Wroc³awiu, Instytut Hematologii i Transfuzjologii (IHiT) w Warszawie oraz Fundacjê Urszuli Jaworskiej
w Warszawie. Ponadto 24 568 w 2011 r., 20 548 w 2012 r. i 23 077 nowych potencjalnych
dawców szpiku w 2013 r. pozyskano w ramach dzia³añ Narodowego Programu Rozwoju Medycyny
Transplantacyjnej „Program Wieloletni na lata 2011–2020” (Tabela 2). Niektóre oœrodki dawców
szpiku przekazuj¹ do Centralnego Rejestru dane dawców pozyskanych za œrodki w³asne zwiêkszaj¹c
w ten sposób jego zasoby.
Tabela 2. Realizacja œwiadczenia zdrowotnego dotycz¹cego rozwoju CRNPDSiKP w latach
2011–2013 r.
Lp. Oœrodek dawców szpiku
1 Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w Katowicach
2 Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w Lublinie
3 Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w Poznaniu
4 Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w Kielcach
5 Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
6 Instytut Hematologii i Transfuzjologii
w Warszawie
7 Regionalne Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwaw Bia³ymstoku
8 NZOZ Medigen w Warszawie
9 Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku
10 Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji
Komórkowych we Wroc³awiu
11 Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii
Uniwersytetu Medycznego w £odzi
12 Samodzielny Publiczny Centralny Szpital
Kliniczny w Warszawie
Liczba pozyskanych nowych potencjalnych
dawców szpiku
Œrodki finansowania NPRMT przeznaczone
na pozyskanie nowych dawców szpiku
do CRNPDSiKP
Kontrakt
z 2011 r.
Kontrakt
z 2012 r.
Kontrakt
z 2013 r.
3 100
3 500
2 500
2 000
1 500
6 965
4 329
4 940
3 652
4 469
1 500
1 100
1 101
1 300
1 500
1 000
3 500
2 000
2 000
1 800
2400
250
250
1262
-
800
1 200
-
-
98
24 568
20 548
24 007
8 581 898
PLN
9 245 860
PLN
8 512 590
PLN
2 750
3 157
1 000
1 200
63
W paŸdzierniku 2013 r. zasoby CRNPDSiKP przekroczy³y pó³ miliona potencjalnych dawców.
Na koniec 2013 r. w zasobach Centralnego Rejestru znalaz³y siê dane 535 042 potencjalnych
dawców szpiku, z czego 517 995 dawców aktywnych. Najwiêksz¹ liczbê potencjalnych dawców
na koniec 2013 r. zarejestrowano w województwach pomorskim, zachodniopomorskim
i wielkopolskim (Ryc. 1). Najwiêcej potencjalnych dawców udostêpni³ w rejestrze ODS DKMS Polska
(375 266).
Ryc. 1. Liczba zarejestrowanych potencjalnych dawców szpiku w Polsce w przeliczeniu na 1 mln
mieszkañców.
Obliczono na podstawie 517 053 zarejestrowanych potencjalnych dawców
z pe³nymi danymi adresowymi w dn. 31.12.2013 r.
W œwiatowej bazie BMDW na koniec 2013 r. zarejestrowano ³¹cznie 532 497 potencjalnych
dawców szpiku z Polski (Ryc. 2), w tym oprócz dawców z Centralnego Rejestru i DKMS Polska w BMDW
widnia³o 15 145 dawców samodzielnie prezentowanych przez Fundacjê Przeciwko Leukemii .
Ryc. 2. Liczba zarejestrowanych w Polsce potencjalnych dawców szpiku w latach 2006–2013.
Zasoby Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej
wyró¿niaj¹ siê na tle europejskich rejestrów m³odym wiekiem potencjalnych dawców. Na koniec 2013 r.
41% dawców w CRNPDSiKP to kobiety i mê¿czyŸni poni¿ej 30 roku ¿ycia, a 37% to dawcy pomiêdzy
30 a 40 rokiem ¿ycia. Kobiety i mê¿czyŸni powy¿ej 40 roku ¿ycia stanowi¹ zaledwie 21% ca³kowitych
zasobów Centralnego Rejestru (Ryc. 3). Ponad po³owa dawców w CRNPDSiKP (60%) to kobiety,
dawcy p³ci mêskiej stanowi¹ ok. 40%.
64
Ryc. 3. Zró¿nicowanie wiekowe dawców w CRNPDSiKP
Zasoby i aktywnoœæ Centralnego Rejestru w 2013 r. oraz porównanie danych w stosunku do lat
poprzednich przedstawia Tabela 3. W ramach poszukiwania niespokrewnionych dawców szpiku do
Poltransplantu z oœrodków krajowych i zagranicznych rejestrów wp³ynê³o ponad dwa tysi¹ce próœb
o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP (preliminary search). Tak du¿y wzrost zainteresowania zasobami
Centralnego Rejestru odnotowaliœmy po wdro¿eniu systemu EMDIS i po³¹czeniu t¹ drog¹ z rejestrem
NMDP. Proœby o przeszukanie nap³ywaj¹ do CRNPDSiKP z krajowych oœrodków poszukuj¹co
– dobieraj¹cych (ok. 20%) oraz rejestrów zagranicznych, g³ównie USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec,
Kanady, W³och, Hiszpanii, Turcji oraz Szwajcarii. £¹cznie w 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y
zapytania z 35 krajów.
Tabela 3. Zasoby i aktywnoœæ CRNPDSiKP w latach 2011–2013.
Rok
2011
2012
2013
Liczba aktywnych
dawców
79 013
117 770
517 995
Przeszukania
775
1 166
2 011
dotypowanie
212
527
480*
Liczba próœb o
krew na CT
200
373
592*
pobranie
30
77
164
* liczby uwzglêdniaj¹ proœby dotycz¹ce biorców krajowych i dawców ODS DKMS Polska przes³ane w okresie od marca
do grudnia 2013 r.
Od marca 2013 r. za poœrednictwem systemu informatycznego Centralnego Rejestru
Poltransplant koordynowa³ tak¿e procedury dotycz¹ce przekazanego przez DKMS zasobu dawców
w przypadkach, które dotyczy³y biorców krajowych. Podane w Tabeli 3 liczby nie uwzglêdniaj¹
procedur dotycz¹cych dawców DKMS i biorców zagranicznych oraz wszystkich procedur realizowanych
bezpoœrednio przez Fundacjê Przeciwko Leukemii.
W przypadku próœb o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP, które by³y kontynuowane, do
Poltransplantu przesy³ano zapytania o próbkê krwi lub dotypowanie a ten kierowa³ je do realizacji do
odpowiednich oœrodków dawców szpiku (Tabela 4). Poza krajowymi oœrodkami poszukuj¹cymi o próbkê
krwi lub dotypowanie prosi³y najczêœciej rejestry z Niemiec, USA, Hiszpanii i Kanady. £¹cznie w 2013 r.
wp³ynê³o 480 próœb o dotypowanie antygenów HLA, z czego 137 próœb skierowa³y do Poltransplantu
polskie oœrodki poszukuj¹co-dobieraj¹ce, a 343 razy o dotypowanie poprosi³y zagraniczne rejestry.
W 592 przypadkach poproszono o próbki krwi na typowanie potwierdzaj¹ce, w tym 453 razy na
proœbê oœrodków krajowych, a w 139 przypadkach dla zagranicznych rejestrów.
W 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y 164 próœby o pobranie komórek krwiotwórczych
szpiku i krwi obwodowej. Nie wszystkie proœby zosta³y zrealizowane do koñca roku, 28 pobrañ
zaplanowano na rok 2014. W 13 przypadkach zdyskwalifikowano dawcê z przyczyn medycznych,
a w 7 przypadkach nie dosz³o do pobrania z powodu przeciwwskazañ medycznych u biorcy.
W rezultacie zrealizowano 116 pobrañ w tym 97 dla pacjentów krajowych i 19 pobrañ dla pacjentów
zagranicznych. W 101 przypadkach (87%) dosz³o do pobrania komórek krwiotwórczych z krwi
obwodowej (PBSC), a w 12 przypadkach (10%) pobrano szpik (BM). Ponadto w trzech przypadkach (3%)
przeszczepienie komórek hematopoetycznych uzupe³niono póŸniejszym pobraniem limfocytów z krwi
obwodowej (DLI) od tego samego dawcy dla tego samego biorcy.
65
Tabela 4. Zasoby i aktywnoœæ poszczególnych oœrodków dawców szpiku w 2013 r.
Oœrodki dawców
szpiku
Liczba aktywnych
dawców w ods
dotypowanie
Liczba próœb o
krew na CT
pobranie
RCKIK w Katowicach
RCKIK w Lublinie
RCKIK w Poznaniu
RCKIK w Kielcach
RCKIK w Bia³ymstoku
IHIT w Warszawie
WIM w Warszawie
NZOZ Medigen w Warszawie
UCK w Gdañsku
DCTK we Wroc³awiu
FUJ w Warszawie
CSK UM w £odzi
DKMS Polska
SPCSK w Warszawie
RAZEM
16 907
11 200
30 323
16 266
7 875
13 145
8 367
5 875
9 422
7 231
11 104
3 363
373 997
2 920
517 995
53
51
92
76
30
15
32
27
31
24
18
9
6*
16
480
38
28
71
45
16
8
26
13
27
18
9
7
277*
9
592
5
5
12
12
4
3
1
13
3
3
4
0
98*
1
164
*liczby dotycz¹ procedur dla biorców krajowych koordynowanych przez Centralny Rejestr realizowanych w okresie od marca
do grudnia 2013 r.
Od dawców z Oœrodka Dawców Szpiku DKMS Polska do chwili przekazania dawców do
Centralnego Rejestru (marzec 2013) 68 razy pobrano komórki hematopoetyczne przeznaczone
do przeszczepienia biorcom krajowym (w tym 4 razy pobranie DLI), a 480 razy pobrano materia³
dla biorców zagranicznych (w tym 21 pobrañ DLI). Najczêœciej materia³em przeszczepowym by³y
komórki krwiotwórcze krwi obwodowej PBSC (434 razy), w 89 przypadkach pobrano szpik BM.
W 25 przypadkach przeszczepienie uzupe³niono póŸniejszym pobraniem limfocytów DLI. Od
dawców prezentowanych w BMDW przez Fundacjê Przeciwko Leukemii dokonano 16 pobrañ (w tym
jedno pobranie DLI). W 12 przypadkach by³y to pobrania dla biorców krajowych, w 3 przypadkach
dla biorców zagranicznych. Komórki krwiotwórcze krwi obwodowej pobrano 13 razy,
a w 2 przypadkach szpik, raz przeszczepienie uzupe³niono pobraniem limfocytów DLI.
Ryc. 4. Struktura pobrañ komórek krwiotwórczych od wszystkich dawców polskich prezentowanych
w Œwiatowej Bazie BMDW w 2013 r.
66
£¹cznie w 2013 r. pobrano materia³ przeszczepowy od 680 dawców polskich prezentowanych
w Œwiatowej Bazie BMDW jako zbiory PL5, PL3 i PL6 (Ryc. 4), co daje wskaŸnik wykorzystania
rejestrów równy 0,001277 (mniej wiêcej 1 osoba na tysi¹c zarejestrowanych potencjalnych
dawców zosta³a dawc¹ rzeczywistym w 2013 r.). W 103 przypadkach pobrano komórki krwiotwórcze
szpiku, 548 razy pobrano komórki krwiotwórcze z krwi obwodowej, a w 29 przypadkach
limfocyty (DLI).
Rosn¹ca liczba dawców w polskich zasobach wp³ywa nie tylko na wzrost ogólnej liczby pobrañ
od krajowych dawców, ale zwiêksza te¿ udzia³ polskich dawców wœród wszystkich dawców
zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów w stosunku do lat poprzednich.
W 2013 r. 55% dawców zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów to dawcy
krajowi. W 2012 r. stanowili oni 50% zaakceptowanych dawców, a w 2011 tylko 38%.
W ramach rozwoju Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku
i Krwi Pêpowinowej w 2013 r. ponownie czêœæ funduszy Narodowego Programu Rozwoju Medycyny
Transplantacyjnej przeznaczono na pozyskiwanie i przechowywanie komórek krwiotwórczych krwi
pêpowinowej dla celów publicznych dla biorcy niespokrewnionego (455 jednostek). Do koñca 2013 r.
zwiêkszono zasoby CRNPDSiKP ³¹cznie do 3173 jednostek (Ryc. 5). W 2013 r. do Poltransplantu
wp³ynê³o 5 próœb o przeszukanie zasobów jednostek krwi pêpowinowej, w 2 przypadkach poproszono
dodatkowo o dotypowanie.
Ryc. 5. Zasoby CBU w Centralnym Rejestrze w latach 2011–2013.
Informacje o zasobach Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku
i Krwi Pêpowinowej oraz pobieranie hematopoetycznych komórek progenitorowych i zwi¹zan¹ z tym
dzia³alnoœæ transplantacyjn¹ Poltransplant ka¿dego roku raportuje do EUROCET – projektu, którego
celem jest gromadzenie i udostêpnianie oficjalnych i aktualnych danych dotycz¹cych pobierania
narz¹dów, tkanek i komórek oraz aktywnoœci transplantacyjnej w poszczególnych krajach.
Raportowane przez Poltransplant dane dostêpne s¹ na stronie www.iss.it/ecet/.
Klaudia Nestorowicz, Poltransplant
Anna £êczycka, Poltransplant
67
Dobór niespokrewnionych dawców szpiku
w 2013 roku
Po przeprowadzeniu postêpowania konkursowego Poltransplant podpisa³ z piêcioma oœrodkami
umowy na realizacjê Doboru Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r. dla pacjentów
zakwalifikowanych do alogenicznego przeszczepienia szpiku z terenu ca³ego kraju. Wartoœæ
podpisanych w lutym 2013 r. umów z poszczególnymi realizatorami wraz z minimaln¹ liczb¹
przydzielonych procedur podano poni¿ej (maksymalna cena jednej procedury wynosi 20 tys. z³.).
1
2
3
4
5
Liczba procedur
kwota
80
1 600 000,00 z³
60
1 200 000,00 z³
80
1 600 000,00 z³
20
400 000,00 z³
10
250
200 000,00 z³
5 000 000,00 z³
Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji
Komórkowych z KBDSz we Wroc³awiu (DCTK)
Instytut Hematologii i Transfuzjologii
w Warszawie (IHiT)
NZOZ MEDiGEN w Warszawie
Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny
w Warszawie (CSK)
Fundacja na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi
Razem
Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku Poltransplant
dokonywa³ wstêpnego przeszukania rejestru BMDW w celu ustalenia rejestrów lub banków krwi
pêpowinowej posiadaj¹cych wstêpnie zgodnych dawców lub jednostki krwi pêpowinowej. Wraz z informacj¹
o skierowaniu wniosku do realizacji, Poltransplant przekazywa³ oœrodkom transplantacyjnym wynik
przeszukania rejestru BMDW dla ich pacjenta. Oœrodek dobieraj¹cy mia³ obowi¹zek uzgadniaæ
realizacjê poszukiwania i doboru z oœrodkiem transplantacyjnym, który zakwalifikowa³ chorego do
przeszczepu.
Poltransplant zleca i koordynuje realizacjê procedur doboru niespokrewnionych dawców
szpiku od 2001 roku. Liczbê wniosków o dobór w poszczególnych latach przedstawiono w Tabeli 1.
W ci¹gu 13 lat do Poltransplantu wp³ynê³y 4962 wnioski o przeszukanie rejestrów i dobór dawcy
niespokrewnionego.
Tabela 1. Wnioski o dobór niespokrewnionych dawców szpiku w latach 2001–2013.
68
Rok
Liczba
wniosków
Wnioski
wycofane
przed
zleceniem
Wnioski
przekazane
do realizacji
Wnioski
wycofane
po zleceniu
Wnioski
bez
zlecenia
Pacjenci
nie wpisani
na listê KLO
Liczba
procedur
zap³aconych
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
162
215
238
245
297
335
315
331
442
11
19
6
2
10
9
7
8
162
176
198
282
295
325
306
324
420
36
27
25
24
7
9
1
2
0
-
-
100
172
197
245
288
316
305
322
409 +11 *
Tabela 1 (cd).
Rok
Liczba
wniosków
2010
557 + 11
z ub. r.
2011 505 + 24
z ub. r.
2012 613 + 15
z ub. r.
2013 622 + 35
z ub. r.
Razem
4962
Wnioski
wycofane
przed
zleceniem
8
Wnioski
przekazane
do realizacji
Wnioski
wycofane
po zleceniu
Wnioski
bez
zlecenia
Pacjenci
nie wpisani
na listê KLO
Liczba
procedur
zap³aconych
560
2
-
-
9
520
0
-
-
1
623
0
3
1
0
654
3
3
0
91
4845
135
6
1
511 + 24* +
+23**
453 + 29* +
+ 38**
541 + 31* +
+ 51**
527 + 35*
+ 95**
4602
* procedury zlecone w grudniu danego roku do zap³aty ze œrodków roku nastêpnego
** procedury zamkniête bez kosztów 23, z powodu zakoñczenia roku bud¿etowego 72
Poltransplant kieruje do doboru niespokrewnionego dawcy szpiku wnioski o poszukiwanie
ze wszystkich krajowych oœrodków kwalifikuj¹cych pacjentów do leczenia przeszczepieniem komórek
hematopoetycznych od dawcy niespokrewnionego. Tabela 2 przedstawia liczbê wniosków
o poszukiwanie i dobór niespokrewnionego dawcy szpiku skierowanych do Poltransplantu w 2013 r.
z poszczególnych oœrodków transplantacyjnych.
Tabela 2. Liczba wniosków o dobór z poszczególnych oœrodków transplantacyjnych w latach 2010–2013.
Lp. nazwa
1 Akademicki Szpital Kliniczny
im. J Mikulicza-Radeckiego
we Wroc³awiu
2 Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji
Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu
3 Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali
Klinika Hematologii i Onkologii Dziec.AM
w Lublinie
4 Instytut Hematologii i Transfuzjologii
w Warszawie
5 Centralny Szpital Kliniczny WUM
w Warszawie
6 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
im. A. Mielêckiego AM w Katowicach
7 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu
8 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1
we Wroc³awiu
9 Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza
w Bydgoszczy
10 Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie
11 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5
im. K. Jonschera Akademii Medycznej w Poznaniu
12 Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku
13 Centrum Onkologii-Instytut
im. M Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach
14 Szpital Uniwersytecki w Krakowie
razem
2010 r.
Iloœæ wniosków
2011 r.
2012 r.
KOD EBMT
2013r.
63
41
45
41
CIC* 817
54
38
43
30
CIC 538
12
9
19
23
CIC 678
40
40
27
46
CIC 693
52
37
39
52
CIC 954
134
134
156
100
CIC 677
69
87
85
80
CIC 730
23
23
31
54
CIC 699
28
22
32
28
CIC 764
29
18
26
23
CIC 507
29
28
29
37
CIC 641
35
49
58
63
CIC 799
0
3
38
53
CIC 428
0
568
0
529
0
628
27
657
CIC 553
*Center Identification Code
69
W 2013 r. 23 % wniosków (152) pochodzi³o z 5 klinik hematologii i onkologii dzieciêcej i dotyczy³o
doboru dawcy dla pacjentów pediatrycznych. Ten sam wskaŸnik wynosi³ w 2010 r. 28% (161 wniosków),
w 2011 r. 22% (118 wniosków), a w 2012 r. 24% (151 wniosków).
Zgodnie z zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku oœrodki transplantacyjne
kieruj¹ce wnioski o dobór do Poltransplantu mia³y prawo wskazywaæ preferowany oœrodek
dobieraj¹cy. W 2013 r. 80 % (526) wniosków zawiera³o wskazanie wybranego oœrodka
poszukuj¹cego, a pozosta³e 20% (128) wniosków rozdziela³ Poltransplant. kolejno do DCTK (92), CSK
WUM (1), HiT (22), NZOZ Medigen (1) i do Fundacji na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi (FRCCK)(12).
Tabela 3. Wnioski wed³ug preferencji oœrodków kieruj¹cych w 2013 r.
Oœrodek poszukuj¹cy
Ca³kowita
liczba
wniosków
skierowanych
do danego
oœrodka
CSK Warszawa
56
DCTK Wroc³aw
245
FRCCK Warszawa
12
IHiT Warszawa
111
NZOZ Medigen Warszawa
230
£¥CZNIE
654 (100%)
Liczba
wniosków
ze wskazanym
oœrodkiem
poszukuj¹cym
Liczba
wniosków
bez wskazanego
oœrodka
poszukuj¹cego
55
153
0
89
229
526 (80,%)
1
92
12
22
1
128 (20%)
Udzia³
wniosków
ze wskazaniem
danego oœrodka
w ca³kowitej
liczbie wniosków
(654-100%)
8,41%
23,39%
0%
13,61%
35,02%
Tabela 4. Liczba wniosków bez wskazañ z poszczególnych oœrodków i wskazania Poltransplantu.
Oœrodek transplantacyjny
CSK
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku
0
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
0
im. A. Mielêckiego AM w Katowicach
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
0
Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu
Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie
0
Centrum Onkologii – Instytut
1
im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach
Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza
0
w Bydgoszczy
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5
im. K.Jonschera Akademii Medycznej
0
w Poznaniu
Szpital Uniwersytecki w Krakowie
0
SUMA
70
1
DCTK
32
FRCKK
5
IHiT
8
Medigen
0
8
0
0
0
6
0
1
0
3
0
0
0
27
2
6
0
2
0
2
1
1
0
3
0
13
2
2
0
92
12
22
1
Tabela 5. Liczba wniosków ze wskazaniem oœrodka dobieraj¹cego wed³ug oœrodków
transplantacyjnych w 2013 r.
Oœrodek transplantacyjny
Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji
Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku
CSK
DCTK
FRCKK
IHiT
Medigen
0
2
30
14
0
0
0
0
0
2
10
0
3
78
23
0
0
0
6
0
5
60
0
0
0
0
0
0
0
41
49
0
5
0
0
0
46
0
0
0
2
21
3
0
0
16
14
0
0
2
0
0
28
3
4
0
0
6
153
0
89
229
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
1
im. A. Mielêckiego AM w Katowicach
Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali
Klinika Hematologii i Onkologii Dziec. AM
0
w Lublinie
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny
0
Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu
Centralny Szpital Kliniczny WUM
49
w Warszawie
Akademicki Szpital Kliniczny
0
im. J Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1
0
we Wroc³awiu
Instytut Hematologii i Transfuzjologii
0
w Warszawie
Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza
0
w Bydgoszczy
Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie
1
Centrum Onkologii – Instytut
0
im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5
im. K. Jonschera Akademii Medycznej
2
w Poznaniu
Szpital Uniwersytecki w Krakowie
0
SUMA
55
W 80 % przypadków wnioski o dobór dawcy zawiera³y wskazanie oœrodka realizuj¹cego. Tak jak
w latach poprzednich, NZOZ Medigen by³ najczêœciej wskazywany przez oœrodki transplantacyjne lub
pacjentów jako oœrodek dobieraj¹cy. Wybór NZOZ Medigen jako oœrodka dobieraj¹cego zawiera³y
229 wnioski, to jest 35% wszystkich wniosków, które by³y realizowane w 2013 r.
W ci¹gu roku dostosowywano wartoœæ poszczególnych umów do rzeczywistego zapotrzebowania
poszczególnych oœrodków. Ca³kowita wartoœæ umów z piêcioma oœrodkami dobieraj¹cymi w 2013 r.
wynios³a ostatecznie 9 442 753,80 z³. Œrodki wydatkowano na realizacjê 654 zleconych w 2013 r.
procedur doboru (Tab. 6), w tym 610 zosta³o rozliczonych faktur¹ do koñca 2013 r.
Tabela 6. Procedury doboru zlecone i rozliczone w 2013 r.
Oœrodek dobieraj¹cy
Procedury zlecone w 2013 r. Procedury rozliczone w ci¹gu 2013 r.
NZOZ Medigen
DCTK we Wroc³awiu
IHIT w Warszawie
CSK w Warszawie
FRCKK w Warszawie
230
245
111
56
12
215
229
100
55
11
Razem
654
610
71
Ca³kowity koszt poniesiony na realizacjê procedur doboru by³ wy¿szy od wartoœci kontraktów
z oœrodkami dobieraj¹cymi o 34 725,82 z³ i wyniós³ 9 477 479,62 z³, co wynika z tego, ¿e rejestr
w³oski i amerykañski obci¹¿a³ bezpoœrednio Poltransplant, jako jednostkê prowadz¹c¹ polski rejestr
dawców szpiku, kosztami us³ug zamawianych przez polskie oœrodki dobieraj¹ce .
Wyniki zleconych w 2013 r. poszukiwañ i doborów niespokrewnionych dawców komórek
krwiotwórczych przedstawia Tabela 7. Z koñcem roku kalendarzowego oœrodki dobieraj¹ce s¹
zmuszone do zamykania bez kosztów lub fakturuj¹c czêœciowo procedury w toku, ze wzglêdu na
zakoñczenie okresu finansowania. W grudniu 2013 r. dotyczy³o to 72 procedur. Kontynuacja tych
doborów wymaga nowego wniosku i zlecenia w 2014 r. Z kolei wnioski nap³ywaj¹ce i zlecane do
realizacji w grudniu nie mog¹ byæ zakoñczone i zap³acone do koñca roku kalendarzowego. Dlatego
18 zleceñ wydanych przez Poltransplant od 9 do 31 grudnia 2013 r. zostanie op³acone ze œrodków
2014 r.
Liczba zleconych procedur doboru (654) ró¿ni siê od liczby 629 pacjentów dla których w 2013 r.
poszukiwano niespokrewnionych dawców. Dobory zlecone w grudniu 2013 r (18 doborów)
oraz zamkniête z koñcem roku bez kosztów (23 dobory) bêd¹ realizowane i finansowane w 2014 r.
W przypadku 25 pacjentów w 2013 r. wydano dwa zlecenia doboru, jeœli pierwsza procedura nie
zosta³a zakoñczona doborem zaakceptowanego dawcy lub jeœli od zaakceptowanego do przeszczepu
dawcy nie mo¿na by³o wykonaæ przeszczepienia.
Tabela 7. Realizacja procedur doboru, ich wyniki i rozliczenie wed³ug oœrodków poszukuj¹cych
w 2013 r.
Wnioski wp³ywaj¹ce
657
Nie wydane/wnioski wycofane
przed zleceniem
Oœrodki realizuj¹ce procedury
doboru niespokrewnionych dawców
szpiku w 2013 r.
Skierowane do realizacji w 2013 r.
w tym:
wycofane po zleceniu
zakoñczone akceptacj¹ dawcy
zakoñczone bez akceptacji dawcy
zakoñczone bez kosztów
zamkniête w grudniu 2013 r.
z powodu zakoñczenia
okresu finansowania
zlecone w okresie 9–31.12. 2013 r.
przeniesione na 2014
Suma
3
CSK
DCTK FRCCK IHIT
Medigen razem
56
245
12
111
230
654
0
43
7
0
1
153
30
8
0
4
0
0
1
77
17
8
1
175
32
7
3
452
86
23
5
46
7
6
8
72
1
7
1
2
7
18
56
245
12
111
230
654
Z ca³kowitej kwoty œrodków wydatkowanych na Dobór Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r.
op³acono 610 procedur. W tym 72 procedury zosta³y zamkniête w toku z powodu zakoñczenia roku
bud¿etowego i op³acone czêœciowo, 452 procedury zakoñczono akceptacj¹ dawcy do przeszczepu,
a 86 zakoñczono bez doboru dawcy zaakceptowanego do przeszczepienia . Akceptacja dobranego dawcy
do przeszczepienia dotyczy³a 440 pacjentów, poniewa¿ dla 12 osób od dawcy dobranego po raz
pierwszy nie mo¿na by³o wykonaæ przeszczepienia, najczêœciej z powodów medycznych. Natomiast
86 procedur zakoñczonych bez doboru zaakceptowanego dawcy dotyczy 86 pacjentów. W 2013 r.
452 zrealizowanych procedur poszukiwania i doboru niespokrewnionego dawcy szpiku zakoñczy³o siê
zaakceptowaniem przez oœrodek transplantacyjny dobranego dawcy do przeszczepu. W tym 74 % (336)
zaakceptowanych dawców by³o w pe³ni zgodnych z biorc¹, a 26 % (116) dobranych dawców
zaakceptowano z niezgodnoœci¹ (Tabela 8 ).
72
Tabela 8. Wyniki procedur doboru zrealizowanych przez poszczególne oœrodki w 2013 r.
Procedury
zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy
w tym
z doborem dawcy w pe³ni zgodnego
z doborem dawcy z niezgodnoœci¹
CSK
DCTK
FRCKK
IHIT
Medigen razem
43
153
4
77
175
452
30
13
107
46
4
0
71
6
124
51
336
116
Tabela 9. Pochodzenie zaakceptowanych do przeszczepu niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r.
