Geografia w sprawdzianach 4
Transkrypt
Geografia w sprawdzianach 4
Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Grażyna Wnuk, Zofia Wojtkowicz GEOGRAFIA LUDNOŚCI I OSADNICTWA Sprawdzian wiadomości i umiejętności geograficznych ucznia gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej „GEOGRAFIA W SPRAWDZIANACH” ZESZYT 4 Toruń 2008 1 Redaktor Antoni Stark Redakcja techniczna Zdzisław Nyca Recenzja Józef Brokos – Nadróż k. Rypina © Copyright by Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Toruń 2008 ISBN 978-83-7352-180-3 Wydanie I Wydawca Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Oddział w Toruniu 87-100 Toruń, ul. PCK 9/2, tel./fax (056) 622 52 71, (056) 622 43 09 e-mail: [email protected] http://www.sop.torun.pl 2 Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I. Geografia ludności i osadnictwa w Podstawie programowej kształcenia ogólnego na kolejnych etapach edukacyjnych. . . . . . . . . 6 II. Geografia ludności i osadnictwa na egzaminach zewnętrznych . . 7 1. Gimnazjum – egzamin z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2. Szkoła ponadgimnazjalna – egzamin maturalny . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 III. Wykaz terminów z zakresu geografii ludności i osadnictwa w treściach kształcenia w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 IV. Sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia z zakresu geografii ludności i osadnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1. Plan testu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kartoteka testu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia z zakresu geografii ludności i osadnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Model odpowiedzi i kryteria zaliczenia zadań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Omówienie wyników sprawdzianu – propozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 23 27 44 50 V. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 3 4 WSTĘP Przedstawiony materiał metodyczny ma za zadanie ukazać wymagania z zakresu geografii ludności i osadnictwa stawiane uczniom po zakończeniu kształcenia w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej, zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego oraz Standardami wymagań egzaminacyjnych. W opracowaniu zamieszczono wykaz terminów jakimi powinien posługiwać się uczeń z geografii ludności i osadnictwa w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej. Publikacja zawiera przykłady zadań reprezentujących omawiane treści w arkuszach egzaminu gimnazjalnego z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych oraz egzaminu maturalnego z geografii. Nauczyciel znajdzie tu przede wszystkim sprawdzian osiągnięć ucznia dotyczący omawianego działu geografii oraz przykład analizy ilościowej i jakościowej wyników sprawdzania. Prezentowany sprawdzian jest testem formalnym, co oznacza że został poddany standaryzacji, czyli przeprowadzono go w wybranych grupach uczniów, co pozwoliło na jego ulepszenie. Niniejsza publikacja ma za zadanie ułatwić nauczycielowi przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych z geografii ludności i osadnictwa. Poszczególne zadania można też wykorzystywać do sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów w trakcie kształcenia lub do opracowania własnego sprawdzianu kontrolującego wiedzę i umiejętności ucznia z geografii ludności i osadnictwa. Zadania przeznaczone dla liceum – poziom podstawowy oznaczono gwiazdką „*”, natomiast zadania najtrudniejsze skierowane głównie do uczniów liceum uczących się na poziomie rozszerzonym oznaczono dwoma gwiazdkami „**”. Zadania bez oznakowania powinni rozwiązać uczniowie już w gimnazjum. Sukces ucznia na każdej lekcji oraz na egzaminach zewnętrznych: gimnazjalnym i egzaminie maturalnym z geografii jest również sukcesem nauczyciela. Życzymy Państwu osiągania satysfakcjonujących wyników w pracy dydaktycznej. Autorki 5 I. GEOGRAFIA LUDNOŚCI I OSADNICTWA W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO NA KOLEJNYCH ETAPACH EDUKACYJNYCH Uczeń zaczyna się uczyć geografii ludności i osadnictwa od szkoły podstawowej. Nauka polega tu na obserwacji życia i zajęć ludności w bliskim otoczeniu, czego wynikiem jest dostrzeganie zależności występujących między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka. Uczeń poszerza wiedzę na kolejnych etapach edukacyjnych, na których również doskonali umiejętności, co ma odbicie w osiągnięciach określonych przez Podstawę programową kształcenia ogólnego. Etap edukacyjny Treści kształcenia II – szkoła podstawowa Warunki życia ludzi w najbliższym przyroda otoczeniu. Zależność życia ludzi od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych Osiągnięcia ucznia Dostrzeganie zależności między czynnikami środowiska przyrodniczego i kulturowego. Dostrzeganie wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze. III – gimnazjum geografia Interakcja Ziemia - człowiek. Gromadzenie, interpretowanie i prePotencjał naturalny, ludnościowy, zentowanie wiedzy geograficznej. Ocenianie w kategoriach geograficznych gospodarczy i kulturowy Polski działalności gospodarczej, społecznej i politycznej oraz działań własnych. Przewidywanie zmian w przyrodzie i w działaniach ludzi na podstawie uzyskanych informacji. IV – szkoła ponadgimnazjalna geografia – zakres podstawowy Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi. Problemy demograficzne społeczeństw (ze szczególnym uwzględnieniem Polski). Współczesne migracje ludności. Procesy przekształcania sieci osadniczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie się terenów wiejskich itp.) 6 Rozszerzenie wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu człowiek - środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów przestrzennych. Selekcjonowanie, porządkowanie, analizowanie i interpretowanie informacji o stanie i zmianach środowiska geograficznego oraz sytuacji społecznej, politycznej i ekonomicznej. Etap edukacyjny IV – szkoła ponadgimnazjalna geografia – zakres rozszerzony Treści kształcenia Osiągnięcia ucznia System społeczno-gospodarczy świata (w tym Polski): • ludność: – zmiany liczby ludności świata i poszczególnych regionów, – czynniki zmian liczby ludności, – struktury demograficzne oraz ich ewolucja, fazy rozwoju demograficznego, – zróżnicowanie ludności: rasowe, etniczne, językowe, religijne, kulturowe. Pogłębienie i usystematyzowanie wiedzy geograficznej w zakresie wymienionych treści nauczania umożliwiających przystąpienie do egzaminu maturalnego z geografii i podjęcie studiów. Wykorzystywanie wiedzy geograficznej do: • wyjaśniania przyczyn i konsekwencji procesów i zjawisk geograficznych oraz ich zróżnicowania, • wyrażania opinii i uzasadniania punktu widzenia wobec różnych kwestii społecznych, gospodarczych i środowiskowych, • konstruowania schematów (modeli) obrazujących różne typy związków między zjawiskami (przyrodniczymi, ekonomicznymi, społecznymi i kulturowymi). II. GEOGRAFIA LUDNOŚCI I OSADNICTWA NA EGZAMINACH ZEWNĘTRZNYCH 1. Gimnazjum – egzamin z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych Analiza arkuszy egzaminacyjnych z lat 2001–2007 sprowadza się do wniosku, że geografia ludności i osadnictwa nie była dotąd sprawdzana na gimnazjalnych egzaminach zewnętrznych z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Zadania z tego działu występowały natomiast na egzaminach próbnych, w kilku okręgowych komisjach egzaminacyjnych. Poniżej podano przykłady zadań oraz dokonano ich analizy pod kątem sprawdzanych osiągnięć ucznia. 7 A. Przykłady zadań Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych – październik 2001 CKE (próba ogólnopolska) Informacje do zadań 1–2 Powierzchnia i liczba ludności wybranych krajów afrykańskich (1998 r.) Kraj Powierzchnia w tys. km2 Liczba ludności w tys. Angola 1246,7 11 569 Czad 1284,0 6 702 Mali 1240,2 11 480 Niger 1267,0 9 788 Zadanie 1 (0–1) Które zdanie o krajach z tabeli jest prawdziwe? A. Liczba ludności jest wprost proporcjonalna do powierzchni kraju. B. Im większa powierzchnia kraju, tym większa liczba ludności. C. Kraj o największej powierzchni ma najmniejszą liczbę ludności. D. Kraj o największej liczbie ludności ma najmniejszą powierzchnię. Zadanie 2 (0–1) W którym z wymienionych w tabeli krajów gęstość zaludnienia (na 1 km2) jest najmniejsza? A. w Angoli B. w Czadzie C. w Mali D. w Nigrze Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych – woj. dolnośląskie 2003 Zadania zamknięte Tabela (str. 8) przedstawia wybrane dane krajów Unii Europejskiej i Polski w 2000 roku. Korzystając z danych w tabeli rozwiąż zadania 1, 2 i 3. 8 Zadanie 1 (0–1) Wybierz zestaw, w którym kraje uporządkowano rosnąco według liczby ludności. A. Niemcy, Wielka Brytania, PKB na 1 Powierzchnia Ludność Kraj Grecja, Austria w tys. km2 w tys. mieszkańca w USD B. Włochy, Francja, Austria 83,9 8 211 23 330 Wielka Brytania, Hiszpania Belgia 30,5 10 161 22 125 C. Belgia, Holandia, Dania 43,1 5 340 30 416 Grecja, Portugalia Finlandia 338,1 5 175 23 534 Francja 551,5 58 890 21 814 D. Luksemburg, Irlandia, Grecja 132,0 10 626 10 564 Finlandia, Dania. Zadanie 2 (0–1) W którym z wymienionych krajów średnia gęstość zaludnienia przekracza 100 osób na 1 km2? A. Portugalia B. Austria C. Grecja D. Hiszpania. Hiszpania 506,0 39 470 13 966 Holandia 41,5 15 860 22 949 Irlandia 70,3 3 790 24 756 Luksemburg 2,6 431 31 080 Niemcy 357,0 82 020 22 622 Portugalia 92,0 10 010 10 460 Szwecja 450,0 8 870 25 617 Wielka Brytania 244,1 58 830 23 772 Włochy 301,3 57 298 18 635 Polska 312,7 38 646 4 078 Źródło: Rocznik Statystyczny 2001, GUS Warszawa. Zadanie 3 (0–1) W którym z wymienionych krajów dochód na 1 mieszkańca jest ponad siedmiokrotnie większy niż w Polsce? A. Niemcy B. Szwecja C. Irlandia D. Dania. Zadanie 17 (0–1) Wraz z rozwojem gospodarczym kraju zmienia się struktura zatrudnienia (tj. udział liczby zatrudnionych w danym sektorze gospodarki w stosunku do liczby pracujących). Który diagram przedstawia strukturę zatrudnienia w kraju o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego? 9 Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych – OKE Kraków 2005 Zadanie 3 (0-1) W trakcie wędrówki po krajach Europy uczniowie zaobserwowali przedstawicieli różnych ras ludzkich. Wielu z nich to mieszańcy rasy białej i czarnej. Nazywamy ich: A. Metysami B. Europeidami C. Negroidami D. Mulatami. Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych – woj. dolnośląskie 2005 Informacje do zadań 17–18 Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo odznaczają się dużym udziałem usług i małym udziałem rolnictwa w strukturze zatrudnienia ludności. Na wykresie przedstawiono strukturę zatrudnienia ludności czterech państw: I, II, III, i IV (wyrażoną w procentach ogółu ludności zatrudnionej w gospodarce danego państwa). Zadanie 17 (0–1) Które z państw ma najwyżej rozwiniętą gospodarkę? A. I B. II C. III D. IV Zadanie 18 (0–1) Z analizy wykresu wynika, że w państwie II: A. gospodarka ogółem zatrudnia tyle samo ludzi co w państwie III. B. gospodarka ogółem zatrudnia mniej ludzi niż w państwie III. C. w rolnictwie pracuje więcej osób niż w państwie IV. D. więcej ludzi jest zatrudnionych w rolnictwie niż w usługach. 10 Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych – woj. śląskie 2006 Zadanie 4 (0–1) Wybierz zestaw zjawisk tworzących związek przyczynowo-skutkowy charakterystyczny dla wielu krajów Afryki: A. Niski poziom wykształcenia – choroby – głód B. Głód – choroby – wysoka śmiertelność C. Wysoka śmiertelność – choroby – analfabetyzm D. Choroby – wysoka śmiertelność – głód. B. Osiągnięcia ucznia sprawdzane na egzaminie gimnazjalnym Osiągnięcia ucznia sprawdzane w zadaniach próbnego egzaminu gimnazjalnego z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych z geografii ludności i osadnictwa w latach 2001–2007. Egzamin gimnazjalny (miesiąc rok) Październik 2001 – próba ogólnopolska Województwo dolnośląskie 2003 Uczeń: Sprawdzane osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: 1 Porównuje dane dotyczące ludności Interpretuje wiedzę geograficzną II 1 c – odczytuje informacje przedstawione w formie tabeli 2 Szacuje (oblicza gęstość zaludnienia) Porównuje dane dotyczące ludności II 2 d –przetwarza informacje 1 Porównuje dane dotyczące ludności Porównuje dane dotyczące ludności II 1 c – odczytuje informacje przedstawione w formie tabeli 2 Szacuje (oblicza gęstość zaludnienia) Porównuje dane dotyczące ludności II 2 d – przetwarza informacje 3 Wykorzystuje obliczenia matematyczne do szacowania PKB/mieszkańca Porównuje dane dotyczące ludności II 2 d – przetwarza informacje 17 Rozpoznaje diagram obra- Interpretuje wiedzę geograficzną zujący strukturę zatrudnienia w kraju wysoko gospodarczo rozwiniętym II 2 d – przetwarza informacje Nr zad. Sprawdzana czynność Sprawdzane osiągnięcie ze Standardów wymagań egzaminacyjnych Uczeń: 11 Egzamin gimnazjalny (miesiąc rok) Nr zad. Sprawdzana czynność Uczeń: Sprawdzane osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: Sprawdzane osiągnięcie ze Standardów wymagań egzaminacyjnych Uczeń: Interpretuje wiedzę geograficzną I 1 – stosuje terminy przyrodnicze OKE Kraków 2005 3 Zna termin określający mieszańca rasy białej i czarnej Województwo dolnośląskie 2005 17 Rozpoznaje diagram obra- Porównuje dane zujący strukturę zatruddotyczące ludności nienia w kraju wysoko gospodarczo rozwiniętym II 2 d – przetwarza informacje 18 Porównuje informacje zapisane w diagramie słupkowym Porównuje dane dotyczące ludności II 2 d – przetwarza informacje 4 Układa ciąg przyczynowo-skutkowy prowadzący do wysokiego wskaźnika śmiertelności w Afryce Interpretuje wiedzę geograficzną III 4 a – łączy zdarzenia w ciągi przemian Województwo śląskie 2006 2. Szkoła ponadgimnazjalna – egzamin maturalny A. Przykłady zadań Geografia ludności i osadnictwa jest systematycznie sprawdzana na egzaminie maturalnym z geografii. W arkuszach egzaminacyjnych znajduje się od trzech do sześciu zadań z geografii ludności i osadnictwa, co stanowi odpowiednio od 10 do 20% ogólnej ilości zadań znajdujących się w arkuszu. W niniejszym opracowaniu zamieszczono przykłady zadań z tego działu znajdujące się w arkuszach egzaminacyjnych sesji wiosennej (maj) z lat 2005–2007. 12 Egzamin maturalny maj 2005 – arkusz I Zadanie 22 (4 pkt) Wymienione regiony świata: Gobi, Jawa, Grenlandia, Nizina Chińska, Himalaje, Riwiera Francuska podziel na dwie grupy według kryterium gęstości zaludnienia. Do każdego regionu dobierz (z niżej podanych) właściwa barierę lub atrakcję osadniczą, wpisując numer, którą ją oznaczono. Bariery osadnicze: 1. wodna; 2. grawitacyjna; 3. termiczna Atrakcje osadnicze: 4. żyzne gleby powulkaniczne; 5. żyzne gleby mady; 6. dogodny klimat podzwrotnikowy (śródziemnomorski) Regiony o dużej koncentracji ludności: Atrakcje osadnicze: .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... Regiony o małej koncentracji ludności: Bariery osadnicze: .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... Egzamin maturalny maj 2005 – arkusz II Zadanie 51 (3 pkt) W tabeli zamieszczono dane dotyczące Liczba Przyrost Saldo ludności województwa małopolskiego w ludności w tys. naturalny w ‰ migracji w ‰ roku 2000. Korzystając z tabeli, wykonaj 3 216 1,3 -0,5 zadania. Zapisz obliczenia. a) Oblicz, o ile osób zwiększyła się liczba ludności województwa małopolskiego w 2000 roku w wyniku przyrostu naturalnego. ................................................................ b) Oblicz, o ile więcej osób wyjechało niż przybyło do województwa małopolskiego w 2000 roku. ................................................................ c) Oblicz przyrost rzeczywisty ludności województwa małopolskiego w roku 2000. Podaj, czy liczba mieszkańców zwiększyła się czy zmniejszyła i o ile osób. 13 ................................................................ ................................................................ Zadanie 55 (2 pkt) Schemat przedstawia strukturę aglomeracji miejskiej w kraju wysoko rozwiniętym. Przeprowadź analizę migracji ludności w obrębie aglomeracji. Wpisz w wykropkowane miejsca literę, oznaczająca strefę, w której obserwuje się: a) odpływ ludności zamożniejszej i napływ na jej miejsce ludności biednej . . . . . . . . , b) napływ ludności zamożnej . . . . . . . . . Egzamin maturalny – maj 2006 – arkusz I Zadanie 18 (2 pkt) Oznacz zdania prawdziwe literą P, a zdania fałszywe literą F. 1. Na strukturę wieku i płci ludności Polski wywarła wpływ II wojna światowa ........ . 2. Urodzeni w II połowie lat 60. należą do wyżu demograficznego . . . . . . . . . 3. W strukturze ludności Polski najwyższy udział ma ludność w wieku produkcyjnym . . . . . . . . . 4. W przedziale wieku 45−50 lat występuje wyższy poziom zgonów kobiet niż mężczyzn . . . . . . . . . 14 Egzamin maturalny – maj 2006 – arkusz II Zadanie 46 (2 pkt) Na wykresie przedstawiono przyrost naturalny ludności Polski w okresie 1946–2006. a) Napisz, który z wyróżnionych na wykresie roczników: 1955, 1970, 1983, 2001 należy do wyżu kompensacyjnego. ................. . b) Korzystając z wykresu, sformułuj dwa wnioski odnoszące się do kształtowania się przyrostu naturalnego ludności Polski w latach 1946–2006. ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ Zadanie 47 (2 pkt) Na mapie przedstawiono rozmieszczenie wybranych rodzin grup językowych w Europie. a) Napisz, która z grup krajów oznaczonych na mapie sygnaturami A, B, C nie należy do rodziny języków indoeuropejskich . . . . . . . . . . . . . . b) Spośród krajów oznaczonych na mapie cyframi od 1 do 4 jeden należy do innej grupy językowej niż pozostałe, Podaj nazwę tego kraju. .............................. 15 Zadanie 48 (2 pkt) Zadanie wykonaj, korzystając z załączonego tekstu i piramidy wieku ludności Chin. Politykę obniżania przyrostu naturalnego rządy Chin prowadzą od lat 50. XX wieku. Na początku lat 80. przepisy dotyczące kontroli urodzeń jeszcze zaostrzono, wprowadzając zasadę jednego dziecka w rodzinie. Chcąc ograniczyć liczbę potomstwa, przesunięto wiek zawierania małżeństw, wprowadzono bodźce ekonomiczne w postaci premii gotówkowych, szybszego przydziału mieszkań, dłuższego urlopu macierzyńskiego, lepszej opieki medycznej dla jednego dziecka. Powyższe zachęty okazały się wystarczające w mieście (tam przyrost wyraźnie się obniżył), ale nie na wsi, gdzie mieszka 2/3 ludności. Na przeszkodzie stoi mentalność wieśniaków, preferujących liczne rodziny i posiadanie potomków płci męskiej. Kontrola urodzeń w połączeniu z mentalnością społeczeństwa powoduje, że deformacja w strukturze wieku i płci narasta. Np. proporcja zgonów noworodków płci męskiej i żeńskiej kształtuje się w Chinach jak 0,7 do 1. Jest to niewątPiramida płci i wieku Chin w 2001 r. pliwie skutek drastycznych rozwiązań podejmowanych przez rodziców. Widząc niekorzystne symptomy swej polityki, rząd zaczął nieśmiało zezwalać na posiadanie dwojga dzieci w przypadku małżeństw jedynaków. Podaj dwie cechy ludności Chin, które odzwierciedlają politykę demograficzną tego kraju. .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... 16 Zadanie 49 (2 pkt) Wśród demografów na świecie przeważa przekonanie, że polityka demograficzna Chin, pomimo znacznego obniżenia przyrostu naturalnego, nie powinna być naśladowana przez kraje przeżywające eksplozję demograficzną. Przedstaw trzy argumenty uzasadniające tę tezę. .