groch siewny: charakterystyka odmian i elementy agrotechniki

Dr Lech Boros
Zakład Nasiennictwa i Nasionoznawstwa
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin-PIB
Radzików
GROCH SIEWNY: CHARAKTERYSTYKA
ODMIAN I ELEMENTY AGROTECHNIKI
Uprawa grochu siewnego w Polsce ma długą tradycję. Jako cenna roślina wysokobiałkowa charakteryzuje się różnorodnością odmian i ich przydatnością co do kierunku uprawy
i wykorzystania (jadalne, na paszę, jako suche nasiona i na zielonkę). Groch pełni ważną rolę
w płodozmianie, jako roślina przerywająca częste następstwo zbóż po sobie. Jest cenną rośliną fitosanitarną. Plantacja grochu pozostawia w glebie resztki pożniwne zawierające około
20 kg P2O5, 25-60 kg K2O i 50-80 kg N na 1 ha, co skutkuje istotnym wzrostem plonowania
roślin następczych bez dodatkowych nakładów. Krótki okres wegetacji sprawia, że groch jest
dobrym przedplonem dla gatunków ozimych (rzepak, jęczmień, pszenica).
W oparciu o wyniki doświadczeń rejestrowych i porejestrowych COBORU z wykorzystaniem wzorca zbiorowego i odchyleń plonów badanych odmian od wartości tego wzorca (syntezy wyników za okres 2001-2009) oszacowany roczny postęp hodowlany dla grochu siewnego ogólnoużytkowego wyniósł 45,6 kg·ha-1, dla grochu pastewnego 44 kg·ha-1 (opracowanie
własne). Analiza wyników dla odmian rejestrowanych w ostatnich latach potwierdza postęp
hodowlany w grochu, wyrażający się wzrostem potencjału plonowania, poprawą odporności
odmian na wyleganie i choroby.
Obecnie w Krajowym Rejestrze są 22 odmiany grochu siewnego, z których 14 to odmiany o większych wymaganiach glebowych, przeznaczone do uprawy na nasiona jadalne lub
paszowe i 8 odmian o mniejszych wymaganiach glebowych (pastewne). Wszystkie odmiany w grupie o wyższych wymaganiach to formy wąsolistne. Formy wąsolistne grochu tworzą
bardziej zwarty, powiązany ze sobą łan, co zmniejsza ich podatność na wyleganie, chociaż
występują pod tym względem różnice w obrębie odmian tego morfotypu. Również architektura łanu form wąsolistnych grochu zapewnia mu lepsze przewietrzanie, a to z kolei wpływa
na zdrowotność roślin. Podatność na wyleganie jest cechą, która w znaczącym stopniu decyAGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
35
GROCH
Charakterystyka odmian grochu – odmiany ogólnoużytkowe wg COBORU (Wyniki
PDOiR 2012-2014)
Plon nasion Wyleganie Zawartość białka MTN Wysokość roślin Wegetacja
(dt/ha)
(skala 9o)
(% sm)
(g)
(cm)
(dni)
Akord
51,0
5,3
21,9
249
87
103
Audit*
56,6
6,3
22,7
249
98
104
Arwena*
57,1
5,9
22,0
231
82
106
Batuta
53,8
6,1
22,6
259
95
106
Boruta
52,4
5,5
21,9
294
94
105
Cysterski
51,0
5,0
21,8
232
81
102
Ezop
52,2
5,8
23,0
270
94
105
Lasso
54,0
5,4
21,4
242
95
104
Mecenas
53,4
5,9
22,5
238
93
103
Medal
47,5
5,7
22,2
251
86
103
Mentor
51,4
5,9
22,0
223
95
104
Tarchalska
54,3
5,9
22,0
260
93
105
Odmiany Santana i Wenus w latach 2012-2014 nie uczestniczyły w badaniach porejestrowych
Odmiana
* wyniki dwuletnie (2013-2014)
Charakterystyka odmian grochu – odmiany pastewne wg COBORU (Wyniki PDOiR
2012-2014)
Plon nasion Wyleganie Zawartość białka MTN Wysokość roślin Wegetacja
(dt/ha)
(skala 9o)
(% sm)
(g)
(cm)
(dni)
Hubal
46,3
3,2
23,7
237
95
105
Milwa
42,5
4,2
23,0
222
78
104
Model
45,7
5,5
23,3
231
93
106
Muza
40,3
5,1
22,8
190
114
110
Sokolik
42,7
2,9
23,3
207
88
107
Turnia
47,1
3,3
21,7
211
93
106
Odmiany Pomorska, Roch w latach 2012-2014 nie uczestniczyły w badaniach porejestrowych
Odmiana
duje o powodzeniu uprawy grochu, a w szczególności o kosztach i jakości zebranego plonu
nasion. Dlatego według specjalistów do uprawy polecane są odmiany sztywne z oceną wylegania co najmniej 5,0.