Procedury
zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy
w tym
dawca PL3
dawca PL5
dawca z rejestru zagranicznego
CSK
DCTK
FRCKK
IHIT
Medigen razem
43
153
4
77
175
452
0
24
19
1
90
62
0
4
0
0
49
28
19
64
92
20
231
201
Ryc. 1. Pochodzenie dawców zaakceptowanych do przeszczepienia dla polskich pacjentów
wg oœrodków dobieraj¹cych
Spoœród 452 dawców zaakceptowanych do przeszczepienia komórek hematopoetycznych
w 2013 r. 45% (201) stanowili dawcy pochodz¹cy z rejestrów zagranicznych a 55 % (231) dawcy
polscy, co w porównaniu ze stanem w 2011 r. i 2012 r. oznacza dalszy wzrost udzia³u materia³u
transplantacyjnego pochodzenia krajowego (Tabela 9). W 2013 r. po raz pierwszy liczba dawców
polskich dobranych i zaakceptowanych do przeszczepienia komórek krwiotwórczych by³a wiêksza od
liczby zaakceptowanych dawców zagranicznych.
Ryc. 2. Pochodzenie dawców zaakceptowanych w trakcie zrealizowanych procedur doborowych
w latach 2011–2013
Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant
Ma³gorzata Dudkiewicz, Poltransplant.
Katedra Doœw. i Bioinf. SGGW w Warszawie
Lidia Perenc, Poltransplant
73
Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek
krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku
W 2013 r. dyrektor Poltransplantu 3 razy wyda³ zgodê na wywiezienie z terytorium Polski
narz¹dów pobranych ze zw³ok i przeznaczonych do przeszczepienia. Wydane zgody dotyczy³y
3 par p³uc wywiezionych do przeszczepienia do Niemiec, w przypadkach, gdy w Polsce nie znaleziono
odpowiednich dla nich biorców. W 2013 r. nie zg³oszono ¿adnego wniosku o wydanie zgody na
przywóz narz¹dów na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
W sprawie wydania zgody na przywóz lub wywóz z Polski komórek krwiotwórczych szpiku i krwi
obwodowej pobranych do przeszczepu od dawcy niespokrewnionego w 2013 r. do Poltransplantu
wp³ynê³o ³¹cznie 528 wniosków, w tym 385 wniosków dotyczy³o wydania zgody na wywóz pobranych
w Polsce komórek krwiotwórczych (lub limfocytów DLI), a 143 dotyczy³o zgody na przywóz.
Wszystkie wydane w 2013 r. zgody na wywóz dotyczy³y wywozów realizowanych w 2013 r. Wœród
wydanych decyzji dotycz¹cych zgody na przywóz materia³u przeszczepowego, 4 decyzje dotyczy³y
przywozu w 2014 r. Z powodu zmiany terminu pobrania w 3 przypadkach nie dosz³o ostatecznie do
wywozu materia³u przeszczepowego, którego dotyczy³y wydane ju¿ decyzje. W 2 przypadkach decyzje
zgody na wywóz dotyczy³y komórek krwiotwórczych szpiku (1) i limfocytów (1) pobranych od dawców
rodzinnych do przeszczepienia poza Polsk¹ (Australia i Niemcy).
Ostatecznie w 2013 r. wydane decyzje zgody na przywóz i wywóz komórek hematopoetycznych
pobranych od dawców niespokrewnionych dotyczy³y 521 zrealizowanych w tym roku pobrañ
materia³u do przeszczepienia to jest 139 (26,7%) przywozów komórek krwiotwórczych do Polski
i 382 (73,3%) wywozów z kraju pobranego w Polsce materia³u do przeszczepienia.
Ponadto, zgodnie § 8 ust. 4 rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie
oœrodków dawców szpiku, w 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o 177 informacji z amerykañskich klinik
hematologicznych o planowanym pobraniu w klinice uniwersyteckiej w DreŸnie szpiku, komórek
krwiotwórczych i limfocytów od polskich dawców niespokrewnionych pochodz¹cych z oœrodka dawców
szpiku Fundacji DKMS Polska dla biorców amerykañskich. W 157 przypadkach pobranie planowane
by³o w 2013 r. a w 20 przypadkach w 2014 r. Wed³ug informacji wp³ywaj¹cych do Poltransplantu po
ka¿dym pobraniu od dawcy z oœrodka dawców szpiku Fundacji DKMS Polska, ostatecznie w 2013 r.
w 139 przypadkach od polskich niespokrewnionych dawców szpiku pobrano komórki krwiotwórcze
poza Polsk¹, zawsze w I Uniwersyteckiej Klinice w DreŸnie i tylko w celu przeszczepienia biorcy
amerykañskiemu.
Tabela 1. Kraje z których komórki hematopoetyczne zosta³y przywiezione dla polskich biorców i do
których zosta³y wywiezione od polskich dawców w 2013 r. (w tym pobrania od polskich dawców dla
biorców zagranicznych dokonane zagranic¹) wed³ug decyzji wydanych przez Dyrektora Poltransplantu
i informacji o realizacji planowanego przywozu lub wywozu.
Kraj
Argentyna
Australia
Austria
Belgia
Brazylia
Bu³garia
Chorwacja
Cypr
Czechy
Dania
74
Pobrania od dawców
zagranicznych dla
polskich biorców
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Pobrania od dawców polskich
dla biorców zagranicznych
Wykonane
Wykonane
Razem
w kraju
za granic¹
2
5
4
9
3
1
3
0
18
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
5
4
9
3
1
3
0
18
3
Tabela 1. (cd)
Kraj
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Izrael
Kanada
Litwa
Niemcy
Norwegia
Portugalia
Rosja
Rumunia
S³owacja
Szwajcaria
Szwecja
Turcja
USA
Wêgry
WielkaBrytania
W³ochy
Razem
Pobrania od dawców
zagranicznych dla
polskich biorców
0
0
1
0
0
0
0
5
1
0
108
0
2
0
0
0
0
0
0
14
0
6
1
139
Pobrania od dawców polskich
dla biorców zagranicznych
Wykonane
Wykonane
Razem
w kraju
za granic¹
1
5
29
1
23
9
2
4
12
7
113
2
2
7
3
8
9
6
6
5
4
38
38
382
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
139
0
0
0
139
1
5
29
1
23
9
2
4
12
7
113
2
2
7
3
8
9
6
6
144
4
38
38
521
Do 2011 r. liczba przywozów szpiku lub komórek krwiotwórczych od dawców zagranicznych
w celu przeszczepienia polskim biorcom by³a zdecydowanie ni¿sza od wywozów materia³u pobranego
od polskich niespokrewnionych dawców szpiku dla biorców zagranicznych. W 2013 r. stosunek pobrañ
od zagranicznych niespokrewnionych dawców szpiku dla polskich pacjentów do pobrañ od polskich
dawców dla pacjentów zagranicznych wynosi 1 do 3,75.
Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant
75
Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna
Poltransplantu
W 2013 r. pracownicy Poltransplantu oraz koordynatorzy transplantacyjni podjêli szereg dzia³añ
edukacyjnych w zakresie upowszechnienia wiedzy na temat mo¿liwoœci oddania po œmierci narz¹dów
do przeszczepienia oraz transplantacji komórek krwiotwórczych, uczestnicz¹c lub organizuj¹c konferencje
oraz szkolenia wœród spo³ecznoœci lokalnych i œrodowisk medycznych.
W marcu 2013 r. Poltransplant obj¹³ honorowym patronatem akcjê edukacyjno-spo³eczn¹ „Lekarze
ratuj¹ ¿ycie” maj¹c¹ na celu promocjê idei przeszczepiania w Polsce. Zadaniem akcji by³o zachêcanie
Polaków do podpisywania oœwiadczeñ woli, których w ramach akcji rozdano oko³o 200 tysiêcy. W maju
2013 r. honorowym patronatem objêty zosta³ równie¿ IX-ty Warszawski Kongres Medyczny M³odych
Naukowców, drugi pod wzglêdem liczby uczestników i wielkoœci studencki kongres medyczny
w Europie, wyró¿niaj¹cy siê poziomem merytorycznym oraz bêd¹cy wa¿nym forum wymiany
doœwiadczeñ z zakresu transplantologii.
Wzorem lat ubieg³ych w dniach 24–25 maja 2013 r. przedstawiciele Poltransplantu wziêli udzia³
w Rzeszowskim Œwiêcie Transplantacji, dwudniowym spotkaniu œrodowiska lekarskiego,
akademickiego oraz mieszkañców Rzeszowa, którego g³ównym przes³aniem by³o propagowanie
tematyki przeszczepiania narz¹dów. W ramach projektu odby³ siê cykl konferencji oraz piknik
edukacyjny. Organizatorami projektu byli: Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska,
Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Choroby Nowotworowe przy Wojewódzkim Szpitalu
Specjalistycznym w Rzeszowie oraz Centrum Medyczne Medyk. W trakcie imprezy mo¿na by³o
zarejestrowaæ siê jako potencjalny dawca szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych
Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP), prowadzonym przez Poltransplant.
25 maja 2013 r. przed Urzêdem Miejskim w Radomiu odby³ siê Piknik Zdrowia – B¹dŸ Zdrów oraz
towarzysz¹ca mu Konferencja „Transplantacja Darem ¯ycia” (Fot. 1). W trakcie pikniku mo¿na by³o
wykonaæ bezp³atne badania ciœnienia têtniczego oraz stê¿enia glukozy we krwi, kobiety otrzyma³y
materia³y edukacyjne dotycz¹ce badañ mammograficznych i cytologicznych oraz instrukta¿
samobadania piersi na fantomach. Rad¹ s³u¿yli eksperci od HIV/AIDS, edukatorzy seksualni,
psycholodzy oraz specjaliœci leczenia uzale¿nieñ, a tematykê przeszczepiania narz¹dów przybli¿yli
pracownicy Poltransplantu. W ramach Pikniku Zdrowia trzy Regionalne Centra Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa – z Radomia, Kielc i Warszawy rekrutowa³y potencjalnych dawców szpiku
do CRNPDSiKP.
Fot. 1 Konferencja „Transplantacja Darem ¯ycia” w Radomiu
76
Popularyzacja transplantacji oraz zdrowego trybu ¿ycia to g³ówne cele Pikniku Zdrowia
w Ciechanowie, który towarzyszy³ konferencji naukowej „Transplantacja darem ¿ycia” 14 czerwca
2013 roku. Piknik Zdrowia „Daj Siebie Innym” odbywa³ siê w ramach II Ciechanowskiego Festiwalu
Wolontariatu i Organizacji Pozarz¹dowych i by³ inicjatyw¹ promuj¹c¹ transplantologiê oraz ¿ycie bez
uzale¿nieñ (Fot. 2). W trakcie imprezy pracownicy Poltransplantu przybli¿ali tematykê przeszczepiania
narz¹dów, rejestrowano równie¿ potencjalnych dawców szpiku. Na mieszkañców czeka³y bezp³atne
badania i konsultacje medyczne. Przed piknikiem odby³a siê konferencja naukowa „Transplantacja
darem ¿ycia”, w której udzia³ wziêli m.in. prof. Pawe³ Nyckowski, mazowiecki koordynator projektu
„Partnerstwo dla Transplantacji” i prof. Roman Danielewicz, dyrektor Poltransplantu (Fot. 3).
Fot. 2 Piknik Zdrowia „Daj Siebie Innym”
w Ciechanowie
Fot. 3 Konferencja „Transplantacja darem ¿ycia”
w Ciechanowie
15 czerwca 2013 r. odby³ siê 17. Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik
(Fot. 4, 5). Jest to jedno z wiêkszych wydarzeñ edukacyjno-promocyjnych, w których uczestniczy
Poltransplant. Z racji usytuowania 17. Pikniku Naukowego na Stadionie Narodowym wed³ug szacunków
organizatorów, na piknik mia³o dotrzeæ oko³o 100 tys. mi³oœników nauki. Jak co roku mieszkañcy
stolicy mieli mo¿liwoœæ poznaæ zagadnienia z zakresu medycyny transplantacyjnej, podpisaæ
oœwiadczenia woli oraz rejestrowaæ siê jako potencjalni dawcy szpiku, dziêki wspó³pracy
Poltransplantu z oœrodkiem dawców szpiku – Wojskowym Instytutem Medycznym. Podczas Pikniku
uda³o siê zrekrutowaæ do Centralnego Rejestru ponad 100 potencjalnych dawców. Nasze stoisko
by³o te¿ atrakcj¹ dla m³odszych mieszkañców stolicy, którzy na fantomach poznawali anatomiê cz³owieka
oraz przeprowadzali wirtualne transplantacje.
Fot. 4, 5 Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik
W niedzielê 16 czerwca 2013 roku przedstawiciele Poltransplantu uczestniczyli w imprezie
plenerowej w Parku Sowiñskiego w Warszawie. Piknik „Wolski Korowód 2013” mia³ na celu promocjê
zdrowia wœród spo³ecznoœci lokalnej, a udzia³ Poltransplantu w tym wydarzeniu pozwoli³ na przybli¿enie
mieszkañcom Woli zagadnieñ zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ tej jednostki. W ramach wspó³pracy do
udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny oœrodek dawców szpiku Wojskowy Instytut Medyczny
(Fot. 6). Podczas Wolskiego Korowodu uda³o siê zarejestrowaæ 30 potencjalnych dawców szpiku.
77
Fot. 6 „Wolski Korowód 2013” w Warszawie
W dniu 18 czerwca 2013 r. w £odzi odby³ siê I Krajowy Kongres „Ratownictwo Niemedyczne
– Pierwsza Pomoc” (Fot. 7). Organizatorem kongresu by³o Centrum Bezpieczeñstwa Ruchu
Drogowego przy wspó³udziale Polskiej Rady Resuscytacji i £ódzkiego Urzêdu Wojewódzkiego.
Kongresowi towarzyszy³y zorganizowane na ulicy Piotrkowskiej wystawy specjalistycznego sprzêtu
ratownictwa i pokazy pierwszej pomocy, bezp³atne stanowiska do badañ profilaktycznych (badania
wzroku, s³uchu, badania ciœnienia i poziomu cukru we krwi), punkt honorowego krwiodawstwa oraz
rekrutacja potencjalnych dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych
Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej za poœrednictwem oœrodka dawców szpiku przy Centralnym
Szpitalu Klinicznym UM w £odzi. Tego dnia uda³o siê zarejestrowaæ 39 potencjalnych dawców.
Fot. 7 Pierwszy Krajowy Kongres „Ratownictwo Niemedyczne – Pierwsza Pomoc”
22 czerwca 2013 r. w Warszawie na pl. Bankowym na dziedziñcu Mazowieckiego Urzêdu
Wojewódzkiego po raz kolejny odby³ siê Piknik „Zdrowe Mazowsze” po³¹czony z Warszawsk¹ Noc¹
Profilaktyki. Do udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny oœrodek dawców szpiku z SPCSK przy
ul. Banacha w Warszawie i oprócz informacji zwi¹zanych z medycyn¹ transplantacyjn¹ na stoisku
Poltransplantu odbywa³a siê rekrutacja dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych
Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej. Zarejestrowano 19 potencjalnych dawców.
Kolejnym wydarzeniem, w którym Poltransplant uczestniczy³ i obj¹³ swoim patronatem
na zaproszenie Pani Alicji D¹browskiej, Pos³a na Sejm RP by³ piknik „Bezpieczne Wakacje” w Parku
Praskim w Dzielnicy Praga Pó³noc odbywaj¹cy siê 30 czerwca 2013 roku. Piknik, w którym wziêli
udzia³ zaproszeni goœcie i mieszkañcy dzielnicy przyczyni³ siê do zwrócenia uwagi mieszkañców,
w szczególnoœci m³odzie¿y oraz osób zajmuj¹cych siê jej wychowaniem. na kwestie bezpieczeñstwa
w przestrzeni publicznej oraz promocji bezpiecznych zachowañ w czasie wakacyjnego wypoczynku.
78
W sobotê, 24 sierpnia 2013 r. rozpoczê³a siê jedna z najwiêkszych imprez kulturalnych regionu
kurpiowskiego – 36. Miodobranie Kurpiowskie. Imprezie towarzyszy³ Piknik Zdrowia organizowany
przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie mazowieckim, podczas którego odbywa³a siê m.in. rejestracja
potencjalnych dawców szpiku do CRNPDSiKP (40 dawców).
Nieodp³atne badania i konsultacje lekarzy, porady psychologów oraz pokazy udzielania pierwszej
pomocy – to niektóre atrakcje Pikniku Zdrowia, który w sobotê 7 wrzeœnia 2013 r. odby³ siê w P³ocku
(Fot. 8, 9). Impreza by³a czêœci¹ III Dnia P³ockich Inicjatyw Pozarz¹dowych. Podczas pikniku
pracownicy i koordynatorzy Poltransplantu przybli¿yli tematykê przeszczepiania narz¹dów oraz
przygotowali stanowisko do rejestracji potencjalnych dawców szpiku we wspó³pracy z oœrodkiem
dawców szpiku z SPCSK przy ul. Banacha w Warszawie. Rozpoczêcie pikniku poprzedzi³a konferencja
naukowa „Transplantacja – darem ¿ycia” organizowana m.in. przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie
mazowieckim (Fot. 10).
Fot. 8, 9 Piknik Zdrowia w P³ocku
Fot. 10 Konferencja „Transplantacja – darem ¿ycia” w P³ocku
W konferencjach „Transplantacja darem ¿ycia”, zorganizowanych w Radomiu, Ciechanowie
i P³ocku przez Mazowiecki Urz¹d Wojewódzki przy wspó³pracy z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym
ds. Transplantacji „Poltransplant”, skierowanych do studentów uczelni wy¿szych i uczniów szkó³
ponadgimnazjalnych wziê³o udzia³ ³¹cznie ok. 350 osób. W 2014 r. planowane s¹ kolejne konferencje
– w Warszawie, Siedlcach i Ostro³êce.
15 wrzeœnia 2013 r. koordynatorzy Poltransplantu w³¹czyli siê w organizowan¹ w Ka³uszynie „Bia³¹
Niedzielê” - akcjê promuj¹c¹ transplantologiê. Impreza odby³a siê w Parku Miejskim, gdzie tego dnia
przeprowadzono badania mammograficzne, wyk³ady Wojewódzkiego Centrum Nadzorowania
Programów Profilaktycznych oraz pobór krwi od honorowych dawców krwi. Tego samego dnia
przedstawiciele Poltransplantu oraz oœrodek dawców szpiku z NZOZ Medigen uczestniczyli w Pikniku
Zdrowia w Siedlcach, bêd¹cego czêœci¹ festynu „Krew dla Siedlec i Powiatu”. Inicjatorem Pikniku
Zdrowia by³o Forum Zdrowia przy Wojewodzie Mazowieckim. W ramach festynu „Krew dla Siedlec
i Powiatu” zaplanowano bezp³atne pomiary cukru i ciœnienia têtniczego, badania w punkcie optycznym,
pokazy ratownictwa i sprzêtu stra¿ackiego, prezentacjê techniki jazdy na wózkach inwalidzkich oraz
rekrutacjê potencjalnych dawców szpiku.
79
Poza opisanymi powy¿ej wydarzeniami promuj¹cymi tematykê transplantacji narz¹dów i komórek
krwiotwórczych w 2013 roku odby³o siê wiele innych imprez, w których udzia³ brali szpitalni
i regionalni koordynatorzy transplantacyjni Poltransplantu (Tab. 1) oraz wydarzeñ promuj¹cych ideê
honorowego oddawania szpiku, w tym imprez organizowanych przez poszczególne oœrodki dawców
szpiku. Zintegrowane dzia³ania Poltransplantu, koordynatorów transplantacyjnych oraz oœrodków
dawców szpiku popularyzuj¹ ideê pobierania i przeszczepiania narz¹dów i szpiku kostnego, podnosz¹
œwiadomoœæ spo³ecznoœci lokalnych na temat transplantacji oraz kszta³tuj¹ w³aœciwe zachowania
spo³eczne.
Tabela 1. Dzia³alnoœæ koordynatorów transplantacyjnych w 2013 roku.
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
Styczeñ 2013
4 stycznia
Kraków
11 stycznia
Kraków
29 stycznia
Gdañsk
31 stycznia
Warszawa
Konferencja
Wyk³ad koordynatora
Naukowo-Szkoleniowa
regionalnego
„Podstawy Dawstwa
pt. „Identyfikacja
Narz¹dów”
i kwalifikacja zmar³ego
dawcy”
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia Medycyny
Transplantacyjnej
oraz Szpital
Specjalistyczny
im. Stefana
¯eromskiego
w Krakowie
Polska Unia Medycyny
Wyk³ad koordynatora
Zwiêkszenie
Konferencja
Transplantacyjnej
regionalnego
dawstwa
Naukowo-Szkoleniowa
narz¹dów
oraz Wojskowy
„Podstawy Dawstwa
pt. „Identyfikacja
Szpital Kliniczny
Narz¹dów”
i kwalifikacja zmar³ego
z Poliklinik¹
dawcy”
w Krakowie
Spotkanie w Oddziale
Wyk³ad dla
Koordynator
Intensywnego Nadzoru pielêgniarek na temat
regionalny
Pooperacyjnego UCK prowadzenia dawców
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Wspó³udzia³
Wybranie najlepszych Cenna inicjatywa
Wojewoda
Poltransplantu
prac plastycznych
skierowana do
mazowiecki
w ramach programu
zwi¹zanych
bardzo wra¿liwej
„Partnerstwo dla
z transplantacj¹
na tematykê
Transplantacji
transplantacji
w woj. Mazowieckim”
m³odzie¿y szkó³
w dzia³aniach
œrednich
edukacyjnych
w postaci konkursu
plastycznego
Luty 2013
1 lutego
Gdañsk
25 lutego
Warszawa
80
Spotkanie w klinice
Chirurgii Ogólnej,
Endokrynologicznej
i Transplantacyjnej
UCK
Konkurs plastyczny
Wyk³ad prof. Piotra
Witkowskiego z USA
nt. przeszczepów
wysp trzustkowych
Uroczyste wrêczenie Rozpowszechnianie
dyplomów i wyró¿nieñ
wiedzy
o transplantacji
wœród m³odzie¿y
Uniwersyteckie
Centrum Kliniczne
wraz
z koordynatorem
regionalnym
Wojewoda
mazowiecki
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
Marzec 2013
19 marca
Gdañsk
21 marca
Lublin
26 marca
Bydgoszcz
Konferencja
Wyk³ad koordynatora
szkoleniowo-naukowa
regionalnego
pt. „Podsumowanie
dzia³alnoœci
Regionalnego
Centrum Koordynacji”
Spotkanie w ramach Spotkanie z alumnami
Partnerstwa dla
Metropolitalnego
Transplantacji
Seminarium
Duchownego
Szkolenie dla
prokuratorów
i asesorów
Wyk³ad
Prof. Z. W³odarczyka
pt. „Rola prokuratora
w procesie autoryzacji
pobierania narz¹dów.
Dokumentacja
potencjalnego dawcy”,
udzia³ w szkoleniu
koordynatora
regionalnego
Uniwersyteckie
Centrum Kliniczne
w Gdañsku wraz
z koordynatorem
regionalnym
Propagowanie
tematyki
przeszczepiania
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Prokuratura
Okrêgowa
w Bydgoszczy
Kwiecieñ 2013
3 kwietnia
Bydgoszcz
Projekt promuj¹cy
Bydgoski Festiwal
Nauki
12 kwietnia
Starogard Gdañski
Spotkanie
Spotkanie
Pozaszkolna
Koordynator
popularno-naukowe
edukacja
Bydgoskiego Festiwalu
dla pracowników
nt. transplantacji Nauki oraz Prorektor
administracji
ds. Nauki
i przyjació³
i Wspó³pracy
Uniwersytetu
z Zagranic¹
Kazimierza Wielkiego,
wyk³ad koordynatora
regionalnego pt.
„Z transplantologi¹
na „Ty””
Spotkanie w dziale
Zwiêkszenie
Koordynator
marketingu
pozyskiwania
regionalny
z p. Magdalen¹
potencjalnych
Uniwersyteckiego
Jankowsk¹ radn¹
dawców
Centrum Klinicznego
miasta
w Gdañsku
i z dr Ma³gorzat¹
Cybulsk¹
– koordynatorem
szpitalnym na temat
organizacji akcji
pozyskiwania
potencjalnych dawców
81
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
16 kwietnia
Wyrzysk
Spotkanie z uczniami
Zespo³u Szkó³
Ponadgimnazjalnych
im. Miko³aja
Kopernika
Wyg³oszenie
prelekcji na temat
transplantacji przez
koordynatora
regionalnego
Podniesienie
œwiadomoœci
m³odzie¿y
na temat
transplantacji
Zespó³ Szkó³
Ponadgimnazjalnych
im. Miko³aja
Kopernika
w Wyrzysku
19 kwietnia
Gdañsk
Ogólnopolska
konferencja
19–23 kwietnia
Toruñ
24 kwietnia
Lubartów
25 kwietnia
Olkusz
Wyk³ad dla
pielêgniarek
nefrologicznych
z dzia³alnoœci
Regionalnego
Centrum Koordynacji
Transplantacji UCSK
w Gdañsku
13. Toruñski Festiwal Wyk³ad koordynatora
Nauki i Sztuki
regionalnego
pt. „T jak
transplantacja,
czyli sk¹d pochodz¹
narz¹dy do
przeszczepienia,
skoro nie rosn¹
na drzewach”
Spotkanie w ramach
Spotkanie
Partnerstwa
z dyrektorami
dla Transplantacji
szpitali
Szkolenie „Promocja Wyk³ad Koordynatora
idei transplantacji
regionalnego
w spo³eczeñstwie”
pt. „Podstawowe
w Olkuskim
informacje dotycz¹ce
Uniwersytecie
przeszczepiania
Trzeciego Wieku
narz¹dów”
Uniwersyteckie
Centrum Kliniczne
w Gdañsku wraz
z koordynatorem
regionalnym
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Urz¹d Miasta Torunia,
Uniwersytet Miko³aja
Kopernika oraz
Towarzystwo
Naukowe w Toruniu
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Miejski Oœrodek
Kultury w Olkuszu
Promocja idei
transplantacji
Maj 2013
25 maja
Spotkanie z uczniami
Starogard Gdañski klas gimnazjalnych
w I LO
28 maja
Tarnów
82
Konferencja
pt. „Transplantologia
w nauce i praktyce”
Koordynator
regionalny przybli¿y³
uczniom tematykê
przeszczepiania
narz¹dów
Propagowanie
tematyki
przeszczepiania
narz¹dów
Koordynator
regionalny
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Wyk³ad koordynatora
regionalnego
pt. „Przeszczepianie
narz¹dów i komórek
od ¿ywych dawców”
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej,
Ministerstwo
Zdrowia,
Ma³opolski Kurator
Oœwiaty
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Centrum Edukacji
i Szkoleñ
w Krakowskim
Szpitalu
Specjalistycznym
Jana Paw³a II
Czerwiec 2013
4 czerwca
Lublin
Szkolenie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Szkolenie nauczycieli
LSCDN
Poszerzenie
wiedzy z zakresu
medycyny
transplantacyjnej
5 czerwca
Lublin
Spotkanie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Spotkanie
z prokuratorami
okrêgowymi
Wypracowanie
wspólnych dzia³añ
w autoryzacji
pobrañ narz¹dów
od zmar³ych
dawców
19 czerwca
Kraków
Wyk³ad koordynatora
II Ma³opolska
regionalnego
Konferencja
pt. „Identyfikacja
Naukowo-Szkoleniowa
potencjalnych
„Transplantologia
– podstawy dla
dawców narz¹dów
Pielêgniarek”
– udzia³ pielêgniarek
i rola koordynatora”
Wyk³ad
Wyk³ad koordynatora
dla pielêgniarek
regionalnego na
z Pomorskiego
temat transplantacji
Centrum Toksykologii i prowadzenia dawcy
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Warsztaty
Wyk³ad koordynatora
psychologiczne
regionalnego
dla koordynatorów
pt. „Identyfikacja
szpitalnych i personelu
potencjalnych
medycznego
dawców – aktualny
uczestnicz¹cego
stan, mo¿liwoœci
w identyfikacji
i wyzwania”
dawców narz¹dów
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
20 czerwca
Gdañsk
24 czerwca
Kraków
28 czerwca
Bydgoszcz
Spotkanie
edukacyjne
Szkolenie lekarzy
anestezjologów
pt. „Psychologiczne
aspekty komunikacji
z rodzin¹ zmar³ego
dawcy narz¹dów”
Za oprawê
techniczn¹ by³
odpowiedzialny
koordynator
regionalny
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Edukacja lekarzy
anestezjologów
Koordynator
regionalny
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Oddzia³ Kliniczny
Chirurgii Serca, Naczyñ
i Transplantologii
Krakowskiego Szpitala
Specjalistycznego
im. Jana Paw³a II
oraz Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej
Szpital Uniwersytecki
nr 1 im. A. Jurasza
w Bydgoszczy
83
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
Edukacja lekarzy
Szpital Uniwersytecki
nr 1 im. A. Jurasza
w Bydgoszczy
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Lipiec 2013
12 lipca
Che³mno
Spotkanie
edukacyjne
Szkolenie
pt. „Psychologiczne
aspekty komunikacji
z rodzin¹ zmar³ego
dawcy narz¹dów”.