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... Egzamin maturalny 2007 r. – poziom podstawowy Zadanie 24 (2 pkt) Na mapie przedstawiono gęstość zaludnienia w Polsce według województw w 2004 roku. Opisy zawarte w tabeli odnoszą się tylko do trzech województw spośród zaznaczonych na mapie literami od A do D. Uzupełnij tabelę, przyporządkowując każdemu z opisów nazwę odpowiadającego mu województwa. Zapisz litery, którymi województwa oznaczono na mapie. Opis czynników wpływających na gęstość zaludnienia Nazwa województwa Litera, którą oznaczono województwo na mapie Dodatnie saldo migracji wewnętrznych wynikające z dynamicznego rozwoju aglomeracji koncentrującej usługi; duży napływ kapitału zagranicznego Mało urodzajne gleby, małe zasoby surowców mineralnych, najwyższy wskaźnik lesistości w Polsce Duże rozdrobnienie gospodarstw i przeludnienie wsi uwarunkowane historycznie (uwłaszczenie chłopów oraz słaby rozwój przemysłu w zaborze austriackim), wysoki przyrost naturalny na tle kraju 17 Egzamin maturalny maj 2007 r. – poziom podstawowy Zadanie 25 (1 pkt) Wykres przedstawia fazy rozwoju demograficznego ludności. Przyporządkuj do podanych poniżej faz rozwoju demograficznego odpowiednią tendencję kształtowania się liczby ludności. II faza – . . . . . . . . . III faza – . . . . . . . . . I faza – . . . . . . . . . Tendencje kształtowania się liczby ludności: A. Stabilizacja lub regres liczby ludności B. Gwałtowny wzrost liczby ludności (eksplozja demograficzna) C. Niewielki wzrost liczby ludności D. Gwałtowny spadek liczby urodzeń, pod koniec fazy stabilizacja liczby zgonów. Egzamin maturalny maj 2007 r. – poziom rozszerzony Zadanie 24 (2 pkt) Na podstawie opisów rozpoznaj mniejszości narodowe żyjące w Polsce i wpisz do tabeli ich nazwy. Opis Liczą w Polsce około 200-300 tys. osób. Zamieszkują głownie południowo-wschodnie i północne obszary Polski. Język ich narodu należy do grupy języków słowiańskich. Jedyna mniejszość narodowa, która ma swoich przedstawicieli w parlamencie od 1990 roku. Największe skupisko tej ludności występuje obecnie na obszarze województwa opolskiego. Stanowią najliczniejszą mniejszość narodową na Podlasiu. Większość przedstawicieli jest wyznania prawosławnego. Są jedyną mniejszością narodową w Polsce, która na obszarze kilku gmin stanowi większość mieszkańców. Około 80% przedstawicieli tej mniejszości skupia się na północnym wschodzie kraju. Pozostali zamieszkują głownie na północy Polski. Większość tej mniejszości narodowej jest wyznania rzymskokatolickiego. 18 Mniejszość narodowa w Polsce B. Osiągnięcia ucznia sprawdzane na egzaminie maturalnym Osiągnięcia ucznia sprawdzane w załączonych zadaniach egzaminu maturalnego z geografii ludności i osadnictwa w latach 2005–2007 Rok egzaminu (sesja wiosenna – maj) Nr zad. Uczeń: Sprawdzane osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: Sprawdzane osiągnięcie ze Standardów wymagań egzaminacyjnych Zdający: Sprawdzana czynność 2005 – arkusz I 22 Porządkuje regiony pod względem gęstości zaludnienia i wybiera przyczyny różnic w gęstości zaludnienia Selekcjonuje, porządkuje i interpretuje informacje o stanie i zmianach w sytuacji społecznej I - Wiadomości i rozumienie. Zna fakty: przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi 2005 – arkusz II 51 Oblicza przyrost naturalny oraz przyrost rzeczywisty w wybranym województwie Pogłębia i systematyzuje wiedzę geograficzną II - Korzystanie z informacji. Przetwarza informacje 55 Zna kierunki przemieszczania się ludności w obrębie aglomeracji w kraju wysoko gospodarczo rozwiniętym Pogłębia i systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie Zna fakty: ludność 2006 – arkusz I 18 Analizuje i wyciąga wnioski z piramidy płci i wieku Selekcjonuje, porządkuje i interpretuje informacje o stanie i zmianach w sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji: przedstawia procesy na przykładzie wskazanego obszaru, korzystając z podanych źródeł informacji geograficznej 2006 – arkusz II 46 Odczytuje wykres przyrostu naturalnego i formułuje wnioski dotyczące kształtowania się przyrostu naturalnego Wykorzystuje wiedzę II - Korzystanie geograficzną do wyjaś- z informacji. niania przyczyn i kon- Przetwarza informacje sekwencji procesów demograficznych oraz ich zróżnicowania 47 Zna rozmieszczenie rodzin i grup językowych w Europie Pogłębia i systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie Zna fakty: ludność 19 2006 – arkusz II cd. 2007 – poziom podstawowy 2007 – poziom rozszerzony 48 Podaje na podstawie piramidy wieku i tekstu źródłowego cechy dotyczące ludności Chin Wykorzystuje wiedzę II - Korzystanie geograficzną do wyjaś- z informacji. niania przyczyn i kon- Przetwarza informacje sekwencji procesów demograficznych oraz ich zróżnicowania 49 Przedstawia argumenty przemawiające przeciwko polityce demograficznej Chin Wykorzystuje wiedzę geograficzną do wyjaśniania przyczyn i konsekwencji procesów geograficznych oraz ich zróżnicowania III - Tworzenie informacji. Ocenia problemy w różnych skalach przestrzennych i czasowych 24 Rozpoznaje województwa na podstawie czynników wpływających na ich gęstość zaludnienia Selekcjonuje, porządkuje i interpretuje informacje o stanie i zmianach w sytuacji społecznej I - Zna fakty: przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi 25 Odczytuje wykres faz rozwoju demograficznego ludności Interpretuje informacje II - Korzystanie o stanie i zmianach w z informacji: sytuacji społecznej Odczytuje, selekcjonuje porównuje informacje 24 Rozpoznaje na podstawie opisu mniejszości narodowe Polski Pogłębia i usystematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie Zna fakty: ludność III. WYKAZ TERMINÓW Z ZAKRESU GEOGRAFII LUDNOŚCI I OSADNICTWA W TREŚCIACH KSZTAŁCENIA W GIMNAZJUM I SZKOLE PONADGIMNAZJALNEJ Poniżej podano wykaz terminów związanych z geografią ludności i osadnictwa, najczęściej stosowanych na kolejnych etapach kształcenia: w gimnazjum, w szkole ponadgimnazjalnej – zakres podstawowy i szkole ponadgimnazjalnej – zakres rozszerzony. Gimnazjum: • aglomeracja • bezrobotny • demografia • eksplozja demograficzna • emigracja 20 • gęstość zaludnienia • imigracja • konurbacja • kraj imigracyjny • miasto • przyrost naturalny • przyrost rzeczywisty • rasa • religia • struktura zatrudnienia ludności • urbanizacja • wieś • wskaźnik urbanizacji Szkoła ponadgimnazjalna – zakres podstawowy • aglomeracja monocentryczna • aglomeracja policentryczna • bariery rozmieszczenia ludności • deglomeracja • deportacja • ewakuacja • fazy rozwoju ludności • kompensacyjny przyrost ludności • megalopolis • rasa • reemigracja • region metropolitalny • repatriacja • reurbanizacja • saldo migracji • semiurbanizacja • spis powszechny • suburbia • suburbanizacja • struktura ludności (płci, wieku, społeczno-zawodowa itp.) • współczynnik feminizacji (maskulinizacji) • wyznanie 21 Szkoła ponadgimnazjalna – zakres rozszerzony • determinizm geograficzny • dezurbanizacja • fawele • język ojczysty • nadurbanizacja • nihilizm geograficzny • posybilizm geograficzny • prognoza demograficzna • racjonalizm geograficzny • rodzina językowa • slumsy • stopa bezrobocia • stopa przyrostu naturalnego (urodzeń, zgonów) IV. SPRAWDZIAN WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI UCZNIA Z ZAKRESU GEOGRAFII LUDNOŚCI I OSADNICTWA 1. Plan testu Nr Numer zadań1 Treści 1 Liczba ludności świata i Polski 1A**, 1B, 2 2 Struktura rasowa, narodowościowa i religijna ludności 3, 4*, 5**, 6**, 7* 3 Rozmieszczenie ludności, gęstość zaludnienia 8A, 8B*, 9* 4 Zmiany liczby ludności świata, przyrost naturalny i rzeczywisty 10, 11, 12*, 13* 5 Struktura biologiczna i społeczno- zawodowa ludności, bezrobocie 14, 15**, 16, 17**, 18* 6 Migracje ludności 19** 7 Urbanizacja 20, 21*, 22* 8 Osadnictwo 23*, 24, 25** 9 Warunki bytu ludności 26*, 27*, 28**, 29** 10 Terminy z zakresu demografii i osadnictwa 30 1. Zadania dla zakresu podstawowego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono „*”, natomiast zadania dla zakresu rozszerzonego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono dwoma gwiazdkami „**”. 22 2. Kartoteka testu Nr zad.2 Sprawdzana czynność Osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: Standard wymagań egzaminacyjnych Zdający: 1 A. **Wymienia źródła informacji Gromadzi wiedzę o liczbie i strukturze ludności geograficzną B. Zna (pamięta) w przybliżeniu liczbę ludności Polski III - Wskazywanie faktów - wyodrębnia z kontekstu dany fakt 2 Rozpoznaje na mapie największe Interpretuje państwa świata wiedzę geograficzną III - Wskazywanie faktów - wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko 3 Przyporządkowuje dane dotyczące ludności do wykresu kołowego Interpretuje wiedzę geograficzną II - Wyszukiwanie i stosowanie informacji - odczytuje informacje przedstawione w formie wykresu 4* Rozpoznaje korzystając z mapy zasięgi występowania wybranych wyznań Gromadzi, interpretuje wiedzę geograficzną III - Wskazywanie faktów - wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko 5** Interpretuje wykres ras, narodowości i religii. Wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ras ludności w Ameryce Północnej Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Systematyzuje wiedzę geograficzną II - Korzystanie z informacji - odczytuje informacje przedstawione w postaci wykresu oraz wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych procesów 6** Przyporządkowuje rasy, religie i języki do określonych państw Systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie wykazuje się znajomością zróżnicowania ras, religii i języków na świecie 7* Rozpoznaje i podaje przyczyny rozmieszczenia mniejszości narodowych Polsce Systematyzuje wiedzę geograficzną II - Korzystanie z informacji - odczytuje informacje przedstawione w postaci mapy oraz wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych procesów 8 A. Oblicza gęstość zaludnienia Interpretuje B. *Wyjaśnia przyczyny zróżni- wiedzę geograficzną cowania gęstości zaludnienia III - Wskazywanie i opisywanie zależności przyczynowo-skutkowych - wskazuje prawidłowości w procesach 2. Zadania dla zakresu podstawowego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono „*”, natomiast zadania dla zakresu rozszerzonego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono dwoma gwiazdkami „**”. 