docStolica Apostolska wobec tradycjnej religii i kultury Afryki
download 
Reklamacja Transkrypt
Stolica Apostolska wobec tradycjnej religii i kultury Afryki
Forum Politologiczne Tom 13 INP UWM Olsztyn 2012 Eugeniusz Sakowicz STOLICA APOSTOLSKA WOBEC TRADYCYJNEJ RELIGII I KULTURY AFRYKI THE ATTITUDE OF THE HOLY SEE TO THE TRADITIONAL RELIGIONS AND CULURES OF AFRICA Stolica Apostolska, Stolica wiêta, czy te¿ w jêzyku ³aciñskim Apostolica Sedes to terminy oznaczaj¹ce centralny urz¹d Kocio³a rzymskokatolickiego. Wed³ug eklezjologii, nauki teologicznej opisuj¹cej wymiar instytucjonalny Kocio³a (jako bosko-ludzkiej instytucji), jego struktura ma bosk¹ genezê. Instytucja papiestwa w optyce tej nauki nie jest wynikiem procesów spo³ecznych, czy owocem ludzkich decyzji, lecz posiada mandat Bo¿y, odnosz¹cy siê zarówno do jej genezy, jak i natury oraz funkcjonowania. Najwy¿szy Nauczycielski Urz¹d Kocio³a (nazwa ta zapisywana jest du¿ymi literami z racji na du¿¹ rangê i znaczenie tego organu) to prerogatywa w³adcza i normatywna papie¿a. Mo¿na te¿ rozumieæ pojêcie Stolicy Apostolskiej szerzej. Wówczas odnosiæ siê ono bêdzie do papie¿a oraz szeregu dykasterii (organów w³adzy papieskiej specjalizuj¹cych siê w danym zakresie tematycznym) oraz innych jednostek wspomagaj¹cych Biskupa Rzymu w wykonywaniu zadañ Najwy¿szego Pasterza Kocio³a. Wypowiedziami czy decyzjami Stolicy Apostolskiej bêd¹ te podejmowane przez 248 Eugeniusz Sakowicz Sekretariat Stanu, Radê Publicznych Spraw Kocio³a, czy te¿ przez papieskie komisje, b¹d kolejne rady, w tym Papiesk¹ Radê do spraw Dialogu Miêdzyreligijnego. Stolica Apostolska posiada osobowoæ prawn¹ nie z nadania cywilnego czy pañstwowego, lecz z samego ustanowienia Bo¿ego. Wyranie mówi o tym Kodeks prawa kanonicznego (Kanon 113 & 1). Prowadzi ona misjê nauczania, ale te¿ i uwiêcania ludzi, która zlecona zosta³a jej przez samego Boga. Jako taka nie ma Stolica Apostolska analogii wród innych instytucji, czy organizacji, chyba ¿e s¹ nimi stany kap³anów czy mnichów istniej¹ce w innych religiach, zainicjowane w wiêkszoci przypadków przez si³y wy¿sze (oprócz buddyzmu, który nie przyjmuje istnienia osobowego bóstwa). Pracê (okrelan¹ przez ród³a kocielne jako pos³uga) w strukturach Stolicy Apostolskiej pe³ni¹ osoby pochodz¹ce z ró¿nych Kocio³ów partykularnych wiata z wszystkich kontynentów. W wiêkszoci urzêdnikami Stolicy Apostolskiej s¹ osoby duchowne oraz zakonne. wieccy w strukturach Kurii Rzymskiej (jest to pojêcie bliskoznaczne do Stolicy Apostolskiej) s¹ ladowo obecni, co na pewno ma wp³yw na funkcjonowanie tej instytucji. Na pocz¹tku XXI wieku obsada urzêdów tej¿e stolicy by³a w ok. 70 % miêdzynarodowa. Przewodnicz¹cym Papieskiej Rady do Spraw Dialogu Miêdzyreligijnego (w której kompetencjach le¿y m.in. troska o dialog z tradycyjn¹ religi¹ Afryki) by³ w latach 1984-2002 Nigeryjczyk, kard. Francis Arinze. Afrykañska tradycyjna religia i kultura Wed³ug statystyk religii oko³o 30% Afrykanów przynale¿y do tradycyjnych religii Afryki, a przynajmniej 50% wci¹¿ ¿yje w krêgu oddzia³ywania tych religii. Nawet w twórczoci naukowej wybitnego znawcy Afryki, uczonego a zarazem duchownego anglikañskiego, Johna M. Mbitiego mo¿na znaleæ reminiscencje dawnych wierzeñ Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 249 plemiennych, którymi ¿yli jego przodkowie. W klasycznym dziele tego autora pt. Afrykañskie religie i filozofia (Warszawa 1980) przebrzmiewaj¹ przekonania o jego wierze w si³y duchowe zamieszkuj¹ce w elementach natury czy krajobrazu. Nie ulega w¹tpliwoci, i¿ pojêcia tradycyjna religia oraz tradycyjna kultura Afryki maj¹ charakter czysto techniczny, b¹d orientacyjny. Na kontynencie afrykañskim obecnych jest setki, czy wrêcz tysi¹ce religii, dzi okrelanych mianem tradycyjne, a wczeniej nazywanych jako religie: ludów pierwotnych, plemienne, czy w wieku XIX ludów prymitywnych. To ostatnie s³owo nie by³o g³ównie wyrazem pychy kulturowej przedstawicieli wiata Zachodu etnologów czy antropologów, badaj¹cych religie afrykañskie, lecz stwierdzeniem wskazuj¹cym na niski (a wiêc prymitywny) stopieñ rozwoju technologicznego, czy najogólniej mówi¹c cywilizacyjnego Afryki, rozpoznawanej g³ównie przez pryzmat religii. Wród uczonych od lat prowadzona jest dyskusja nad zasadnoci¹ liczby pojedynczej (afrykañska tradycyjna religia), b¹d mnogiej (afrykañskie tradycyjne religie) odnosz¹cej siê do systemu wierzeñ Afrykanów. Jakikolwiek nie by³by wynik tych dyskusji mo¿na przyj¹æ i takie rozwi¹zanie okrelenie afrykañska tradycyjna religia obejmuje niezliczon¹ wrêcz liczbê tradycyjnych religii, które stanowi¹ kosmiczny oraz teistyczny wymiar ¿ycia poszczególnego plemienia b¹d ludu, zamieszkuj¹cego kontynent szczyc¹cy siê bogat¹ histori¹. Notabene na kontynencie tym mia³ pojawiæ siê pierwszy osobnik, nazwany imieniem homo sapiens. Przymiotnik tradycyjna w okreleniu religii Afryki, wskazuje na walor przekazu ustnego w kultywowaniu zwyczajów, wierzeñ i obrzêdów. Religia tradycyjna nie zna pisma, a zatem nie ma skodyfikowanego zapisu prawd wiary, który jest w³aciwy dla religii wiêtych ksi¹g (judaizmu, chrzecijañstwo, islamu). Cech¹ charakterystyczn¹ wierzeñ spo³ecznoci plemiennych jest przede wszystkim ich monoteistyczny charakter. Na czele panteonu istot wy¿szych, czy nawet boskich stoi Istota Najwy¿sza. Ka¿de plemiê ma swoj¹ Istotê 250 Eugeniusz Sakowicz Najwy¿sz¹, st¹d uzasadnione jest stwierdzeniem, i¿ jedna afrykañska tradycyjna religia ma szereg ucielenieñ. Religia mo¿e byæ ujmowana jako czêæ kultury. Zakres pojêcia kultura jest w tym przypadku szerszy. Obejmuje ona oprócz religii tak¿e moralnoæ oraz sztukê, a tak¿e to, co na Zachodzie nazywane jest nauk¹, a wród spo³ecznoci plemiennych jest swoist¹ m¹droci¹ zwi¹zan¹ z refleksj¹ (zawsze maj¹c¹ pragmatyczne odniesienie) nad otaczaj¹cym wiatem, rodowiskiem, przestrzeni¹ ¿ycia. Afrykañska kultura mo¿e te¿ byæ pojmowana jako oryginalny, specyficzny sposób istnienia Afrykañczyka. W kulturze tej np. z wielk¹ czci¹ odnosi siê do starców, ogromnym respektem otaczane jest ¿ycie, a jego pomna¿anie stanowi wyj¹tkow¹ wartoæ. Ostatecznie istniej¹ silne wiêzy miêdzy religi¹ a kultur¹. Co wiêcej, mówi siê wprost o sferze sacrum nak³adaj¹cej siê na sferê profanum. W kulturze Afryki nie ma zatem antagonizmu miêdzy tymi sferami. Istnieje wrêcz ich to¿samoæ. Wa¿n¹ w koñcu uwag¹ jest ta dotycz¹ca opisu rzeczywistoci wiata religii i kultury Afryki. Pamiêtaæ nale¿y, i¿ opis ten mo¿e byæ w niektórych punktach wypaczony z racji na pos³ugiwanie siê przez badaczy czy teoretyków religii (a zatem i teologii) oraz etnologii b¹d antropologii terminami (czy w ogóle odniesieniem semantycznego schematu), wypracowanymi w krêgu kultury grecko-rzymsko-³aciñskiej, a tak¿e judeochrzecijañskiej do innego wiata np. w³anie afrykañskiego. Pojêcia europejskie zawsze bêd¹ w pewien sposób nieadekwatne w odniesieniu do opisywanej duchowej i w ogóle kulturowej przestrzeni ¿ycia Afrykanów. Koció³ w dialogu z afrykañsk¹ tradycyjn¹ religi¹ i kultur¹ Koció³ katolicki w ostatnich dekadach XX wieku i na pocz¹tku XXI wieku przyj¹³ paradygmat dialogu jako sposób odniesienia do Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 251 afrykañskiej tradycji religijnej i kultury. Podejmuj¹c i prowadz¹c dialog z tradycyjn¹ religi¹ Afryki, Koció³ kieruje siê wytycznymi Soboru Watykañskiego II (19621965). Podstawowym dokumentem wyznaczaj¹cym kierunki dróg dialogu jest og³oszona 28 padziernika 1965 roku Deklaracja o stosunku Kocio³a do religii niechrzecijañskich Nostra aetate. W tekcie tego dokumentu nie znalaz³y siê wprawdzie okrelenia: religia tradycyjna czy te¿: religie ludów pierwotnych, religie pierwotne, religie plemienne. Zasady dialogu tam¿e zawarte mo¿na jednak wprost odnieæ do spo³eczeñstw ¿yj¹cych w krêgu kultur pierwotnych tradycyjnych. W czasie trwania Soboru Pawe³ VI og³osi³ 6 sierpnia 1964 roku wielk¹ kartê dialogu Encyklikê Ecclesiam suam. Dokument ten zas³uguje na szczególn¹ uwagê, bowiem papie¿ wprost i bezporednio wprawdzie jednym tylko zdaniem wypowiedzia³ siê o religiach pierwotnych (do których nale¿y tradycyjna religia Afryki). W og³oszonej ponad rok póniej wspomnianej Deklaracji Nostra aetate zabrak³o nazwania tych religii po imieniu, co wg niektórych autorów by³o cofniêciem siê przed Ecclesiam suam. Bardzo wa¿nym wydarzeniem w perspektywie wszelkich interreligijnych dialogów, w tym dialogu z religi¹ tradycyjn¹ i w ogóle kultur¹ ludów pierwotnych, by³o ustanowienie w dniu 19 maja 1964 roku (w uroczystoæ Zes³ania Ducha wiêtego) Sekretariatu dla Niechrzecijan (Secretariatus pro Non Christianis). Sekretariat ¿ywo zainteresowa³ siê wiernymi religii tradycyjnej, jako godnymi afirmacji, szacunku i uznania parterami dialogu. W ten sposób rozwiana zosta³a w¹tpliwoæ jakoby religia tradycyjna mia³yby byæ tylko i wy³¹cznie przedmiotem misji, pojmowanej jako nawracanie pogan, bez podejmowania z ich wyznawcami jakichkolwiek rozmów (dialogów). Na mocy og³oszonej 28 czerwca 1988 roku Konstytucji apostolskiej Pastor Bonus przeprowadzona zosta³a w 1989 roku reforma Kurii Rzymskiej, czyli ró¿nych instytucji Stolicy Apostolskiej. Sekretariat dla Niechrzecijan sta³ siê wówczas Papiesk¹ Rad¹ do Spraw Dialogu Miêdzyreligijnego (Pontificium Consilium pro Dialogo inter 252 Eugeniusz Sakowicz Religiones). Nie by³ to tylko i wy³¹cznie zabieg modyfikacji nazwy. Rada (podobnie jak inne Rady dzia³aj¹ce w ramach Stolicy Apostolskiej) zyska³a najwy¿sz¹ w Kociele rangê, a co wskazuje s³owo papieska. Jej celem jest dialog miêdzyreligijny, a zatem dialog religijny z wyznawcami religii tradycyjnej. Dialog zacz¹³ byæ pojmowany jako czêæ jednej, jedynej misji Kocio³a, któr¹ jest g³oszenie Jezusa Chrystusa jako Odkupiciela i Zbawiciela wiata, a wiêc równie¿ kultur i cywilizacji. W ramach Papieskiej Rady do Spraw Dialogu Miêdzyreligijnego funkcjonuje m.in. Biuro do Spraw Afryki i Tradycyjnych Religii, a tak¿e Biuro do Spraw Afro-Amerykanów i Rodzimych Religii Ameryki. Stolica Apostolska og³osi³a szereg dokumentów odnosz¹cych siê do tradycyjnej religii i kultury Afryki. Dokumentami tymi s¹ m.in.: Orêdzie Africae terrarum (rozdzia³ II) z 29 padziernika 1967 roku; List Pastoralna troska o tradycyjn¹ religiê afrykañsk¹ (nr 1214) z 25 marca 1988 roku; Instrumentum laboris (z 9 lutego 1993 roku) na Synod Biskupów Afryki; Elenchus