Wyk³ad koordynatora
regionalnego
pt. „Diagnoza: œmieræ
mózgu. I co dalej?”
Sierpieñ 2013
27 sierpnia
Parczew
Spotkanie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Spotkanie
z dyrektorami
szpitali
Wrzesieñ 2013
84
6 wrzeœnia
£uków
Spotkanie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Spotkanie
z dyrektorami
szpitali
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
13 wrzeœnia
Lublin
Spotkanie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Szkolenia dla lekarzy
z województwa
lubelskiego
Zwiêkszenie
iloœci dawców
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
23 wrzeœnia
Kraków
Konferencja Naukowo
Szkoleniowa
pt. „Podstawy
Dawstwa
Narz¹dów”
Wyk³ad
koordynatora
regionalnego
pt. ”Identyfikacja
i kwalifikacja
zmar³ego dawcy”
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia Medycyny
Transplantacyjnej
oraz Samodzielny
Publiczny Zak³ad
Opieki Zdrowotnej
MSW w Krakowie
Data miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
26 wrzeœnia
Bia³a Podlaska
Szkolenie w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Szkolenie
dla nauczycieli
w LSCDN
Poszerzenie
wiedzy z zakresu
medycyny
transplantacyjnej
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
PaŸdziernik 2013
17 paŸdziernika
¯ory
Akcja edukacyjna
dla m³odzie¿y
w ramach
Narodowego
Programu Rozwoju
Medycyny
Transplantacyjnej
„Transplantacja
– jestem na tak”
Przygotowanie
projektu, organizacja
oraz udzia³ w akcji
edukacyjnej dla
uczniów Zespo³u
Szkó³ nr 2
im. Prof. Józefa
Tischnera
w ¯orach
Popularyzacja
zagadnieñ
zwi¹zanych
z transplantacj¹
Œl¹skie Centrum
Chorób Serca wraz
z koordynatorem
regionalnym
17 paŸdziernika
Starogard Gdañski
Akcja
Uczestnictwo
koordynatora
regionalnego w akcji
pozyskiwania
potencjalnych
dawców szpiku
Pozyskiwanie
potencjalnych
dawców szpiku
Koordynator
regionalny
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej
oraz Szpital Rejonowy
w Suchej Beskidzkiej
Pozyskiwanie
potencjalnych
dawców szpiku
Koordynator
regionalny
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Zapoznanie
z wybranymi
aspektami
medycyny
transplantacyjnej
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
18 paŸdziernika Konferencja Naukowo Wyk³ad koordynatora
Sucha Beskidzka
Szkoleniowa
regionalnego
pt. „Podstawy
pt. „Identyfikacja
Dawstwa Narz¹dów”
i kwalifikacja
zmar³ego dawcy”
30 paŸdziernika
Chojnice
Akcja
Uczestnictwo
koordynatora
w akcji pozyskiwania
potencjalnych
dawców szpiku
Listopad 2013
6 listopada
Lublin
Konwent w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Konwent Starostów
85
Data i miejsce
12 listopada
Katowice
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Akcja edukacyjna dla
Przygotowanie
Poszerzenie
m³odzie¿y w ramach projektu, organizacja wiedzy z zakresu
Narodowego
oraz udzia³ w akcjach
medycyny
Programu Rozwoju
edukacyjnych
transplantacyjnej
Medycyny
dla studentów
Transplantacyjnej
Wydzia³u Lekarskiego
„Transplantacja
z Oddzia³em Lekarsko– jestem na tak”
-Dentystycznym
Œl¹skiego
Uniwersytetu
Medycznego
13 listopada
S³upsk
Akcja
25 listopada
Lublin
Warsztaty w ramach
Partnerstwa
dla Transplantacji
Uczestnictwo
koordynatora
regionalnego
w akcji pozyskiwania
potencjalnych
dawców szpiku
Warsztaty
psychologiczne
Organizator
Œl¹skie Centrum
Chorób Serca wraz
z koordynatorem
regionalny
Zwiêkszenie
pozyskiwania
potencjalnych
dawców szpik
Koordynator
regionalny
z Uniwersyteckiego
Centrum Klinicznego
w Gdañsku
Podniesienie
umiejêtnoœci
w rozmowach
z rodzinami
o mo¿liwoœci
pobrania
narz¹dów od
ich bliskich
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej
oraz Szpital
Powiatowy
w Zakopanem
Grudzieñ 2013
5 grudnia
Zakopane
86
Konferencja
Wyk³ad koordynatora
Naukowo-Szkoleniowa
regionalnego
„Podstawy Dawstwa
pt. „Identyfikacja
Narz¹dów” w Szpitalu
i kwalifikacja
Powiatowym
zmar³ego dawcy”
im. dr Tytusa Cha³ubiñskiego
6 grudnia
Sosnowiec
Akcja edukacyjna
dla m³odzie¿y
w ramach
Narodowego
Programu Rozwoju
Medycyny
Transplantacyjnej
„Transplantacja
–jestem na tak”
7 grudnia
Zabrze
Szkolenie
Przygotowanie
Poszerzenie
projektu, organizacja wiedzy z zakresu
oraz udzia³ w akcjach
medycyny
edukacyjnych dla
transplantacyjnej
studentów Wydzia³u
Farmaceutycznego
z Oddzia³em Medycyny
Laboratoryjnej
Œl¹skiego
Uniwersytetu
Medycznego
Prowadzenie szkoleñ
przez koordynatora
regionalnego
na kursach
specjalizacyjnych
dla pielêgniarek
z pielêgniarstwa
anestezjologicznego
Poszerzenie
wiedzy z zakresu
medycyny
transplantacyjnej
Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej
oraz koordynator
regionalny
z Zabrza
Œl¹skie Centrum
Chorób Serca wraz
z koordynatorem
regionalnym
Data i miejsce
Nazwa wydarzenia
Opis
Cel
Organizator
10 grudnia
Lublin
Spotkanie
Spotkanie
konsultantów
wojewódzkich
w Urzêdzie
Wojewódzkim
Omówienie
najwa¿niejszych
problemów
zwi¹zanych
z transplantacj¹
narz¹dów
Klinika Chirurgii
Ogólnej,
Transplantacyjnej
i Leczenia
¯ywieniowego
w Lublinie wraz
z koordynatorem
regionalnym
14 grudnia
Warszawa
Konferencja
pt. „Transplantacja…
bo liczy siê wnêtrze”
16 grudnia
Nowy S¹cz
Konferencja
pt. „Transplantologia
w nauce i praktyce”
Wyk³ad oraz
aktywne
uczestnictwo
Wyk³ad koordynatora
pt. „ Przeszczepianie
narz¹dów i komórek
od ¿ywych dawców”
Zwiêkszenie
dawstwa
narz¹dów
Polska Unia
Medycyny
Transplantacyjnej
oraz Ma³opolski
Kurator Oœwiaty
Klaudia Nestorowicz, Poltransplant
Irena Jackowska, Poltransplant
Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ
konkursowych Narodowego Programu Rozwoju
Medycyny Transplantacyjnej w 2013 roku
Podobnie jak w latach poprzednich w 2013 roku Poltransplant by³ realizatorem lub wspó³wykonawc¹
(jednostk¹ finansuj¹c¹ i rozliczaj¹c¹) poni¿szych zadañ Programu.
1. Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych - zadanie dotycz¹ce szkolenia nowych
koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów
Rok 2013 by³ kolejnym etapem realizacji tego zadania edukacyjnego przez Warszawski Uniwersytet
Medyczny. Odby³y siê dwie edycje szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby.
£¹czna liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wœród nich 211 osób to pielêgniarki z wy¿szym
wykszta³ceniem. Szkolenia ukoñczy³o 156 lekarzy i 42 osoby z innym wykszta³ceniem. Spoœród
absolwentów 364 osoby s¹ na sta³e zatrudnione w 197 szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek.
172 (42%) osoby spoœród 409 absolwentów pe³ni w swoich podmiotach leczniczych funkcjê
koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek
i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora pobierania
narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez Poltransplant.
Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców jest 4 absolwentów,
koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami pobierania
i przeszczepiania komórek krwiotwórczych – 7 absolwentów.
87
Szczegó³y realizacji tego zadania s¹ przestawione w rozdziale „Podyplomowe Szkolenia
Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach 2007–2013
finansowane ze œrodków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej”.
2. Sieæ szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów - zadanie dotycz¹ce finansowania
dzia³alnoœci koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów we
wszystkich podmiotach leczniczych spe³niaj¹cych warunki do pobierania narz¹dów od dawców
zmar³ych.
W koñcu 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osób.
Najliczniejsza grupa, 228 osób to szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy
przeszczepiania narz¹dów, czyli koordynatorzy regionalni zatrudnieni w oœrodkach transplantacyjnych
to w 2013 r. grupa 38 osób. W biurze Poltransplantu zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko
szpitalnego koordynatora transplantacyjnego utworzono ³¹cznie w 202 szpitalach, z czego w 177
szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³
z³o¿ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³ i finansowa³ umowy z 215 koordynatorami
w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o wskazanych przez dyrektorów
tych jednostek. Szczegó³y dotycz¹ce zatrudnienia i szkoleñ szpitalnych koordynatorów pobierania
narz¹dów znajduj¹ siê w rozdzia³ach: „Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów
w Polsce w 2013 r.” oraz „Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek,
tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców”.
3. Rozwój rejestrów transplantacyjnych – zadanie w zakresie wspierania rozwoju ustawowych
rejestrów transplantacyjnych oraz szkolenia osób wykonuj¹cych czynnoœci bezpoœrednio zwi¹zane
z pobieraniem, przechowywaniem i przeszczepianiem narz¹dów w jednostkach systemu ochrony
zdrowia zwi¹zanych z transplantologi¹ w tym zwi¹zane z obs³ug¹ ustawowych rejestrów
transplantacyjnych
Podobnie jak w latach poprzednich to zadanie podzielone by³o na dwie czêœci:
– zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych www.rejestry.net
– zadania w zakresie kontynuacji wdro¿enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru
Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej
Ponadto w dodatkowym konkursie rozstrzygniêto wykonanie zadania pod nazw¹ „Opracowanie
„Kalkulatora” umo¿liwiaj¹cego przewidywanie wyników przeszczepienia narz¹du przed jego
przeszczepieniem w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy”.
Rejestry s¹ zmieniane zgodnie z za³o¿eniami konkursu Narodowego Programu i w sposób na jaki
pozwala okres podpisanej umowy i mo¿liwoœci wykonawcy. Jest nasz¹ ambicj¹, aby rejestry te by³y coraz
nowoczeœniejsze, przyjazne dla u¿ytkownika i bogatsze w nowe rozwi¹zania u³atwiaj¹ce ich u¿ywanie.
1.
2.
3.
4.
5.
88
Zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych www.rejestry.net.
Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. szeœæ zadañ szczegó³owych:
Poszerzenia systemu alokacji nerek o wyniki badañ immunologicznych w doborze nerek
uwzglêdniaj¹cy brak niezgodnoœci w uk³adzie HLA dawcy z biorc¹ z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych
regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na to, ¿e pracownie
typowania tkankowego nie oznaczaj¹ jeszcze przeciwcia³ anty- HLA w 2013 roku).
Poszerzenia systemu w obszarze przeszczepiania komórek krwiotwórczych w zakresie
rejestru przeszczepieñ, zdarzeñ i reakcji niepo¿¹danych i listy oczekuj¹cych na przeszczepienie
z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie.
Wdro¿enia sta³ych raportów z zakresu poszczególnych elementów systemu z mo¿liwoœci¹
filtrowania danych. Wdro¿enie systemu eksportu danych z rejestrów w formacie tekstowym w celu
zapewnienia uprawnionym u¿ytkownikom tworzenia specjalistycznych raportów oraz prowadzenia
bie¿¹cej walidacji wpisów.
Szkolenia pracowników Poltransplantu z bie¿¹cej obs³ugi i administracji systemu rejestrów oraz
wsparcia bie¿¹cego funkcjonowania systemu (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na skrócony czas
na realizacjê zadania).
Usprawnienie modu³u Koordynacja poprzez stworzenie platformy umo¿liwiaj¹cej zapisywanie kopii
wydruku z Centralnego Rejestru Sprzeciwów.
6. Wprowadzenie do rejestrów brakuj¹cych historycznych danych o dawcach i biorcach
przeszczepionych narz¹dów i komórek krwiotwórczych, w tym wprowadzenia rekordów wszystkich
historycznych pobrañ narz¹dów od ¿ywych dawców celem stworzenia pe³nego Rejestru ¯ywych
Dawców od 1967 r. (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na skrócony czas na realizacjê zadania).
Zadania w zakresie kontynuacji wdro¿enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru
Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej
Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. piêæ zadañ szczegó³owych:
1. Wdro¿enie algorytmu wyszukuj¹cego potencjalnie zgodnych dawców pod k¹tem zgodnoœci z HLA
pacjenta do wymogów miêdzynarodowych.
2. Wdro¿enie dwukierunkowego interfejsu komunikacyjnego WebService w celu odejœcia od
aktualizacji danych dawców szpiku plikami tekstowymi
3. Skomunikowanie systemu Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku
i Krwi Pêpowinowej z Europejskim Systemem Informacji o Dawcach Szpiku (EMDIS). System ten
osi¹gn¹³ pe³n¹ funkcjonalnoœæ w wymianie informacji pomiêdzy naszym rejestrem i rejestrem
NMDP (National Marrow Donor Program, USA).
4. Poszerzenie systemu o elementy przeznaczone dla oœrodków pobieraj¹cych i oœrodków
transplantacyjnych umo¿liwiaj¹ce wprowadzanie i monitorowanie wyników badañ okresowych dawców.
5. Przeprowadzenie szkolenia dla u¿ytkowników systemu w tym oœrodków dawców szpiku i oœrodków
realizuj¹cych procedury doboru dawcy komórek krwiotwórczych oraz wsparcie bie¿¹cego
funkcjonowania systemu.
Aktualnie oprogramowanie bazy CRNPDSIKP zawiera nastêpuj¹ce modu³y: modu³ Centralnego Rejestru,
modu³ dla ODS, modu³ dla oœrodków dobieraj¹cych. Modu³ Centralnego Rejestru sk³ada siê z trzech g³ównych
„tabel” zawieraj¹cych dane potencjalnych i faktycznych dawców, jednostek krwi pêpowinowej i dane biorców
szpiku. Umo¿liwia to obs³ugê i przekazywanie wyników procedur wstêpnego przeszukania bazy, do
typowania potwierdzaj¹cego dawcy, przes³ania próbki krwi dawcy, pobrania materia³u przeszczepowego. Dane
do bazy mog¹ byæ wprowadzane za poœrednictwem po³¹czenia Webservice, tekstowych plików importowych
lub w trybie bezpoœredniej edycji rekordu przez u¿ytkownika.
Budowa elektronicznego kalkulatora umo¿liwiaj¹cego szacowanie (przewidywanie) wyników
przeszczepienia w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy przeszczepu
W ramach wykonania tego zadania dokonano aktualizacji i uzupe³nienia danych z lat 1998-2011
w istniej¹cej w Poltransplancie bazie (program Microsoft Access) w zakresie:
– rejestru zmar³ych dawców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki zmar³ych dawców),
– rejestru biorców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki biorców),
– wyników przeszczepienia; rzeczywiste wczesne (12-miesiêczne) i odleg³e (60-miesiêczne)
prze¿ycie biorców oraz prze¿ycie przeszczepów.
Przygotowano narzêdzie do wieloczynnikowej analiza profilu przeszczepienia uwzglêdniaj¹cego
charakterystykê (cechy) dawcy i biorcy oraz wynik przeszczepienia ze wskazaniem czynników ryzyka
istotnie wp³ywaj¹cych na wynik przeszczepienia tj. czynników istotnie pogarszaj¹cych lub polepszaj¹cych
wyniki przeszczepienia. W ten sposób stworzone zostan¹ profile przeszczepieñ udanych i nieudanych
w oparciu o charakterystykê dawców i biorców mierzone rzeczywistym prze¿yciem przeszczepu
i biorcy. Stworzono modu³ umo¿liwiaj¹cy na bie¿¹co i na nowo kalkulowanie wp³ywu cech dawcy i biorcy
na wynik przeszczepienia wraz z nowymi informacjami nap³ywaj¹cymi do bazy.
Modu³ ten bêdzie umo¿liwia³ u¿ytkownikowi szacowanie (przewidywanie) wyników przeszczepienia
po wpisaniu wartoœci dostêpnych czynników z zakresu charakterystyki dawcy i biorcy, wraz
ze wskazaniem, czy powsta³y w ten sposób profil (jeszcze niedokonanego przeszczepienia) skutkuje
istotn¹ statystycznie ró¿nic¹ w zakresie wyniku przeszczepienia. Po wpisaniu cech dawcy (które s¹
niezmienne) i uruchomieniu klawiszem odpowiedniego liczyd³a wyœwietleniu ulegnie zbiór cech
potencjalnego biorcy, w przypadku którego wynik przeszczepienia bêdzie istotnie odmienny (lepszy
lub gorszy) od przeciêtnego.
Obecnie narzêdzie to jest testowane i w roku 2014 zaplanowano osadzenie powsta³ej bazy
dotycz¹cej profilu przeszczepieñ i kalkulatora wyników przeszczepienia na serwerze Poltransplantu
z mo¿liwoœci¹ sta³ego do niej dostêpu i pozyskiwania wyników kalkulacji przez u¿ytkowników systemu.
89
4. Rozwój CRNPDSiKP. Rekrutacja i badanie HLA dawców szpiku w 2013 r.
W wyniku przeprowadzonego przez Ministerstwo Zdrowia konkursu Oœrodki Dawców Szpiku
otrzyma³y œrodki na rekrutacjê i badania HLA dawców szpiku, których nastêpnie przekazywa³y
do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej.
Poni¿sza tabela wskazuje ODS i liczby pozyskanych dla CRNPDSiKP dawców szpiku.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6
7
8
9
10
11
Oœrodek Dawców Szpiku
WIM W-wa
IHiT W-wa
RCKiK w Katowicach
RCKiK w Poznaniu
RCKiK w Bia³ymstoku
RCKiK w Kielcach
CSK UM £ódŸ
RCKiK w Lublinie
UCK Gdañsk
DCTK we Wroc³awiu
CSK WUM
Razem
Liczba rekrutowanych dawców
1 000
1 200
2 750
4 940
3 500
3 157
1 200
1 500
2 400
1 262
98
23007 dawców
Na koniec 2013 r. liczba dawców szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych
Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej wynios³a ponad 532 tysiêcy dawców (w koñcu 2012 r. 117 770
osób). Tak gwa³towny wzrost liczby dawców jest wynikiem w³¹czenia zasobów DKMS Polska do
Centralnego Rejestru, ale tak¿e jest wynikiem realizacji Narodowego Programu. Zwiêkszaj¹ca siê
liczba dawców powoduje coraz wiêksz¹ aktywnoœæ rejestru w zakresie doborów, w tym dla biorców
polskich. Szczegó³owe informacje na ten temat mo¿na znaleŸæ w rozdziale „Centralny Rejestr
Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP)”.
5. Wdro¿enie programu szkoleniowego na zasadach ETPOD ( European Training on Organ Donation)
w szpitalach z potencja³em dawstwa. Stowarzyszenie Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej
Dziêki aktywnoœci grupy wyk³adowców wybranych przez Poltransplant i PUMT W 2013 r. zrealizowano
23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg,
Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk,
Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra.
W ramach konkursu rozstrzygniêtego na rok 2013 przeprowadzono 17 spoœród wy¿ej wskazanych
szkoleñ. Nale¿y podkreœliæ, i¿ pomimo póŸnego uruchomienia tego projekty w 2013 roku, dziêki wysi³kowi
PUMT i wspó³pracuj¹cym osobom z Poltransplantu uda³o siê pomimo krótkiego czasu przygotowaæ,
skoordynowaæ i skutecznie przeprowadziæ 17 szkoleñ. Przygotowanie ka¿dego ze spotkañ wymaga³o
bezpoœrednich uzgodnieñ z dyrekcj¹ szpitala, poniewa¿ zgodnie z za³o¿eniem szkolenia znaczna czêœæ
personelu w danym szpitalu musia³a byæ zwolniona z bie¿¹cych obowi¹zków na kilka godzin szkolenia.
Bie¿¹ca ewaluacja szkolenia przez jego uczestników by³a bardzo pozytywna. W zdecydowanej
wiêkszoœci przypadków widoczne by³o w poszczególnych szpitalach zaanga¿owanie w organizacjê
i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony koordynatora, ale tak¿e ze strony dyrekcji szpitali.
Równie¿ wyk³adowcy pozytywnie oceniali przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania
pracowników szpitali. Wyk³adowcy zgodnie uznaj¹, ¿e jest to bardzo wartoœciowa forma szkolenia
z punktu widzenia budowania pozytywnego nastawienia pracowników szpitali do pobierania
narz¹dów od osób zmar³ych. Tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji
transplantologii w odpowiedniej perspektywie czasowej musz¹ przynieœæ efekty w postaci zwiêkszenia
liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych, zatem ta forma edukacji powinna byæ stale kontynuowana.
Szczegó³owa analiza przeprowadzonych szkoleñ i ich efektów zosta³a umieszczona w rozdziale
ETPOD i szkolenia szpitalne „Podstawy Dawstwa Narz¹dów” w latach 2010–2013.
Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Jolanta ¯alikowska-Ho³oweñko, Poltransplant
90
Próba stworzenia algorytmu
optymalizacji hemodynamicznej
potencjalnego dawcy narz¹dów
Opieka nad potencjalnym, zmar³ym dawc¹ narz¹dów w oddziale intensywnej terapii jest sztuk¹.
Anestezjolodzy zajmuj¹cy siê t¹ dziedzin¹ przez wiele lat, czêsto podejmuj¹ decyzje na podstawie
w³asnego doœwiadczenia. M³odsi lub mniej doœwiadczeni lekarze staraj¹ siê postêpowaæ zgodnie
z przyjêtymi algorytmami. Algorytmy takie trudno jest stworzyæ, poniewa¿ potencjalny dawca narz¹dów
to wiele rozpoznañ, ró¿ne przyczyny zgonu, wiek i ró¿ne choroby towarzysz¹ce. Do³¹cza siê sprawa
wymiany informacji pomiêdzy lekarzem opiekuj¹cym siê dawc¹ a transplantologami, nieporozumienie
lub niepe³ny przekaz informacji na tej linii mog¹ byæ przyczyn¹ wielu problemów i wzajemnych roszczeñ.
Zarówno w opiece nad dawc¹, jak i gromadzeniu informacji o nim (charakteryzacja dawcy) niezmiernie
pomocne s¹ wartoœci opisuj¹ce stan kliniczny, które mo¿emy zmierzyæ, a nastêpnie wykorzystaæ,
zarówno do podejmowania decyzji zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy, jak i przy kwalifikacji dawcy
i narz¹dów do pobrania i przeszczepienia.
Opis stanu hemodynamicznego dawcy bywa skomplikowany i niejednoznaczny. Pojêcie dawca
hemodynamicznie stabilny lub niestabilny dla ró¿nych osób mo¿e oznaczaæ zupe³nie co innego.
Przedstawienie zapotrzebowania na aminy katecholowe mówi znacznie wiêcej, ale sam fakt ich
stosowania nie oznacza równoczeœnie optymalnego dawkowania. Wybiórcza ocena wyniku badania
echokardiograficznego wnosi du¿o informacji, jednak bez podania innych parametrów, na przyk³ad
okreœlaj¹cych wype³nienie ³o¿yska naczyniowego, czy opisuj¹cych opory systemowe mo¿e prowadziæ
do b³êdnej oceny uk³adu kr¹¿enia. Nie ma jednego pojedynczego badania, które mog³oby w sposób
precyzyjny i optymalny opisaæ stan hemodynamiczny dawcy, a ka¿dy parametr jest przybli¿eniem
rzeczywistoœci. Podstaw¹ wszystkich algorytmów pomagaj¹cym lekarzom podejmowaæ w³aœciwe
decyzje przy optymalizacji hemodynamicznej dawcy s¹ parametry okreœlaj¹ce wype³nienie ³o¿yska
naczyniowego. Przez wiele lat jedynymi stosowanymi w tym celu parametrami by³y pomiar oœrodkowego
ciœnienia ¿ylnego (OC¯) i ciœnienia têtniczego krwi i na ich podstawie okreœlano zapotrzebowanie
na leki zwiêkszaj¹ce kurczliwoœæ miêœnia sercowego oraz obkurczaj¹ce naczynia. W œwietle
obecnych badañ pomiar OC¯ nie opisuje w³aœciwie rzeczywistego stanu hemodynamicznego dawcy.
W piœmiennictwie pojawiaj¹ siê alternatywne i obiecuj¹ce metody w ogóle nieuwzglêdniaj¹ce pomiarów
OC¯ w ocenie hemodynamicznej [2]
Na drugim biegunie metod oceny parametrów hemodynamicznych, w stosunku do wzglêdnie
prostego pomiaru OC¯, znajduje siê cewnikowanie têtnicy p³ucnej cewnikiem Swana-Ganza [3]. Jest
to metoda inwazyjna i obarczona powa¿nymi powik³aniami [4], a dla osób niewykonuj¹cych na co dzieñ
pomiarów t¹ metod¹, znacznie trudniejsza ni¿ pomiar OC¯. W Polsce rutynowe zastosowanie cewnika
Swana-Ganza jest ograniczone do oœrodków oraz niektórych oddzia³ów intensywnej terapii
specjalizuj¹cych siê w leczeniu chorych w stanie wstrz¹su kardiogennego. Nie ulega kwestii, ¿e pomiar
metod¹ termodylucji objêtoœci minutowej i oporów naczyniowych metod¹ cewnikowania têtnicy p³ucnej
pozostaje „z³otym standardem” w opiece nad potencjalnym dawc¹ [5], choæ nie ka¿dy dawca musi byæ
prowadzony z u¿yciem cewnika Swana-Ganza. Nie ma najmniejszego sensu popularyzowanie metody
tak rzadko stosowanej. Lekarze, którzy, na co dzieñ nie korzystaj¹ z cewnika S-G nie bêd¹ czuli siê
komfortowo wykorzystuj¹c tê metodê jedynie do prowadzenia dawcy. Cewnikowanie têtnicy p³ucnej
ma swoje zastosowanie w kwalifikacji serca do pobrania i przeszczepienia przez oœrodki
transplantacyjne i jest wykonywane najczêœciej przez anestezjologa z oœrodka transplantacyjnego.
Inne (ma³oinwazyjne lub bezinwazyjne) metody pomiaru parametrów hemodynamicznych mo¿na
podzieliæ na metody poddaj¹ce siê kalibracji i metody niepoddaj¹ce siê kalibracji. Mo¿liwoœæ kalibracji
istotnie wp³ywa na dok³adnoœæ pomiaru, jednak¿e koniecznoœæ kalibracji nieco utrudnia korzystanie
z takich urz¹dzeñ. Metody pomiarów, których nie mo¿na kalibrowaæ, co prawda prezentuj¹ wyniki
liczbowe, ale raczej nie mo¿na tych wyników interpretowaæ dos³ownie. Przedstawiaj¹ one bardziej
pewien trend zmian, ni¿ bezwzglêdne wartoœci mierzonych parametrów. Kalibracja mo¿e odbywaæ
siê metod¹ termodylucji lub metod¹ indykatorow¹, czyli poprzez podanie barwnika lub innego wskaŸnika,
91
np. soli litu (LIDCO). Podzia³ metod ze wzglêdu na zasadê dzia³ania przedstawia siê
nastêpuj¹co:
1. Metody wykorzystuj¹ce analizê krzywej ciœnienia têtniczego.
2. Metody wykorzystuj¹ce pomiar przep³ywu krwi w aorcie zstêpuj¹cej za pomoc¹ g³owicy
dopplerowskiej
3. Metody analizuj¹ce zmiany impedancji klatki piersiowej.
Metody dopplerowskie s¹ trudne w d³ugotrwa³ym stosowaniu, szczególnie w warunkach intensywnej
terapii, a metody oparte na pomiarze impedancji klatki piersiowej s¹ wed³ug autorów za ma³o dok³adne
do prawid³owego prowadzenia dawcy.
Pierwsz¹ popularn¹ ma³oinwazyjn¹ metod¹ pomiaru parametrów hemodynamicznych jest
implementacja analizy krzywej ciœnienia têtniczego wraz z mo¿liwoœci¹ kalibracji z u¿yciem metody
termodylucji. Mo¿liwoœæ kalibracji urz¹dzenia umo¿liwia minimalizacjê b³êdu pomiarowego i jego pe³n¹
porównywalnoœæ z pomiarem przy u¿yciu cewnika S-G. Analiza krzywej ciœnienia têtniczego wprowadzi³a
do powszechnego u¿ycia nowe parametry stosowane w codziennej praktyce anestezjologa.
