Kierunki polityki energetycznej Polski oraz Unii Europejskiej w

Marta Karpińska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Prawa i Administracji
Katedra Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego
Łukasz Dul
Politechnika Warszawska
Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa
Instytut Techniki Cieplnej, Zakład Termodynamiki
Kierunki polityki energetycznej Polski
oraz Unii Europejskiej w latach 2007 - 2030
Energy policy directions in Poland and in the EU
in the years 2007 - 2030
W ostatnich latach przedmiotem debaty politycznej coraz częściej staje się kwestia bezpieczeństwa energetycznego
państw. Unia Europejska, a także poszczególne kraje członkowskie dążą do jak największego uniezależnienia się od dostaw
energii z importu, zwłaszcza spoza Unii Europejskiej. W komunikacie Komisji Wspólnot Europejskich adresowanym do Rady
Europejskiej i Parlamentu Europejskiego dotyczącym Europejskiej Polityki Energetycznej wskazuje się na uzależnienie Unii
Europejskiej od importu węglowodorów. Udział zagranicznych
dostaw na unijnym rynku surowców energetycznych wynosił ok.
50% w 2007 roku, a prognozy wskazują, że w 2030 roku udział
ten wzrośnie do 65%. Uzależnienie od importu gazu zwiększy
się z 57 do 84%, a ropy z 82 do 93%1). Na rysunku 1a-d2) przedstawione zostały dane na temat importu netto surowców energetycznych dla krajów Unii Europejskiej. Dane przedstawione
zostały w stosunku do zużycia pierwotnego. Jak łatwo można
zauważyć analizując zamieszone wykresy sumaryczny import
najważniejszych surowców energetycznych dla 2009 roku wynosił około 55 procent. Co również bardzo istotne, Unia Europejska
największą ilość surowców energetycznych zaimportowała z Federacji Rosyjskiej.
Rysunek 2 3) przedstawia prognozę struktury zużycia nośników energetycznych Międzynarodowej Agencji Energetycznej.
Według prognozy, zużycie ropy stanowić będzie około 30 procent
w całkowitym miksie energetycznym Unii Europejskiej. Dość zna-
czącą pozycję zajmować będzie również gaz ziemny z udziałem na
poziomie około dwudziestu kilku procent. Jeśli chodzi o globalne
spojrzenie to widać wyraźnie, że całościowe zapotrzebowanie na
energię zmniejszy się o około 11 procent w stosunku do roku 2010.
70
Por. Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Europejska Polityka Energetyczna, Bruksela, dnia 10 stycznia 2007
KOM(2007) 1wersja ostateczna, Komisja Wspólnot Europejskich,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0001:FIN:PL:PDF
2)
Net Energy Import Dependency (ENER 012) - Assessment, 30 kwietnia
2012
3)
IEA WEO 2010 & ETP 2010
marzec
2014
90
80
50
70
60
40
50
30
40
30
20
20
10
0
10
2005
2006
Inne
Nigeria
Rosja
2007
Libia
Algeria
2008
2009
0
2005
2006
Inne
Arabia Saudyj.
Norwegia
50
2007
2008
Iran
Norwegia
2009
Libia
Rosja
60
45
50
40
35
40
30
25
30
20
20
15
10
10
5
0
1)
100
60
2005
Inne
Kolumbia
RPA
2006
2007
Indonezja
Australia
2008
USA
Rosja
2009
0
2005
2006
Inne
Australia
Arabia Saudyj.
Algeria
2007
Indonezja
RPA
Libia
Norwegia
2008
2009
Kolumbia
Iran
Nigeria
Rosja
Rys. 1. Import netto surowców energetycznych
do krajów Unii Europejskiej
a) gaz ziemny, b) ropa naftowa, c) paliwa stałe, d) import łączny
www.energetyka.eu
strona 149
Mtoe
18 000
16 000
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
2008
Świat
2008
UE
2030
Świat
2030
UE
2050
Świat
Inne OZE
Energia jądrowa
Biomasa
Gaz ziemny
Energia wodna
Ropa
2050
OECD Europa
getyka nuklearna. Jest to spowodowane faktem, iż na 2025 planowane jest powstanie pierwszej elektrowni jądrowej na terenie
naszego kraju (druga według planów ma zacząć działać w 2029).
