Emisja zanieczyszczeń do powietrza, promieniowanie (str. 13-22)

1. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ
DO POWIETRZA
Elżbieta Pomorska, Maria Zezula
(Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie)
1.1. Podstawowe akty prawne
Podstawowym aktem prawnym, określającym
zasady ochrony powietrza jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,
poz. 627, z późniejszymi zmianami) wprowadzona
w życie ustawą z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy
o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
Nr 100, poz. 1085, z późniejszymi zmianami) i rozporządzenia wykonawcze:
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6
czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr
87, poz. 796),
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6
czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 87, poz. 798),
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2003 r.,
Nr 1, poz. 12),
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr
140, poz. 1585),
– rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. Nr 130, poz. 1453, z późn. zm.),
– obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 października 2002 r. w sprawie wysokości stawek opłat
za korzystanie ze środowiska na rok 2003 (Dz.U.
Nr 49, poz. 715),
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz.U. Nr 115, poz. 1003),
– rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 listopada 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.U. Nr 204, poz. 1727),
– rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych
z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U.
Nr 179, poz. 1490).
CZĘŚĆ I. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU
Ponadto obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających
z procesów technologicznych i operacji technicznych
(Dz.U. Nr 87, poz. 957), wydane na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. z 1994 roku Nr 49, poz. 196,
z późniejszymi zmianami).
Motywem przewodnim ww. przepisów jest:
– utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co
najmniej na tych poziomach,
– zmniejszenie poziomów substancji w powietrzu co
najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.
1.2. Emisja zanieczyszczeń do
powietrza
Działalność człowieka oraz procesy naturalne
powodują przedostawanie się do powietrza atmosferycznego różnych substancji. Antropogenicznymi źródłami emisji do powietrza są:
– różnorodne procesy technologiczne stosowane
w zakładach przemysłowych,
– procesy spalania paliw w elektrociepłowniach, ciepłowniach i kotłowniach lokalnych, niemal w całości opartych na wykorzystaniu węgla kamiennego,
– transport,
– paleniska indywidualne.
W wyniku działalności człowieka wprowadzane
są do powietrza głównie: tlenek węgla, tlenki azotu,
dwutlenek siarki, węglowodory, amoniak, pyły ze spalania paliw stałych, pyły metalurgiczne oraz z produkcji nawozów i cementu, a także aerozole. Zanieczyszczenia „naturalne” związane są przede wszystkim
z procesami zachodzącymi w skorupie ziemskiej, erozją gleb, procesami gnilnymi na obszarach bagiennych i torfowiskach.
Emisja z punktowych źródeł tj. zakładów przemysłowych, elektrociepłowni, przedsiębiorstw energetyki cieplnej i innych jednostek organizacyjnych objęta
jest kontrolą i ewidencją. Natomiast emisja z pozostałych źródeł ze względu na rozproszenie jest trudna do
zbilansowania i nie jest kontrolowana w skali województwa. Emisja ze źródeł nie punktowych (liniowych i powierzchniowych) nie jest określana ilościowo.
Podstawą ustalenia wielkości emisji gazów i pyłów do powietrza w 2002 r. były dane uzyskane z zakładów przemysłowych i energetycznych oraz ewidencja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego, dotycząca wielkości emisji i ilości spalanego paliwa przez podmioty korzystające ze środowiska w województwie lubelskim, wykorzystana do
ustalenia wysokości opłat za wprowadzanie do powietrza gazów i pyłów.
13
Korzystano również z informacji zawartych w opracowaniu Głównego Urzędu Statystycznego „Ochrona Środowiska 2002”, dotyczących emisji za 2001 r.
Główne źródła emisji na terenie województwa lubelskiego, według danych GUS za rok 2001 emitują
ok. 2,059% ogólnej emisji gazów i pyłów w kraju.
Wielkość emisji w kraju i w województwie lubelskim
przedstawiono w tabeli 1. Wielkość tej emisji klasyfikuje województwo lubelskie na 12 miejscu w skali kraju.
Ilość wprowadzanych do powietrza substancji
w 2002 roku przez jednostki organizacyjne w województwie lubelskim (4236 jednostek), wynosiła ok.
6535,7 tys. Mg, z czego ok. 12,4 tys. Mg pyłów i ok.
6523,3 tys. Mg gazów, w tym:
– dwutlenku węgla – ok. 6 466,2 tys. Mg/rok,
– dwutlenku siarki – ok. 25,5 tys. Mg/rok,
– tlenków azotu – ok. 12 tys. Mg/rok,
– tlenku węgla – ok. 17,6 tys. Mg/rok.
W strukturze emisji dominują substancje gazowe (99,81%) nad emisją pyłów (0,19%).
Wprowadzane do powietrza pyły pochodzą:
– ze spalania paliw,
– z produkcji nawozów,
– z produkcji cementu.
Gazowe związki nieorganiczne to głównie:
– dwutlenek węgla – 98,94%,
– dwutlenek siarki – 0,393%,
– tlenki azotu – 0,183%,
– tlenek węgla – 0,27%.
Zdecydowanie największy udział w emisji gazów
stanowi dwutlenek węgla. Powstaje on we wszystkich procesach spalania paliw oraz w procesie produkcji cementu. Znaczący udział w emisji CO2 mają
Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. – ok. 21,6% i Cementownia „Chełm” S.A. w Chełmie – ok. 15,5% emisji
dwutlenku węgla w województwie.
