Ściągnij PDF. - Wydawnictwo WSEI

Transkrypt

Marek Żmigrodzki, Kinga Wnuk-Żywólko
Socjaldemokratyczna Partia Austrii w wyborach
do Rady Narodowej w okresie rządów kanclerza Bruno
Kreisky’ego w latach 1970-1983
[The Austrian Social Democratic Party in elections
to the National Council during the period of rule under
the Bruno Kreisky in years 1970-1983]
Parlament Federalny Republiki Austrii jest dwuizbowy i składa się z Rady Narodowej (Nationalrat) i Rady Federalnej (Bundesrat), tworzących wspólnie Zgromadzenie Federalne (Bundesversammlung)1.
Przedmiotem naszych rozważań jest udział Socjaldemokratycznej Partii Austrii
(Sozialdemokratische Partei Österreichs – w skrócie SPÖ)2 w wyborach do Pierwszej Izby Parlamentu, wybieranej co cztery lata „w głosowaniu tajnym i osobistym,
przez mężczyzn i kobiety, którzy 1. stycznia roku wyborów ukończyli 18 lat, według zasady proporcjonalności”3. W latach 1970-1983 odbyło się pięć konfrontacji
wyborczych do Rady Narodowej. W roku 1970, 1971, 1975, 1979 i 1983, w trakcie
których wybrano kolejno XI, XII, XIII, XIV i XV kadencję Rady.
Opisując przygotowania do kampanii wyborczej w 1970 roku należy cofnąć się
do roku 1966, kiedy to Austriacka Partia Ludowa (Österreichische Volkspartei –
w skrócie ÖVP) po raz pierwszy w historii II Republiki wygrała wybory i stała
się partią samodzielnie sprawującą władzę, spychając jednocześnie SPÖ z pozycji
dotychczasowego, wieloletniego koalicjanta do nowej dla niej roli – partii opozycyjnej. Konsekwencją porażki wyborczej SPÖ była zmiana na stanowisku przewodniczącego partii w 1967 roku, kiedy to Brunona Pitermana zastąpił Bruno
Kreisky. Nowy przewodniczący przyjął za cel „reorganizację schorowanej SPÖ”4
i zmianę jej wizerunku w kierunku partii otwartej, nowoczesnej i postępowej,
która odzyska zaufanie społeczne i będzie miała szansę objąć władzę w kraju po
kolejnych wyborach.
1
2
3
4
O parlamencie austriackim zob. więcej [w:] P. Sanecki, Parlament Federalny Republiki Austrii,
Warszawa 1996, s. 11-42.
Zmiany nazwy partii z Socjalistycznej Partii Austrii (Sozialistische Partei Österreichs) na obecnie obowiązującą dokonano w 1991 roku; przewodniczącym partii był wówczas Franz Vranizky
Federalna Ustawa Konstytucyjna Republiki Austrii Art. 26 (1); tekst przetłumaczony na j. polski
[w:] P. Czarny, B. Naleziński, Konstytucja Austrii, Warszawa 2004, s. 67.
A. Vodopivec, Das Ende der Illusionsgesellschaft. Österreich auf den Weg von der Utopie zur Realität, Wien-München 1984, s. 21.
48
Kluczowe znaczenie miało pozyskanie nowych wyborców. Poza stałym elektoratem, rozwinięto dialog z artystami, studentami, naukowcami, lekarzami,
adwokatami, architektami. SPÖ otworzyła się „w kierunku indywidualności
i indywidualizmu”5. Kreisky, dzięki łatwości nawiązywania kontaktów, swojemu
wykształceniu i nienagannym manierom szybko pozyskał przychylność wielkiej
burżuazji wiedeńskiej. Duże znaczenie miało także otwarcie partii na polityczny
środek, któremu towarzyszyło wyraźne stanowisko antykomunistyczne wyrażone
w „Deklaracji z Eisenstadt” z 2. października 1969 roku6.
Jednocześnie z podejmowanymi innymi działaniami przystąpiono do prac nad
programem wyborczym, opracowanym przez legendarnych „1400 ekspertów”7.
Na szeroką koncepcję objętą wspólnym hasłem: „Dla nowoczesnej Austrii” (Für
ein modernes Österreich) składało się sześć programów, opublikowanych w latach
1968-69, które szczegółowo przedstawiały koncepcję SPÖ dla państwai społeczeństwa, stanowiąc jednocześnie alternatywę wobec polityki rządu8.
Kampanię wyborczą toczono dwoma głównymi torami. Jednym była krytyka
dotychczasowych rządów ÖVP, drugim aktywna promocja nowoczesnego wizerunku partii i jej programu.
Cztery lata rządów ludowców podsumowano jako najdroższy rząd, jaki kiedykolwiek istniał, podwyżki podatków, rosnące ceny, zwiększające się deficyty i gigantyczne długi. Głoszono, że „kolejnych czterech lat rządów ÖVP Austria nie
wytrzyma” i że przyszedł „czas na zmianę”9. Działacze SPÖ ostrzegali wyborców
nie tylko przed wizją kolejnych szkodliwych dla kraju rządów, ale także możliwością koalicji ÖVP ze skrajnie prawicową Austriacką Partią Wolnościową (Freiheitliche Partei Österreichs – w skrócie FPÖ).
Obok krytyki ÖVP, socjaldemokraci szeroko propagowali własne postulaty,
dążenia i obietnice. Powszechnie głoszono więc, że „kompleksowa alternatywa”,
którą proponuje Austrii SPÖ obejmuje polepszenie standardu życia, rozbudowę
demokracji, reformę szkolnictwa, wprowadzenie „kampanii zdrowia”, usprawnienie zarządzania i przejrzyste decyzje polityczne. W ramach „jasnej wizji polityki
gospodarczej” zakładano wprowadzenie kolejnego etapu industrializacji, racjonalne planowanie, stworzenie nowych miejsc pracy oraz sprawną budowę większej ilości mieszkań. W kwestii finansów deklarowano szybkie uzdrowienie bu5
6
7
8
9
H. Mayr, K. Seitlinger, Neue Modelle für Österreich, Wien-München 1989, s. 14.
Treść deklaracji zob. Sozialistische Partei Österreichs: Die Eisenstädter Erklärung der SPÖ gegen Diktatur und Unfreiheit für die soziale Demokratie, Wien 1969.
Zob. więcej E. Eugen, Die 1.400 Experten der SPÖ, [w:] A. Khol. A. Stirnemann (wyd.), Österrei
chisches Jahrbuch für Politik 1981, Wien-München 1982, s. 181-189.
Były to: Das Wirtschaftprogramm der SPÖ 1968, Das Erwachsenbildungsprogramm der SPÖ
1969, Das Humannprogramm der SPÖ 1969, Das Justizprogramm der SPÖ 1969, Das Schulprogramm der SPÖ 1969, Das Hochschulkonzept der SPÖ 1969.
Materiał wyborczy SPÖ 1970 – Zeit zum Wechsel, Ein Agitationsbehelf für SPÖ-Wähler, s. 45.
Socjaldemokratyczna Partia Austrii w wyborach do Rady...
49
dżetu, ograniczenie podwyżek żywności i stabilizację szylinga10. „SPÖ jest partią,
która wie czego chce, ponieważ wie, czego potrzebują ludzie. (…) Dla SPÖ przy
wszystkich decyzjach obowiązującą jest zasada: W centrum jest człowiek”11.
W zdecydowanej większości materiałów wyborczych, obok wizji nowoczesnej
Austrii, znajduje się także nawiązanie do głównej postaci tej kampanii – Bruno
Kreisky’ego, który do kontaktu z wyborcami sprawnie wykorzystywał nie tylko
bezpośrednie spotkania odbywane w trakcie licznych podróży po kraju, ale także
media. W przeprowadzonej po raz pierwszy debacie telewizyjnej czołowych kandydatów, swobodny i bardzo medialny Kreisky wypadł zdecydowanie lepiej niż
przewodniczący ÖVP, ówczesny kanclerz Josef Klaus.
Ważnym aspektem w pozytywnej promocji była także reklama z udziałem znanych postaci, także ówczesnych celebrytów, którzy optowali za wyborem SPÖ, ponieważ chcieli nowoczesnej Austrii z Dr. Kreiskim na czele12. Na plakatach widnieli także czołowi kandydaci z poszczególnych okręgów wyborczych z hasłem
„Dobrze dla Wiednia – Dobrze dla Austrii – SPÖ”13 oraz młodzi ludzie, którzy
za sprawą obniżenia wieku uprawniającego do głosowania, byli jedną z najważniejszych grup docelowych w tej walce wyborczej.
