Radioterapia w obrębie głowy i szyi

Informacje dla pacjenta
LECZENIE I OPIEKA
Radioterapia w obrębie głowy i szyi
dotyczące
Wspólnie z lekarzem podjęli Państwo decyzję o zastosowaniu
radioterapii w ramach leczenia przeciwnowotworowego.
W niniejszej broszurze znajdą Państwo odpowiedzi na następujące
pytania:
■ Na czym będzie polegać leczenie.
■ Jak dbać o siebie w trakcie leczenia.
■ Jak ograniczać działania niepożądane i przyczyniać się do
zwiększenia własnego komfortu w trakcie leczenia.
Najczęściej przepisuje się od 25 do 35 zabiegów radiacyjnych.
Sama radioterapia jest podobna do badania rentgenowskiego.
Zabieg nie jest bolesny, nie odczują go Państwo w żaden sposób.
leczenia należy
Planowanie leczenia
kierować do
Po podjęciu decyzji o rozpoczęciu radioterapii zostanie
wyznaczona sesja planowania lub symulacji leczenia. Sesja ta
potrwa od 30 minut do 1 godziny.
Podczas tej sesji w badaniu rentgenograficznym zostanie określony
obszar docelowy radioterapii. Przed rozpoczęciem zdjęć zostanie
Państwu założone specjalne urządzenie z perforowanego
tworzywa sztucznego. Urządzenie to zostanie dopasowane
do Państwa głowy, szyi i barków oraz przymocowane do stołu
zabiegowego. Jego zadaniem będzie zapewnienie prawidłowej
pozycji Państwa ciała podczas sesji terapeutycznych. Nie będzie
konieczne wykonywanie jakichkolwiek znaków na skórze,
ponieważ odpowiednie znaki zostaną umieszczone na plastikowym
urządzeniu do unieruchamiania głowy/szyi.
Wszelkie pytania
lub wątpliwości
lekarza lub
pielęgniarki.
Harmonogram sesji terapeutycznych
Sesje terapeutyczne odbywają się od poniedziałku do piątku przez okres 5-7 tygodni. Lekarz
prowadzący ustali z Państwem godziny codziennych wizyt. Każda wizyta będzie trwała od
15 do 20 minut. Choć sam zabieg leczniczy może trwać tylko kilka minut, najlepiej będzie
zarezerwować sobie pełną godzinę na:
■ Wykonanie prześwietleń.
■ Spotkania z lekarzem lub pielęgniarką.
■ Nieoczekiwane opóźnienia.
Co tydzień wykonywane będą prześwietlenia mające na celu zapewnienie precyzji ułożenia
ciała na stole zabiegowym. Prześwietlenia te nie będą służyć do diagnozowania problemów
medycznych ani oceniania wyników leczenia.
Będą Państwo spotykać się z lekarzem co najmniej raz w tygodniu w ________________.
Podczas tych wizyt oceniany będzie postęp leczenia wraz z ewentualnymi działaniami
niepożądanymi. Podczas wizyt będą również Państwo mogli omówić wszelkie
wątpliwości związane z Państwa chorobą lub leczeniem.
Znaki wykonywane na skórze
W większości przypadków podczas sesji terapeutycznych głowa utrzymywana jest
nieruchomo przy użyciu dokładnie dopasowanej maski z tworzywa sztucznego.
W przypadku użycia maski nie będzie konieczne wykonywanie jakichkolwiek znaków na
skórze, ponieważ odpowiednie znaki zostaną umieszczone na masce.
W przypadku nieużywania maski często stosuje się znaki wykonywane markerem.
W celu zapobieżenia zanikowi tych znaków nad miejscem ich umieszczenia może
zostać przyklejony przezroczysty plaster. Nie należy zdejmować tego plastra ani usuwać
wykonanych na skórze znaków. Należy uważać, aby nie zmyć wykonanych na skórze
znaków podczas mycia. Jeśli znaki zaczną blaknąć, należy poinformować o tym lekarza.
Nie należy próbować samodzielnie odtwarzać znaków. W przypadku alergii na plaster
należy poinformować o niej lekarza lub pielęgniarkę.