Stroke Volume Variation (SVV) zmiennoœæ objêtoœci wyrzutowej. Jest to parametr okreœlaj¹cy
wype³nienie ³o¿yska naczyniowego [6]. SVV mo¿na mierzyæ tylko u chorych wentylowanych
mechanicznie, zwiotczonych i o œciœle okreœlonych ustawieniach respiratora [7]. O ile uzyskanie
wspomnianych warunków wentylacji u chorych w oddziale intensywnej terapii mo¿e byæ utrudnione,
to u potencjalnych dawców nie stanowi wiêkszego problemu, gdy¿ nie jest potrzebne zwiotczenie,
a wszyscy potencjalni dawcy narz¹dów s¹ wentylowani mechanicznie. Jedynym zatem warunkiem
zapewniaj¹cym prawid³ow¹ interpretacjê krzywej ciœnienia przez urz¹dzenie jest rytm zatokowy.
Zaburzenia rytmu mog¹ fa³szowaæ wynik analizy. Urz¹dzenie porównuje ze sob¹ objêtoœæ wyrzutow¹
serca na wdechu i wydechu. Im wiêksze s¹ ró¿nice objêtoœci, tym wype³nienie ³o¿yska jest gorsze,
mamy do czynienia z zale¿noœci¹ odwrotnie proporcjonaln¹. Wysokie wartoœci SVV œwiadcz¹ zatem
o niskim wype³nieniu ³o¿yska naczyniowego.
Podobnie jak SVV zmiennoœæ odpowiednich charakterystycznych punktów na krzywej ciœnienia
têtniczego tak¿e koreluje z wype³nieniem ³o¿yska. S¹ to:
Systolic Pressure Variation, czyli zmiennoœæ ciœnienia skurczowego [8];
Pulse Pressure Variation, czyli zmiennoœæ amplitudy ciœnienia [9].
Ich zale¿noœæ w stosunku do wype³nienia ³o¿yska jest tak¿e odwrotnie proporcjonalna. Wartoœci
graniczne, przy których mo¿emy mówiæ o hipowolemii s¹ przedstawione w Tabeli 1.
Tabela 1. Ocena wype³nienia ³o¿yska naczyniowego przy zastosowaniu SPV, PPV i SVV
Parametr
SPV [mmHg]
PPV [%]
SVV [%]
Normowolemia Hypowolemia
5 mmHg
<13%
≤10 %
>10 mmHg
13%
>10–15 %
Ka¿de z urz¹dzeñ mierz¹cych objêtoœæ minutow¹ metod¹ ma³oinwazyjn¹ poprzez analizê fali
ciœnienia prezentuje przynajmniej jeden z powy¿szych parametrów. Maj¹c znacznie lepsze
przybli¿enie rzeczywistoœci ni¿ OC¯ mo¿na siê pokusiæ o zastosowanie algorytmu optymalizacji
hemodynamicznej dawcy w oparciu o np. SVV.
Sam pomiar objêtoœci minutowej, wskaŸnika sercowego, oporów systemowych czy SVV s¹
wystarczaj¹ce do pe³nego zobrazowania stanu hemodynamicznego dawcy. Aby uzupe³niæ posiadane
informacje nale¿y wykonaæ badanie echokardiograficzne. Postêp technik USG i ich dostêpnoœæ zmienia
powoli po¿¹dany zakres umiejêtnoœci lekarzy pracuj¹cych w oddzia³ach intensywnej terapii. Tak jak
wprowadzenie technik USG do anestezji regionalnej by³o swoistym prze³omem, tak te¿ umiejêtnoœæ
badania chorych za pomoc¹ USG i UKG w oddziale intensywnej terapii bêdzie w ci¹gu
najbli¿szych lat stawaæ siê powszechne.
Prowadzenie dawcy niestabilnego hemodynamicznie wymaga powtarzanych badañ UKG.
Po zmianie konfiguracji podawanych leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio i leków obkurczaj¹cych
naczynia mo¿e zachodziæ koniecznoœæ ponownej oceny kurczliwoœci miêœnia sercowego.
92
Proponowany algorytm optymalizacji hemodynamicznej zmar³ego dawcy narz¹dów zosta³
przedstawiony na rycinie 1. Na potrzeby wspomnianego algorytmu okreœlono uproszczone kryteria
stabilnoœci hemodynamicznej. Dawca stabilny hemodynamicznie to taki, u którego wartoœæ œredniego
ciœnienia têtniczego (MAP) jest wiêksza lub równa 60 mmHg oraz frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF)
jest wiêksza lub równa 45% oraz diureza godzinowa (UO) jest wiêksza lub równa 1 ml/kg mc.
Wspomniane warunki nale¿y traktowaæ ³¹cznie, czyli wszystkie musz¹ byæ spe³nione równoczeœnie. Je¿eli
diureza godzinowa przekracza 4 ml/kg m.c. nale¿y ograniczyæ moczówkê prost¹ poprzez zastosowanie
desmopresyny.
93
Jeœli trzy opisane wy¿ej kryteria stabilnoœci hemodynamicznej s¹ spe³nione, potencjalny dawca
znajduje siê w optymalnym stanie hemodynamicznym. Nale¿y jednak pamiêtaæ o systematycznej
ocenie opisanych parametrów, by utrzymaæ ten optymalny stan a¿ do chwili pobrania. Je¿eli
przynajmniej jedno z opisanych kryteriów nie jest spe³nione, nale¿y przeprowadziæ ocenê wype³nienia
³o¿yska naczyniowego, np. poprzez ocenê SVV.
Je¿eli SVV jest wiêksze lub równe 13 nale¿y uznaæ, ¿e ³o¿ysko naczyniowe nie jest odpowiednio
wype³nione i przetoczyæ odpowiedni¹ objêtoœæ p³ynów, by wspomniany parametr osi¹gn¹³ wartoœæ
ni¿sz¹ ni¿ 13. Po uzyskaniu normalizacji SVV okreœlamy ponownie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej
i jeœli MAP ≥ 60mmHg i UO ≥ 1 ml/kg mc./h nale¿y wykonaæ badanie UKG. Je¿eli LVEF ≥ 45% dawca
spe³nia wszystkie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej i mo¿na kontynuowaæ postêpowanie do
pobrania narz¹dów.
Je¿eli nie udaje siê uzyskaæ kryteriów stabilnoœci hemodynamicznej mimo prawid³owego
wype³nienia ³o¿yska naczyniowego, nale¿y przeprowadziæ pomiar i analizê objêtoœci minutowej (CO)
i wskaŸnika sercowego (CI). Je¿eli CI < 2,4 l/min/m2 nale¿y zastosowaæ leki zwiêkszaj¹ce
kurczliwoœæ miêœnia sercowego. Je¿eli CI ≥ 2,4l/min/m2, a mimo to MAP <60 oraz systemowe
opory naczyniowe (SVR) <800 dyn/s/cm–5 przy prawid³owym SVV nale¿y zastosowaæ leki
obkurczaj¹ce naczynia. Mo¿liwa jest sytuacja, ¿e konieczne bêdzie jednoczesne zastosowanie zarówno
leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio, jak i leków obkurczaj¹cych naczynia. Po dokonaniu
optymalizacji dawek leków i osi¹gniêciu prawid³owego œredniego ciœnienia têtniczego oraz diurezy
godzinowej konieczne jest wykonanie UKG celem ponownej oceny kurczliwoœci. Jeœli udaje siê spe³niæ
wszystkie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej, nale¿y utrzymaæ ten stan do pobrania. Jeœli jednak
nie udaje siê spe³niæ kryteriów nie pozostaje nic innego, jak powiadomiæ o tym fakcie lekarza z zespo³u
transplantacyjnego w celu podjêcia dalszych decyzji.
Oprócz parametrów okreœlaj¹cych wype³nienie ³o¿yska naczyniowego, niektóre opisane urz¹dzenia
umo¿liwiaj¹ ocenê uk³adu oddechowego dziêki parametrowi Extravascular Lung Water (EVLW) oraz
jego wartoœci indeksowanej Extravascular Lung Water Index (ELWI), pozwalaj¹cym przy³ó¿kowo oceniæ
z du¿ym prawdopodobieñstwem obecnoœæ obrzêku p³uc u potencjalnego dawcy [10].
Extravascular Lung Water (EVLW), czyli pozanaczyniowa woda p³ucna. Parametr ten mówi o iloœci
p³ynu w tkance p³ucnej, uwzglêdniaj¹c iloœæ p³ynu wewn¹trzkomórkowego, tkankowego oraz
wewn¹trzpêcherzykowego, nie uwzglêdniaj¹c wysiêku b¹dŸ przesiêku op³ucnowego.
Extravascular Lung Water Index (ELWI) jest wartoœci¹ indeksowan¹ w przeliczeniu na przewidywan¹
masê cia³a (predicted body weight = pbw). Zakres normy wynosi od 3 do 7 ml/kg pbw.
Ocena stanu tkanki p³ucnej jest kluczowym elementem kwalifikacji dawcy do pobrania
i przeszczepienia p³uc [11].
Obrzêk p³uc jest niejednokrotnie trudny do oszacowania metodami konwencjonalnymi, a klasyczne
zdjêcie radiologiczne klatki piersiowej, bêd¹ce najczêstszym badaniem s³u¿¹cym do jego diagnostyki
i oceny nierzadko wykonywane jest jednorazowo. Co wiêcej, œledzenie dynamiki zmian radiologicznych
jest o wiele trudniejsze i mniej precyzyjne ni¿ obserwacja zmian ELWI [12]. Ponadto ELWI jest wartoœci¹
bardzo dobrze koreluj¹c¹ z obrzêkiem p³uc ocenianym w grawimetrii [13], a tak¿e z badaniami
poœmiertnymi [14].
Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów jest procesem ci¹g³ym, wymagaj¹cym i pracoch³onnym,
a pomimo zaanga¿owania wielu osób niejednokrotnie niezwieñczonym sukcesem. Celem autorów
niniejszego artyku³u jest przede wszystkim u³atwienie podejmowania decyzji terapeutycznych
w najtrudniejszych momentach tej krêtej œcie¿ki, jak¹ zespó³ oddzia³u intensywnej terapii musi
przejœæ, by optymalnie przygotowaæ dawcê do pobrania wielonarz¹dowego.
Wojciech Saucha, Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
Ma³gorzata £owicka, Oddzia³ Kliniczny Kardioanestezji
i Intensywnej Terapii ŒUM w Katowicach
94
Bibliografia
Marik PE., Baram M., Vahid B., “Does central venous pressure predict fluid responsiveness?
A systematic review of the literature and the tale of seven mares.” Chest. 2008 Jul;134(1):172-8.
doi: 10.1378/chest.07-2331.
2. Atlas G., Berger J., Dhar S., “Afterload assessment with or without central venous pressure:
a preliminary clinical comparison.” Cardiovasc Eng. 2010 Dec;10(4):246-52. doi: 10.1007/s10558010-9113-0.
3. Swan HJ., “The pulmonary artery catheter.” Dis Mon, 1991 Aug;37(8):473-543.
4. Torsten Bossert M.D., Jan F. Gummert Ph.D., Hartmuth B. Bittner Ph.D., Markus Barten M.D.,
Thomas Walther Ph.D., Volkmar Falk Ph.D., Friedrich W. Mohr Ph.D. “Swan-Ganz Catheter-Induced
Severe Complications in Cardiac Surgery: Right Ventricular Perforation, Knotting, and Rupture
of a Pulmonary Artery” Journal of Cardiac Surgery, vol. 21, 292–295. DOI:
10.1111/j.1540-8191.2006.00235.x
5. Chatterjee K., ”The Swan-Ganz catheters: past, present, and future. A viewpoint.” Circulation.
2009 Jan 6;119(1):147-52. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.108.811141
6. Behnia M., Powell S., Fallen L., Tamaddon H., “Correlation of Stroke Volume Measurement
between Sonosite Portable Echocardiogram and Edwards Flotrac Sensor-Vigileo Monitor in an
Intensive Care Unit” Clin Med Insights Circ Respir Pulm Med. 2013 Sep 8;7:45-51. doi:
10.4137/CCRPM.S12498. eCollection 2013.
7. Montenij LJ., de Waal EE., Buhre WF., “Arterial waveform analysis in anesthesia and critical
care.” Curr Opin Anaesthesiol. 2011 Dec;24(6):651-6. doi: 10.1097/ACO.0b013e32834cd2d9.
8. Kramer A., Zygun D., Hawes H., Easton P., Ferland A., “Pulse pressure variation predicts
fluid responsiveness following coronary artery bypass surgery.” Chest. 2004 Nov;126(5):1563-8.
9. Chew MS., Aneman A.,”Haemodynamic monitoring using arterial waveform analysis.” Curr Opin
Crit Care. 2013 Jun;19(3):234-41. doi: 10.1097/MCC.0b013e32836091ae.
10. Sato Y., Isotani E., Kubota Y., Otomo Y., Ohno K., “Circulatory characteristics of normovolemia
and normotension therapy after subarachnoid hemorrhage, focusing on pulmonary edema.”
Acta Neurochir (Wien). 2012 Dec;154(12):2195-202. doi: 10.1007/s00701-012-1491-1. Epub
2012 Sep 13.
11. Kucewicz E., Wojarski J., ¯egleñ S., Saucha W., Maciejewski T., Pacholewicz J., Przybylski R.,
Knapik P., Zembala M., „The protocols of multi-organ donor management” Anaesthesiology Intensive
Therapy, 2009,XLI,4; 205-211
12. Brown LM., Calfee CS, Howard JP, Craig TR, Matthay MA, McAuley DF., “Comparison of
thermodilution measured extravascular lung water with chest radiographic assessment of
pulmonary oedema in patients with acute lung injury.” Ann Intensive Care. 2013 Aug 11;3(1):25.
doi: 10.1186/2110-5820-3-25.
13. Katzenelson R., Perel A, Berkenstadt H, Preisman S, Kogan S, Sternik L, Segal E. “Accuracy
of transpulmonary thermodilution versus gravimetric measurement of extravascular lung water.”
Crit Care Med. 2004 Jul;32(7):1550-4.
14. Tagami T., Kushimoto S., Yamamoto Y., Atsumi T., Tosa R., Matsuda K., Oyama R., Kawaguchi
T., Masuno T., Hirama H., Yokota H., “Validation of extravascular lung water measurement by
single transpulmonary thermodilution: human autopsy study.” Crit Care. 2010;14(5):R162. doi:
10.1186/cc9250. Epub 2010 Sep 6.
15. Antoszkiewicz K., Parulski A., Trujnara M., Czerwiñski J., “Pobieranie i przeszczepienie narz¹dów
w Polsce w 2012r.”, Poltransplant Biuletyn Informacyjny 2013, 2013 Mar;21(1):11-24
1.
o
95
Przeszczepienie twarzy
Jeszcze nie tak dawno, przeszczepienie twarzy by³o uwa¿ane za niezwyk³y dowód bohaterstwa
chirurgów, daj¹cym nadziejê na odzyskanie zdrowia estetycznego wszystkim tym, którzy z powodu
zmian pourazowych lub chorób genetycznych utracili jej uprzedni kszta³t i funkcje. Zabieg
przeszczepienia twarzy budzi wielk¹ sensacjê i ma zwolenników oraz przeciwników. Zwolennicy twierdz¹,
¿e ludzie z mocno zdeformowanymi twarzami s¹ wykluczeni z ¿ycia spo³ecznego. Czêsto zamykaj¹ siê
na zawsze we w³asnych domach, nie mog¹c znieœæ poni¿enia i obrzydzenia w oczach spo³eczeñstwa.
Tego rodzaju operacja jest dla tych ludzi jedynym ratunkiem. Przeciwnicy twierdz¹ zaœ, ¿e przeszczep
twarzy nie ratuje ¿ycia cz³owiekowi, lecz przeciwnie, wiêkszym zagro¿eniem jest ryzyko odrzucenia
oraz efekty uboczne leków immunosupresyjnych. Tego rodzaju zabiegi s¹ niezmiernie skomplikowane
i na œwiecie nale¿¹ do rzadkoœci. Na ca³ym œwiecie, pocz¹wszy od pierwszego przeszczepu twarzy
w 2005 r. we Francji wykonano 30 zabiegów rekonstrukcyjnych tej okolicy. Czwarty na œwiecie
i pierwszy w Stanach Zjednoczonych taki przeszczep obj¹³ a¿ 80% twarzy ³¹cznie z czo³em i policzkami.
Operacja by³a wyj¹tkowo trudna z uwagi na koniecznoœæ przeszczepienia skóry powiek oczu i ich
aparatu ruchowego. Operacja w klinice w Cleveland (w stanie Ohio) by³a prze³omem w medycynie
œwiatowej. Zespo³em lekarzy specjalistów kierowa³a Polka – prof. Maria Siemionow.
Dziêki wprowadzaniu nowoczesnych technik chirurgii rekonstrukcyjnej i mikronaczyniowej do
standardów postêpowania i leczenia schorzeñ chirurgicznych zaistnia³a szansa na przeprowadzenie
pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce. Dziêki wielooœrodkowej wspó³pracy szerokiego grona
specjalistów oraz wsparcia Ministerstwa Zdrowia uda³o siê stworzyæ warunki do przygotowania
oraz zrealizowania tego projektu. Zasadnoœci¹ tej inicjatywy jest fakt, i¿ dla niektórych osób ze
zdeformowanymi twarzami (rozleg³e oparzenia termiczne, elektryczne, choroby uwarunkowane
genetycznie np. nerwiakow³ókniakowatoœæ) nie ma innej mo¿liwoœci skutecznego leczenia jak
przeszczepienie twarzy. Z uwagi na fakt, i¿ ca³kowita powierzchnia twarzy wynosi ok. 700 cm 2,
z ¿adnej okolicy cia³a nie mo¿na pobraæ tak du¿ego fragmentu skóry, by pokry³ ca³¹ twarz, odtworzy³
usta, nos, policzki i powieki, a przede wszystkim przywróci³ prawid³ow¹ funkcjonalnoœæ i estetykê.
Najwiêkszy wolny p³at mo¿liwy do pobrania stanowi zaledwie 60% powierzchni twarzy, a brak
mo¿liwoœci jego reinerwacji oraz odmienny kolor skóry nie spe³niaj¹ standardów wymagañ stawianych
przez dzisiejsz¹ chirurgiê rekonstrukcyjn¹.
Chirurgia rekonstrukcyjna i mikronaczyniowa obejmuje szereg z³o¿onych i czêsto wieloetapowych
technik odtwarzaj¹cych struktury tkanek miêkkich, koœci, naczyñ i nerwów. Celem tego typu zabiegów
operacyjnych jest uzyskanie efektów: anatomicznego, topograficznego, czynnoœciowego i estetycznego,
najbardziej zbli¿onych do warunków fizjologicznych. Obecnie w mikrochirurgii zdefiniowano i zbadano
przydatnoœæ kilkudziesiêciu p³atów wolnych (pobranych z odleg³ych okolic cia³a), które mo¿na wykorzystaæ
dla potrzeb zaplanowanych zabiegów rekonstrukcyjnych. Pomimo licznych zalet klasycznych p³atów
mikronaczyniowych ci¹gle brak jest idealnych kombinacji p³atów, których indywidualnie modyfikowana
charakterystyka zapewni³aby uzyskiwanie najlepszych efektów funkcjonalnych i estetycznych
w rekonstrukcji twarzy. Odtworzenie z³o¿onego kostno-chrzêstno-miêkkotkankowego kompleksu nosa,
prawid³owego kszta³tu i koloru czerwieni wargowej, prawid³owego konturu k¹cika ust s¹ dla chirurga
rekonstrukcyjnego ci¹gle jednym z najtrudniejszych wyzwañ. Najczêœciej stosowane s¹ wieloetapowe
z³o¿one operacje obejmuj¹ce p³aty wolne, prelaminowane p³aty promieniowe ³¹czone z nieunaczynionymi
przeszczepami chrz¹stki ucha lub ¿ebra, dodatkowo pokrywane rotacyjnymi p³atami czo³owymi.
Bardzo trudna technika wytwarzania ww. kompleksów, wysoka precyzja, ³¹czny czas wszystkich procedur
chirurgicznych przekraczaj¹cy niejednokrotnie okres 4 lat oraz trudny do przewidzenia ostateczny efekt
funkcjonalno-estetyczny, sk³ania do poszukiwania rozwi¹zañ, które pozwol¹ lepiej, proœciej i szybciej
odtworzyæ elementy anatomiczne twarzy. Takim rozwi¹zaniem sta³ siê czêœciowy lub ca³kowity przeszczep
twarzy.
Aby przygotowaæ siê technicznie do pierwszego przeszczepienia twarzy zaistnia³a koniecznoœæ
przeprowadzenia pierwszych prób na twarzach osób zmar³ych, z uwagi na brak jakichkolwiek algorytmów
i standardów technik rekonstrukcji tego narz¹du. Doœwiadczenia zespo³u Kliniki Chirurgii
Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³
96
w Gliwicach, obejmuj¹ce ponad 1200 zabiegów rekonstrukcyjnych i mikronaczyniowych regionu g³owy
i szyi, koñczyn oraz œciany klatki piersiowej pozwoli³y na skuteczne zaplanowanie i przeprowadzenie tego
typu zabiegu.
Dziêki udokumentowanej wspó³pracy Kliniki z Zak³adem i Katedr¹ Anatomii Prawid³owej
Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach uda³o siê wykonaæ kilkadziesi¹t przeszczepów
twarzy, sprawdziæ wszystkie mo¿liwe warianty i dylematy zwi¹zane z zabiegiem oraz ustaliæ
plan awaryjny w przypadku odrzucenia przeszczepu, jak równie¿ sprawdzono modyfikacje technik
chirurgicznych zale¿nych od zmiennoœci powierzchni przeszczepu alogenicznego, jego
gruboœci, po³¹czeñ elementów miêœniowych, kostnych oraz anomalii anatomicznych struktur
naczyniowo-nerwowych. Wstêpnie okreœlono system anatomicznego i morfologicznego doboru
przeszczepu twarzy dawcy do odpowiednich warunków anatomicznych biorcy.
W celu skutecznego przeprowadzenia zabiegu operacyjnego (w obecnoœci dwóch równoleg³ych
i jednoczeœnie wspó³pracuj¹cych zespo³ach operacyjnych na dwóch salach, z doœwiadczeniem
w transplantacji narz¹dów, intensywnym nadzorem pooperacyjnym oraz leczeniem immunosupresyjnym)
zaistnia³a koniecznoœæ wspó³pracy z innym, wiod¹cym oœrodkiem transplantacyjnym w Polsce.
Przedstawione Profesorowi Marianowi Zembali (Dyrektor Œl¹skiego Centrum Chorób Serca
w Zabrzu) przez nasz zespó³ wstêpne plany w realizacji tego projektu spotka³y siê z du¿¹ aprobat¹
i zainteresowaniem, co zaowocowa³o ustaleniami œcis³ej wspó³pracy pomiêdzy naszymi oœrodkami.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt, i¿ plany przeprowadzenia pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce
zosta³y bardzo pozytywnie przyjête przez jednego z liderów transplantacji twarzy, Prof. Mariê Siemionow.
W sk³ad zespo³ów uczestnicz¹cych w pierwszym przeszczepieniu twarzy wchodzi³: zespó³ Kliniki
Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie
Oddzia³ w Gliwicach, zespó³ Kliniki Kardiochirurgii i Transplantacji Œl¹skiego Centrum Chorób
Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Intensywnego Nadzoru Pooperacyjnego Œl¹skiego Centrum Chorób
Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Transplantacji Szpiku wraz z Pracowni¹ Histopatologii i Diagnostyki
Laboratoryjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ w Gliwicach,
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach, Zespó³ Koordynatorów
Poltransplantu oraz Zespó³ psychologów i psychiatrów powo³anych przez inicjatorów projektu, który
czuwa³ nad biorc¹ przed i po operacji.
Pojawienie siê w ostatnich latach ubieg³ego wieku metod ³¹cz¹cych techniki mikrochirurgii
z osi¹gniêciami immunologii transplantacyjnej da³o zupe³nie nowe mo¿liwoœci rekonstrukcji
wykorzystaniem z³o¿onych przeszczepów wielotkankowych (composite tissue allograft, CTA), w tym
czêœciowego lub pe³nego przeszczepu twarzy. Wykonanie transplantacji narz¹du od dawcy o odmiennej
ni¿ biorca strukturze genetycznej, wi¹¿e siê z koniecznoœci¹ wyt³umienia uk³adu odpornoœciowego
biorcy tak, aby jego organizm nie rozpozna³ przeszczepu, jako cia³o obce i nie rozwin¹³ reakcji
odrzucania, prowadz¹cej do jego utraty. W zale¿noœci od nasilenia reakcji odrzucania mo¿e
ono byæ ostre (godziny) lub przewlek³e (dni, miesi¹ce). Intensywnoœæ reakcji odrzucania zale¿y od
zgodnoœci tkankowej dawcy i biorcy (podobieñstwo genetyczne), od rodzaju przeszczepianych tkanek,
oraz od rodzaju immunosupresji. W chwili obecnej nie ma technicznej mo¿liwoœci modyfikacji iloœci
antygenów HLA przenoszonych wraz z przeszczepianym narz¹dem, pozostaje jedynie modyfikacja
uk³adu odpornoœciowego biorcy tak, aby nie reagowa³ zbyt agresywnie na obce antygeny. Immunosupresja
jest terapi¹ prowadzon¹ przez ca³e ¿ycie od momentu przeszczepu, gdy¿ struktura genetyczna
przeszczepu nie zmienia siê nawet po wielu latach. Istot¹ leczenia immunosupresyjnego jest
osi¹gniêcie takich dawek leków, które pozwalaj¹ na utrzymanie przy ¿yciu przeszczepionego narz¹du,
a jednoczeœnie nie powoduj¹ nasilonych efektów ubocznych. Zbyt ma³e dawki leków immunosupresyjnych
prowadz¹ do reakcji odrzucania, a zbyt du¿e powoduj¹ nadmierne wyt³umienie uk³adu
odpornoœciowego, przez co zwiêksza siê sk³onnoœæ do infekcji czy nawet powstawania nowotworów.
Du¿e dawki immunosupresji powoduj¹ te¿ powik³ania nieimmunologiczne wynikaj¹ce z toksycznoœci samych
leków – nadciœnienie, cukrzyca, uszkodzenie nerek, choroba wrzodowa, osteoporoza. Dla ka¿dego
przeszczepianego narz¹du istnieje inny schemat immunosupresji, wspó³czeœnie najczêœciej stosowany
schemat oparty jest o kombinacjê trzech leków – tacrolimus, MMF, sterydy. W przypadku przeszczepów
z³o¿onych, zawieraj¹cych du¿¹ objêtoœæ skóry, takich jak koñczyny czy twarz, w d³ugotrwa³ej terapii
równie¿ stosuje siê wspomniany schemat w nieco zwiêkszonych dawkach. Leki te stosowane s¹, aby
zapobiec przewlek³emu odrzucaniu. Ponadto w bezpoœrednim okresie oko³ooperacyjnym, czyli 2h przed
zabiegiem oraz 4 dni po, aby zapobiec odrzucaniu ostremu stosuje siê indukcjê immunosupresji
97
do¿ylnym preparatem basiliksimab. Utrzymanie odpowiedniego poziomu leków w surowicy mo¿liwe
jest dziêki cotygodniowym kontrolom ambulatoryjnym chorego i monitorowaniu leczenia. Z czasem
leczenie modyfikuje siê tak, aby chory otrzymywa³ minimalne dawki leków umo¿liwiaj¹ce prze¿ycie
przeszczepu. Kontrola histopatologiczna przeszczepianego narz¹du polega na wykonywaniu biopsji
(pobraniu) tkanek z nastêpowym badaniem pod mikroskopem. Biopsjê mo¿na wykonaæ w ka¿dym
przypadku, w którym zmiana wygl¹du przeszczepianego narz¹du (twarzy) sugeruje odrzucanie, jednak
wiêkszoœæ biopsji wykonywana jest w trybie planowym, niezale¿nie od objawów, a ich czêstoœæ jest
najwiêksza wtedy, kiedy ryzyko odrzucania jest dla pacjenta najwiêksze, czyli w pierwszym roku po
transplantacji, a w szczególnoœci w ci¹gu 3 pierwszych miesiêcy po zabiegu (raz na tydzieñ).
Przeprowadzenie dwóch ca³kowitych przeszczepów twarzy w Polsce w 2013 r. to wielki sukces
polskiej chirurgii rekonstrukcyjnej oraz transplantologii. Sukces, który wymaga³ wielkiego
zaanga¿owania kilkunastu oœrodków medycznych w kraju oraz szerokiego grona personelu
medycznego ró¿nych specjalnoœci. Dziêki wielkiej determinacji i chêci ¿ycia biorców oraz nieopisanego
serca i ¿yczliwoœci rodzin dawców procedury te mog³y zakoñczyæ siê powodzeniem.