W prognozie tej brakuje udziału gazu łupkowego. Spowodowane jest to przede wszystkim niejasną obecnie sytuacją związaną
z tym surowcem. Ze względu na brak odpowiedniej ilości danych, bardzo trudno jest skonstruować odpowiednio dokładny
model, który w perspektywie 2030 roku mógłby przewidzieć
udział gazu łupkowego w całkowitym miksie energetycznym
kraju. Należy jednak zaznaczyć, że nie jest wykluczone, że gaz
łupkowy już w 2030 stanowić będzie znaczący udział w łącznym
bilansie energetycznym.
3%
Węgiel
2%
5%
2008
35%
Rys. 2. Struktura zużycia nośników energetycznych w UE
i na świecie w roku 2008 oraz prognozy na lata 2030 i 2050
Węgiel brunatny
Węgiel kamienny
Gaz
Olej opałowy
OZE
Na rysunku 3 przedstawiono historyczne oraz prognozowane dane dotyczące tendencji rozwoju energetyki odnawialnej
w Unii Europejskiej4). Jak łatwo można zauważyć udział OZE
w całkowitej produkcji energii w Wspólnocie dla roku 2030 wynosić będzie około 25 procent.
55%
1%
10%
2030
2%
33%
4%
100%
Węgiel brunatny
Węgiel kamienny
Gaz
Olej opałowy
90%
1995-2000
1,9%
rocznie,
1,6 mtoe
rocznie
80%
70%
60%
50%
2001-2010
4,5%
rocznie,
4,8 mtoe
rocznie
2020-2050
1,2%
rocznie,
3,4 mtoe
2010-2020
6,3%
rocznie,
11,4 mtoe
rocznie
Energia jądrowa
17%
Biomasa
Biogaz
40%
Energia wodna
1%
30%
10%
20%
21%
Energia wiatrowa
10%
0%
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
Rys. 4. Miks energetyczny dla Polski dla 2008 roku
i prognozowany dla roku 2030
Rys. 3. Tendencje rozwoju energetyki odnawialnej w UE
Rysunek 45) przedstawia z kolei tak zwany miks energetyczny dla Polski dla 2008 roku oraz prognozowany dla roku 2030.
Jak można zauważyć, udział węgla kamiennego oraz brunatnego stanowi blisko 90%, co łatwo można wytłumaczyć znacznymi pokładami tych surowców w naszym kraju. Według prognoz
sytuacja ma znacznie się zmienić do roku 2030. Wtedy to udział
węgla w całkowitym miksie energetycznym będzie stanowił około 54%.
Będzie to spowodowane nie tylko zmniejszaniem nakładów
surowca w krajowych kopalniach, ale przede wszystkim bardziej
świadomą polityką energetyczną kraju, której zapisy w prostej
linii wywodzą się, co oczywiste, z Polityki Energetycznej Unii Europejskiej. W 2030 znaczący udział w miksie stanowić ma ener-
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Energia odnawialna: ważny uczestnik europejskiego rynku energii, Bruksela, 6 czerwca 2012.
5)
Diversification of energy sources in Poland Nuclear energy option, Zbigniew
Kubacki Director Nuclear Energy Department Ministry of Economy, September 2012 Vienna, Austria
4)
strona 150
Można również zauważyć, iż coraz częściej polityka energetyczna jest efektem konfliktu interesów państw członkowskich.
Jako przykład można wskazać budowę gazociągu Nord Stream.
Jego trasa biegnie z Wyborgu w Rosji po dnie Morza Bałtyckiego,
omijając Polskę i kraje bałtyckie, aż do Lubmina koło Greiswaldu
w Niemczech6). Taki przebieg trasy wzbudził wiele kontrowersji
odnośnie do ekonomicznej opłacalności przedsięwzięcia, możliwości degradacji flory i fauny Bałtyku, a zwłaszcza przyczyn
takiej decyzji. A. Łakoma wskazuje, iż „Nowe połączenie zwiększy uzależnienie Europy od dostaw z Rosji i może w krytycznych
sytuacjach uniezależnić Rosjan od krajów tranzytowych – Polski
czy Ukrainy.” 7) Przedstawiciele doktryny opracowali nawet kilka
strategii mających na celu opóźnienie, bądź nawet powstrzymanie budowy gazociągu Nord Stream 8).
Informacja z oficjalnego portalu gazociągu Nord stream, http://www.nord-stream.com/pl/gazociag/
7)
Por. A. Łakoma, Nord Stream już wybudowany, Rzeczpospolita, 6 maja
2011 r.
8)
Więcej na ten temat [w] M. Nowacki, Projekt „gazociągu północnego”, a prawo wspólnotowe, Europejski Przegląd Sądowy nr 12 grudzień 2007, s. 21 i n.