Częste działania niepożądane
Zmiany skórne
Podczas radioterapii mogą wystąpić zmiany na skórze w obszarze leczenia. Po 2-3
tygodniach radioterapii skóra w leczonym obszarze może ulec zaczerwienieniu lub
zmianie barwy na ciemniejszą oraz wysuszeniu. W 3. lub 4. tygodniu może swędzieć,
piec lub łuszczyć się. W przypadku równoległego stosowania radio- i chemioterapii
zmiany skórne mogą wystąpić wcześniej.
Aby złagodzić uczucie dyskomfortu i chronić skórę przed dalszym podrażnieniem, należy
postępować zgodnie z poniższymi wskazówkami dotyczącymi pielęgnacji skóry narażonej
na radioterapię:
■ Czyścić obszar mydłem do skóry wrażliwej. Sugerowane mydła to np.: Basis®
do skóry wrażliwej, Dove® do skóry wrażliwej, Cetaphil® lub Neutrogena®
bezzapachowe. Należy unikać mydeł silnie perfumowanych lub antybakteryjnych.
■ Obszar należy zmywać letnią wodą. Gorąca woda może drażnić skórę.
■ Delikatnie umyć obszar dłonią lub bardzo miękką ściereczką.
■ Osuszyć skórę poprzez dociskanie ręcznika; nie pocierać.
■ Nie należy golić włosów z leczonych obszarów. Mogłoby to spowodować dodatkowe
podrażnienia. Zacięcie mogłoby wolno się goić i ulec zakażeniu.
■ W obszarze nie należy stosować poduszek rozgrzewających ani zimnych okładów.
Wysokie lub niskie temperatury mogą nasilać uszkodzenia skóry.
■
Unikać wystawiania narażonej na promieniowanie skóry na światło słoneczne.
■ Używać odzieży z miękkich materiałów, takich jak bawełna, jedwab lub dzianiny.
Niektóre włókna, na przykład wełna, mogą wywoływać podrażnienia. W przypadku,
gdy narażonym obszarem jest obszar szyi, dobrze sprawdzają się półgolfy lub
koszulki polo.
Na miejsce poddane leczeniu można 3 razy dziennie nanosić krem nawilżający, na
przykład krem Remedy® Skin Repair lub Miaderm®. Bezwzględnie jednak nie należy
nanosić na skórę jakichkolwiek kremów na 2 godziny przed zabiegiem, ponieważ
zwiększyłoby to jej wrażliwość na działanie promieniowania.
2
Suchość w ustach
Napromieniowywanie może powodować wytwarzanie mniejszej ilości śliny przez
ślinianki znajdujące się w obrębie szyi i jamy ustnej. Mogą Państwo zauważyć:
■ Wysychanie jamy ustnej z bardzo małą ilością śliny.
■ Gęstnienie i zwiększenie lepkości śliny.
Oba te działania mogą powodować trudności z przełykaniem lub spożywaniem
zwyczajowych posiłków. Istnieje szereg produktów, których można użyć w celu
nawilżenia jamy ustnej i ułatwienia spożywania posiłków. Należą do nich na przykład:
Optimoist®, płukanka nawilżająca jamę ustną Oasis®, Oral Balance Gel®, drażetki
Xylimelt® lub Salivart®. Produkty te można znaleźć w większości aptek; są one dostępne
bez recepty. Istnieje również możliwość przepisania leków na suchość w ustach przez
lekarza. Jeśli uważają Państwo, że leki takie mogłyby Państwu pomóc, należy omówić
to z lekarzem. Należy jednak mieć na uwadze, że nie wszystkie plany ubezpieczeniowe
mogą obejmować opłacanie tego typu produktów.
W zależności od obszaru docelowego radioterapii problemy z wysychaniem jamy ustnej
mogą być przejściowe lub trwałe. Należy zapytać lekarza o przewidywany okres trwania
objawów.
Rany w jamie ustnej.
W zależności od obszaru docelowego radioterapii oraz równoległego przyjmowania
chemioterapii może dojść do powstania ran w jamie ustnej. Rany te mogą być bolesne
i powodować trudności w jedzeniu. Ważne jest, aby utrzymywać higienę jamy ustnej tak,
aby uniknąć zakażenia. Po każdym posiłku należy szczotkować zęby, dziąsła i język bardzo
miękką szczoteczką. Jeśli szczotkowanie sprawia ból, zmiękczyć włókna szczoteczki
w gorącej wodzie. Można użyć specjalnego żelu z zawartością jonów fluorkowych
przepisanego przez lekarza stomatologa. Należy każdego dnia delikatnie czyścić zęby
nicią dentystyczną. Kilka razy dziennie należy płukać jamę ustną. W trakcie terapii wielu
pacjentów zauważyło łagodzące działania w jamie ustnej następujących środków:
SÓL I SODA
Zmieszać ½ łyżeczki soli, 1 łyżkę stołową sody oczyszczonej i 250 ml letniej wody.
Płukać jamę ustną przy użyciu przygotowanej mieszanki po każdym posiłku.
Następnie wypłukać jamę ustną czystą wodą.
Unikać stosowania past do zębów lub płukanek z zawartością alkoholu, ponieważ mogą
one podrażniać rany w jamie ustnej. Unikać pokarmów bogatych w kwasy, na przykład
pomidorów, owoców cytrusowych lub soków, a także pikantnych potraw. Należy
spożywać łagodne w smaku, miękkie potrawy niepowodujące pieczenia na wargach lub
w jamie ustnej.
W przypadku wystąpienia ran w jamie ustnej i trudności w jedzeniu należy
poinformować o tym lekarza lub pielęgniarkę. Lekarz może przepisać leki uśmierzające
ból.
Zmiana odczuwania smaku
Podczas terapii mogą Państwo zauważyć, że niektóre pokarmy nie smakują tak samo.
Począwszy od drugiego tygodnia mogą one smakować gorzej lub wręcz źle. W trzecim
tygodniu mogą Państwo zupełnie stracić smak. Objaw ten jest przejściowy, jednak może
utrzymywać się przez kilka miesięcy po zakończeniu leczenia.
Utrata apetytu
W trakcie leczenia mogą Państwo z różnych przyczyn odczuwać brak apetytu.
Mogą Państwo:
■ Odczuwać sytość w żołądku po zjedzeniu bardzo małych porcji.
■ Odczuwać nudności lub wymiotować i nie mieć ochoty na jedzenie.
3
Niejedzenie może prowadzić do utraty wagi, osłabienia i zmęczenia, co może utrudniać
Państwu wykonywanie rutynowych czynności. W razie nudności należy poinformować
o ich wystąpieniu lekarza lub pielęgniarkę. Lekarz może przepisać leki, które
przyjmowane przed posiłkami mogą pomagać w łagodzeniu nudności. W przypadku
nudności wywoływanych przez zapachy powstające przy gotowaniu pokarmów należy
spożywać posiłki letnie lub w temperaturze pokojowej.
W przypadku wczesnego wystąpienia uczucia sytości należy spróbować spożywania 5 lub
6 mniejszych posiłków zamiast 3 dużych posiłków dziennie. Należy unikać picia napojów
na 30 minut przed jedzeniem i podczas posiłków.
Należy starać się spożywać wysokobiałkowe, wysokokaloryczne pokarmy, takie jak ser,
mleko pełnotłuste, jogurt, jaja, budynie i lody. Lekarz lub pielęgniarka mogą zasugerować
stosowanie suplementów diety, takich jak np. preparaty Ensure® lub Boost® w celu
dostarczenia organizmowi dodatkowych kalorii i białka. W celu uzyskania dodatkowych
informacji na temat diety należy zwrócić się do pielęgniarki, która może udzielić sugestii
lub skierować Państwa do dietetyka.
Ból gardła
W przypadku, gdy terapia radiacyjna nakierowana jest na obszar szyi i górnej części
klatki piersiowej, może wystąpić ból gardła lub zapalenie przełyku. Zapalenie przełyku to
podrażnienie błony śluzowej wyściełającej przełyk (przewód łączący jamę ustną
z żołądkiem). Może ono wywoływać następujące objawy:
■ Pieczenie podobne do zgagi.
■ Dyskomfort lub ból podczas przełykania. Można również zaobserwować uczucie
przyklejania się pokarmu do gardła podczas przełykania.