Wśród odmian o wyższych wymaganiach glebowych ocenianych w 3-letnim cyklu pod
względem plonowania wyróżniały się odmiany Tarchalska, Lasso, Batuta i Mecenas. Natomiast w latach 2013-2014 najwyższej plonowały odmiana Arwena i Audit. Odmiany grochu znacznie różnią się wielkością nasion (MTN od 223 g dla odmiany Mentor do 294 g dla
odmiany Boruta). Cecha ta decyduje o ilości wysiewu i w konsekwencji o kosztach uprawy.
Zróżnicowanie odmian grochu siewnego o wyższych wymaganiach glebowych dla pozostałych cech jest małe.
W kolejnej tabeli przedstawiono charakterystykę odmian pastewnych grochu w oparciu
o wyniki doświadczeń porejestrowych, prowadzonych na glebach średnich. Wśród odmian
36
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
AGRO
SERWIS
GROCH
Kwitnienie różnych form grochu
pastewnych o niższych wymaganiach glebowych jest sześć odmian wąsolistnych i dwie o pierzastopalczastym ulistnieniu (Hubal i Roch). Pod względem plonowania wyróżniają się odmiany Turnia, Hubal i Model. Odmiany pastewne grochu siewnego charakteryzują się większą
skłonnością do wylegania w porównaniu z odmianami grochu ogólnoużytkowego. Tylko odmiany Model, Muza i częściowo Milwa to formy z wyższą odpornością na wyleganie. Odmiany pastewne charakteryzują się wyższą zawartością białka w nasionach oraz niższą masą tysiąca nasion w porównaniu do odmian ogólnoużytkowych. W grupie odmian pastewnych tylko
odmiana Muza jest formą wysoką, pozostałe to formy średniowysokie.
Aktualna potencjalna plenność odmian grochu siewnego, mierzona wynikami uzyskiwanymi w stacjach doświadczalnych COBORU w latach 2012-2014 dla grochu jadalnego, ogólnoużytkowego i pastewnego o dużych wymaganiach glebowych, kształtowała się na poziomie 53,0 dt·ha-1, a dla odmian grochu siewnego pastewnego o mniejszych wymaganiach
glebowych – 44,1 dt·ha-1 (COBORU, Wyniki PDOiR z.107 i z.115). W przypadku odmian
grochu siewnego o wyższych wymaganiach glebowych różnica w plonie odmian najwyżej
i najniżej plonujących wyrażona w % średniej przekroczyła 18%, a w przypadku odmian pastewnych w skrajnym przypadku to 15%, co wskazuje na wpływ doboru odmiany w powodzeniu uprawy.
Istniejący postęp biologiczny jest znaczący, natomiast jego wykorzystanie niezadowalające. Wykorzystanie potencjału jakościowego odmian, w tym plenności jest na poziomie 50-60%. Poprawę wykorzystania potencjału plonowania grochu można osiągnąć poprzez dobór
odmian, właściwą uprawę, optymalny termin siewu, a także ukierunkowaną ochronę roślin,
m.in. przed chwastami.
AGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
37
GROCH
Uprawa w siewie czystym
Do uprawy grochu jadalnego i ogólnoużytkowego o wysokich wymaganiach najodpowiedniejsze są gleby kompleksu pszennego i żytniego bardzo dobrego, w dobrej strukturze i odczynie zbliżonym do obojętnego. Pod groch pastewny nadają się gleby kompleksu żytniego
dobrego oraz zbożowo–pastewnego mocnego i słabego. Nasiona przed siewem należy zaprawić zaprawą nasienną i zaszczepić nitraginą. Termin siewu grochu powinien być możliwie
wczesny. Bardzo istotna jest głębokość siewu (6-8 cm). Dla odmian ogólnoużytkowych wąsolistnych zaleca się obsadę 110-120 roślin na m2. Zalecana obsada roślin dla odmian wysokich, liściastych grochu pastewnego wynosi 80 szt/m2, a dla wąsolistnych wysokich – 100
roślin/m2.
W nisko- i średnionakładowej technologii uprawy grochu stosuje się nawożenie mineralne
w ilości 40-50 kg/ha fosforu, 80-90 kg/ha potasu i 30 kg/ha azotu. Natomiast w technologii wysokonakładowej zaleca się stosować 80 kg/ha fosforu, 120 kg/ha potasu, 50-60 kg/ha azotu.
Groch korzystnie reaguje na dolistne nawożenie niektórymi mikroelementami, m.in. borem,
molibdenem, manganem.
Obecnie w uprawie grochu można stosować dość szeroką paletę herbicydów. Przedwschodowo (1-3 dni po siewie) herbicydy zawierające substancje aktywną linuron (Afalon
Dyspersyjny 450SC, Aflex Super 450SC, Linur 450SC, Linurex 500 S.C., Nightjar B 450 SC,
Nightjar C 450 SC, Nightjar D 450SC, Nuflon 450 S.C.); chlomazon (Command 360 CS, Command 480 EC, Golden Clomazon 360, Golden Clomazon 480 EC, Kilof 480 EC, Szpada 480
EC); linuron + chlomazon (Harrier 295 ZC), s-metolachlor (Dual Gold 960 EC); pendimetalinę
(Stomp Aqua 455 CS).
