docmediacja i pedagogika - Wydawnictwo WSEZiNS
download 
Reklamacja Transkrypt
mediacja i pedagogika - Wydawnictwo WSEZiNS
(REDAKCJA NAUKOWA) Zbigniew Domżał Lech Witkowski (PRZEDMOWA) Ewa Marynowicz-Hetka MEDIACJA I PEDAGOGIKA JAKO PRÓBA ZAISTNIENIA WSPÓLNOTY Przyczynek do profesjonalności i etyczności działania w świetle teorii i doświadczenia WSEZiNS ŁÓDŹ 2011 RECENZENT dr hab. Wiesław Andrukowicz, prof. US PROJEKT OKŁADKI, SKŁAD I ŁAMANIE mgr inż. Damian Orczykowski mgr Jarosław Karolak ISBN 978-83-61095-38-5 WYDAWCA Copyright by Lech Witkowski Copyright by Zbigniew Domżał Copyright by Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych ADRES WYDAWNICTWA: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych ul. hm. A. Kamińskiego 21, 90-229 Łódź. Tel: + 4842/ 678-78-25; Tel./fax: + 4842/ 678-78-24 DRUK I OPRAWA PRINTPAP Łódź, Starorudzka 10/12 tel: 42 6450339 • MEDIACJA I PEDAGOGIKA • JAKO PRÓBA ZAISTNIENIA WSPÓLNOTY SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI PRZEDMOWA Ewa Marynowicz-Hetka Podejścia mediacyjne w działaniu społecznym – ramy paradygmatu zintegrowanego relacyjnie ................................................. 7 Punkt wyjścia ............................................................................................................7 Mediacja w przestrzeni uwspólnionego doświadczenia ............................................8 Istota podejść mediacyjnych: człowiek zdolny do działania .................................... 11 Konkluzja................................................................................................................. 13 Bibliografia .............................................................................................................. 14 Lech Witkowski Ramowy program zajęć z mediacji społecznej Na podyplomowych studiach dla kadry oświaty. Sylabus z przedmiotu: mediator – profesjonalnośc działania – deontologia i etyczność działania ............. 15 Zbigniew Domżał Mediacja jako przedmiot i wyzwanie… pedagogiczne. O efektach pewnej próby. Wstęp do książki .............................................................. 19 Idzie nowe ................................................................................................................ 19 O specyfice mediacji pedagogicznej ......................................................................... 20 Jak powstała ta książka? ........................................................................................ 22 Mediacja i zdrowe relacje społeczne ........................................................................ 25 ESEJE UCZESTNIKÓW KURSU Małgorzata Malarska-Kłoska Przeżycie – Przebudzenie – Przemiana ................................................... 29 Izabela Bartkiewicz Mediator – człowiek, który uczy (się) działać etycznie w alternatywny sposób wsparcia ................................................................ 39 Joanna Kamińska Profesjonalność działania mediatora to wyzwanie.… ........................... 47 Anna Woźniak Problem autorytetu w praktyce mediacji – autorytet mediatora ........... 55 4 Spis treści Tomasz Maryniak Dwulicy mediator czyli ukryta „zagadka dwulicowca” ......................... 63 Sylwia Cieplucha Pedagog, mediator – profesjonalność działania ..................................... 69 Kamila Tomaszewska Założenia filozoficzne a praca mediatora – łączenie praktyki z teorią ........................................................................................................ 75 Tomasz Brynda Niepokora i przywództwo teorię widzę i stosuję praktycznie ................. 79 Teresa Walczak – Dolat Dylematy pedagoga - na krawędzi kryzysu tożsamości zawodowej ...... 83 Elżbieta Masny Nauczyciel, przewodnik, doradca, mentor – mediator? ......................... 93 Barbara Langner Czy podejścia mediacyjne mają stać się metodą pracy nauczyciela i czy nauczyciel ma być mediatorem? ................................................... 