23 Nr zad.2 Sprawdzana czynność Osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: Standard wymagań egzaminacyjnych Zdający: 9* Przyporządkowuje państwom odpowiadającą im gęstość zaludnienia oraz określa czynniki wpływające na gęstość zaludnienia państw Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej I - Wiadomości i rozumienie - wykazuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na świecie 10 Formułuje współzależność zachodzącą między poziomem rozwoju gospodarczego a wielkością przyrostu naturalnego Przewiduje zmiany w przyrodzie i w działaniach ludzi na podstawie uzyskanych informacji III - Wskazywanie i opisywanie zależności przyczynowo-skutkowych - wskazuje prawidłowości w procesach 11 Porównuje i interpretuje dane dotyczące przyrostu naturalnego, salda migracji i przyrostu rzeczywistego Gromadzi, interpretuje wiedzę geograficzną II - Wyszukiwanie i stosowanie informacji - odczytuje informacje przedstawione w formie tabeli 12* Oblicza przyrost naturalny, saldo Korzysta ze źródeł informacji migracji i przyrost rzeczywisty geograficznej w liczbach i w promilach II - Korzystanie z informacji wykorzystuje własną wiedzę i podane informacje do wykonywania obliczeń demograficznych 13* Odczytuje informacje na podstawie wykresu ruchu naturalnego ludności. Porównuje wykres ruchu naturalnego ludności z wykresem faz rozwoju demograficznego i określa na tej podstawie fazę rozwoju społeczeństwa. Prognozuje zmiany w przyroście naturalnym ludności Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji odczytuje i porównuje informacje przedstawione w postaci wykresu 14 Odczytuje i wyciąga wnioski z analizy piramidy wieku i płci ludności Interpretuje wiedzę geograficzną II - Wyszukiwanie i stosowanie informacji - odczytuje informacje przedstawione w formie wykresu Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji - odczytuje informacje przedstawione w postaci wykresu oraz wyjaśnia przyczyny zjawisk demograficznych 15** Wyciąga wnioski z analizy wykresu - piramidy płci i wieku oraz wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych różnic 24 Nr zad.2 Sprawdzana czynność Osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: 16 Porównuje i wyciąga wnioski z analizy wykresu obrazującego strukturę zatrudnienia ludności Standard wymagań egzaminacyjnych Zdający: Gromadzi, interpretuje wiedzę geograficzną II - Wyszukiwanie i stosowanie informacji - odczytuje informacje przedstawione w formie wykresu 17** Oblicza współczynnik feminizacji. Wybiera spośród podanych miasto o największym współczynniku feminizacji i wyjaśnia przyczyny Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji wykorzystuje własną wiedzę i podane informacje do wykonywania prostych obliczeń demograficznych, wyjaśnia przyczyny zjawisk demograficznych 18* Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji wykorzystuje własną wiedzę i podane informacje do ułożenia ciągu przyczynowo-skutkowego związanego z zatrudnieniem ludności w przemyśle Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji - odczytuje informacje przedstawione w postaci tabeli oraz wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych procesów Układa ciąg przyczynowo-skutkowy procesów dotyczących zatrudnienia w przemyśle 19** Analizuje dane statystyczne dotyczące migracji, formułuje wnioski dotyczące cech migracji i wyjaśnia ich przyczyny 20 Przedstawia w postaci ciągów przemian procesy związane z urbanizacją Przewiduje zmiany w działaniach ludzi na podstawie uzyskanych informacji III - Wskazywanie i opisywanie zależności przyczynowo-skutkowych - wskazuje prawidłowości w procesach 21* Wybiera spośród podanych województwa o wysokim wskaźniku urbanizacji Systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie wykazuje się znajomością przestrzennego zróżnicowania w Polsce wskaźnika urbanizacji 22* Zna fakty dotyczące procesów urbanizacji w Polsce Systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie wykazuje się znajomością miejskiej sieci osadniczej w Polsce 25 Nr zad.2 Sprawdzana czynność Osiągnięcie z Podstawy programowej Uczeń: Standard wymagań egzaminacyjnych Zdający: 23* Wyjaśnia przyczyny występowania wysokiego wskaźnika urbanizacji. Rozpoznaje na podstawie opisu typy zespołów miejskich Wyjaśnia wpływ sposobu gospodarowania w rolnictwie na rodzaj zabudowy wsi Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie wykazuje się znajomością typów zespołów miejskich i wiejskich 24 Lokalizuje na mapie największe miasta Polski Gromadzi, interpretuje wiedzę geograficzną III - Wskazywanie faktów wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko 25** Rozpoznaje na podstawie opisu terminy związane z urbanizacją Systematyzuje wiedzę geograficzną I - Wiadomości i rozumienie wykazuje się znajomością terminów związanych z urbanizacją 26* Analizuje tekst źródłowy dotyczący skutków urbanizacji Przedstawia propozycje rozwiązania problemu Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej III - Tworzenie informacji formułuje problem, wskazuje jego przyczyny oraz przedstawia propozycję rozwiązania problemu 27* Podaje przykłady regionów o zróżnicowanej jakości życia oraz wymienia czynniki decydujące o jakości życia Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Analizuje i interpretuje dane o sytuacji społecznej II - Korzystanie z informacji - odczytuje informacje przedstawione w postaci tabeli oraz wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych procesów 28** Wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi malarii Podaje przykłady propozycji powodujących ograniczenie rozwoju choroby Korzysta ze źródeł informacji geograficznej. Dostrzega i analizuje relacje między elementami środowiska przyrodniczego a działalnością człowieka II - Korzystanie z informacji odczytuje informacje przedstawione w postaci mapy III - Tworzenie informacji przedstawia propozycję ograniczenia zachorowań 29** Podaje nazwę poglądu określającego rolę środowiska geograficznego w rozwoju społeczno-gospodarczym wybranego państwa Dostrzega i analizuje relacje między elementami środowiska przyrodniczego a działalnością człowieka I - Wiadomości i rozumienie - wykazuje się znajomością poglądów na rolę środowiska przyrodniczego w rozwoju społeczno-gospodarczym państw Gromadzi, interpretuje wiedzę geograficzną I - Umiejętne stosowanie terminów z zakresu przedmiotów matematyczno przyrodniczych - wybiera odpowiednie terminy do opisu zjawisk 30 26 Przyporządkowuje terminy dotyczące ludności do ich opisów 3. Sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia z zakresu geografii ludności i osadnictwa Zadanie 13 (2 pkt) A. **Wymień dwa źródła informacji na podstawie których można określić liczbę ludności w państwie (regionie) w danym roku. • .............................................................. • .............................................................. B. Zakreśl prawidłową odpowiedź. Liczba ludności Polski w 2006 r. wynosiła około: a) 38,2 mln, c) 3,6 mln, b) 40,5 mln, d) 36,4 mln. Zadanie 2 (3 pkt) Na mapie świata oznaczono państwa których liczba ludności przekroczyła 100 mln. Podaj nazwy państw oznaczonych cyframi 2, 7, 9, 10. Oznacz (ukośnym kreskami) państwo imigracyjne. Oznaczenia państw na mapie: 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Zadania dla zakresu podstawowego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono „*”, natomiast zadania dla zakresu rozszerzonego w szkole ponadgimnazjalnej oznaczono dwoma gwiazdkami „**”. 27 Zadanie 3 (2 pkt) Wykres ilustruje strukturę narodowościową ludności Brazylii. Brazylię zamieszkują: 1. Murzyni – 6%, 2. Metysi – 1%, 3. Mulaci – 38%, 4. Biali – 54%, 5. Indianie – 1%. Wpisz na wykresie we właściwych miejscach numery określające wymienione grupy ludności. Zadanie 4* (2 pkt) Na mapie oznaczono odrębnymi szrafami państwa, w których przeważa ludność jednego wyznania. Uzupełnij legendę mapy wpisując nazwy wyznań odpowiadające poszczególnym szrafom. Wyznania: islam, katolicyzm, prawosławie, buddyzm, hinduizm 28 Zadanie 5** (3 pkt) Wykres przedstawia zróżnicowanie rasowe, etniczne i religijne ludności Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. A. Oznacz literą P zadania prawdziwe, a literą F zdania fałszywe. a) Rdzenni mieszkańcy Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej należą do rasy azjatyckiej. b) Językiem ojczystym dla wszystkich obywateli Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej jest język angielski. c) Dominującym wyznaniem mieszkańców Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej jest protestantyzm B. Dla każdej z podanych ras człowieka zamieszkujących Stany Zjednoczone Ameryki Północnej podaj główną przyczynę jej występowania w tym regionie świata. • Rasa europeidalna .............................................................. .............................................................. • Rasa mongoloidalna .............................................................. .............................................................. • Rasa negroidalna .............................................................. .............................................................. • Rasa amerykańska .............................................................. .............................................................. 29 Zadanie 6** (3 pkt) Azja jest kontynentem najbardziej zróżnicowanym rasowo, językowo i religijnie. Przyporządkuj państwom podane rasy, religie i języki. Rasa: afrykańska, australijska, azjatycka, europeidalna, indyjska Język: angielski, arabski, hindi, indonezyjski, urdu, rosyjski, chiński Religia: buddyzm, chrześcijaństwo, hinduizm, islam, judaizm, konfucjonizm Państwo Rasa Przeważająca religia Język Chiny ..................... ..................... ..................... Indie ..................... ..................... ..................... Indonezja ..................... ..................... ..................... Irak ..................... ..................... ..................... Pakistan ..................... ..................... Rosja ..................... ..................... ..................... urdu Zadanie 7* (2 pkt) Mapa przedstawia rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce. Podaj nazwę mniejszości narodowych oznaczonych literami A i B oraz wyjaśnij przyczyny jej zamieszkania na oznaczonym terenie. A. Mniejszość narodowa ......................................... Przyczyny zamieszkania ......................................... ......................................... ......................................... B. Mniejszość narodowa ......................................... Przyczyny zamieszkania .................................................................. .................................................................. 30 Zadanie 8 (3 pkt) A. Oblicz gęstość zaludnienia dla Polski, wiedząc że powierzchnia naszego kraju wynosi 312 tys. km2, a liczba ludności 38 200 tys. osób. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . B. *Spośród podanych województw wybierz dwa województwa o większej gęstości zaludnienia niż wynosi średnia dla Polski i podaj dwie przyczyny takiego zaludnienia. Nazwa województwa: Nazwa Liczba osób/km2 ......................................... województwa w 2006 r. Przyczyny: Dolnośląskie 145 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kujawsko-pomorskie 115 ........................................ Lubelskie 86 ........................................ 72 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lubuskie 141 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Łódzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Małopolskie 215 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mazowieckie 145 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opolskie 111 ........................................ Podkarpackie 118 Nazwa województwa: Podlaskie 59 ......................................... Pomorskie 120 Przyczyny: 379 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śląskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Świętokrzyskie 109 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Warmińsko-mazurskie 59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielkopolskie 113 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zachodniopomorskie 74 ........................................ ........................................ ........................................ 31 Zadanie 9* (3 pkt) W tabeli podano gęstość zaludnienia wybranych państw skandynawskich: (Danii, Islandii, Szwecji). Przyporządkuj gęstości zaludnienia właściwe państwo. Dla każdego z państw podaj po dwa czynniki (przyrodnicze, gospodarcze lub społeczne) wpływające na jego gęstość zaludnienia. Państwo Gęstość zaludnienia w 2005 r. w osobach/km2 .................... 3 Czynniki sprzyjające zaludnieniu lub ograniczające zaludnienie - bariery osadnictwa 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... 20 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... 126 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS 2007. Zadanie 10 (1 pkt) Nazwa państwa Przyrost naturalny w 2005 r. [‰] Meksyk 15,0 Brazylia 14,1 Szwajcaria 1,6 Szwecja 1,1 Japonia 0,7 Austria 0,4 Porównaj wielkość przyrostu naturalnego w państwach uwzględnionych w tabeli i na tej podstawie skreśl nieprawidłowe określenie w poniższym zdaniu. W państwach wysoko gospodarczo rozwiniętych przyrost naturalny jest wyższy/ niższy niż w państwach słabo rozwiniętych gospodarczo. Zadanie 11 (2 pkt) W tabeli (str. 32) przedstawiono wybrane Niemcy -1,8 Źródło: Rocznik Statystyczny wielkości demograficzne Polski w latach Polski, GUS, Warszawa 2007. 1980–2005. Korzystając z danych zawartych w tabeli oceń prawdziwość zdań. Podkreśl zdania które są prawdziwe. Polska 32 -0,1 Wyszczególnienie 1980 1985 1990 1998 2000 2005 w tysiącach osób (dane zaokrąglone) Przyrost naturalny 343 269 157 20 10 -4 Saldo migracji -21 -19 -16 -13 -20 -13 Przyrost rzeczywisty 322 277 141 7 -10 -17 Źródło: Rocznik Statystyczny 1981, Rocznik Statystyczny 2005, GUS, Warszawa. a) b) c) d) Przyrost naturalny w Polsce się zmniejsza. W 2005 r. w Polsce zanotowano spadek liczby ludności. W 2000 r. w Polsce przyrost naturalny był większy niż w 1980 r. W 1980 r. Polska, w wyniku różnicy między liczbą emigrantów a liczbą imigrantów, zyskała 21 tys. ludzi. Zadanie 12* (3 pkt) Wykorzystując dane zamieszczone w tabeli obok, oblicz wskaźniki demograficzne dla Polski w 2006 r.: a) przyrost naturalny wyrażony w tys. osób. Obliczenia Dane dla Polski z 2006 Wielkość w tys. osób Liczba ludności 38 125 Urodzenia 374 Zgony 370 Imigranci Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . b) przyrost naturalny wyrażony w promilach. 11 Emigranci 47 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS 2007. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . c) saldo migracji zagranicznych w tys. osób. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 d) przyrost rzeczywisty ludności wyrażony w tys. osób. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . e) przyrost rzeczywisty ludności wyrażony w promilach. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 13* (3 pkt) Liczba ludności województwa zachodniopomorskiego w końcu grudnia 2006 r. wyniosła 1692,8 tys. osób. Zamieszczony obok wykres przedstawia ruch naturalny ludności w województwie w latach 2000−2006. Na podstawie zamieszczonego wykresu wykonaj zadania. A. Opisz zmiany jakie zaszły w liczbie urodzeń i zgonów w województwie zachodniopomorskim w latach 2000−2006. • .................................. .................................. ............................................................... • ................................................................ ................................................................ B. Na pierwszym wykresie zakreskuj tę część pola, która obrazuje przyrost naturalny. C. Porównaj wykres faz rozwoju ludności z wykresem Ruch naturalny ludności w województwie zachodniopomorskim. Określ i uzasadnij fazę rozwoju ludności w której znajdowało się społeczeństwo woj. zachodniopomorskiego w 2006 r. 34 Odpowiedź: ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. Zadanie 14 (2 pkt) Obok przedstawiono piramidy płci i wieku ludności Wenezueli i Polski dla 2004 r. Na podstawie porównania wykresów (piramid) wybierz i podkreśl spośród podanych poprawne odpowiedzi. a) W Wenezueli jest więcej ludzi młodych niż w Polsce. b) Polska jest krajem eksplozji demograficznej. c) Polacy żyją dłużej niż Wenezuelczycy. d) Przyrost naturalny w Wenezueli jest wyższy niż w Polsce. Zadanie 15** (4 pkt) Poniżej przedstawiono piramidy płci i wieku ludności wiejskiej i miejskiej Polski. A. Wpisz pod odpowiednimi wykresami określenie: miasto, wieś. Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS 2007. 35 B. Na podstawie porównania wykresów wpisz do tabeli trzy różnice między wielkościami charakteryzującymi ludność miejską i wiejską w Polsce oraz podaj główne przyczyny zaobserwowanych różnic. Lp. Różnice Główna przyczyna różnicy 1 2 3 C. Podaj nazwę terminu geograficznego, którym określa się wzrost liczby ludności, uwidoczniony w Polsce na wykresie w miejscu oznaczonym literą A. Termin: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 16 (3 pkt) Obok przedstawiono wykresy obrazujące zmianę struktury zatrudnienia w Polsce w latach 1950–2006. Korzystając z zamieszczonych wykresów wykonaj zadania. a) Wymień nazwy dwóch działów gospodarki narodowej (sektorów) w których nastąpiły największe zmiany w zatrudnieniu. b) Dla każdego z tych sektorów podaj dwie przyczyny, które spowodowały te zmiany. Sektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyczyny zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ ................................................................ Sektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyczyny zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ 36 Zadanie 17** (2 pkt) W Polsce mieszka 38,2 mln osób, w tym 18,6 mln stanowią mężczyźni. A. Oblicz współczynnik feminizacji dla Polski. Obliczenia Wynik . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wybierz spośród podanych miasto w którym jest najwyższy współczynnik feminizacji oraz podaj główną przyczynę takiego stanu. Miasta: Poznań, Łódź, Gdańsk, Katowice, Warszawa, Szczecin Miasto: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzasadnienie wysokiego współczynnika feminizacji: ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ Zadanie 18* (2 pkt) Uporządkuj podane procesy tak, aby stworzyły model przyczynowo skutkowy dotyczący wzrostu bezrobocia. 1. Zastosowanie nowych technologii w przemyśle. 2. Wzrost stopy bezrobocia. 3. Wzrost zatrudnienia w przemyśle. 4. Redukcja zatrudnienia w przemyśle. 5. Rozwój przemysłu w oparciu o przestarzałe technologie. 6. Konieczność zwiększania wydajności pracy. 6 2 Zadanie 19** (3 pkt) Zamieszczone niżej dane statystyczne ilustrują zmiany liczby imigrantów w Wielkiej Brytanii oraz kierunek ich napływu w latach 2003−2006. 37 Najważniejsze kraje z których pochodzili imigranci, którym nadano numer ubezpieczeniowy w Wielkiej Brytanii w latach 2003–2006 2003/2004 Kraj 2004/2005 w tys. osób Kraj 2005/2006 w tys. osób Kraj w tys. osób Indie 25,0 Polska 31,3 Polska 62,6 RPA 18,9 Indie 18,4 Indie 32,7 Australia 18,6 Pakistan 17,1 Litwa 20,3 Pakistan 16,8 RPA 16,8 Słowacja 19,3 Portugalia 13,8 Australia 14,0 RPA 16,6 Chiny 11,8 Litwa 13,3 Australia 15,6 Francja 11,7 Francja 13,1 Pakistan 13,3 Hiszpania 10,3 Chiny 11,9 Francja 12,6 Źródło: Salt i Millar 2006. Korzystając z zamieszczonych danych i własnej wiedzy uzupełnij tabelę: Cechy migracji Przyczyna imigracji do Wielkiej Brytanii Powody przyjęcia imigrantów przez Wielką Brytanię Stały wzrost liczby imigrantów w latach 2003-2006 Stały, duży napływ ludności z Indii, RPA, Australii, Pakistanu Pojawienie się wśród imigrantów po 2004 r. mieszkańców Polski, Słowacji i Litwy Zadanie 20 (1 pkt) Po 1950 roku nastąpił w Polsce wzrost wskaźnika urbanizacji. Spośród podanych niżej trzech odpowiedzi A, B, C wybierz i zakreśl tę, która właściwie podaje kolejne fazy tego procesu. 