W przypadku wystąpienia bólu gardła uniemożliwiającego spożywanie zazwyczaj
spożywanych posiłków należy poinformować o tym lekarza lub pielęgniarkę.
Lekarz może przepisać leki uśmierzające ból. Leki te należy przyjmować 30 minut przed
każdym posiłkiem.
Należy starać się spożywać wysokobiałkowe, wysokokaloryczne, miękkie i łagodne
w smaku pokarmy, takie jak purée ziemniaczane, jogurt, jaja, lody, mus jabłkowy, budyń.
Wskazane jest unikanie następujących pokarmów mogących podrażniać gardło i sprawiać
ból podczas jedzenia:
■ Pokarmy o ostrych krawędziach, na przykład chipsy, ciasto w pizzy, suche tosty lub
krakersy.
■
Gorące ciecze, pikantne potrawy.
■ Pokarmy z dużą zawartością kwasu lub alkoholu.
W celu uzyskania sugestii w kwestii pokarmów, które należy przyjmować, a których
należy unikać, należy skonsultować się z pielęgniarką.
Zmęczenie
Zmęczenie jest częstym działaniem ubocznym, jednak jego nasilenie jest różne u każdego
pacjenta. Może być ono potęgowane przez stres związany z chorobą, codzienne dojazdy
na zabiegi oraz wpływ promieniowania na zdrowe komórki.
Zmęczenie często pojawia się po odbyciu 10 sesji terapeutycznych. Jest ono często
większe pod koniec tygodnia, wydaje się natomiast ustępować w ciągu weekendu.
Może utrzymywać się przez kilka tygodni lub kilka miesięcy po zakończeniu terapii.
4
Zajęcia należy planować na początek tygodnia, kiedy poziom energii jest wyższy.
Należy próbować utrzymać regularny tryb życia, wstając o tej samej godzinie przez 7 dni
w tygodniu. W miarę możliwości należy zachowywać aktywność i ćwiczyć. Ważne jest
jednak, aby się nie przemęczać. W przypadku zmęczenia należy zaplanować w ciągu dnia
okresy odpoczynku.
Źródła informacji na temat zdrowia
Więcej informacji można uzyskać w Alberto Culver Health Learning Center (Centrum Wiedzy o Zdrowiu
im. Alberta Culvera) szpitala Northwestern Memorial Hospital. Ta nowoczesna biblioteka gromadząca
publikacje na temat zdrowia znajduje się na 3. piętrze pawilonu Galtera (Galter Pavilion).
Personel zajmujący się udostępnianiem informacji na temat zdrowia służy pomocą w wyszukiwaniu
potrzebnych informacji i zapewnia bezpłatne wsparcie, dostosowane do potrzeb poszczególnych
pacjentów. Z Centrum Wiedzy o Zdrowiu można kontaktować się pod numerem
telefonu 312-926-LINK (5465) lub pod adresem e-mail: [email protected].
Dalsze informacje na temat Northwestern Medicine można znaleźć na naszej stronie internetowej pod
adresem nm.org.
Para asistencia en español, por favor llamar al Departamento de Representantes para Pacientes al 312-926-3112.
Instytucje współpracujące w ramach grupy Northwestern Medicine stawiają sobie za cel reprezentowanie społeczności, której służą, budowanie kultury zapobiegania
wykluczeniu, świadczenie opieki uwzględniającej różnice kulturowe oraz przeciwdziałanie dyskryminacji i nierównościom w dostępie do leczenia i organizowanych
programów opieki medycznej. Wszelkie pytania należy kierować do Działu Kontaktu z Pacjentami szpitala Northwestern Memorial Hospital pod numerem telefonu
312-926-3112, TDD/TTY (dla niedosłyszących) 312-944-2358 lub Grupy Northwestern Medical pod numerem telefonu 312-926-1920, TDD/TTY 312-695-3661.
Opracowanie: Zespół Radioonkologii
©Wrzesień 2014 Northwestern Medicine
Dalsze informacje na temat Northwestern Medicine można znaleźć na naszej stronie internetowej pod adresem nm.org.
900899 (9/14)