pobierz

ZASADY ORTOGRAFICZNE DO ĆWICZENIA
OD 1 LISTOPADA DO 30 LISTOPADA
rz czy ż
Wymienia się na r w wyrazach
pokrewnych lub innych formach tego
wyrazu (także w innych językach
słowiańskich), np.:
marzec – marca, dworzec – dworca,
parzysty - para
Wymienia się na g, ź, z, s, dz, dź, d, h,
np. ;
potężny – potęga, mosiężny – mosiądz,
drużyna – druh, Sapieha – Sapieżyna,
grożę – groźba, przerażenie – przerazić,
wyżej – wysoko.
Po: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.:
brzemię, przygniatać, drzemka, trzmiel,
krzyżówka, chrzest, ujrzeć, wrzenie.
Wyjątki:
Pszczyna,
pszczoła,
pszenica,
bukszpan,
kształt,
kszyk (nazwa ptaka),
wszystko,
wszędzie.
W zakończeniach:
-arz (nazw wykonawców czynności lub
wyrazów łac. poch.), np.: piekarz,
weterynarz;
-erz (nazw wykonawców czynności lub
rzecz. r. m.), np.: kuśnierz, kołnierz;
W przyrostkach: -mierz, -mistrz, np.:
amperomierz, sztukmistrz.
W zakończeniach:
-aż, np.: sabotaż, podaż, montaż,
(rzecz. r. żeń. lub franc. poch.);
-eż, np.: młodzież, odzież, papież,
(rzecz. r. żeń. lub zapożyczonych).
W przyrostkach: -yż, -iż;
-żar, -żur, -żer, -żerka;
-żka, -żca, -żnica;
W partykułach:-że, -ż, np.: także,
otóż.
W wyrazach nieobjaśnionych ( do
zapamiętania) np.: porzeczka, korzyść,
Murzyn, itd...
W wyrazach nieobjaśnionych ( do
zapamiętania), np.: życie, żaden, żal, itd...
ZAPAMIĘTAJ !
W przyrostkach -szy, za pomocą których tworzymy stopień wyższy
przymiotników i przysłówków, piszemy zawsze „sz” bez względu na
poprzedzającą spółgłoskę.
Oto „słowniczek” z wyrazami nieobjaśnionymi (do zapamiętania),
w których pisze się „rz”:
I.
Jarzębina, wierzba, korzeń,
rzęsisty, uderzyć, burza,
obwarzanek, rzodkiew, orzech,
porządek, rzęzić, odkurzacz.
II.
Rzadko, rzęsa, rzeźba twarzy,
Rzesza, rzewny, rzępolenie,
Rzymianin, pierzchnąć, towarzysz,
wierzchowiec, tarzać się, rzemień.
III.
Rząd, narzędzia, pogorzelec,
jarzyna, porzeczka, korzyść,
Rzeszów, Chorzów, Zgierz, Chorzele,
Węgorzewo, rzeka Orzyc.
IV.
Murzyn, rzucić, jarzmo, zmierzch,
urząd, narzeczony, Grzegorz,
rzeczywiście, spichrz, tchórz, świerzb,
mrzonka, rzeźwić, Węgorzewo.
V.
Rzezimieszek, rzetelna Katarzyna,
rzepak, rzekomo, kurz, rzekotka,
zadzierzgnąć, wierzgać, urzynać.
Nigdzie tutaj „Ż” nie spotkasz!
1. Uzupełnij tekst brakującymi literami „rz” i „ż”. Pamiętaj o zasadach pisowni.
Jeśli masz wątpliwości, sprawdź pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym!
P...ygody Koszałka Opałka
Bu...a w ja...mie chmur deszczowych nadciągnęła z ...adko spotykaną siłą. Ku... wzbił się
a... po wie..chołki d...ew. G...mialo, jakby st...elano z moździe...y. Wie...by i ja...ębiny
uginały się pod ude...eniami wiatru. Lunął ...ęsisty deszcz. Mę...ny kronika... Koszałek
Opałek nie p...ejmował się tym. Według jego kalenda...a trwały jeszcze ...ądy zimy. A nie
zda...yło się, aby ...etelny u...ędnik imć króla Błystka pomylił pory roku. Podniósł tylko
kołnie..., bo leciały ju... krople wielkości o...echa. Nie tchó...ąc, szedł dalej. Nagle potknął się
o ko....eń. Kałama... uwieszony na ...emieniu ude...ył go w głowę tak potę...nie, ...e krasnal
w zapadającym zmie...chu dost...egł wszystkie gwiazdy. Ocknął się w mrocznym koryta...u.