W wyborach 1970 partia wystąpiła z nowym wizerunkiem – obliczem „partii
nowoczesnego, technicznego postępu”14 i bardzo lubianym głównym kandydatem, który był jednocześnie symbolem jej przemiany. Kampania SPÖ była dynamiczna, oparta na promocji pozytywnego wizerunku partii, konkretnym programie merytorycznej krytyce rządu ludowców. Nowy sposób prowadzenia walki
wyborczej wyróżniał ją na tle nieudolnych działań ÖVP, która pozostała wierna
metodzie propagowania strachu i zniesławiania przeciwnika, ale nie przyniosło to
zamierzonych rezultatów.
Ostatecznie wyniki wyborów, które odbyły się 1. marca 1970 roku potwierdziły, że przyjęty kierunek był słuszny i dały SPÖ zwycięstwo. Frekwencja wyborcza wyniosła 92,7%. Socjaldemokraci zdobyli 2,221,981 głosów, co dało 48,42%
i 81 mandatów. Główny konkurent ÖVP uzyskała ich 78, a FPÖ 615. Tym samym
Socjaldemokratyczna Partia Austrii została zaakceptowana przez opinię publiczną jako „partia modernizacji”, która obiecała uczynić Austrię „dojrzałą do Euro10
11
12
13
14
15
Materiał wyborczy SPÖ 1970 – Die Alternative der SPÖ für ein modernes Österreich, s. 3-15.
Materiał wyborczy SPÖ 1970 – Zeit zum Wechsel, wyd. cyt., s. 45.
Kampanię SPÖ w 1970 r. wspierał np. znany austriacki aktor Karl Heinz Böhm.
Plakat wyborczy SPÖ 1970 – Gut für Wien – Gut für Österreich.
K. Czernetz, Ein geschichtlicher Sieg!, [w:] Zukunft, Zeszyt 5/6, Marzec 1970, s. 2.
A. Khol, G. Ofner, A. Stirnemann (wyd.), Österreichisches Jahrbuch für Politik 1999, Wien-München 2000, s. 774; w wyborach brały udział także Kommunistische Partei Österreich – KPÖ,
Demokratische Fortschrittliche Partei – DFP, National Demokratische Partei – NDP oraz Adolf
Glanschnig – Für Menschlichkeit, Recht und Freiheit in Österreich – MRF, ale nie zdobyli żadnego mandatu
50
py”16. Kanclerzem został Bruno Kreisky, który był jednocześnie pierwszym w historii Austrii socjaldemokratą piastującym to stanowisko.
Na wyborczy sukces, poza dobrze prowadzoną kampanią, miały wpływ także
okoliczności tamtych lat tj. międzynarodowa fala demokratyzacji, zmiany struktury społecznej, krytyczna postawa coraz większej ilości osób wobec konserwatystów
i wszechobecnych skostniałych struktur. Duże znaczenie miało także bezkompromisowe dystansowanie się SPÖ od każdej formy komunizmu, przybliżenie do kościoła katolickiego, przemiana z lewicowej partii klasowej w społecznie zorientowaną partię ludową oraz osobowość samego Kreisky’ego. Na wyniki istotny wpływ
miał również wybór „niezdecydowanych ostatnich godzin”17, którzy ostatecznie
w większości opowiedzieli się za SPÖ oraz młodzi wyborcy, którzy licznie ją poparli.
Po uzyskaniu relatywnej większości oraz fiasku rozmów koalicyjnych z ludowcami Kreisky przekonał do współpracy przewodniczącego FPÖ Friedricha Petera i utworzył, za „milczącym poparciem FPÖ”18 rząd mniejszościowy. Zgodnie
z wyborczymi deklaracjami, SPÖ sprawując władzę nie zamierzała „zarządzać
muzeum na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej”19, a od razu podjęła prace na
rzecz realizacji ambitnego, długofalowego programu koniecznych reform, określonego później mianem „Austriackiej drogi” (Die österreichische Weg)20. Głoszone dążenia i obietnice odpowiadały świadomości problemów większości społeczeństwa. „Rozpoczęła się łagodna rewolucja. (…) Austria zaczęła być innym
krajem, niż ten przed historycznym rokiem 1970”21.
W związku z relatywną tylko większością głosów w parlamencie, nowe wybory
były przesądzone w zasadzie od początku. Pytaniem pozostawało tylko, jak długo
Kreisky da radę realizować politykę SPÖ w istniejącej sytuacji. Urzeczywistnianie
programu rządu było mocno utrudniane przez opozycyjną ÖVP, która spowalniała prace i „wahała się między polityką licytacji i udaremniania”22. Ostatecznie
14 lipca 1971 roku, wobec ryzyka utknięcia w martwym punkcie, Rada Narodowa
głosami SPÖ i FPÖ została rozwiązana, a Kreisky powiadomił naród o konieczności kolejnego głosowania.
Nowe wybory uzasadniano niemożnością realizacji założonego programu
oraz sprawnego zarządzania krajem w tak niekorzystnej politycznie sytuacji.
„Rząd potrzebuje zdecydowanej większości. Chce pracować dalej: bez licyto16
17
18
19
20
21
22
P. Pelinka, Sozialdemokratie in Österreich, Wien 1988, s. 102.
S. Ganglbauer, Wahl-Gewinne Profil-Verluste, Wien 1995, s. 169.
H. Maimann, Die ersten 100 Jahre, Österreichische Sozialdemokratie 1888-1988, Wien-München
1988, s. 354; nt. układu SPÖ/FPÖ zob. więcej, [w:] R. Kriechbaumer, Österreichisches Jahrbuch für
Politik 1970-75, Sonderband 1, Österreichs Innenpolitik 1970-75, Wien-München 1981, s. 37-45.
K. Blecha, Sanfte Revolution, [w:] M. Häupl, E. Nedwed, P. Pelinka, Gegen den Strom, Wien 1986,
s. 241.
zob. więcej E. Fröschl, H. Zoitl, Der Österreichische Weg 1970-1985, Wien 1986, s. 7-8.
K. Blecha, Sanfte…, wyd. cyt., s. 238 i 242.
Materiał wyborczy SPÖ 1971 – Weil wir klare Verhältnisse brauchen, pkt. 1.A. (brak numeracji stron).
51
wania, bez blokady. Taką możliwość mogą dać mu tylko ludzie. Do nich zwraca
się SPÖ z prośbą o stworzenie jasnych relacji”23. ÖVP oczywiście była przeciwna
wskazując na wysokie i niepotrzebne koszty, ale socjaldemokraci odpowiedzieli,
że „koszt dwóch szylingów na obywatela” jest w żaden sposób nieporównywalny z tym „ile kosztuje jeden dzień licytowania się z ÖVP w parlamencie, dzień
w dzień”24, ani z tym co tracą Austriacy w związku z blokowaniem przez ÖVP
korzystnych dla nich ustaw.
Socjaldemokraci opowiadali się za krótką, oszczędną, rzeczową i uczciwą
kampanią wyborczą, która nie będzie zakłócać pracy rządu. Jej celem była tylko
lub aż korekta wyniku z 1970 roku w kierunku absolutnej większości. Dwa główne
slogany wyborcze – „Ponieważ potrzebujemy jasnych relacji”25 oraz „Pozwólcie
Kreisky’emu i jego drużynie pracować”26 wskazywały jasno ambicję partii do samodzielnego i niezależnego sprawowania władzy.
Najważniejszym punktem kampanii SPÖ była analiza dotychczasowych rządów i eksponowanie ich osiągnięć. Ulotki wyborcze bardzo szczegółowo opisywały dokonania ostatnich miesięcy. Z dumą podkreślano, że blisko połowę założeń udało się zrealizować. Okres rządów Kreisky’ego przedstawiano jako dobry
czas dla Austriaków. Za największe sukcesy uznano rozwój gospodarczy kraju,
mocną walutę, wysoki poziom zatrudnienia, obniżenie podatków, wzrost dochodów, jak również szereg uprawnień dla ludzi pracujących. „Austria wraz z SPÖ
pod wodzą Kreisky’ego uczyniła wielki skok naprzód”27.
Tymczasem główny polityczny konkurent skoncentrował się na krytyce treści
programowych SPÖ i zarzutach, że nie dotrzymała wyborczych obietnic. Działacze
SPÖ nie czekali długo z odpowiedzią mówiąc o „bumerangu propagandy ÖVP”28
i wskazując, że wiele problemów z jakimi się borykano, wynikało z błędnych decyzji
ludowców jeszcze jako partii rządzącej, jej późniejszych zaniehań i blokowania proponowanych obecnie ustaw. Socjaldemokraci nie pozostawali także dłużni w krytyce przeciwnika, głosząc, że ÖVP jest partią, która nie wie czego chce i nie ma ani
dobrych pomysłów, ani odpowiednich ludzi do rządzenia krajem.
Kolejnym krokiem było przedstawienie dalszych planów i obietnic wyborczych. Podczas gdy „ÖVP naobiecywała tak wiele, jak jeszcze nigdy wcześniej,
to SPÖ obiecała tym razem tak mało, jak nigdy dotąd, ale za to konkretniej”29.