Ilość wprowadzanych do powietrza substancji
w 2002 roku przez zakłady przemysłowe, ciepłownie
i kotłownie lokalne o emisji ponad 1 tys. Mg/rok (81
jednostek łącznie) stanowiła 81,8% emisji gazów i pyłów z jednostek organizacyjnych województwa i wynosiła ok. 5 346,7 tys. Mg, w tym: ok. 7,5 tys. Mg
pyłów i ok. 5 339,2 tys. Mg gazów.
Koncentracja źródeł emisji substancji do powietrza
występuje na obszarach uprzemysłowionych i w największych ośrodkach miejskich: Biała Podlaska,
Chełm, Kraśnik, Lublin, Puławy, Rejowiec Fabryczny,
Świdnik, Zamość.
Wielkość wprowadzanych do powietrza substancji w 2002 roku przez największe źródła, z których
emisja przekroczyła 30 tys. Mg/rok, przedstawiono
w tabeli 2.
Udział poszczególnych zakładów w emisji do powietrza jest zróżnicowany. Największa w województwie
Tabela 1. Wielkość emisji zanieczyszczeń w 2002 roku, wg danych GUS
!
"
!!!"
!
"
Tabela 2. Emisja zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza w 2002 roku przez największe źródła woj. lubelskiego
#$% &
$'(&) * +,#-.) *'(&) * -,** +/ %'(0/%
$
!"#"
!"#"
$#
#
"
%&%"
'
"
()*"
+,
-
.
* /"
,0
)1 !"
$
!*%
-$* +$ %'(0$ %%1
2$3 4"562"
7
-$* +) *'(0) * -$* +3$*'(0( ** %4*
4#
%
"
+
#
"
-
-$* +3,*'(0(%$* -
.-
.
!
!
!
!
!
!
!
!!!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!!
!
!
!
!
!
!
!
!
* – do 2001 roku ciepłownia eksploatowana była przez Zamojską Korporację Energetyczną w Zamościu
14
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
lubelskim ilość substancji wprowadzana jest do powietrza ze źródeł eksploatowanych przez: Zakłady
Azotowe „Puławy” S.A. w Puławach, Cementownię
„Chełm” S.A. w Chełmie, Elektrociepłownię „Lublin–
Wrotków”, „Megatem EC-Lublin” Sp. z o.o. w Lublinie,
Cementownię „Rejowiec” S.A. w Rejowcu, Miejskie
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółkę z o.o.
w Chełmie, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
Spółkę z o.o. w Białej Podlaskiej, Elektrociepłownię
„GIGA” Sp. z o.o. w Świdniku, Elektrociepłownię –
FŁT Sp. z o.o. w Kraśniku, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ATEX” Sp. z o.o. w Zamościu oraz „Łęczyńską Energetykę” Sp. z o.o. w Bogdance.
Emisja gazów i pyłów, wprowadzanych do powietrza z ww. zakładów w stosunku do emisji z jednostek organizacyjnych województwa, stanowi:
– Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. w Puławach
– 21,6%,
– Cementownia „Chełm” S.A. w Chełmie – 15,4%,
– Elektrociepłownia „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o.
w Lublinie
– 12,4%,
– „Megatem EC-Lublin” Sp. z o.o. w Lublinie
– 5,3%,
– Cementownia „Rejowiec” S.A. w Rejowcu
– 3%,
– Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
Spółka z o.o. w Chełmie
– 1,9%,
– Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o.
w Białej Podlaskiej
– 1,6%,
– Elektrociepłownia „GIGA” Sp. z o.o. w Świdniku
– 1,5%,
– Elektrociepłownia – FŁT Sp. z o.o. w Kraśniku
– 1,49%,
– Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ATEX” Spółka
z o.o. w Zamościu
– 1,35%,
– „Łęczyńska Energetyka” Sp. z o.o. w Bogdance
– 1,18%.
4:*;8
#&<
#8/" /59
7*'
#
*,
!
3456#7-
0102
%, )
-
W pozostałych zakładach o emisji substancji ponad 30 tys. Mg/rok, w 2002 r. nastąpił wzrost ilości
gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza w porównaniu do wielkości w 2001 r. od ok. 1,29% do ok. 110%.
Ilość substancji wprowadzanych do powietrza
w 2002 r. w zakładach stanowiących główne źródła
emisji w województwie lubelskim (Zakładach Azotowych „Puławy” S.A. w Puławach, Cementowni „Chełm”
()
*'+
Łączna emisja z ww. zakładów stanowi ok.
66,72% globalnej emisji w skali województwa lubelskiego. Na pozostałe 33,28% składa się emisja
gazów i pyłów z pozostałych zakładów, w których
jednostkowe emisje nie przekraczają 1% łącznej
wielkości w województwie.
Decydujący wpływ na wielkość emisji substancji
wprowadzanych do powietrza wywiera proces spalania paliw stałych.
Udziały największych źródeł emisji gazów i pyłów
w ilości substancji wprowadzanych do powietrza przez
jednostki organizacyjne, zlokalizowane na terenie
województwa lubelskiego w 2002 r. oraz udziały poszczególnych substancji zanieczyszczających powietrze w emisji ogółem przedstawiają poniższe wykresy.