Ko...ystniej tu bylo ni... na dwo...e. Jakieś zwie...ątko uwiło sobie z pe...u wygodne
gniazdko. ...ecz jasna, ...e znu...ony ka...ełek nie oparł się pokusie i ...ucił się na siano.
Wkrótce w no...e rozległo sie gromkie chrapanie.
2. Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne lub takie ich formy, w których
„rz” wymienia się na „r. Podkreśl wymieniające się litery.
chytrze - chytry
gorzko - .............................
mądrze - ...............................
w ofierze - ...............................
garncarz - ...............................
w plenerze -.............................
o karze - .................................
kamerzysta - ............................
kronikarz - .............................
stworzyć - ..........................
cesarz - ..............................
szerzej - .............................
powierzyć - ........................
w futrze - ............................
pisarz - ..............................
cmentarz - ..........................
szczerze - .......................
zanurzyć - ............................
3. Podane wyrazy wpisz do odpowiednich rubryk tabelki. Podkreśl spółgłoski,
po których piszemy „rz”.
przemówienie, krzepki, brzydki, wrzeć, brzmieć, chrzanowy, chrzęst, grzęda, spojrzenie,
grzeczny, brzoza, drzwi, przepiórka, wrzesień, przekora, ujrzeć, trzymać, dojrzały, chrzęścić,
chrzest, brzemienny, nadbrzeżny, grzmieć, chrzcić, przytulny, wytrzymały, krzyczeć, wrzucać,
krzyżowy, przytulić
rzeczownik
przemówienie
czasownik
przymiotnik
4.Wyjaśnij pisownię następujących wyrazów.
a) pieniążek – pieniądz
b) kominiarz – końcówka –arz rzeczowników męskich, kominiarski
c) dłużej - ...............................................................................
d) pogróżka - ..........................................................................
e) miażdżyć - ..........................................................................
f) lepszy - ..............................................................................
g) wyobrażenie - .....................................................................
h) nietoperz - ..........................................................................
i) brzemienna - ......................................................................
j) przygoda - ..........................................................................
k) ujrzał - ...............................................................................
l) korzyść - ............................................................................
m) przekształcić - .....................................................................
n) leżeć - ................................................................................
o) odzież - ..............................................................................
p) straż - ................................................................................
q) każę - ................................................................................
r) karze - ...............................................................................
s) kolarz - ..............................................................................
t) kolaż - ...............................................................................
5.Utwórz od niżej podanych wyrazów nazwy wykonawców czynności, zajęć, zawodów.
Podkreśl końcówki; -arz, -erz.
kwestować - kwestarz
marynarka - .......................................
łgać - .......................................
zioło - ................................................
murować - .................................
malować - ..........................................
paść - ........................................
piec - ................................................
łyżwy - ......................................
pszczoła - .......................................
pisać - ......................................
rzeźbić - .........................................
sekretarzować - ..........................
kucharzyć - .....................................
drukować - ................................
żeglować - .......................................
6.Do podanych wyrazów dopisz wyrazy uzasadniające pisownię „ż”. Podkreśl wymieniające
się litery.
dostrzeżenie - dostrzegać
drużyna - ...........................
koleżka - .................
móżdżek - .........................
dłużej - ..........................
wyposażyć - .................................
spieniężyć - ...................
mażę - ..............................
księża - ........................
odjeżdżać - .......................
możesz - .....................
skażenie - .........................
bliżej - ........................
potężny - ………………………….
każecie - …………………….
leżeć - ..............................
7. Podane niżej wyrazy z „ż” wpisz do odpowiedniej rubryki.
ważyć, trwożliwy, drążek, wstążka, żyletka, pasożyt, małżeństwo, rżeć, starożytny, żalić się,
znużony, niezależny, dróżka, bieżnia, niższe, rożek, drużba, nóżka, posążek, wożę, pożyczyć,
żądać, żebrak, żałoba, mosiężny,
Wyrazy „ż” nieobjaśnionym
Wyrazy z „ż wymiennym
8. Utwórz stopień wyższy i najwyższy przymiotników. Podkreśl „sz” po spółgłoskach.
miły - milszy, najmilszy
bogaty - ........................., ...............................
głupi - ............................., ..............................
mądry - ..........................., ..............................
gładki - ......................, ..............................
krótki - ..........................., ...............................
lekki - .........................., ................................
biedny - .........................., ..............................
dobry - ............................, ..............................
łaskawy - ............................, ................................
okrągły - .........................., ...............................
