Reumatoidalne zapalenie stawów

Farmakoterapia
Farmakoterapia
Reumatoidalne zapalenie stawów (polyarthritis
reumatoidea) – poważny problem zdrowotny
Zmiany pozastawowe w RZS
Choroba nie ogranicza się jedynie do
stawów, ale obejmuje wiele innych narządów, zupełnie niepowiązanych ze
strukturą stawów:
•zmiany skórne – głównie rąk i stóp,
skóra jest chłodna, wilgotna, cza-
NIK
I NA J
J JA
IKI
N
KO
ŚCI
DN
WYŻSZE
I
Pierwsze oznaki pojawiają się zazwyczaj w ciągu pierwszych dwóch lat
choroby. Po 10–12 latach ponad 80%
pacjentów ma oznaki uszkodzeń i niestabilności stawów. RZS prowadzi do
częstszych zwolnień lekarskich, hospitalizacji i inwalidztwa. Ocenia się, że
w Polsce co trzeci chory nie jest zdolny
do pracy już po dwóch latach od rozpoznania RZS. Szacuje się, że koszty
związane z inwalidztwem i utratą pracy
są trzykrotnie większe od bezpośrednich kosztów związanych z chorobą.
Przeciętna oczekiwana długość życia osoby z RZS jest krótsza o 3–7 lat,
a pacjenci z ciężkim reumatoidalnym
zapaleniem stawów mogą żyć krócej
nawet o 10–15 lat.
ŚC
KO
32
Pierwszymi objawami RZS są uczucie znużenia, pocenie się, lekkie stany
podgorączkowe, a także zmniejszenie
apetytu i utrata wagi. W późniejszym
czasie pojawia się poranna sztywność
palców dłoni – charakterystyczny symptom choroby. Powoduje on uczucie silnej bolesności przy próbie ściśnięcia
dłoni i ograniczenie możliwości ruchu.
Długość trwania sztywności zależy od
nasilenia procesu zapalnego – może
trwać od kilku minut do kilkunastu godzin. Oprócz porannej sztywności we
wczesnym etapie choroby mogą również wystąpić zaburzenia ukrwienia
palców, ich nadwrażliwość na zimno,
uczucie „obumierania”, mrowienia i drętwienia rąk. RZS może także powodować poważne deformacje drobnych
stawów stóp.
RZS atakuje zwykle stawy mniej obciążone (stawy palców, nadgarstków, łokci)
i przebiega w trzech etapach:
•obrzęk i rozplem błony maziowej
w stawach – powodujące ból, rozgrzanie stawu oraz sztywność,
•rozwój stanu zapalnego,
•zniekształcenia zwiększające ból
i upośledzające ruchomość stawów.
A
Bezpośrednim powodem rozwoju choroby mogą być także silne
przeżycia i emocje. RZS zaostrza
niekiedy długotrwały stres, znaczny
wysiłek fizyczny, a nawet poród.
Istotny wpływ na pojawienie się
reumatoidalnego zapalenia stawów
ma również styl życia.
Najczęściej występujące objawy RZS to:
•ból stawów w palcach i nadgarstku,
•sztywność stawów,
•obrzęk okołostawowy,
•uczucie rozgrzania i zaczerwienienie
okolic okołostawowych,
•wyczuwalne zgrubienia podskórne,
•brak apetytu,
•niewysoka gorączka.
Zazwyczaj choroba rozwija się powoli, zaś jej głównym symptomem są
niewielkie bóle stawów. W miarę postępu schorzenia dolegliwości bólowe
zwiększają się oraz pojawiają się ograniczenia ruchowe.
SKŁ
Przyczyny i występowanie
Zdaniem części ekspertów podobnie
jak w przypadku wielu innych schorzeń
ryzyko zachorowania na RZS zwiększa
się wraz z genetycznymi skłonnościami
oraz wystąpieniem choroby we wcześniejszych pokoleniach. Inni podejrzewają drobnoustroje, które po wniknięciu
do organizmu wywołują nieprawidłowe
reakcje odpornościowe, wynikiem których jest atak na własne komórki znajdujące się wewnątrz torebki stawowej
(reakcje autoimmunologiczne – układ
odpornościowy atakuje własne tkanki).