£ukasz Krakowczyk, Adam Maciejewski
Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii
im. Marii Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach
Polskie Stowarzyszenie
Koordynatorów Transplantacyjnych
W czerwcu 2007 r. w Warszawie odby³o siê spotkanie grupy koordynatorów transplantacyjnych,
na którym omówiono zagadnienia zwi¹zane z funkcj¹, zadaniami i obowi¹zkami koordynatora
transplantacyjnego. Podjêto starania, aby znaleŸæ rozwi¹zania, pozwalaj¹ce koordynatorom zjednoczyæ
siê, stworzyæ w³asn¹ to¿samoœæ, opisaæ swoje role w spo³eczeñstwie i spo³ecznoœci medycznej. Na jesieni
2007 r. odby³o siê kolejne spotkanie, podczas którego oceniano status koordynatora transplantacyjnego
w Polsce, porównano go z funkcjonuj¹cymi rozwi¹zaniami w Europie, aby oceniæ wspólnie podjête
zobowi¹zania z czerwca 2007 r. Po zebraniu jednog³oœnie, zosta³ poparty pomys³ o utworzeniu
Stowarzyszenia.
W 2008 r. w Jastrzêbiej Górze, powo³ano do ¿ycia Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów
Transplantacyjnych, którego nadrzêdnym celem jest doskonalenie zawodowe koordynatorów, promowanie
dawstwa narz¹dów oraz podejmowanie inicjatyw zmierzaj¹cych do rozwoju medycyny transplantacyjnej.
Od szeœciu lat Stowarzyszenie realizuje swoje zadania poprzez wspó³pracê z Centrum
Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji „Poltransplant”, Polskim Towarzystwem
Transplantacyjnym, Krajow¹ Rad¹ Transplantacyjn¹, stowarzyszeniami pacjentów po transplantacji,
przedstawicielami podmiotów farmaceutycznych oraz stowarzyszeniami zawodowymi pracowników
systemu ochrony zdrowia. Zorganizowano 9 spotkañ naukowych, adresowanych do koordynatorów
transplantacyjnych. Wspó³organizowano z Poltransplantem sesje naukowe podczas zjazdów Polskiego
Towarzystwa Transplantacyjnego oraz wspierano dzia³ania edukacyjne, adresowane do zespo³ów
szpitalnych identyfikuj¹cych dawców narz¹dów. Cz³onkowie Stowarzyszenia w³¹czali siê w organizacjê
szkoleñ dla anestezjologów i pielêgniarek anestezjologicznych z ca³ego kraju, byli tak¿e zapraszani do
udzia³u w kszta³ceniu kadr koordynatorów szpitalnych. Dziêki aktywnoœci PSKT po raz pierwszy w kraju
wprowadzono program adresowany do dzieci po przeszczepieniu narz¹du, wchodz¹cych w doros³oœæ.
98
Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych wspiera³o równie¿ dzia³ania Polskiej Unii
Medycyny Transplantacyjnej, programów „Partnerstwo dla Transplantacji” i ETPOD (European
Training Program on Organ Donation, Podstawy Dawstwa Narz¹dów). Przedstawiciele PSKT
wielokrotnie zabierali g³os wobec wa¿nych problemów ca³ego œrodowiska transplantacyjnego i byli
wa¿nym partnerem w dyskusjach dotycz¹cych jakoœci i bezpieczeñstwa pobierania i przeszczepiania
narz¹dów np. w sprawie wykorzystywania narz¹dów do przeszczepienia od dawców z podejrzeniem
choroby nowotworowej. Obecnie trwaj¹ prace nad niezwykle istotnym zagadnieniem, jakim s¹
standardy procedur koordynacyjnych. S¹ istotne ze wzglêdu na bezpieczeñstwo i jakoœæ wykonywanej
pracy przez koordynatorów, wpisuj¹ siê szeroko w dzia³ania na forum Poltransplant-u i UE.
Stowarzyszenie jest tak¿e platform¹ umo¿liwiaj¹c¹ koordynatorom wszystkich szczebli uzyskanie
wsparcia w zakresie ich dzia³alnoœci zawodowej w macierzystych szpitalach. Zachêcamy wszystkich
do aktywnego uczestnictwa w pracach Polskiego Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych.
Wojciech Czapiewski, Zarz¹d Polskiego
Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych
ODEQUS
ODEQUS (Organ Donation European Quality System)
podsumowanie programu
W grudniu 2013 r. zakoñczy³ siê trwaj¹cy trzy lata program ODEQUS, którego celem by³o
okreœlenie oraz analiza kryteriów i wskaŸników jakoœci dotycz¹cych procesu dawstwa narz¹dów
na poziomie szpitala. Wypracowane w programie narzêdzia maj¹ s³u¿yæ ewaluacji procesu dawstwa
i zwiêkszeniu wydajnoœci w tym zakresie w Europie.
W projekcie finansowanym i nadzorowanym przez Komisjê Europejsk¹ uczestniczy³o 14 œcis³ych
i 5 wspó³pracuj¹cych partnerów reprezentuj¹cych 12 krajów europejskich. Wœród œcis³ych partnerów
znalaz³ siê Poltransplant.
Kraje europejskie, a tak¿e poszczególne szpitale ró¿ni¹ siê aktywnoœci¹ w zakresie pozyskiwania
narz¹dów. Ró¿nice te wynikaj¹ przede wszystkim ze struktury organizacyjnej i wydajnoœci procesu
pozyskiwania dawców.
Projekt ODEQUS mia³ za zadanie okreœlenie standardów i najlepszych praktyk oraz zdefiniowanie
kryteriów i wskaŸników jakoœci w trzech obszarach dawstwa – od zmar³ych w mechanizmie œmierci
mózgu, od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia oraz od osób ¿ywych.
W ramach programu, w 2011 r. przeprowadzono w du¿ej grupie europejskich szpitali ankietê
dotycz¹c¹ stosowania lub niestosowania systemów jakoœci w zakresie dawstwa.
Wyniki tej ankiety wskazuj¹, ¿e wiêkszoœæ szpitali w Europie nie ma systemu jakoœci w zakresie
pozyskiwania narz¹dów.
Po opracowaniu przez ekspertów metodologii kryteriów i wskaŸników jakoœci oraz narzêdzi
kontroli, przeszkolono audytorów w celu wprowadzenia i oceny wskaŸników w wybranych szpitalach.
99
W kilkunastu szpitalach europejskich bior¹cych udzia³ w programie przeprowadzono audyty
wewnêtrzne i zewnêtrzne. W Polsce w tej czêœci programu uczestniczy³y dwa szpitale – Centrum
Zdrowia Dziecka w Warszawie i Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie.
Celem audytu nie by³a ocena efektywnoœci szpitala w zakresie dawstwa, ale ocena wa¿noœci
i wartoœci poszczególnych wskaŸników jakoœci.
Analizowano szczegó³owo szpitalne protoko³y i procedury w zakresie dawstwa narz¹dów oraz
dokumentacjê potencjalnych dawców. Wyniki wpisywano do internetowej bazy danych ze specjalnym
oprogramowaniem. Audytorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni korzystali z tego samego zestawu danych.
Wyniki porównano, poddano analizie i na tej podstawie oceniono wa¿noœæ i wartoœæ badanych
wskaŸników.
Obszary oceny jakoœci dawstwa dotyczy³y prawa, organizacji, koordynatorów i zespo³ów do spraw
dawstwa, dokumentacji i rejestrów szpitalnych, identyfikacji i zg³aszania dawców, oceny opieki
nad dawc¹, diagnostyki œmierci mózgu, rozmowy z rodzin¹ potencjalnego dawcy, pobrania narz¹dów,
przechowywania i transportu narz¹dów, logistyki, promocji i edukacji personelu szpitala, analizy
przyczyn niewykorzystania narz¹dów, bezpieczeñstwa, a w przypadku pobierania narz¹dów od osób
¿ywych równie¿ obserwacji nastêpczej i ochrony dawcy.
Stworzono i oceniono 130 kryteriów i 30 wskaŸników jakoœci. Uzyskanie zgodnych wyników
w ró¿nych szpitalach œwiadczy o tym, ¿e wskaŸniki s¹ odpowiednie i bêd¹ skuteczne, gdy zostan¹
zastosowane w szpitalnych systemach jakoœci dotycz¹cych dawstwa narz¹dów.
Efektem trzyletniej pracy zespo³u ekspertów zaanga¿owanych w projekt ODEQUS jest stworzenie
u¿ytecznych i skutecznych narzêdzi s³u¿¹cych do ewaluacji procesu dawstwa.
Narzêdzia te, odpowiednio wykorzystane maj¹ szansê zwiêkszyæ wydajnoœæ w tym zakresie
w Europie.
Procedury opisuj¹ce poszczególne etapy dawstwa, od identyfikacji dawcy po pobranie narz¹dów,
stworzone w oparciu o za³o¿enia i wyniki projektu, wykorzystuj¹ce opracowane w projekcie wskaŸniki,
zastosowane w szpitalach, w których identyfikuje siê dawców to krok do wprowadzenia jednolitego
systemu jakoœci w poszczególnych krajach, a w dalszym etapie byæ mo¿e uniwersalnego systemu
jakoœci, który zwiêkszy efektywnoœæ systemów transplantacyjnych czyli zwiêkszy dostêpnoœæ do leczenia
przeszczepianiem narz¹dów.
Monika Trujnara, Oddzia³ Anestezjologii i Intensywnej Terapii,
Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
100
ACCORD
(Achieving Comprehensive Coordination in Organ Donation).
Program Komisji Europejskiej.
Pierwsze spotkanie uczestników i jednoczeœnie wykonawców programu ACCORD mia³o miejsce
31 maja 2012 r. w Madrycie. Koordynatorem programu, w którym uczestniczy 23 partnerów sta³ych
i 10 partnerów wspó³pracuj¹cych jest hiszpañska krajowa organizacja transplantacyjna ONT. Zadaniem
koordynatora jest zarz¹dzanie projektem, zapewnienie skoordynowanej i terminowej pracy zespo³ów
roboczych (WP, working party), przestrzeganie zasad, jakie Komisja Europejska wprowadzi³y podczas
realizacji podobnych projektów, zapewnienie prawid³owoœci finansowania, sta³a wymiana informacji
pomiêdzy partnerami ponadnarodowego konsorcjum, monitorowanie postêpu projektu.
Wa¿nym zadaniem koordynatora jest wspó³praca z zewnêtrznym organem doradczym (EAB,
External Advisory Board), którego celem jest obserwacja postêpów projektu, monitorowane,
ewaluacja i poprawa jego jakoœci. W przypadku programu ACCORD w sk³ad EAB wchodzi trzech
uznanych na œwiecie ekspertów w dziedzinie dawstwa i przeszczepiania narz¹dów: Francis L.
Delmonico (Prezydent The Transplantation Society), Peter Doyle (ekspert WHO) i Philippe Morrel
(kierownik Kliniki Chirurgii Jamy Brzusznej oraz Chirurgii Transplantacyjnej w Szpitalu Uniwersyteckim
w Genewie). Zadaniem EAB jest zapewnienie i poprawa jakoœci prac wykonywanych przy realizacji
projektu. Cz³onkowie EAB uczestnicz¹ we wspólnych spotkaniach grup roboczych, daj¹ komentarze,
sugestie oraz opracowuj¹ raport koñcowy nt. jakoœci i znaczenia programu.
Aktualna realizacja zadañ programu ACCORD
Rejestr ¯ywych Dawców
Celem tego ramienia projektu jest zbudowanie uniwersalnych zaleceñ w zakresie budowy
i zastosowania krajowych rejestrów ¿ywych dawców oraz ustalenie modelu dla miêdzynarodowej wymiany
danych w postaci tzw. „rejestru rejestrów” (registry of registries). Liderem tej grupy roboczej (WP 4) jest
The Dutch Transplant Foundation (Holandia). Poltransplant jest uczestnikiem tej grupy roboczej.
W 2012 r. na podstawie wyników kwestionariusza nt. stanu rejestrów ¿ywych dawców w poszczególnych
krajach Europy powsta³ raport tematyczny. W tym roku tak¿e uzgodniony zosta³ wstêpnie zbiór danych,
które powinien ka¿dy rejestr ¿ywych dawców nerki i w¹troby zawieraæ, w tym zbiór danych obowi¹zkowych
i dodatkowych. Ustalono tak¿e wstêpnie, które dane maj¹ siê znaleŸæ tylko w rejestrze krajowym,
a które maj¹ byæ przekazywane do rejestru rejestrów. W 2013 r. ostatecznie zdefiniowano
zakresy baz danych oraz s³ownik terminów. Kolejnym zadaniem projektu bêdzie opisanie wymogów
organizacyjnych, operacyjnych i technicznych umo¿liwiaj¹cych pilota¿owe zastosowanie rejestru
rejestrów, który gromadzi³by dane z wielu krajów.
Wspó³praca miêdzy specjalistami z OIT-ów i koordynatorów transplantacyjnych
Zadaniem tej grupy roboczej (WP 5), której przewodzi National Health Service Blood and
Transplant (Wielka Brytania) jest analiza zasad postêpowania terapeutycznego w okresie przed
stwierdzeniem zgonu (end of life therapy) w Europie i ich wp³ywu na dawstwo narz¹dów oraz
wzmocnienie wspó³pracy miêdzy OIT-ami a zespo³ami koordynatorów.
Na pocz¹tek zostan¹ opisane œcie¿ki postêpowania z chorymi z ciê¿kim uszkodzeniem mózgu
(prawdopodobni zmarli dawcy narz¹dów) pod k¹tem wykorzystania potencja³u dawstwa. Przegl¹d
tych zasad zostanie przeprowadzony w 68 uczestnicz¹cych w programie szpitalach.
Dla realizacji tej czêœci projektu ACCORRD opracowano 3 kwestionariusze:
– kwestionariusz krajowy , aby zbadaæ prawn¹ i etyczn¹ infrastrukturê zwi¹zan¹ z dawstwem
w ka¿dym z uczestnicz¹cych w programie krajów,
101
– kwestionariusz szpitalny, w celu zebrania informacji o dawstwie narz¹dów na poziomie szpitala
w tym zasobów ekonomicznych potrzebnych w programie dawstwa narz¹dów,
– kwestionariusz pacjenta, aby oceniæ opiekê, któr¹ otrzymuje pacjent z ciê¿kim uszkodzeniem mózgu
w koñcowym okresie ¿ycia i jej wp³yw na wykorzystanie potencja³u dawstwa.
W nastêpnej kolejnoœci zespó³ WP5 bêdzie analizowa³ zgromadzone kwestionariusze,
a reprezentanci szpitali uczestnicz¹cych w programie zostan¹ zaproszeni na 3-dniowy kurs dotycz¹cy
metodologii pe³nego wykorzystania potencja³u dawstwa.
Partnerstwo krajów w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów
Koordynatorem tej czêœci projektu jest Agence de la Biomedicine (Francja). W tym module
promowana jest miêdzynarodowa wymiana najlepszych praktyk w zakresie pobierania
i przeszczepiania narz¹dów poprzez realizacjê tzw. programów dwustronnych (twinning projects).
W ramach ACCORDu realizowane s¹ 3 projekty dwustronne.
1. Partnerstwo dla rozwoju programu szkoleniowego w dziedzinie pobierania i przechowywania narz¹dów
na Wêgrzech. Krajem wspieraj¹cym jest Holandia. Uczestnictwo Wêgier w tym module wi¹¿e siê ze
wst¹pieniem tego kraju do Eurotransplantu. Zadaniem tej czêœci projektu jest stworzenie programu
szkoleniowego w zakresie pobierania narz¹dów na Wêgrzech dla zwiêkszenia jakoœci i bezpieczeñstwa
narz¹dów przeznaczonych do przeszczepienia. W praktyce 6 wêgierskich chirurgów odby³o szkolenia
w holenderskich szpitalach w zakresie pobierania w¹troby, nerek i trzustki. W drugiej czêœci szkoleñ
holenderscy specjaliœci bêd¹ nadzorowaæ wyniki kszta³cenia w wêgierskich szpitalach. Jednoczeœnie
trwaj¹ uzupe³niaj¹ce szkolenia z zastosowaniem technik e-learningu.
2. Partnerstwo dla rozwoju systemu transplantacyjnego w Bu³garii. Krajem wspieraj¹cym jest Francja.
Celem tego partnerstwa jest wspieranie rozwoju i organizacji bu³garskiego systemu pobierania
narz¹dów na poziomie krajowym i regionalnym oraz wspomaganie transplantacji nerek u dzieci przez
szkolenie bu³garskich zespo³ów transplantacyjnych. Przeprowadzono krzy¿ow¹ wizytacjê w oœrodkach
pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Bu³garii i Francji, co pozwoli³o francuskim ekspertom
oszacowaæ potrzeby swoich partnerów, a bu³garscy specjaliœci mogli poznaæ poszczególne procedury
w zakresie dawstwa, pobierania, alokacji i system transplantacji we Francji. Przedstawiono profil
i zasady dzia³ania szpitalnego koordynatora transplantacyjnego. Szczególn¹ uwagê poœwiêcono
standardowym procedurom operacyjnym, które s¹ niezbêdne dla utrzymania wydajnego systemu
dawstwa w zgodzie z przepisami oraz kryteriami jakoœci i bezpieczeñstwa.
3. Partnerstwo dla rozwoju systemu akredytacji i audytu oœrodków transplantacyjnych. Krajem
wspieraj¹cym s¹ W³ochy, a krajami korzystaj¹cymi z w³oskich wzorców Cypr, Czechy, Litwa, Malta.
Celem tego partnerstwa jest rozwój systemu akredytacji i audytów oœrodków transplantacyjnych
opartego na modelu w³oskim, ale przystosowanego do krajowego systemu ochrony zdrowia
ka¿dego z krajów partnerskich. Na pocz¹tek ka¿de pañstwo wspierane raportowa³o o bie¿¹cej
sytuacji w tym obszarze przedstawiaj¹c nastêpuj¹ce informacje: planowane terminy wdra¿ania
dyrektywy 2010/53/EU, charakterystyka organów w³aœciwych w zakresie pobierania
i przeszczepiania, dotychczasowe zasady akredytacji i audytu, regulacje dotycz¹ce pobierania
i przeszczepiania narz¹dów i zasady oceny jakoœci tych procesów. Na tej podstawie w³oski lider
opracuje „przewodnik niezbêdnych dzia³añ dla rozwoju systemu akredytacji i audytów oœrodków
transplantacyjnych” z uwzglêdnieniem potrzeb i mo¿liwoœci krajów wspieranych.
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
102
FOEDUS. Facilitating Exchange
of Organs Donated in EU Member States
www.foedus-ja.eu
FOEDUS to program Komisji Europejskiej typu Joint Action, który koncentruje siê na budowie
procedur s³u¿¹cych u³atwieniu wspó³pracy w zakresie dawstwa i wymiany narz¹dów pomiêdzy
krajami Unii Europejskiej (UE) przez co realizuje zadania przewidziane w Dyrektywie Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie norm jakoœci i bezpieczeñstwa narz¹dów ludzkich przeznaczonych
do przeszczepienia (Directive 2010/53/UE) i Planie dzia³ania dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania
narz¹dów 2009-2015; zacieœnianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi.
FOEDUS stanowi kontynuacjê projektu COORENOR, finansowanego przez UE (patrz Poltransplant
Biuletyn Informacyjny 2013; 1(21): 70), który stworzy³ pierwszy portal IT dla wymiany narz¹dów
w Europie i zwiêkszy³ komunikacjê pomiêdzy krajowymi koordynatorami transplantacyjnymi
(do pierwszej wymiany narz¹dów z u¿yciem portalu COORENOR dosz³o w sierpniu 2012 r.).
Wstêpne doœwiadczenia wskaza³y na potrzebê ustalenia i usprawnienia procedur na szczeblu
miêdzynarodowym rozwi¹zania m.in. w obszarze zwrotu kosztów, logistyki, zezwoleñ dla zagranicznych
zespo³ów medycznych, sposobie i zakresie przekazywania informacji o dawcy i narz¹dzie.
Strategicznym celem programu FOEDUS jest ujednolicenie zasad postêpowania przy
wymianie narz¹dów pomiêdzy krajami UE, co zwiêkszy dostêp do narz¹dów przeznaczonych do
przeszczepienia. Cel ten jest realizowany w czterech tematycznych pakietach roboczych (WP).
1. Okreœlenie definicji i wytycznych dla wspó³pracy w zakresie wymiany narz¹dów oraz analiza barier.
Liderem pakietu jest Eurotransplant International Foundation.
Ten pakiet roboczy ma na celu stymulowanie wymiany narz¹dów do transplantacji miêdzy
pañstwami w celu zwiêkszenia liczby dostêpnych narz¹dów. Dotychczas wymiana narz¹dów, które
z ró¿nych powodów nie mog³y byæ alokowane na poziomie krajowym prowadzona by³a pomiêdzy
krajami UE w ramach dwustronnych umów jak równie¿ przez organizacje miêdzynarodowe. Stale
pojawiaj¹ siê jednak problemy logistyczne i organizacyjne. Ta grupa robocza ma na celu stworzenie
mapy istniej¹cych dwu- i wielostronnych umów, opisuj¹cych obecne zasady postêpowania
z narz¹dami, które nie mog¹ byæ alokowane na poziomie krajowym, identyfikowanie istniej¹cych
przeszkód, które utrudniaj¹ wymianê transgraniczn¹, oraz zwiêkszenie liczby dwu- i wielostronnych
pomiêdzy krajami UE.
2. Ustalenie zakresu zalecanych informacji medycznych nt. dawcy przy wymianie narz¹dów do
przeszczepienia. Liderem pakietu jest Agence de biomedicine (Francja).
Jednym z problemów podczas wymiany narz¹dów jest ustalenie niezbêdnego zbioru informacji medycznych
na temat dawcy; ka¿dy kraj ma w³asne standardy, co prowadzi do nieporozumieñ i utrudnia prost¹
i szybk¹ reakcjê, w sytuacji zg³oszenia organów do przekazania za granicê. Uczestnicy FOEDUS zostali
poproszeni o przedstawienie aktualnych formularzy s³u¿¹cych miêdzynarodowej wymianie narz¹dów oraz
krajowych dokumentów zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy. Na tej podstawie lider projektu zbuduje
projekt zaleceñ dotycz¹cych prowadzenia dawcy, oraz formularze transgranicznej wymiany narz¹dów.
Nowostworzone europejskie kwestionariusze zostan¹ przygotowane w jêzyku angielskim, oraz bêd¹
przet³umaczone na wszystkie jêzyki krajów cz³onkowskich po to, aby unikn¹æ pomy³ek w trakcie wdra¿ania
na poziomie krajowym.
Wytyczne i rekomendacje maj¹ nie tylko u³atwiaæ transgraniczn¹ wymianê narz¹dów, ale równie¿
przyspieszaæ proces przeszczepiania i skracaæ czas niedokrwienia, co razem z wytycznymi dotycz¹cymi
opieki nad dawc¹ powinno bezpoœrednio wp³yn¹æ na jakoœæ i bezpieczeñstwo wymienianych narz¹dów.
3. Rozbudowa platformy IT s³u¿¹cej wymianie narz¹dów. Liderem pakietu jest Koordinacni Stredisko
Transplantaci (Czechy).
Projekt COORENOR wykaza³ skutecznoœæ dzia³ania platformy IT przy miêdzynarodowej wymianie
narz¹dów. FOEDUS ma na celu rozwój i ulepszenie dotychczas funkcjonuj¹cej platformy oraz jej
103
zastosowania na bazie nowoczesnych technologii szeroko u¿ywanych przez firmy IT. Platforma IT jest
dostêpna wy³¹cznie dla zarejestrowanych u¿ytkowników (specjalistów pracuj¹cych w zakresie dawstwa
narz¹dów i transplantacji oraz organizacji wymiany narz¹dów). Platforma w nowym kszta³cie bêdzie
zawieraæ (oprócz informacji nt. wymiany narz¹dów) powsta³e podczas realizacji projektu dokumenty
np. rekomendowane szablony dla dwu- i wielostronnych umów, rozwi¹zania w sprawie transportu,
i zagadnieñ finansowych, uniwersalny medyczny formularz dawcy.
4. Komunikacja i œwiadomoœæ spo³eczna. Liderami pakietu s¹ Slovenija Transplant i Deutsche Stiftung
Organtransplantation
Wspólna strategia komunikacyjna pomo¿e w podnoszeniu poziomu œwiadomoœci i rozwi¹zywaniu
problemów takich jak wyjaœnianie ró¿nic w krajowych zasadach autoryzacji pobrañ, podniesie
zaufanie do medycyny transplantacyjnej i pomniejszy ró¿nice pomiêdzy postawami wobec dawstwa
narz¹dów w Europie, których konsekwencj¹ s¹ ró¿ne wskaŸniki dawstwa. Zostan¹ opracowane zasady
komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa narz¹dów, ze zwróceniem uwagi na transgraniczn¹
wymianê narz¹dów. Krajowe kampanie spo³eczne bêd¹ poddane analizie oraz zostanie
przeprowadzony przegl¹d pozytywnych i negatywnych informacji, które mog¹ mieæ wp³yw na postawy
wobec dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów. Drugim krokiem bêdzie zorganizowanie dwóch
kursów w celu nauczenia specjalistów, jak unikaæ z³ego nastawienia i jak osi¹gn¹æ lepsze wyniki
w zakresie komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa oraz transgranicznej wymiany narz¹dów.
Propozycje najbardziej skutecznych metod komunikowania siê z mediami i opini¹ publiczn¹ na temat
dawstwa narz¹dów bêd¹ zawarte w formie instrukcji „Jak skutecznie komunikowaæ siê w zakresie
dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów do transplantacji”.
Partnerami projektu s¹: Centro Nazionale Trapianti – Istituto Superiore di Sanita (CNT-ISS, (W³ochy,
koordynator projektu), Orszagos Verellato Szolgalat (OVSz, Wêgry), Eurotransplant International
Foundation (ETI), Agence de la biomedicine (ABM, Francja), Koordinacni Stredisko Transplantaci (KST,
Czechy), Slovenija Transplant, Deustsche Stiftung Organtransplantation (DSO), Federal Public
Service, Public Health (FPS PH, Belgia), Ministry of Health of the Republic of Croatia (MoHRC),
Bulgarian Executive Agency for Transplant (BEAT), National Transplant Bureau (NTB, Litwa), Mater Dei
Hospital (MDH, Malta), Instituto Portugues do Sangue e da Transplantacao (IPST), Narodna
transplantacna organizacia (NTO, S³owacja), NHS Blood and Transplant Department of Health (NHSBT,
Wielka Brytania), Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant, Fundeni
Clinical Institute (FCI, Rumunia), Directorate of Health (Islandia), Dutch Transplant Foundation (DTF),
Helsedirektoratet (Norwegia); Nicosia General Hospital (Cypr), Organisation Nacional de Transplantes
(ONT, Hiszpania), Renal Foundation (Moldowa), Sotsiaaalministeerium (Estonia), Swisstransplant.
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
104
Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów
Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego w latach 2007–2013 finansowane
ze œrodków Narodowego Programu Rozwoju
Medycyny Transplantacyjnej
W 2013 r. odby³y siê dwie edycje Szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby. £¹czna
liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wœród nich przewa¿aj¹ osoby z wy¿szym wykszta³ceniem
pielêgniarskim – 211 absolwentów. Szkolenia ukoñczy³o tak¿e 156 lekarzy i 42 osoby z innym
wykszta³ceniem. Wœród dotychczasowych absolwentów 364 osoby jest na sta³e zatrudnione w 197
szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek.
Du¿a czêœæ absolwentów, 172 osoby spoœród 409 (42%) pe³ni w swoich podmiotach leczniczych
funkcjê koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek,
tkanek i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora
pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez
Poltransplant. Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ¿ywych dawców jest
4 absolwentów, koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami
pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych – 7 absolwentów (Tabele 1 i 2).
Formu³a akademickiego, podyplomowego szkolenia koordynatorów transplantacyjnych s³u¿y
pozyskaniu kadry dla krajowej sieci koordynatorów transplantacyjnych utrzymywanej i finansowanej
przez krajow¹ organizacje transplantacyjn¹ – Poltransplant. Ten wprowadzony w Polsce system jest
ju¿ szeroko znany i doceniany w œwiecie. Poni¿ej zgromadzono listê publikacji i doniesieñ zjazdowych
na ten temat (w spisie nie znalaz³y siê artyku³y publikowane w Biuletynach Poltransplantu).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Malanowski P., Rowiñski W., Podyplomowe Studia
Koordynatorów Transplantacyjnych. VIII Sympozjum PTT. Bydgoszcz 11-13.09.2008.
Streszczenie s. 54.
Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K.,
Malanowski P., Rowiñski W., Educational System for Transplant Coordinators in Poland:
Postgraduate Studies at Warsaw Medical University; 2 years of experience. Transpl Proc 2009,
41, 2961-2965.
Rowiñski W., Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S.,
Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland.
postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. Ann Transplant
2009; 14(Sup 1): 76 – 77. IX Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego Kraków
14–16 maja 2009
Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S.,
Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland.
Postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. 14th Congress of the
European Society of Organ Transplantation. Paris 2009.30 Aug – 2 Sept. Abstract P-43
Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Educational System For
Transplant Coordinators In Poland: Postgraduate Studies At Warsaw Medical University. 2009
Organ Donation Congress. 10 ISODP & 16 ETCO. Berlin 2009.10.4-7. Abstract #1074
Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Malanowski P., Rowiñski W.,
Transplant Coordinators Postgraduates Studies in Poland 2007-2009 (abstract P08.53).
