Przeczytaj fragment

8
Wstęp
Problematyka płci, ciała i seksualności wpisująca się w szeroko rozumianą refleksję o człowieku jest obecna w dyskursie publicznym właściwie od zawsze. Jednak
w przeszłości była ona zgłębiana z różnym natężeniem albo wręcz całkowicie przemilczana. Z pewnością istotnym jej „sojusznikiem” stał się ruch feministyczny rozwijający się od schyłku XIX wieku. W ostatnim czasie jest o niej jeszcze głośniej
głównie za sprawą rozpętanej antygenderowej „krucjaty”.
Miejmy jednak nadzieję, że ostatecznie spokojna i wyważona refleksja naukowa
zwycięży nad emocjami. Jest to tym istotniejsze, że szczególnie w kontekście coraz
popularniejszego badania dziejów społecznych zagadnienia te cieszą się ogromnym zainteresowaniem antropologów kultury, filozofów, historyków, językoznawców, literaturoznawców, pedagogów, psychologów i innych środowisk naukowych
poszukujących w dalszym ciągu odpowiedzi na pytania:
1. Co to jest płeć?
2.W jaki sposób określa się tożsamość jednostki, jej sposób mówienia, myślenia, odczuwania, zachowania?
3.W jaki sposób płeć, ciało i seksualność wpływają na postrzeganie świata
przez pryzmat kulturowy, historyczny i edukacyjny, na postęp cywilizacyjny, decyzyjność w aspekcie globalnym i regionalnym?
Poszukiwanie wyjaśnień w wymiarze interdyscyplinarnym jest niezwykle ważne przede wszystkim z tego powodu, że mamy do czynienia z wieloaspektowością
problematyki genderowej obejmującej między innymi zmieniające się relacje pomiędzy płciami, homoseksualność wraz z jej społeczną percepcją, dyskryminację
i stereotypowość. Konieczność prowadzenia tego typu eksploracji jest naturalną
koleją rzeczy w poznawaniu społeczeństwa. Niezmiernie istotne okazały się w tym
przypadku badania nad dziejami kobiet w ramach projektu dotyczącego społeczno-kulturowej historii kobiet w Polsce w XIX i XX wieku zapoczątkowanie przez
10
Wstęp
Annę Żarnowską. Konsekwencją tego przedsięwzięcia stało się podjęcie poszukiwań naukowych poświęconych przemianom statusu społecznego kobiet oraz przeobrażeniom ich szans życiowych. Ukształtowany wówczas zespół przeanalizował
między innymi następujące obszary życia społecznego: rodzina i gospodarstwo
domowe, edukacja, aktywność zawodowa i kultura pracy, udział kobiet w życiu
publicznym, twórczość intelektualna i artystyczna, kultura i seksualność (modele
małżeństwa i związki nieformalne, wychowanie seksualne, przemiany obyczajowe, homoseksualizm)1. Na dalszym etapie podjęto badania nad specyfiką programów emancypacji i równouprawnienia, ideą feministyczną oraz różnorodnością
form zbiorowych inicjatyw z udziałem kobiet w życiu publicznym2.
Pomimo tego, że potrzeby realizowania takich badań nie musimy specjalnie
uzasadniać, to zgodzić się należy ze stwierdzeniem, że „w Polsce myśl feministyczna jest lekceważona i mało kto zdaje sobie sprawę, że z jej dorobku korzysta na co
dzień w swojej pracy, gdyż publikacje wcale nie muszą mieć feminizmu w tytule,
by być przesiąknięte ideami zrodzonymi w jego obrębie”3.
Niniejszy tom obejmuje studia koncentrujące się na zagadnieniach płci, ciała i seksualności w szeroko rozumianych aspektach: kulturowym, literaturoznawczym, edukacyjnym i historycznym na przestrzeni wieków, poczynając od czasów antycznych, a na teraźniejszości kończąc. Mamy nadzieję, że pomieszczone
w tej monografii teksty wzbudzą zainteresowanie czytelników i będą służyły jako
inspiracja do dalszych przemyśleń i interpretacji. Zdajemy sobie bowiem sprawę,
że nauka jako autonomiczna część kultury, służąca wyjaśnianiu funkcjonowania
świata, w którym żyje człowiek, rozwijana w ramach paradygmatów naukowych,
nigdy nie jest zamknięta i ostateczna.
Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w., red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992; Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie
rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, t. 4, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1996;
Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, t. 5, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa
1997; Kobieta i praca. Wiek XIX i XX, t. 6, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000; Kobieta
i kultura czasu wolnego, t. 7, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2001; Kobieta i małżeństwo.
Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2004; Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX,
red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2006.
2
Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku, t. 1, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2008; Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku
(na tle porównawczym), t. 2, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009.
3
J. Mizielińska, Płeć, ciało, seksualność. Od feminizmu do teorii queer, Kraków 2006, s. 8–9.
Autorka, wypowiadając tego typu spostrzeżenia, wskazuje przede wszystkim prace Zygmunta Baumana – Razem, osobno (Kraków 2003) i Zbyszka Melosika – Ciało, tożsamość, władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne (Poznań–Toruń 1996).
1
Wstęp
11
***
Pragniemy złożyć serdeczne podziękowania i wyrazy głębokiej wdzięczności władzom Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie za zaangażowanie w realizację wspólnego przedsięwzięcia, okazywaną życzliwość oraz wsparcie finansowe.
Małgorzata Karwatowska
Robert Litwiński
Adam Siwiec