W zakładach, wprowadzających do powietrza
ponad 30 tys. Mg/rok substancji, emisja w 2002 r.
w porównaniu do wielkości w 2001 r. zmniejszyła się w:
– Cementowni „Rejowiec” S.A. w Rejowcu, o
25,10%,
– Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. we Włodawie, o 18,78%,
– Miejskim Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej
w Chełmie, o 7,93%,
– „LUBREM” Spółce Jawnej – Ciepłowni w Dęblinie, o 1,14%,
– „Łęczyńskiej Energetyce” Sp. z o.o. w Bogdance,
o 0,51%.
, ).
/
%&! '
!"#
$
Rys. 1. Wielkość emisji gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza w 2002 roku przez największe źródła województwa
lubelskiego
CZĘŚĆ I. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU
15
+-$7
(#
7
8 3
#%
#-$7
8;
1
/9#7:%-
"7-
;
"#$%&'&()*
+,
-"
./)
0",-
1!
454(
6$-
'"-<
81
2
$&
3
!
S\á
Rys. 2. Udział największych źródeł w globalnej emisji gazów
i pyłów wprowadzanych do powietrza w 2002 roku
Rys. 3. Struktura emisji gazów i pyłów wprowadzanych do
powietrza w 2002 roku w województwie lubelskim
S.A. w Chełmie, Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp.
z o.o. w Lublinie, „Megatem EC – Lublin” Sp. z o.o.
w Lublinie – ok. 55% emisji w województwie) w porównaniu do wielkości w 2001 r. wzrosła o 24,96%.
Decyduje o tym wzrost emisji gazów o 25,01%, głównie dwutlenku węgla o 25,25%. Emisja pyłów w tych
zakładach zmniejszyła się o 24,29%.
W Zakładach Azotowych „Puławy” S.A. w Puławach emisja do powietrza w 2002 r. wzrosła w porównaniu do wielkości w 2001 r. o 9,81%. Nastąpił
wzrost emisji gazów o 9,84% (wzrost emisji dwutlenku węgla o 9,85%). Emisja pyłów uległa zmniejszeniu o 9,91%.
W Cementowni „Chełm” S.A. w Chełmie emisja
do powietrza w 2002 r. wzrosła w porównaniu do wielkości w 2001 r. o 17,66%. Nastąpił wzrost emisji gazów o 17,67% (dwutlenku węgla o 17,60%). Emisja
pyłów uległa zmniejszeniu o 1,84%.
W „Megatem EC-Lublin” Sp. z o.o. w Lublinie
emisja do powietrza w 2002 r. wzrosła w porównaniu
do wielkości w 2001 r. o 3,57%. Nastąpił wzrost emisji gazów o 3,80% (dwutlenku węgla o 3,75%). Emisja pyłów uległa zmniejszeniu o 28,84%.
Największy wzrost emisji w 2002 r. w porównaniu
do wielkości w 2001 r., o 110%, był w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o. w Lublinie. Decyduje
o tym wzrost emisji gazów o 110,10% (dwutlenku
węgla o 112,63%). Emisja pyłów uległa zmniejszeniu
o 65,99%.
Jest to związane z uruchomieniem w 2002 r.
w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o. w Lublinie bloku gazowo-parowego o mocy elektrycznej 239 MW i mocy cieplnej 150 MW t, co umożliwia produkcję energii elektrycznej w skojarzeniu
z energią cieplną.
Poza emisją przemysłową, znaczący wpływ na
stan czystości powietrza wywierają zanieczyszczenia
pochodzące ze środków transportu.
Powstające w wyniku spalania paliw w silnikach
samochodowych gazy spalinowe zawierają cztery nietoksyczne składniki główne: azot, tlen, dwutlenek
węgla i parę wodną oraz zmienną i trudną do precyzyjnego określenia zawartość związków szkodliwych,
z których najważniejsze to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory (alifatyczne i aromatyczne), dwutlenek siarki, pył i ołów (którego emisja jest skutkiem
stosowania czteroetylku ołowiu).
Reakcjom związanym ze spalaniem paliw w silnikach pojazdów towarzyszy również powstawanie ozonu, który w górnej warstwie atmosfery absorbuje światło słoneczne.
Ponadto emitowane są pyły, które są efektem
spalania paliw oraz ścierania opon, hamulców i nawierzchni dróg.
Przyczyną nadmiernej emisji do powietrza ze
środków transportu jest w dalszym ciągu zły stan techniczny wielu pojazdów, niska kultura ich eksploatacji,
a także wzrastające nasilenie ruchu pojazdów w centrum miast, wynikające z braku obwodnic komunikacyjnych.
Uciążliwości związane z komunikacją występują
szczególnie dotkliwie w Lublinie, Puławach, Kraśniku, Janowie Lubelskim, Lubartowie, Międzyrzecu
Podlaskim, Kocku, Chełmie, Zamościu, a także w miejscowościach uzdrowiskowych i wypoczynkowych:
Nałęczowie i Kazimierzu Dolnym oraz w rejonie Roztoczańskiego Parku Narodowego.
W planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego ujęte są między innymi obwodnice wokół największych miast na trasach szybkiego
ruchu z Warszawy do Hrebennego, Dorohuska oraz
Rzeszowa i budowa od podstaw odcinka obwodnicy
Kurów–Piaski, omijającego Lublin, a także budowa
obwodnicy Puław (wraz z nowym mostem na Wiśle),
która włączy się w węźle Kurów do obwodnicy Kurów–Piaski.
16
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
W końcowej fazie realizacji jest I etap obwodnicy
m. Lubartowa po trasie drogi krajowej nr 19 Białystok–Lublin–Rzeszów o długości 6,3 km oraz łącznik
(wybudowany przez Urząd Miasta Lubartów) o długości 2,05 km. Pod koniec 2002 r. przełożono ruch
z miasta Lubartowa na obwodnicę. W 2003 r. rozpoczęto realizację obwodnicy miasta Piaski.
Realizacja obwodnic, wyprowadzając ruch tranzytowy poza teren miast wpłynie na ograniczenie
uciążliwości ruchu pojazdów dla stanu środowiska,
na terenach zabudowy mieszkaniowej.
1.3. Transgraniczny przepływ
zanieczyszczeń
Zanieczyszczenia powietrza w określonych warunkach meteorologicznych, związanych z różą wiatrów, przenoszone są wraz z masami powietrza na
duże odległości.
Transgraniczny transport zanieczyszczeń w atmosferze powoduje, że ich stężenia i osiadanie na
terenie kraju zależą nie tylko od własnych źródeł emisji, ale także od emisji w innych krajach, również
znacznie oddalonych. Dotyczy to szczególnie substancji gazowych (tlenków azotu, dwutlenku siarki).
Głównymi źródłami antropogenicznej emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie województwa, istotnymi z uwagi na przemieszczanie zanieczyszczeń na
duże odległości, są procesy spalania paliw w elektrociepłowniach i ciepłowniach lokalnych.
Duże stacjonarne źródła ciepła o mocy cieplnej
większej od 50 MWt, oparte o spalanie węgla kamiennego, z których zanieczyszczenia wprowadzane są
do powietrza emitorami o wysokości przekraczającej
50 m, eksploatowane są przez:
– Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. w Puławach,
– „Megatem EC-Lublin” Sp. z o.o. w Lublinie,
– Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
Sp. z o.o. w Chełmie,
– Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o.
w Białej Podlaskiej,
– Elektrociepłownię“GIGA” Sp. z o.o. w Świdniku,
– Elektrociepłownię – FŁT Sp. z o.o. w Kraśniku,
– Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ATEX” Sp. z o.o.
w Zamościu,
– „Łęczyńską Energetykę” Sp. z o.o. w Bogdance.
Ponadto w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp.
z o.o. w Lublinie, z której zanieczyszczenia wprowadzane są do powietrza emitorami o wysokości przekraczającej 50 m, eksploatowane są kotły o mocy
cieplnej większej od 50 MWt, oparte o spalanie węgla kamiennego i turbina gazowa wykorzystująca jako
paliwo podstawowe gaz ziemny, paliwem rezerwowym
jest olej opałowy lekki.
Kotły w ww. zakładach wyposażone są w urządzenia
odpylające typu elektrofiltry, filtry tkaninowe i cyklony.
CZĘŚĆ I. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU
Ponadto eksploatowane są instalacje do redukcji
dwutlenku siarki:
– w Elektrociepłowni „Megatem EC-Lublin” Sp. z o.o.
w Lublinie, instalacja odsiarczania spalin z kotłów
typu EKM-50, metodą wapienną półsuchą,
– w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o.
w Lublinie, instalacja odsiarczania spalin metodą suchą.
Emisja gazów i pyłów z ww. źródeł, stanowi ok.
48,4% ilości substancji wprowadzanych do powietrza
na terenie województwa i szacowana jest na poziomie ok. 3 164,9 tys. Mg/rok, w tym:
N pyłów – ok. 4,1 tys. Mg/rok,
N gazów – ok. 3 160,8 tys. Mg/rok, w tym:
– dwutlenku węgla – ok. 3 136,1 tys. Mg/rok,
– dwutlenku siarki – ok. 17,4 tys. Mg/rok,
– tlenków azotu – ok. 3,1 tys. Mg/rok,
– tlenku węgla – ok. 1,5 tys. Mg/rok.
W 2002 r. nastąpił wzrost emisji substancji wprowadzanych do powietrza z ww. źródeł w porównaniu
do wielkości w 2001 r. o 24,90%. Decyduje o tym
wzrost emisji dwutlenku węgla o 25,32%.
Natomiast zmniejszyła się z tych źródeł emisja
następujących substancji:
– dwutlenku siarki o 7,03%,
– tlenków azotu o 7,23%,
– tlenku węgla o 1,36%,
– pyłów o 16,05%.
Wzrost emisji substancji wprowadzanych do powietrza wynikał głównie z większej ilości spalonego
w 2002 r. paliwa, w porównaniu do zużycia w 2001 r.,
na wskutek wzrostu produkcji i uruchomienia turbiny
gazowej w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o.
w Lublinie, a także długiego sezonu grzewczego.
1.4. Realizacja zadań ochrony powietrza
przez jednostki organizacyjne
w 2002 r.