finalis Propositionum Synodi pro Africa (nr 42) z 6 maja 1994 roku; Orêdzie synodalne Koció³ w Afryce z 6 maja 1994 roku Najwy¿sza rangê posiada Jana Paw³a II Adhortacja apostolska Ecclesia in Africa (nr 42, 43, 67) z 14 wrzenia 1995 roku oraz Benedykta XV Adhoracja apostolska Africae munus (nr 9293) z 19 listopada 2011 roku W zaanga¿owaniu Stolicy Apostolskiej na rzecz dialogu z tradycyjn¹ religi¹ i kultur¹ Afryki wyró¿niæ mo¿na dwa nurty: teoretyczny i praktyczny. Wymiar teoretyczny tego dialogu wyznaczony zosta³ przez dokumenty Kocio³a, w których porednio lub bezporednio poruszony zosta³ temat religii afrykañskiej. Praktyczny kierunek wyznaczaj¹ natomiast wszystkie konkretne dzia³ania czyny i gesty dialogu, którymi s¹ m.in.: prace naukowo-badawcze, dzia³alnoæ wydawnicza, organizacja konferencji i sympozjów naukowych, ale tak¿e pe³nienie funkcji pastoralnych (duszpasterskich). Bardzo wa¿n¹ przestrzeñ pragmatycznego zaanga¿owania na rzecz dialogu Kocio³a z tradycyjn¹ religia i kultur¹ Afryki wyzna- Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 253 cza pos³uga apostolska papie¿y, w tym Jana Paw³a II oraz Benedykta XVI. Jan Pawe³ II wielokrotnie spotyka³ siê z przedstawicielami religii Afryki, w tym z kap³anami rodzimych kultów, zarówno w Watykanie, jak i podczas apostolskich podró¿y do Afryki. Jan Pawe³ II widzia³ siê z przedstawicielami afrykañskiej religii tradycyjnej podczas wiatowego Dnia Modlitwy o Pokój w Asy¿u w 1986 i 2002 roku. S³owa, które Jan Pawe³ II powiedzia³ 9 sierpnia 1998 roku w trakcie spotkania z kap³anami religii tradycyjnych w Togoville w Togo, s¹ streszczeniem jego nauki o tych¿e religiach: Niezwykle bujna i wspania³a przyroda tego regionu lasów i jezior, nape³nia nasze umys³y i serca swoj¹ tajemnic¹, w sposób naturalny kieruj¹c je ku Tajemnicy Tego, który jest Twórc¹ ¿ycia. To w³anie zmys³ religijny o¿ywia was i, jeli tak mo¿na powiedzieæ, o¿ywia wszystkich waszych rodaków. Oby poczucie tego, co wiête, które od zawsze cechuje serce ludzkie, stworzone na obraz Boga, wzbudzi³o w ludziach pragnienie coraz wiêkszego zbli¿enia siê w duchu i w prawdzie do Boga Stwórcy, do uznania Go, uwielbienia, dziêkczynienia Mu, do zrozumienia Jego woli. Tak wiêc modlitwa ludzi i postêpowanie moralne bêd¹ inspirowane przez samego Ducha Bo¿ego; uczucia religijne pomagaj¹ przezwyciê¿yæ strach, wierzymy bowiem, ¿e Bóg jest dobry, i ¿e natura, dzie³o Jego r¹k, jest dobra, podczas gdy strach wywodzi siê raczej ze z³a, która zagnie¿d¿a siê w sercu cz³owieka, kiedy odwraca siê on od Boga; ale zmys³ Boga w cz³owieku mo¿e byæ przepojony pokojem, szacunkiem, ufnoci¹, radosnym poddaniem. W czasie Miêdzynarodowego Kongresu Teologów z dziedziny pneumatologii (czyli teologicznej nauki o Duchu wiêtym), który odbywa³ siê w Rzymie w dniach od 22 do 26 marca 1982 roku Jan Pawe³ II powiedzia³, ¿e Duch wiêty jest tajemniczo obecny w religiach i kulturach niechrzecijañskich. Wczeniej, podczas audiencji generalnej dniu 24 lutego 1982 roku papie¿, nawi¹zuj¹c do odbytej w dniach od 12 do 19 lutego 1982 roku podró¿y apostolskiej 254 Eugeniusz Sakowicz do Afryki, wyrazi³ wdziêcznoæ Duchowi wiêtemu, który we w³aciwym czasie w stosowny sposób pozwala wydobywaæ z odwiecznego skarbca Bo¿ej M¹droci »rzeczy nowe i stare« (Mt 13,52). S³owa te papie¿ wypowiedzia³ w nawi¹zaniu do sytuacji religijnej odwiedzanych krajów, w których znaczna czêæ spo³eczeñstwa pozostaje wierna rodzimym zwyczajom, wierzeniom i obrzêdom. Du¿¹ rangê mia³y spotkania Jana Paw³a II, a obecnie Benedykta XVI, z biskupami przyby³ymi do Watykanu z wizyt¹ Ad limina z krajów Afryki, w których obecna jest religia tradycyjna. Na uwagê zas³uguj¹ te¿ spotkania papie¿a najwy¿szego suwerena pañstwa watykañskiego i Stolicy Apostolskiej z przywódcami, politykami, ambasadorami oraz dyplomatami pañstw, gdzie wystêpuje religia tradycyjna. Motywy dialogu Bardzo wa¿ne s¹ motywy, którymi Koció³ kierowaæ siê powinien w czasie prowadzenia dialogu z wiernymi tradycyjnej religii i kultury Afryki. Teologiczne podstawy odnosz¹ce siê do dialogu z wielkimi religiami wiata (religiami uniwersalistycznymi: islamem i buddyzmem oraz narodowymi: judaizmem i hinduizmem), a tak¿e systemami filozoficzno-religijnymi (konfucjanizmem i szintoizmem), maj¹ równie¿ odniesie do religii tradycyjnej. Koció³ anga¿uj¹c siê w dialog z religi¹ tradycyjn¹ Afryki odwo³uje siê do nastêpuj¹cych teologicznych podstaw: antropologicznej (struktura bytowa ka¿dego cz³owieka jest identyczna, st¹d ka¿da osoba ludzka ma niezbywaln¹ wartoæ), kreacjonistycznej (Bóg stworzy³ jeden wiat dla ludzi ró¿nych religii), rewelacjonistycznej (Bóg objawia siê na ró¿ne sposoby i w ró¿nych miejscach, np. w sumieniu ludzkim, ale i w przyrodzie, czy historii), chrystologicznej (Jezus Chrystus jest Odkupicielem ca³ej ludzkoci, bez wzglêdu jej to¿samoæ religijn¹), pneumatologicznej (dla Ducha wiêtego jakakolwiek niechrzecijañska religia nie sta- Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 255 nowi ani zapory, ani nie wyznacza linii demarkacyjnej) oraz eklezjologicznej (Koció³ jest narzêdziem zbawienia i jednoci ca³ej jednej rodziny ludzkiej). Przed podjêciem dialogu zauwa¿yæ nale¿y cechy wspólne religii pierwotnych, ale równie¿ cechy specyficzne, w³aciwe dla danego kontynentu, np. w³anie dla Afryki. Przedstawiciele Kocio³a anga¿uj¹cy siê w dialog w ró¿nych jego formach (dialog ¿ycia, dialog specjalistów, dialog religijnego dowiadczenia) powinni mieæ wiadomoæ, i¿ ka¿da tradycyjna religia i w ogóle religie pierwotne maj¹ charakter etnocentryczny. Religie te nie maj¹ te¿ za³o¿ycieli i zwierzchniej, centralnej w³adzy, która reprezentowa³aby wszystkie pierwotne tradycje. Ka¿da tradycyjna afrykañska religia jest nie tylko autonomiczna pod wzglêdem doktrynalnym, ale te¿ niezale¿na instytucjonalnie. Stanowi zamkniêty duchowo-spo³eczny kosmos. Sfery dialogu Elementami religii i kultury Afryki, na które uwagê zwracaj¹ dokumenty Stolicy Apostolskiej, a które stanowiæ mog¹ przedmiot (temat) dialogu s¹: rodzina, wspólnota, przodkowie, wiara w Boga. Teksty te podkrelaj¹ nastêpuj¹ce aspekty tajemnicy Boga, w którego wierz¹ wyznawcy tradycyjnej religii: Bóg jako Stwórca, Istota Najwy¿sza, Sprawiedliwy Sêdzia, Ojciec, Wierny, Dobry, Jedyny Mistrz, Autor ¿ycia, Wszechmog¹cy. Zwracaj¹ nadto uwag¹ na pozytywne cechy, wspólne wszystkim afrykañskim religiom. Cechy te dostrze¿one zosta³y w nastêpuj¹cych sferach ¿ycia: religijnej, rytualnej, religijno-moralnej, religijno-kulturowej oraz religijno-spo³ecznej. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje sfera religijna. Afrykanie wg dokumentów Stolicy Apostolskiej wierz¹ w jednego Boga (Istotê Najwy¿sz¹). ¯ywi¹ szacunek dla wiêtych miejsc. Maj¹ poczucie sacrum, które przenika ca³e ich ¿ycie, od momentu narodzin a¿ po mieræ i po mierci. Wiedz¹, ¿e nale¿y powiêcaæ czas na modlitwê. 256 Eugeniusz Sakowicz Odnosz¹ siê z szacunkiem do specjalistów rytualnych, czyli rodzimych kap³anów. Pozytywnymi aspektami w sferze religijnej jest u Afrykanów wiara w niewidzialny wiat duchów i przodków, którym sk³ada siê ofiary oraz których prosi siê o pomoc. Wystêpuje równie¿ wiara w ¿ycie pomiertne (na co wskazuj¹ mity), która znajduje swój symboliczny wyraz w czasie obrzêdów pogrzebowych. W ¿yciu religijnym Afrykanów nie dostrzega siê dychotomii pomiêdzy ¿yciem a religi¹. Religia przenika ca³e ¿ycie. ¯ywa jest nadto wiara w porednictwo przodków pomiêdzy cz³owiekiem (ludmi) a Bogiem. Afrykanie s¹ wiadomi, ¿e grzech uderza w dobro spo³eczne. St¹d konieczne jest spo³eczne oczyszczenie, puryfikacja. Oczyciæ siê powinien ka¿dy, który sk³ada ofiarê bóstwu. Wartociami w sferze rytualnej tradycyjnej religii afrykañskiej s¹: wiêcenie rocznego cyklu ¿ycia (obrzêdowoæ doroczna) i wa¿nych jego momentów (tzw. ryty przejcia: narodziny, osi¹gniêcie wieku dojrza³ego, ma³¿eñstwo, mieræ), zaanga¿owanie ca³ego cz³owieka (jego cia³a i duszy) w kultyczne obrzêdy. Afrykanie uznaj¹ rytua³y za istotn¹, wrêcz konstytutywn¹ czêæ ¿ycia wspólnotowego. W ceremoniach przyzywaj¹ przodków, co wskazuje na istniej¹c¹ miêdzy ¿ywymi a zmar³ymi komunikacjê. Rozpowszechnione s¹ bardzo rytua³y inicjacji, konsekracji. Afrykanom znane s¹ te¿ b³ogos³awieñstwa. W sferze religijno-moralnej w Afryce jak podkrelaj¹ dokumenty Stolicy Apostolskiej na plan pierwszy wysuwa siê szacunek do ¿ycia. Dzieci traktowane s¹ jako wielki skarb, dany nie tylko rodzicom, ale ca³ej spo³ecznoci. Rytua³y oraz przestrzeganie tabu zwi¹zane s¹ ze wiêtoci¹ ¿ycia. Afrykanie wiedz¹, ¿e przestrzeganie moralnych nakazów, zakazów (obowi¹zków) jest bardzo wa¿ne w ich ¿yciu. Dlatego niedopuszczalna jest aborcja. Dzieci nie mog¹ spo¿ywaæ alkoholu. Na sferê religijno-kulturow¹ sk³adaj¹ siê: troska o w³asne rodowisko ¿ycia, które traktowane jest jak dom, zaanga¿owanie ca³ej wspólnoty w wychowanie i edukacjê dzieci, uznanie pouczeñ moral- Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 257 nych za niezmiernie wa¿ne w ¿yciu. Ze sfer¹ t¹ wi¹¿e siê nadto przekaz tradycji w opowiadaniach, poematach, hymnach, powiedzeniach, przys³owiach, zagadkach. Podobn¹ funkcjê pe³ni równie¿ sztuka. Afrykanie ¿ywi¹ szacunek dla m¹droci przodków. Ma³¿eñstwo jest w wielkim powa¿aniu. Wartociami w sferze religijno-spo³ecznej s¹: gocinnoæ (bêd¹ca obowi¹zkiem), silne poczucie przynale¿noci plemiennej, troska o rodzinê i traktowanie jej jako g³ównej osi w strukturze spo³ecznej, szacunek dla osób starszych (starców) oraz autorytetu przodków, opieka nad chorymi i biednymi oraz troska o sieroty i o wdowy. W ramach dialogu dostrzegaæ nale¿y nie tylko wartoci pozytywne, ale równie¿ cechy negatywne. W kontekcie spo³ecznoci pierwotnych Afryki na negatywne aspekty religii wskazuje: wró¿biarstwo, wiara w czary oraz paniczny lêk przed ich konsekwencjami, poczucie oddalenia Boga od cz³owieka. W sferze rytualno-obrzêdowej obecnych jest szereg elementów, które nie mog¹ byæ zaakceptowane przez chrzecijañsk¹ moralnoæ. Podobnie wiele praktyk zwi¹zanych z ¿yciem spo³ecznym (np. poligamia jako forma ma³¿eñstwa) jest przez Koció³ odrzucanych. W trosce o przezwyciê¿enia podzia³ów w Afryce i zbudowanie wspólnoty pojednania Jeden z punktów wskazanej Adhortacji apostolskiej Jana Paw³a II Ecclesia in Africa nosi tytu³: Aktualne problemy Kocio³a w Afryce. W czêci tej zamieszczony zosta³ paragraf Przezwyciê¿enie podzia³ów (Ecclesia in Africa, nr 49). W czasie obrad Specjalnego Zgromadzenia Synodu Biskupów Powiêconego Afryce w 1995 roku zwrócono uwagê na wielorakie podzia³y, których dowiadczaj¹ mieszkañcy Afryki. Podzia³y te maj¹ ró¿ne korzenie. Najczêciej s¹ one konsekwencj¹ politycznych decyzji mocarstw kolonialnych. Sztuczne granice pañstw, które po dziesi¹tkach lat zaczê³y siê utrwalaæ, to 258 Eugeniusz Sakowicz dziedzictwo, spadek pozostawiony przez w³adze kolonialistów. Bezmylne linie politycznych sztucznych podzia³ów Afryki na pañstwa wygenerowa³y g³êbok¹ wzajemn¹ wrogoæ ró¿nych grup etnicznych, tradycji, jêzyków (Ecclesia in Africa, nr 49). Wrogoæ ta stanowi bardzo powa¿n¹ przeszkodê we wspó³istnieniu tych¿e grup. Jan Pawe³ II powtórzy³ we wskazanym paragrafie dokumentu stanowisko Papieskiej Komisji Iustitia et Pax wyra¿one w dokumencie z 3 listopada 1988 roku pt. O uprzedzeniach rasowych. Koció³ wobec rasizmu: Konflikty plemienne niejednokrotnie stwarzaj¹ zagro¿enie jeli nie dla pokoju, to w ka¿dym razie dla wspólnego dobra ca³ego spo³eczeñstwa, utrudniaj¹ te¿ ¿ycie Kocio³ów oraz wspó³pracê z Pasterzami z innych grup narodowociowych (nr 12). Misj¹ Kocio³a jest usuwanie takich podzia³ów. Sposobem ich niwelowania jest podjêcie prawdziwego dialogu, który z natury spe³nia funkcjê jednania. Dialog ten jak dekretuje Adhortacja Ecclesia in Africa powinien mieæ wymiar ekumeniczny i miêdzyreligijny. W³anie dlatego potrzebny jest dialog Kocio³a z afrykañsk¹ tradycyjn¹ religi¹ i kultur¹ (nadto islamem). Rozdzia³ IV Adhortacji Ecclesia in Africa powiêcony zosta³ refleksji pt. W perspektywie trzeciego tysi¹clecia chrzecijañstwa. Jeden z paragrafów tego rozdzia³u traktuje o Wspólnocie pojednania. Wspólnota ludzi ¿yj¹cych ze sob¹ w zgodzie, zawi¹zywana jest przez dialog. Wzorem dialogu na rzecz pojednania jest dialog Boga z ludzkoci¹. Jan Pawe³ II poda³ w tym fragmencie dokumentu definicjê dialogu, która akcentuje wiat ludzkich relacji i ró¿ne sektory ¿ycia: Dialog to wyzwanie polegaj¹ce w istocie na przekszta³caniu relacji miêdzy ludmi, miêdzy narodami i ludami w ¿yciu religijnym, politycznym, gospodarczym, spo³ecznym i kulturalnym. Jest to wyzwanie mi³oci Chrystusa do ludzi, któr¹ uczeñ musi odtworzyæ we w³asnym ¿yciu: »Po tym wszyscy poznaj¹, ¿ecie uczniami moimi, jeli bêdziecie siê wzajemnie mi³owali« (J 13, 35) (Ecclesia in Africa, nr 79). Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 259 Wszystko nowe w Afryce W 2009 roku odby³ siê drugi Synod Biskupów powiêcony Afryce, którego podsumowaniem jest Adhortacja Africae munus podpisana 19 listopada 2011 roku. przez Benedykta XVI. Po adresie powitalnym w nag³ówku adhortacji umieszczony zosta³ cytat z Ewangelii wg w. Mateusza, wskazuj¹cy na wielk¹ wartoæ m³odego Kocio³a w Afryce, który mimo dramatycznych dowiadczeñ, a mo¿e nawet dziêki nim jest zdolny dzi przekazaæ niejedn¹ naukê starym Kocio³om na ca³ym wiecie: Wy jestecie sol¹ dla ziemi [...] Wy jestecie wiat³em wiata (Mt 5, 13-14). Dokument Africae munus sk³ada siê ze wstêpu, dwóch czêci i konkluzji. Pierwsza czêæ zatytu³owana zosta³a s³owami zaczerpniêtymi z Apokalipsy w. Jana: Oto czyniê wszystko nowe (21, 5). Nastêpnie Benedykt XVI okreli³ misjê Kocio³a na tym kontynencie jako tê pe³nion¹ W s³u¿bie pojednania, sprawiedliwoci i pokoju. Jezus Chrystus jest pierwszym i najwa¿niejszym EwangelizatoremMisjonarzem Afryki! Wszyscy prowadz¹cy dzia³alnoæ misyjn¹ ad genetes misjonarze i misjonarki s¹ Jego wys³annikami, g³osz¹ Jego Odkupienie, proklamuj¹ Krzy¿ jako znak realnego zwyciêstwa dobra nad z³em. Nauczaj¹c Ewangelii zak³adaj¹ równoczenie Koció³. Wprowadzaj¹ go w rzeczywistoæ i z³o¿onoæ afrykañskiego ¿ycia w kulturê, dzieje, historiê, zwyczaje, wierzenia, obrzêdy, w rozbudowan¹ przestrzeñ tego, co sakralne. Zasiewaj¹ te¿ zarodki S³owa Bo¿ego w sferze lêków, cierpieñ, obaw przed z³ym urokiem i czarami. Benedykt XVI zachêca ca³y Koció³ na wszystkich kontynentach, aby spogl¹da³ na Afrykê z wiar¹ i nadziej¹. Jezus Chrystus bêd¹c sercem afrykañskiego ¿ycia jest równoczenie ród³em pojednania, sprawiedliwoci i pokoju. Pojednani z Bogiem mówi adhortacja staj¹ siê osobami sprawiedliwymi, czyli zdolnymi do budowania miêdzyludzkiej zgody, harmonii, porz¹dku. ród³em za pokoju jest umi³owanie prawdy. Adhortacja wskazuje bardzo wyranie na cie¿ki prowadz¹ce do spo³ecznej 260 Eugeniusz Sakowicz zgody i pokoju. Pierwsz¹ z nich jest pe³na powiêcenia troska o cz³owieka tam, gdzie on rodzi siê, ¿yje i umiera. Najwiêkszym ród³em z³a jest powierzchowne, a wiêc pozorne nawrócenie siê. Autentyczna konwersja oznacza trwa³¹ postawê, gorliwe usposobienie serca danej osoby do budowania wspólnoty osób. Istotn¹ rolê odgrywa tu sakrament pokuty oraz Eucharystia. Niezmiernie wa¿ne jest zatem jednoczesna inkulturacja, czyli wnikanie wiat³a Ewangelii w ca³oæ sposobu istnienia cz³owieka, jako jednostki i grupy oraz ewangelizacja kultury, bêd¹ca procesem niestannego oczyszczania ewangeliczn¹ sol¹ tego, co stanowi strukturê grzechu w danej przestrzeni bytowania ludzkiego. Kolej¹ cie¿kê wyznacza imperatyw prowadzenia ¿ycia w harmonii z najbli¿szymi, a wiêc wewn¹trz rodziny tej ma³ej i tej wielkiej, w