Propagandowym szlagierem okazała się obietnica wypłacenia każdemu młodemu
małżeństwu 15 tys. szylingów. Deklarowano także bezpłatny transport uczniów,
23
24
25
26
27
28
29
Tamże, pkt. 1.F.
Tamże, pkt 1.D.
Plakat wyborczy SPÖ 1971 – Weil wir klare Verhältnisse brauchen.
Plakat wyborczy SPÖ 1971 – Lass Kreisky und sein Team arbeiten!
Materiał wyborczy SPÖ 1971 – Weil wir..., pkt. 3.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ [w:] Kurier, 23. sierpień 1971, s. 12.
N. Hölzl, Propagandaschlachten. Die österreichischen Wahlkämpfe 1945-1971, Wien 1974, s. 164.
52
darmowe podręczniki, podwyżkę zasiłku macierzyńskiego i zapomogi rodzinnej
oraz skrócenie okresu służby wojskowej z 9. do 6. miesięcy.
Konkretnymi obietnicami SPÖ wyróżniała się na tle działań ÖVP, która przedstawiła co prawda obszerny program wyborczy pt. „107. propozycji dla Austrii”,
ale przekazanych tam różnorodnych informacji i propozycji zmian było zbyt wiele
dla przeciętnego wyborcy, a do tego prawidłowy odbiór dodatkowo komplikował
fakt, że były one głoszone przez różnych działaczy, ponieważ w ÖVP zdecydowano się na kilka „twarzy” swojej kampanii.
W SPÖ natomiast postawiono na jedną osobę – kanclerza Kreisky’ego, którego popularność znacząco przewyższała notowania przewodniczącego ÖVP Karla Schleinzera. Przedstawiano go jako człowieka konkretnego i kompetentnego,
mającego jasno określone cele, który do właściwego rządzenia krajem potrzebuje
„jasnych relacji”. Wskazywano przy tym, że tylko Kreisky i SPÖ są gwarantem
dalszego rozwoju Austrii.
Mając świadomość, że do osiągnięcia wymarzonej absolutnej większości trzeba
pozyskać nowe grupy wyborców, jeszcze mocniej niż w poprzedniej kampanii,
postawiono na ludzi młodych jako najważniejszą grupę docelową. Stąd młodzi
mężczyźni, kobiety i dzieci dominowali na plakatach tej kampanii. Uśmiechnięte
twarze miały za zadanie przekonać wyborców, że SPÖ jest partią przyjazną, „bardziej postępową i sympatyczniejszą”30.
Kulminacyjny punkt wszystkich podejmowanych dotąd działań – „Deklarację
kanclerza” zaplanowano na dzień wyborów31. Kreisky wskazywał w niej sukcesy
swojego rządu i jego dalsze plany oraz podsumował wyborcze obietnice. Deklarację zakończył słowami: „(…) SPÖ będzie urzeczywistniała cały swój program
rządowy i tworzyła nowoczesną Austrię, Austrię dojrzałą do Europy, która będzie
dobrą ojczyzną dla całego narodu”32.
Zamykając analizę tej kampanii należy również zauważyć, że w ciągu kilku miesięcy jej trwania istotnie zmieniła się taktyka postępowania głównego konkurenta
SPÖ, który zupełnie wycofał się z przyjętego na początku agresywnego sposobu
prowadzenia walki wyborczej, a nawet zadeklarował współpracę z SPÖ33. Kreisky
nie dopuszczał jednak możliwości koalicji z ÖVP34. Jego niechęć do ludowców
była widoczna na każdym kroku. Nigdy nie ukrywał, że chciałby, żeby „umarli
z głodu w opozycji”35. Na wypadek porażki jedynym możliwym wariantem była
więc „mała koalicja” z FPÖ36.
30
31
32
33
34
35
36
Tamże, s. 165.
W Austrii nie obowiązuje cisza wyborcza.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ [w]: Kurier, 10. październik 1971. s. 18.
Zob. Ja zur Zusammenarbeit, [w:] Kurier, 7. październik 1971, s. 8.
Zob. Polit-Flirt: Nicht der Kreisky, [w:] profil Nr 8, 2. Jg., 2. sierpień 1971, s. 16.
Socjaldemokracje u władzy, seria monograficzna, PAP 7/188, Warszawa 1983, s. 88.
Powszechne określenie koalicji z FPÖ, przeciwieństwo tzw. „dużej koalicji”, którą SPÖ do 1966
roku tworzyła z ÖVP.
53
Wyniki wyborów przeprowadzonych w dniu 10 października 1971 roku pokazały jednak, że żadna koalicja nie będzie potrzebna. SPÖ uzyskała po raz pierwszy
w swojej historii wymarzoną absolutną większość, a jej wielki sukces został szeroko opisany przez prasę zagraniczną37. Frekwencja wyborcza w porównaniu z ubiegłymi wyborami nieznacznie spadła i wyniosła 92,4%. Socjaldemokraci zdobyli
2,280,168 głosów, co dało 50,03% i 93 mandaty. Główny konkurent ÖVP uzyskała
ich 80, a FPÖ 1038.
Pytani o powody zwycięstwa SPÖ Austriacy wskazywali na pierwszym miejscu
na osobowość Bruno Kreisky’ego (31%), następnie na zadowolenie z dotychczasowych rządów (20%) i na końcu na propagandę wyborczą (9%)39. Decydującym
czynnikiem były nadzieje wyborców na polepszenie sytuacji życiowej, większą
sprawiedliwość społeczną oraz swobodę intelektualną i kulturalną, których rzecznikiem był Kreisky i „jego drużyna”. Powodzeniem zakończyło się także pozyskiwanie młodych wyborców, przede wszystkim tych głosujących po raz pierwszy,
wśród których socjaldemokraci zanotowali wyjątkowo duże poparcie.
W ciągu zaledwie 18. miesięcy, jakie dzieliły analizowane przez nas wybory,
austriacka socjaldemokracja uwolniła się od starych uprzedzeń i osiągnęła to o co
przez dziesiątki lat walczyli jej działacze. Wymarzonymi „50% + 1 głos” spełniony
został warunek wstępny „demokratycznej drogi do socjalizmu.”40 „Nikt, oprócz
Bruno Kreisky’ego, nie dokonałby tego w tak krótkim czasie. (…) Jak nikt inny
miał on kwalifikacje do tego, aby wprowadzić i udźwignąć tamten intelektualny
proces, który był podstawą dla następującej potem polityki reform”41.
5. listopada 1971 roku Bruno Kreisky wygłosił obszerne expose, które w zdecydowanej większości zostało poświęcone polityce społecznej, ale także sprawom gospodarczym i częściowo, choć w najmniejszym stopniu polityce zagranicznej. Kanclerz wyraźnie podkreślił, że nowy rząd identyfikuje się z dotychczas realizowanym
programem i zawarte w nim cele pragnie realizować przez najbliższe cztery lata42.
Wybory 1975 roku, w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym,
odbyły się w zupełnie innych realiach niż poprzednie. O ile wcześniej promowano
szereg działań jakie SPÖ zamierza podjąć na rzecz budowania nowoczesnej Austrii, o tyle teraz koncentrowano się na zapewnieniu Austriakom poczucia bezpie37
38
39
40
41
42
Zob. Auslands-Presseschau nr 199 i nr 200, Wien, 19 i 21.10.1971.
A. Khol…, Österreichisches Jahrbuch für Politik 1999…, s. 775; w wyborach brały udział także
KPÖ i Offensive Links – OL, ale nie zdobyły żadnego mandatu; od 1971 roku liczba mandatów
w Radzie Narodowej wynosi 183
P. Ulram, Hegemonie und Erosion: Politische Kultur und politischer Wan¬del in Österreich, WienKöln-Graz 1990, s. 239.
S. Ganglbauer, Wahl-Gewinne…, s. 171.
K. Blecha, Die sanfte…, s. 240.
Bundeskanzler Dr. Bruno Kreisky, Regierungserklärung vom 5. November 1971, s. 7; więcej o planach rządu zob. s. 10-82.
54
czeństwa. Stąd kampania wyborcza miała być z założenia pozytywna i wyciszająca
niespokojne nastroje.
Warto w tym miejscu nadmienić, że działania promujące rząd i jego osiągnięcia
rozpoczęto już kilka miesięcy przed kampanią wyborczą. W marcu opublikowano
plakaty z hasłami: „5 lat rządów Kreiskiego: 5 dobrych lat dla Austrii”43 oraz „Obiecano i dotrzymano – SPÖ”44. Dwa miesiące później, powiązane z partią stowarzyszenie studenckie, przedstawiło wyniki ankiety na temat wizerunku austriackich
partii politycznych, w których SPÖ została określona przez ankietowanych jako
partia „nowoczesna”, „świadoma celu”, „energiczna” i „odnosząca sukcesy”45.