6)
www.energetyka.eu
marzec
2014
Nie bez znaczenia pozostaje również kwestia wpływu na
środowisko, w szczególności zmian klimatu. W związku z nasilającym się efektem cieplarnianym intensyfikowane są działania
mające na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych oraz inwestycje w odnawialne źródła energii. UE zobowiązała się do 2020
roku zredukować emisję gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 roku. Niezmiernie istotna z punktu
widzenia interesu ekonomicznego przeciętnego obywatela Unii
Europejskiej jest również kwestia zapewnienia odbiorcom bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię w przystępnych cenach.
Wystarczy wskazać na wydarzenia w Bułgarii w lutym 2013 roku
związane z wysokimi rachunkami za prąd oraz ogrzewanie9).
Perturbacje na bułgarskim rynku energetycznym były skutkiem
przede wszystkim prywatyzacji wytwórców energii oraz liberalizacji cen.
Europejska polityka energetyczna10)
Aktem ustawodawczym, na którym opiera się polityka
energetyczna Unii Europejskiej jest Komunikat Komisji do Rady
Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z dnia 10 stycznia
2007 r. – Europejska polityka energetyczna COM(2007) 1 wersja ostateczna. Według tego dokumentu Polityka energetyczna
Wspólnoty ma prowadzić do tego, aby gospodarka UE oparta
była na relatywnie niskim zużyciu energii. Energia ta również
powinna być bardziej bezpieczna, konkurencyjna oraz zrównoważona niż dotychczas. Cele, jakie stawiane są w Polityce
w pierwszej kolejności mają dotyczyć zagwarantowania odpowiedniego funkcjonowania wewnętrznego europejskiego rynku
energetycznego.
Ponadto według tej polityki należy zadbać o bezpieczeństwo strategicznych dostaw energii oraz o znaczne zmniejszenie
emisji gazów cieplarnianych, wynikającej bezpośrednio z produkcji czy też zużycia energii. Bardzo istotnym elementem jest
również wypracowanie jednego, wspólnego stanowiska wszystkich członków Wspólnoty w kwestiach energetycznych na arenie
międzynarodowej.
Analiza poszczególnych zapisów wyżej wymienionego dokumentu prowadzi do następujących wniosków. W odniesieniu
do wewnętrznego rynku energetycznego należy dążyć do jego
skonkretyzowania, co oznacza przede wszystkim dbanie o jego
konkurencyjność. Opierać ma się to przede wszystkim na rozłączeniu w zarządzaniu sieciami gazowymi oraz energetycznymi,
jak również w działaniu w zakresie produkcji i dystrybucji energii. Ponadto rynek powinien być zintegrowany oraz połączony.
Powinny zostać wprowadzane odpowiednie regulacje prawne
pomagające w integracji rynków energii poszczególnych państw
członkowskich, jak również powinien zostać położony nacisk na
wsparcie ekonomiczne, jak również polityczne w powstawaniu
infrastruktury technicznej umożliwiającej połączenia międzysieciowe.
Por. A. Krasimirov, Tens of thousands join electricity protests across Bulgaria, komunikat prasowy agencji Reuters z 17 lutego 2013r., http://www.
reuters.com/article/2013/02/17/us-bulgaria-protests-electricity-idUSBRE91G0C520130217
10)
http://europa.eu/legislation_summaries/energy/european_energy_policy/
l27067_pl.htm
W odniesieniu do zapewnienia strategicznych dostaw energii dokument mówi o ograniczeniu podatności Wspólnoty na zakłócenia, przerwy oraz niepewności dostaw energii, jak również
mogące się pojawić kryzysy energetyczne. Powinny również
powstawać mechanizmy zapewniające solidarność na tym polu
pomiędzy państwami członkowskimi.
W odniesieniu do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych
Unia Europejska zobligowała się do zmniejszenia emisji o 20%
do roku 2020 w stosunku do roku bazowego. Ponadto państwa
członkowskie mają zmniejszyć zużycie energii również o 20%
do roku 2020, co zostało zapisane w „Planie działania na rzecz
racjonalizacji zużycia energii 2007-2012”. Ostatnim celem, jaki
postawiła sobie Unia jest zwiększenie udziału w produkcji energii
odnawialnych źródeł energii do 20% również do 2020 roku.