W 2002 r. kontynuowane były działania w zakresie ochrony powietrza w zakładach, które zostały
warunkowo skreślone z listy najbardziej uciążliwych w kraju, tj. Zakładach Azotowych „Puławy” S.A.
w Puławach i Cementowni „Chełm” S.A. w Chełmie,
z których ilość substancji wprowadzanych do powietrza stanowi ok. 37% wielkości emisji z jednostek organizacyjnych, zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego.
W Zakładach Azotowych zrealizowano instalację
do termicznej utylizacji gazów odlotowych z Wytwórni Hydroksylaminy. Instalacja polega na termicznej
redukcji tlenków azotu wodorem do wolnego azotu.
Efektem ekologicznym realizacji zadania jest ograniczenie emisji tlenków azotu do poziomu 100 ppm tj.
o ok. 400 Mg/rok.
17
Natomiast w Cementowni „Chełm” S.A. w Chełmie zrealizowano instalacje odpylające:
– by-passa, uzyskując redukcję pyłów o ok. 35 Mg/rok,
– szybów zsypowych klinkieru na halę, uzyskując
zmniejszenie niezorganizowanej emisji pyłów oraz
zmniejszenie stężeń pyłu na stanowiskach pracy.
Ponadto w 2002 r. w Elektrociepłowni „Lublin–
Wrotków” Sp. z o.o. w Lublinie oddano do eksploatacji blok gazowo-parowy o mocy elektrycznej 239 MW
i mocy cieplnej 150 MWt.
Elektrociepłownia „Lublin–Wrotków” Spółka z o.o.
w Lublinie jest jednym z głównych producentów ciepła dla miasta Lublina, zaopatrującym w ciepło ok.
75% odbiorców zasilanych z miejskiej sieci ciepłowniczej. Elektrociepłownia wyposażona jest w wodne
kotły pyłowe o łącznej mocy cieplnej 442 MW, opalane węglem.
Uruchomienie bloku gazowo-parowego umożliwia
produkcję energii elektrycznej w skojarzeniu z energią cieplną.
Wprowadzenie do eksploatacji bloku gazowoparowego spowodowało, że Elektrociepłownia „Lublin–Wrotków” stała się dostawcą energii elektrycznej. Ponadto blok gazowo-parowy przejął podstawowe obciążenie cieplne, a istniejące kotły wodne przesunięte zostały do pracy szczytowej i podszczytowej.
Realizacja bloku gazowo-parowego wpłynęła na
zmniejszenie zakupu energii elektrycznej, wytwarzanej przez innych producentów, co może mieć wpływ
na ograniczenie wielkości emisji substancji wprowadzanych do powietrza w rejonie lokalizacji elektrowni
tj. poza terenem województwa lubelskiego.
Ponadto w 2002 r. realizowane były zadania:
– eliminowanie stosowanych paliw stałych, poprzez
wprowadzanie urządzeń opartych na paliwie gazowym, ciekłym, stosowanie ogrzewania elektrycznego,
– modernizacja kotłów i urządzeń w kotłowniach oraz
wprowadzanie automatyki sterowania procesem
spalania,
– remonty i modernizacja urządzeń odpylających,
– modernizacja urządzeń technologicznych na niskoemisyjne i mniej energochłonne.
1.5. Wnioski
1) Emisja substancji wprowadzanych do powietrza
w 2002 r. w województwie lubelskim ustalona została na podstawie danych uzyskanych z zakładów przemysłowych i energetycznych oraz ewidencji Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Lubelskiego, dotyczącej wielkości emisji i ilości
spalanego paliwa przez podmioty korzystające ze
środowiska, wykorzystanej do ustalenia wysokości opłat za wprowadzanie do powietrza gazów
lub pyłów.
18
Korzystano również z informacji zawartych w opracowaniu Głównego Urzędu Statystycznego
„Ochrona Środowiska 2002”.
2) Udział województwa lubelskiego w ogólnej emisji
gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza w kraju wynosi ok. 2,059%.
3) Największa ilość substancji wprowadzanych do
powietrza powstaje w Zakładach Azotowych „Puławy” S.A w Puławach i w Cementowni „Chełm”
S.A. w Chełmie.
4) Emisja z dużych stacjonarnych źródeł spalania
o mocy cieplnej ponad 50 MWt w 2002 r. stanowiła ok. 48,4% ilości substancji wprowadzanych do
powietrza ze źródeł zlokalizowanych na terenie
województwa.
5) Ilość substancji wprowadzanych do powietrza
w 2002 r. w zakładach, stanowiących główne źródła emisji w województwie lubelskim, tj.: Zakładach Azotowych „Puławy” S.A. w Puławach, Cementowni „Chełm” S.A. w Chełmie, Elektrociepłowni
„Lublin–Wrotków” Sp. z o.o. w Lublinie, „Megatem
EC-Lublin” Sp. z o.o. w Lublinie, w porównaniu do
wielkości w 2001 r. wzrosła o 24,96%. Decyduje
o tym wzrost emisji gazów o 25,01%, głównie
dwutlenku węgla o 25,25%. Emisja pyłów w tych
zakładach zmniejszyła się o 24,29%.
Największy wzrost emisji w 2002 roku w porównaniu do wielkości w 2001 r. o 110%, był w
Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o.
w Lublinie. Decyduje o tym wzrost emisji gazów o 110,10%, w tym wzrost emisji dwutlenku
węgla o 112,63%. Emisja pyłów uległa zmniejszeniu o 65,99%.