Ten sam pozytywny ton dominował w kampanii. Socjaldemokraci podkreślali osiągnięcia swoich dotychczasowych rządów, ze szczególnym wskazaniem na
sukcesy gospodarcze i szereg udanych reform. Wyliczali także plusy rządów Kreisky’ego dla różnych grup społecznych: kobiet, emerytów, ludzi młodych, matek,
ojców, dzieci, ludzi pracujących46. Zapewniali przy tym, że chociaż nie wszystkie
plany udało się zrealizować, to przyjęty kierunek jest słuszny, a rząd systematycznie zmierza do celu.
Zaznaczali również, że są świadomi istniejących problemów i powagi sytuacji,
ale nie godzą się na to, aby Austriakom przedstawiać jej fałszywy obraz, co nagminnie czynili działacze ÖVP. Powszechnie głosili więc, że w Austrii o wiele lepiej niż
w innych krajach udało się uchronić przed skutkami spowolnienia gospodarczego,
a podjęte we właściwym czasie środki na rzecz ożywienia gospodarki przyniosły
zadowalające rezultaty. Dla przekonania do swoich racji przytaczano różne statystyki, dotyczące np. stopy bezrobocia, która wynosiła wówczas 2,0%, podczas gdy
w innych krajach Europy była dwukrotnie, a nawet czterokrotnie wyższa47.
Umacnianie pozytywnego wizerunku rządu i podkreślanie jego dokonań było
najważniejszym zadaniem tej kampanii. Przedstawiano go jako instytucję dobrze
funkcjonującą, świadomą swoich zadań wobec narodu, gwarantującą rozwój,
a zarazem spokój i bezpieczeństwo.
W materiałach wyborczych zatytułowanych „Bezpieczeństwo i dobra przyszłość” przekonywano Austriaków, że warto socjaldemokratom zaufać po raz
kolejny, by mogli dalej ponosić odpowiedzialność za państwo i społeczeństwo.
„Chcemy odnowienia zaufania – żadnej polityki pustych obietnic”48. Najważniejsze deklaracje obejmowały zagadnienia społeczne tj. praca, zdrowie, bezpieczeństwo, więcej praw dla wszystkich obywateli, poprawę statusu kobiet, zadbanie
o osoby starsze, rozwój życia kulturalnego. Gwarantowano także dalszy rozwój
43
44
45
46
47
48
Plakat SPÖ 1975 – 5. Jahre Regierung Kreisky: 5 gute Jahre für Österreich.
Plakat SPÖ 1975 – Versprochen und gehalten – SPÖ.
W. Petritsch, Bruno Kreisky, Ein biographischer Essay, Wien-München-Zürich 2000, s. 112.
Zob. Ulotka wyborcza SPÖ 1975 – Was sich in 5 Jahren in Österreich verändert hat
Zob. P. Pelinka, Soziademokratie an der Macht, [w:] E. Fröschl, M. Messner, H. Zoitl, Die Bewegung. 100 Jahre Sozialdemokratie in Österreich, Wien 1990, s. 538-539.
Ulotka wyborcza SPÖ 1975 – Was sich...
55
demokracji i kontynuację programu niezbędnych reform. W sferze gospodarczej
obiecywano modernizację gospodarki i dalszy wzrost oraz zwrócenie szczególnej
uwagi na środowisko naturalne Austrii.
W toku kampanii z tych wszystkich deklaracji wyłoniono jednak jeden najważniejszy punkt, jakim było zapewnienie miejsc pracy i pełne zatrudnienie. Sam
Kreisky wielokrotnie podkreślał, że „woli miliony szylingów długów państwowych niż tysiące bezrobotnych”49, a hasło wyborcze sformułowane jako osobiste
zobowiązanie kanclerza brzmiało: „Dr. Bruno Kreisky: Będziemy walczyć o każde
miejsce pracy. Kto inny ma to uczynić, jeśli nie SPÖ?”50 Ten postulat usunął inne
na drugi plan i trafił idealnie w oczekiwania Austriaków.
Kreisky był kluczową postacią tej kampanii, co uwidaczniało się jeszcze bardziej niż w dwóch poprzednich. Przedstawiano go jako człowieka godnego zaufania, który od pięciu lat z sukcesami wytycza Austrii kierunek i jest gwarancją
przetrwania kryzysu, stabilności kraju oraz „4. kolejnych dobrych lat!”51 „Nie ma
lepszego kanclerza niż Bruno Kreisky”52 – przekonywano. W tej kampanii po raz
pierwszy pojawiły się plakaty z jego wizerunkiem. Pytano: „Kreisky. Kto inny?”53
Na innych plakatach widoczni byli również, tak jak w poprzednich kampaniach,
uśmiechnięci młodzi ludzie i dzieci. Slogan wyborczy głosił: „Bezpieczeństwo
i dobra przyszłość”54. Do wyboru socjaldemokratów z Kreisky’m na czele zachęcali także, podobnie jak w 1970 roku, znani i cieszący się dużą popularnością Austriacy związani ze światem sztuki, filmu, muzyki55.
W czasie kiedy socjaldemokraci byli zajęci promocją swoich dokonańi głównego kandydata, w ÖVP ukierunkowano się na krytykę rządu za marnotrawienie
państwowych pieniędzy i realizowanie swojej polityki kosztem rosnących długów.
Nikt z SPÖ nie odpowiadał jednak na te zarzuty. Jedynym komentarzem było
stwierdzenie, że długi są nie do uniknięcia, jeżeli celem jest pełne zatrudnienie.
Drugim kierunkiem kampanii ÖVP było przedstawianie ówczesnej sytuacji gospodarczej w „czarnych barwach”, licząc, że na tym tle uda się jej zaprezentować
jako partia, która lepiej poradzi sobie z trudną sytuacją.
Nie przekonało to jednak Austriaków. Istniejący kryzys przyczynił się wbrew
pozorom bardziej socjaldemokratom, za którymi stały cztery udane lata rządów
i którzy byli odbierani jako lepiej przygotowani do walki z problemami. Ogromne znaczenie miała także osoba samego Kreisky’ego, który był bardzo popular49
50
51
52
53
54
55
P. Pelinka, Sozialdemokratie in…, s. 109.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1975, [w:] Neue Kronen Zeitung, 6. wrzesień 1972, s. 12.
Plakat wyborczy SPÖ 1975 – 4 weitere gute Jahre!
Ulotka wyborcza SPÖ 1975 – Was man mit 25 wissen muß.
Plakat wyborczy SPÖ 1975 – Kreisky. Wer sonst?
Plakat wyborczy SPÖ 1975 – Sicherheit und eine gute Zukunft.
Kampanię 1975 wspierali m.in. kompozytor Heinz Sandauer oraz aktor, pisarz i reżyser Felix
Dvorak.
56
nym kanclerzem i cieszył się nieporównywalnie większym zaufaniem społecznym
niż główny kandydat ÖVP – dr Josef Taus.
Socjaldemokraci w trakcie całej kampanii starali się unikać polemiki z ludowcami. Nie krytykowali ich, nie atakowali i nie wchodzili w drogę, prowadząc
zgodnie z przyjętym założeniem przejrzystą kampanię pozytywną. Jasno wyrazili
swoje stanowisko tylko w sprawie zaproponowanej ponownie przez lidera ÖVP
ewentualnej powyborczej koalicji, nadal nie widząc możliwości tej formy współpracy. Wiążące w tej kwestii było stanowisko niechętnego ludowcom kanclerza,
który uważał, że „wielka koalicja” przez wiele lat „nie rozwiązała żadnego poważnego problemu i oznacza jedynie wzajemne blokowanie”56.
Jednocześnie przez cały czas podkreślano, że „SPÖ jest w samym środku swojej
pracy”57 i ma jeszcze dużo do zrobienia. Dlatego też apelowano o kolejny kredyt
zaufania, by móc dalej podążać drogą polityki społecznej demokracji. Zaznaczano
przy tym, że do sprawnego zarządzania krajem i kontynuowania rozpoczętej polityki reform, niezbędny jest wysoki stopień zaufania i jednoznaczne warunki polityczne. „Jesteśmy młodzi. Żyjemy w pięknym i godnym umiłowania kraju. Chcemy się
tym cieszyć. W bezpieczeństwie! (…) Z perspektywą na dobrą przyszłość!”58
O rozważne i świadome głosowanie zaapelował także Bruno Kreisky: „W Austrii nadal muszą panować jasne warunki. Również po 5. października. W przeciwnym wypadku duże i trudne zadania tego okresu nie będą mogły być wypełnione. Proszę o wasze zaufanie”59.
Ostatecznie w wyborach z dnia 5. października 1975 roku SPÖ zdobyła
2,324,309 głosów, co dało 50,41% i 93 mandaty. ÖVP uzyskała ich 80, a FPÖ 1060.