Trainees are Active in Donation Process”. Transplantation 2010, 90 (2S), 564. XXIII International
Congress of The Transplantation Society. 15–19 Aug 2010 Vancouver, Canada.
105
Tabela 1. Absolwenci Podyplomowego Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych WUM
jako szpitalni koordynatorzy transplantacyjni, stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r.
Województwo
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmiñsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
OGÓ£EM
Liczba absolwentów
(lekarze + nielekarze)
Liczba absolwentów na
stanowisku szpitalnego
koordynatora pobierania
narz¹dów zatrudnionych
przez Poltransplant
(lekarze + pielêgniarki)
Liczba absolwentów
na stanowisku szpitalnego
koordynatora pobierania
narz¹dów
(lekarze + pielêgniarki)
15 (9+6)
12 (3+9)
25 (7+18)
3 (0+3)
24 (9+15)
28 (15+13)
134 (46+88)
5 (1+4)
32 (15+17)
8 (3+5)
22 (11+11)
34 (18+16)
17 (7+10)
28 (7+21)
17 (3+14)
5 (2+3)
409
(156+253)
5 (3+2)
2 (1+1)
8 (3+5)
1 (0+1)
8 (2+6)
14 (10+4)
27 (12+15)
2 (0+2)
12 (8+4)
2 (1+1)
11 (4+7)
10 (8+2)
7 (4+3)
10 (3+7)
7 (2+5)
3 (0+3)
129
(61+68)
5 (3+2)
2 (1+1)
8 (3+5)
1 (0+1)
8 (2+6)
14 (10+4)
25 (10+15)
2 (0+2)
10 (6+4)
2 (1+1)
11 (4+7)
7 (5+2)
5 (2+3)
9 (3+6)
7 (2+5)
3 (0+3)
119
(52+67)
Tabela 2. Koordynatorzy transplantacyjni w Polsce na koniec 2013 r. wg funkcji oraz odbytego
przeszkolenia.
Przeszkolenie/poziom koordynatora
Absolwenci Podyplomowych Studiów
Koordynatorów Transplantacyjnych
Inne przeszkolenie
Razem
Szpitalni
Regionalni
Poltransplant
Razem
129
20
8
157
99
228
18
38
8
117
274
Czerwiñski J., Educational System for Transplant Coordinators in Poland. Workshop on
Legislative, Organisational and Economical Aspects of Donation and Transplantation. TAIEX.
30 Sept. – 01 Oct. 2010 Chisinau, Moldova.
8. Czerwiñski J., B¹k A., Woderska A., Becler R., Kubik T., Wa³aszewski J., Sieæ szpitalnych
koordynatorów transplantacyjnych w Polsce w 2010 roku. X Jubileuszowy Kongres Polskiego
Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 9–11 czerwca 2011. P 18. Ks. Streszczeñ s. 179
9. Czerwiñski J., Becler R., Kubik T., Jakubowska-Winecka A., Rowiñski W., Podyplomowe Studia
Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2007–2010.
X Jubileuszowy Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 9–11 czerwca 2011.
P 19. Ks. Streszczeñ s. 180
10. Czerwiñski J., Danek T., Kochut W., Czapiewski W., Parulski A., Trujnara M., Nationwide System
of Donor Hospital Transplant Coordinators Created by National Transplant Organization
Improves Global Donation Rates but it is Effective only in a Half of Hospitals. Oral presentation
BO41. 16th ESOT Congress, Vienna, Austria, 8–11 September 2013.
7.
106
Liczba wszystkich
szpitalnych
koordynatorów
pobierania
narz¹dów
(lekarze + pielêgniarki)
Liczba szpitalnych
koordynatorów
pobierania narz¹dów
zatrudnionych
przez Poltransplant
(lekarze + pielêgniarki)
14 (10+4)
8 (5+3)
10 (5+5)
3 (1+2)
17 (10+7)
17 (13+4)
36 (19+17)
4 (2+2)
14 (10+4)
6 (5+1)
13 (6+7)
26 (24+2)
8 (5+3)
15 (6+9)
29 (18+11)
8 (4+4)
228
(143+85)
12 (8+4)
8 (5+3)
10 (5+5)
3 (1+2)
17 (10+7)
17 (13+4)
34 (17+17)
3 (1+2)
12 (8+4)
6 (5+1)
13 (6+7)
23 (21+2)
6 (3+3)
14 (6+8)
29 (18+11)
8 (4+4)
215
(131+84)
Liczba szpitali
Liczba szpitali
Liczba
zatrudniaj¹cych
zatrudniaj¹cych
Liczba
wszystkich
absolwentów jako
koordynatorów
szpitali
szpitali
szpitalnych
nie bêd¹cych
z potencja³em
zatrudniaj¹cych
koordynatorów
absolwentami
dawstwa
koordynatorów
pobierania narz¹dów
studiów
5
2
7
1
8
13
23
2
11
1
10
8
5
9
7
3
6
6
2
2
7
3
8
2
1
4
2
15
1
3
20
5
11
8
9
3
15
16
31
4
12
5
12
23
6
12
27
8
31
22
23
15
28
27
49
9
20
13
22
47
17
20
37
25
115
87
202
405
11. Czerwiñski J., Danek T., Parulski A., Trujnara M., Danielewicz R., System of Donor Hospital
Transplant Coordinators Maintained and Financed by National Transplant Organization Improves
Donation Rates, but it is Effective only in a Half of Hospitals. Transplantation 2013,
96 supplement 10S: Abstracts from 12th Congress of the International Society for Organ
Donation and Procurement. November 21–24. Sydney, Australia, 498, p.: S253
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM
Anna Jakubowska-Winecka, Zak³ad Psychologii Zdrowia;
Instytut – Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie
Tomasz Kubik, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM
Robert Becler, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM
Teresa Danek, Poltransplant
107
Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania
narz¹dów w Polsce w 2013 r.
Na koniec 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osoby.
Najwiêksz¹ czeœæ, 228 osób, stanowili szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy
regionalni zatrudnieni w oœrodkach transplantacyjnych to 38 osób. W biurze Poltransplantu
zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko szpitalnego koordynatora transplantacyjnego
powsta³o ³¹cznie w 202 szpitalach, w 177 szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch
koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³ z³o¿ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³
umowy z 215 koordynatorami w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o
wyznaczonych przez dyrektorów tych jednostek.
Wœród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów by³o 131 lekarzy i 80 pielêgniarek,
oraz 4 osoby innych specjalnoœci medycznych, spoœród nich 173 osoby na co dzieñ pracuj¹
w oddzia³ach, gdzie mo¿liwa jest identyfikacja zmar³ych dawców (oddzia³y intensywnej terapii), 34 w innych
oddzia³ach szpitalnych, a 8 osób pe³ni w swoich szpitalach funkcje administracyjne (Tabela 1).
Tabela 1. Struktura podstawowego zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów
zatrudnionych przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.).
Podstawowe
wykszta³cenie
Pielêgniarki
Lekarze
Inni*
Razem
Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych
intensywnej terapii
oddzia³ach szpitalnych
52
120
1
173
22
11
1
34
Zatrudnienie na stanowisku
administracyjnym
Razem
6
2
8
80
131
4
215
*ratownik medyczny, po³o¿na, psycholog, analityk medyczny
Wœród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów 119 ukoñczy³o Podyplomowe Szkolenie
Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM: 52 lekarzy, 63 pielêgniarki, 4 osoby innych specjalnoœci
medycznych. Spoœród nich 86 osób na co dzieñ pracuje w oddzia³ach, gdzie mo¿liwa jest identyfikacja
zmar³ych dawców, 25 w innych oddzia³ach szpitalnych, a 8 pe³ni w swoich szpitalach funkcje
administracyjne (Tabela 2).
Tabe la 2. Str uktur a podstawowe go zatr udnie nia szpitalnych koor dynator ów pobie r ania nar z¹dów,
którzy ukoñczyli Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM zatrudnionych
przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.).
Podstawowe
wykszta³cenie
Pielêgniarki
Lekarze
Inni*
Razem
Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych
intensywnej terapii
oddzia³ach szpitalnych
38
47
1
86
19
5
1
25
Zatrudnienie na stanowisku
administracyjnym
Razem
6
2
8
63
52
4
119
*ratownik medyczny, po³o¿na, psycholog, analityk medyczny
Zatrudnienie koordynatorów w 196 szpitalach przynios³o œrednio po 30 miesi¹cach ich pracy,
w porównaniu z 30 miesiêcznym okresem przed ich zatrudnieniem, zmiany nastêpuj¹cych wskaŸników
donacyjnych:
l wzrost liczby zg³oszonych do Poltransplantu potencjalnych, zmar³ych dawców o 33% (z 1546 do
2058)
l wzrost liczby rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów o 31,5% (z 1221 do 1605)
108
zwiêkszenie odsetka pobrañ wielonarz¹dowych z 53,5% do 57,6%
wzrost liczby wykorzystanych do przeszczepienia narz¹dów o 933 (z 3248 do 4181; 28,7%)
zmniejszenie wskaŸnika liczba wykorzystanych narz¹dów/liczba dawców rzeczywistych z 2,66 do
2,61
Po¿¹dany efekt zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów mierzony popraw¹
wskaŸnika pobrañ zosta³ osi¹gniêty w 121 (62%) szpitalach; w grupie tej znajduj¹ siê szpitale gdzie
nie by³o pobrañ przed zatrudnieniem koordynatorów, a mia³y miejsce po ich zatrudnieniu, gdzie liczba
pobrañ wzros³a lub utrzyma³a siê na poprzednim poziomie. W 75 (38%) szpitalach nie by³o pobrañ
przed, ani po zatrudnieniu koordynatorów, by³y przed ich zatrudnieniem, ale nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora lub liczba pobrañ zmniejszy³a siê.
Najlepszy i wyraŸny efekt zatrudnienia koordynatorów obserwowany by³ w szpitalach:
l zlokalizowanych w województwach o niskim wyjœciowo wskaŸniku dawstwa
l wieloprofilowych szpitalach du¿ych miast bêd¹cych siedzib¹ powiatów grodzkich oraz
w szpitalach akademickich
l szpitalach, gdzie zatrudniony zosta³ zespó³ z³o¿ony z dwóch koordynatorów
l szpitalach dla osób doros³ych
l szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów powierzono lekarzom
l
l
l
W województwach o niskim wskaŸniku dawstwa (jako wartoœæ graniczn¹ przyjêto œredni wskaŸnik
dla Polski w roku 2012 wynosz¹cy 14,5 zmar³ych rzeczywistych dawców na 1 milion mieszkañców)
(Tabela 3), wzrost wskaŸników dawstwa odnotowano w 73% szpitali z zatrudnionymi koordynatorami.
W województwach lubuskim, w ka¿dym z takich szpitali mia³ miejsce wzrost aktywnoœci, oraz
w województwie lubelskim, gdzie pozytywny efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w 89%
szpitali jak równie¿ w województwach: podkarpackim, podlaskim i œwiêtokrzyskim, gdzie w 80%
szpitali zatrudnienie koordynatorów przynios³o wzrost wskaŸników dawstwa (Tabela 4). Najs³abszy
efekt zatrudnienia koordynatorów mia³ miejsce w województwie wielkopolskim, gdzie na 27 szpitali
w których zosta³ zatrudniony koordynator w 16 szpitalach odnotowano spadek wskaŸnika dawstwa,
który wyniós³ 41%, oraz warmiñsko-mazurskim, gdzie zaledwie w 5 z 12 szpitali (42%) nast¹pi³
wzrost wskaŸnika dawstwa narz¹dów od osób zmar³ych.
O wskaŸniku
> 14,5 pmp
O wskaŸniku
< 14,5 pmp
Polska
% szpitali
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
Liczba szpitali
% szpitali
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba pobrañ
wzros³a
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
Liczba szpitali
d+e+f
% szpitali
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
f
Liczba szpitali
e
% szpitali
Liczba pobrañ
zmala³a
d
Liczba szpitali
a+b+c
% szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
c
Liczba szpitali
b
% szpitali
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
a
Liczba szpitali
Województwa
(wg wskaŸnika
dawstwa pmp
w 2012 r.)
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 3. Porównanie aktywnoœci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed
i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów; wg województw o niskiej i wysokiej aktywnoœci donacyjnej.
118 12 10% 17 14% 25 21% 54 46% 13 11% 32 27% 19 16% 64 54%
78 8 10% 5 6%
8 10% 21 27% 8 10% 32 41% 17 22% 57 73%
12162%
196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 21 11% 64 33% 36 18%1
109
% szpitali
Liczba szpitali
0
1
0
0
1
4
1
0
0
0
1
2
1
1
7
1
20
0%
13%
0%
0%
7%
25%
3%
0%
0%
0%
9%
9%
20%
9%
26%
13%
10%
1
1
1
0
1
0
8
0
0
1
0
2
0
4
3
0
22
10%
13%
11%
0%
7%
0%
25%
0%
0%
20%
0%
9%
0%
34%
11%
0%
11%
4
1
0
0
3
2
4
1
2
0
3
2
0
2
6
3
33
40%
13%
0%
0%
20%
13%
13%
34%
20%
0%
25%
9%
0%
17%
22%
38%
17%
5
3
1
0
5
6
13
1
2
1
4
6
1
7
16
4
75
50% 1
39% 2
11% 1
0% 0
33% 3
38% 1
41% 3
33% 0
20% 1
20% 1
33% 0
27% 2
20% 0
58% 2
60% 0
50% 3
38% 20
10%
25%
11%
0%
20%
6%
10%
0%
10%
20%
0%
9%
0%
17%
0%
38%
10%
3
2
4
3
5
8
7
1
3
1
6
12
1
1
8
0
65
30%
25%
45%
100%
34%
50%
23%
34%
30%
20%
50%
55%
20%
9%
30%
0%
33%
1
1
3
0
2
1
8
1
4
2
2
2
3
2
3
1
36
10%
13%
34%
0%
13%
6%
26%
34%
40%
40%
17%
9%
60%
17%
11%
13%
18%
5 50%
5 63%
8 89%
3 100%
10 67%
10 62%
18 59%
2 67%
8 80%
4 80%
8 67%
16 73%
4 80%
5 42%
11 41%
4 50%
121 62%
% szpitali
Liczba szpitali
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
% szpitali
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
wzros³a
% szpitali
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
Liczba szpitali
d+e+f
% szpitali
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
f
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
zmala³a
e
% szpitali
d
Liczba szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
a+b+c
% szpitali
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
c
Liczba szpitali
10
8
9
3
15
16
31
3
10
5
12
22
5
12
27
8
196
b
% szpitali
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmiñsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
POLSKA
a
Liczba szpitali
Województwo
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 4. Porównanie aktywnoœci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed
i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów, wg poszczególnych województw.
Najlepszy efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w wieloprofilowych szpitalach miast
– powiatów grodzkich, gdzie w 82% szpitali wzrós³ wskaŸnik dawstwa oraz w szpitalach akademickich,
gdzie wzrost mia³ miejsce w 69% szpitali. Najmniej na zatrudnieniu koordynatorów zyska³y szpitale
powiatów ziemskich, w tej grupie wzrost wskaŸników dawstwa nast¹pi³ w 52% szpitali (Tabela 5).
110
Liczba pobrañ
zmala³a
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
Liczba pobrañ
wzros³a
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
a+b+c
d
e
f
d+e+f
9%
2
6%
7 21% 12 35%
5 15% 13 38% 4 12% 22 65%
1
3%
2
5%
4 11% 7 18%
3
8% 18 47% 10 26% 31 82%
15 16% 17 18% 14 15% 46 48%
7
7% 23 24% 19 20% 49 52%
% szpitali
% szpitali
% szpitali
% szpitali
% szpitali
3
Liczba szpitali
6 21% 12 41% 2
Liczba szpitali
8 28% 9 31%
Liczba szpitali
3%
Liczba szpitali
1
% szpitali
0%
Liczba szpitali
0
Liczba szpitali
% szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
c
Liczba szpitali
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
b
% szpitali
szpitale akademickie 29
szpitale w miastach 34
wojewódzkich
szpitale w powiatach 38
grodzkich
szpitale w powiatach 95
ziemskich
POLSKA
196
a
Liczba szpitali
Poziom
referencyjnoœci
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 5. Porównanie aktywnoœci szpitali o ró¿nym poziomie referencyjnoœci w równie d³ugim
(30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów.
7% 20 69%
19 10% 22 11% 33 17% 74 38% 21 11% 66 34% 35 18% 122 62%
WskaŸniki dawstwa wzros³y w 74% szpitali, gdzie zatrudniono zespó³ z³o¿ony z dwóch
koordynatorów. W grupie 177 szpitali, gdzie zatrudniono jednego koordynatora wskaŸnik pobrañ uleg³
poprawie tylko w 107 szpitalach; 60% (Tabela 6).
% szpitali
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
Liczba szpitali
% szpitali
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba pobrañ
wzros³a
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
Liczba szpitali
d+e+f
% szpitali
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
f
Liczba szpitali
e
% szpitali
Liczba pobrañ
zmala³a
d
Liczba szpitali
a+b+c
% szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
c
Liczba szpitali
b
% szpitali
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
a
Liczba szpitali
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 6. Porównanie aktywnoœci szpitali, w których zatrudniony jest jeden koordynator
ze szpitalami, gdzie Poltransplant zatrudnia 2 koordynatorów w równie d³ugim (30 miesiêcy)
okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów.
zatrudniony jeden
177 20 11% 21 12% 29 16% 70 40% 17 10% 54 31% 36 20% 107 60%
koordynator
zatrudniony zespó³
19 0 0% 1 5% 4 21% 5 26% 2 11% 11 58% 1 5% 14 74%
dwóch koordynatorów
POLSKA
196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 19 10% 65 33% 37 19% 121 62%
111
WskaŸnik dawstwa wzrós³ w 62% szpitali dla osób doros³ych i w 56% szpitali pediatrycznych
(Tabela 7).
Dla doros³ych
Pediatryczny
Polska
% szpitali
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
% szpitali
Liczba szpitali
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
% szpitali
% szpitali
% szpitali
% szpitali
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
zwiêkszy³a siê
d+e+f
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
f
Liczba szpitali
e
% szpitali
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
d
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
zmniejszy³a siê
a+b+c
Liczba szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
c
Liczba szpitali
b
% szpitali
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
a
Liczba szpitali
Profil szpitala
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 7. Porównanie aktywnoœci szpitali dla doros³ych i szpitali pediatrycznych w równie d³ugim
(30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu koordynatora.
187 19 10% 22 12% 30 16% 71 38% 18 10% 62 33% 36 19% 116 62%
9
1 11% 0
0%
3 33% 4 44%
2 22% 3 33% 0
0%
5 56%
196 20 10% 22 11% 33 17% 75 38% 20 10% 65 33% 36 18% 121 62%
W szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów (lub g³ównego koordynatora w zespole) powierzono
lekarzom, wskaŸniki dawstwa by³y lepsze w porównaniu ze szpitalami, gdzie koordynatorami by³y
pielêgniarki (Tabela 8).
Brak lub pogorszenie
aktywnoœci
Liczba pobrañ
nie uleg³a zmianie
Liczba pobrañ
zwiêkszy³a siê
Bez pobrañ przed,
pobrania po zatrudnieniu
koordynatora
Utrzymanie lub wzrost
aktywnoœci
a+b+c
d
e
f
d+e+f
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba szpitali
% szpitali
Liczba szpitali
% szpitali
8%
0%
14%
15%
10%
6
2
7
7
22
6% 21 19% 36 33% 13
18% 2 18% 4 36% 2
14% 8 16% 22 45% 2
27% 2 8% 13 50% 3
11% 33 17% 75 38% 20
12%
18%
4%
11%
10%
45
4
10
6
65
41%
36%
20%
23%
33%
16
1
15
4
36
15%
9%
31%
15%
18%
74
7
27
13
121
67%
64%
55%
50%
62%
% szpitali
% szpitali
9
0
7
4
20
% szpitali
Liczba szpitali
Liczba szpitali
Liczba pobrañ
zmniejszy³a siê
c
Liczba szpitali
Nie by³o pobrañ przed
i po zatrudnieniu
koordynatora
b
% szpitali
110
11
49
26
196
By³y pobrania przed,
nie by³o po zatrudnieniu
koordynatora
Lekarz z OIT
Lekarz spoza OIT
Pielêgniarka z OIT
Pielêgniarka spoza OIT
POLSKA
a
Liczba szpitali
Podstawowe
wykszta³cenie
g³ównego
koordynatora
oraz miejsce
jego zatrudnienia
Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów
Tabela 8. Porównanie aktywnoœci szpitali, w których zatrudniony jest jako g³ówny koordynator
lekarz vs pielêgniarka w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych
koordynatorów pobierania narz¹dów.
Teresa Danek, Poltransplant
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Wioletta Kochut, Poltransplant
112
Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio
wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów
oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców
przeprowadzone w 2013 roku
W roku 2013 Poltransplant zorganizowa³ 2 szkolenia dla koordynatorów transplantacyjnych – osób,
których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo
dawców i biorców.
W dniach 7–8 listopada 2013 r. w hotelu Airport Okêcie w Warszawie odby³y siê równolegle dwa
szkolenia do koordynatorów transplantacyjnych: wstêpne dla nowozatrudnionych koordynatorów szpitalnych
oraz ustawiczne i uaktualniaj¹ce dla koordynatorów szpitalnych, regionalnych i krajowych.
W szkoleniach wstêpnym i ustawicznym uczestniczy³o ³¹cznie 210 osób, w tym: 40 uczestników
szkolenia wstêpnego oraz 152 uczestników szkolenia ustawicznego. Przeszkolono ³¹cznie 192
koordynatorów, w tym: 166 koordynatorów szpitalnych, 16 koordynatorów regionalnych oraz 10
koordynatorów krajowych. Pozosta³e 18 osób stanowili zaproszeni wyk³adowcy oraz pracownicy
Poltransplantu.
Tabela 1. Szkolenia koordynatorów transplantacyjnych w 2013 r.
Zakres
Pobieranie, przechowywanie
i przeszczepianie narz¹dów
Pobieranie, przechowywanie
i przeszczepianie narz¹dów
Zasiêg
Rodzaj
Liczba
uczestników
Krajowy
Wstêpne dla nowozatrudnionych
koordynatorów szpitalnych
40
Krajowy
Ustawiczne i uaktualniaj¹ce
152
Celem szkoleñ by³o poznanie i aktualizacja wiedzy z zakresu organizacji pracy koordynatorów
transplantacyjnych, zasad pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, zasad finansowania medycyny
transplantacyjnej i monitorowanie potencja³u dawstwa. Tematyka szkoleñ koncentrowa³a siê wokó³
nastêpuj¹cych zagadnieñ:
l wytyczne CD-P-TO w zakresie: identyfikacji i kwalifikacji zmar³ego dawcy narz¹dów, oceny ryzyka
pobrania i przeszczepienia narz¹dów, przechowywania i transportu narz¹dów, norm jakoœci
i bezpieczeñstwa pobierania przeszczepiania narz¹dów,
l kryteria i rozpoznawanie œmierci w mechanizmie œmierci mózgu oraz w mechanizmie
nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia,
l pobranie narz¹dów od dawcy zmar³ego,
l dystrybucja i alokacja narz¹dów – aktualne zasady,
l koordynacja i organizacja pobrania wielonarz¹dowego – rejestry transplantacyjne,
l etyczne aspekty pobierania i przeszczepiania narz¹dów,
l wskazania do przeszczepienia narz¹dów,
l pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od dawców zwiêkszonego ryzyka,
l udzia³ prokuratora i medyka s¹dowego w autoryzacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców,
l prowadzenie dokumentacji medycznej zmar³ego dawcy narz¹dów,
l pozyskiwanie narz¹dów od zmar³ych wskutek zatrucia,
l sieæ koordynatorów transplantacyjnych,
l dawca serca i p³uc konwencjonalny i o rozszerzonych kryteriach,
l badania hemodynamiczne u dawcy serca, echokardiografia i koronarografia,
l bronchoskopia u zmar³ego dawcy p³uc,
l projekt algorytmu opieki nad dawc¹ narz¹dów klatki piersiowej,
l finansowanie pobierania i przeszczepiania narz¹dów.
Wioletta Kochut, Poltransplant
Teresa Danek, Poltransplant
113
W ubieg³ym roku rozdzia³ ten przygotowywa³ jeszcze Profesor Wojciech Rowiñski – inicjator
i g³ówny koordynator dzia³añ w ramach Partnerstwa dla Transplantacji. Dziêki pomys³owi i aktywnoœci
Profesora projekt ten zyska³ poparcie Ministerstwa Zdrowia i jest realizowany przez Polsk¹ Uniê
Medycyny Transplantacyjnej. Ostatni konkurs zosta³ rozstrzygniêty na lata 2013 i 2014, zatem nie ma
przeszkód, aby te dzia³ania by³y realizowane w sposób ci¹g³y. Taki te¿ by³ pomys³ Profesora Rowiñskiego
– wielop³aszczyznowe, sta³e dzia³ania promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹ oraz dzia³ania
edukacyjne dedykowane zarówno spo³eczeñstwu jak te¿ profesjonalistom medycznym.
Program Partnerstwo dla Transplantacji zainicjowany przez Profesora Rowiñskiego jest
realizowany za poœrednictwem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej od 2009 roku. Od roku 2012
jest te¿ wspierany aktywnie przez Poltransplant. Wiele dzia³añ w ramach tego projektu by³o
realizowanych osobiœcie przez Profesora (np. liczne spotkania w województwie podkarpackim,
lubelskim), jednak sprawne dzia³anie Programu musi opieraæ siê na aktywnoœci wojewódzkiego
koordynatora programu i osób z nim wspó³pracuj¹cych regionie, w tym koordynatorów
transplantacyjnych.
Partnerstwo dla Transplantacji jest kompleksowym programem maj¹cym na celu zwiêkszenie
aktywnoœci w zakresie pobierania narz¹dów od dawców zmar³ych, który ³¹czy rozwi¹zania stosowane
w okresie ostatnich kilku lat w ró¿nych krajach œwiata, przystosowane do warunków w Polsce. Nale¿¹
do nich budowanie sieci koordynatorów szpitalnych i wzmacnianie ich pozycji w szpitalach, szkolenia
w zakresie komunikacji interpersonalnej (tzw. warsztaty psychologiczne) z udzia³em aktorów, edukacja
personelu szpitalnego (odrêbne zadanie Narodowego Programu – szkolenia typu ETPOD), wp³ywanie
na organy za³o¿ycielskie szpitali (starostowie, marsza³kowie) oraz na kapelanów szpitalnych. Czêœæ spotkañ
jest przeznaczona dla okrêgowych izb lekarskich i pielêgniarskich.
W realizacjê programu zaanga¿owani s¹ wojewodowie, marsza³kowie, rektorzy uczelni
medycznych, przedstawiciele Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu.
W realizacji programu bior¹ równie¿ udzia³ konsultanci wojewódzcy ds. anestezjologii i intensywnej
terapii, nefrologii i dializoterapii, neurochirurgii oraz neurologii. Udzia³ tych ostatnich jest szczególnie
istotny ze wzglêdu na koniecznoœæ zobowi¹zania konsultantów wojewódzkich do dzia³añ edukacyjnych
w zakresie rozpoznawania œmierci mózgu, wspó³pracê z konsultantami wojewódzkimi w dziedzinie
transplantologii klinicznej, oraz sta³e monitorowanie potencja³u dawstwa w oddzia³ach intensywnej
terapii, oddzia³ach neurologii i neurochirurgii.
Realizacja Partnerstwa dla Transplantacji w roku 2013
1. Spotkania z organami za³o¿ycielskimi i dyrekcjami podmiotów leczniczych
W ramach programu odby³y siê spotkania z w³adzami wojewódzkimi, samorz¹dowymi, konwentami
powiatów, dyrekcjami szpitali, w³adzami uczelni medycznych, kapelanami i konsultantami wojewódzkimi.
Spotkania mia³y miejsce w:
a) Podlaskim Urzêdzie Wojewódzkim w Bia³ymstoku
b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Lubartowie
c) Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu (woj. podlaskie)
d) Urzêdzie Marsza³kowskim w Olsztynie
e) w Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Parczewie
f) Poddêbickim Centrum Zdrowia województwa ³ódzkiego
g) Urzêdzie Marsza³kowskim Województwa Mazowieckiego w Departamencie Polityki Spo³ecznej
i Zdrowotnej w Warszawie
h) Miejskim Oœrodku Integracji Europejskiej – Rokosowo
114
i)
j)
k)
l)
Samodzielnym Publicznym Zespole Zak³adów Opieki Zdrowotnej w Staszowie
Urzêdzie Wojewódzkim w Poznaniu
Specjalistycznym Szpitalu w Jêdrzejowie
Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Busku-Zdroju
2. Spotkania i szkolenia lekarzy oraz personelu medycznego w wybranych podmiotach leczniczych.
W ramach programu odby³y siê spotkania w:
a) M³odzie¿owym Domu Kultury w Chodzie¿y – wyk³ady dla lekarzy
b) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy
c) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Pu³awach;
d) Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym
e) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 im. Wojskowej Akademii Medycznej Centralnego
Szpitala dla Weteranów w £odzi
f) Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Che³mnie
g) Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ¯ywieniowego UM w Lublinie
h) Hotelu S³oneczny M³yn w Bydgoszczy – szkolenie dla personelu medycznego
i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych
z Warmiñsko-Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie
j) Bydgoskiej Izbie lekarskiej – szkolenie personelu medycznego dla lekarzy rodzinnych
k) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 w £odzi
3. Spotkania i szkolenia z przedstawicielami Izb Lekarskich oraz Izb Pielêgniarek i po³o¿nych oraz
spotkania i szkolenia z prokuratorami okrêgowymi i rejonowymi.