101 Monika Kacak Mediacja jako próba i okazja,,przebudzenia”. Zdarzenie spotkania dwóch koncepcji.................................................................... 107 Komunikacja i jej znaczenie a poziomy psychologiczne M. Ericksona ................ 109 Praca z oporem w mediacji. Witalność fazowa modelu E. H. Eriksona jako odniesienie dla mediatora wobec kryzysów i rozwoju .......................................... 110 W kontekście pięciu estetyk sytuacji mediacyjnej ............................................... 115 Mediacja w sytuacji „spadania”, „rozpadania”, „osiągania dna” .......................... 116 Mediacja a maski. Pomoc mediatora w autoanalizie maski klienta .................... 117 Dylematy etyczne zawodu mediatora................................................................... 119 Katarzyna Ziółkowska Mediacja wobec konieczności przebudzenia do komunikacji .............. 121 Małgorzata Zawadzka-Rak Spotkanie jest początkiem między oporem, autorytetem i maską ....... 125 Odkrycie oporu...................................................................................................... 125 Decyzja o estetyce działania a problem autorytetu.............................................. 126 Jak uzgodnić poziomy komunikacji? .................................................................... 128 Maska na zakończenie .......................................................................................... 130 Katarzyna Semeradt Pochwała oporu i dwoistości w mediacji .............................................. 133 5 Spis treści Grażyna Łazowska Jeśli nie mediacja to co…? W stronę dwoistości ról, kodeksu i postaw .................................................................................................... 137 Kim być w komunikacji?........................................................................................ 137 O dwoistości strukturalnej .................................................................................... 138 Jak trafić w interakcji?.......................................................................................... 140 Mediacja w szkole bez maski................................................................................. 141 Beata Twarkowska-Ostafińska O złożoności komunikacji w mediacji ................................................... 145 Mediator żongler.................................................................................................... 145 Mediator – Ten Pomiędzy...................................................................................... 146 Mediator w przestrzeni autonomii działania i dwoistości roli .............................. 147 Odwieczne sacrum i profanum. ............................................................................. 148 Mediator – „strażnik braku”.................................................................................. 148 Monika Pujan Przekleństwo maski w pięciu odsłonach z wyznaniem ........................ 151 Katarzyna Piaskowska Mediator w szkole podstawowej ............................................................ 155 Izabela Kaczyńska Kilka uwag o sytuacji mediacyjnej w szkole podstawowej .................. 157 Bogumiła Badek Dlaczego szkoła nie jest gotowa do udanej komunikacji. Esej ............ 161 Anna Kamieńska Etiuda o mediacji – refleksje z wykładów ............................................ 165 Anna Ścibut Wyzwanie godności w mediacji. Refleksje nad cyklem wykładów ...... 169 Dorota Jurga Maska profesjonalisty na twarzy mediatora ........................................ 173 Katarzyna Zawidzka Maski a mediacja .................................................................................. 175 Irena Wachecka Mediacyjne zmagania z dwoistością i oporem. Fragmenty ................. 