Ilość mandatów w przypadku wszystkich trzech partii pozostała więc niezmieniona. Frekwencja wyborcza wyniosła 92,9% i była najwyższa w czasie 13-letnich rządów SPÖ. Blisko dekada socjaldemokratycznej polityki w Austrii stała się faktem.
Utrzymanie absolutnej większości było jeszcze trudniejszym i bardziej ambitnym zadaniem niż jej zdobycie w 1971 roku. Sukces cieszył więc podwójnie.
Do zwycięstwa socjaldemokratów, podobnie jak cztery lata wcześniej, przyczyniła się postać ich lidera nazwanego „Triumfatorem roku 1975”61 oraz spokojna
i pozytywna kampania wyborcza. SPÖ okazała się dla Austriaków bardziej wiarygodna w podołaniu trudnościom związanym z kryzysem gospodarczym. Duże
znaczenie miało także liczne poparcie kobiet i emerytów62 oraz pozyskanie, dzięki
56
57
58
59
60
61
62
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1975 [w:] profil Nr 35, 27. wrzesień 1975, s. 9.
Ulotka wyborcza 1975 – Die Wahlplatform der SPÖ, Sicherheit und eine gute Zukunft.
Ulotka wyborcza 1975 – Sicherheit und eine gute Zukunft – das ist SPÖ.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1975 [w:] Neue Kronen Zeitung vom 4. październik 1975, s. 10.
A. Khol…, Österreichisches Jahrbuch für Politik 1999…, s. 775; w wyborach wzięli udział także
KPÖ, Gruppe Revolutionäre Marxisten – GRM i Liste Franz Steinacher, ale nie zdobyli żadnego
mandatu.
P. Pelinka, Österreichs Kanzler, Wien 2000, s. 137.
W. Petritsch, Bruno Kreisky…, s. 113.
57
obietnicy pełnego zatrudnienia, głosów szerokich mas ludzi pracujących i związany z nim istotny wzrost popularności w gminach przemysłowych63.
Komentarze do zwycięstwa socjaldemokratów pojawiły się w 43. gazetach
w 12. krajach64. Pisały o nim mi.n. The Guardian, Die Welt, La Stampa, The Times,
Le Monde, Il Giornale, Vjesnik, Die deutsche Zeitung, Svenska Dagbladet, La Croix,
Der Bund. Kreisky’ego opisywano jako absolutnego zwycięzcę, a wynik wyborów
jako jego osobisty sukces i krok do socjaldemokratycznej Europy.
5. listopada 1975 roku kanclerz Kreisky wygłosił swoje kolejne bardzo długie
expose, w którym odniósł się do najważniejszych celów polityki społecznej i gospodarczej oraz kontynuacji starych i realizacji nowych, niezbędnych reform.
Dużo uwagi poświęcił polityce zagranicznej, którą zdefiniował jako aktywną politykę neutralności. Ambitne plany swojego rządu podsumował słowami: „Będzie
wtedy istniała Austria, w której panuje większa sprawiedliwość i większa równość
szans, większa demokracja i większy dobrobyt. Będzie to Austria jednocześnie
nowocześniejsza i bardziej ludzka”65.
Polityka stabilizacyjna, którą socjaldemokratyczny rząd podążał w drugiej
połowie lat 70-tych odniosła wiele sukcesów. Notowano stały przyrost dochodu
narodowego i niskie bezrobocie, kontrolowano inflację, pozyskiwano licznych zagranicznych inwestorów, tworzono nowe miejsca pracy. Tak dobre wyniki szczególnie w zakresie, pozostającego cały czas priorytetem, pełnego zatrudnienia66
realizowano kosztem budżetu państwa i rosnących długów. Nie myślano jednak
wówczas o tym w kategoriach błędu, a konieczności.
W 1978 roku rząd SPÖ poniósł dotkliwą porażkę, przegrywając referendum
w sprawie uruchomienia elektrowni jądrowej w wiosce Zwentendorf w Dolnej
Austrii, co jednocześnie negatywnie odbiło się w sondażach. Powstały przy tym
wokół rządu nastrój niezadowolenia częściowo wyciszyła natychmiastowa reakcja
kanclerza, który pomimo swojego rozczarowania, szybko zapewnił o uszanowaniu woli narodu. Mając jednak świadomość, że powstała sytuacja może zaważy
na wynikach nadchodzących wyborów, zdecydowano o odroczeniu ich terminu
z planowanego pierwotnie stycznia na maj 1979 roku.
W lutym rozpoczęła się najdłuższa jak dotąd kampania wyborcza, którą socjaldemokraci podzielili na kilka etapów, mających wspólnie prowadzić do sukcesu. Były to: promocja dotychczasowych osiągnięć rządu, prezentacja deklaracji
i planów na kolejną kadencję, krytyka kontrkandydatów jako partii, które nie są
w stanie zapewnić Austrii rozwoju i bezpieczeństwa oraz skoncentrowanie uwagi
63
64
65
66
Zob. więcej S. Ganglbauer, Wahl-Gewinne.., s. 173.
Zob. Auslands-Presseschau nr 185, Wien, 30.09.1975.
Österreich wird moderner und menschlicher. Bundeskanzler Dr. Bruno Kreisky, Erklärung der
Bundesregierung vom 5. November 1975, s. 48; więcej o planach rządu zob. s. 5-48.
Zdaniem Kreisky’ego przy bezrobociu na poziomie poniżej 3% można mówić o „pełnym zatrudnieniu” - zob. wywiad z Bruno Kreisky’m [w:] Der Spiegel, nr 14, 4. kwiecień 1983.
58
wyborców na postaci lidera – kanclerza Kreisky’ego, który był największym atutem socjaldemokratów.
Efekty dziewięcioletniej pracy rządu przedstawiano w rozmaitych ulotkach,
ogłoszeniach wyborczych i artykułach prasowych. Podkreślano wywiązywanie
się ze złożonych obietnic i pozytywne zmiany jakie w ciągu ostatnich lat zaszły
w życiu Austriaków. Wskazywano na wyższe zarobki, rozszerzenie praw obywatelskich, lepszy standard życia oraz pomoc wspólnoty, na którą Austriacy mogli
liczyć w każdej potrzebie. Dużo uwagi poświęcono także sukcesom polityki gospodarczej. Za szczególny powód do dumy uznano bardzo niski poziom bezrobocia oraz tworzone przez cały czas nowe miejsca pracy, w sytuacji kiedy w innych
krajach nie miały jej miliony ludzi. Nie ukrywano przy tym, podobnie jak w poprzedniej kampanii, że w trakcie tak długiego okresu sprawowania władzy nie
uniknięto błędów, konstatując jednak, że nie popełnia ich ten kto nic nie robi.
„Rząd Kreisky’ego uczynił wiele dla dobra ludzi naszego kraju. Utorował Austriacką drogę – drogę do sukcesu”67. Hasło „Austriacka droga” było przewodnim w tej
kampanii. Wyrażało ono cały okres dotychczasowej polityki SPÖ – drogę Austrii
ku lepszej przyszłości.
W drugiej fazie kampanii przedstawiono główne priorytety na kolejną kadencję. Podkreślano, że rząd Kreisky’ego, który uporał się z problemami lat siedemdziesiątych nie spocznie na laurach również w latach osiemdziesiątych. Deklarowano utrzymanie kursu na pełne zatrudnienie i rozwój inwestycji („Utrzymanie
miejsc pracy – tworzenie nowych”68) oraz zabezpieczenie kraju w dostawy energii i ochronę środowiska naturalnego („Ochrona środowiska naturalnego – życie
w bezpieczeństwie”69). Gwarantowano socjalne bezpieczeństwo, w tym rozbudowę praw ludzi pracy, ale także stałą troskę o standard życia emerytów („Bezpieczna starość”70). Zapowiedziano walkę z przywilejami i biurokracją, uproszczenie
przepisów i ułatwienie obywatelom dostępu do wszystkich urzędów i instytucji.
Obiecano stworzyć sprawiedliwy system podatkowy. „Rząd Kreisky’ego nie składa
pustych obietnic. Zawsze ich dotrzymywał. Teraz mówi jak będzie podążał „Austriacką drogą” w lata osiemdziesiąte. I również tej obietnicy dotrzyma. Dobra
przyszłość dla naszego kraju – z rządem Kreisky’ego”71.
W swoich hasłach socjaldemokraci pamiętali także o tych grupach wyborców, którzy wypowiedzieli się przeciwko rządzącym mówiąc „nie”w referendum
w sprawie elektrowni. Były to głównie kobiety, emeryci i ludzie młodzi oraz osoby
z wyższym wykształceniem. Zabiegano więc o nich takim hasłami jak np. „Serce
67
68
69
70
71
Ulotka wyborcza SPÖ 1979 – Der österreichische Weg in die 80er Jahre. SPÖ am 6. Mai.
Plakat wyborczy SPÖ 1979 – Arbeitsplätze erhalten – neue schaften.