W ramach programu odby³y siê spotkania w:
a) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Warszawie
b) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bydgoszczy
c) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bia³ymstoku
d) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Olsztynie
e) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Lublinie
f) Polskim Towarzystwie Pielêgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Terapii z Oddzia³u
Lubelskiego wraz z Samodzielnym Publicznym Szpitalem Klinicznym nr 4 w Lublinie
g) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Kielcach
h) Centrum Edukacji i Szkoleñ w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw³a II
– konferencja pt. „ Transplantologia – podstawy dla pielêgniarek”
i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego
nr 1 Akademii Medycznej w £odzi
j) Okrêgowej Izbie Lekarskiej w £odzi
k) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Rzeszowie
l) Miêdzywodziu odby³o siê szkolenie dla prokuratorów i asesorów Prokuratury Okrêgowej
w Gorzowie Wlkp.
4. Spotkania z kapelanami podmiotów leczniczych poszczególnych diecezji i z dializowanymi
pacjentami
W ramach programu odby³o siê 6 spotkañ w:
a) Szpitalu Wojewódzkim im. Œw. £ukasza w Tarnowie
b) Wy¿szym Seminarium Duchownym w Œwidnicy
c) Szpitalu Wojewódzkim w Tarnowie
d) Centrum Dydaktycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie
e) Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie
f) Sanktuarium Œwiêtego Józefa w Kaliszu
5. Warsztaty psychologiczne
Podczas warsztatów przedstawiane by³y nastêpuj¹ce tematy:
1. Aktualny stan pobierania narz¹dów w województwie
2. Koncepcje i kryteria œmierci. Rozpoznawanie œmierci mózgu – anestezjolog
115
3. Rozmowa z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów. Aspekty psychologiczne
4. Zajêcia praktyczne. Symulacje rozmów z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów z udzia³em
aktorów
Podczas spotkania rozdawane by³y ksi¹¿eczki i broszury o transplantacji, filmy „Czyja zgoda” oraz
„Brat dla brata”.
Spotkania mia³y miejsce w :
a) Cedzyniu k. Kielc, podczas VII Œwiêtokrzyskiego Spotkania Neurologiczno-Neurochirurgicznego
b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie
c) Specjalistycznym Szpitalu Miejskim im. M. Kopernika w Toruniu
d) Szpitalu Rejonowym w Suchej Beskidzkiej
e) Szpitalu Uniwersyteckim w Olsztynie
f) Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie
g) Szpitalu Powiatowym w I³awie
h) Szpitalu Powiatowym w Zakopanem, podczas Konferencji Naukowo Szkoleniowej pt. „Podstawy
Dawstwa Narz¹dów”
i) Szpitalu Bielañskim w Warszawie
6. Wyk³ady otwarte dla spo³eczeñstwa mia³y miejsce w:
a) Miejskim Oœrodku Kultury w Olkuszu
b) Kroœnie
c) Urzêdzie Wojewódzkim z Delegatur¹ w Tarnowie, konferencja pod has³em „Transplantologia
w nauce i w praktyce”
d) Jaros³awcu, XXIII Miêdzynarodowy Bieg Po Pla¿y, pod has³em „Tak dla transplantacji”
e) Amfiteatrze Miejskim w Lidzbarku Warmiñskim, V Kampania Na Rzecz Ratownictwa
i Transplantologii
f) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy
g) I Liceum Ogólnokszta³c¹cym im. Tadeusza Koœciuszki w £ukowie z okazji Jubileuszu 50-lecia
Szpitala Œw. Tadeusza – „Uwarunkowania prawne i rozwój transplantologii na LubelszczyŸnie”;
h) Jasielskim Stowarzyszeniu Przedsiêbiorców
i) Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wroc³awiu, podczas zjazdu Oddzia³u Dolnoœl¹skiego
Towarzystwa Chirurgów Polskich, konferencja na temat „ Chirurgia Robotowa w zastosowaniu
przy zabiegach transplantacyjnych.”
j) Hotelu Cieplice w Jeleniej Górze
k) Oœrodku Kultury i Sztuki „Resursy Obywatelskiej” w Radomiu
7. Wyk³ady w Samorz¹dowych Centrach Doskonalenia Nauczycieli.
W ramach programu odby³y siê spotkania pod has³em „Transplantacja – jestem na tak. Program
edukacyjny dla szkó³”, w trakcie których omawiane s¹ nastêpuj¹ce zagadnienia:
1. Aspekty prawne i medyczne przeszczepiania narz¹dów. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów
od dawców zmar³ych i od dawców ¿ywych.
2. Wykorzystanie medyczne tkanek.
3. Stanowisko Koœcio³a Katolickiego wobec pobierania i przeszczepiania narz¹dów.
4. ¯ycie po przeszczepie.
Spotkania mia³y miejsce w:
a) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie
b) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli wraz z Oœrodkiem Szkoleniowym
w LSCDN w Pu³awach
c) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli Oddzia³ w Bia³ej Podlaskiej
d) Mazowieckim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli oraz Mazowieckim
Kuratorium Oœwiaty
8. Zajêcia edukacyjne w szko³ach ponadpodstawowych.
W ramach programu odby³o siê 25 spotkañ w gimnazjach, liceach, zespo³ach szkó³ i medycznych
studiach zawodowych z udzia³em uczniów i nauczycieli.
116
Szczegó³owemu podsumowaniu dzia³añ i efektywnoœci Partnerstwa dla Transplantacji poœwiêcone
jest sprawozdanie sk³adane w Ministerstwie Zdrowia przez PUMT. Przedstawicieli naszego œrodowiska
nie trzeba przekonywaæ, ¿e jest to wartoœciowa inicjatywa edukacyjna i promuj¹ca medycynê
transplantacyjn¹. Dotychczasowa realizacja Programu w tych województwach, w których dzia³ania
by³y powadzone aktywnie przynios³a wyraŸny wzrost liczby pobrañ narz¹dów przy porównaniu roku 2009
do 2013:
– woj. podkarpackie z 1,9 do 9,5 pobrañ / 1 mln mieszkañców;
– woj. ma³opolskie z 1,5 do 11,8 pobrañ / 1 mln mieszkañców;
– woj. œwiêtokrzyskie z 7,8 do 12,3 pobrañ / 1 milion mieszkañców.
Wa¿nym wspólnym osi¹gniêciem PUMT i Naczelnej Rady Lekarskiej, by³o wydanie przez tê
ostatni¹ Apelu 2/13/VI Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. do œrodowiska lekarskiego
w Polsce w sprawie pobierania narz¹dów do przeszczepiania:
(http://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0007/84913/ra002-13-VI.pdf;
http://www.poltransplant.org.pl/aktual.html).
To wa¿ny dokument wydany przez najwy¿sze gremium w³adz samorz¹du lekarskiego, w którym
NRL zwraca siê do œrodowiska lekarskiego z apelem o pe³ne poparcie dla medycyny transplantacyjnej
jako skutecznej metody leczenia ze schy³kow¹ niewydolnoœci¹ narz¹dów. W apelu tym znajdziemy
bardzo wa¿ne stwierdzenia, tak¿e w odniesieniu do stwierdzania œmierci mózgu: „(…) Identyfikacja
dawcy, komisyjne rozpoznawanie œmierci mózgu oraz pobieranie narz¹dów od wszystkich zmar³ych,
gdy nie istniej¹ ku temu przeciwwskazania medyczne, s¹ naszym wspólnym lekarskim obowi¹zkiem.
Obowi¹zek stosowania tych przepisów nie wynika tylko z formalnego podejœcia do obowi¹zków lekarzy
i lekarzy dentystów, lecz tak¿e z faktu, ¿e przeszczepianie narz¹dów jest bardzo skuteczn¹,
w pe³ni bezpieczn¹, a w wielu przypadkach jedyn¹ mo¿liwoœci¹ leczenia pacjentów ze schy³kow¹
niewydolnoœci¹ w³asnych narz¹dów.”
Bezwzglêdnymi warunkami dalszego powodzenia realizacji Partnerstwa dla Transplantacji s¹:
1. Zobowi¹zanie konsultantów krajowych przez Ministra Zdrowia (wojewoda zobowi¹¿e konsultantów
wojewódzkich) do sta³ego monitorowania mo¿liwoœci pobrania narz¹dów od dawców zmar³ych.
2. Przekazanie przez MZ informacji do NFZ o traktowaniu pe³nej procedury transplantacyjnej
(od kwalifikacji potencjalnych biorców, identyfikacjê potencjalnych dawców, pobranie
i przeszczepienie narz¹du, niezbêdne hospitalizacje oraz d³ugoterminow¹ opiekê ambulatoryjn¹)
jako niepodlegaj¹cych limitom.
3. Sta³e, aktywne monitorowanie programu przez jednostki koordynuj¹ce, konsultantów krajowych
i wojewódzkich, oddzia³y wojewódzkie NFZ oraz zaanga¿owanie w program wszystkich oœrodków
transplantacyjnych.
4. Zwrócenie siê MZ z proœb¹ do wicemarsza³ków odpowiadaj¹cych za zdrowie w poszczególnych
województwach oraz do wojewodów o nadzorowanie programu rozwoju przeszczepiania narz¹dów.
Niezale¿nie od wy¿ej wymienionych za³o¿eñ, przygotowanych przez Polsk¹ Uniê Medycyny
Transplantacyjnej, warunkiem powodzenia tego projektu jest dalsze zaanga¿owanie naszego œrodowiska
w realizacjê jego dzia³añ na wszystkich wy¿ej wymienianych p³aszczyznach.
Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM.
Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej
117
ETPOD i szkolenia szpitalne
„Podstawy Dawstwa Narz¹dów”
w latach 2010–2013
Szkolenia szpitalne dla lekarzy i pielêgniarek zaanga¿owanych w rekrutacjê zmar³ych dawców
narz¹dów by³y prowadzone w Polsce (najczêœciej spontanicznie i wed³ug ró¿nych wzorców) od lat
dziewiêædziesi¹tych. W 2010 r. wprowadzono now¹ formu³ê szkoleñ pod nazw¹ „ETPOD – Podstawy
dawstwa narz¹dów”.
Projekt ETPOD (European Training on Organ Donation) jest d³ugofalowym, jednolitym i ogólnoeuropejskim
programem edukacyjnym, który zosta³ utworzony w odpowiedzi na brak takiego uniwersalnego wzorca
szkoleñ z zakresu pobierania narz¹dów. W latach 2007–2009 Komisja Europejska we wspó³pracy
z (TPM) Transplant Procurement Management i Uniwersytetem w Barcelonie realizowa³a pilota¿owo
program szkolenia dla 20 partnerów z 17 krajów Europy. Wstêpne wprowadzenie projektu umo¿liwi³o
wtedy przeszkolenie 3291 przedstawicieli personelu medycznego (w tym 474 w Polsce), co przynios³o
wymierne efekty w postaci 28% wzrostu liczby dawców wykorzystanych i 19% wzrostu
liczby pobranych narz¹dów od jednego dawcy [1, 2]. Tak¿e w Polsce oczekuje siê, ¿e tego typu
szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji medycyny transplantacyjnej w d³u¿szej
perspektywie przynios¹ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych.
Zalety szkoleñ „Podstawy Dawstwa Narz¹dów” w porównaniu z poprzednio prowadzonymi
szkoleniami s¹ nastêpuj¹ce:
1. modu³y szkolenia dotycz¹ wszystkich kluczowych etapów pozyskiwania narz¹dów od osób zmar³ych
i s¹ takie same w przypadku ka¿dego szkolenia: „Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy
narz¹dów”, „Rozpoznanie œmierci mózgu”, „Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów”, „Rozmowa
z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów”, „Organizacja pobierania i przeszczepiania narz¹dów”;
2. treœci merytoryczne oraz formu³a szkolenia s¹ uniwersalne i jednolite w skali ca³ej Europy;
3. wzorzec szkoleñ zosta³ wypracowany przez program Komisji Europejskiej ETPOD;
4. szkolenie zosta³o uznane przez Komisjê Europejsk¹ w Komunikacie Komisji jako szkolenie s³u¿¹ce
realizacji „Planu dzia³añ dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów (2009-2015):
zacieœnianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi” (Dzia³anie priorytetowe 4: „Poprawa
wiedzy i umiejêtnoœci komunikacyjnych pracowników ochrony zdrowia”. Cel 3: „Zwiêkszenie
œwiadomoœci w zakresie dawstwa”, Wyzwanie 1: „Zwiêkszenie dostêpnoœci narz¹dów”) [3];
5. szkolenie jest realizowane ze œrodków publicznych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny
Transplantacyjnej i jest polskim wk³adem w realizacjê planu dzia³añ zawartych w Komunikacie
Komisji;
6. treœæ szkolenia jest zaakceptowana przez dyrekcjê Poltransplantu i Krajowego Centrum
Bankowania Tkanek i Komórek;
7. treœæ szkolenia jest dostêpna dla s³uchaczy tak¿e w formie drukowanej (tematyczne materia³y
szkoleniowe otrzymuje ka¿dy uczestnik spotkania);
8. szkolenia prowadzone s¹ przez uznanych specjalistów z oœrodków transplantacyjnych z ca³ego
kraju;
9. szkolenia s¹ w pierwszej kolejnoœci organizowane w szpitalach, w których Poltransplant
zatrudnia koordynatorów i gdzie potencja³ dawstwa nie jest w pe³ni wykorzystany i wzmacniaj¹
pozycjê i stanowisko szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów;
10. szkolenia s¹ prowadzone dla ca³ego personelu szpitalnego, a nie tylko dla osób bezpoœrednio
odpowiedzialnych za rekrutacjê zmar³ych dawców;
11. s¹ kolejnym elementem (poza zatrudnieniem koordynatora, monitorowaniem potencja³u
dawstwa w szpitalach i wprowadzaniem szpitalnych systemów jakoœci w zakresie
dawstwa) s³u¿¹cym wprowadzeniu i prowadzeniu szpitalnych programów dawstwa narz¹dów
od zmar³ych;
12. jakoœæ prowadzonych wyk³adów jest weryfikowana ankiet¹;
13. skutecznoœæ szkoleñ daje siê zobiektywizowaæ.
118
W Polsce do koñca grudnia 2013 r., dziêki œrodkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa
Zdrowia przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej w ramach Wieloletniego Programu na lata
2011-2020 pn. „Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej” (w 2010 r. œrodki pochodzi³y
z ministerialnego programu Polgraft) przeprowadzono ³¹cznie 30 szkoleñ na zasadach ETPOD
w 31 szpitalach z potencja³em donacyjnym (ryc. 1). W 2010 roku szkolenie zosta³o przeprowadzone
w Nowym Targu, w 2012 r. w Jaœle, £om¿y, Mielcu, Nowym S¹czu, Przemyœlu (2 szpitale) i Pu³awach.
W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw,
Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, P³oñsk,
Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa,
Wroc³aw, Zielona Góra [4]. Szczegó³owy spis szpitali, w których przeprowadzono szkolenia
znajduje siê w tabeli 1.
Ryc. 1. Lokalizacja szkoleñ ETPOD w latach 2010–2013
Tabela 1. Szpitale, w których przeprowadzono szkolenia ETPOD w latach 2010–2013
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Szpital
Data
Podhalañski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II w Nowym Targu
Szpital Specjalistyczny w Jaœle
Szpital Specjalistyczny im. J. Œniadeckiego w Nowym S¹czu
Szpital Wojewódzki im. Œw. Ojca Pio w Przemyœlu
114 Szpital Wojskowy w Przemyœlu
Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej w Pu³awach
Szpital Wojewódzki im. Kard. Stefana Wyszyñskiego w £om¿y
Szpital Powiatowy im. E. Biernackiego w Mielcu
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Legnicy
Wojewódzki Szpital Zespolony w Lesznie
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. œw. Barbary
– Centrum Urazowe w Sosnowcu
Dolnoœl¹ski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka we Wroc³awiu
01.06.2010
17.01.2012
19.01.2012
27.01.2012
31.01.2012
08.02.2012
20.09.2012
29.01.2013
30.01.2013
01.02.2013
11.02.2013
119
Tabela 1 (cd)
Lp.
Szpital
Data
12
13
14
Szpital Powiatowy Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Ostrowcu Œwiêtokrzyskim
Specjalistyczny Szpital im. Dr A. Soko³owskiego w Wa³brzychu
Samodzielny Publiczny Zespó³ Zak³adów Opieki Zdrowotnej
im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w P³oñsku
Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach
107 Szpital Wojskowy z Przychodni¹ SPZOZ w Wa³czu
Szpital Wojewódzki im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze
Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Wojewódzki Szpital Zespolony w Koninie
Mazowiecki Szpital Wojewódzki w Siedlcach Sp. z o.o.
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Bia³ej Podlaskiej
Szpital im. dr Wojciecha Oczko w Przasnyszu
Regionalny Szpital w Ko³obrzegu
Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Perzyny w Kaliszu
Wojewódzki Szpital Podkarpacki im. Jana Paw³a II w Kroœnie
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Janusza Korczaka w S³upsku
Szpital im. Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Sieradzu
Szpital Powiatowy im. Ludwika B³a¿ka w Inowroc³awiu
Zespó³ Opieki Zdrowotnej w K³odzku
Wojewódzki Szpital im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu
21.02.2013
22.02.2013
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
29.10.2013
13.11.2013
20.11.2013
02.12.2013
04.12.2013
05.12.2013
05.12.2013
06.12.2013
06.12.2013
09.12.2013
10.12.2013
11.12.2013
12.12.2013
13.12.2013
17.12.2013
18.12.2013
18.12.2013
Kadrê dydaktyczn¹ dotychczasowych szkoleñ stanowi³o 32 doœwiadczonych lekarzy, pielêgniarek
i psychologów praktykuj¹cych w oœrodkach pobieraj¹cych i przeszczepiaj¹cych narz¹dy. Przygotowanie
ka¿dego szkolenia wymaga³o bezpoœrednich uzgodnieñ z Dyrekcj¹ szpitala, poniewa¿ zgodnie
z za³o¿eniem szkolenia, znaczna czêœæ personelu szpitala musia³a byæ zwolniona z bie¿¹cych obowi¹zków
na czas szkolenia. W ka¿dym szkoleniu uczestniczy³o ok. 100 osób.
Bie¿¹ca ocena jakoœci szkoleñ przez uczestników by³a pozytywna. W zdecydowanej wiêkszoœci
szpitali widoczne by³o zaanga¿owanie w organizacjê i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony
koordynatora, ale tak¿e ze strony dyrekcji szpitali. Równie¿ wyk³adowcy aprobuj¹co opiniowali
przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania pracowników szpitali i zgodnie uznali, ¿e jest
to bardzo wartoœciowa forma szkolenia z punktu widzenia budowania przychylnego nastawienia
pracowników szpitali do pobierania narz¹dów od osób zmar³ych.
W 17 szkoleniach przeprowadzonych w ostatnim kwartale wziê³o udzia³ ³¹cznie 1675 osób,
w ostatnich 13 szkoleniach – 1283 s³uchaczy, w tym 410 lekarzy i 873 przedstawicieli innego
personelu medycznego.
Podsumowania ankiet oceniaj¹cych szkolenie przez ich uczestników wskazuj¹, ¿e treœæ oraz forma
szkoleñ s¹ oceniane dobrze i bardzo dobrze. Analizie poddano opinie z 13 szkoleñ zrealizowanych
w 2013 r., z których zwrotnie otrzymano kwestionariusze ocen (w skali Likerta: 1 – s³aby, 5 – wybitny).
Wyniki wykaza³y, ¿e ponad po³owa oceniaj¹cych (58 %) przyzna³a kursom najwy¿sz¹ liczbê punktów,
by³o 39 % ocen bardzo dobrych i 3 % dobrych.
Celem oszacowania efektywnoœci szkoleñ przeprowadzonych w 31 szpitalach policzono i porównano
wybrane wskaŸniki dawstwa przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie (œrednio 10 miesiêcy) po
przeprowadzeniu szkoleñ.
Pozyskane wyniki pokaza³y, ¿e po szkoleniu:
– liczba zg³oszonych potencjalnych dawców wzros³a o 17 %;
– liczba rzeczywistych dawców wzros³a o 2 %;
– liczba wykorzystanych narz¹dów wzros³a o 15 %;
120
– liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego rzeczywistego dawcy wzros³a o 12 %
– sprzeciwów (najczêœciej rodzin) na pobranie narz¹dów wzros³a blisko 3-krotnie. Szczegó³y dotycz¹ce
zmiany wskaŸników dawstwa w okresie przed i po przeprowadzeniu szkolenia ETPOD zestawiono
w tabeli 2.
Tabela 2. WskaŸniki dawstwa narz¹dów przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie
(œrednio 10 miesiêcy) po przeprowadzeniu szkoleñ dla 31 szpitali.
wskaŸnik
liczba zg³oszonych potencjalnych dawców
liczba rzeczywistych dawców
liczba wykorzystanych narz¹dów
liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy
liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie
przed
szkoleniami
po
szkoleniach
zmiana
(%)
58
49
124
2,53
4
6,9 %
68
50
142
2,84
11
16,2 %
+ 17
+2
+ 15
+ 12
+ 235
Celem obiektywizacji wyników pochodz¹cych ze szpitali, gdzie mia³o miejsce szkolenie policzono
te same wskaŸniki we wszystkich szpitalach, gdzie s¹ zatrudnieni koordynatorzy (niezale¿nie, czy by³y
w nich szkolenia, czy nie) i porównano je w równie d³ugich 10-miesiêcznych okresach (czerwiec 2012
– marzec 2013 vs kwiecieñ 2013 – styczeñ 2014) – tabela 3.
Tabela 3. WskaŸniki dawstwa narz¹dów w równie d³ugich okresach, dane dla Polski
wskaŸnik
liczba zg³oszonych potencjalnych dawców
liczba rzeczywistych dawców
liczba wykorzystanych narz¹dów
liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy
liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie
VI 2012 – III 2013 IV 2013 – I 2014 zmiana
(150 szpitali)
(145 szpitali)
(%)
650
498
1305
2,62
76
11,69%
681
526
1392
2,64
75
11,01%
+4,76
+5,62
+6,66
+0,76
–0,68
Analiza zmian wskaŸników dawstwa w szpitalach, gdzie odby³y siê szkolenia ETPOD na tle kierunku
zmian tych wskaŸników w pe³nej grupie szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów pobierania narz¹dów
pozwala stwierdziæ, ¿e:
1. Globalnie w skali kraju wszystkie wskaŸniki dawstwa ulegaj¹ znacznej poprawie nawet w krótkim
czasie poddanym analizie, tj. 10 miesiêcy.
2. W szpitalach, wybranych dla przeprowadzenia ETPOD (szpitale z du¿ym, ale dotychczas
niewykorzystanym potencja³em dawstwa) wiêkszoœæ wskaŸników po przeprowadzeniu szkolenia tak¿e
ulega polepszeniu za wyj¹tkiem odsetka sprzeciwów rodzin na pobranie, który w tych szpitalach
wzrós³ niemal 3-krotnie).
3. Wiêkszy ni¿ w pozosta³ych szpitalach wzrost liczby potencjalnych dawców (wskaŸnik identyfikacji
mo¿liwoœci pobrania) nie prowadzi do równie du¿ego wzrostu liczby dawców rzeczywistych,
co da siê wyt³umaczyæ wyraŸnie wysok¹ liczb¹ sprzeciwów na pobranie w szpitalach, gdzie
przeprowadzono szkolenia ETPOD. Zjawisko to znamionuje, ¿e szpitale objête szkoleniem:
– efektywnie w³¹czy³y siê do programu identyfikacji potencjalnych dawców i zaczê³y dyskontowaæ
znacznie lepiej ni¿ przed szkoleniami potencja³ dawstwa (du¿a efektywnoœæ modu³u
szkoleniowego „Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów”)
– zgodnie z dotychczasowymi polskimi doœwiadczeniami, szpitale, które uruchamiaj¹ program
pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych najwiêksz¹ przeszkodê upatruj¹ w autoryzacji pobrania
poprzez rozmowê z bliskimi potencjalnego dawcy (du¿a rola modu³u: „Rozmowa z rodzin¹ na
temat pobrania narz¹dów”).
121
4. WyraŸnie korzystna zmiana liczby wykorzystanych narz¹dów od jednego dawcy to tak¿e zjawisko
charakterystyczne dla szpitali, gdzie program identyfikacji zmar³ych dawców jest na pocz¹tkowych
etapach, co miêdzy innymi da siê wyt³umaczyæ wartoœci¹ dydaktyczn¹ modu³u szkoleniowego
„Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów”.
Zamiarem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu jest przeprowadzenie
szkolenia ETPOD – Podstawy Dawstwa Narz¹dów w ka¿dym szpitalu z potencja³em dawstwa w Polsce.
Nale¿y dodaæ, ¿e szkolenia ETPOD s¹ zalecanym narzêdziem przez inny program Komisji Europejskiej
ODEQUS (Organ Donation European Quality System) do budowy szpitalnych systemów jakoœci
w obszarze dawstwa narz¹dów od zmar³ych.
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
Aleksandra Woderska, Klinika Transplantologii i Chirurgii Ogólnej,
Szpitalu Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy
Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej
Teresa Danek, Poltransplant
Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego Transplantacyjnego, WUM.
Autorzy sk³adaj¹ podziêkowania oraz gratulacje wszystkim Osobom zaanga¿owanym w realizacjê
szkoleñ ETPOD i zachêcaj¹ do dalszej wspó³pracy.
Piœmiennictwo
1. http://www.etpod-dissemination.eu/Account/Results
2. Woderska A, Czerwiñski J, Michalak G, Arszyñska-£opatka D, Romatowska E, Skrzypek-Mikulska
A, Gaszyñski T, G³owacki M, Neumann M, Edyko P, Wiœniewski T, Ma³ecki Z, Siedlecki Z, Atinga AA,
Rakasz £., Chmura A., Wa³aszewski J: ETPOD (European Training Program on Organ Donation),
Poltransplant Biuletyn Informacyjny nr 1 (17), marzec 2009, 80-82
3. http://www.etpod-dissemination.eu/Account/EtpodDissemination
4. http://www.poltransplant.org.pl/szkolenie_etpod.html
122
Dzia³ania edukacyjne
i identyfikacja mo¿liwoœci
pobrania narz¹dów w Ma³opolsce
W dniu 22 wrzeœnia 2009 roku przedstawiciele œrodowiska medycznego oraz w³adz samorz¹dowych
i rz¹dowych w Ma³opolsce podpisali list intencyjny „Partnerstwa dla Transplantacji”, formuj¹cy
szerok¹ koalicjê podmiotów wspieraj¹cych rozwój medycyny transplantacyjnej w regionie. Zgodnie
z za³o¿eniami dokumentu, celem wspó³pracy jest wzrost liczby przeszczepów narz¹dów pobieranych
od osób zmar³ych oraz rozwój programu przeszczepiania nerek od dawców rodzinnych w Ma³opolsce.
W ramach realizacji za³o¿eñ „Partnerstwa dla Transplantacji”, wspó³pracy ze Stowarzyszeniem
Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz dziêki wsparciu Narodowego Programu Rozwoju
Medycyny Transplantacyjnej by³o mo¿liwe podjêcie dzia³añ edukacyjnych adresowanych do personelu
medycznego i spo³eczeñstwa województwa ma³opolskiego.
W latach 2008–2013 zrealizowano 75 ró¿nego typu szkoleñ adresowanych do personelu
medycznego, uczniów, nauczycieli i spo³eczeñstwa (Tabela 1).
Tabela 1. Dzia³ania edukacyjne zrealizowane w woj. ma³opolskim w latach 2008–2013.
Dzia³anie
Spotkanie szkoleniowe
dla lekarzy
(poziom ogólny)
Spotkanie Dyrektorów
Szpitali w Urzêdzie
Marsza³kowskim
Lekcje w szko³ach
ponadgimnazjalnych
Konferencja „Etyczne
aspekty transplantacji”
Konferencje w Centrach
Doskonalenia Nauczycieli
Szkolenia typu ETPOD
Konferencja dla pielêgniarek
Konferencje dla spo³eczeñstwa
2008
2009
1
1
2010 2011
2
2
2012
2013
Razem
1
1
8
1
2
3
39
1
10
10
5
4
7
1
1
3
2
1
7
1
1
1
2
7
5
1
1
13
2
3
Pocz¹wszy od roku 2008, kiedy wskaŸnik liczby zmar³ych dawców rzeczywistych wyniós³ 0,6/mln
mieszkañców odnotowano stopniowy wzrost tego wskaŸnika do 11,5 w roku 2012.