W odniesieniu do rozwoju technologii energetycznych zauważa się ich bardzo istotne znaczenie dla pogodzenia konkurencyjności oraz trwałości energii przy jednoczesnym wzmacnianiu bezpieczeństwa energetycznego. Unia chce przede wszystkim wzmocnić swoją pozycję w sektorze odnawialnych źródeł
energii jak również osiągnąć takową w sektorze technologii niskoemisyjnych. W dokumencie mowa jest również o wsparciu
dla technologii sekwestracji dwutlenku węgla ze spalin.
W odniesieniu do przyszłości przemysłu jądrowego dokument stanowi, iż decyzja o zastosowaniu tego typu technologii
leży w gestii poszczególnych państw członkowskich, z zastrzeżeniem, że należy pamiętać o spójnym programie w zakresie
bezpieczeństwa, ochrony, nierozprzestrzeniania oraz likwidacji
ewentualnych instalacji i gospodarki odpadami.
W odniesieniu do prowadzenia wspólnej międzynarodowej
polityki energetycznej przez wszystkie państwa członkowskie
mowa jest o konieczności wypracowania wspólnego stanowiska
w niezbędnych kontaktach z zewnętrznymi krajami rozwiniętymi
oraz rozwijającymi się. Unia ma nadzieję na odegranie wiodącej
roli w opracowywaniu międzynarodowych umów dotyczących
szeroko pojętej energii.
Polityka energetyczna UE:
stosunki z partnerami spoza UE11)
Stosunki z partnerami z poza Wspólnoty w ramach Polityki Energetycznej Unii Europejskiej opisane został w dokumencie pt. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej – „Polityka energetyczna
UE: stosunki z partnerami spoza UE”, Bruksela, dnia 7 września
2011 KOM(2011) 539, wersja ostateczna.
W dokumencie mowa jest między innymi o konieczności
powstania mechanizmu pomagającego w zwiększaniu przejrzystości i dokonywania wymiany informacji odnoszących się
do umów dwustronnych pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie energetyki. Ponadto w przypadku realizacji
9)
marzec
2014
11)
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej – „Polityka energetyczna UE: stosunki
z partnerami spoza UE”, Bruksela, dnia 07.09.2011
www.energetyka.eu
strona 151
­ rojektów ­infrastrukturalnych niezbędne powinno być negocjop
wanie z państwami trzecimi na szczeblu Unii Europejskiej. W odniesieniu do infrastruktury technicznej mowa jest o konieczności
realizacji kluczowych projektów, o których jest mowa w dokumencie „Priorytety w odniesieniu do infrastruktury energetycznej
na 2020 r. i w dalszej perspektywie”. Ponadto należy wspierać
rentowność oraz ciągłość funkcjonowania istniejącej infrastruktury odnoszącej się do ropy naftowej oraz gazu ziemnego na
Wschodzie jak również pomoc w modernizacji ukraińskiej sieci
przesyłowej gazu do roku 2020. Kolejnym elementem jest tutaj
konieczność dywersyfikacji źródeł oraz dróg dostaw gazy i ropy
między innymi dzięki otwarciu tak zwanego korytarza południowego, jak to jest określone w dokumencie w trybie pilnym.
Niezbędnym według dokumentu powinno być również zintensyfikowanie współpracy trójstronnej pomiędzy Unią, Rosją
oraz Ukrainą na poziomie zarówno administracyjnym jak i politycznym mając na uwadze zapewnienie nieprzerwanych oraz
stabilnych dostaw gazu poprzez tak zwany korytarz wschodni.
Ponadto należy pomagać projektom związanym z odnawialnymi
źródłami energii z krajami z południowej części basenu Morza
Śródziemnego, przede wszystkim w ramach tak zwanego śródziemnomorskiego planu na rzecz energii słonecznej.
W odniesieniu do państw europejskich pozostających poza
Unią oczekuje się zakończenia negocjacji ze Szwajcarią dotyczących pełnej integracji jej rynku energii. Ponadto postuluje
się zacieśnienie współpracy energetycznej z państwami, które
znajdują się w trakcie procesu akcesyjnego. Kolejno oczekuje się
pogłębienia Traktatu o Wspólnocie Energetycznej i przedłużenia okresu jego obowiązywania na okres po 2016. Postuluje się
również zawarcie partnerstwa energetycznego pomiędzy Unią,
niezrzeszonymi państwami śródziemnomorskimi, jak również
promowanie wśród państw trzecich prowadzenia ambitnej polityki odnoszącej się do kwestii efektywności energetycznej oraz
odnawialnych źródeł energii.