Plakat wyborczy SPÖ 1979 – Die Umwelt schützen – in Sicherheit leben.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1979 [w:] Neue Kronen Zeitung, 8. kwiecień 1979, s. 21.
Ulotka wyborcza SPÖ 1979 – Der österreichische Weg in die 80er Jahre…
59
dla rodziny”72 czy „Młodzi decydują”73. W różnorodnych materiałach wyborczych
pojawili się ponownie szczęśliwi młodzi ludzie, ale również uśmiechnięte osoby
starsze oraz, co było nowością, zdjęcia austriackiej przyrody.
Dla zwiększenia efektywności swoich działań reaktywowano założony w 1962 roku,
dziennik Heute oraz powołano nowe wyborcze czasopismo Das Blatt am Sonntag,
rozprowadzane aż do 90% wszystkich gospodarstw domowych w Dolnej Austrii. Prowadzono również dyskusję programową, którą koordynował, wskazany przez Kreisky’ego, powszechnie znany i szanowany ekonomista Egon Matzner. Walkę wyborczą
wspierali także bardzo intensywnie austriaccy prominenci, którzy przekonywali, że
Kreisky jest dla Austrii motorem napędowym i najlepszym rozwiązaniem74.
W każdym elemencie kampanii obecna była postać wielkiego lidera. Prawie
wszystkie materiały wyborcze zawierały jego zdjęcia – pracującego przy biurku,
w otoczeniu ludzi, na łonie przyrody. Przywództwo to bardzo silnie akcentowano nagminnie publikując szereg różnorodnych haseł wyborczych tj. „Kiedy myślę o bezpieczeństwie, myślę o Kreisky’m”75, „Kreisky – Austria go potrzebuje”76
czy „Kreisky musi pozostać kanclerzem”77. Podkreślano jego wielki autorytet zarówno w Austrii – „On lubi ludzi. Ludzie lubią jego”78, jak i na świecie – „On zna
świat – świat zna jego”79, przytaczając przy tym pełne uznania wypowiedzi na jego
temat wybitnych przywódców i polityków tj. Jimmy Carter, Willy Brandt, Leopold
Senghor, Anwar Sadat czy Olof Palme.
Bruno Kreisky cieszył się ogromną popularnością, stąd budowanie kampanii
w oparciu o jego osobę nie było zaskoczeniem. W przeprowadzonej jeszcze przed
wyborami ankiecie 59% Austriaków stwierdziło, że byłby „najbardziej odpowiednim kanclerzem”, podczas gdy jego głównego rywala Josefa Tausa z ÖVP, popierało 18% respondentów, a Alexandra Götza z FPÖ jedynie 6%80.
Idąc za ciosem, jednopartyjny rząd Kreisky’ego przedstawiono jako jedyną alternatywę. Ostrzegano Austriaków, że po drugiej stronie stoi prawicowa koalicja
Taus-Götz, która chce zejść z „Austriackiej drogi”. Podkreślano, że ich decyzja
ogranicza się do wyboru pomiędzy bezpieczeństwem, którego gwarantem był
Kreisky, a niepewnością, która czekałaby Austrię w sytuacji zmiany władzy. „Dlaczego Austria ma cokolwiek ryzykować? Czy nie lepiej skierować się ku latom
72
73
74
75
76
77
78
79
80
Kampanię 1979 wspierali m.in. aktorka i producentka – Senta Berger, piłkarz – Walter Schachner, aktor, dziennikarz radiowy i telewizyjny – Teddy Podgórski oraz poeta, aktor i gospodarz
popularnych audycji muzycznych – André Heller.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1979 [w:] Neue Kronen Zeitung, 21. luty 1979, s. 9.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1979 [w:] Neue Kronen Zeitung, 3. maj 1979, s. 8.
Materiał wyborczy SPÖ 1975 – Auf dem österreichischen Weg in gute 80er Jahre (brak numeracji stron).
Tamże.
Źródło: profil Nr 8, 10. Jg., 20. luty 1979, s. 12.
60
osiemdziesiątym pełną sukcesów „Austriacką drogą” i pod doświadczonym przywództwem?”81 Zobrazowaniem prowadzonych w tym zakresie działań był slogan:
“Taus-Götz – Nie, dziękuję”82.
Socjaldemokraci dominowali w tej kampanii, konsekwentnie realizując swoje
założenia i wykorzystując stojące za nimi wieloletnie doświadczenie partii rządzącej. W ÖVP co prawda wyciągnięto wnioski z przeszłości i tym razem postawiono
przede wszystkim na kampanię pozytywną, ale zmiana ta nie przyniosła oczekiwanych efektów. Głównie dlatego, że w czasach, w których najważniejsze było poczucie bezpieczeństwa, SPÖ z Kreisky’m jako gwarantem i obrońcą „Austriackiej
drogi” była nie do pokonania.
W wyborach z dnia 6. maja 1979 roku frekwencja wyborcza wyniosła 92,2%.
SPÖ zdobyła 2,412,778 głosów, 51,03% i 93 mandaty. ÖVP uzyskała ich 77, a FPÖ
1183. Był to największy sukces wyborczy socjaldemokratów w całej historii partii.
Wyniki pokazały, że „wpadka” z referendum została SPÖ darowana, a wyborcy
skupili się na jej sukcesach. Do zwycięstwa przyczyniła się przede wszystkim dotychczasowa, udana i pozytywnie odbierana polityka „czerwonego”84 rządu oraz
wiara, że kanclerz Kreisky i SPÖ najlepiej zadbają o interesy Austrii i poradzą sobie z pojawiającymi się problemami.
Sukces wyborczy socjaldemokratów został szeroko skomentowany przez prasę
nie tylko w Europie, ale i na świecie. Pisano o historycznym triumfie i niewiarygodnym sukcesie85. Wraz z trzecią absolutną większością w ciągu dziewięciu lat
SPÖ stała się wzorem do naśladowania dla innych partii, a Kreisky znalazł się
u szczytu swojej politycznej kariery.
19. czerwca 1979 roku kanclerz Kreisky wygłosił swoje czwarte expose, w którym przedstawił plany rządu na nową kadencję, zapowiadając wprowadzenie Austrii w lata 80-te wytyczoną przed dziewięcioma laty, najlepszą dla kraju i ludzi
„Austriacką drogą”86.
Sytuacja, w której przystąpiono do wyborów w 1983 roku była odmiennaod tej
sprzed czterech lat. O ile wówczas Austria jeszcze nie jeszcze ucierpiała z powodu
problemów gospodarczych, a strach przed zbliżającym się kryzysem, socjaldemokraci potrafili wykorzystać na swoją korzyść, o tyle teraz zaczęły być one dotkliwe
i wpłynęły na zmianę polityki partii. Pomimo udanego pierwszego roku, początek lat 80-tych przyniósł gwałtownie pogorszenie sytuacji gospodarczej – w 1983
81
82
83
84
85
86
Ulotka wyborcza SPÖ 1979 – Der österreichische Weg in die 80er Jahre…
Plakat wyborczy SPÖ 1979 – Taus-Götz? – NEIN danke.
KPÖ i Christlich-Soziale Arbeitsgemeinschaft, nie uzyskali jednak żadnego mandatu.
W Austrii powszechnie używa się do określania partii nazw kolorów: „czerwoni” to SPÖ, „niebiescy” – FPÖ, a „czarni” – ÖVP.
Zob. Auslands-Presseschau nr 49, Wien, 27.04.1983.
Zob więcej [w:] Weiter auf dem Österreichischen Weg mit der SPÖ. Regierungserklärung Bundeskanzler Dr. Bruno Kreisky am 16. Juli 1979 vor dem Nationalrat (brak numeracji stron).
61
roku ponad dwukrotnie wzrosła stopa bezrobocia (na 4,5%) oraz deficyt budżetowy (na 5,4%87) i coraz więcej mówiło się o zadłużeniu kraju. Zmienił się także styl
bycia Austriaków. Widoczny był częściowy sceptycyzm wobec reform. Nasilały się
ruchy społeczne, zachęcane takimi pojęciami jak ekologia, pokój, feminizm, które
notowały pierwsze sukcesy88.
Ta kampania była więc zupełnie inna od pozostałych. W SPÖ miano świadomość, że partia traci na wiarygodności, a ÖVP na tym tle najprawdopodobniej zyska. W styczniu 1983 roku podjęto decyzję o wprowadzeniu pakietu podatkowego,
który miał objąć m.in. oszczędności oraz wprowadzić wyższe opodatkowanie 13.
i 14. pensji. Rząd chciał w ten sposób podkreślić swoją gotowość do działania także w trudnej sytuacji oraz świadomie zasygnalizować odwagę do podejmowania
niepopularnych decyzji, co miało jego zdaniem pomóc w odbudowaniu swojego
autorytetu. Jednak propozycja ta, nazwana przez media „Pakietem Majorka”89,
przyniosła zupełnie odwrotny do zamierzonego skutek i wywołała powszechne
oburzenie. Austriacy nie potraktowali jej bowiem jako konieczności powstałej
w celu zagwarantowania miejsc pracy, a rozwiązywanie problemów kosztem ludzi. Tym samym „podatek od oszczędności” stał się złą przepowiednią, a nadchodzącej kampanii wyborczej został nadany motyw przewodni: „kontynuowanie
„Austriackiej drogi” przy pomocy wykalkulowanej podwyżki podatków”90.