W latach 2008–2013 pobranie narz¹dów mia³o miejsce w 18 szpitalach, co stanowi 67%
wszystkich szpitali z potencja³em dawstwa w województwie ma³opolskim (27 szpitali), Tabela 2.
123
Tabela 2 Aktywnoœæ szpitali Ma³opolski w latach 2008–2013 w zakresie pozyskiwania narz¹dow
do przeszczepienia od zmar³ych dawców.
LP Nazwa szpitala
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Szpital Uniwersytecki
w Krakowie
Szpital Powiatowy
w Chrzanowie
Szpital Specjalistyczny
im. S. ¯eromskiego
Szpital MSWiA
w Krakowie
ZOZ Sucha Beskidzka
Szpital Œw. £ukasza
w Tarnowie
SPZOZ w Krynicy
Szpital Powiatowy
w Limanowej
5 Wojskowy Szpital
Kliniczny
SPZOZ Brzesko
Szpital w D¹browie
Tarnowskiej
Szpital Specjalistyczny
im. L. Rydygiera
Uniwersytecki Szpital
Dzieciêcy w Krakowie
ZZOZ w Oœwiêcimiu
Szpital w Miechowie
Szpital Miejski Specj.
im. G. Narutowicza
w Krakowie
Szpital œw. Rafa³a
w Krakowie
Szpital Gorlice
Razem
Szkolenie
Koordynator
Liczba rzeczywistych zmar³ych
dawców narz¹dów
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Nie
Tak (2)
Nie
Tak
1
1
Tak
Tak
1
1
Tak
Tak
Tak
Tak
1
Nie
Tak
1
Nie
Nie
1
Nie
3
4
1
1
1
8
10
2
1
1
1
1
2
7
2
7
3
Tak
1
2
1
Tak
Tak
2
4
8
Tak
Tak
1
Nie
Tak
1
Tak 2x
Nie
Nie
Tak
Nie
Tak
Tak
Tak
Tak
Tak
1
Tak
Tak
1
Tak
Tak
1
6
2
1
1
5
6
6
1
2
1
1
1
2
5
12
26
38
35
Dotychczasowe doœwiadczenie wskazuje na koniecznoœæ kontynuowania szkoleñ (np. typu ETPOD)
w szpitalach oraz na poziomie ogólnym województwa, jak równie¿ zaanga¿owanie koordynatorów
szpitalnych w zakresie analizy potencja³u dawstwa i przyczyn jego niepe³nego wykorzystania.
Irena Milaniak, Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii
Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego
124
Zasady zwrotu kosztów za chybione wyjazdy
do pobrania narz¹dów
Podstawê prawn¹ zwrotu kosztów dokonywanych przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne
ds. Transplantacji „Poltransplant” jak i NFZ stanowi znowelizowany art. 3 ustawy z dnia 1 lipca 2005
o pobieraniu, przechowywaniu, i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. nr 169,
poz. 1411, oraz z 2009 r. nr 141, poz. 1149) oraz rozporz¹dzenie MZ z dnia 19 paŸdziernika 2012 roku
zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów czynnoœci
zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek
i narz¹dów (Dz. U. z 2012 r. nr 1215).
Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji „Poltransplant” dokonuje zarówno
refundacji poniesionych kosztów dla podmiotów leczniczych w których dosz³o do pobrania narz¹dów
od dawcy (od 1.01.2010 r.), jak równie¿ na podstawie rozporz¹dzenia MZ z dnia 19 paŸdziernika
2012 r. (od 1.01.2013 r. – data wejœcia w ¿ycie nowego rozporz¹dzenia) zwrotu kosztów wys³ania
zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego przez zespo³y transplantacyjne do pobrania narz¹dów, gdy narz¹d
nie zosta³ pobrany z przyczyn obiektywnych, jak równie¿ kosztów gdy narz¹d zostanie pobrany,
a nastêpnie z przyczyn obiektywnych zdyskwalifikowany.
W rozporz¹dzeniu MZ z dnia 19 paŸdziernika 2012 roku zmieniaj¹cym rozporz¹dzenie w sprawie
szczegó³owego sposobu ustalania kosztów w za³¹czniku nr 2 dodano tabelê E, która reguluje zakres
zwrotu przys³uguj¹cy zespo³om przeszczepowym jak i stawki w/w zwrotu.
E. Koszty pobrania narz¹du lub narz¹dów zwi¹zane z czynnoœciami podmiotu leczniczego, który
pobra³ narz¹d lub narz¹dy albo wys³a³ zespó³ lekarsko-pielêgniarski do ich pobrania.
Lp. Rodzaj czynnoœci wykonywanych przez podmiot leczniczy
dokonuj¹cy pobrania narz¹du lub narz¹dów albo który
wys³a³ zespó³ lekarsko-pielêgniarski do ich pobrania
1. Organizacja zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego do pobrania
2. Transport zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego z pobranym
narz¹dem lub narz¹dami, zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego
albo narz¹du lub narz¹dów
3. Ubezpieczenie i wynagrodzenie zespo³u lekarsko-pielêgniarskiego
4. Produkty lecznicze, wyroby medyczne i materia³y niezbêdne
do pobrania narz¹du lub narz¹dów i ich zabezpieczenia na okres
transportu*
5. Badania specjalistyczne kwalifikuj¹ce narz¹d lub narz¹dy po
pobraniu do przeszczepienia wykonane w podmiocie leczniczym,
w którym ma byæ dokonane przeszczepienie (biopsja, ocena
histopatologiczna, dodatkowe badania specjalistyczne itp.)**
Razem
Koszty
osobowe
(w z³otych)
Koszty
materia³owe
(w z³otych)
50
50
1 000
1 500
2 000
300
300
1 850
3 350
* nalicza siê, gdy zastosowano
** wykonywane wyj¹tkowo, gdy wyniki badañ wykonanych w podmiocie leczniczym, w którym pobrano narz¹d lub narz¹dy, nie
pozwalaj¹ jednoznacznie na zakwalifikowanie narz¹du lub narz¹dów do przeszczepienia
Kwota zwrotu 2600 PLN jest sum¹ pól z tab. E pkt. 1, 2, 3 w/w rozporz¹dzenia, które stanowi¹
sumê zarówno kosztów osobowych jak i materia³owych rozlicza siê gdy zaistnia³a taka sytuacja. Takie
rozliczenie kosztów stosuje siê w przypadku gdy Poltransplant zg³aszaj¹c potencjalnego dawcê
do zespo³u przeszczepowego który zaakceptowa³ dawcê do pobrania, a np. œródoperacyjnie chirurg
pobieraj¹cy zdyskwalifikowa³ narz¹d od pobrania tzw. chybiony wyjazd ekipy pobieraj¹cej. W sytuacji
gdyby np. w¹troba zostanie pobrana, a nastêpnie zdyskwalifikowana z przyczyn obiektywnych wówczas
dolicza siê zgodnie z w/w rozporz¹dzeniem kwotê z pkt. 4 czyli 2000 PLN kosztów materia³owych –
zwrot za produkty lecznicze, wyroby medyczne niezbêdne do pobrania narz¹du i do zabezpieczenia narz¹du
na czas transportu, a jeœli zosta³y by wykonane badania specjalistyczne kwalifikuj¹ce narz¹d lub
narz¹dy po pobraniu do przeszczepienia wykonane w podmiocie leczniczym, w którym ma byæ
125
dokonane przeszczepienie (biopsja, ocena histopatologiczna, dodatkowe badania specjalistyczne itp.),
wówczas dolicza siê 600 PLN (suma kosztów osobowych jak i materia³owych pkt. 5).
Zwrotu kosztów poniesionych przez zespó³ transplantacyjny opisanych szczegó³owo
powy¿ej dokonuje siê zgodnie z rozporz¹dzeniem poprzez wystawienie faktury podmiotowi
leczniczemu w którym dokonano pobrania do³¹czaj¹c uzasadnienie i specyfikacjê kosztów zgodn¹
z w/w rozporz¹dzeniem, a nastêpnie podmiot leczniczy który zg³osi³ dawcê wystawia fakturê
rozliczaj¹c siê z NFZ (nerki, trzustka), lub Poltransplantem (w¹troba, serce, p³uca). Podzia³ zakresu zwrotu
kosztów wymienionych w tabeli E w/w rozporz¹dzenia pomiêdzy p³atnikami jest analogiczny jak przy
procedurach przeszczepowych jak i przy refundacji kosztów dla szpitali zg³aszaj¹cych dawcê. Œrodki
na ten cel pochodz¹ z bud¿etu pañstwa. Po uzyskaniu œrodków od p³atnika szpital zg³aszaj¹cy dawcê
przekazuje uzyskane œrodki zespo³owi transplantacyjnemu.
Poni¿ej przedstawiono fragment w/w rozporz¹dzenia reguluj¹cego ten zakres rozliczania.
ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ZDROWIA1)
z dnia 19 paŸdziernika 2012 r.
zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie szczegó³owego sposobu ustalania kosztów czynnoœci zwi¹zanych
z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem, sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek
i narz¹dów
§ 14.
1. W przypadku koniecznoœci odst¹pienia od pobrania narz¹du lub narz¹dów od dawcy, u którego
stwierdzono zgon wskutek œmierci mózgu lub nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia, z powodów
obiektywnych, takich jak w szczególnoœci nieprawid³owe wyniki badañ dodatkowych, w tym badania
histopatologicznego i markerów nowotworowych, lub wady anatomiczne, koszty czynnoœci:
1) zwi¹zanych z pobieraniem narz¹du lub narz¹dów, wykonanych do momentu odst¹pienia od
pobrania, s¹ ustalane w sposób okreœlony w § 1-7;
2) okreœlonych w § 7 s¹ kosztami podmiotu leczniczego, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt
11 lit. a ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narz¹dów.
2. W przypadku koniecznoœci odst¹pienia od przeszczepienia pobranego narz¹du lub narz¹dów
z powodów obiektywnych, takich jak w szczególnoœci wykryta choroba nowotworowa,
nieprawid³owe wyniki badañ dodatkowych, w tym badania histopatologicznego i markerów
nowotworowych, lub zbyt d³ugi czas niedokrwienia narz¹du po pobraniu, koszty czynnoœci:
1) zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem i dystrybucj¹ narz¹du lub narz¹dów, wykonanych
do momentu odst¹pienia od przeszczepienia, s¹ ustalane w sposób okreœlony w § 1–7 i 13;
2) okreœlonych w § 7 s¹ kosztami podmiotu leczniczego, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt. 11
lit. a ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek,
tkanek i narz¹dów.
W ustawie art. 3 ust. 3 pkt. 11 lit. a oznacza podmiot leczniczy w którym pobrano narz¹d lub narz¹dy.
W uzasadnieniu do rozporz¹dzenia MZ z dnia 19 paŸdziernika 2012 roku w sprawie szczegó³owego
sposobu ustalania kosztów czynnoœci zwi¹zanych z pobieraniem, przechowywaniem, przetwarzaniem,
sterylizacj¹ i dystrybucj¹ komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. z 2012 r. nr 1215) czytamy m. in.:
„Koszty zabiegu pobrania narz¹dów z uwzglêdnieniem kosztów ponoszonych przez podmiot leczniczy,
do momentu odst¹pienia od pobrania komórek, tkanek i narz¹dów z powodów obiektywnych oraz gdy
nie dosz³o do ich przeszczepienia z powodów obiektywnych s¹ kosztami podmiotu leczniczego.
W zwi¹zku z tym podmiot leczniczy, który odst¹pi³ od pobrania narz¹dów lub dokona³ pobrania, ale
odst¹piono od przeszczepienia z powodów obiektywnych obci¹¿a kosztami szpital dawcy a ten wystêpuje
do Narodowego Funduszu Zdrowia lub Poltransplantu o refundacjê poniesionych kosztów.
Powy¿sze uregulowanie bêdzie siê wi¹za³o z koniecznoœci¹ wprowadzenia przez NFZ dodatkowych
produktów rozliczeniowych obok istniej¹cej diagnostyki bez pobrania oraz diagnostyki z pobraniem
narz¹du, które pozwol¹ na rozliczenie kosztów czynnoœci w przypadku wyjazdu ekipy pobieraj¹cej gdy
nie dojdzie do pobrania narz¹du lub narz¹dów oraz gdy dojdzie do pobrania narz¹du/narz¹dów, które
nie zostan¹ przeszczepione”.
Z rozporz¹dzenia i uzasadnienia MZ do rozporz¹dzenia wynika jednoznacznie sposób dokonywania
zwrotu dla zespo³ów transplantacyjnych.
Teresa Danek, Poltransplant
126
Szpitalny system jakoœci pobierania narz¹dów
do przeszczepienia od zmar³ych ze stwierdzonym
nieodwracalnym zatrzymaniem kr¹¿enie
W Polsce pobranie narz¹dów do przeszczepienia ze zw³ok jest mo¿liwe po stwierdzeniu trwa³ego,
nieodwracalnego ustania czynnoœci mózgu (œmierci mózgu), lub po stwierdzeniu zgonu wskutek
nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia. Pierwszy sposób stwierdzenia œmierci dawcy jest obecnie
stosowany, jako jedyny. Choæ regulacje prawne w zakresie pobierania narz¹dów od dawców po zatrzymaniu
kr¹¿enia (z niebij¹cym sercem) zosta³y wprowadzone ju¿ w 2009 r., tego rodzaju pobrañ dotychczas
w Polsce nie by³o, a potencja³ dawstwa narz¹dów od takich dawców nie jest obecnie wykorzystany
w ogóle. Jedn¹ z przyczyn jest brak szpitalnych systemów jakoœci w tym zakresie, daj¹cych szczegó³owy
opis zadañ, miejsca i sposobu ich realizacji.
Opracowanie i zastosowanie w praktyce takiego systemu jakoœci wymaga w pierwszej kolejnoœci
retrospektywnej oceny potencja³u dawstwa narz¹dów od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego
zatrzymania kr¹¿enia w szpitalu, potem przeprowadzenia symulacji rekrutacji zmar³ego dawcy oraz
samego pobrania (metoda eksperymentu naturalnego) i ostatecznie stworzenia szpitalnego systemu
w tym zakresie oraz wprowadzenia go w ¿ycie decyzj¹ dyrektora podmiotu leczniczego.
Ocena potencja³u dawstwa od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia
powinna byæ oparta o analizê dokumentacji medycznej osób zmar³ych w oddzia³ach kluczowych
dla pobierania narz¹dów od zmar³ych po zatrzymaniu kr¹¿enia (np. w szpitalnym oddziale
ratunkowym, oddziale neurotraumatologii, oddziale intensywnej terapii, pracowniach
hemodynamicznych), u których prowadzono nieskuteczn¹ resuscytacjê. W oparciu o zgromadzone
informacje o zmar³ych nale¿y oszacowaæ liczbê prawdopodobnych i potencjalnych dawców zmar³ych
w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia w oparciu o nazewnictwo zawarte w „critical
pathway for organ donation” (Transplant Int 2011; 24: 373-8).
Równolegle i kieruj¹c siê wnioskami p³yn¹cymi z powy¿szej analizy nale¿y budowaæ szpitalny
system jakoœci pobierania narz¹dów od zmar³ych wskutek nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia
pod postaci¹ spisanych procedur postêpowania, który bêdzie obejmowa³ wszystkie obszary dawstwa
(identyfikacjê potencjalnego dawcy, rozpoznanie œmierci wskutek nieodwracalnego zatrzymania kr¹¿enia,
kwalifikacjê dawcy, autoryzacjê pobrania, przygotowanie dawcy do pobrania, pobrania narz¹dów).
Procedury jakoœci winny w klasyczny sposób zawieraæ opis procesu, osoby odpowiedzialne za jego
realizacjê, planowanie realizacji zadañ w czasie, miejsce i sposób realizacji zadania.
Tak przygotowana wersja wstêpna (pilota¿owa) procedur wymaga weryfikacji poprzez kilkukrotne
symulacje rekrutacji zmar³ego dawcy, które powinny byæ dobrze opisane i przeanalizowanie, by na tej
podstawie ostatecznie powsta³a finalna wersja szpitalnej procedury. Ostateczna wersja procedury,
przed wejœciem w ¿ycie powinna byæ uzgodniona ze szpitalnym zespo³em ds. jakoœci celem harmonizacji
z innymi szpitalnymi procedurami oraz zaakceptowana przez dyrektora szpitala.
Wprowadzenie w polskich szpitalach systemów jakoœci, procedur, algorytmów postêpowania
w zakresie dawstwa narz¹dów po nieodwracalnym zatrzymaniu kr¹¿enia to istotny sposób
rozwi¹zywania wci¹¿ najwa¿niejszego problemu medycyny transplantacyjnej, czyli niedoboru narz¹dów
do przeszczepienia. Pobrania narz¹dów od dawców z niebij¹cym sercem pozwoli³y zwiêkszyæ liczbê
pobrañ o 20–30% w Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii.
£ukasz Szemis, Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus
Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa
Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM
127
Resolution CM/Res(2013)56
on the development and optimization
of live kidney donation programmes
(Adopted by the Committee of Ministers on 11 December 2013
at the 1187th meeting of the Ministers’ Deputies)
The Committee of Ministers, in its composition restricted to the representatives of States
Parties to the Convention on the Elaboration of the European Pharmacopoeia.1
Considering that the aim of the Council of Europe is to achieve greater unity between its
member States and that this aim may be pursued, inter alia, by the adoption of common action in the
health field;
Having regard to the Convention on Human Rights and Biomedicine (ETS No. 164) and in
particular to Articles 19 and 20 thereof;
Taking into account Resolution Res(78)29 on the harmonization of legislation of member States
related to removal, grafting and transplantation of human substances, in particular Chapter II
– Removals, graftings and transplantation of substances from living donors, and the final declaration
of the 3rd Conference of European Health Ministers (Paris, 16–17 November 1987);
Having regard to the Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine
concerning the Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin (ETS No. 186), January 2002;
Recalling the Explanatory Report thereof in particular Chapter III – Organ and tissue removal
from living persons, Article 9 – General rule, and its addendum, which states that “the availability
of organs is taken into account in several countries not on a purely individual level but in relation to
the system as a whole.[...] Therefore, transplantation of organs removed from deceased persons
and transplantation of organs removed from living donors, provided the conditions for ensuring
protection of living donors are met, are not to be opposed and rather fulfil a therapeutic need.”
Having regard to the Convention on Action against Trafficking in Human Beings (CETS No. 197);
Recalling its Recommendation Rec(2001)5 on management of organ transplant waiting lists and
waiting times;
Recalling its Recommendation Rec(2004)7 on organ trafficking;
Recalling its Resolution CM/Res(2008)6 on transplantation of kidneys from living donors who are
not genetically related to the recipient and in particular the principles and measures laid down in its
Appendix;
Recalling Directive 2010/53/EU of the European Parliament and of the Council on standards of
quality and safety of human organs intended for transplantation;
Considering the large deficit of kidneys for transplantation compared to demand at present
and in the foreseeable future, even after developing deceased donation to its maximum therapeutic
potential;
Considering that kidney transplantation from live organ donors provides excellent post-transplant
outcomes with better graft and patient survival than that described for recipients of kidneys from
deceased organ donors;
Considering that live kidney donation is a safe procedure, if performed according to recognized
international standards, in terms of donor evaluation, selection and donor care;
Considering that the authorization for transplantation of a kidney donated by a live donor, whether
or not genetically related to the recipient, is a matter to be regulated by the national laws
of individual States;
Recommends to the governments of States Parties to the Convention:
i.
to develop and optimize programmes for kidney donation from live donors based on recognized
ethical and professional standards as a better way to pursue self-sufficiency in transplantation;
ii. to ensure that patients with end-stage renal disease (and their relatives) are provided with
information on all available renal replacement therapies, including kidney transplantation from
live donors. Such information should be provided pre-emptively, i.e. before the patient is being treated
with dialysis;
128
iii.
to promote educational activities and professional training on live donor evaluation and selection,
donor surgery and care and follow-up of live kidney donors;
iv. once the option of live kidney transplantation has been implemented, to consider more extensive
use of live kidney donors through the removal of technical barriers, e.g. ABO incompatibility or
positive cross-matching between prospective donors and recipients, in an attempt to cover the
true need for renal transplantation and, as such, to improve ‘quality of life’ and life expectancy
of patients;
v. to take the necessary steps to ensure that live donors have been given appropriate information
as to the purpose and nature of the organ removal, as well as its consequences and risks.
Donors should also be informed of the rights and safeguards prescribed by law for their protection;
in particular, the right to have access to independent advice on such risks by a health professional
with appropriate experience and who is not involved in the specific donor’s organ removal or
subsequent follow-up;
vi. to ensure that live donors have given free, informed and specific consent either in written form
or before an official body. Donors may freely withdraw consent at any time;
vii. to take measures to ensure that no pressure is exerted on live donors, in particular on
vulnerable groups such as persons deprived of their liberty, to make a decision;
viii. to ensure that live donors are properly screened to identify any physical or psycho-social
contraindication. Organ removal should not be carried out if there is a foreseeable substantial
risk to the life or health of the donor;
ix. to avoid putting living renal donors at unnecessary risk perioperatively and post-donation
by taking the necessary measures to ensure their appropriate long-term follow-up after
the donation procedure;
x. to ensure that the use of donated organs does not, as such, give rise to financial gain or
comparable advantages. This does not preclude donors from being reimbursed for loss of income
and for the expenses incurred because of donation, through a transparent and official procedure;
xi. to develop and maintain a national registry where information on both genetically and
non-genetically related live kidney donors and the outcomes after donation, including major
donation-related complications in the short-, mid- and long-term, are appropriately recorded;
xii. to ensure that, when establishing programmes for donation of organs from non-genetically
related living donors, there shall be appropriate legal and administrative frameworks to prevent
any act giving rise to trafficking in human beings and organs.
This resolution is supplemented by an Explanatory Memorandum (document CM(2013)145 add).
1 States concerned: Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark,
Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta,
Montenegro, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Serbia, Slovak Republic, Slovenia, Spain, Sweden,
Switzerland, “the former Yugoslav Republic of Macedonia”, Turkey, Ukraine and United Kingdom.
129
Resolution CM/Res(2013)55 on establishing
procedures for the collection and dissemination
of data on transplantation activities outside
a domestic transplantation system1
(Adopted by the Committee of Ministers on 11 December 2013
at the 1187th meeting of the Ministers’ Deputies)
The Committee of Ministers, in its composition restricted to the representatives of the States
Parties to the Convention on the Elaboration of a European Pharmacopoeia (ETS No. 50),2
Considering that the aim of the Council of Europe is to achieve greater unity between its
member States and that this aim may be pursued, inter alia, by the adoption of common action in the
health field;
Taking into account Resolution Res(78)29 on harmonization of legislation of member States
relating to removal, grafting and transplantation of human substances and the final declaration of
the 3rd Conference of European Health Ministers (Paris, 16–17 November 1987);
Having regard to the Convention for the Protection of Human Rights and Dignity of the Human
Being with regard to the Application of Biology and Medicine: Convention on Human Rights and
Biomedicine (ETS No. 164) and, in particular, to Articles 19 and 20 thereof;
Having regard to the Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine
concerning the Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin (ETS No. 186);
Recalling the Committee of Ministers’ Recommendation Rec(2001)5 on the management
of organ transplant waiting lists and waiting times;
Recalling the Committee of Ministers’ Recommendation Rec(2004)7 on organ trafficking;
Recalling the Convention for the Protection of Individuals with regard to Automatic Processing
of Personal Data (ETS No. 108);
Taking into account the following international studies and documents:
– the Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and Transplant Tourism, adopted in 2008;3
– Joint United Nations/Council of Europe Study on trafficking in organs, tissues and cells,
and trafficking in human beings for the purpose of the removal of organs;4
– the WHO Guiding Principles on Human Cell, Tissue and Organ Transplantation adopted
by the World Health Assembly in May 2010;5
Recognizing that, in facilitating the transplantation of organs in the interest of patients in Europe,
there is a need to protect individual rights and freedoms and to prevent the commercialization of parts
of the human body when retrieving, exchanging and allocating organs;
Considering that:
– there is a worldwide gap between the number of patients waiting for an organ and the
number of organs available, and that this gap is increasing;
– there is large inequality in access to transplantation and healthcare among Council of Europe
member States;
– national legal frameworks vary considerably with regard to transplantation activities, as do
competent authorities in terms of organization, human resources and other resources;
– organs may cross regional or national borders as part of exchange programmes or through
multinational organ-sharing organizations;
Considering the fact that procurement and transplantation activities (including patient follow-up)
are organized in different ways in each member State, making it difficult for some member States
to collect data on illicit transplantation activities performed outside the framework of a domestic
transplantation system;
Acknowledging that such data on illicit transplantation activities performed outside the
framework of a domestic transplantation system would enable each member State to:
– reinforce health safety for patients and improve protection of donors who receive payments
for organs and transplanted patients;
130
– improve the management of information given to patients on waiting lists;
– follow-up on the development of this phenomenon over time;
With the aim of elaborating legislation to prevent illicit activities and to establish a strong legal
framework in order to support regulated cross-border co-operation in the field of organ donation
and transplantation,
Recommends that the governments of States Parties to the Convention:
– adopt procedures and methods for the regular collection of data on patients going abroad
to be transplanted with an organ retrieved as a result of illicit transplantation procedures
performed outside the framework of a domestic transplantation system;
– designate a contact person in charge of data collection on illicit transplantation activities. This
contact person should be based at the existing national transplantation body or, alternatively,
at the ministry of health in those member States where a national transplantation body does
not exist or is not in charge of following-up on transplantation activities;
– develop and implement an appropriate tool for data collection on illicit transplantation
activities or use the model questionnaire or any other tool provided in the appendices of the
Council of Europe Guide to the quality and safety of organs for transplantation6 in its existing
version at the date of adoption of this resolution or in subsequently amended versions;
– ensure the contact person disseminates data-collection tools to transplantation centers;
– ensure the regular collection of data on illicit transplantation activities and the compilation of
results;
– communicate the results to the Secretariat of the European Committee on Organ
Transplantation (Partial Agreement) (CD-P-TO) of the Council of Europe with a view to
analyzing and discussing such results within the CD-P-TO and informing member States.
1 When this resolution was adopted:
– in accordance with Article 10.2.c of the Rules of Procedure of the Ministers' Deputies, the Representatives
of Germany and Romania reserved the right of their governments to comply with it or not.
2 Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France,
Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Montenegro, Netherlands,
Norway, Poland, Portugal, Romania, Serbia, Slovak Republic, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, “the former Yugoslav
Republic of Macedonia”, Turkey, Ukraine and United Kingdom.
3 Adopted at the International Summit on Transplant Tourism and Organ Trafficking organised by the Transplantation
Society and the International Society of Nephrology, Istanbul, Turkey, 30 April-2 May 2008. Available at
http://www.edqm.eu/medias/fichiers/The_Declaration_of_Istanbul.pdf (last accessed 10/04/2013).
4 Available at www.coe.int/t/dghl/monitoring/trafficking/Docs/News/OrganTrafficking_study.pdf (last accessed
10/04/2013).
5 Available at http://www.who.int/transplantation/TxGP08-en.pdf (last accessed 10/04/2013).
6 Available at www.edqm.eu/en/EDQM-Publications-Blood-TransfusionOrgan-Transplantation-Guides-1131.html
131
Kalendarium 2014
8th International Transplant Infectious Disease Conference (TID 2014)
Barcelona, 9 maja 2014 r.
II Konferencja naukowo-szkoleniowa
Przeszczepianie narz¹dów unaczynionych.
Transplantacja nerki i trzustki.
Program ¯ywy Dawca Nerki w CSK MSW w Warszawie
Warszawa, 23 maja 2014 r.
XVII Konferencja Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego
Miko³ajki, 29–31 maja 2014 r.
51st ERA-EDTA Congress
(ERA-European Renal Association EDTA-European Dialysis & Transplant Association)
Amsterdam, 31 maja – 3 czerwca 2014 r.
2014 Joint International Congress of ILTS, ELITA & LICAGE
Londyn, 4–7 czerwca 2014 r.
2014 World Transplant Congress
San Francisco, 26–31 lipca 2014 r.
8. Mistrzostwa Europy dla Osób po Transplantacji i Dializowanych
Kraków, 16–23 sierpnia 2014 r.
8th ELITA ELTR Meeting in collaboration with LICAGE
Praga, 18–19 wrzeœnia 2014 r.
XI Sympozjum Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego
Poznañ, 26–27 wrzeœnia 2014 r.
2014 European Organ Donation Congress, 25th EDTCO
Budapeszt, 2–5 paŸdziernika 2014 r.
1st European Cardio Thoracic Transplant Association Meeting
Budapeszt, 3–4 paŸdziernika 2014 r.
International Conference on LIVING DONATION – High Quality Practices
Barcelona, 6–7 listopada 2014 r.
3rd ESOT and AST Joint Meeting
Madryt, 17–19 paŸdziernika 2014 r.
Sympozjum „Postêpy w immunosupresji w przeszczepianiu narz¹dów unaczynionych”
Kraków, Teatr S³owackiego, 12–13 grudnia 2014 r.
132