38 A. Rozwój przemysłu – emigracja ludności ze wsi – zwiększanie się wskaźnika urbanizacji. B. Wysoki przyrost naturalny na wsi – imigracja ludności do miast – rozwój przemysłu i usług – zwiększanie się wskaźnika urbanizacji C. Wysoki przyrost naturalny w miastach – rozwój przemysłu – zwiększanie się wskaźnika urbanizacji. Zadanie 21* (2 pkt) Spośród podanych województw wybierz i podkreśl trzy, które mają najwyższe wskaźniki urbanizacji w Polsce. Województwa: podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie, dolnośląskie, lubelskie, zachodniopomorskie, małopolskie. Zadanie 22* (2 pkt) Skreśl błędne określenia tak, aby zdania opisujące procesy urbanizacyjne w Polsce były prawdziwe. W 2006 r. było w Polsce 889 miast, w tym jedno/dwa liczące powyżej miliona mieszkańców. Liczba mieszkańców Warszawy systematycznie wzrasta. W Łodzi w ostatnich latach odnotowano wzrost/spadek liczby ludności. Wpływa na to między innymi dodatni/ujemny przyrost naturalny. Największe skupisko miast występuje na Górnym/Dolnym Śląsku, tworząc aglomerację monocentryczną/policentryczną. Tworzenie suburbii to tendencja w procesach osadniczych dawnych/obecnych lat. Zadanie 23* (4 pkt) Wskaźnik urbanizacji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej wynosi około 75%. A. Wymień dwa czynniki społeczne i dwa gospodarcze które wpłynęły na wysoki poziom urbanizacji w tym państwie. Czynniki społeczne: 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czynniki gospodarcze: 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 B. Rozpoznaj na podstawie opisu i wpisz do tabeli nazwy typów zespołów miejskich znajdujących się w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Opis zespołu miejskiego Nazwa typu zespołu miejskiego Największy na świecie obszar zurbanizowany, obejmujący trzynaście obszarów metropolitarnych, z których do największych należą: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nowy Jork, Filadelfia, Boston, Baltimore, Waszyngton. Zespół miast Dallas-Fort, Worth-Arlington liczy w sumie około 5,8 mln mieszkańców. Największym miastem, liczącym około ........................... 1,3 mln ludności jest Dallas, który pełni rolę głównego ośrodka kulturalnego i gospodarczego w regionie. Denver - obecnie największe miasto i stolica stanu Kolorado, założone w 1858 roku było wielkim centrum górnictwa złota i srebra. ........................... Obecnie miasto jest wielkim ośrodkiem przemysłu lotniczego, samochodowego, metalowego, elektrotechnicznego, spożywczego. C. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej dominuje gospodarka rolna ekstensywna, całkowicie zmechanizowana. Wyjaśnij, w jaki sposób wpływa ona na formy osadnictwa wiejskiego w tym kraju. ................................................................ ................................................................ ................................................................ Zadanie 24 (4 pkt) Na mapie Polski oznaczono 5 największych miast. A. Wpisz na mapę w odpowiednich miejscach ich nazwy. B. Oznacz na mapie okręgiem największą konurbację na terenie naszego kraju. C. Wymień dwa zagrożenia dla przyrody wynikające z lokalizacji największej konurbacji na terenie naszego kraju. ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ ................................ 40 Zadanie 25** (2 pkt) Rozpoznaj na podstawie opisu terminy geograficzne związane z urbanizacją: A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to zwiększanie się liczby ludności w miastach, związane z koncentracją przemysłu i usług. B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to wzrost liczby ludności miejskiej, który nie jest spowodowany rozwojem przemysłu i usług, tylko brakiem miejsc pracy na wsi. C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to spadek liczby ludności miejskiej spowodowany odpływem ludności z miast na tereny podmiejskie. D. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . to planowa działalność mająca przeciwdziałać rozrastaniu się aglomeracji miejskich. Zadanie 26* (3 pkt.) Po przeczytaniu zamieszczonego tekstu wykonaj zadania: Monachium. Getto to wymysł? Położona na północy Monachium dzielnica Hasenbergl znana jest ze swojej złej sławy. Zbudowana w latach 60-tych na fali gwałtownego wzrostu ekonomicznego, zamieszkiwana jest przez 53 tysiące ludzi, z czego 26% to mniejszości etniczne. Wysoka stopa bezrobocia, brak perspektyw zawodowych dla młodzieży oraz niedostatki w publicznej infrastrukturze i kulturalnym zapleczu zaowocowały włączeniem tego rejonu do państwowego programu: bezpieczne miasto. Jego celem jest poprawa jakości życia w 331 miastach i ich okolicach. Czy zmieni to obiegową opinię o Hasenbergl wśród mieszkańców Monachium? Albert Salarich – Paris – 17.1.2006 Tłumaczenie: Tomasz Wojciechowski Cafebabel.com – magazyn europejski A. Sformułuj problem przedstawiony w tekście, dotyczący dzielnicy Hasenbergl. ................................................................ ................................................................ ................................................................ B. Podaj dwie przyczyny występowania problemu. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 C. Podaj dwie propozycje rozwiązania problemu podane w zamieszczonym tekście. ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ Zadanie 27* (4 pkt) Mapa przedstawia podział krajów według wskaźnika HDI w 2006 r. Do ustalenia tego wskaźnika bierze się pod uwagę przede wszystkim: • przeciętną długość trwania życia, • ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania, • wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania, • PKB na jednego mieszkańca liczony według parytetu siły nabywczej w USD. A. Korzystając z załączonej mapy wymień dwa regiony świata o najwyższej jakości życia oraz podaj trzy czynniki warunkujące wysoką jakość życia w tych regionach. Regiony świata lub państwa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Czynniki warunkujące wysoką jakość życia: 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Korzystając z załączonej mapy wymień region świata o najniższej jakości życia oraz podaj trzy czynniki wpływające na niską jakość życia w tym regionie. Region świata: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czynniki warunkujące niską jakość życia: 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 28** (2 pkt) W Afryce żyje mucha tse-tse, która podczas ukąszenia człowieka wprowadza do jego krwi świdrowce, które wywołują śpiączkę afrykańską. Z powodu zakażenia umiera w Afryce około 100 tys. osób rocznie. Narażeni na chorobę są głównie mieszkańcy Afryki Centralnej i Zachodniej. A. Wymień trzy czynniki przyrodnicze sprzyjające rozwojowi opisanej choroby. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Zaproponuj trzy rozwiązania które umożliwiłyby ograniczenie rozwoju choroby w Afryce. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 29** (1 pkt) Poglądami naukowymi na rolę środowiska przyrodniczego w rozwoju społeczno-gospodarczym państw są: determinizm, nihilizm i posybilizm geograficzny. Przykładem którego z tych poglądów jest obecny rozwój Japonii. Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Zadanie 30 (2 pkt) W tabeli podano opisy terminów geograficznych związanych z geografią ludności. Uzupełnij tabelę wpisując właściwy termin geograficzny, wybrany spośród podanych: emigracja, przyrost naturalny, aglomeracja, miasto, urbanizacja. Opis Różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów Termin geograficzny .......................................... Jednostka osadnicza spełniająca funkcje pozarolnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opuszczenie miejsca pobytu .......................................... Wzrost liczby ludności zamieszkałej w miastach .......................................... 4. Model odpowiedzi i kryteria zaliczenia zadań Nr zad. Przewidywana odpowiedź Ilość pkt. Kryteria zaliczenia zadania 1 A. Spis powszechny Rejestracja w urzędach i kościołach B. a 2 1 pkt - podanie dwóch źródeł informacji 1 pkt - prawidłowa odpowiedź 2 2 - Pakistan 7 - Stany Zjednoczone 9 -Nigeria 10 - Indonezja Państwo imigracyjne: Stany Zjednoczone 3 1 pkt - prawidłowe rozpoznanie dwóch państw 1 pkt - wskazanie państwa imigracyjnego 3 Kolejno na wykresie: Biali, Mulaci, Murzyni, Metysi, Indianie 2 1 pkt - prawidłowe wpisanie dwóch numerów 2 pkt - prawidłowe wpisanie wszystkich numerów 4 1. 2. 3. 4. 2 1 pkt - prawidłowe uzupełnienie dwóch wyznań 2 pkt - prawidłowe uzupełnienie wszystkich wyznań 44 Prawosławie Katolicyzm Islam Hinduizm Nr zad. 5 6 Ilość pkt. Przewidywana odpowiedź a) b) c) b) F F P Rasa europeidalna - imigracja z Europy Rasa mongoloidalna - współczesny napływ ludności z Azji Rasa negroidalna - sprowadzanie niewolników z Afryki Rasa amerykańska - rdzenni mieszkańcy - Indianie Państwo Rasa Religia Język Chiny Indie Indonezja Irak Pakistan Rosja azjatycka indyjska azjatycka europeidalna europeidalna europeidalna buddyzm hinduizm islam islam islam chrześcijaństwo (prawosławie) chiński hindi indonezyjski arabski urdu rosyjski Kryteria zaliczenia zadania 3 1 pkt - poprawne oznaczenie trzech określeń P-F 1 pkt - wyjaśnienie istnienia dwóch ras w Ameryce Północnej 2 pkt - wyjaśnienie istnienia czterech ras w Ameryce Północnej 3 1 pkt - dwa poprawnie wypełnione wiersze 7 A - Mniejszość niemiecka zamieszkuje tereny, które w czasach historycznych przynależały okresowo do Prus (Niemiec) B - Mniejszość białoruska tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego, graniczącego z Białorusią 2 1 pkt - rozpoznanie każdej mniejszości narodowej i podanie przyczyn jej zamieszkania 8 A. 38,2 mln = 38 200 tys. osób 38 200 tys. osób/312 tys. km2 = 122 osoby/km2 B. Np. woj. śląskie i woj. mazowieckie Przyczyny: woj.: śląskie, np.: występowanie surowców mineralnych, wysoki rozwój przemysłu woj. mazowieckie, np.: pełnienie funkcji administracyjnych - stolica kraju, napływ inwestycji zagranicznych 3 1 pkt - prawidłowe obliczenie gęstości zaludnienia 1 pkt - wybór dwóch województw 1 pkt - podanie dwóch uzasadnień dla każdego województwa 9 Kolejno: Islandia - 3 Np. 1. Występowanie bariery termicznej; położenie blisko koła podbiegunowego północnego; niskie temperatury powietrza atmosferycznego 2. Trudność w zagospodarowaniu wynikająca z występowania obszarów wulkanicznych lub pokrytych lodowcami 3. Brak lub mała powierzchnia terenów przeznaczona pod uprawy 3 1 pkt - poprawne rozpoznanie każdego państwa i podanie dwóch logicznych przyczyn wpływających na gęstość jego zaludnienia 45 Nr zad. 9 cd. Przewidywana odpowiedź Ilość pkt. Szwecja -20 Np. 1. dogodne warunki do osadnictwa w regionie południowej Szwecji: położenie nad Bałtykiem, nizinny teren, dłuższy okres wegetacyjny sprzyjający rolnictwu 2. rozwój ośrodków górnictwa rudy żelaza - czynnik zwiększający gęstość zaludnienia 3. duża imigracja ludności w ostatnich latach Dania - 126 Np. 1. sprzyjający rolnictwu klimat; umiarkowany morski 2. nadmorskie położenie sprzyjające rozwojowi transportu i handlu morskiego 3. nizinność terenu sprzyjająca rozwojowi rolnictwa Kryteria zaliczenia zadania - 10 Skreślone: wyższy 1 1 pkt - prawidłowa odpowiedź 11 