Po raz pierwszy od pamiętnego 1970 roku socjaldemokraci nie dyktowali warunków i nie dominowali w kampanii wyborczej. Nie narzucali tematów, lecz musieli bronić się przed atakami przeciwnika, tłumaczyć i usprawiedliwiać. Ludowcy
tymczasem, ośmieleni całą sytuacją, nie ustawali w krytyce, wypominając obciążony budżet i rosnące długi oraz proponowane podwyżki podatków, jak również
planowaną w Wiedniu budowę centrum konferencyjnego przy tzw. UNO-City91,
przedstawiając ją jako kolejne marnotrawienie publicznych pieniędzy. Jednocześnie prezentowali swoje pomysły na oszczędności w budżecie. Dodatkowo skupiali się również na osłabieniu wizerunku kanclerza, wskazując jego podeszły
wiek i słaby stan zdrowia oraz przekonując, że w sytuacji sukcesu SPÖ i tak długo
nie będzie on w stanie piastować swojego stanowiska.
Taktyka wyborcza ÖVP okazała się słuszna. Austriacy zapytani w sondażu to
kto lepiej zaradzi marnotrawieniu pieniędzy aż w 44% wskazali na ÖVP, a tylko
w 20% na SPÖ92. Podobnie było z zapewnieniem miejsc pracy. Pomimo, że w SPÖ
87
88
89
90
91
92
P. Pelinka, Soziademokratie an…, [w:] E. Fröschl…, Die Bewegung.., Wien 1990, s. 538.
W. Petrisch, Bruno Kreisky…, s. 140-141.
Nazwa „Mallorca-Paket” związana była z miejscem, w którym kanclerz przebywał, w związku ze
swoim stanem zdrowia (przewlekła choroba nerek) i skąd za pośrednictwem mediów poinformował o nim Austriaków.
W. Petrisch, Bruno Kreisky…, s. 139.
Pełna nazwa: Vienne International Centre, stanowiące kompleks budynków będący jednym
z czterech głównych miejsc na świecie, w których zlokalizowane są instytucje ONZ.
Źródło: Agencja badawcza GfK – Dr. FESSEL-Institut für Marktforschung, Politische Umfrage 1983.
62
także w tej kampanii uznano zagwarantowanie miejsc pracy za jeden z jej głównych tematów („Czynimy wszystko dla miejsc pracy”93), to jednak odpowiedź
na pytanie, kto bardziej skutecznie zapewni Austriakom zatrudnienie, nie była
już tak oczywista jak dawniej. Także i tutaj ÖVP zyskiwała, a SPÖ traciła, choć jej
przewaga w tym temacie wydawała się pierwotnie nie do pokonania.
Dobrze przygotowane i celne ataki kontrkandydata zmusiły SPÖ do prowadzenia defensywnej kampanii na konserwatywnych warunkach. Zabrakło tym
razem komfortu działania zgodnego z własna strategią. Tym niemniej, pomiędzy odpowiedziami na aktywność przeciwnika, zarówno na plakatach, w ulotkach, jak i ogłoszeniach prasowych, socjaldemokraci propagowali sukcesy swoich rządów oraz cele i założenia, które w dużej mierze „składały się na obronę
przeszłości i Austriackiej drogi”94. W uchwalonym 14. stycznia 1983 roku programie wyborczym pisano o sukcesie Austrii w obronie przed światowym kryzysem
i podkreślano takie osiągnięcia rządu jak: poprawa ochrony zdrowia, rozbudowane bezpieczeństwo socjalne, szereg udanych reform w zakresie prawa i szkolnictwa, korzystna polityka prorodzinna, dbałość o środowisko naturalne. Za zadania
w nadchodzących latach uznano m.in. zwalczenie kryzysu, dbanie o miejsca pracy, zabezpieczenie kraju w energię, systematyczne polepszanie jakości życia, rozwój oświaty i kultury oraz dalsze działania na rzecz rozwoju demokracji, wspierania rodziny i ochrony środowiska. Deklarowano także lepszą ochronę prawną
obywateli, troskę o pokój i bezpieczeństwo wewnętrzne oraz aktywną polityką
zagraniczną. „Dla Austrii i jej ludzi”95.
Plakaty SPÖ, oparte w pierwszej fazie kampanii głównie na austriackiej symbolice i barwach narodowych nie należały do udanych, ponieważ ich treść zdominowała kolorystyka i projekt graficzny, przez co wyborcy w niewielkim stopniu odbierali przekaz, a spotkać można nawet określenie, że całość oddziaływała
na nich „monotonnie i otępiająco”96. Dopiero w lutym w partii zmieniono koncepcję i przygotowano, skierowane do różnych grup docelowych, nowe plakaty
z hasłami: „Młodym wolność”, „Ludziom pracy ich prawa”, „Starszym ich bezpieczeństwo”, „Kobietom równe szanse”, „Chronimy nasze środowisko”, „Pracujemy
na rzecz pokoju”97, które zdecydowanie lepiej przemawiały do wyborców.
Na tle kiepsko rozpoczętej kampanii plakatowej dużo lepiej przedstawiała się
reklama telewizyjna, w której postawiono na strategię ofensywną, emitując pro93
94
95
96
97
Plakat wyborczy SPÖ 1983 – Wir tun alles für die Arbeitsplätze.
R. Löw, Von der Kreisky’schen Modernisierung zur Konterreform. 15 Jahre SP-Regierung, [w:]
P. Pelinka, G. Steger, Auf dem Weg zur Staats partei. Zur Geschichte und Politik der SPÖ seit 1945,
Wien 1988, s. 66.
Program wyborczy SPÖ 1983 – Für Österreich und seine Menschen. Wahlprogramm der SPÖ, s. 36.
H. Steinbauer, Aus der Sicht der Sieger, [w:] profil, 9. maj 1983, Nr. 19, s. 29.
Plakaty wyborcze SPÖ 1983 – Den Jungen ihre Freiheit, Den Älteren ihre Sicherheit, Den Frauen
gleiche Chancen, Den arbeitenden Menschen ihr Recht, Wir schützen unsere Umwelt, Wir arbeiten
für den Frieden.
63
pagandowe programy przygotowane na podobieństwo programów informacyjnych. Charakterystycznym w tej kampanii było także odliczanie dni do wyborów poprzez zamieszczanie w gazetach ogłoszeń typu: „Za 24 dni toczy się gra
o zabezpieczenie wzrostu gospodarczego”98, „Za 16 dni, toczy się gra o prestiż
Austrii w świecie”99, „Za 12 dni chodzi o dziesiątki tysięcy miejsc pracy”100. I tak
codziennie, aż do: „O to chodzi dzisiaj: Chodzi o zapewnienie wzrostu. Chodzi
o dziesiątki tysięcy miejsc pracy. Chodzi o pewne emerytury. Chodzi o zdrowe
środowisko naturalne. Chodzi o pokojową przyszłość. Chodzi o prestiż Austrii.
Chodzi o kanclerza”101.
W późniejszej fazie walki wyborczej skoncentrowano się ponownie na kanclerzu Kreisky’m, który pomimo swojej choroby pozostał aktywny i spotykał się
z wyborcami we wszystkich krajach federalnych. A socjaldemokraci wszelkimi
dostępnymi sposobami przekonywali, że nie ma lepszego kandydata na stanowisko kanclerza. „(…) Z kanclerzem Kreisky’m, który zna świat i który przy okazji
każdej podróży zagranicznej przywozi z powrotem kontrakty na miliardy, rozwój
jest zapewniony. Austria potrzebuje Kreisky’ego”102.
W przeciwieństwie jednak do poprzednich wyborów, „magnetyzm Kreiskiego
widocznie zmalał”103. W popularności i kompetencji nadal znacząco wyprzedzał
przeciwników, ale jego przewaga systematycznie topniała. W 1983 roku już tylko
45% Austriaków wybrałoby go na kanclerza, podczas kiedy trzy lata wcześniej
było to aż 58%. Głównego przeciwnika w tej kampanii – przewodniczącego ÖVP
dr. Aloisa Mocka natomiast, widziałoby w tej roli 25% obywateli, podczas kiedy
w roku 1980 było to tylko 14%104. Mock był jednocześnie pierwszym od dawna
kontrkandydatem, który mógł nawiązać z Kreisky’m w miarę wyrównaną walkę,
co najlepiej pokazała ostatnia debata telewizyjna. Zupełnie inaczej niż we wszystkich poprzednich starciach na wizji, w których Kreisky zawsze przeważał nad rywalami, w tej nie wypadł już tak dobrze jak zwykle – „jego osobowość telewizyjna
była już nakreślona i widocznie zużyta”105. Swobodny i świetnie przygotowany
Mock okazał się bardziej przekonujący.