179 Jadwiga Aleksandra Pira Problem kodeksu w zawodzie mediatora.............................................. 181 Katarzyna Mrozińska Mediacja jako komunikacja. Opór i janusowe oblicze ........................ 185 6 Spis treści Elżbieta Jankowska – Muzolf Jak budować wspólnotę komunikacyjną w mediacji ........................... 189 Artur Pacholski Troska o spotkanie mediacyjne ............................................................. 193 Marzena Borkowska Rola mediatora w warunkach braku gotowości do współpracy .......... 195 ANEKS WSTĘP (Lech Witkowski) ..................................................................... 199 ODSŁONA PIERWSZA Rozpad tożsamości: Czy założyłam sweter na lewą stronę? ........................................................................... 200 ODSŁONA DRUGA Jak już oceniać to przez wstrząsy ....................... 204 ODSŁONA TRZECIA Interakcja z mediacją pedagogiczną w tle ...... 206 ZAMIAST POSŁOWIA:......................................................................... 211 List E-MAILOWY Teresy WALCZAK–DOLAT Z ODPOWIEDZIĄ LECHA WITKOWSKIEGO ................................................................... 211 Wstęp Redaktorów ................................................................................................ 211 List Teresy WALCZAK po rozdaniu świadectw ukończenia kursu ..................... 212 Odpowiedź Lecha Witkowskiego .......................................................................... 213 Zbigniew Domżał, Lech Witkowski Uwagi na zakończenie książki, z zaproszeniem do lektur i dyskusji .................................................................................................. 217 LITERATURA CYTOWANA • MEDIACJA I PEDAGOGIKA • JAKO PRÓBA ZAISTNIENIA WSPÓLNOTY PRZEDMOWA EWA MARYNOWICZ-HETKA Katedra Pedagogiki Społecznej UŁ PODEJŚCIA MEDIACYJNE W DZIAŁANIU SPOŁECZNYM – RAMY PARADYGMATU ZINTEGROWANEGO RELACYJNIE Punkt wyjścia Na zaproszenie Pana Profesora Lecha Witkowskiego przedkładam ten krótki tekst, w którym chciałabym zasygnalizować społecznopedagogiczny punkt widzenia na problematykę mediacji, która ostatnio zajmuje coraz szersze kręgi społeczne i wzbudza zainteresowanie jako jedna z możliwości komunikacji społecznej w sytuacjach trudnych, w jakich znajdują się jej podmioty. Tekst oparty jest na mojej wypowiedzi, którą miałam przyjemność dzielić z Profesorem Witkowskim, przy okazji naszego dwugłosu, uświetniającego uroczystość zakończenia studiów podyplomowych, realizowanych przez trzy semestry (2010/11) w Uniwersytecie Łódzkim, w ramach jednego z programów operacyjnych POKL. Studia prowadzone były przez Katedrę Pedagogiki Społecznej, na Wydziale Nauk o Wychowaniu UŁ i realizowane przez najwyższej klasy specjalistów krajowych i zagranicznych. Nie będę mówić o samych studiach, pomimo tego, że wymagają takiej uważności ze względu na oryginalność programu kształcenia i jego silne zakorzenienie w wielodyscyplinarnych odniesieniach teoretycznych i przykładach praktyki mediacji, z wyraźnym wszak określeniem ich projektu pedagogicznego, umocowanego teoretycznie w pedagogice społecznej. Skupię się szczególnie na przedstawieniu podstaw koncepcyjnych i wskazaniu na te elementy, które nadają specyficzności mediacyjnej działaniu podejmowanemu w różnych polach praktyki edukacyjnej i socjalnej. W dyskusji na temat mediacji i w publikowanych relacjach z praktyki, jednym z głównych pytań, jakie się stawia jest to, czy ograniczać 8 Ewa Marynowicz-Hetka mediację, jej pojmowanie oraz znaczenie, jedynie do sytuacji konfliktu i jego rozwiązywania, czy też możliwe jest rozpatrywanie działania w polu praktyki z punktu widzenia jego nasycenia tym, co tu się określa jako podejścia mediacyjne. Inaczej mówiąc, czy podejście mediacyjne, a nawet podejścia, w liczbie mnogiej, mogłyby być analizowane jako specyficzne podejście do działania w polu praktyki. Sama zaś mediacja