relacji z ludmi starszymi starcami, tak wysoko cenionymi przez afrykañski etos. ¯ycie w harmonii, czyli zgodzie, z poszanowaniem interakcji ludzkich sumieñ jest zadaniem dla wszystkich mê¿czyzn, ka¿dej kobiety, m³odego pokolenia i dzieci, bêd¹cych skarbem wiata Afryki. Ewangeliczn¹ trosk¹ podkrela dokument powinno byæ otaczane ¿ycie, pocz¹wszy od poczêcia do naturalnej mierci. Zadaniem Afrykanów jest pielêgnowanie i zachowanie wrodzonego im szacunku do wszystkich stworzeñ i do tej przestrzeni i krajobrazu, która okrelona zosta³a w dokumencie jako ekosystem. Misj¹ ich jest s³u¿enie ¿yciu jako najwiêkszej wartoci. Bardzo wa¿n¹ cie¿k¹ prowadz¹c¹ do ustanowienia ewangelicznego porz¹dku ¿ycia w Afryce jest dialog ekumeniczny oraz miêdzyreligijny (przede wszystkim z islamem oraz w³anie z religiami tradycyjnymi). To na tych obszarach ¿ycia katolicy maj¹ sposobnoæ nieustannie stawaæ siê i byæ sol¹ dla ziemi oraz wiat³em wiata. Tytu³em drugiej czêci adhortacji s¹ s³owa wyjête z 1 Listu w. Paw³a Apostola do Koryntian: Wszystkim za objawia siê Duch dla [wspólnego] dobra (1 Kor 12, 7). Dokument okrela bardzo wyranie przestrzenie odpowiedzialnoci za podejmowanie konkretnych czynów i w ogóle dzia³añ na rzecz kultury Afryki. Ostatni fragment Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 261 dokumentu to ewangeliczna zachêta, wrêcz nakaz porzucenia mrocznych przestrzeni ucisku i strapienia, bezsilnoci, beznadziejnoci: Wstañ, we swoje ³o¿e i chod (J 5, 8). Jezus chce byæ poniewa¿ jest! si³¹ witaln¹ Afrykanów. On ich podnosi ze zw¹tpienia, wyzwala z utrwalonych kompleksów kulturowej ni¿szoci. rodkami, które maj¹ moc uczyniæ ten cud promocji cz³owieka jest lektura Pisma wiêtego i wskazane przez dokument sakramenty: pokuta oraz Eucharystia. Afryka stwierdza adhortacja Africae munus i w ogóle inne dokumenty Stolicy Apostolskiej nie wyznacza tylko tradycyjnej przestrzeni misji ad gentes. Na kontynencie tym wstêpuj¹ rozliczne areopagi tak jak w ca³ym dzisiejszym wiecie oczekuj¹ce na now¹ ewangelizacjê. Trzeba uczyæ siê dynamiki ewangelizacyjnej u stóp Jezusa Chrystusa, czerpi¹c z Niego si³ê, uzbrajaj¹c siê tylko i wy³¹cznie w pokorê i cierpliwoæ. Wówczas heroldzi Ewangelii bêd¹ odwa¿nie nieli Chrystusa bêd¹cego wiat³em afrykañskiego wiata dla jego tradycyjnej religii i kultury. wiadczyæ te¿ bêd¹ o Zmartwychwsta³ym Panu, który jest pocz¹tkiem i kresem wiary cz³owieka. Konkluzj¹ dokumentu jest pe³ne nadziei ewangeliczne wezwanie: Afryko B¹d dobrej myli, wstañ [Jezus] wo³a ciê (Mk 10, 49). BIBLIOGRAFIA1 1. Dokumenty Soboru Watykañskiego II Dekret o dzia³alnoci misyjnej Kocio³a Ad gentes divinitus, w: Sobór Watykañski II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 1986 (wyd. 2), s. 436474. Deklaracja o stosunku Kocio³a do religii niechrzecijañskich Nostra aetate, w: Sobór Watykañski II. s. 334338. 1 Bibliografia nie uwzglêdnia nauczania Benedykta XVI dotycz¹cego tradycyjnej religii i kultury Afryki (oprócz wskazanej Adhortacji Africae munus), które to nauczanie zas³uguje na osobne opracowanie. 262 Eugeniusz Sakowicz 2. Nauczanie Paw³a VI Encyklika Ecclesiam suam, w: Jan XXIII, Pawe³ VI, Jan Pawe³ II, Encykliki, Warszawa 1981, s. 81114. Encyklika Populorum progressio, w: Jan XXIII, Pawe³ VI, Jan Pawe³ II, Encykliki, Warszawa 1981, s. 115142. Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, w: Jan XXIII, Pawe³ VI, Jan Pawe³ II, Encykliki, Warszawa 1981, s. 180218. * Africae terrarum, w: Enchirdion Vaticanum. Documenti Ufficiali della Santa Sede 19631967. Testo ufficiale i versione italiana, t. 2, Bologna 1979, s. 14001445. * To the First Ambassador of Republic of Senegal to the Holy See, Rome, 26 January 1967, w: ISIZOCH C. D. (red.), The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture. 100 Excerpts from Magisterial and Other Important Church Documents, Rome 1998 W tym miejscu natomiast wskazaæ nale¿y na dysertacjê doktorsk¹ zawieraj¹c¹ bogat¹ bibliografiê dotycz¹c¹ tematu podjêtego w niniejszym artykule: D. Sañko, Dialog Kocio³a katolickiego z religiami tradycyjnymi Afryki wed³ug dokumentów Stolicy Apostolskiej (19632001), Warszawa 2002 (Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. UKSW dr. hab. Eugeniusza Sakowicza, na Seminarium Religiologii na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie Archiwum UKSW). Zob. artyku³ z bogato zestawion¹ bibliografi¹: E. Sakowicz, Religie ludów pierwotnych Afryki, Nurt SVD. Kwartalnik Misjologiczno-Religioznawczy 2005, nr 1(39), s. 70101 oraz Religie najpierwotniejsze, Collectanea Theologica, Kwartalnik Teologów Polskich 69(1999) nr 3, 173181; zob. równie¿: idem, Dialog chrzecijañstwa z religiami Czarnej Afryki wed³ug nauczania Jana Paw³a II, w: H. Zimoñ (red.), Kultury i religie Afryki a ewangelizacja, Lublin 1995, s. 233247; idem, Dialog miêdzyreligijny w Afryce w s³u¿bie pojednania, sprawiedliwoci i pokoju, w: J. Ró¿añski (red.), Ecclesia in Africa. Pojednanie, sprawiedliwoæ i pokój wyzwania dla Kocio³a w Afryce na pocz¹tku XXI w., Warszawa 2006, s. 133145; idem, Religie ludów pierwotnych, Lublin 2009 (rozdzia³y: Religie Afryki s. 3343; Dialog Kocio³a katolickiego z religiami ludów pierwotnych