Powschodowo (przy wysokości roślin 6 -12 cm, tj. na początku pojawienia się wąsów czepnych): bentazon (Agro Bentazon 480 SL, Basagran 480 SL, Realchemie Bentazon SL, Wolof A 480 SL, Wolof B 480
SL, Wolof C 480 SL);
bentazon + imazamoks
(Corum 502,4 SL); MCPB
(Butoxone M 400 SL).
Powschodowo, w miarę potrzeby, gdy rośliny
grochu osiągną wysokość 8-12 cm, na chwasty jednoliścienne można
stosować Agil-S 100 EC,
Agil 100 EC, Aria 100
EC, Grapan Extra 40 EC,
Pantera 040 EC; Fusilade Forte 150 EC, czy Focus Ultra 100 EC.
Do najgroźniejszych
chorób grochu należą:
zgorzel siewek, fuzaryjne więdnięcie grochu, Groch dojrzałość do zbioru
(Zdjęcia: L. Boros)
38
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
AGRO
SERWIS
GROCH
askochytozy, mączniak rzekomy, rzadziej mączniak prawdziwy grochu czy rdza grochu.
Ochrona przed tymi chorobami polega na przestrzeganiu 4-5-letnich przerw w uprawie grochu na tym samym polu i stosowaniu fungicydów zalecanych przez IOR. Na plantacjach
grochu zaleca się zwalczanie szkodników po przekroczeniu progów szkodliwości. Próg
szkodliwości dla oprzędzika pręgowanego wynosi: 10% roślin z uszkodzonymi liśćmi
w okresie od wschodów do stadium 2-3 liści; dla mszycy grochowej: pojedyncze mszyce
na 20% roślin w okresie przed kwitnieniem grochu; pachówki strąkóweczki: 1 złoże jaj na
3 roślinach w okresie formowania strąków; strąkowca grochowego: 2 chrząszcze na 1 m2
w okresie formowania strąków. Do ochrony należy zastosować preparaty zalecane przez
IOR w Poznaniu.
Groch może być zbierany jedno- lub dwuetapowo. Bardziej polecany jest zbiór jednoetapowy. Rozpoczyna się go w momencie, gdy około 85% nasion jest twardych, strąki są suche,
liście i łodygi zaschnięte. Natychmiast po zbiorze nasiona należy doczyścić oraz dosuszyć do
wilgotności maksimum 15%.
Uprawa w mieszankach
W Polsce bardzo popularnym sposobem uprawy są mieszanki z innymi gatunkami roślin
strączkowych lub ze zbożami (owies, jęczmień). Mieszanki zbóż jarych z roślinami strączkowymi są uznawane za dobrą praktykę rolniczą, zwłaszcza w ekologicznym i integrowanym
systemie produkcji. Zaletą tego typu upraw jest ich większa wierność plonowania w porównaniu z zasiewami tzw. czystymi. Natomiast pewną trudnością jest brak herbicydów do stosowania w mieszankach wielogatunkowych. Chwasty niszczy się poprzez bronowanie, które
można wykonać w początkowych fazach wzrostu roślin (3-4 liście zbóż, a wysokość strączkowych około 5 cm) Z nielicznych przeprowadzonych badań nad tym zagadnieniem wynika, że
mieszanki jednak silniej konkurują z chwastami i z reguły ulegają mniejszemu zachwaszczeniu niż zasiewy jednogatunkowe.
Przy wyborze odmian do komponowania mieszanek należy wziąć pod uwagę wymagania glebowe odmian grochu, a także gatunków i odmian zbóż. Odmiany wchodzące w skład
mieszanki powinien cechować zbliżony termin dojrzewania i mała podatność na wyleganie.
Za przydatną do uprawy na dobrych glebach uważa się mieszankę jęczmienia jarego z grochem siewnym. Decyduje o tym duża wartość paszowa nasion tej mieszanki, podobne wymagania siedliskowe oraz zbliżona długość wegetacji obydwu gatunków. Ważnym
i trudnym jest także ustalenie właściwego składu ilościowego zbóż i grochu w mieszankach,
a poglądy różnych autorów są w tym względzie niejednoznaczne. Najlepsze plonowanie mieszanek jęczmienia lub owsa z grochem uzyskano wówczas, gdy gęstość siewu grochu w mieszance stanowiła od 30% do 50% jego gęstości w siewie czystym. Z krajowych danych literaturowych oraz zaleceń dotyczących uprawy wydanych przez Instytut Uprawy Nawożenia
i Gleboznawstwa – PIB w Puławach wynika, że nawożenie przed siewem pod mieszankę
powinno wynosić 30-40 kg/ha N, 40- 60 kg/ha P2O5, 50-70 kg/ha K2O oraz 20-40 kg/ha MgO
w czystym składniku.
Mieszanki roślin strączkowych ze zbożami mogą być również wysiewane z przeznaczeniem na zielonkę do bezpośredniego skarmiania w pełni lata, kiedy brakuje świeżej paszy.
Zasiewy takie zbierane są w fazie mleczno-woskowej dojrzałości ziarna zbóż. Mieszanki zebrane w tej fazie można także zakiszać. Natomiast mieszanki strączkowo-zbożowe na nasiona zbierane są fazie dojrzałości pełnej.
AGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
39