Są także specjaliści, którzy twierdzą, że
RZS wywołują oba te czynniki.
Objawy RZS
Najbardziej charakterystyczne objawy
to silny ból stawów oraz sztywność
i obrzęki, które uniemożliwiają wykonywanie nawet najprostszych czynności. W wyniku przewlekłego procesu
zapalnego dochodzi do nieodwracalnych zniszczeń stawów, które ulegają
deformacji i trwałemu unieruchomieniu.
W ponad 50% przypadków pacjenci
tracą nie tylko możliwość aktywności
zawodowej, ale także zdolność do
samodzielnego funkcjonowania.
sem pojawia się zaczerwienienie neurasteniczne. U chorych dominu- niać wszystkie aspekty choroby i żylub ciemnobrunatne przebarwienie, je wówczas:
cia chorego.
•zaniki mięśniowe – następstwo za- •uczucie zmęczenia,
palenia śródmiąższowego, dotyczy •niechęć do aktywności fizycznej Typy RZS
głównie mięśni dystalnych, ale także
i pracy umysłowej,
Reumatoidalne zapalenie stawów wymięśnia czworogłowego uda,
•obniżenie nastroju, ciągłe myślenie stępuje w odmiennych postaciach pod
•guzki reumatoidalne, podskórne
o nieuchronnym
inwalidztwie.
względem przebiegu klinicznego, poORTON–profesorek_3
13.02.2012 10:32
Page 1
najczęściej w okolicy
stępu zmian radiologiczwyprostnej stawów łoknych oraz czasu, w jakim
NO
ciowych i przedramion,
dochodzi do kalectwa.
W
czasem wzdłuż ścięgna
OŚ
Achillesa, na potylicy i w
Ć Samoograniczający, o łaokolicy pośladków; guzgodnym przebiegu – dotyki są twarde, niebolesne,
czy od 5 do 10% osób cierzrośnięte z podłożem,
piących na RZS. W tej grupie
•zapalenie ścięgien i poniewiele kosztuje – kolana reperuje chorych czynnik reumatoidalchewek ścięgnistych oraz
ny występuje w mniej niż 5%
ORTON FLEX to innowacyjny preparat skomponowany
kaletek maziowych,
przypadków. Po zastosowaaż z 6 składników najwyższej jakości:
hydrolizowany kolagen
•węzły chłonne – uogólniu leków modyfikujących
glukozamina
nione powiększenie,
przebieg schorzenia objaekstrakt z owoców dzikiej róży w tym Wit. C
głównie w okolicy łokwy w większości przypadchondroityna
cia i dołu pachowego,
ków się cofają. Rozpoznanie
kompleks bioaktywnych protein mlecznych
kwas hialuronowy
•u szkodzenia nerwów
choroby należy traktować
obwodowych – zespół
jako prawdopodobne.
kanału nadgarstka z uciskiem na nerw pośrodNiewielka progresja – czynkowy,
nik reumatoidalny obecny jest
•z miany zapalne nau 60–90% chorych. Chorzy
czyń krwionośnych,
mimo progresji RZS odpowia•zmiany w narządach wedają na leczenie lekami mownętrznych: serce – zadyfikującymi jego przebieg.
NI
palenie osierdzia, zapa30 D
lenie mięśnia sercowego
Duża progresja – od poi wsierdzia, zapalenie naczątku pojawienia się
czyń wieńcowych, zabuobjawów stwierdza się
Wspomaga ruchomość stawów
rzenia przewodnictwa,
wysokie miano czynnika
•narząd wzroku – zapareumatoidalnego. Mimo
lenie twardówki i spojóterapii następuje stały powek,
Rzadziej u chorych na RZS występu- stęp choroby – stawy są coraz bardziej
•u kład oddechowy – zapalenie ją zespoły nerwicowo-depresyjne. zajęte i zdeformowane. Ta postać RZS
opłucnej, śródmiąższowe włóknie- Niezależnie od reakcji nerwicowych bardzo szybko prowadzi do kalectwa.
nie płuc, zespół Caplana,
u większości chorych występują zmia•układ moczowy – skrobiawica nerek. ny osobowości. Chorzy stają się mniej Reumatoidalne zapalenie stawów motowarzyscy, maleje krąg ich zaintere- że przebiegać w sposób ciągły lub
Zmiany psychiczne w RZS
sowań, osłabiają się ich kontakty mię- też tzw. rzutami. Przerwy w atakach
Stale pogłębiające się inwalidztwo dzyludzkie, ograniczające się coraz choroby mogą trwać od kilku tygodni
wywołuje zmiany w psychice, będą- bardziej tylko do rodziny.
do kilku lat. Wraz z rozwojem choroby
ce reakcją osobowości chorego na
zajmowane są kolejne stawy.
przewlekłą, postępującą chorobę, Zmiany psychiczne mają wyraźny wpływ
której towarzyszy ból prowadzący na RZS i postępowanie usprawniające. Leczenie RZS
do widocznych zniekształceń narzą- Z tego względu opieka nad chorym Obecna wiedza nie pozwala na pełdu ruchu. Najliczniejsze są zespoły powinna być kompleksowa i uwzględ- ne wyleczenie tego schorzenia. NoD
RZS jest to przewlekła, zapalna choroba
układu ruchu, która przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. U jej podłoża leżą
zaburzenia odporności, objawiające się
bólem, obrzękiem i sztywnością stawów.
Początkowo zapalenie powoduje niszczenie chrząstek pokrywających powierzchnie
kości tworzących staw, a następnie jego
całej struktury. Powstające w wyniku choroby deformacje stawów zaburzają ich
funkcje i stają się z czasem przyczyną
niepełnosprawności chorego. W późnych
stadiach choroby zapalenie może także
objąć naczynia krwionośne, a zmiany
pojawiają się również w narządach wewnętrznych (nerki, płuca, wątroba). W wielu przypadkach choroba prowadzi do
inwalidztwa, a niekiedy nawet do śmierci.
Charakterystyczne dla RZS w zaawansowanych stadiach są również zaniki mięśniowe. W rozwiniętej chorobie
dochodzi m.in. do deformacji stawów
międzypaliczkowych, wysięków w stawach łokciowych, uszkodzenia stawów
biodrowych, rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych.
SKŁA
Na całym świecie na RZS choruje ok. 1% ludzi, najczęściej w wieku 30–50 lat. Kobiety chorują średnio trzy
razy częściej niż mężczyźni. Szacuje się, że w Polsce
RZS dotkniętych jest blisko 400 tysięcy osób.
J JA
A JWYŻSZE
ANIE
KOW ZNA
OPA IESIĘC
JA
TO M URAC
K
33
Farmakoterapia
woczesne terapie mogą w znaczący
sposób łagodzić objawy oraz opóźnić postęp choroby.
Leki stosowane w RZS można podzielić na preparaty o działaniu objawowym, do których zalicza się
niesteroidowe leki przeciwzapalne,
stanowiące leczenie pomostowe glikokortykosteroidy oraz na leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh).
Apteki dysponują obecnie całym arsenałem leków stosowanych ogólnie
i miejscowo, należących do grupy
tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i przeciwbólowych.
Najczęściej stosowanymi lekami
w chorobie zwyrodnieniowej stawów są: diklofenak, ibuprofen, kwas
acetylosalicylowy, indometacyna,
ketoprofen, naproksen. Zmniejszają
one ból lub zupełnie go eliminują.
Poza tym stosuje się leki miorelaksacyjne, np. tetrazepam.
W leczeniu schorzeń reumatycznych
z dużym odczynem zapalnym w dalszym ciągu wiodącą rolę odgrywają glikokortykosteroidy, podawane
w miejsca bolesne i dostawowo,
po uprzednim opróżnieniu stawu
z płynu. Zawiesiny glikokortykosteroidów podane miejscowo same mogą prowokować odczyny zapalne
i odkładać się w miejscu podania,
dlatego część lekarzy sięga po glikokortykosteroidy stosowane doustnie,
które równie szybko opanowują ból
i odczyn zapalny, chroniąc stawy
przed postępującym zwyrodnieniowym uszkodzeniem.
Wśród leków modyfikujących przebieg chorób reumatycznych wymienia
się związki złota i penicylaminy oraz
immunosupresanty: sulfasalazyna,
pochodne aminocholiny, metotreksat
i leflunomid. Skuteczność wszystkich
leków modyfikujących ujawnia się
34
dopiero po trzech lub więcej tygodniach stosowania.
Przemysł farmaceutyczny oferuje
również preparaty dostępne bez
recepty, które stosowane przewlekle
powodują złagodzenie bólów, poprawę sprawności ruchowej i komfortu życia. Spośród tej ostatniej
grupy najczęściej wymienia się: glukozaminę, chondroitynę, kolagen,
kwas chondroitynosiarkowy, kwas
hialuronowy.
Glukozaminę uzyskuje się z chityny
lub otrzymuje syntetycznie. W organizmie ludzkim jest substratem do
biosyntezy proteoglikanów, które
są składnikiem chrząstki stawowej.
Zaburzenie biosyntezy proteoglikanów prowadzi do powstania zmian
zwyrodnieniowych stawów. Glukozamina w organizmie człowieka występuje w dużych stężeniach
w stawach i tkance łącznej, gdzie
organizm wykorzystuje ją do budowy bardziej skomplikowanych
cząsteczek, które są niezbędne do
utrzymywania właściwej kondycji
stawów. Ponadto glukozamina wspomaga syntezę kolagenu.
Innym składnikiem chrząstki stawowej są chondrocyty zbudowane
z włókien kolagenowych i substancji
podstawowej. Chondrocyty biorą
udział w syntezie proteoglikanów
i kolagenu. Dostarczenie glukozaminy i kolagenu usprawnia te procesy
i hamuje postęp choroby zwyrodnieniowej stawów. Kolagen jest jednym
z najważniejszych białek w organizmie człowieka, które wspomaga
prawidłowe funkcjonowanie chrząstek, kości, ścięgien i innych tkanek
odpowiedzialnych za mobilność
człowieka. Dzięki niemu tkanki te są
wytrzymałe, sprężyste i elastyczne.
Niestety wraz z wiekiem lub przy
prowadzeniu aktywnego trybu życia
produkcja kolagenu może być niewystarczająca.
Kolejną skuteczną substancją, która
znalazła miejsce w leczeniu choroby
zwyrodnieniowej stawów, jest kwas
hialuronowy – podstawowy składnik
tkanki łącznej, zrębu chrząstki i płynu
stawowego. Podawanie tej substancji
zwiększa poślizg powierzchni stawowych oraz przenikanie substancji
odżywczych do chrząstki stawowej, w wyniku czego poprawia się
czynność stawu. Badania naukowe
potwierdzają skuteczność tej terapii, która powoduje odbudowę doświadczalnie uszkodzonej chrząstki stawowej, zwiększenie lepkości
mazi stawowej oraz zmniejszenie
nacieków komórkowych w zapalnie
zmienionej błonie maziowej stawów.
Kwas chondroitynosiarkowy to podstawowy składnik kości i ważny element struktury oka, który m.in. hamuje
wchłanianie kostne, zmniejszając
wydalanie wapnia, i jednocześnie
przyspiesza regenerację tkanki kostnej, wychwytując wapń i wiążąc go
z białkiem podścieliska kości. Kwas
ma korzystny wpływ na wytrzymałość, sprawność i ruchomość stawów,
a w połączeniu z glukozaminą wchodzi w skład tkanki chrzęstnej i wpływa na jej odporność na wstrząsy
i czynniki mechaniczne.
Prawidłowe funkcjonowanie stawów
wspomagają również preparaty ziołowe, zwłaszcza takie, które zawierają przeciwutleniacze. Do silnych
przeciwutleniaczy zalicza się witaminę C – jest ona niezbędna do
prawidłowej syntezy kolagenu, co
sprzyja prawidłowemu tworzeniu
chrząstki stawowej. Najkorzystniejsze
efekty stwierdzono przy podawaniu
naturalnej witaminy C, nie zaś syntetycznej – polecane są więc surowce
roślinne, w których zawartość witaminy C jest wysoka, jak np. wyciąg
z dzikiej róży.
dr n. farm. Anna Gajos