Pod koniec kampanii postawiono na pozytywną autopromocję, ale wówczas
wybory były już właściwie przegrane. „Społeczno-liberalna koalicja wyborców,
która w poprzednich wyborach zapewniła SPÖ absolutną większość w 1983 roku
98
99
100
101
102
103
104
105
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1983, [w:] Kurier, 31. marzec 1983, s. 9.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1983, [w:] Kurier vom 8. kwiecień 1983, s. 11.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1983, [w:] Kurier vom 12. kwiecień 1983. s. 7.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1983, [w:] Neue Kronen Zeitung, 24. kwiecień 1983, s. 7.
Ogłoszenie wyborcze SPÖ 1983, [w:] Neue Kronen Zeitung, 22. kwiecień 1983, s. 7.
H. Steinbauer, Aus der Sicht…, [w:] profil, 9. maj 1983, Nr. 19, s. 24.
Źródło: profil Nr. 14, 14. Jg., 5. kwiecień 1983, s. 12.
F. Plasser, P. A. Ulram, Wahlkampf und Wählerverhalten – Analyse der Nationalratswahl 1983,
[w:] Jahrbuch für Politik 1983, Wien-München 1984, s. 30.
64
rozpadła się”106. Pakiet podatkowy okazał się kluczowym błędem, który, o czym
mówił także sam Kreisky, „uniemożliwił definitywnie kolejną absolutną większość SPÖ”107. Hasła: „Dla jasnej większości SPÖ” czy „Dalej dla lepszego życia
z SPÖ”108 nie przemówiły tym razem do wyborców.
W wyborach z dnia 24. kwietnia 1983 roku liczba głosów oddanych na SPÖ
spadła o 100,249 głosów, kształtując się ostatecznie na poziomie 2,312,529 głosów,
co dało 47,65% i 90 mandatów. ÖVP uzyskała ich 81, a FPÖ 12. Frekwencja wyborcza wyniosła 92,6%109. SPÖ utraciła absolutną większość i poniosła pierwszą
od 13-lat porażkę wyborczą. Decyzja wyborców spowodowała nie tylko znaczącą
zmianę w układzie sił parlamentarnych, ale również koniec pewnego politycznego rozdziału. „W tych dniach dało się odczuć tchnienie historii (…) dobiegła
końca wyjątkowa epoka w dziejach Austrii”110.
Przyczyn porażki było wiele – zmieniona sytuacja gospodarcza, społeczna
przemiana wartości, niepozbawiona błędów polityka rządu, częściowe wyczerpanie procesu reform lat siedemdziesiątych oraz istotnie słabsza niż we wszystkich
poprzednich kampaniach pozycja lidera. Sam Kreisky wskazał także na wpływ
ugrupowań „zielonych i alternatywnych”111 oraz „zmęczenie” społeczeństwa
13-letnim okresem rządów SPÖ.
Po wyborach, zgodnie ze złożonymi wcześniej deklaracjami, Bruno Kreisky
postanowił zrezygnować z wielkiej polityki. 11. maja 1983 roku, po trzynastu latach samodzielnego sprawowania rządów, podpisano umowę koalicyjną, tworząc
„małą koalicję” z FPÖ. Nowy rząd rozpoczął pracę w „cieniu wielkiego seniora”112.
106
107
108
109
110
111
112
P. A. Urlam, Hegemonie und…, s. 229.
P. M. Ligens, Deshalb hat die SPÖ verloren – oder auch nicht, [w:] profil, 26 kwiecień 1983, Nr 17, s. 6.
Program wyborczy SPÖ 1983, s. 38-39.
KPÖ, Vereinten Grünen Österreich – VGÖ, Alternative Liste Österreichs – ALÖ, Österreich
Partei – ÖP i Ausländer-Halt-Bewegung – AUS, ale nie zdobyli żadnego mandatu.
W. Petrich, Bruno Kreisky.., s. 140.
Biorące po raz pierwszy udział w wyborach współpracujące ze sobą dwie organizacje ekologiczne
– Alternatywna Lista Austrii (ALÖ) i Zjednoczeni Zieloni Austrii (VGÖ) uzyskały łącznie 3,30%.
Socjaldemokracje u władzy…, s. 86.
65
Wykres 1. Wyniki wyborów do Rady Narodowej 1970-1983113
60%
50%
40%
48,42%
44,69%
50,03%
50,41%
51,03%
47,65%
43,23%
43,12%
42,95%
41,90%
5,52%
5,45%
5,41%
6,06%
4,98%
1970
1971
1975
1979
1983
30%
20%
10%
0%
ÖVP
SPÖ
FPÖ
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych zebranych [w:]
A. Khol, G. Ofner, A. Stirnemann (wyd.), Jahrbuch für Politik 1999, Wien-München 2000, s. 774-776
113
Zestawienie obejmuje tylko te partie, które weszły do Rady Narodowej.
66
Tabela 1. Wyniki wyborów do Rady Narodowej 1970-1983114
1970
1971
1975
1979
1983
2221981
2280168
2324309
2412778
2312529
48,42%
50,03%
50,41%
51,03%
47,65%
81
93
93
95
90
2051012
1964935
1980374
1981286
2097808
44,69%
43,12%
42,95%
41,90%
43,23%
78
80
80
77
81
253425
248473
249317
286644
241789
5,52%
5,45%
5,41%
6,06%
4,98%
6
10
10
11
12
SPÖ
Ilość głosów
% głosów
Ilość mandatów
ÖVP
Ilość głosów
% głosów
Ilość mandatów
FPÖ
Ilość głosów
% głosów
Ilość mandatów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych zebranych [w:]
A. Khol, G. Ofner, A. Stirnemann (wyd.), Jahrbuch für Politik 1999, Wien-München 2000, s. 774-776
Lata 1970-1983 to najlepsze wyniki jakie SPÖ uzyskała w wyborach do Rady
Narodowej w całej swojej historii. Zdobycie trzy razy pod rząd absolutnej większości było gigantycznym sukcesem austriackiej socjaldemokracji, do którego
przyczyniły się bliskie ludziom postulaty, dobrze prowadzone kampanie, skuteczna polityka rządu, ale również, a może przede wszystkim115 osobowość cieszącego
się powszechnym uznaniem i wielką popularnością Bruno Kreisky’ego. Człowieka, który całe swoje życie poświęcił partii116. To z Kreisky’m zagranica utożsamiała
Austrię tamtych lat i nawet polityczni przeciwnicy już w czasie trwania jego rządów kanclerskich przyznawali, że jego „era ma wymiar historyczny”117.
Okres 13-letnich jednopartyjnych rządów SPÖ, zwany powszechnie „Erą Kreisky’ego”118 przyniósł Austrii szereg popularnych reform, liczne sukcesy gospodarcze
i otworzył ją na świat. Bruno Kreisky, uznany niedawno przez Austriaków „najlep-
114
115
116
117
118
Tamże.
R. Kriechbaumer, Jahrbuch für Politik, Sonderband 3, Parteiprogramme im Wiederstreit der Interessen, Wien 1990, s. 542.
Więcej o życiu i działalności B. Kreisky’ego zob. np. [w:] W. Petritsch, Bruno Kreisky…,
Zob. szerzej publikacje poświęcone okresowi 13-letnich rządów SPÖ np. H. Fischer, Die Kreisky
Jahre 1967-1983, Wien 1983 lub G. Schmid, Österreich im Aufbruch. Die österreichische Sozialdemokratie in der Ära Kreisky (1970-1983), Innsbruck-Wien 1999.
67
szym kanclerzem wszechczasów”119, sprawował władzę dłużej niż jakikolwiek inny
polityk w I i II Republice Austrii. „Był samotnym rekordzistą w wolnym świecie
demokratycznym, w którym absolutna większość jest zupełnym wyjątkiem”120.
119
120
W ankiecie przeprowadzonej na przełomie listopada i grudnia 2010 roku przez Międzynarodową Sieć Badawczą IMAS zapytano Austriaków, który z dotychczasowych kanclerzy zasługuje
na miano „kanclerza wszechczasów” – zwyciężył Bruno Kreisky, który zdeklasował wszystkich
pozostałych kanclerzy uzyskując aż 59% głosów

Ściągnij PDF. - Wydawnictwo WSEI

Transkrypt

Podobne dokumenty

JK-Kręta Baszta-s

JK-Sokolik-s - Jurajska Kraina

MALINOWA MALINOWA Malinowa Grupa Pieca i Skalnego Mostu

Krucze Skały - poznaj Dolny Śląsk

Antyurwista

Instrukcja