Jeżeli chodzi o współpracę energetyczną z Federacją Rosyjską postuluje się przede wszystkim zwiększenie intensyfikacji
negocjacji umowy o współpracy energetycznej. Ponadto przyspieszenie wprowadzenia w życie tak zwanej umowy o partnerstwie
na rzecz modernizacji pomiędzy Rosją a Unią. Kolejno mowa
jest o chęci zaangażowania Rosji w przeprowadzenie wspólnotowego planu działania w dziedzinie energii do 2050 roku, a także
zawarcie umowy technicznej pomiędzy Unią, Rosją a Białorusią,
dotyczącej przepisów technicznych w odniesieniu do zarządzania
sieciami energetycznymi w regionie Morza Bałtyckiego.
Ważną kwestią jest również partnerstwo z dostawcami
surowców energii. Planuje się wzmocnić prowadzenie rozmów
z obecnymi dostawcami jak i z dostawcami z tak zwanym wschodzących rynków energii (np. dostawcy LNG). Planuje się również
pogłębiać dialog z sprawach związanych z zarządzaniem i inwestycjami w zwiększenie efektywności energetycznej czy też
w energię z odnawialnych źródeł energii.
Bardzo istotnym elementem jest współpraca z państwami
rozwiniętymi oraz uprzemysłowionymi. Chodzi tu o zaproszenie
takich państw, jak USA czy Japonia do pracy nad technologiami
niskoemisyjnymi oraz zwiększaniem efektywności energetycznej. Proponuje się przede wszystkim o współpracę regulacyjną,
wspólne projekty badawczo-rozwojowe, wspólną pracą nad normami energetycznymi czy też pogłębioną współpracę na rzecz
mobilności naukowców. Planuje się również opracowanie z wy-
strona 152
żej wymienionymi partnerami długoterminowych planów działania w zakresie energetyki odnawialnej oraz niskoemisyjnej.
Kolejnym elementem jest zaproponowanie trójstronnego porozumienia w dziedzinie badań nad krytycznymi surowcami w obrębie tych państw. Ważnym elementem jest tu również wypracowanie wspólnego stanowiska w odniesieniu do takich państw,
jak Chiny, Inie, RPA czy Brazylia w odniesieniu do modernizacji
energetycznej oraz prac w zakresie energetyki niskoemisyjnej.
Dokument stanowi, iż prace prowadzone w ramach Karty
Energetycznej powinny być kierowane na takie obszary, jak handel, tranzyt czy inwestycje. Postuluje się również konieczność poszerzenia jej zasięgu geograficznego. Proponuje się powstawanie
specjalistycznych platform dla przedsiębiorców, gdzie przedstawiciele przemysłu będą mogli być zapraszani w celu uczestnictwa
w dialogu pomiędzy Unią a jej najważniejszymi partnerami.
Proponuje się również poszerzenie procedury oceny bezpieczeństwa jądrowego na kraje sąsiadującej z Unią, a także intensyfikację współpracy w kwestiach tego bezpieczeństwa, aby
promować konwergencję norm oraz ram prawnych. Należy również dokonać rozszerzenia zakresu porozumień dokonywanych
przez Euroatom w zakresie chociażby dostaw paliwa jądrowego,
norm bezpieczeństwa, odpadów jądrowych czy też badań naukowych. Ponadto postuluje się wprowadzenie międzynarodowych norm bezpieczeństwa energetycznego oraz aktywny udział
Wspólnoty na rzecz ich wprowadzenia. Według dokumentu należy tworzyć fora do współpracy z partnerami w odniesieniu do
regulacji morskiego wydobycia surowców, bezpieczeństwa eksploatacji podmorskich złóż ropy i gazu.
W odniesieniu do państw rozwijających się proponuje się
intensyfikację działań związanych z osiągnięciem celów zapisanych w porozumieniu UE-Afryka 2020. Ważnym elementem
jest wspieranie i pomoc w powstawaniu energetycznych norm
prawnych również dotyczących bezpieczeństwa na terenie Afryki. Bardzo istotnym elementem jest również uruchomienie większej ilości środków finansowych w obrębie pomocy rozwojowej
Unii w celu intensyfikacji małej skali inwestycji zwiększających
dostęp do usług energetycznych na obszarach wiejskich.
Ponadto postuluje się skupienie na: bezpieczeństwie energetycznym, dostępie do energii i wykorzystaniu zrównoważonej energii w tak zwanych zewnętrznych ramach finansowych
Wspólnoty po roku 2013. Dokument mówi również o konieczności wspierania wyżej wymienionych inicjatyw przez instrumenty
europejskich instytucji finansowych.