a, b 2 1 pkt - wybór dwóch prawidłowych odpowiedzi 12 a) b) c) d) e) 3 1 pkt - wykonanie poprawne dwóch obliczeń 2 pkt - wykonanie poprawne czterech obliczeń 3 pkt - wykonanie poprawne wszystkich obliczeń 13 A. Urodzenia zmniejszały się od 2000 r. do 2002 r., potem nastąpiła stabilizacja i od 2003 nastąpił wzrost liczby urodzeń. Zgony zmniejszały się do 2001 r. a od 2001 r. nastąpił wzrost liczby zgonów. B. Zakreskowanie pola między liczbą urodzeń a liczbą zgonów C. Faza IV - urodzenia i zgony utrzymują się na bardzo niskim poziomie 3 1 pkt - poprawne rozwiązanie każdego zadania 14 a, c, d 2 1 pkt - 2 prawidłowe wybory 2 pkt - 3 prawidłowe wybory 15 A. kolejno: miasto, wieś B. 1. Na wsi żyje znacznie mniej ludności niż w miastach duża emigracja ze wsi do miast w latach 1950-2000 4 1 pkt - prawidłowe rozpoznanie piramidy dla miasta i wsi 1 pkt - podanie dwóch różnic i ich logiczne wyjaśnienie 46 4 tys. 0,1 lub 0,11 promili (‰) minus 36 tys. minus 32 tys. minus 0,83 lub minus 0,84 promili (‰) -32 tys. · 1000‰ = -0,8393‰ 38 125 tys. Nr zad. Przewidywana odpowiedź Ilość pkt. Kryteria zaliczenia zadania 15 cd. 2. Na wsi do 50 roku życia przeważają mężczyźni, w miastach tylko do 30 roku życia - trudne warunki życia i pracy na wsi powodują zwiększoną imigrację kobiet do miast w poszukiwaniu lepszych warunków życia i pracy 3. Na wsi tylko nieznacznie zaznacza się niż demograficzny lat siedemdziesiątych - wynika to ze znacznie większego przyrostu naturalnego na wsi niż w mieście C. wyż demograficzny albo wyż kompensacyjny 16 Największe zmiany: Rolnictwo: przyczyny np.: • mechanizacja prac rolnych • odpływ ludności ze wsi do rozwijającego się przemysłu Usługi: przyczyny np.: • rozwój usług • zmniejszająca się liczba miejsc pracy w rolnictwie i przemyśle 3 1 pkt - prawidłowy wybór dwóch sektorów 1 pkt - podanie dwóch przyczyn dla każdej zmiany 17 A. 105,4% 38,2 mln - 18,6 mln = 19,6 mln (liczba kobiet) 19,6 mln · 100% = 105,37% 18,6 mln B. Łódź np. - wysoki rozwój przemysłu włókienniczego, w którym zatrudnione były głównie kobiety 2 1 pkt - prawidłowe obliczenie współczynnika feminizacji 1 pkt - wybór Łodzi i uzasadnienie 18 5-3-6-1-4-2 2 1 pkt - prawidłowe następstwo przyczynowo - skutkowe dwóch procesów 2 pkt - prawidłowe następstwo przyczynowo-skutkowe czterech procesów 19 Przyczyna przyjęcia imigrantów przez Wielką Brytanię Stały wzrost liczby Poszukiwanie pracy, Poszukiwanie imigrantów w wyższego standardu pracowników latach 2002-2006 życia, pomoc rodzinom deficytowych pozostałym w kraju zawodów ojczystym Stały duży napływ Indie, Pakistan - przy- Kraje te wchodzą w skład Brytyjskiej ludności z Indii, czyny ekonomiczne; RPA, Australii, poszukiwanie pracy Wspólnoty Narodów, Pakistanu i lepszych warunków dlatego ich mieszkańcy posiadają ułażycia twienia imigracyjne 3 1 pkt - prawidłowe wypełnienie każdego wiersza Cecha Przyczyna imigracji do Wielkiej Brytanii 2 pkt - podanie trzech różnic i ich logiczne wyjaśnienie 1 pkt - podanie prawidłowego terminu 47 Nr zad. 19 cd. Przewidywana odpowiedź RPA- emigracja białej ludności po przejęciu władzy przez większość murzyńską Australia - ruch wędrówkowy spowodowany procesami globalizacji i zacieśnianiem interesów gospodarczych Pojawienie się wśród imigrantów po 2004 r. mieszkańców Polski, Słowacji i Litwy – – Przyczyny głównie ekonomiczne, wynikające z trudności znalezienia pracy, szczególnie dobrze płatnej w krajach przeżywających proces restrukturyzacji gospodarki Przyjęcie w 2004 r. do Unii Europejskiej nowych państw, między innymi Polski, Litwy i Słowacji i otwarcie rynku pracy dla mieszkańców tych krajów Ilość pkt. Kryteria zaliczenia zadania 20 A 1 1 pkt - prawidłowa odpowiedź 21 śląskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie 2 1 pkt - prawidłowy wybór dwóch województw 2 pkt - prawidłowy wybór trzech województw 22 Skreślone: dwa, wzrost, dodatni, Dolnym, monocentryczną, dawnych 2 1 pkt - trzy prawidłowe wykreślenia 2 pkt - sześć prawidłowych wykreśleń 23 A. Czynniki społeczne np.: 1. wysoki % ludności zatrudnionej w usługach 2. łatwiejszy dostęp do edukacji w miastach Czynniki gospodarcze np.: 1. wysoki rozwój przemysłu skupionego w miastach 2. całkowicie zmechanizowane rolnictwo B. Kolejno: megalopolis aglomeracja policentryczna (konurbacja) aglomeracja monocentryczna C. występowanie gospodarstw rolnych znacznie od siebie oddalonych (farm); brak wsi o zwartej zabudowie 4 1 pkt - podanie dwóch czynników społecznych 1 pkt - podanie dwóch czynników gospodarczych 1 pkt - prawidłowe podanie trzech typów zespołów miejskich 1 pkt - uzasadnienie wpływu typu gospodarki rolnej na typ osadnictwa wiejskiego 48 Nr zad. Przewidywana odpowiedź Ilość pkt. Kryteria zaliczenia zadania 24 A. Wpisanie na mapę w odpowiednich miejscach nazw miast: Łódź, Wrocław, Poznań, Kraków, Warszawa B. Oznaczenie konurbacji górnośląskiej C. Np.: • zanieczyszczenie powietrza • zanieczyszczenie wód powierzchniowych 4 1 pkt - wpisanie w odpowiednich miejscach na mapę nazw trzech miast 2 pkt - wpisanie w odpowiednich miejscach na mapę nazw pięciu miast 1 pkt - prawidłowe oznaczenie konurbacji na mapie 1 pkt - podanie dwóch zagrożeń 25 Kolejno: A. suburbanizacja (urbanizacja) B. nadurbanizacja (urbanizacja pozorna) C. reurbanizacja (dezurbanizacja) D. deglomeracja 2 1 pkt - prawidłowe wpisanie dwóch terminów 26 A. • niska jakość życia mieszkańców opisywanej dzielnicy Monachium B. • brak miejsc pracy • braki w infrastrukturze komunalnej • brak zaplecza kulturowego np. kin, teatrów C. np.: • większe dotacje finansowe na rozwój kultury w dzielnicy • dowożenie dzieci do szkół integracyjnych w innych dzielnicach Monachium - wyrwanie z kręgu braku wykształcenia 3 1 pkt - sformułowanie problemu 1 pkt - podanie trzech przyczyn występowania problemu 1 pkt - podanie dwóch propozycji rozwiązania problemu 27 A. Stany Zjednoczone i Kanada, Europa Zachodnia, Australia Czynniki np.: • Łatwy i gwarantowany przez państwo dostęp do edukacji • Powszechna opieka medyczna oraz wysoki rozwój medycyny wpływający na długość życia • Wysoki standard życia wynikający z wysokiego PKB na jednego mieszkańca według parytetu siły nabywczej B. Afryka Środkowa Czynniki np.: • Brak dostępu do edukacji wynikający z niedostatku szkół • Słaby rozwój przemysłu powodujący brak pracy dla ludności, co skutkuje brakiem siły nabywczej ludności • Brak dostatecznej opieki zdrowotnej przy szerzących się chorobach tropikalnych oraz AIDS • Liczne konflikty zbrojne w wyniku których ginie ludność i niszczona jest infrastruktura kraju (wodociągi, drogi, obiekty użyteczności publicznej, pola uprawne) 4 1 pkt - podanie nazw dwóch regionów charakteryzujących się wysoką jakością życia i jednego regionu o niskiej jakości życia 1 pkt - podanie dwóch czynników wpływających na jakość życia 49 Nr zad. Przewidywana odpowiedź Ilość pkt. Kryteria zaliczenia zadania 28 a) • Wysokie temperatury • Duża wilgotność • Rozwój komarów przenoszących chorobę b) Np.: • stosowanie płynów odstraszających komary • spanie pod moskitierami • profilaktyka medyczna np. szczepienia ochronne 2 1 pkt - wymienienie czynników przyrodniczych sprzyjających rozwojowi choroby 1 pkt - podanie trzech propozycji ograniczających rozwój choroby 29 Nihilizm lub posybilizm geograficzny 1 1 pkt - podanie prawidłowego poglądu naukowego 30 Kolejno: przyrost naturalny, miasto, emigracja, urbanizacja (wskaźnik urbanizacji) 2 1 pkt - prawidłowe rozpoznanie i wpisanie do tabeli dwóch terminów 2 pkt - prawidłowe rozpoznanie i wpisanie do tabeli wszystkich terminów 5. Omówienie wyników sprawdzianu – propozycja Badanie osiągnięć edukacyjnych ucznia należy do obowiązków każdego nauczyciela. Testy nauczycielskie coraz częściej są wykonywane zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego. Opracowanie ilościowe wyników sprawdzianu powinno się wiązać z wyciągnięciem wniosków dotyczących ustalenia opanowanej przez ucznia wiedzy, jak i braków w wiadomościach i umiejętnościach występujących u poszczególnych uczniów oraz w całym zespole badanych uczniów. Raport z badania osiągnięć uczniów z geografii w klasie III Liceum Ogólnokształcącego nr XII we Wrocławiu Warunki testowania: • termin sprawdzania – 29 luty 2008 r. • ilość piszących – 20 uczniów • ilość możliwych do uzyskania punktów – 75 • wszyscy uczniowie piszący sprawdzian zadeklarowali chęć zdawania matury z geografii w zakresie rozszerzonym w 2008 r. • czas trwania sprawdzianu – 90 minut 50 Cele badania: • ocena poziomu wiadomości i umiejętności uczniów z geografii ludności i osadnictwa • ćwiczenie biegłości w rozwiązywaniu testów • wyciągnięcie przez nauczyciela wniosków do dalszej pracy z uczniami, z uwzględnieniem ewentualnych braków w zakresie badanych wiadomości i umiejętności • przedstawienie uczniom różnych typów zadań z zakresu geografii ludności i osadnictwa, wykorzystujących różne źródła informacji Zakres badania: Badanie objęło wiadomości i umiejętności ucznia z geografii ludności i osadnictwa wynikające z obowiązującej Podstawy programowej kształcenia ogólnego w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej, Standardów wymagań egzaminacyjnych z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w gimnazjum oraz Standardów wymagań egzaminacyjnych z geografii dla szkół ponadgimnazjalnych. W zadaniach uwzględniono realizowany w szkole przeprowadzającej badania program nauczania geografii: Interakcja przyroda – człowiek – gospodarka dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, SOP, Toruń 2002 (numer w zestawie DKOS-4015-78/02). Charakterystyka testu: • standaryzowany • zawiera 30 zadań (75 punktów) • zadania najtrudniejsze dla ucznia szkoły ponadgimnazjalnej realizującego program w zakresie rozszerzonym oznaczono dwiema gwiazdkami • zadania w teście oparte są na różnych źródłach informacji geograficznej, ze szczególnym uwzględnieniem źródeł wykorzystywanych w arkuszach maturalnych Opracowanie ilościowe wyników sprawdzianu: Wykaz sprawdzanych czynności zamieszczono w kartotece testu na stronie 22. 