ujmowana byłaby w tym stanowisku jako zespół elementów orientujących działanie, zawierających specyficzny wymiar aksjologiczny. Zamierzam przedstawić argumenty dla tego właśnie, drugiego, pojmowania mediacji, które stanowiło podstawę teoretyczną kształcenia na studiach podyplomowych. Z uwagi na jego okolicznościowy wymiar ograniczę się jedynie do omówienia kilku tez, które oczywiście wymagają rozwinięcia i dalszej analizy. Przede wszystkim spróbuję określić jakie tezy musiały być przez nas przyjęte w projektowaniu tego programu kształcenia, by można było potraktować je, niezależnie od formalnie przyjętego tytułu, jako przestrzeń mentalnego przygotowania studentów, uczestników kształcenia, do aplikacji podejść mediacyjnych w działaniu społecznym, podejmowanym w różnych obszarach praktyki, przede wszystkim oświatowej. Mediacja w przestrzeni uwspólnionego doświadczenia W dyskusjach na temat mediacji, jej podstaw teoretycznych i jej praktyki, dostrzec można linię podziału stanowisk, w zależności od możliwych odpowiedzi na pytanie o wymiar mediacji: normatywny, wymagający przyjęcia „obcych” norm moralnych i „obcych preferencji wartości” oraz ich asymilacji, czy też raczej relacyjny, umożliwiający poprzez dialog i wzajemne poszanowanie własnych systemów wartości wypracowanie rozwiązania specyficznego dla danej sytuacji. Podejście normatywne w polu praktyki (np. oświatowej, edukacyjnej, także socjalnej) jest obecne często i pewnie w wielu sytuacjach akceptowane. Charakteryzuje się tym, że owe normy, do których należy się przystosować, czy też które należy przyjąć, są usytuowane zewnętrznie w stosunku do danej jednostki, grupy, środowiska. Często są to normy tych przedstawicieli profesji społecznych, którzy otrzymali mandat do wychowywania, ochrony, towarzyszenia i wsparcia jednostek, które tego wymagają, bądź jedynie znajdują się w sytuacji trudnej. Jeśli taki, normatywny paradygmat działania, przyjmuje się w sytuacji wymagającej mediacji np. rodzinnej, skutkuje to także wyborem odpowiednio dobranych metod i technik postępowania (a więc całą technologią tego procesu), które charakteryzują się silną asymetrią, dużym Podejścia mediacyjne w działaniu społecznym – ramy paradygmatu zintegrowanego relacyjnie 9 udziałem władzy symbolicznej oraz wyraźnym podziałem na wygrywających i przegrywających. Równocześnie stosunki między podmiotami interakcji są zdominowane i charakteryzuje je raczej jednokierunkowy transfer preferencji wartości, wzorów życia, norm etc. Trudno więc mówić o asymilacji i interioryzacji norm, raczej o łagodnym przymusie ich zaakceptowania. Mediacja realizowana w tym paradygmacie zbliża się w swej istocie bardziej do negocjacji, niż do odkrycia owej trzeciej drogi porozumienia, typowej dla mediacji, realizowanej w paradygmacie relacyjnym (interakcyjnym). Mamy tu więc do czynienia raczej z sytuacją, w której postępowanie mediacyjne, będąc specyficznie ukształtowanym działaniem, paradoksalnie znacząco, modyfikuje swój wymiar. Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy mediację usiłuje stosować w arsenale swego wyposażenia profesjonalnego ten, kto posiada dużo władzy symbolicznej z uwagi na swój status społeczny. W różnych polach praktyki, a zwłaszcza w edukacji, pracy socjalnej, zdrowiu, sądownictwie, etc. jest to bardzo widoczne. Wówczas, działanie pozbawione jest tej specyficznej cechy, jaką jest orientacja na mediowanie. Program kształcenia, o którym mowa, ma zupełnie inny cel finalny, który najogólniej mówiąc wpisuje się w inny paradygmat działania, który określam jako paradygmat relacyjny (interakcyjny). Pozwala on opisywać mediację nie tylko jako sposób wpływu na Innego, jak to jest w przypadku paradygmatu normatywnego, ale jako przestrzeń, w której w wyniku dialogu i uzgodnień tworzy się instytucja (symboliczna), tworzy się osobowość człowieka zdolnego do działania w oparciu i w odniesieniu