Polityka energetyczna państwa
– założenia teoretyczne
Aktem prawnym kompleksowo regulującym zagadnienia
dotyczące polskiej polityki energetycznej jest ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 roku12). Normuje ona takie kwestie,
jak: organ odpowiedzialny za przygotowanie projektu i koordynowanie jego realizacji, cele polityki energetycznej, zakres polityki
energetycznej oraz zasady polityki energetycznej. Art. 12 u.p.e.
stanowi, iż naczelnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach polityki energetycznej jest Minister ­Gospodarki
12)
Ustawa Prawo Energetyczne z 10 kwietnia 1997 r.,(Dz. U. z 1997 r., nr 54,
poz.348 z późń zm.); zwana dalej w skrócie: u.p.e.
www.energetyka.eu
marzec
2014
(obecnie jest to minister właściwy do spraw gospodarki). Jednym
z zadań wchodzących w zakres kompetencji ministra jest przygotowanie projektu polityki energetycznej państwa, a następnie
koordynowanie jego realizacji. Warto zwrócić uwagę, iż minister
właściwy do spraw gospodarki jedynie przygotowuje projekt, jednak by nadać mu moc wiążącą potrzebna jest uchwała Rady Ministrów akceptująca projekt w przedstawionym kształcie. Wynika
to z przepisów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej13), która w art.
146 ust. 1 oraz ust. 2 przyznaje Radzie Ministrów kompetencje
prowadzenia polityki wewnętrznej oraz zewnętrznej państwa,
jeśli nie są one zastrzeżone dla innych organów państwowych
i samorządu terytorialnego. Konkretyzacja postanowień Konstytucji RP znajduje się w ustawie o Radzie Ministrów14) art. 7 ust. 1
oraz ust. 2. Stanowi ona, iż członek Rady Ministrów uczestniczy
na zasadach określonych w Konstytucji w ustalaniu polityki państwa, jest on zobowiązany w zakresie swojego działania do inicjowania i opracowywania polityki Rządu na zasadach i w trybie
określonym w regulaminie pracy Rady Ministrów. W literaturze
podkreśla się jednak, że przepisy nie regulują roli ministra właściwego do spraw gospodarki, co oznacza, iż nie ma wyraźnego
podziału kompetencji pomiędzy nim a Prezesem URE. Wskazuje
się, iż w u.p.e. wymienione są jedynie zadania ministra, nie ma
natomiast wyszczególnionego zakresu jego kompetencji odnośnie do spraw dotyczących energetyki15). Po uchwaleniu polityki
energetycznej przez Radę Ministrów, minister właściwy do spraw
gospodarki dokonuje jej obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym
Rzeczpospolitej Polskiej Monitor Polski. Taki sposób ogłaszania
aktu, jakim jest polityka energetyczna państwa wzbudza wiele
wątpliwości co do konstytucyjności aktu, które zostaną wyjaśnione w dalszej części artykułu.
Ustawodawca założył, iż realizacja polityki energetycznej
państwa powinna podążać w określonych kierunkach. Art. 13
u.p.e. zawiera poszczególne cele wspomnianej polityki, są to: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, wzrostu konkurencyjności gospodarki i jej efektywności energetycznej, a także
ochrona środowiska. Identyczne założenia przyjęto dla całej Unii
Europejskiej w Europejskiej Polityce Energetycznej w 2007 roku16).
Warto wspomnieć, iż rozwój gospodarczy wpływa na wzrost konsumpcji energii, nawet przy założeniu zmiany technologii na energooszczędną17). Państwo prognozując rozwój gospodarczy w danym okresie musi uwzględnić tym podobne założenia. Szczegółowy zakres polityki energetycznej zawarty jest w art. 14 u.p.e., jest
to jednak wyliczenie przykładowe, co oznacza, że w treści polityki
energetycznej państwa można zawrzeć również inne istotne zagadnienia, takie jak: bilans paliwowo-energetyczny kraju; zdolności wytwórcze krajowych źródeł paliw i energii; zdolności przesyłowe, w tym połączenia transgraniczne; efektywność energetyczna
gospodarki; działania w zakresie ochrony środowiska; rozwój wyKonstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz. U.
z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późń zm.)
14)
Ustawa o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996 r., (tekst jednolity Dz. U.
z 2012 r., nr 0, poz. 392 z późń zm.)