51 Numer zadania Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Nazwisko i imię Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Średnia pkt. za zadanie Liczba opuszczeń Frakcja opuszczeń Łatwość Maksymalna liczba punktów 1 2 2 1 2 1 2 2 1 2 2 2 2 2 1 1 2 2 2 2 2 1,75 0,00 0,00 0,88 2 2 2 1 2 2 2 3 3 3 2 2 3 3 3 1 0 1 1 2 2 2 2,00 0,00 0,00 0,67 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2,00 0,00 0,00 1,00 2 Opracowanie wyników testu 52 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 2 2 2 1,95 0,00 0,00 0,98 2 5 3 2 1 3 1 3 2 2 3 3 3 3 1 * 1 2 3 1 1 2 2,00 0,00 0,05 0,67 3 6 2 2 3 1 2 3 2 2 2 3 2 3 1 2 1 1 2 2 2 1 1,95 0,00 0,00 0,65 3 7 1 2 2 1 1 2 2 2 1 2 1 2 0 0 0 2 0 2 1 0 1,20 0,00 0,00 0,60 2 8 3 2 2 3 0 2 3 3 3 3 3 3 3 2 3 3 2 2 2 1 2,40 0,00 0,00 0,80 3 9 3 3 2 3 1 3 3 3 3 3 3 3 1 0 * 3 3 3 2 2 2,35 0,05 0,00 0,78 3 10 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1,00 0,00 0,00 1,00 1 11 2 2 2 2 2 2 1 2 2 2 2 2 2 1 2 1 2 2 2 2 1,85 0,00 0,00 0,93 2 12 2 2 3 1 1 3 3 1 3 3 3 1 3 1 1 3 1 0 2 1 1,90 0,00 0,00 0,63 3 13 3 2 3 2 2 2 3 0 3 3 3 3 3 2 0 2 0 3 0 3 2,10 0,00 0,00 0,70 3 14 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 0 1 2 2 2 2 2 1,80 0,00 0,00 0,90 2 15 3 1 2 4 3 3 3 1 4 4 4 2 4 3 0 1 2 3 0 4 2,55 0,00 0,00 0,64 4 16 2 3 3 2 2 3 3 1 3 3 3 2 3 1 3 3 3 2 2 2 2,45 0,00 0,00 0,82 3 17 1 2 2 1 1 2 0 2 2 1 0 2 0 0 0 1 0 1 0 0 0,90 0,00 0,00 0,45 2 18 2 2 1 2 2 0 2 0 2 2 0 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1,65 0,00 0,00 0,83 2 19 2 2 3 2 2 2 3 2 3 2 2 2 1 2 1 2 1 1 1 2 1,90 0,00 0,00 0,63 3 20 1 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0,35 0,00 0,00 0,35 1 21 2 2 2 2 1 2 1 1 1 1 2 2 2 1 2 2 2 2 2 1 1,65 0,00 0,00 0,83 2 22 1 1 2 2 1 2 2 0 2 2 2 2 2 1 0 0 2 1 2 1 1,40 0,00 0,00 0,70 2 23 4 3 3 3 1 4 4 3 3 3 2 2 4 0 1 3 3 3 4 4 2,85 0,00 0,00 0,71 4 24 4 4 4 3 2 3 4 3 4 3 4 4 4 3 2 3 4 4 3 4 3,45 0,00 0,00 0,86 4 25 0 0 0 1 0 * 0 0 0 * 0 0 0 0 0 * 0 0 0 0 0,05 0,15 0,00 0,03 2 26 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 0 3 3 3 2 3 3 2,80 0,00 0,00 0,93 3 27 3 4 4 4 2 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 3 4 3 4 4 3,70 0,00 0,00 0,93 4 28 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 2 2 2 2 2 2 1,90 0,00 0,00 0,95 2 29 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0,25 0,00 0,00 0,25 1 Wynik testu max. 30 75 pkt. 2 63 2 60 2 61 2 60 1 43 2 65 2 64 2 49 2 68 2 65 2 62 2 65 2 58 2 35 2 39 2 54 2 52 2 54 2 50 2 54 1,95 0,00 0,00 0,98 2 84,00 80,00 81,33 80,00 57,33 86,67 85,33 65,33 90,67 86,67 82,67 86,67 77,33 46,67 52,00 72,00 69,33 72,00 66,67 72,00 Wynik testu w% Średnia ilość uzyskanych punktów wyniosła 53,3 punkty, czyli 71,06% (75 punktów możliwych do uzyskania = 100%). Wyniki testu według wskaźnika łatwości zadań Stopień trudności zadań Wskaźnik łatwości Numery zadań Liczba zadań Bardzo łatwe 0,90-1,00 3, 4, 10, 11, 14, 26, 27, 28, 30 9 Łatwe 0,70-0,89 1, 8, 9, 13, 16, 18, 21, 22, 23, 24 10 Umiarkowanie trudne 0,50-0,69 2, 5, 6, 7, 12, 15, 19 7 Trudne 0,20-0,49 17, 20, 29 3 Bardzo trudne 0,00-0,19 25 1 Wnioski: 1. Uzyskane wyniki świadczą o dobrym przygotowaniu uczniów do egzaminu maturalnego z zakresu geografii ludności i osadnictwa. Należy zaznaczyć, że badani uczniowie w cyklu kształcenia mieli dziewięć godzin geografii (1 godz. w kl. I, 2 godz. w kl. II, 6 godz. klasie III – blok maturalny przygotowujący uczniów do egzaminu maturalnego). 53 2. Najsłabiej opanowane czynności: • ustalenie nazwy poglądu określającego rolę środowiska geograficznego w rozwoju społeczno-gospodarczym państwa (wskaźnik łatwości – 0,03), • rozpoznanie na podstawie opisów terminów związanych z urbanizacją (wskaźnik łatwości – 0,25), • przedstawianie w postaci ciągów przemian procesów związanych z urbanizacją (wskaźnik łatwości –0,35), • obliczanie i ustalenie przestrzennego zróżnicowania wskaźnika feminizacji w Polsce (wskaźnik łatwości – 0,45). 3. Największą trudność sprawiała uczniom szczegółowa znajomość wybranych terminów geograficznych związanych z urbanizacją. Nauczyciel musi zwrócić uwagę na prawidłowe ich stosowanie przez ucznia. Nieznajomość terminów może być przyczyną nie podejmowania przez ucznia próby rozwiązywania zadań na egzaminie maturalnym. 4. Spośród 30 zadań, trzy dotyczyły urbanizacji, z czego dwa okazały się dla uczniów trudne. Należy powtórzyć i utrwalić zagadnienia związane z urbanizacją. 5. Uczniowie, którzy osiągnęli wyniki najniższe zostali zobowiązani do konsultacji z nauczycielem, celem uzupełnienia braków w zakresie wiadomości i umiejętności. 6. Należy dołożyć starań w celu poprawy systematyczności indywidualnej pracy uczniów, deklarujących chęć zdawania egzaminu maturalnego, poprzez przekazanie uczniom harmonogramu powtórzeń, ustalenie terminów sprawdzania, systematyczną ocenę wyników pracy i przekazywanie informacji zwrotnej. 7. W zadaniach sprawdzających wiedzę i umiejętności ucznia należy stosować różne źródła informacji geograficznej. 8. Należy zwrócić uwagę na zadania związane ze znajomością mapy – nie wszyscy uczniowie wykazali się podstawową znajomością mapy (zad. 2 i zad. 24). 54 V. LITERATURA • Czaińska Z., Zawodna W., Zadania obliczeniowe z geografii, SOP Toruń 2007. • Flis J., Słownik szkolny – Terminy geograficzne, WSiP, Warszawa 1991. • Program nauczania geografii w gimnazjum „Moje miejsce w przestrzeni geograficznej”, nr w wykazie DKW-4014-167/99, SOP Toruń. • Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania „Czynności nauczyciela”, PWN, Warszawa 1991. • Licińska D., O źródłach wiedzy geograficznej, SOP, Toruń 1999. • Licińska D., Orientowanie się w przestrzeni geograficznej, SOP, Toruń 2000. • Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, WSiP, Warszawa 2001. • Niemierko B., Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, Warszawa 2002. • Niemierko B., Pomiar wyników kształcenia, WSiP, Warszawa 2004. • Program nauczania geografii „Interakcja: przyroda – człowiek – gospodarka”, nr DKOS-4015-78/02. • Podręczniki i zeszyty zadań do gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, SOP, Toruń 2004–2007. • Rocznik Statystyczny 2006, GUS Warszawa. • Szmigel M. K. (red.), Geografia egzamin dojrzałości, Wojewódzka Komisja Egzaminów Szkolnych przy Kuratorze Oświaty w Krakowie, Kraków 1997. 55 MATERIAŁY METODYCZNE STOWARZYSZENIA OŚWIATOWCÓW POLSKICH Liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum 1. Brokos J., Mapa źródłem informacji geograficznej. Astronomiczne podstawy geografii. Wskazówki metodyczne do ćwiczeń z geografii, SOP, Toruń 2007. 2. Ciszewska H., O edukacji dla rynku pracy, rola edukacji geograficznej i podstaw przedsiębiorczości w rozpoznawaniu rynku pracy, SOP, Toruń 2003. 3. Czaińska Z., Zawodna W., Zadania obliczeniowe w geografii, SOP, Toruń 2007. 4. Diagnoza osiągnięć szkolnych ucznia z geografii przed egzaminem maturalnym, pod red. Wnuk G., SOP, Toruń 2004. 5. Domrat D., Przystarz A., Test diagnozujący osiągnięcia szkolne ucznia z geografii „na wejściu” do szkoły ponadgimnazjalnej, SOP, Toruń 2004. 6. Grabowska B., Oleszczuk Cz., Kształcenie umiejętności geograficznych w oparciu o zeszyt zadań „Człowiek gospodarzem przestrzeni geograficznej”, SOP, Toruń 2004. 7. Kowalik W., Zastrożna E., Wynikowy plan dydaktyczny „System przyrodniczy Ziemi”, SOP, Toruń 2003. 8. Krynicka-Tarnacka T., ABC dydaktyki geografii – poradnik dla studentów i nauczycieli geografii rozpoczynających pracę w szkole, SOP, Toruń 2008. 9. Krynicka-Tarnacka T., Edukacja regionalna w geografii – metody i techniki nauczania; Budzynowska O., Euroregiony i związki bliźniacze w polityce regionalnej, SOP, Toruń 2007. 10. Krynicka-Tarnacka T., Wnuk G., Ziółkowska G., Wynikowy plan dydaktyczny. Geografia. Część 1, „Świat i Polska – środowisko przyrodnicze”. Część 2 „Świat i Polska – system społeczno-gospodarczy”. Zakres rozszerzony z uwzględnieniem zakresu podstawowego, SOP, Toruń 2007. 11. Przystarz A., Kształcenie umiejętności geograficznych w oparciu o zeszyt zadań „Świat i Polska – środowisko przyrodnicze, cz. 1”, SOP, Toruń 2004. 56 12. Przystarz A., Wnuk G., Kształcenie umiejętności geograficznych w oparciu o zeszyt zadań „Świat i Polska – system społeczno-gospodarczy, cz. 2”, SOP, Toruń 2005. 13. Stępień J., Wnuk G., Kształcenie umiejętności geograficznych w oparciu o zeszyt zadań „Świat w fazie przemian”, SOP, Toruń 2007. 14. Wnuk G., Podstawy wiedzy geograficznej absolwenta gimnazjum, SOP, Toruń 2005. 15. Wnuk G., Wojtkowicz Z., Korzystanie ze źródeł informacji geograficznej. Geografia w sprawdzianach. Zeszyt 1, SOP, Toruń 2008. 16. Wnuk G., Wojtkowicz Z., Wynikowy plan dydaktyczny „Człowiek gospodarzem przestrzeni geograficznej”, SOP, Toruń 2004. 17. Wnuk G., Zimończyk A., Wynikowy plan dydaktyczny „Świat w fazie przemian”, SOP, Toruń 2004. 18. Wojtanowicz P., Aktywizujące metody nauczania – uczenia się, SOP, Toruń 2006. 19. Wojtkowicz Z., Planowanie kierunkowe procesu kształcenia geograficznego w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej, SOP, Toruń 2006. 20. Wojtkowicz Z., Przedmiotowy system oceniania z geografii w szkole ponadgimnazjalnej, SOP, Toruń 2003. 21. Wojtkowicz Z., Test wielokrotnego wyboru: Procesy przekształcania sieci osadniczej. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz wzajemne zależności w systemie człowiek – przyroda – gospodarka, SOP, Toruń 2004. 22. Wojtkowicz Z., Test wielokrotnego wyboru: Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi. Problemy demograficzne społeczeństw. Współczesne migracje ludności, SOP, Toruń 2005. 23. Wojtkowicz Z., Wskaźniki, mierniki i inne terminy w zadaniach geograficznych, SOP, Toruń 2007. 24. Wykorzystanie źródeł informacji w integrowaniu wiedzy przyrodniczej w szkole ponadgimnazjalnej, pod red. Wnuk G., SOP, Toruń 2004. 25. Ziółkowska G., Treści nauczania rolnictwa w edukacji geograficznej od szkoły podstawowej do zakresu rozszerzonego w liceum ogólnokształcącym, SOP, Toruń 2004. 26. Ziółkowska G., Unia Europejska – perspektywa rozwoju, materiały pomocnicze do nauczania geografii, wiedzy o społeczeństwie i podstaw przedsiębiorczości, SOP, Toruń 2008. 57 Notatki: ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... 58 Notatki: ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... 59 Notatki: ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... 60