9. Do podanych poniżej znaczeń dopisz odpowiadające im wyrazy z ramki.
rzecznik, rzeczywisty, rzadki, rządzić, rzekomy, sprzeczny, rzeczowy, żądny, rzetelnie,
żmudny, rzeczułka, żartobliwy, rzutki, żarłoczny, żarliwy
niezgodny z czymś, odmienny - ………………………………………………………….
nieczęsto się zdarzający - …………………………………………………………………..
sprawować władzę - ………………………………………………………………………….
ten, kto występuje w czyimś imieniu - ………………………………………………..
obiektywnie istniejący - …………………………………………………………………….
sumiennie, uczciwie - ……………………………………………………………………….
nieistniejący w rzeczywistości, pozorny - ……………………………………………
ujmujący jakąś sprawę zgodnie z jej istotą - ………………………………………
chciwy czegoś - ………………………………………………………………………………
zabierający dużo czasu - …………………………………………………………………
mała rzeczka - ………………………………………………………………………………
ruchliwy, czynny - ………………………………………………………………………..
niepoważny (np. sposób traktowania) - ………………………………………….
jadający dużo i łapczywie - …………………………………………………………..
namiętny, zapalony, gorliwy - ………………………………………………………..
10. Podane przysłowia uzupełnij wyrazami zawierającymi „rz”, „ż” lub „sz”.
 Kuj …………………….., póki gorące.
 Dobry zwyczaj – nie …………………………. .
 ………………………… świata, póki młode lata.
 ……………….. w stół, a …………………….. się odezwą.
 Z ………………….. i Salomon nie naleje.
 ……………………………… jest drugą naturą.
 Od ……………………….. głowa nie boli.
 Kto późno ………………………., ten sam sobie szkodzi.
 Śmierć i …………….. od Boga ………………………. .
 Daj …………………… …………………, ona ………………… siędę.
 ………………………. nauki ………………….., lecz owoc słodki.
 Jaka ………….., taki cierń; jakie ……………………., taka śmierć.
 Głową muru nie ……………………… .
 Na pochyłe …………………. …………………………. kozy skaczą.
 Gdzie głowa ……………….., tam człowiek nie błądzi.
 …………………. jest jawny gniew ….. zmyślona ……………………… .
11. Uzupełnij właściwymi literami i wyrazami podane niżej reguły ortograficzne:
Połączenie literowe rz piszemy wtedy, kiedy wymienia się na ..... oraz po spółgłoskach
...................................................... z wyjątkiem wyrazów:
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
Literę ż piszemy wtedy, kiedy wymienia się na: .................................................................
.......................................................................................................................................
12. Podkreśl wyrazy z „rz”, „ż”. Uzupełnij tabelę, oddzielając wyrazy, których pisownię można
uzasadnić, od wyrazów których pisownię trzeba zapamiętać.
Jesienne dyktando
Jak szybko minął wrzesień… Jeszcze wspominamy szum przybrzeżnych fal,
zapach smażonych ryb i krzyk mew krążących nad plażą pełną turystów.
Uśmiechamy się do zachodzącego za grzbietami gór słońca, szemrzących
tatrzańskich strumyków czy kosodrzewiny porastającej zbocza. Opowiadamy
o żaglach rozpiętych na wietrze, cichych zakątkach mazurskich jezior
przynoszących orzeźwienie w sierpniowym żarze i nowych przyjaciołach,
za których towarzystwem tak bardzo jeszcze tęsknimy. Ktoś jeszcze nuci
po cichu piosenkę z harcerskiego ogniska i z wypiekami na twarzy wspomina
drużynową Grażynę.
A tu już i październik zmierza ku końcowi. Przekwitły wrzosy, pożółkły trzciny.
Tylko zapach świeżych i suszonych grzybów przypomina o radosnych wypadach
do lasu. A tam na dobre króluje już jesień. Zdążyła już przystroić klony w
przecudne liście, pozwoliła majestatycznym dębom zrzucać żołędzie i rudym
wiewiórkom figlarnie przeskakiwać z drzewa na drzewo. Ustroiła brzózki
w delikatne, żółte listki, które wkrótce postrąca chłodny wiatr. Jak cudownie jest
chodzić po szeleszczących dywanach usłanych
z różnobarwnych liści, wsłuchiwać się w krzyk odlatujących gęsi, mrużyć oczy
przy ostatnich promykach słońca i przyglądać się różowym chryzantemom, które
zakwitły w przydomowych ogródkach!
rz
pisownię można
uzasadnić
ż
pisownię trzeba
zapamiętać
pisownię można
uzasadnić
pisownię trzeba
zapamiętać