15)
Por. A. Walaszek – Pyzioł, Energia i prawo, Lexis Nexis, Warszawa 2002, s. 19
16)
Por. Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego,
Europejska Polityka Energetyczna, M. Nowacki, Prawne aspekty bezpieczeństwa energetycznego w UE, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2010, s. 209)
17)
Por. M. Czarnecka, T. Ogłódek, Prawo energetyczne. Komentarz, C. H.
Beck, Warszawa 2009, s.334
13)
marzec
2014
korzystania odnawialnych źródeł energii; wielkość i rodzaje paliw;
kierunki restrukturyzacji i przekształceń własnościowych sektora
paliwowo-energetycznego; kierunki prac naukowo-badawczych
oraz współpraca międzynarodowa.
Obecnie obowiązująca polityka energetyczna dla Polski składa się z następujących elementów: poprawy efektywności energetycznej; wzrostu bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; dywersyfikacji struktury wytwarzania energii poprzez wprowadzenie polityki
jądrowej; rozwoju wykorzystywania odnawialnych źródeł energii,
w tym biopaliw; rozwoju konkurencyjnych rynków paliw i energii
oraz ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko. Można
założyć, iż przyjęte kierunki są względem siebie komplementarne.
Poprawa efektywności energetycznej ogranicza wzrost zapotrzebowania na paliwa i energię, przyczyniając się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, na skutek zmniejszenia uzależnienia
od importu, a także działa na rzecz ograniczenia wpływu energetyki na środowisko poprzez redukcję emisji18).
Politykę energetyczną państwa opracowuje się co 4 lata. Zawiera ona ocenę realizacji polityki energetycznej państwa za poprzedni okres, część prognostyczną obejmującą okres nie krótszy
niż 20 lat (obecna polityka energetyczna Polski obejmuje okres od
2009 do 2030 roku), a także program działań wykonawczych na
cztery lata, zawierający instrumenty jego realizacji. Ocena realizacji
dotychczasowej polityki ma fundamentalne znaczenie, ponieważ
powinna wpływać na kształt planowanej polityki pod względem racjonalizacji środków. Wspominana racjonalizacja musi uwzględniać
zarówno element stabilizacji – decyzje gospodarcze w energetyce
charakteryzują się czynnikami długookresowości oraz kapitałochłonności – jak i czynnik zmiany oraz innowacyjności 19).
Moc wiążąca polityki
energetycznej państwa
Ciekawym zagadnieniem odnoszącym się do ogłaszanej polityki energetycznej państwa jest jej moc wiążąca. Polityka energetyczna państwa jest uchwalana w formie uchwały Rady Ministrów.
Zgodnie z art. 93 Konstytucji RP uchwały Rady Ministrów mają
charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne
podległe organowi wydającemu te akty. Z kolei art. 87 Konstytucji
RP stanowi, iż w Polsce obowiązuje zamknięty katalog źródeł prawa. Za powszechne źródła prawa uznaje on: konstytucję, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Cechą
charakterystyczną powszechnych źródeł prawa jest to, iż stanowią
one podstawę realizacji praw i obowiązków obywateli.
W świetle tych rozważań pojawiają się wątpliwości odnośnie do charakteru prawnego polityki energetycznej państwa, a co za tym idzie możliwości nakładania obowiązków
na ­
podmioty n
­iepodległe Radzie Ministrów, jak np. jednostki
­samorządu terytorialnego20). Próbą rozwiązania problemu jest
Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009,
Warszawa 10 listopada 2009, s.5
19)
M. Swora [w] M. Swora, Z. Muras [red], Prawo energetyczne. Komentarz,
Lex Wolters Kluwer business, Warszawa 2010, s. 886
20)
A. Walaszek-Pyzioł, Kształtowanie i realizacja polityki energetycznej państwa na gruncie ustawy Prawo Energetyczne. Podmioty i instrumenty, Acta
Universitatis Wratislaviensis Prawo 1999, nr 266, s. 413
18)
www.energetyka.eu
strona 153
założenie uwzględniające charakter prawny polityki energetycznej. Stanowi ono, że polityka energetyczna państwa może być
źródłem obowiązków władz samorządów terytorialnych, jednak
może ona proponować środki prawne w zakresie jej realizacji 21).
Podsumowanie
Nie sposób przedstawić kompleksowo wszystkich zagadnień związanych z polityką energetyczną państwa w jednym
artykule. Niniejsza publikacja jest jedynie próbą usystematyzowania wiedzy oraz zasygnalizowania najważniejszych problemów. Obserwując trendy w kształtowaniu polityki energetycznej
w Polsce i w Unii Europejskiej należy podkreślić, iż zmierzają
one w tym samym kierunku, dostosowując jedynie poszczególne
rozwiązania do specyfiki danego państwa. Przykładowo obecnie Polska nie posiada jeszcze elektrowni atomowej, ale posiada
za to pokaźne złoża węgla kamiennego i brunatnego, z drugiej
strony kraje śródziemnomorskie ze względu na odpowiednie nasłonecznie mogą inwestować np. w odnawialne źródła energii,
takie jak ogniwa fotowoltaiczne, nie będąc zbyt uzależnionym od
spalania paliw węglowodorowych.
Z zamieszczonych rysunków może wynikać wiele interesujących wniosków. Przede wszystkim łatwo można stwierdzić,
że obecnie Wspólnota jest w sposób znaczy uzależniona od dostaw surowców z zewnątrz, w tym w największej mierze od dość
nieprzewidywalnej Federacji Rosyjskiej. Biorąc między innymi te
fakty pod uwagę powstawała i nadal się kształtuje Polityka Energetyczna Unii. Uwzględniając zapisy znajdujące się w tej Polityce
należy mieć nadzieje, że w perspektywie 2030 roku Unia zmniej21)
szy swoją zależność od zewnętrznych dostaw energii i jej nośników. Analizując te zapisy dość łatwo można dojść do wniosku, że
w przypadku wywiązania się z nich, osiągnięcie zarysowanego
celu jest możliwe. Z kolei, analizując prognozę miksu energetycznego dla Unii Europejskiej, można zauważyć, że przewiduje
się zmniejszenie zużycia energii, jak również postępujący wzrost
udziału odnawialnych źródeł energii.
Jeśli chodzi natomiast o sytuację energetyczną Polski, to
jak wiadomo w sposób znaczący uzależniona jest ona od węgla,
jako surowca energetycznego. Prognozy wskazują jednak, że
miks energetyczny dla naszego kraju w 2030 roku będzie o wiele
bardziej zrównoważony, przy czym zaznaczyć należy, że wzięta
pod uwagę w tej analizie została również energetyka jądrowa.
Z racji niejasności sytuacji oraz braku wiarygodnych danych odnośnie do gazu łupkowego, surowiec ten nie został uwzględniony w analizie. Uważa się jednak, że może okazać się również
dość znacznym czynnikiem wpływającym na miks energetyczny
w okresie kilkunastu lat.
Spójna unijna polityka energetyczna jest niezmiernie istotna ze względu na jej strategiczny wpływ na gospodarkę. Zwiększy ona konkurencyjność Unii Europejskiej na rynku globalnym,
a dla Polski oznacza szansę na dynamiczny wzrost gospodarczy
i zaspokojenie potrzeb wszystkich odbiorców energii. Właściwie
zaprojektowana polityka powinna prowadzić również do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa energetycznego
zarówno z perspektywy całej Wspólnoty jak również poszczególnych państw. W tym kontekście zapisy dokumentu związane
z współpracą z Ukrainą oraz Federacją Rosyjską, szczególnie
w kontekście ostatnich wydarzeń powinny zostać zrewidowane
oraz w niektórych przypadkach zredefiniowane.
M. Swora, op cit, s. 887
Jacek Malko
Politechnika Wrocławska
O przyszłości energetyki jądrowej
About the future of nuclear power industry
Podczas gdy kraje świata opracowują swe plany redukcji
emisji gazów cieplarnianych – przedsiębiorstwa sektora energii elektrycznej muszą zapewnić swym systemom zarówno
pokrycie zapotrzebowania w podstawie wykresu obciążenia
jak i zrównoważenie bilansu mocy w strukturach ze znacznym udziałem źródeł o produkcji nieciągłej („intermittent”).
W tej perspektywie istotna staje się rola energetyki nuklearnej (zwłaszcza przy świeżej pamięci o incydencie Fukushimy).
strona 154
­ aport OECD podaje, iż w skali globalnej 289 reaktorów jądroR
wych znajduje się w eksploatacji od przeszło 25 lat, zaś w przedziale lat 2000-2011 do systemu włączono jedynie 45 nowych
bloków nuklearnych. ­Wynika stąd zasadność badań i eksperymentów, zmierzających do bezpiecznego wydłużenia czasu
pracy istniejących obiektów, by nie dopuścić do drastycznego
spadku udziału energetyki jądrowej w „energy mix” już w bieżącym dziesięcioleciu.
www.energetyka.eu
marzec
2014