Jest to związane z uruchomieniem w 2002 r. w Elektrociepłowni „Lublin–Wrotków” Sp. z o.o. w Lublinie bloku gazowo-parowego o mocy elektrycznej
239 MW i mocy cieplnej 150 MWt, co umożliwia produkcję energii elektrycznej w skojarzeniu
z energią cieplną.
6) W 2002 r. kontynuowana była realizacja zadań
w zakresie ochrony powietrza w Zakładach Azotowych „Puławy” S.A. w Puławach i Cementowni
„Chełm” S.A. w Chełmie, skreślonych warunkowo
z listy najbardziej uciążliwych w kraju, z których
wielkość emisji stanowi 37% emisji z jednostek
organizacyjnych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego.
7) Dla dalszej poprawy stanu czystości powietrza niezbędna jest kontynuacja zadań na obszarach
uprzemysłowionych, zurbanizowanych i podlegających szczególnej ochronie, w tym przede wszystkim w jednostkach stanowiących główne źródła
emisji substancji do powietrza.
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
2. PROMIENIOWANIE
Alina Bujak, Elżbieta Pomorska, Ryszard Szydeł
(Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie)
2.1. Wstęp
Naturalne środowisko elektromagnetyczne jest
skutkiem procesów zachodzących na Ziemi, na Słońcu czy w głębi Kosmosu.
Naturalne pola elektryczne i magnetyczne są to
pola, których występowanie nie jest związane z działalnością człowieka. Ich źródłami m.in. są: ziemskie
pole elektryczne i magnetyczne, pole ładunku elektrycznego związanego z naturalną jonizacją powietrza, pole
związane z wyładowaniami atmosferycznymi, pola
wywołane źródłami pozaziemskimi (np. przez Słońce)
– promieniowane kosmiczne. Pola te są praktycznie
polami stałymi. Występujące naturalne pola przemienne są o kilka rzędów wielkości od nich słabsze.
Spośród szerokiego spektrum naturalnych pól
elektromagnetycznych, w zasięgu oddziaływania których żyje człowiek i cała przyroda na Ziemi, najlepiej
opisane jest pole geomagnetyczne. Natężenie pola
geomagnetycznego wynosi od 16 do 56 A/m, wykazując zależność od położenia i czasu.
Atmosfera, jonosfera i magnetosfera Ziemi tworzą naturalną osłonę oddzielającą powierzchnię naszej planety od pozaziemskich źródeł energii elektromagnetycznej. Istnieją dwa „okna” częstotliwościowe
przez które fale elektromagnetyczne mogą docierać
do powierzchni Ziemi: optyczne i radiowe. Pierwsze
rozciąga się od podczerwieni (10–3 cm) do ultrafioletu (10–5 cm), drugie natomiast obejmuje fale radiowe
o długościach od ok. 0,25 cm (37,5 GHz) do ok. 30 m
(10 MHz).
Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące jest promieniowaniem, którego energia oddziaływania na dane ciało materialne, w tym i na ciało człowieka, nie jest w stanie wywołać w nim procesu jonizacji. Występuje ono nieodłącznie w naturalnym
środowisku Ziemi obejmując szeroki zakres częstotliwości. Promieniowanie to ma istotne znaczenie dla
organizmów żywych; regulacji rytmów i funkcji biologicznych, mechaniki molekularnej, czy w najogólniejszym tego słowa znaczeniu „łączności biologicznej”.
2.2. Promieniowanie naturalne
i skażenia promieniotwórcze
Oceny stopnia promieniowania naturalnego i skażenia promieniotwórczego dokonano na podstawie
sporządzonych przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie w 1993, 1994 i 1996 roku map
radioekologicznych Polski (Strzelecki i in., 1993,
1994, 1996).
CZĘŚĆ I. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU
2.2.1. Promieniowanie gamma
Moc dawki promieniowania gamma jest sumarycznym obrazem promieniowania gamma pochodzącego od radionuklidów naturalnych: uranu 238U, toru
232Th i potasu 40K oraz sztucznie wprowadzonych do
środowiska izotopów cezu – 137–134Cs, które należy
uważać za elementy skażające środowisko. Średnia
moc dawki promieniowania gamma dla obszaru Polski wynosi 34,2 nGy/h (nanogrej/godzinę).
Dla byłych województw obecnego woj. lubelskiego średnie wartości promieniowania gamma wynoszą:
– bialskopodlaskie
– 30,75 nGy/h,
– chełmskie
– 28,69 nGy/h,
– lubelskie
– 36,11 nGy/h,
– tarnobrzeskie
– 33,41 nGy/h,
– zamojskie
– 37,74 nGy/h.
Najwyższe wartości, przekraczające 60 nGy/h
występują na północ od Sandomierza, w rejonie źródliskowym rzeki Giełczew i w środkowym biegu rzeki
Wieprz. Najniższe, poniżej 10 nGy/h, w rejonie na północ i wschód od Chełma oraz w pasie od górnego biegu Tanwi przez Biłgoraj do Wisły i w rejonie Staszowa.