s. 6779 z zamieszonymi spisami bibliograficznymi, dotycz¹cymi omawianych tematów. Zob. idem, Byæ w pe³ni chrzecijaninem i w pe³ni Afrykaninem. Jana Paw³a II ewangelizacja Afryki, Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Paw³a II KUL i Fundacji Jana Paw³a II Rzym 5(1992) nr 23, s. 342348; idem, Nowa ewangelizacja Afryki. Jan Pawe³ II po raz dziesi¹ty na kontynencie dialogu i przysz³oci Kocio³a, Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Paw³a II KUL i Fundacji Jana Paw³a II Rzym 6(1993) nr 23, s. 347352. Zob. nadto Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 263 (dalej The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture), s. 2223. To the President of the Republic of Niger, Rome, 28 September, 1968, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 27. To the Symposium of Episcopal Conferences of Africa and Madagascar (SECAM), Kampala, 31 July, 1969, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 30. Address to President Milton Obote of Uganda, Kampala, 31 July, 1969, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 3031. To some Ugandan villagers, Mengo, 1 August, 1969, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 3132. To the First Ambassador of Côte dIvoire to the Holy See, Rome, 14 May 1971, w: The Attitude of The Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 32. To Bishops of Africa and Madagascar in Commemoration of the Ten Years of »Africae Terrarum«, Rome, 28 October, 1977, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 33. 3. Nauczanie Jana Paw³a II Encyklika Redemptoris missio, w: Encykliki Ojca wiêtego Jana Paw³a II, t. 1, Kraków 1996, s. 379-460. Adhortacja apostolska Ecclesia in Africa, LOsservatore Romano. Wydanie Polskie 16(1995) nr 10, s. 440. * To the Faithul Gathered at Ndyili Airport to Welcome the Pope. Kinshasa, 2 May, 1980, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 34. To Zairian (now Congo dem. Rep.) Families, Kinshasa, 3 May, 1980, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 3435. To the Bishops of Zaire. Kinshasa, May 3, 1980, w: GIOIA F. (red.), Interreligious Dialogue. R. Dziura, Tradycyjne religie Afryki, w: E. Sakowicz (red.), Jan Pawe³ II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, Radom 2006, s. 443469. W niniejszym artykule Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki w kilku akapitach wykorzystano niektóre fragmenty tekstów z wczeniej drukowanych, wskazanych tu autorskich opracowañ. 264 Eugeniusz Sakowicz The Official Tachings of the Catholic Church (19631995), Boston 1997 (dalej Interreligious Dialogue), s. 223226. To the Bishops of Kenya, Nairobi, 7 May, 1980, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 40. To the Bishops of Ghana, Kumasi, 9 May, 1980, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4142. To the Students of Côte dIvoire, Yamoussoukro, 11 May, 1980, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4243. To the Bishops of Nigeria, Lagos, 15 February, 1982, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4345. To the People of Benin, Cotonou, 17 February, 1982, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 45. Poczucie tego co wiête. 9 sierpnia (1985). Togoville. Do kap³anów religii tradycyjnych, LOsservatore Romano. Wydanie Polskie 6(1985) nr 8, s. 1516. To the Bishops of Mozambique on »ad Limina« Visit, Rome, 23 September, 1982, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4547. To the Followers of the Various Religions in Togo, Togoville, 9 August, 1985,w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4748. Homily During Mass at the Airport, Bamenda, 12 August, 1985, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 48. Address at the Opening of the Catholic Higher Institute of East Africa, Nairobi, 18 August, 1985, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 4950. To the Bishops of Kenya on »ad Limina« Visit, Rome, 20 February, 1988, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 5051. To the Bishops of Benin on »ad Limina« Visit, Rome, 7 March, 1988, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 51. To the Bishops of Zimbabwe on »ad Limina« Visit, Rome, 2 July, 1988, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African TraditionalReligion and Culture, s. 5152. Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 265 Address to the Pontifical Council for Culture, Rome, 12 January, 1990, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 5253. To the Bishops of Mali, Bamako, 28 January, 1990, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 53. To the Bishops of Chad, NDjamena, 31 January, 1990, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion And Culture, s. 5354. Homily During Mass for the People of Gitega, Songa Esplanade, 6 September, 1990, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 5455. Address to the Pontifical Council for Culture, Rome, 10 January, 1992, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 55. To the Bishops of Gambia, Liberia and Sierra Leone, on »ad Limina« Visit, Rome, 9 July 1992, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 56. To Voodoo Representatives