do swego systemu wartości, a także preferencji wartości wytworzonych w procesie mediacji. W tak pojmowanym procesie chodzi o konstruowanie przestrzeni tworzenia wartości relacjonalnych i odnajdywania preferencji wyboru. W efekcie, najistotniejsze w procesie mediacji, rozumianym z tej perspektywy – relacjonalnej – jest ułatwienie pojęcia czym jest dla danej jednostki aksjologiczne kryterium działania i jakie znaczenie dla projektowania zmiany może mieć jego uświadomienie. Dodatkowym, ale istotnym argumentem dla zasadności postrzegania mediacji jako przestrzeni, w której powstaje instytucja symboliczna1 jest to, że w procesie mediacji często podmiotami są osoby, które doświadczyły zerwania dotychczas uznawanego systemu wartości i uświadomiły sobie owo zerwanie, niekiedy w dramatycznych okolicznościach. Ta cecha procesu, który doprowadza do podjęcia mediacji, którą określa się w lite- 1 Omówienie pojęć kluczowych, których tutaj nie wyjaśniam, można znaleźć w różnych moich tekstach. Por. E. Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, Wykład t. 1, Warszawa 2006, WNPWN, 2007, 2009. 10 Ewa Marynowicz-Hetka raturze przedmiotu jako zerwanie więzi2, dodatkowo wzmacnia potrzebę zastanowienia się nad aksjologicznym kryterium orientowania działania. W ten sposób przyjęcie tego paradygmatu działania pozwala podkreślić wielowymiarowość aksjologiczną procesu mediacji. Przyjęcie takiego założenia wymaga uznania, że nasze aktywności profesjonalne, podejmowane w sferze publicznej w polu edukacji, kształcenia, nauczania, wychowania, pomocy i pracy socjalnej są działaniem i jako takie mogą być analizowane. Specyficzną cechą działania realizowanego w takich polach praktyki jest ich niestrategiczna kwalifikacja, którą charakteryzuje przyjmowanie indywidualnej perspektywy stanowienia celów aktywności. Odwołujemy się tu do pragmatycznej koncepcji działania3, która „nie zakłada ustanawiania jego celów poza kontekstem samego działania”4. Podstawowa teza, którą można tutaj sformułować jest następująca: specyfika działania w polu praktyki, jej istota, sens i znaczenie, zależeć będzie nie tyle od tego, czym jest samo działanie, ale w jaki sposób sytuujemy się jako podmioty działające. Jeśli uznamy, że pola praktyki (wyżej określone) stanowią przestrzeń uwspólnionych doświadczeń podmiotów tego działania, które są permanentnie rekonstruowane w interakcji, jak to pojmuje John Dewey, to podejście mediacyjne je nasycające posiada podobne atrybuty. Jest zintegrowanym procesem relacyjnym, stanowiącym zbiór doświadczeń podmiotów działających, który charakteryzują podobne cechy, jak samo działanie. Są nimi: kontynuowanie i interakcja. Obie te cechy stają się, jeśli można się tak wyrazić, aspektami longitudalnymi i brzegowymi (lateraux) doświadczenia”5, Dewey określa je zasadami. Wyrażają je: procesualność, temporalność, giętkość, rekonstrukcja i reorganizacja, dokonywane w wyniku powrotów i interakcyjnego stanowienia celów. Przyjmowana teza pozwala na rozwinięcie stanowiska, że istotą działania społecznego jest tworzenie instytucji symbolicznej (pojęcie instytucji w znaczeniu sytemu wartości i norm regulujących życie społeczne), rozumianej jako przestrzeń krzyżowania wyobrażeń (idei, także wartości, aspiracji, oczekiwań etc.) z realnością, w której perspektywa mediacyjna, 2 F. Imbert, Vers une clinique pédagogique. Un itinéraire en science de l’ education, Vigneux, 1992. 3 Por. Dewey J. (1963) [1916] Demokracja i wychowanie, tłum na j. polski Z. Bastengen, Warszawa, Książka i Wiedza; Dewey J.(1968) [1947] Éxpérience et éducation, trad. en français, M.A. Carroi, Paris 1968, Librairie Armand Colin; Dewey, J. (1975) [1958] Sztuka jako doświadczenie, tłum. na j. pol. A. Potocki, Wrocław, Ossolineum. 4 L. Koczanowicz, Jednostka – działanie – społeczeństwo, Warszawa 1994, Wyd. IFiSPAN, s. 117. 5 J. Dewey, Éxpérience et l éducation, op. cit. s. 91.