Wysokie wartości promieniowania gamma na
Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu (w pasie od Tomaszowa Lubelskiego przez Bychawę do Lublina) i w rejonie Opatowa i Sandomierza związane są z utworami
kredowymi oraz czwartorzędowymi pokrywami lessowymi. Zjawisko podwyższonego promieniowania gamma na lessach należy wiązać z ich wysoką porowatością, co stanowi zbiornik dla radonu emanowanego
z podłoża. Rozkład promieniowania gamma uwarunkowany jest przede wszystkim budową geologiczną
i tylko w niewielkim stopniu zmieniony został przez opad
pyłu radioaktywnego po awarii w Czarnobylu.
2.2.2. Koncentracja cezu
Dla obszaru Polski średnia koncentracja cezu
wynosi 4,67 kBq/m2.
Dla byłych województw (obecnie) woj. lubelskiego średnie wartości koncentracji cezu przedstawiają
się następująco:
– bialskopodlaskie
– 6,24 kBq/m2,
– chełmskie
– 5,33 kBq/m2,
– lubelskie
– 5,07 kBq/m2,
– tarnobrzeskie
– 3,20 kBq/m2,
– zamojskie
– 2,26 kBq/m2.
Podwyższone zawartości cezu (powyżej 8 kBq/m2)
stwierdzono w rejonie Kocka i pomiędzy Annopolem,
a Tarnobrzegiem. Anomalie te mają charakter niewielkich plam i związane są z przemieszczaniem skażonych mas powietrza po awarii elektrowni w Czarnobylu. Według mapy skażeń cezem obszaru Polski
opublikowanej w 1996 r., obszary anomalne generalnie nie uległy zmianie w stosunku do 1993 roku. Niewielki wzrost cezu zanotowano w rejonie Kazimierza
19
Dolnego i Włodawy (powyżej 8 kBq/m2). Pozostałe
anomalie związane są z obszarami w rejonie Kocka
i pomiędzy Annopolem, a Tarnobrzegiem (mapa skażeń cezem w skali 1 : 1 000 000).
nu, powyżej 3 g/t, stwierdzono na północ od Opatowa
i Janowa Lubelskiego, na wschód od Krasnegostawu
i na północ od źródeł Tanwi. Są to obszary w znacznej
części pokryte lessami, w podłożu których występują
osady węglanowe kredy górnej lub trzeciorzędu.
2.2.3. Zawartość uranu
Średnia koncentracja uranu dla Polski jest niska i
wynosi 1,36 g/t. Wartości koncentracji uranu powyżej
2 g/tonę w Euroregionie występują powszechnie na
Roztoczu i Wyżynie Lubelskiej oraz pomiędzy Opatowem i Sandomierzem. Najwyższe koncentracje ura-
2.2.4. Zawartość toru
Średnia koncentracja toru dla obszaru całego kraju wynosi 3,29 g/t. Jego przestrzenny rozkład wykazuje ogólne podobieństwo do rozkładów innych radionukleidów naturalnych.
Mapa 1. Mapa skażeń cezem obszaru Polski
20
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
2.3.1. Uregulowania prawne
Podwyższone zawartości toru, powyżej 6 g/t, występują na północ od Sandomierza oraz w pasie Wyżyny Lubelskiej i Roztocza od Tomaszowa Lubelskiego poprzez Kraśnik, Krasnystaw, Bychawę, Lublin,
Nałęczów.
Koncentracje najniższe toru, poniżej 2 g/t, występują w pasie od Wisły przez Biłgoraj, górny odcinek
Tanwi do granicy państwa oraz na północ od Chełma.
Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony przed promieniowaniem jest ustawa z dnia 27
kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U.
Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) oraz rozporządzenie
Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem
szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych
poziomów promieniowania, jakie mogą występować
w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy
wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania
(Dz.U. Nr 107, poz. 676).
Określone w ww. rozporządzeniu dopuszczalne
poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego charakteryzowane poprzez wartości graniczne wielkości fizycznych przedstawia tabela 1.
2.2.5. Zawartość potasu
Średnia zawartość potasu na obszarze Polski
wynosi 0,74%.
W woj. lubelskim najwyższe zawartości potasu
pokrywają się z rozkładem toru i uranu i osiągają
wartości powyżej 1,5% rozciągając się w pasie od
Tomaszowa Lubelskiego po Kazimierz Dolny. Najniższe wartości występują w rejonie Staszowa, na północ od Chełma i na południe od Roztocza, w pasie
od Niska przez Biłgoraj do źródeł Tanwi. Najwyższe
zawartości potasu związane są z pokrywami lessowymi zalegającymi bezpośrednio na utworach kredowych Wyżyny Lubelskiej.
2.3.2. Instalacje
Najliczniejszą grupę przedsięwzięć już istniejących i nadal realizowanych, których urządzenia emitują pola elektromagnetyczne, zarówno na terenie
kraju, jak również na terenie województwa lubelskiego, są stacje bazowe telefonii komórkowej, umożliwiające bezprzewodowy przekaz informacji, z miejsc
i do miejsc, również tam, gdzie brak jest stacjonarnych stacji i linii telekomunikacyjnych, których sieć
zwiększa się z każdym rokiem.
Rozwój cywilizacji powoduje, że stacje bazowe
pracują w coraz nowszych systemach, zwiększając
zakres usług, oferowanych przez operatorów poszczególnych sieci.