in Benin, Cotonou, 4 February, 1993, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 57-58. Homily During the Mass to Open the Special Synod for Africa, Rome, 10 April, 1994, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 5859. To the Faithful Gathered for the »Angelus Dominni« Rome, 24 September, 1995, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6263. To the Bishops of Tanzania on »ad Limina« Visit, Rome, 20 February, 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 63. To the Bishops of Mali on »ad Limina« Visit, Rome, 8 March, 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6364. To the Bishops of Lesotho on »ad Limina« Visit, Rome, 16 Aprile, 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6465. To the Bishops of Benin on »ad Limina« Visit, Castel Gandolfo, 22 August 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6566. 266 Eugeniusz Sakowicz To the Bishops of Zaire on »ad Limina« Visit, Rome, 22 November, 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6667. To the Bishops of Senegal, Mauritania, Cape Verde and Guinea Bissau on »ad Limina« Visit, Rome, 29 November, 1996, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 67. To the Bishops of Burkina Faso and Niger on »ad Limina« Visit, Rome, 4 July, 1997, w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 6768. Anio³ Pañski 8 sierpnia 1999 Castel Gandolfo. Pos³uga pasterska Paw³a VI, LOsservatore Romano. Wydanie Polskie 19(1999) nr 11, s. 40. 4. Dokumenty dykasterii Kurii Rzymskiej Pastoral Attention to African Religion, w: Interreligious Dialogue, s. 581585 (Tekst angielski w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 161166). Pastoral Attention to Traditional Religions in Asia, America, and Oceania, w: Interreligious Dialogue, s. 644649. * Meeting The African Religions, Roma 1969 (Fragmenty w: The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture, s. 69136). Journeying Together. The Catholic Church in Dialogue with the Religious Traditions of the World, Vaticano 1999. (Wydanie w³oskie: Caminare insieme. La Chiesa Cattolica in dialogo con le altre tradizioni religiose del mondo, Vaticano 1999.) 5. Zbiory dokumentów Browne M. (red.), The African Synod. Documents, Reflections, Perspectives, New York 1996. Enchirdion Vaticanum. Documenti Ufficiali della Santa Sede. Testo ufficiale i versione italiana, (t. 2, 9, 14), Bologna (1979, 1987, 2000). Gioia F. (red.), Interreligious Dialogue. The Official Teaching of the Catholic Church (19631995), Boston 1997. Isizoch C.D. (red.), The Attitude of the Catholic Church Towards African Traditional Religion and Culture. 100 Excerpts from Magisterial and Other Important Church Documents, Rome 1998. Sakowicz E. (red.), Islam w dokumentach Kocio³a i nauczaniu Jana Paw³a II (1965-1996), Warszawa 1997. Stolica Apostolska wobec tradycyjnej religii i kultury Afryki 267 THE ATTITUDE OF THE HOLY SEE TO THE TRADITIONAL RELIGIONS AND CULTURES OF AFRICA SUMMARY The Holy See is the central office of the Roman-Catholic Church and its scope encompasses all the dimensions of the Church: spiritual, theological, legal, and material. Culture is one of the areas in which the Holy See, headed by its supreme authority, the Pontiff, is particularly involved since culture constitutes the space where individuals and particular communities live. As it fulfils its mission in the modern world, the Church encounters various religions and world-views. For several decades the Church has conducted missionary activity in Africa, where about 30% of the total population are followers of traditional African religions, and the lives of 50% are influenced by them. The lack of holy scriptures is the distinguishing trait of these religions as the peoples observing them are illiterate. They show great respect for the elders, who uphold the tradition, and for life. Religion in Africa can be regarded as part of culture, which does not view sacrum and profanum as opposites. In the last decades of the 20th century and at the turn of the st 21 century, the Catholic Church adopted the paradigm of dialogue as a means of relating to the religious tradition and the culture of Africa. While pursuing this dialogue, the Church follows the guidelines of the Second Vatican Council (19621965), including the Nostra aetate Declaration on the Relationship of the Church to Non-Christian Religions. The Holy See has promulgated a number of documents referring to Africas traditional religions and cultures. John Paul II signed the Ecclesia in Africa Apostolic Exhortation, and Benedict XVI issued the Africae munus Apostolic Exhortation. 268 Eugeniusz Sakowicz The Apostolic documents focus on various of African religions and cultures such as family, community, ancestors, and faith in God which can become the subject of dialogue. The documents of the Church emphasise the positive traits shared by all African religions in the sphere of religion, rituals, morals, culture and society. The Holy See proclaims documents and engages in practical activities with a view to overcoming divisions in Africa and building the community of reconciliation, the new Africa.