Dotychczas zrealizowane stacje bazowe pracują
w systemach NMT 450 MHz, GSM 900 MHz, DCS
1800 MHz, a ostatnio realizowane są przystosowywane również do pracy w systemie UMTS 2000 MHz.
Rozwój techniki powoduje, że stacje zaczynają pracować jako wielosystemowe, stwarzając abonentom
stacji komórkowych ruchomych, możliwość realizowania połączeń pomiędzy różnymi systemami.
Z informacji uzyskanych od poszczególnych
operatorów sieci komórkowych wynika, że na terenie
2.3. Elektromagnetyczne
promieniowanie niejonizujące
Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące w postaci fal elektromagnetycznych powstaje
w wyniku działalności człowieka i jest to promieniowanie sztuczne. Źródłami pól elektromagnetycznych
są m.in. urządzenia stacji elektroenergetycznych i napowietrznych linii elektroenergetycznych służących do
przesyłu energii elektrycznej, jak również urządzenia
instalacji radiokomunikacyjnych służące do przekazu informacji (np. stacje nadawcze radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej), radionawigacyjnych służące do prowadzenia obiektów po wyznaczonej trasie za pomocą fal radiowych (np. statków powietrznych lub morskich) i radiolokacyjnych
służące do wykrywania i wyznaczania położenia obiektu względem obserwatora przy pomocy fal elektromagnetycznych, najczęściej radiowych (np. radary).
Tabela 1. Dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego
Objaśnienia: – Wartości graniczne czynników fizycznych charakteryzujących dopuszczalne poziomy promieniowania odpowiadają:
a) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości 50 Hz i od 0,001 do 300 MHz,
b) wartościom średnim gęstości mocy pól elektromagnetycznych o częstotliwości powyżej 300 MHz do 300 000 MHz.
CZĘŚĆ I. DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU
21
województwa lubelskiego do końca 2002 r. uzyskało
zgodę na użytkowanie ok. 290 stacji bazowych. Jednak dodać należy, że ich ilość stale ulega zwiększeniu.
2.3.3. Oddziaływanie na zdrowie
i bezpieczeństwo ludzi
Urządzenia, w tym m.in. przewody linii elektroenergetycznych lub anteny nadawcze stacji bazowych
wytwarzają i wypromieniowują do otoczenia energię
elektromagnetyczną, która mimo braku możliwości
jonizacji cząsteczek (stąd nazwa promieniowanie niejonizujące), może wywoływać w organizmach żywych,
w tym ludzkich, efekty biologiczne. Przy wysokich
częstotliwościach i natężeniach może powstać tzw.
efekt termiczny, który objawia się podwyższeniem ciepłoty tkanek, a które to z kolei zjawisko może doprowadzić do zaburzeń w reakcjach biochemicznych
występujących w poszczególnych komórkach. Opisany wpływ na organizmy żywe może wystąpić jedynie w przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia
dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne.
Dodać należy, że w ciele człowieka występują
naturalne prądy elektryczne, których kształt i poziom
można wyznaczyć za pomocą badań EKG i EEG,
wykorzystujących funkcje bioelektryczne serca i mózgu. Natomiast wzbudzone przez promieniowanie
prądy elektryczne mogą być źródłem znaczącego
promieniowania wtórnego. Wartość dodatkowych
prądów elektrycznych powstających w organizmie
zależy od poziomu i częstotliwości oddziaływującego pola elektromagnetycznego. Przy długotrwałym
oddziaływaniu pól elektromagnetycznych o zbyt dużych poziomach, prądy dodatkowe mogą spowodować zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu, m.in.
22
układu nerwowego i układu krążenia, a w dalszej
kolejności zmniejszenie odporności organizmu.
W celu uniknięcia takich zjawisk i ewentualnych
negatywnych skutków zdrowotnych, konieczna jest
ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi poprzez całkowite wyeliminowanie możliwości
występowania wymienionych szkodliwych oddziaływań w miejscach przebywania i zamieszkania.
Ochrona taka jest możliwa do osiągnięcia w drodze odpowiedniej separacji przestrzennej miejsc przebywania ludzi i występowania obszarów wypromieniowanych pól elektromagnetycznych o wartościach
wyższych od dopuszczalnych, określonych w stosownych przepisach.
W przypadku stacji radiowo-nadawczych, w tym
i stacji bazowych telefonii komórkowej, separacja
sprowadza się głównie do takiego usytuowania anten nadawczych stacji, aby dla danych parametrów
nadawania, pola ewentualnie docierające do miejsc
przebywania ludzi, były całkowicie bezpieczne dla
ich zdrowia.
2.3.4. Zadania służb ochrony środowiska
Ponieważ oddziaływanie pól elektromagnetycznych może negatywnie wpływać na środowisko, w tym
na zdrowie ludzi, poprzez absorpcję fal elektromagnetycznych w organizmach żywych, które to zjawisko może z kolei wywoływać efekty biologiczne, zadaniem służb ochrony środowiska jest nadzorowanie
przestrzegania zasad i ustanowionych przepisów prawa, oraz określonych w nich wartości dopuszczalnych,
począwszy od etapu lokalizacji, poprzez etap projektowania przedsięwzięć, budowy, jak również późniejszej eksploatacji instalacji. Zadania te realizowane są
za pomocą aktualnie obowiązujących w tym zakresie
aktów prawnych.
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU