Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie

Transkrypt

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
w województwie kujawsko-pomorskim
(stan, znaczenie dla gospodarki województwa,
stymulanty i destymulanty napływu)
opracowanie naukowe wykonane pod kierunkiem
Włodzimierza Karaszewskiego
Toruń 2005
BIZ w województwie kujawsko-pomorskim – spis treści
WNEiZ UMK, Toruń 2005
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie
kujawsko-pomorskim
(stan, znaczenie dla gospodarki województwa, stymulanty i destymulanty napływu)
Wstęp
(W. Karaszewski)
Rozdział I
Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla regionu przyjmującego; bezpośrednie
inwestycje zagraniczne w Polsce
(W. Karaszewski)
1.1. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę regionu
„goszczącego” – wybrane zagadnienia
1.2. Skala i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
1.3. Niektóre aspekty oddziaływania bezpośrednich inwestycji zagranicznych na polską
gospodarkę
Rozdział II
Metodyka badania
(M. Kola, M. Kujawka, M. Kuzel, M. Piotrowska-Trybull, K. Studzińska)
2.1. Badanie skali i struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie
kujawsko-pomorskim (Katarzyna Studzińska)
2.1.1. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych
2.1.2. Narodowy Bank Polski
2.1.3. Główny Urząd Statystyczny
2.1.4. Statystyka przekształceń własnościowych w Polsce
2.2. Badanie uwarunkowań i skutków bezpośrednich inwestycji zagranicznych w
województwie kujawsko-pomorskim (Maria Kola, Monika Kujawka, Marcin Kuzel)
2.3. Badanie konkurencyjności województwa kujawsko-pomorskiego (Marzena PiotrowskaTrybull)
Rozdział III
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim na tle kraju
(K. Studzińska, A. Szóstek)
3.1. Skala bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie (Aneta Szóstek)
3.2. Struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie
(Katarzyna Studzińska)
3.2.1. Rozmieszczenie przestrzenne
3.2.2. Struktura według rodzaju działalności
3.2.3. Struktura według kraju pochodzenia kapitału
3.3. Miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa
(Aneta Szóstek)
3.3.1. Zasoby kapitałowe i inwestycje przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego
3.3.2. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego a regionalny rynek pracy
-3-
Rozdział IV
Stymulanty i destymulanty podejmowania przez inwestorów zagranicznych inwestycji
bezpośrednich w województwie kujawsko-pomorskim
(L. Czaplewski, A. Grzegorzewski, M. Kujawka)
4.1. Oczekiwania inwestorów zagranicznych związane z podejmowaniem inwestycji
bezpośrednich w województwie i stopień ich realizacji (Leszek Czaplewski)
4.1.1. Czynniki sprzyjające podjęciu inwestycji zagranicznej w opinii gmin i powiatów
4.1.2. Cechy województwa, które miały wpływ na jego – wskazania przedsiębiorstw
4.1.3. Cechy województwa zachęcające do podejmowania BIZ (ocena samorządów w konfrontacji
z oczekiwaniem inwestorów)
4.2. Aktywność jednostek samorządu terytorialnego w pozyskiwaniu kapitału zagranicznego
(Leszek Czaplewski, Monika Kujawka)
4.2.1. Źródła informacji o potencjalnych inwestorach zagranicznych
4.2.2. Agendy zajmujące się pozyskiwaniem i obsługą inwestora zagranicznego
w gminie/powiecie
4.2.3. Stosowane instrumenty dla przyciągnięcia inwestora zagranicznego i ich skuteczność
4.2.4. Stosowane instrumenty promocji gminy/powiatu oraz czynniki ograniczające
ich skuteczność
4.3. Destymulanty bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie
(Monika Kujawka)
4.4. Ocena klimatu dla bezpośrednich inwestycji w województwie kujawsko-pomorskim
(Leszek Czaplewski, Artur Grzegorzewski)
Rozdział V
Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla gospodarki województwa kujawskopomorskiego
(M. Jaworek, M. Kola, M. Kuzel)
5.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w prywatyzacji gospodarki województwa
(Małgorzata Jaworek)
5.1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2004
5.1.2. Prywatyzacja pośrednia
5.1.3. Prywatyzacja bezpośrednia
5.1.4. Narodowe Fundusze Inwestycyjne
5.1.5. Ocena przebiegu procesu prywatyzacji i wyniki ekonomiczne sprywatyzowanych
przedsiębiorstw
5.2. Aktywność inwestycyjno-rozwojowa przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym
(Maria Kola)
5.3. Współpraca i budowanie powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału
zagranicznego i podmiotami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
(Marcin Kuzel)
5.3.1. Zakres i kierunki współpracy
5.3.2. Ocena współpracy w kontekście budowania powiązań gospodarczych
5.3.3. Budowanie powiązań i kanały dyfuzji wiedzy i umiejętności
5.3.4. Przyczyny ograniczania i braku współpracy
5.3.5. Współpraca przedsiębiorstw i instytucji w regionie a rozwój województwa
kujawsko-pomorskiego
-4-
Rozdział VI
Perspektywy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim
(M. Piotrowska-Trybull, M. Szałucka)
6.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w procesie integracji Polski z UE
(Małgorzata Szałucka)
6.2. Konkurencyjność gospodarcza województwa (Marzena Piotrowska-Trybull)
Zakończenie
(W. Karaszewski)
Bibliografia
Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora, partner PAIiIZ S.A.
-5-
Wstęp
Dotychczas przeprowadzone w Polsce badania wskazują, iż kapitał zagraniczny odegrał, i wciąż odgrywa, istotną rolę w prowadzonym procesie transformacji gospodarki. Kapitał ten nie tylko wypełnia lukę deficytu kapitałów własnych, ale i przyczynia się do koniecznego podniesienia na wyższy poziom efektywności gospodarki Polski, między innymi w efekcie dyfuzji nowoczesnych rozwiązań wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa z kapitałem
zagranicznym w sferze technologii, metod i technik zarządzania itp. Bezpośrednie inwestycje
zagraniczne są bowiem nośnikiem przepływu zasobów lokowanych w tak zwanych „pakietach inwestycyjnych”, tworzonych przez innowacyjne technologie, know-how, nowatorskie
rozwiązania techniczno-organizacyjne, nowe systemy i metody zarządzania, wiedzę i umiejętności.
Miniony ponad piętnastoletni okres dostosowań do otwartej gospodarki rynkowej nie
zakończył jeszcze realizowanego procesu transformacji. Polska gospodarka nadal wymaga
restrukturyzacji i modernizacji. Nie zmieniła się także skala niedostatku rodzimego kapitału.
Może z jeszcze większą niż wcześniej wyrazistością pojawia się potrzeba podejmowania
przez lokalne przedsiębiorstwa działań dostosowawczych do wymogów globalizującego się
rynku. Tymczasem zdolność akumulacyjna polskich przedsiębiorstw jest bardzo niska, a rozmiar podejmowanych przez nie przedsięwzięć inwestycyjnych znikomy. W tej sytuacji powstaje wręcz niezbędność zewnętrznego zasilania kapitałowego. Skala zaangażowania kapitału pochodzącego z zagranicy będzie bowiem w istotnym stopniu determinowała rozwój
przedsiębiorczości w Polsce i poszczególnych regionach kraju. Zważywszy, iż przedsiębiorczość rodzi bogactwo, dając szansę poprawy warunków życia i coraz pełniejszego spełniania
oczekiwań i aspiracji w tych regionach, gdzie się rozwija, tworzenie odpowiedniego klimatu
i szczególna dbałość o ten rozwój powinna stać się najważniejszym wyzwaniem dla rządu i
władz poszczególnych regionów kraju.
Niewielki rozmiar bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim, niewspółmierny do rozmiarów jego potencjału gospodarczego i społecznego,
rodzi naturalne pytanie o przyczyny tego stanu rzeczy. Inspiracją do podjęcia badania, którego wyniki opisane są w niniejszej książce, był brak jakiegokolwiek rozpoznania czynników
determinujących napływ kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich do województwa.
Prezentowane opracowanie powstało w wyniku zakończenia badania pod nazwą
„Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim (stan, znaczenie dla gospodarki województwa, stymulanty i destymulanty napływu)”.
Badanie to podjęte zostało w odpowiedzi na inicjatywę Marszałka Województwa przez zespół
badawczy Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w składzie: Włodzimierz Karaszewski – kierownik, Leszek Czaplewski, Artur Grzegorzewski, Małgorzata Jaworek, Karolina Kampert, Maria Kola, Monika Kujawka, Marcin Kuzel,
Marzena Piotrowska-Trybull, Katarzyna Studzińska, Małgorzata Szałucka, Aneta Szóstek.
Przed podjętym badaniem postawiono szereg celów, z których najważniejszymi były:
− dokonanie oceny skali oraz struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim;
− określenie miejsca i roli przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa,
− przeprowadzenie oceny konkurencyjności województwa,
-6-
BIZ w województwie kujawsko-pomorskim – wstęp
− identyfikacja stymulantów i destymulantów aktywności inwestorów zagranicznych w
województwie, a zwłaszcza rozpoznanie aktywności władz samorządowych w tworzeniu sprzyjających warunków dla zasilania miejscowej gospodarki kapitałem zagranicznym.
Wyniki prezentowanego w opracowaniu badania i sformułowane na ich podstawie
wnioski mają posłużyć władzom samorządowym regionu w działaniach, które trzeba podejmować dla rozwoju lokalnej gospodarki.
Włodzimierz Karaszewski
-7-
Rozdział pierwszy
Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla regionu
przyjmującego; bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce
(W. Karaszewski)
1.1. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę
regionu „goszczącego” – wybrane zagadnienia
Kosztem niemałego uproszczenia można wskazać, że oczekiwania regionów przyjmujących bezpośrednie inwestycje zagraniczne mogą wynikać z ich potrzeb głównie w zakresie:
− uzupełniania niedoborów kapitałowych wynikających z niedostatecznych oszczędności wewnętrznych,
− unowocześnienia technologicznego gospodarki regionu, upowszechnienia nowatorskich metod organizacji i zarządzania,
− zwiększenia konkurencyjności w skali ponadnarodowej, wyrażającego się między innymi wzrostem zdolności eksportowej,
− zmniejszenia bezrobocia przez generowanie popytu na rynku pracy,
− intensyfikacji gospodarczej, między innymi poprzez korzystne dla miejscowych podmiotów oddziaływania przedsiębiorstw zasilanych kapitałem zagranicznym.
Dodatkowo dla krajów, które podobnie jak Polska prowadzą proces transformacji systemowej
swych gospodarek, ważnymi są oczekiwania dotyczące udziału kapitału zagranicznego w
niezbędnych dostosowaniach rynkowych, szczególnie w sferze obejmującej zmiany struktury
własnościowej.
Stopień spełnienia tych oczekiwań określa realne znaczenie bezpośrednich inwestycji
zagranicznych dla regionu goszczącego. Zależy jednak w znacznej mierze od ich zgodności z
motywami inwestorów zagranicznych.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są dla regionu przyjmującego zewnętrznym źródłem kapitału. Jeżeli wartość kapitału napływającego do danego regionu jest większa od wartości kapitału, który w postaci tych inwestycji z niego odpływa, wówczas bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krótkim okresie zwiększają zasoby kapitału tego regionu. Ma to szczególne znaczenie dla regionów, które odczuwają niedobór kapitału, gdzie występujący brak
dostatecznie dużych oszczędności wewnętrznych ogranicza możliwości inwestowania w rozwój produkcji i usług, a tym samym tworzenia potencjału pozwalającego na wzrost jego konkurencyjności.
Ocena wpływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na kształtowanie się zasobów
kapitałowych regionu przyjmującego w długim okresie nie jest tak jednoznaczna. Musi ona
uwzględniać bowiem nie tylko napływ kapitału, ale i jego odpływ w postaci transferu zysków.
Po zrównaniu się wartości odpływających zysków z wartością zaangażowanego kapitału netto
-8-
każdy transfer zysku za granicę oznacza wchłanianie kapitału1. Ten prosty mechanizm stał się
podstawą wysuwania wątpliwości co do rzeczywistego wpływu bezpośrednich inwestycji
zagranicznych na uzupełnianie niedoborów kapitałowych w krajach rozwijających się. Uzasadnia je przeprowadzona w niektórych krajach konfrontacja napływu kapitału w postaci BIZ
z jego odpływem w drodze transferu zysków2. Jednak problem jest bardziej skomplikowany i
nie można tu formułować jednoznacznych wniosków.
Należy zgodzić się z A. Wirzem3, że w tego typu ocenach, obok skutków bezpośrednich, należy uwzględniać także efekty pośrednie wyrażające się wpływem kapitału zagranicznego na wzrost wewnętrznej zdolności do tworzenia kapitału. Ponadto wyniki ocen powinny
być zindywidualizowane, odpowiednio do sytuacji poszczególnych krajów (regionów) i
branż.
Słusznie wskazuje B. Fiedor4, iż ważniejsze znaczenie należy przypisać oddziaływaniu
bezpośrednich inwestycji zagranicznych na innowacyjność gospodarki, aniżeli zdolność niwelowania luki pomiędzy krajowym popytem inwestycyjnym a podażą oszczędności wewnętrznych. Inwestycje te, obok wymiany handlowej (głównie importu produktów high tech), migracji zasobów pracy, licencjonowania, a także różnorodnych form międzynarodowej współpracy gospodarczej, należą do głównych kanałów transferu technologii, rozwiązań organizacyjnych i umiejętności menedżerskich.
Współcześnie szczególnie akcentuje się rolę, jaką w transferze technologii odgrywają
inwestycje bezpośrednie korporacji transnarodowych. Wraz z nimi dostarczane są do krajów
(regionów) goszczących całe pakiety zasobów niewidzialnych, takich jak doświadczenia i
umiejętności menedżerów, kreatywność przedsiębiorcza oraz zdolności technologiczne.
Tezy tej jednak nie można absolutyzować. Nie zawsze bowiem przedsiębiorstwa macierzyste
przekazują do swych zagranicznych filii najnowszą wiedzę produkcyjną i organizacyjną5.
Zakładając jednak, że napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych oznacza wzrost kapitału trwałego o przeciętnie wyższym poziomie technologii i know-how w porównaniu z kapitałem krajowym, można uznać, że w ich efekcie (na skutek wytwarzania korzyści zewnętrznych dla gospodarki) nastąpi wzrost przychodów z kapitału, prowadzący do długookresowego
wzrostu gospodarczego6. Jego siła zależeć będzie nie tylko od poziomu nowoczesności transferowanych czynników produkcji, ale i od stopnia absorpcji tego transferu przez miejscowe
przedsiębiorstwa. Skutki przenikania transferowanych wraz z BIZ nowoczesnych technologii
określane są mianem ich efektów pośrednich. Prowadzone od drugiej połowy lat siedemdziesiątych badania empiryczne poświęcone ujawnianiu tych efektów dały różne wyniki. W Australii, Kanadzie i Meksyku zidentyfikowano występowanie efektów pośrednich wyrażających się w korzystnym wpływie BIZ na wydajność pracy w przedsiębiorstwach lokalnych.
Takiego wpływu nie stwierdzono natomiast w Maroku i Wenezueli. Badania wskazały też, iż
1
F. Voigt, D. Heuskel, Sozialökonomische Folgewirkungen privatwirtschaftlicher Direktinvestitionen in
Entwicklungsländern. Dargestellt am Beispiel der Bong Mining Company in Liberia, Duncker & Humblot, Berlin 1981, s. 75.
2
D. Kebschull, Wirkungen von Privatinvestitionen in Entwicklungsländern, Baden- Baden 1980, s. 79 i
następne, za: A. Wirz, Die Wechselwirkungen zwischen Raumstruktur und Direktinvestitionen in Entwicklungsländern unter besonderer Berücksichtigung des Arbeitsmarktes. Dargestellt an den Direktinvestitionen der Automobilindustrie in Nigeria, Ludwig-Maximilians-Universität München, München 1984, s. 42.
3
A. Wirz, Die Wechselwirkungen..., s. 43.
4
B. Fiedor, Bilans płatniczy a wzrost gospodarczy. Perspektywa długookresowa, [w:] Bilans płatniczy
Polski. Wyzwania i zagrożenia, pod red. U. Płowiec i W. M. Orłowskiego, Warszawa 1999, s. 199.
5
P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Warszawa 1998, s. 162.
6
Szerzej: Z. B. Libera, Inwestycje zagraniczne, oszczędności wewnętrzne i polityka gospodarcza, [w:]
Kapitał zagraniczny w Polsce, pod red. Z. Sadowskiego, Warszawa 1999, s. 10.
-9-
występowanie efektów pośrednich jest zróżnicowane nie tylko w skali poszczególnych gospodarek, ale również sektorów w ramach jednej gospodarki7.
Uzyskane wyniki potwierdzają tezę, że oddziaływanie BIZ na wzrost poziomu technologicznego krajów goszczących wynika ze zdolności adaptowania nowoczesnych rozwiązań
technologicznych.
Mechanizm upowszechniania nowoczesnych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych wynika w dużej mierze zarówno z dążenia przedsiębiorstw miejscowych do osiągnięcia zdolności konkurowania z podmiotami zagranicznymi, jak i z poziomu wymagań stawianych głównie przez filie korporacji transnarodowych wobec dostawców krajowych. Znane są
przypadki wymuszania przez korporacje transnarodowe na lokalnych dostawcach stosowania
określonych technologii i w ten sposób przenoszenia obciążeń inwestycyjnych niezbędnych
dla osiągnięcia zamierzonego efektu jakościowego w odniesieniu do produkowanych przez
nie wyrobów.
Ważnym elementem w ocenach znaczenia BIZ dla wzrostu potencjału innowacyjności
krajów goszczących jest wpływ tych inwestycji na rozwój lokalnej działalności badawczorozwojowej. Niewątpliwie najbardziej korzystne dla krajów przyjmujących są te inwestycje
bezpośrednie, które prowadzą do:
− rozwoju sieci ośrodków B+R na terenie tych krajów8,
− wzrostu zapotrzebowania na usługi lokalnych ośrodków B+R,
− zwiększenia zatrudnienia miejscowego personelu w wewnętrznych komórkach B+R.
Okazuje się jednak, że głównie kraje, które osiągnęły wysoki poziom rozwoju technologicznego są w stanie zaoferować warunki skłaniające inwestorów zagranicznych do podejmowania na ich terenie działalności B+R przez tworzenie nowych ośrodków badawczonaukowych, bądź wykorzystywanie w tym celu istniejących ośrodków lokalnych. W tych też
krajach bezpośrednie inwestycje zagraniczne w największym stopniu stymulują rozwój przemysłów innowacyjnych.
Ponieważ filie korporacji międzynarodowych, zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych, angażują się w niewielkim stopniu w działalność B+R, która jest najczęściej scentralizowana w jednostkach macierzystych, wpływ ich na wzrost zaangażowania miejscowego personelu w wewnętrznych komórkach B+R jest najczęściej znikomy, a nawet może wywoływać
skutki negatywne dla tego segmentu rynku pracy.
Istotnym zagadnieniem uwzględnianym w ocenie wpływu bezpośrednich inwestycji
zagranicznych na gospodarkę kraju przyjmującego jest ich rola w rozwoju handlu zagranicznego. Szeroko opisywana w literaturze przedmiotu makroekonomiczna teoria BIZ K. Kojimy
wskazuje na występowanie inwestycji bezpośrednich zorientowanych i niezorientowanych na
handel9. Przykładem pierwszych są inwestycje japońskie. Inwestorzy japońscy, podejmujący
działalność za granicą w ramach przemysłów, w których Japonia wykazuje brak przewag
komparatywnych, kierują kapitały do krajów (głównie rozwijających się) posiadających te
przewagi. W ten sposób dyskontują korzyści płynące z handlu. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne niezorientowane na handel podejmowane są przez inwestorów wywodzących się z
krajów posiadających przewagi komparatywne. Przykładem są inwestorzy amerykańscy pochodzący z przemysłów oligopolistycznych. W krajach goszczących nie dążą do rozwijania
przewag komparatywnych, a prowadzą do ograniczania handlu.
7
s. 16-17.
D. Kornacka, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a dyfuzja technologii, Przegląd Organizacji 2000,
8
Zwłaszcza w krajach o niedoborach kapitałowych pożądane są inwestycje zasilające rozwój miejscowych ośrodków naukowo-badawczych. Zob. A. Stelmach, Inwestycje bezpośrednie w Polsce, Nasz Dziennik
2000, nr 183, s. 12.
9
K. Kojima, Direct Foreign Investment. A Japanese Model of Multinational Business Operations,
Croom Helm, London 1987, s. 103 i dalsze.
-10-
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stwarzają szanse dla zwiększenia dostępu do
rynków zagranicznych. Korporacje międzynarodowe dysponują przewagami własnościowymi
gwarantującymi im wyższą, w porównaniu z przedsiębiorstwami krajowymi, skuteczność
zarówno produkcyjną, jak i marketingową, a posiadane kanały dystrybucyjne dają im większy
dostęp do rynku międzynarodowego. Liczne przykłady przedsiębiorstw amerykańskich, japońskich czy zachodnioeuropejskich wskazujące, że uzyskanie najwyższego potencjału konkurencyjnego przenosi się niejako automatycznie na filie zagraniczne, sprawiając, że lokalizacja produkcji nie ma większego znaczenia dla osiąganych efektów rynkowych. W ten sposób bezpośrednie inwestycje zagraniczne prowadzą do intensyfikacji eksportu kraju lokaty.
Jednocześnie związki produkcyjne filii zagranicznych korporacji międzynarodowych z partnerami krajowymi wpływają na rosnący udział w wolumenie eksportu producentów miejscowych, których produkty w postaci komponentów eksportowanych wyrobów finalnych trafiają
na rynki zagraniczne.
Należy zwrócić uwagę, iż inwestycje bezpośrednie często generują wysoki import,
zwłaszcza zaopatrzeniowo-inwestycyjny. Jeżeli jego skala przewyższa eksport, może dojść do
istotnego obciążenia bilansu płatniczego kraju goszczącego.
Jednym z ważnych oczekiwań związanych z napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zwłaszcza krajów rozwijających się, jest osiąganie w ich rezultacie korzystnych
zmian na lokalnym rynku pracy. W oddziaływaniu tych inwestycji na rynek pracy kraju
przyjmującego uwzględnia się pierwotne (bezpośrednie) i wtórne (pośrednie) efekty występujące w sferach: ilości, jakości i lokalizacji10 .
Ilościowe efekty pierwotne mogą przyjmować zarówno wymiar pozytywny, jak i negatywny. Efekty pozytywne powstają głównie za sprawą inwestorów zagranicznych otwierających w kraju lokaty nowe przedsiębiorstwa (filie przedsiębiorstw macierzystych). W wyniku dokonywanych przez nich inwestycji następuje powiększenie w tym kraju kapitału netto
oraz powstają nowe miejsca pracy. Skala wzrostu popytu na pracę zależy głównie od rozmiarów dokonywanych inwestycji oraz ich struktury gałęziowo-branżowej. Większy udział inwestycji zagranicznych w gałęziach bardziej pracochłonnych będzie z natury rzeczy oznaczał
tworzenie większej liczby miejsc pracy.
Ilościowe efekty negatywne bezpośrednich inwestycji zagranicznych przejawiają się w
ich oddziaływaniu na zmniejszenie popytu na pracę. Obserwuje się je głównie w przypadkach, gdy wraz z wejściem do istniejących przedsiębiorstw kapitału zagranicznego wprowadzane są technologie charakteryzujące się wyższym poziomem kapitałochłonności11, a także
programy racjonalizacji działalności uwzględniające najczęściej redukcję zatrudnienia.
Pozytywne dla rynku pracy ilościowe efekty wtórne napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych występują wówczas, gdy powstają związki kooperacyjne pomiędzy podmiotami
z kapitałem zagranicznym a przedsiębiorstwami miejscowymi.
Ich nawiązanie zależy z jednej strony od zdolności lokalnych przedsiębiorstw do podejmowania współpracy kooperacyjnej, a z drugiej od wewnętrznej polityki firmy macierzystej. Zdolność do współpracy kooperacyjnej jest tym mniejsza, im niższy poziom rozwoju
gospodarczego reprezentuje gospodarka kraju przyjmującego. Stąd w krajach najsłabiej rozwiniętych uzyskiwane są najmniejsze pośrednie efekty w postaci wzrostu zatrudnienia. Korzystne efekty wtórne na rynku pracy kraju przyjmującego występują w największym zakresie
wtedy, gdy filia macierzysta stosuje strategię nieintegracji wewnętrznej, co oznacza, że jej
działalność będzie powielana w filiach zagranicznych, najczęściej w oparciu o szeroki układ
integracji zewnętrznej.
10
J. Witkowska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a rynek pracy w kraju przyjmującym – aspekty
teoretyczne, Ekonomista 2000, nr 5, s. 651.
11
G. Grosche, Deutsche Direktinvestitionen in Entwicklungsländern. Ziele und Maßnahmen der deutschen Förderungspolitik, Ruhr-Universität Bochum, Bochum 1971, s. 196.
-11-
Negatywne ilościowe efekty pośrednie dla rynku pracy kraju przyjmującego powstają,
gdy przewagi konkurencyjne podmiotów z kapitałem zagranicznym prowadzą do eliminowania z rynku przedsiębiorstw lokalnych, czyli procesu określanego przez J. Maiera mianem
„efektu wypierania”12, względnie gdy napływ kapitału zagranicznego powoduje wzmożoną
penetrację importową rynku kraju przyjmującego.
Tworzenie przez podmioty z kapitałem zagranicznym warunków, które umożliwiają
uzyskiwanie wyższej wydajności pracy i w konsekwencji lepsze wynagradzanie pracowników, prowadzi do pozytywnych efektów w sferze jakości. W literaturze przedmiotu zwraca
się przy tym uwagę, iż oferowanie przez te podmioty korzystniejszych warunków płacowych
prowadzi do odpływu z lokalnych przedsiębiorstw pracowników o wysokich kwalifikacjach i
w ten sposób ograniczania ich zdolności konkurencyjnej13. Negatywne efekty powstają na
skutek wprowadzania przez inwestorów zagranicznych niepożądanych praktyk w zakresie
zatrudnienia. Przykładem może tu być wydłużanie czasu pracy, ograniczanie uprawnień pracowniczych itd.
Przenikanie do przedsiębiorstw krajowych nowoczesnych rozwiązań w dziedzinie zarządzania personelem, a także organizacji pracy, przynosi pozytywne efekty pośrednie w sferze jakości. Skala tych efektów zależy od zdolności miejscowych przedsiębiorstw do przejmowania nowych rozwiązań. Ową zdolność absorpcji warunkuje natomiast poziom wykształcenia społeczeństwa, posiadanie odpowiednio przygotowanych kadr w dziedzinie zarządzania
itd.
Negatywne efekty pośrednie o charakterze jakościowym związane są głównie z erozją
poziomu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach krajowych, powodowaną ich dążeniem do uzyskania zdolności konkurowania z podmiotami zagranicznymi przez obniżanie kosztów pracy.
Bezpośrednie efekty pozytywne w odniesieniu do lokalizacji występują, gdy inwestorzy zagraniczni tworząc nowe miejsca pracy w regionach o wysokim bezrobociu przyczyniają się do obniżania jego skali. Można znaleźć liczne przykłady stosowania różnorodnych zachęt dla przyciągania kapitału zagranicznego do regionów wymagających intensyfikacji gospodarczej tak przez kraje wysoko rozwinięte, jak i rozwijające się. Pozytywne efekty pośrednie w sferze lokalizacji wynikają głównie z zachęcania krajowych kooperantów przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym prowadzących działalność w regionach występowania
nadwyżki podaży siły roboczej do podążania za nimi do tych regionów. Lokalizacja kapitału
zagranicznego w regionach słabiej rozwiniętych może także prowadzić do eliminowania
miejscowych producentów, którzy nie są w stanie sprostać ich konkurencji. Pojawiają się
wówczas negatywne efekty pośrednie.
Jak powiedziano na początku, z natury rzeczy bezpośrednie inwestycje zagraniczne
nie zawsze są nośnikiem skutków oczekiwanych przez region (kraj) przyjmujący. Innymi
słowy, błędne byłoby założenie, że napływ kapitału z zagranicy w postaci inwestycji bezpośrednich leży zawsze i automatycznie w interesie krajów goszczących.
Ogłaszane w literaturze przedmiotu wyniki badań nie pozostawiają wątpliwości co do
tego, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne kierowane są głównie do tych gałęzi, w których
eksporterzy kapitału oczekują uzyskania najwyższej jego efektywności, a nie do tych, które w
najwyższym stopniu dynamizowałyby rozwój gospodarczy regionu lokaty.
Liczne przykłady wskazują też, że cele i strategie regionów przyjmujących i korporacji międzynarodowych nie są jednakowe, a nieraz są nawet całkowicie rozbieżne. Władze
12
J. Maier, Räumliche Auswirkungen von Direktinvestitionen multinationaler Unternehmen in Nigeria unter besonderer Berücksichtigung des Arbeitsmarktes im Raum Lagos, Universität Bayreuth, Bayreuth 1988, s.
10.
13
B. Olbricht, Unternehmenspolitik bei Direktinvestitionen in Brasilien. Die unternehmerischen Entscheidungen von deutschen Groß- und Mittelunternehmen bei Direktinvestitionen in Brasilien, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1974, s. 54.
-12-
regionów lokaty poszukują sposobów by pobudzić rozwój w kontekście lokalnym, natomiast
korporacje międzynarodowe starają się wzmacniać własną konkurencyjność w kontekście
międzynarodowym. Konflikt jest widoczny, gdy region goszczący zainteresowany jest, by
wraz z napływem kapitału zagranicznego następowało unowocześnianie technologiczne gospodarki, a zagraniczna spółka zamierza wykorzystywać technologie przestarzałe. Innym
przykładem konfliktu może być sytuacja, gdy władze regionu – kierując się stanem rynku
pracy – oczekują zastosowań technologii pracochłonnych natomiast korporacje transnarodowe uznają za celowy rozwój technologii pracooszczędnych. Korporacje międzynarodowe
mogą poszukiwać silniejszej ochrony praw autorskich, podczas gdy region goszczący może
preferować słabszą ich ochronę, umożliwiającą większą dyfuzję nowoczesnych rozwiązań,
głównie w sferze technologii14. W interesie kraju przyjmującego jest taka alokacja BIZ, która
prowadzi do intensyfikacji gospodarczej regionów słabo rozwiniętych o wysokiej stopie bezrobocia, a przez to do likwidacji dysproporcji rozwojowych. Tymczasem inwestycje te koncentrują się najczęściej w największych aglomeracjach i regionach najwyżej rozwiniętych
pogłębiając – zwłaszcza w krajach rozwijających się – nierównowagę rozwoju przestrzennego15.
J. Klee słusznie zwraca uwagę, że unifikujące oddziaływanie bezpośrednich inwestycji
zagranicznych nie ogranicza się do sfery produkcji i jej organizacji, lecz powoduje także
ujednolicenie wzorców konsumpcji. W wyniku ich oddziaływania powstaje jeden z najważniejszych mechanizmów obiektywizacji efektów naśladownictwa, który prowadzi do upodabniania się warunków życia w różnych krajach16.
1.2. Skala i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
Znaczące zainteresowanie inwestorów zagranicznych polską gospodarką obserwuje się
dopiero w latach dziewięćdziesiątych minionego stulecia. W okresie 1991-1995 średnioroczny udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wyniósł 0,64%17, w latach 199614
World Investment Report 1999, Foreign Direct Investment and the Challenge of Development, United
Nations, New York and Geneva 1999, s.154.
15
B. Olbricht, Unternehmenspolitiks..., s. 54.
Dla przykładu: z szacowanej na koniec 2001 roku wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w
Republice Czeskiej przypadało: na miasto wydzielone Pragę 49,3%, na Środkowoczeski Kraj 10,7%, Ustecki
Kraj 7,0%, Południowomorawski Kraj 6,0%. Obliczenia własne na podstawie: ČNB, Pžimé zahraniční investiče
2001, Praha 2003, tabela 3.7;
Z kapitału zagranicznego, który napłynął do Słowacji w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych, Bratysława i okolice przyjeły około 60%. A. Hoškova, Vlyv zahraničnych investicii na ekonomiku Slovencka, Bratislava 2001, s. 24;
Na Węgrzech z ogółu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które napłynęły do końca 1999 roku około 60%
ulokowanych zostało w Budapeszcie oraz w Komitacie Peszt. Źródło: dane udostępnione przez Narodowy Bank
Węgier.
W Federacji Rosyjskiej Moskwa przyjęła 37% bezpośrednich inwestycji zagranicznych wchłoniętych przez
Rosję do końca 1995 r. N. Bondar, Ścieżki kapitału, Gazeta Bankowa 1996, nr 6/381.
Na Litwie, według stanu na koniec 2000 r., ponad 80% bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych
zostało w trzech najsilniejszych gospodarczo rejonach – Wileńskim (62,1%), Kaunaskim (10,8%), Kłajpedy
(9,2%). Obliczenia własne na podstawie: Statistics Lithuania, Foreign direct investment in Lithuania, B413,
Vilnius 2001, s. 36.
16
J. Kleer, Gospodarka światowa. Prawidłowości rozwoju, PWE, Warszawa 1981, s. 264.
17
Dla porównania – wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które zrealizowano w Polsce w
latach 1985-1990, stanowiła jedynie 0,2% wartości tych inwestycji w skali świata. Należy jednak zauważyć, że
napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych nie jest zjawiskiem nowym. Już w okresie międzywojennym
inwestorzy zagraniczni lokowali Polsce kapitały w postaci inwestycji bezpośrednich. Zob. W. Karaszewski,
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Toruń 2004, s. 180.
-13-
2000 – 0,8%, a w okresie 2001-2003 – 0,7% wartości światowych strumieniu omawianych
inwestycji (tabela 1.1.).
Tabela 1.1.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce na tle BIZ na świecie w latach 1985-2003
Wyszczególnienie
Lata 1985-1996
1985-1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Świat (mln USD)
14 930
158 936
175 841
219 421
253 506
331 068
386 140
Polska (mln USD)
26
291
678
1 715
1 875
3 659
4 498
Udział (%)
0,2
0,2
0,4
0,8
0,7
1,1
1,2
Wyszczególnienie
Lata 1997-2003
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Świat (mln USD)
481 911
690 750
1 086 750
1 387 953
817 574
678 751
559 576
Polska (mln USD)
4 908
6 365
7 270
9 341
5 713
4 131
4 123
1,0
0,9
0,7
0,7
0,7
0,6
0,7
Udział (%)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Investment Report 1997, Transnational Corporations,
Market Structure and Competition Policy, United Nations, New York and Geneva 1997, s. 303-307; World Investment Report 1998, Trends and Determinants, United Nations, New York and Geneva 1998, s. 361-365;
World Investment Report 1999, Foreign Direct Investment and the Challenge of Development, United Nations,
New York and Geneva 1999, s. 477-481; World Investment Report 2000, Cross-border Mergers and Acquisitions and Development, United Nations, New York and Geneva 2000, s. 283-288; World Investment Report
2001, Promoting Linkages, United Nations, New York and Geneva 2001, s. 291-295; World Investment Report
2002, Transnational Corporations and Export Competitiveness, United Nations, New York and Geneva 2002, s.
303-306; World Investment Report 2003, FDI Policies for Development: National and International Perspectives, United Nations, New York and Geneva 2003, s. 249-252; World Investment Report 2004, The Shift Towards Services, United Nations, New York and Geneva 2004, s. 367; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w
Polsce w 2003 roku, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 109.
Zauważalna jest wyraźna różnica w skali BIZ w dwóch pięcioleciach dekady lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W pierwszym (lata 1990-1994) inwestorzy z zagranicy zainwestowali w Polsce kapitał w formie inwestycji bezpośrednich o wartości 4749 mln USD, w
drugim (1995-1999) 5,6 razy więcej – 26 700 mln USD. W samym 2000 roku wartość BIZ
była prawie dwa razy większa w porównaniu do BIZ w całej pierwszej pięciolatce lat dziewięćdziesiątych. Średnioroczna stopa wzrostu w pierwszym pięcioleciu – liczona od 1991
roku (139,8%) była znacznie wyższa od średniorocznej stopy wzrostu w drugim pięcioleciu
(34,1%). W 2000 roku omawiane inwestycje wzrosły w porównaniu z rokiem poprzednim o
28,5%, osiągając najwyższą wartość w całej dotychczasowej historii. W kolejnych latach
nastąpił jednak ich spadek – w 2001 roku w porównaniu do roku 2000 zmalały o 38,8,%, w
2002 roku zmalały w porównaniu do 2001 roku o 27,7%, a w 2003 roku o 0,2% w stosunku
do poprzedniego, a uwzględniając wartość tych inwestycji naliczoną w EURO spadek w 2003
w porównaniu z 2002 wyniósł około 14% (tabela 1.2.).
-14-
Tabela 1.2.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 1990-2003
1990
Mln
USD 88
Mln
EUR
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
359
678
1715
1875
3659
4498
4908
6365
7270
9342
5713
4131
4123
1581
2831
3592
4343
5676
6824
10334 6372
4371
3756
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 1998 roku, Narodowy Bank Polski, Departament Statystyki, Warszawa 1999, s. 11,12; Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów
zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej za 1999 rok, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2000, s. 11, 85; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2000 roku, Narodowy Bank Polski, Departament Statystyki, Warszawa 2001, s. 23; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 roku, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2003, s. 17, 18; Bilans aktywów i pasywów zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej za 2002 rok, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2003, s. 24, 36; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 109.
Skala projektów inwestycyjnych realizowana przez inwestorów zagranicznych w
ostatnim kwartale 2004 roku pozwala oczekiwać wyraźnego odwrócenia się w tym roku
spadkowej tendencji skali bezpośrednich inwestycji widocznej w trzech poprzednich latach.
Z ekonomicznego punktu widzenia wiodącym kryterium podziału bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest przynależność sektorowa, gdyż od niej w istotnym stopniu zależy
rzeczywiste oddziaływanie omawianych inwestycji na rozwój gospodarki kraju przyjmującego.
Do 1998 roku dominującym sektorem w zakresie przyciągania inwestorów zagranicznych był przemysł, który wchłaniał corocznie ponad 50% ogółu kapitału z zagranicy. W kolejnych latach, aż do 2002 roku, udział bezpośrednich inwestycji w przemyśle był niższy,
osiągając w 2001 roku najniższy poziom – niespełna 17%. W 2003 roku nastąpił wzrost tego
udziału do 52%18. W łącznej wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych, stanowiącej
zobowiązanie Polski wobec zagranicy z tytułu bezpośrednich inwestycji na dzień 31.12.2003
r. kapitał zaangażowany w podmiotach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym stanowił 37,2%.
Z punktu widzenia wpływu na gospodarkę Polski pożądane jest zasilanie kapitałem
zagranicznym działów dynamizujących jej rozwój. Są to głównie działy technologicznie intensywne. Dla zbadania zmian, jakie dokonują się w alokacji kapitału napływającego w formie inwestycji zagranicznych do działów charakteryzujących się różnym stopniem zaawansowania technologicznego dokonano grupowania, wyróżniając działy: pracochłonne, surowcochłonne, standardowej produkcji o bazowej technologii, technologicznie intensywne oparte
na dostawach komponentów oraz technologicznie intensywne oparte na technologiach innowacyjnych19, a następnie przeprowadzono obserwację zmian udziału kapitału zagranicznego
ulokowanego w tych działach w kapitale podstawowym całej działalności produkcyjnej20.
Udział kapitału zagranicznego zaangażowanego w spółkach działów pracochłonnych,
surowcochłonnych oraz działów standardowej produkcji o bazowej technologii w ogólnej
wartości tego kapitału kształtował się w latach 1994-2002 na średniorocznym poziomie około
54%, z tym, że w ostatnich czterech latach prezentowanego okresu był wyższy aniżeli w roku
18
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, Narodowy Bank Polski, Warszawa
2004, s. 17.
19
Wykorzystano podział zastosowany przez Z. Wysokińską, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na dostosowania strukturalne w gospodarce, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, praca
zbiorowa pod red. Z. Olesińskiego, Warszawa 1998, s. 131.
20
Dla celów analizy wykorzystano dane GUS, gdyż NBP nie publikuje informacji o BIZ obejmujących
wszystkie sekcje EKD.
-15-
1994 21. Spadł natomiast udział kapitału zagranicznego w działach o zaawansowanej technologii z 49,3% w 1994 roku do 45,6% w 2002 roku. Spadek ten związany był ze zmniejszeniem udziału kapitału zagranicznego ulokowanego w działach technologicznie intensywnych
opartych na technologiach innowacyjnych, a zatem tych, które w najwyższym stopniu świadczą o nowoczesności procesów produkcyjnych. Wzrósł natomiast udział kapitału zagranicznego zaangażowanego w działach technologicznie intensywnych opartych na dostawach
komponentów22.
Potencjalne oddziaływanie kapitału zagranicznego napływającego w postaci bezpośrednich inwestycji na gospodarkę kraju przyjmującego zależy w istotnym stopniu od kierunku transferu tego kapitału. Kapitał pochodzący z kraju o wyższym poziomie rozwoju stwarza
potencjalnie perspektywę pozytywnego wpływu na niwelowanie istniejących różnic rozwojowych. Niesie także zagrożenia. Zdaniem R. Ławniczaka skrajnym ich przejawem jest wykorzystywanie BIZ dla wywozu zasobów netto z kraju goszczącego. Sytuacja taka może wystąpić (na co wskazuje szereg przykładów z Ameryki Łacińskiej), gdy istnieją różnice w poziomach rozwoju między partnerami, a kraj przyjmujący prowadzi politykę pełnej swobody w
dziedzinie importu kapitału23. Analizując bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według kraju inwestora obserwujemy, iż pochodzą one prawie wyłącznie z krajów o wyższym
poziomie rozwoju.
W łącznej wartości kapitału zagranicznego zaangażowanego w przedsiębiorstwach
bezpośredniego inwestowania, stanowiącej zobowiązanie Polski wobec zagranicy z tytułu
bezpośrednich inwestycji na dzień 31.12.2003 r. kapitał z Niderlandów stanowił 23,3%, Niemiec – 17,2%, Francji – 14,5%, USA – 9,5%. Z krajów Europy napłynęło 89,3%, z samej
„starej 15” Unii Europejskiej pochodziło 82,6%, a z krajów OECD – 95,5% łącznej wartości
BIZ w Polsce 24. Warto zwrócić uwagę na niewielki, wynoszący zaledwie niespełna 3 %,
udział krajów Europy Środkowowschodniej Z tego regionu inwestycje bezpośrednie o największej wartości napłynęły z Rosji.
Istotne znaczenie dla kraju przyjmującego kapitał zagraniczny w formie inwestycji
bezpośrednich ma jego rozmieszczenie terytorialne. W tym zakresie oddziaływanie jest tym
korzystniejsze, im większy jest stopień łagodzenia poprzez BIZ dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów kraju-odbiorcy tych inwestycji.
Rozmieszczenie kapitału zagranicznego wskazuje na silną jego koncentrację w województwach najbardziej rozwiniętych gospodarczo. Świadczy o tym pozycja województw –
największych odbiorców kapitału zagranicznego w Polsce, wyznaczona według wielkości
charakteryzujących potencjał gospodarczy (tabela 1.3.).
21
Są to działy, w których Polska utrzymuje względną przewagę komparatywną w eksporcie do krajów
wysoko uprzemysłowionych.
22
Szerzej: W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce 1990-2003, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w podnoszeniu konkurencyjności polskiej gospodarki, Toruń 2005, s. 21.
23
Bezpośrednie inwestycje i kredyty zagraniczne, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie
Ministrów, Raport nr 18, Warszawa 1996, s. 95.
24
Obliczenia własne na podstawie: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku…, s.
58-64.
-16-
Tabela 1.3.
Województwo kujawsko-pomorskie na tle województw, które przyjęły w latach 1999-2003
najwięcej kapitału zagranicznego
Miejsce wśród województw kraju według
Wyszczególnienie
Mazowieckie
Wielkopolskie
Śląskie
Małopolskie
Dolnośląskie
Kujawsko-pom
wartości napływu kapitału zagranicznego
(stan na 31.12)
1998
1999
2000
2001
2002
2003
produkcji
sprzedanej
przemysłu
1
2
3
4
5
.
1
2
3
4
5
12
1
2
4
3
5
14
1
2
4
3
5
14
1
3
4
2
5
13
1
2
4
3
5
13
1
3
2
5
4
8
wartości
sprzedaży
detalicznej
wartości
brutto
środków
trwałych
Poziomu
średniego
wynagrodzenia
Stopy
bezrobo-
1
3
2
4
6
8
1
3
2
5
4
9
1
5
2
6
4
13
1
4
5
2
12
13
*
cia
ludności
1
3
2
4
5
10
* - licząc od najniższej
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału
zagranicznego w 1998 roku, Warszawa 1999, s. 60; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału
zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 29; GUS, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004,
Warszawa 2004, s. 66-85.
Nasilenie napływu kapitału zagranicznego do poszczególnych województw mierzone
jego wartością przypadającą na jednego mieszkańca charakteryzowało się również bardzo
dużą dyspersją. Przoduje tu zdecydowanie województwo mazowieckie, gdzie na koniec 2003
roku (podobnie jak w latach poprzednich) wartość per capita kapitału zagranicznego zaangażowanego w spółkach z jego udziałem była ponad czterokrotnie wyższa od odpowiadającej
jej wartości kapitału zagranicznego w skali kraju. Drugie pod względem wartości kapitału
zagranicznego przypadającego na jednego mieszkańca w pierwszych czterech latach prezentowanego okresu było województwo wielkopolskie (wykres 1.1.). Kapitał zagraniczny per
capita w tym województwie stanowił w 2003 roku 24% wartości analogicznie obliczonej dla
województwa mazowieckiego. Trzecie miejsce przypadło województwu małopolskiemu. Jedynie trzy wspomniane województwa w 2003 roku legitymowały się wartością kapitału zagranicznego przypadającego na jednego mieszkańca większą od 2000 zł.
W grupie, gdzie kapitał zagraniczny per capita kształtował się na poziomie 1000-1999
zł znalazło się pięć województw, a w grupie z kapitałem per capita poniżej 1000 zł również
aż osiem województw. Województwo kujawsko-pomorskie sytuuje się dopiero na 14-tym
miejscu - przed podlaskim i lubelskim.
-17-
Wykres 1.1.
Wartość kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału per capita w poszczególnych województwach Polski (stan na 31.12. 2003 r.)
Pomorskie
Warmińsko-Mazurskie
Zachodniopomorskie
Podlaskie
Kujawsko-Pomorskie
Mazowieckie
Lubuskie
Wielkopolskie
Łódzkie
Lubelskie
Dolnośląskie
Świętokrzyskie
Opolskie
Śląskie
Podkarpackie
Małopolskie
Ala ma kota
Grupa I - 3000zł i więcej (1)
Grupa II - 2000-2999zł (2)
Grupa III - 1000-1999zł (5)
Grupa IV - 500-999zł
(5)
Grupa V - do 499zł
(3)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 29; GUS, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004,
Warszawa 2004, s. 66-69.
Niewielki rozmiar bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim, niewspółmierny do rozmiarów jego potencjału gospodarczego i społecznego,
rodzi naturalne pytanie o przyczyny tego stanu rzeczy. Prezentowane w dalszej części niniejszego opracowania wyniki badania rzucają światło dla ich rozpoznanie.
Wyjątkowo nierównomierne rozmieszczenie przestrzenne kapitału zagranicznego w
Polsce należy ocenić negatywnie. Oczekiwania związane z napływem tego kapitału wiążą się
przede wszystkim z jego oddziaływaniem jako czynnika intensyfikacji gospodarczej kraju.
Tymczasem widoczna jest silna i trwała koncentracja kapitału zagranicznego w regionach
najwyżej uprzemysłowionych. Nie wzbudzały większego zainteresowania obszary szczególnie potrzebujące zasilenia kapitałowego, a więc te gdzie utrzymuje się wysokie bezrobocie i
niska efektywność gospodarowania.
-18-
1.3. Niektóre aspekty oddziaływania bezpośrednich inwestycji zagranicznych na polską
gospodarkę
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zrealizowane w Polsce od początku 1990 roku
zaowocowały wyraźnym wzrostem udziału przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym (w tym
głównie z pełnym udziałem zagranicznym) w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych, a
także w stanie zaangażowanego w nich kapitału oraz majątku produkcyjnego i potencjału
społecznego. W całym okresie 1990-2003 działalność spółek z udziałem zagranicznym charakteryzowała się wyraźnie wyższą produktywnością czynników produkcji w porównaniu z
przedsiębiorstwami posiadającymi wyłącznie kapitał krajowy. Osiągały one przy tym relatywnie niskie wyniki finansowe, nie odbiegające w swym poziomie od wyników przedsiębiorstw wyłącznie z kapitałem polskim. Interesujące jest, że te słabe wyniki nie przeszkodziły
im w prowadzeniu działalności inwestycyjnej z intensywnością znacznie większą od podmiotów krajowych25.
W dość powszechnej opinii w Polsce bezpośrednie inwestycje zagraniczne mają
szczególne znaczenie jako zewnętrzne źródło zasilania kapitałowego. Potrzeby modernizującej się polskiej gospodarki są ogromne. Zwłaszcza niezbędne przekształcenia strukturalne
wymagają zasilenia kapitałowego w skali znacznie przekraczającej krajowe możliwości.
Wobec niedoboru tego kapitału, pogłębiającego się w wyniku utrzymującego się wysokiego
udziału konsumpcji w PKB i niewielkiej stopy oszczędności wewnętrznych, bezpośrednie
inwestycje zagraniczne, uzupełniając niedostateczne zasoby polskich przedsiębiorstw, stają
się jednym z najważniejszych czynników wspomagających rozwój gospodarki kraju26. Ocenia
się, że dla osiągnięcia swoich celów ekonomicznych Polska potrzebuje zasilenia kapitałowego
w wymiarze 10 mld EUR bezpośrednich inwestycji zagranicznych rocznie27.
Powstałe w efekcie inwestycji bezpośrednich przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym,
posiadając silniejszy często potencjał konkurencyjny niż przedsiębiorstwa krajowe, mogą
jednak powodować wypieranie tych ostatnich z rynku i w konsekwencji wpływać na obniżenie zysków inwestorów krajowych i ograniczenie oszczędności krajowych28. Taka sytuacja
nastąpiła w Polsce. Działalność spółek z kapitałem zagranicznym i swobodny dostęp do polskiego rynku spowodowały upadek dużej wielu przedsiębiorstw krajowych.
Niewątpliwie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce przyczyniły się w poważnym stopniu do intensyfikacji handlu zagranicznego. Zdolność eksportowa spółek z
udziałem zagranicznym była w Polsce zdecydowanie wyższa w porównaniu z podmiotami
posiadającymi wyłącznie kapitał krajowy. Powodowała to wyższa jakość produkowanych
przez nie wyrobów, większa ich konkurencyjność międzynarodowa, związana między innymi
z niższymi kosztami wytwarzania, a także możliwości szerszego wykorzystania zagranicznych kanałów dystrybucji i nowoczesnych metod marketingu29. Efektom proeksportowym
napływu do Polski kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich towarzyszyła
kreowana przez nie niewspółmiernie wyższa importochłonność30.
25
Szerzej: W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje..., s. 251-332.
E. Mączyńska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Światowe i lokalne czynniki dynamizujące,
Ekonomista 1999, nr 1-2, s. 93
27
McKinsey&Company, Polska – centrum usług dla Europy? Nowe szanse inwestycji zagranicznych w
Polsce, Polska Rada Biznesu, Warszawa, październik 2003, s. 5.
28
Ten niekorzystny skutek napływu BIZ może być znacznie osłabiony, gdy w ich efekcie następuje
przyciąganie krajowych inwestycji komplementarnych, podnoszących zyski miejscowych inwestorów. Z. B.
Libera, Inwestycje zagraniczne, oszczędności wewnętrzne i polityka gospodarcza, [w:] Z. Sadowski (red.), Kapitał zagraniczny w Polsce, Warszawa 1999, s. 19.
29
A. Karpiński, Udział kapitału zagranicznego w ekspansji eksportowej oraz rozwoju wymiany międzynarodowej, [w:] Z. Sadowski (red.), Kapitał zagraniczny w Polsce, warunki działania, Warszawa 1999, s. 186.
30
Zjawiska przewyższającej eksport importochłonności spółek z udziałem zagranicznym nie można
uznać za towarzyszące napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych do krajów rozwijających się. Na
26
-19-
Wartość eksportu przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym w Polsce w 1996 roku
wyniosła 8,3 mld USD i w latach następnych wzrastała wynosząc odpowiednio: 11,1 mln
USD w 1997, 13,5 mld USD w 1998 i 14,1 mld USD w 1999 , 16,1 mld USD w 2000, 19,3
mld USD w 2001 i 22,3 mld w 2002 roku. Przez cały ten okres import prezentowanych przedsiębiorstw był wyższy od eksportu i wynosił: 15,6 mld USD w 1996, 21,1 mld USD w 1997,
25,1 mld USD w 1998 i 25,6 mld USD w 1999, 28,0 mld USD w 2000, 28,9 mld USD w
2001 i 32,1 mld w 2002 roku. Szacuje się, że udział spółek z kapitałem zagranicznym w tworzeniu ujemnego salda obrotów handlu zagranicznego31 w latach 1994-1999 wyniósł średniorocznie 61,4% (1994 r. - 64,6%; 1996 r. – 58,3%; 1997 r. – 60,6%; 1998 r. – 61,6%; 1999 r. –
62,0%)32, a w latach kolejnych był jeszcze wyższy – 68,5% (2001 – 67,8; 2002 – 69,2%)33.
Wysoką skłonność podmiotów z kapitałem zagranicznym do importu można tłumaczyć brakiem na rynku polskim produktów o odpowiednim poziomie nowoczesności, korzystniejszymi warunkami dostaw zagranicznych, preferencjami dla produktów wytwarzanych przez powiązane kapitałowo przedsiębiorstwa zagraniczne itp. Wyrażany jest pogląd, że
import kreowany przez spółki z kapitałem zagranicznym jest w pewnym sensie nieunikniony
również z tego względu, że inwestorzy zagraniczni, stając się współwłaścicielami prywatyzowanych przedsiębiorstw krajowych, podejmują z reguły określone zobowiązania inwestycyjne, skierowane na rozwój i unowocześnienie produkcji34. Są one realizowane poprzez import dóbr zaopatrzeniowo-inwestycyjnych. W wielu przypadkach inwestorzy zagraniczni,
przenosząc swe doświadczenia produkcyjne, wolą stosować sprawdzone rozwiązania nie tylko w zakresie stosowanych technologii, ale i źródeł zaopatrzenia. Dane charakteryzujące
strukturę importu spółek z udziałem kapitału zagranicznego i ogółu importerów w Polsce
wskazują, iż przyczyną wysokiej importochłonności tych pierwszych nie jest bynajmniej
wyższy udział importu inwestycyjnego.
Wzmożony od 1990 roku strumień bezpośrednich inwestycji zagranicznych wpłynął
na kształtowanie się sytuacji na rynku pracy w Polsce. Powstające podmioty z udziałem tego
kapitału tworzyły nowe miejsca pracy, przyczyniając się w ten sposób do ograniczenia skali
bezrobocia.
Postrzeganie wpływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rynek pracy w Polsce jedynie w kategoriach pozytywnych byłoby z pewnością daleko rozbieżne ze stanem faktycznym. Przewagi konkurencyjne wielu podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego doprowadziły do upadku przedsiębiorstw z kapitałem krajowym, a w konsekwencji do utraty
przykład w Republice Czeskiej wzrost eksportu nad importem obserwowany jest głównie w przedsiębiorstwach
z udziałem zagranicznym. Zob. Z. Lukas, Zdani muze klamat, Ekonom 1999, nr 41, s. 31.
31
Niekorzystny wpływ przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na kształtowanie się bilansu
obrotów bieżących zaobserwowano także w innych krajach Europy Środkowowschodniej. Np. na Węgrzech w
pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych spółki z udziałem kapitału zagranicznego wykazały nadwyżkę importu nad eksportem równą połowie deficytu handlowego tego kraju. J. Hamar, Foreign Direct Investment and
Privatization in Hungary, Acta Oeconomica 1994, No. 16, s.183-212.
32
B. Durka, J. Chojna, Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu zagranicznym,
[w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka, Instytut Koniunktur i Cen Handlu
Zagranicznego, Warszawa 1999, s. 44; B. Durka, Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu
zagranicznym, [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka, Instytut Koniunktur
i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000, s. 45.
33
B. Durka, J. Chojna, Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu zagranicznym,
[w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka, Instytut Koniunktur i Cen Handlu
Zagranicznego, Warszawa 2002, s. 56; B. Durka, J. Chojna, Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w
polskim handlu zagranicznym, [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka,
Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2003, s. 54.
34
E. Mączyńska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – światowe i lokalne czynniki dynamizujące,
[w:] Bilans płatniczy Polski. Wyzwania i zagrożenia, pod red. U. Płowiec i W.M. Orłowskiego, Warszawa 1999,
s. 106. Zob. także B. Durka, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na poprawę konkurencyjności polskiej gospodarki, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce..., s. 162.
-20-
miejsc pracy. Znane są przypadki wykorzystywania siły rynkowej spółek międzynarodowych
do narzucania miejscowym dostawcom niskich cen i mało korzystnych warunków płatności35.
Przykładem może być tu, wzbudzająca wiele kontrowersji, rola dla rynku pracy tworzonej
przez kapitał zagraniczny sieci hipermarketów36. Uznane zostały one początkowo za swoisty
znak czasu, symbol uczestnictwa w łączącej się Europie37. Po krótkim okresie działalności
pojawiły się liczne sygnały świadczące o negatywnym ich wpływie na sytuację głównie lokalnych przedsiębiorstw handlowych, ale także miejscowych producentów. Bardzo dobre
warunki lokalowe, najwyższej klasy infrastruktura techniczna, niskie ceny oferowanych towarów, wyśmienite często lokalizacje w centralnych częściach miast, wielkie parkingi itd. – to
przewagi, które doprowadziły do upadku nie tylko liczne małe sklepy, ale i dotychczas nieźle
prosperujące supermarkety. Silna pozycja rynkowa umożliwia narzucanie miejscowym dostawcom nie tylko niskich cen (zbliżonych do poziomu kosztów produkcji), ale i mało korzystnych warunków płatności. Jednocześnie znacząca część sprzedawanych towarów sprowadzana jest od stałych dostawców z zagranicy. W rezultacie niekorzystne oddziaływanie
hipermarketów na rynek pracy wiąże się nie tylko z eliminowaniem miejscowego drobnego
handlu, ale także krajowych producentów38.
Kapitał zagraniczny bez wątpienia odgrywa ważną rolę w prowadzonym procesie
transformacji gospodarki Polski. Wypełnia nie tylko lukę w istniejących potrzebach kapitałowych, ale i przyczynia się do koniecznego podniesienia na wyższy poziom efektywności
gospodarki Polski. Zasilanie gospodarki Polski kapitałem zagranicznym w postaci inwestycji
zagranicznych będzie niewątpliwie jednym z ważnych czynników jej dalszego rozwoju. Stąd
należałoby postulować tworzenie coraz korzystniejszego klimatu inwestycyjnego, zachęcającego inwestorów zagranicznych do lokowania tu wolnych kapitałów. Podejmowanie tego
typu działań staje się niezbędne dla utrzymania stopnia atrakcyjności i tworzenia warunków
dla dalszego, przynajmniej równie intensywnego jak w ostatnich latach minionego stulecia
napływu kapitału z zagranicy. Konieczne staje się przy tym budowanie takiego systemu zachęt, który stymulowałby napływ kapitału zagranicznego do dziedzin mających decydujący
wpływ na rozwój gospodarki – czyli głównie do działów naukochłonnych. Efektem tego byłoby bowiem dynamizowanie rozwoju gospodarki, zwłaszcza tworzenie nowych miejscy
pracy, a w rezultacie zmniejszanie bezrobocia, przyspieszanie niezbędnej modernizacji struktury gospodarki, rozszerzanie zakresu stosowanych nowych technologii oraz nowoczesnych
rozwiązań w sferze zarządzania i organizacji działalności gospodarczej, dynamizacja eksportu
(szczególnie zwiększanie w nim udziału towarów bardziej zawansowanych technologicznie),
a w konsekwencji zaś poprawa międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Polski. Ma to
szczególne znaczenie wobec faktu, iż w dużym stopniu czerpanie korzyści z członkostwa w
Unii Europejskiej zależeć będzie od poziomu konkurencyjności gospodarki kraju.
35
Na przypadki takie zwrócono uwagę także w innych krajach. Przykładem może tu być stan, do jakiego doprowadził czeskich dostawców koncern Volkswagen/Skoda. Jednym ze spektakularnych jego działań w
dziedzinie organizacji dostaw było zaopatrywanie produkcji z prowadzonego przez dostawców sklepu na terenie
zakładu Mlada Boleslavec. Narzucił przy tym ceny i warunki dostaw mniej korzystne niż panowałyby w normalnie działającym środowisku konkurencyjnym. Zob. A. Havas, Foreign direct investment and intraindustry
trade: the case of the automotive industry in Central Europe, [w:] The Technology of Transition. Science and
Technology Policies for Transition Countries, red. D. A. Dyker, Central European University Press, Budapest
1997, s. 222-223.
36
Według stanu na koniec 1998 r. w Polsce działało 1657 sklepów będących własnością zagraniczną, w
tym 166 hipermarketów (pozostałe supermarkety). U. Kłosiewicz, Sieć sklepów według województw, Wiadomości Statystyczne 2000, nr 1, s. 45-53.
37
R. Olesiński, Pochopne uogólnienia. Handel wielki i mały, Gazeta Prawna 23-24.08. 2000, nr 74
(377).
38
R. Boruc, A. Szoszkiewicz, Dyktatura supermarketów, Wprost 1996, nr 12, s. 42-45.
-21-
Rozdział drugi
Metodyka badania
(M. Kola, M. Kujawka, M. Kuzel, M. Piotrowska-Trybull,
K. Studzińska)
Dla realizacji celów postawionych przed badaniem, którego wyniki przedstawione są
w prezentowanym opracowaniu, posłużono się analizą wtórnych i pierwotnych źródeł danych.
Źródłami wtórnymi są przede wszystkim roczniki i materiały publikowane przez Główny
Urząd Statystyczny (GUS) oraz Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bydgoszczy (WUS). W
badaniu wykorzystano również niepublikowane materiały statystyczne przygotowane przez
WUS na zamówienie zespołu badawczego. Do uzyskania danych pierwotnych posłużyła metoda badawcza w postaci ankiety pocztowej.
2.1. Badanie skali i struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Przy przygotowywaniu niniejszej publikacji w dużej mierze posiłkowano się danymi
GUS, jednak w celu szerszego spojrzenia i lepszej orientacji warto zapoznać się nie tylko z
metodyką ewidencjonowania danych przez GUS, ale również i pozostałe instytucje zajmujące
się monitorowaniem napływu kapitału zagranicznego do Polski. Głównym źródłem pozyskiwania informacji o aktualnym stanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, napływających
do Polski są analizy prowadzone przez trzy następujące państwowe instytucje:
1. Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ),
2. Narodowy Bank Polski (NBP),
3. Główny Urząd Statystyczny (GUS).
Porównanie danych dotyczących BIZ w Polsce, publikowanych w rozmaitych raportach i opracowaniach zaskakuje skalą rozbieżności wyników. Przyczyn tych rozbieżności należy szukać głównie w stosowaniu zróżnicowanej metodyki ewidencjonowania BIZ, która
wynika z kolei z odmiennych celów podejmowanych w tym zakresie badań. Należy także
podkreślić, że każda z wyżej wymienionych instytucji nie tylko gromadzi dane na temat BIZ
w innym celu, lecz również inaczej rozumie badany podmiot. Z uwagi na różnorodne definicje oraz bardzo często odmienny zakres danych informacje dotyczące działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego są właściwie nieporównywalne.
-23-
BIZ w województwie kujawsko-pomorskim – rozdział 2
2.1.1. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych
PAIiIZ gromadzi dane w celu promocji Polski na świecie jako kraju lokaty BIZ. Być
może jest to jeden z powodów, że dane dotyczące napływu BIZ do Polski są dalece zawyżone. Dane agencji na temat napływu, choć zawyżone i do tej pory nie posiadające oficjalnego
charakteru, są jednak bardzo cennym źródłem informacji.
Agencja, działająca jako spółka prawa handlowego i powstała po połączeniu Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych i Polskiej Agencji Informacji, dopiero od niedawna posiada zaakceptowaną przez rząd strategię działania1. Do tej pory agencja nie miała żadnych podstaw prawnych dla prowadzonych przez siebie od 1992 roku badań ankietowych,
dotyczących napływu kapitału w postaci BIZ do Polski.
Dla PAIiIZ źródłem danych jest prowadzony przez nią rejestr tzw. projektów inwestycyjnych, który powstaje w oparciu o przeprowadzane badania ankietowe. Należy w tym miejscu podkreślić, że agencję interesują tylko te projekty, których wartość przekracza 1 mln
USD. Dodatkowym źródłem pozyskiwania danych są często publikacje prasowe, informacje
pochodzące od przedstawicielstw dyplomatycznych czy samorządów lokalnych2.
Agencja publikuje3 informacje dwa razy do roku w formie raportów pt. Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce. Analizy są prowadzone z uwzględnieniem różnych zestawień, przykładowo:
− według wielkości zainwestowanego kapitału,
− według kraju pochodzenia,
− według rodzaju działalności (a od 1997 według sekcji EKD),
− według lokalizacji inwestycji zagranicznych4.
2.1.2. Narodowy Bank Polski
NBP gromadzi dane z uwagi na konieczność sporządzenia bilansu płatniczego, a także
bilansów należności i zobowiązań zagranicznych Polski5. Czyni to na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 marca 1999 roku, a zasady metodyczne statystyki opiera o
wytyczne Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Zakładają one m.in., że
gromadzenie danych o BIZ będzie oparte o skonsolidowany system, uwzględniający wszystkie transakcje, w których biorą udział inwestorzy zagraniczni6.
Informacje na temat napływu (i odpływu7) kapitału do Polski są opracowywane na
podstawie corocznych sprawozdań, przesyłanych przez nierezydentów8 do NBP. Obowiązek
przygotowywania i przesyłania takich sprawozdań został nałożony Rozporządzeniem Rady
Ministrów, m.in. na podmioty z kapitałem zagranicznym. Są one zobligowane do przekazy1
D. Walewska, M. Przybylski, 15 lat na wymyślenie strategii, Rzeczpospolita z dn. 31.08.2004, nr 204.
A. Karczmarczyk, Metodyka badań inwestycji zagranicznych w Polsce, [w:] J. Rymarczyk (red.), Regionalizacja i globalizacja w gospodarce światowej, Wydawnictwo AE, Wrocław 2003, s. 355.
3
PAIiIZ jako formę przekazu wykorzystuje również drogę elektroniczną, co niewątpliwie wpływa bardzo korzystnie na skuteczność rozpowszechniania informacji.
4
A. Karczmarczyk, Metodyka…, op. cit. s. 356.
5
Zobacz szerzej: W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, TNOiK,
Toruń 2004, s. 174-177.
6
W. Karaszewski, Bezpośrednie…, op. cit., s. 174.
7
Ewidencja odpływu kapitału w formie polskich BIZ dokonywana przez NBP nie jest tematem, który
porusza się w niniejszej publikacji. Szerzej na ten temat: W. Karaszewski, M. Kuzel, K. Studzińska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – zagadnienia metodyczne (tekst w przygotowaniu do druku).
8
Przez nierezydentów rozumie się m.in. zagraniczne osoby fizyczne bądź prawne i inne podmioty z
siedzibą za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu.
2
-24-
wania wypełnionych sprawozdań właściwym z punktu widzenia siedziby inwestora oddziałom okręgowym NBP. Zgodnie z dyrektywami OECD sprawozdawczością objęte są wszystkie przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania posiadające siedzibę w kraju, w których
na początek bądź koniec okresu sprawozdawczego nierezydent posiada 10% udziału w kapitale podstawowym.
Sposób, zakres i terminy przekazywania niezbędnych danych do NBP przez podmioty
uczestniczące w obrocie dewizowym (w tym przez nierezydentów) szczegółowo opisuje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 roku, które powstało w oparciu o artykuł
30 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku Prawo dewizowe9. Wszystkie dane przekazywane
NBP muszą być zgodne z danymi, które wynikają z ksiąg rachunkowych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego, zawsze na dzień 31 grudnia danego roku sprawozdawczego.
Do niedawna ewidencja napływu w postaci BIZ, prowadzona przez tę instytucję obejmowała obok podziałów według kraju siedziby zagranicznego inwestora i sektorów działalności również podział według województw. Przez województwo, na terenie którego odnotowywano obecność inwestora zagranicznego rozumiano – niezależnie od miejsca prowadzenia
przez niego działalności gospodarczej – lokalizację siedziby zarządu spółki z kapitałem zagranicznym. Z uwagi na fakt, iż z roku na rok obserwowano znaczący wzrost liczby spółek z
udziałem kapitału zagranicznego, które lokowały swoją siedzibę na terenie województwa mazowieckiego zaś właściwą działalność w innym województwie, NBP doszedł do wniosku, że
publikowanie zestawień według województw przestało być zasadne.
Zbiorcze dane na temat strumieni oraz stanów należności i zobowiązań z tytułu BIZ
NBP przekazuje organizacjom międzynarodowym, których Polska jest członkiem. Informacje
te są następnie publikowane w wydawnictwach tych organizacji. Zdaniem wielu specjalistów
materiał empiryczny zgromadzony przez NBP najpełniej odzwierciedla napływ kapitału w
postaci BIZ, a oparcie o wytyczne OECD umożliwia porównanie danych z różnych krajów10.
2.1.3. Główny Urząd Statystyczny
GUS badając podmioty z udziałem kapitału zagranicznego opiera się na krajowym rejestrze urzędowym gospodarki narodowej zwanym rejestrem REGON. Prowadząc rejestr
REGON, GUS aktualizuje na bieżąco wszelkie informacje dotyczące podmiotów, które posiadają obowiązek dokonywania wpisów do rejestru.
Jako naczelny organ statystyki, GUS od 1993 roku publikuje dane o działalności spółek z udziałem kapitału zagranicznego w oparciu o art. 31 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 roku
o statystyce publicznej oraz w oparciu o Rozporządzenie Rady Ministrów z 1998 roku. Badanie, które GUS prowadzi na całej zbiorowości podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego
(bez banków i instytucji ubezpieczeniowych11) ma na celu głównie obserwację:
− liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego i ich lokalizację,
− wielkości i struktury posiadanego kapitału (w tym także tych spółek, w których kapitał
przekraczał 1 mln USD),
− struktury spółek według kraju pochodzenia kapitału zagranicznego,
− charakteru i rodzaju prowadzonej działalności według PKD,
− liczby zatrudnionych w spółkach pracowników,
9
Dz.U. Nr.141 z dn. 5.09.2002, poz. 1178.
W. Karaszewski, Bezpośrednie…, op. cit., s. 178.
11
Dane dotyczące napływu kapitału zagranicznego do banków i instytucji ubezpieczeniowych prezentowane są przez GUS w odrębnych publikacjach: Bilansowe wyniki finansowe banków i Instytucje ubezpieczeniowe.
10
-25-
− wybranych kategorii finansowych i wskaźników ekonomicznych osiąganych przez
spółki.
Dane służące do scharakteryzowania działalności spółek z udziałem kapitału zagranicznego GUS czerpie z rocznych obowiązkowych sprawozdań (formularze KZ, F-02 i SP)
oraz, w przypadku spółek o liczbie pracujących 10 i więcej, ze sprawozdań finansowych takich jak bilans i rachunek zysków i strat. Dane dotyczące wyników finansowych GUS prezentuje w oparciu o znowelizowaną ustawę o rachunkowości z dnia 24 września 1994 roku12.
Efekty badania spółek z udziałem kapitału zagranicznego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego WUS publikuje od 1998 roku, co jest związane z nowym podziałem
terytorialnym kraju. Są one prezentowane w opracowaniu zbiorczym pt. Spółki z kapitałem
zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim.
Dużych trudności przysparza jednak ustalenie aktualnego zbioru danych dotyczącego
spółek z kapitałem zagranicznym, a głównym powodem ich występowania jest ciągła zmienność liczby tych spółek. Warto w tym miejscu również podkreślić, że GUS prowadzi analizę
danych o spółkach z kapitałem zagranicznym w oparciu o tzw. metodę przedsiębiorstw. Określa ona lokalizację przedsiębiorstwa według głównej siedziby, a nie faktycznego miejsca
prowadzenia działalności, co może nieco fałszować obraz rzeczywisty.
W GUS-owskiej bazie REGON na koniec 2003 roku na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znajdowało się 1112 spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Spośród
wymienionych 1112 spółek:
− jedynie 420 złożyło do WUS sprawozdanie,
− 139 oświadczyło, że nie posiada kapitału zagranicznego,
− 252 zawiesiło działalność, upadło, zostało zlikwidowanych bądź jest w likwidacji,
− 7 jest w trakcie organizacji, tzn. rozpoczęło działalność, ale jeszcze nie uzyskuje
przychodów ze sprzedaży,
− 8 poinformowało, że nie rozpoczęło jeszcze działalności,
− 121 nie udało się WUS-owi zlokalizować,
− w przypadku 178 spółek nie udało się uzyskać sprawozdania13.
W związku z powyższym należy wyraźnie podkreślić, iż zbiór danych o podmiotach z
kapitałem zagranicznym, zawarty w rejestrze REGON jest nie do końca aktualny. Być może z
tego powodu spływające do GUS sprawozdania są niekompletne. Prezentowane dalej analizy
dotyczą zatem jedynie 420 spółek, które na koniec 2003 roku posiadały kapitał zagraniczny,
co wynika ze złożonych przez nie sprawozdań, oraz które miały swą siedzibę na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Spośród 420 spółek z kapitałem zagranicznym w 2003
roku 24 prowadziło działalność w formie spółki akcyjnej, a 396 działało w formie spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością. Na terenie kraju obserwuje się podobną proporcję – najwięcej spółek powstaje bowiem w postaci spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.
2.1.4. Statystyka przekształceń własnościowych w Polsce
Statystykę przekształceń własnościowych prowadzą na szczeblu centralnym dwie instytucje: GUS oraz Ministerstwo Skarbu Państwa – MSP (poprzednio Ministerstwo Przekształceń Własnościowych – MPW). Dane liczbowe zawarte w publikacjach GUS oraz MSP
12
Jednolity tekst znowelizowanej ustawy, obowiązującej od dn. 1.01.2002r. opublikowano w Dz.U. z
2002 r. nr 76, poz. 694.
13
Opracowanie własne na podstawie danych WUS w Bydgoszczy.
-26-
różnią się od siebie. Do 1996 roku MPW podawało dane dotyczące tych sprywatyzowanych
przedsiębiorstw, dla których organami założycielskimi byli wojewodowie oraz tych, wobec
których nadzór właścicielski sprawowało MPW. GUS swoimi danymi obejmuje wszystkie
prywatyzowane przedsiębiorstwa państwowe i wszystkie jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (jsSP). Obie instytucje w różny sposób pozyskują dane źródłowe: ministerstwo na podstawie przeprowadzonych lub akceptowanych transakcji prywatyzacyjnych, a GUS poprzez
sprawozdawczość statystyczną od przedsiębiorstw i ich organów założycielskich.
Dla potrzeb niniejszego opracowania dane zostały zaczerpnięte zarówno z publikacji
Ministerstwa Skarbu Państwa, jak i GUS. Ministerstwo Skarbu Państwa raz w roku wydaje
publikację: Raport o przekształceniach własnościowych oraz kwartalnie Dynamika przekształceń własnościowych. Statystyka przekształceń własnościowych w Polsce zamieszczana
jest w publikacjach GUS pt. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, które ukazują się na
koniec czerwca i na koniec grudnia każdego roku.
-27-
2.2. Badanie uwarunkowań i skutków bezpośrednich inwestycji
zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim
(Maria Kola, Monika Kujawka, Marcin Kuzel)
Badaniem objęto dwie grupy podmiotów. Pierwszą z nich stanowiły przedsiębiorstwa
z udziałem kapitału zagranicznego zlokalizowane na terenie województwa kujawskopomorskiego. Drugą grupę stanowiły terenowe jednostki samorządowe tegoż województwa
(gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie, gminy wiejskie i powiaty). Zamiarem zespołu badawczego było bowiem nie tylko poznanie opinii przedsiębiorców na temat klimatu inwestycyjnego panującego w regionie i opinii władz samorządowych dotyczących znaczenia kapitału zagranicznego dla gospodarki województwa, ale również skonfrontowanie tych poglądów i
stwierdzenie, czy ewentualne działania podejmowane przez samorządy w celu pozyskania
BIZ są takimi działaniami, których oczekują inwestorzy.
Projekt badawczy realizowany był od listopada 2003 do końca grudnia 2004 w następujących etapach:
1. konceptualizacja badania,
2. identyfikacja przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego zlokalizowanych
na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, pozyskanie i weryfikacja danych
teleadresowych przedsiębiorstw,
3. identyfikacja bazy danych władz samorządowych regionu kujawsko-pomorskiego,
4. opracowanie dwóch odrębnych kwestionariuszy ankietowych – jeden do przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym, drugi do samorządów,
5. weryfikacja kwestionariuszy przeprowadzona przez członków zespołu badawczego w siedzibach wybranych przedsiębiorstw oraz w siedzibach wybranych władz
samorządowych,
6. wysyłka kwestionariuszy badawczych – zbieranie danych od przedsiębiorstw z
udziałem kapitału zagranicznego i władz samorządowych województwa,
7. sprawdzenie i analiza uzyskanych danych,
8. wstępne opracowanie wyników badania i ich prezentacja na konferencji p.n. „Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim” zorganizowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w dniu 26 listopada 2004,
9. opracowanie zbiorczych wyników badania, ich interpretacja, ocena i prezentacja w
niniejszej publikacji.
Narzędziami pomiarowymi były kwestionariusze ankietowe. Zawierały one pytania
zarówno otwarte, jak i zamknięte. Przy czym, w przypadku większości pytań zamkniętych
istniała możliwość dopisania do umieszczonych wariantów odpowiedzi własnych, czyli opcji
nieprzewidzianych przez autorów kwestionariuszy badawczych. Respondenci zaznaczali wybrane przez siebie warianty odpowiedzi znakiem „x” lub nadawali poszczególnym wariantom
ważność przez przypisanie im ocen z podanych przedziałów wartości. Uzyskane za pomocą
kwestionariuszy ankietowych informacje opracowano przyjmując za podstawę liczbę odpowiedzi udzielonych na dane pytanie. Brak odpowiedzi traktowano tak, jakby pytanie nie dotyczyło danego respondenta.
W badaniu wykorzystano następujące mierniki statystyczne:
- wskaźniki struktury i natężenia (proporcje, odsetki, stosunki, stopy, tempo wzrostu),
- średnią arytmetyczną,
-28-
-
wskaźnik ważności (dla wskazania miejsca danego czynnika, motywu itp. w hierarchii
ważności).
Wskaźnik ważności obliczany był według poniższej formuły14:
k
W=
∑n w
i =1
i
i
k⋅N
gdzie: W – wskaźnik ważności; i – indeks oceny; ni – liczba wskazań danego czynnika na i-tym miejscu; k – maksymalna ocena w skali od 1 do k (wskazanie kolejności czynników oznaczało przypisanie im ocen w
odwrotnej kolejności); N – liczba respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na pytanie; wi – ocena odpowiadająca miejscu czynnika i.
Tabela 2.1.
Wyniki weryfikacji bazy teleadresowej zawierającej dane przedsiębiorstw z udziałem kapitału
zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego
Wyszczególnienie
Upadłość:
Likwidacja:
Podmiot nieaktywny (w tym):
- nie podjął działalności:
- działalność zawieszona:
- działalność zakończona:
- działalność przeniesiona za granicę:
Adresat nieznany:
Adresat nie istnieje:
Adresat wyprowadził się
(nie udało się odnaleźć przedsiębiorstwa):
Brak kapitału zagranicznego
(wykup udziałów – przejęcie przez kapitał polski):
Liczba
przedsiębiorstw
31
85
251
2
112
136
1
95
80
93
6
Razem przedsiębiorstwa zidentyfikowane
jako nieaktywne w wyniku weryfikacji:
641
Liczebność aktywnych przedsiębiorstw z udziałem kapitału
zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim
659
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania przedsiębiorstw oraz danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy.
Pierwszą badaną grupą podmiotów były przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim. Badanie przeprowadzono metodą ankiety
pocztowej skierowanej do wszystkich przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym zarejestrowanych na terenie województwa. Punktem wyjścia dla określenia liczebność populacji i zebrania danych teleadresowych była ewidencja prowadzona przez Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bydgoszczy na potrzeby krajowego rejestru urzędowego gospodarki narodowej
14
Zastosowany wskaźnik ważności odpowiada rozwiązaniu zaproponowanemu przez profesorów: Włodzimierza Karaszewskiego i Stanisława Sudoła. Por. W. Karaszewski, S. Sudoł, Empirical Research on the Process of Transformation of Polish Companies in the Period of 1990-1995, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika, Toruń 1997, s. 17-18.
-29-
REGON15. Baza zawierała początkowo dane 1294 przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego i została poszerzona o kolejne 6 spółek w czasie prowadzenia badania. Dysponowano zatem danymi 1300 przedsiębiorstw, które poddano weryfikacji pod kątem aktualności. W
wyniku analiz z wykorzystaniem informacji i komentarzy WUS oraz weryfikacji w postępowaniu badawczym, 641 z 1300 przedsiębiorstw zidentyfikowano jako podmioty nieaktywne,
w tym: 31 w wyniku upadłości, 85 w następstwie likwidacji, 251 nieaktywnych w wyniku nie
podjęcia działalności, jej zawieszenia, zakończenia lub przeniesienia za granicę, 268 nieznanych, nie istniejących bądź nie działających pod wskazanym adresem oraz 6 działających, ale
deklarujących brak kapitału zagranicznego. Dokładne wyniki postępowania weryfikacyjnego
prezentuje tabela 2.1.
W wyniku weryfikacji danych teleadresowych, liczba aktywnych podmiotów, którą
uznano za najlepiej odzwierciedlającą stan ilościowy przedsiębiorstw z udziałem kapitału
zagranicznego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego i tym samym przyjęto za bazę
do odniesienia wyników badania wyniosła 659. Najwięcej, bo 411 przedsiębiorstw było zlokalizowanych w powiatach grodzkich województwa, z czego 218 w Bydgoszczy, 115 w Toruniu, 49 we Włocławku i 29 w Grudziądzu, co ilustruje wykres 2.1.
15
Baza teleadresowa przedsiębiorstw została dostarczona przez Urząd Marszałkowski Województwa
Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu.
-30-
Wykres 2.1.
Natężenie kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału oraz liczba przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym w poszczególnych powiatach województwa kujawskopomorskiego
(wartość kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwach na koniec 2003 roku)
-31-
Narzędziem w badaniu ankietowym był autorski kwestionariusz badawczy, który został przygotowany przez członków zespołu. Kwestionariusz składał się z czterech zasadniczych części odzwierciedlających główne obszary badawcze oraz tzw. metryczki, gdzie poproszono respondentów o podanie podstawowych informacji o przedsiębiorstwie. Zasadnicza
część kwestionariusza składała się z:
− części A autorstwa Leszka Czaplewskiego – atrakcyjność województwa kujawskopomorskiego – warunki inwestowania,
− części B autorstwa Małgorzaty Jaworek – udział kapitału zagranicznego w prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w województwie kujawsko-pomorskim,
− części C autorstwa Marii Kola – działalność inwestycyjno-rozwojowa, aktywność w
pozyskiwaniu środków z funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych,
− części D autorstwa Marcina Kuzel – współpraca z przedsiębiorstwami lokalnymi oraz
inicjowanie dyfuzji wiedzy i umiejętności.
Pierwsza wysyłka kwestionariuszy została poprzedzona testowaniem narzędzia badawczego w trakcie wizyt członków zespołu w wybranych przedsiębiorstwach. Po uwzględnieniu uwag sugerowanych przez przedstawicieli odwiedzanych przedsiębiorstw i wprowadzeniu niezbędnych poprawek kwestionariusze zostały ostatecznie wysłane w styczniu 2004
roku. W związku z uzyskaniem stosunkowo niskiej zwrotności pierwszej wysyłki, kwestionariusze zostały wysłane ponownie w marcu 2004 roku. Jednocześnie rozpoczęto fazę telefonicznego monitowania, a także wizyt w siedzibach przedsiębiorstw w celu uzyskania odpowiedniej liczby odpowiedzi na pytania określone celem badania. W czerwcu 2004 roku przesłano ostatnie kwestionariusze, które trafiły do grupy przedsiębiorstw zaproszonych do udziału w projekcie w trakcie rozmów telefonicznych. Podjęte działania przyniosły efekt w postaci
70 wypełnionych kwestionariuszy badawczych, co stanowiło 10,62% zwrotności.
Tabela 2.2.
Charakterystyka respondentów badania ankietowego na tle ogólnej liczby przedsiębiorstw z
udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w podziale na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie oraz powiaty grodzkie i pozostałe
Wyszczególnienie
Gminy miejskie:
Gminy miejsko-wiejskie:
Gminy wiejskie:
Razem:
Powiaty grodzkie:
Pozostałe powiaty:
Razem:
Stosunek liczby przedsiębiorstw
w gminach/powiatach do ogólnej liczby
przedsiębiorstw w województwie (w %)
Stosunek liczby badanych przedsiębiorstw
w gminach/powiatach do ogólnej liczby
respondentów (w %)
72,1
15,0
12,9
100,0
62,4
37,6
100,0
81,4
11,4
7,2
100,0
70,0
30,0
100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania przedsiębiorstw.
Najwięcej odpowiedzi uzyskano od przedsiębiorstw zlokalizowanych w dużych
ośrodkach miejskich, a w szczególności powiatach grodzkich województwa kujawskopomorskiego skąd pochodziło aż 70% wszystkich wypełnionych kwestionariuszy. Były to
przede wszystkim te regiony, gdzie natężenie kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwach z
udziałem tego kapitału jest znaczne na tle województwa. Zwrotów nie uzyskano natomiast od
przedsiębiorstw zlokalizowanych w powiatach: golubsko-dobrzyńskim, grudziądzkim, lipnowskim, mogileńskim, nakielskim, radziejowskim, sępoleńskim, tucholskim, wąbrzeskim i
włocławskim (wykres 2.2.). Odpowiedzi uzyskane od przedsiębiorstw zlokalizowanych w
gminach miejskich stanowiły 81,4% wszystkich odpowiedzi, w gminach miejsko-wiejskich
11,4%, a w gminach wiejskich 7,2%, co w dużej mierze odpowiada strukturze lokalizacji
-32-
przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. Charakterystykę respondentów badania na tle rozmieszczenia przestrzennego przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w powiatach i gminach województwa przedstawia tabela 2.2. i wykres 2.2.
Wykres 2.2
udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w podziale na powiaty
(na tle natężenia kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwach z udziałem
tego kapitału w poszczególnych powiatach na koniec 2003 roku)
-33-
Prawie wszystkie funkcjonujące na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
podmioty z udziałem zagranicznym posiadały osobowość prawną. Blisko 97% przedsiębiorstw stanowiły tu spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przy czym
udział tych ostatnich w ogólnej liczbie podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w województwie wynosił prawie 94%. Na pozostałe jednostki składały się przede wszystkim oddziały przedsiębiorstw zagranicznych i przedstawicielstwa zagraniczne. W postępowaniu badawczym uzyskano natomiast zwrot wypełnionych kwestionariuszy od 5 spółek akcyjnych,
64 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i 1 przedstawicielstwa zagranicznego. Większość, bo 91,4% respondentów stanowiły zatem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, co
odpowiada ogólnej strukturze podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim ze względu na formę prawną.
Wykres 2.3.
udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w podziale na sekcje
PKD
55%
Przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym
Respondenci w badaniu ankietowym
przedsiębiorstw
50%
45%
50,0%
47,6%
40%
35%
30%
25%
27,9%
30,0%
20%
11,0%
15%
10%
5%
2,9%
3,1% 2,9%
2,1%
1,4%
10,0%
3,8% 2,9%
1,7%
2,9%
0%
Rolnictwo,
łowiectwo i
leśnictwo
Przetwórstwo Budownictwo
przemysłowe
Handel i
naprawy
Hotele i
restauracje
Obsługa
Transport,
gospodarka nieruchomości
magazynowa i i firm; nauka
łączność
Pozostałe
Objaśnienia i uwagi: wykres przedstawia wyrażony w procentach stosunek liczbowy przedsiębiorstw/respondentów zaliczonych do danej sekcji PKD do odpowiednio:
- ogólnej liczby przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawskopomorskim,
- ogólnej liczby respondentów w badaniu ankietowym przedsiębiorstw.
Połowę respondentów w badaniu ankietowym stanowiły przedsiębiorstwa reprezentujące sektor przemysłowy gospodarki (przetwórstwo przemysłowe). Drugą najliczniejszą grupą uczestników badania były podmioty prowadzące działalność usługową związaną z handlem i naprawami. Stosunkowo liczną grupę respondentów stanowiły także przedsiębiorstwa
sklasyfikowane w ramach sekcji obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Działalność pozostałych 10% respondentów koncentrowała się przede wszystkim na transporcie, gospodarce magazynowej i łączności, budownictwie oraz hotelarstwie i działalności gastronomicznej. Nie odnotowano natomiast odpowiedzi
od przedsiębiorstw działających w obszarze rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa. Stanowiły one
jednak znikomą część przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie.
-34-
Charakterystyka respondentów badania przedsiębiorstw w podziale na sekcje Polskiej
Klasyfikacji Działalności (PKD) została zaprezentowana na wykresie 2.3.
Wśród respondentów badania ankietowego największą grupę stanowiły mikroprzedsiębiorstwa – ich udział w ogólnej liczbie uczestników badania wynosił 37,5%. Udział przedsiębiorstw małych wynosił 20,8%, średnich – 27,1%, a dużych – 14,6%16.
Większość mikroprzedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw małych prowadziła działalność
usługową. Udział przedsiębiorstw, których działalność koncentrowała się na usługach wynosił w tych dwóch grupach respondentów odpowiednio 66,7% oraz 63,7%. W ramach sekcji
przetwórstwo przemysłowe działało natomiast odpowiednio 22,2% oraz 23,7% podmiotów.
Wśród przedsiębiorstw średnich i dużych dominowały te, których działalność związana była z przetwórstwem przemysłowym. Udział przedsiębiorstw średnich sklasyfikowanych
w ramach tej sekcji w ogólnej liczbie średniej wielkości uczestników badania wyniósł 78,6%,
a dużych – w ogólnej liczbie największych respondentów – 71,4%. Działalność usługową w
tych dwóch grupach badanych przedsiębiorstw prowadziło odpowiednio 21,4% i 28,6% podmiotów.
Udział mikroprzedsiębiorstw, przedsiębiorstw małych, średnich i dużych w ogólnej
liczbie respondentów badania przedsiębiorstw zaprezentowany został na wykresie 2.4., natomiast wykres 2.5. prezentuje charakterystykę tych grup przedsiębiorstw w podziale na rodzaj
prowadzonej działalności gospodarczej.
Wykres 2.4.
udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim według liczby zatrudnionych
60%
50%
Przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym
w województwie kujawsko - pomorskim
40%
Respondenci w badaniu ankietowym
przedsiębiorstw
30%
20%
10%
0%
mikro
małe
średnie
duże
Objaśnienia i uwagi: wykres przedstawia wyrażony w procentach stosunek liczbowy przedsiębiorstw/respondentów zaliczonych do mikroprzedsiębiorstw, przedsiębiorstw małych, średnich i dużych do odpowiednio:
- ogólnej liczby przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawskopomorskim,
- ogólnej liczby respondentów w badaniu ankietowym przedsiębiorstw.
16
Mikroprzedsiębiorstwa – przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób, przedsiębiorstwa małe – przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 osób, przedsiębiorstwa średnie – przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do
249 osób, przedsiębiorstwa duże – przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 249 osób.
-35-
Wykres 2.5.
udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim według liczby rodzaju prowadzonej działalności w zależności od liczby zatrudnionych
100%
80%
60%
40%
20%
duże
średnie
małe
mikro
0%
przedsiębiorstwa
ogółem
respondenci
przedsiębiorstwa
ogółem
usługi
respondenci
przedsiębiorstwa
ogółem
przetw órstw o przemysłow e
respondenci
przedsiębiorstwa
ogółem
respondenci
pozostałe
Objaśnienia i uwagi: w pozycji „usługi” ujęte zostały następujące sekcje PKD: budownictwo, handel i
naprawy, hotele i restauracje, transport, gospodarka magazynowa i łączność, obsługa nieruchomości i firm; nauka.
Drugą badaną grupą podmiotów były wszystkie terenowe jednostki samorządowe województwa kujawsko-pomorskiego tzn. gminy wiejskie, gminy miejsko-wiejskie, gminy miejskie oraz powiaty. Dane służące realizacji celów badawczych zebrane zostały, podobnie jak w
przypadku badania skierowanego do przedsiębiorstw, przy zastosowaniu metody ankiety
pocztowej.
W celu zidentyfikowania wszystkich jednostek samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego posłużono się bazą teleadresową uzyskaną z Urzędu Marszałkowskiego w
Toruniu. Baza zawierała dane 163 jednostek samorządu terytorialnego, w tym: 92 gmin wiejskich, 35 gmin miejsko-wiejskich, 17 gmin miejskich oraz 19 starostw powiatowych.
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankietowy autorstwa Leszka Czaplewskiego. Kwestionariusze badawcze wraz z listem przewodnim wysłano do wszystkich terenowych jednostek samorządowych w lutym 2004 roku.
Liczba odpowiedzi w postaci prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy badawczych
była zadowalająca. Na 163 wysłanych kwestionariuszy otrzymano 71 zwrotów, co oznacza,
że uzyskano dane od 43,56% respondentów w ramach tej części badania. Spośród wszystkich
zwrotów 36 pochodziło z gmin wiejskich (50,7%), 15 z gmin miejsko-wiejskich (21,1%), 14
z gmin miejskich (19,7%), 6 z powiatów (8,5%).
Strukturę zwrotności kwestionariusza ankietowego przedstawia wykres 2.6.
-36-
Wykres 2.6.
Struktura zwrotności ankiety pocztowej skierowanej do jednostek samorządowych
samorządy, które
wzięły udział
w badaniu
43,6%
gminy wiejskie
50,7%
gminy miejskowiejskie
21,1%
gminy miejskie
19,7%
samorządy, które
nie wzięły udziału
w badaniu
56,4%
powiaty
8,5%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania jednostek samorządowych województwa
kujawsko-pomorskiego.
Odpowiedzi uzyskane od poszczególnych jednostek samorządowych w dużym stopniu
odzwierciedlają strukturę podziału terytorialnego województwa kujawsko-pomorskiego (tabela 2.3.).
Tabela 2.3.
Charakterystyka respondentów badania ankietowego na tle wszystkich jednostek samorządu
terytorialnego w województwie kujawsko-pomorskim
Wyszczególnienie
Gminy miejskie:
Gminy wiejskie:
Powiaty:
Razem:
Stosunek liczby poszczególnych jednostek
samorządowych do ogólnej liczby jednostek
samorządowych województwa (w %)
Stosunek liczby badanych jednostek
samorządowych do ogólnej liczby
respondentów (w %)
10,4
21,5
56,4
11,7
19,7
21,1
50,7
8,5
100,0
100,0
Uzyskane odpowiedzi kształtowały się na różnym poziomie w zależności od rodzaju
badanych podmiotów (tabela 2.4.). Największą zwrotność uzyskano w grupie gmin miejskich
(82,4%), a najmniejszą w przypadku powiatów (31,6%).
-37-
Tabela 2.4.
Zwrotność kwestionariuszy badawczych w zależności od grup respondentów
Wyszczególnienie
Gminy wiejskie:
Gminy miejskie:
Powiaty:
Liczba odpowiedzi
Zwrotność w poszczególnych
grupach respondentów (w %)
36
15
14
6
39,1
42,7
82,4
31,6
Odpowiedzi otrzymane z poszczególnych gmin województwa kujawsko-pomorskiego
korespondują z lokalizacją przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w tych gminach17. Oznacza to, iż najliczniej na badanie ankietowe odpowiedziały gminy miejskie, w
których zlokalizowanych jest najwięcej przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego.
Najmniejszy procent odpowiedzi dotyczył gmin wiejskich, w których występowała najmniejsza koncentracja omawianej grupy przedsiębiorstw. Prawidłowość ta nie do końca odpowiada
strukturze odpowiedzi uzyskanych ze starostw powiatowych. Nie otrzymano bowiem informacji od 2 z 6 powiatów, które znajdują się w czołówce pod względem liczby przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym zlokalizowanych na ich terenie18.
Wyniki badania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego oraz terenowych
jednostek samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego mają wysoką wartość poznawczą i informacyjną. Zwrotność ankiety na poziomie 10,62% w części dotyczącej przedsiębiorstw oraz 43,56% w części poświęconej jednostkom samorządu terytorialnego należy
uznać za satysfakcjonujące. Co więcej, jak wynika z zaprezentowanej charakterystyki respondentów obu części badania, struktura odpowiedzi – w wielu prezentowanych ujęciach – w
dużym stopniu odpowiada strukturze wszystkich podmiotów województwa kujawskopomorskiego, które zostały objęte badaniem. Uzyskana zwrotność kwestionariuszy badawczych oraz wynikająca ze struktury odpowiedzi reprezentatywność wyników uprawniają do
ich uogólniania na całą badaną populację.
Interpretacja zgromadzonych informacji wymaga jednak ostrożności w formułowaniu
wniosków końcowych. Dotyczy to przede wszystkim pierwszej części badania ankietowego,
w której przedsiębiorstwa często ograniczały odpowiedzi do wybranych zagadnień, co objawiało się pomijaniem niektórych pytań czy grup pytań lub wypełnianiu tylko wybranych
fragmentów kwestionariusza. Takie zachowanie wynikało po części z konieczności pomijania
pytań poruszających zagadnienia nie dotyczące danego respondenta, ale także z potrzeby utajniania pewnych informacji, które zostały uznane za szczególnie ważne z punktu widzenia
przedsiębiorstwa. Poznanie motywów, jakimi kierowali się respondenci nie zawsze było możliwe. Dlatego przyjęto zasadę, iż brak odpowiedzi oznacza, iż pytanie, grupa pytań lub część
kwestionariusza nie dotyczyły danego respondenta. Przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym udzielały zazwyczaj pełnych odpowiedzi w części A kwestionariusza, która poświęcona
była ocenie atrakcyjności i warunków inwestowania w województwie kujawsko-pomorskim.
17
Stosunek liczby przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gminach do ogólnej liczby
przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim zaprezentowany został w tabeli 2.2.
18
Liczbę przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w powiatach województwa kujawskopomorskiego prezentuje wykres 2.1.
-38-
Pozostawały przy tym bardziej powściągliwe w udzielaniu informacji wymaganych w pozostałych częściach, co niewątpliwie wpłynęło na zubożenie zebranych wyników, ale nie pozbawiło ich wartości informacyjnej.
Wyniki uzyskane w postępowaniu badawczym pozwalają zrealizować cele przeprowadzonego projektu, a w szczególności zdiagnozować czynniki napływu inwestycji zagranicznych do województwa kujawsko-pomorskiego oraz warunki funkcjonowania przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym na jego terenie, a także ocenić instrumenty promocji i pozyskiwania kapitału zagranicznego przez jednostki samorządowe i sformułować rekomendacje
dla prowadzenia bardziej efektywnych działań i lepszego wykorzystania zasobów regionu dla
podnoszenia jego konkurencyjności. Wyniki i wnioski badania ankietowego zostały przedstawione w dalszej części opracowania.
2.3. Badanie konkurencyjności województwa kujawsko-pomorskiego19
(Marzena Piotrowska-Trybull)
Konkurencyjność regionu jest kategorią względną. Jej określenie jest możliwe tylko
dzięki porównaniu obiektów tego samego typu pod kątem wyspecyfikowanych kryteriów.
W niniejszym opracowaniu dla zbadania konkurencyjności wszystkich polskich województw
wykorzystano wybrane metody taksonomiczne: Hellwiga i bezwzorcową.
Badanie rozpoczęto od wyznaczenia – na podstawie wiedzy empirycznej oraz dostępnego materiału statystycznego – zbioru zmiennych pierwotnych, których liczba wynosiła 41
(tabela 1.5.). Wskaźniki statystyczne wykorzystane w badaniu pochodzą z lat 2001-2002. Cechy – zmienne dobrano mając na uwadze wymogi istotności, normatywności i jednoznaczności, jakie formułuje się pod adresem cech uwzględnianych w tego typu badaniach20.
Tabela 2.5.
Zbiór zmiennych pierwotnych, ich odchylenia standardowe i współczynniki zmienności
Lp.
X1
X2
X3
X4
X5
X6
X7
X8
Zmienna
PKB na 1 mieszkańca (w zł)
Wartość dodana brutto na 1 pracującego (w zł)
Udział pracujących w usługach w ogólnej liczbie pracujących
Wartość skupu produktów rolnych na 1 ha użytków rolnych (w zł)
Wartość produkcji sprzedanej w przemyśle na 1 mieszkańca (w zł)
Pracujący w sektorze prywatnym na 100 osób pracujących w gospodarce narodowej
Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca (w zł)
Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca (w zł)
19
odchylenie
standardowe
4116,29
8829,61
8,7105
449,53
3957,53
3,2087
8208,06
891,4051
współczynnik
zmienności
w%
0,2298
0,2105
0,221843
0,344915
0,240775
0,045074
0,206722
0,352204
Metodyka prezentowana w podrozdziale 1.3. dotyczy badania przeprowadzonego przez Autorkę w
ramach dysertacji doktorskiej pt. „Rola instytucji okołobiznesowych w podnoszeniu konkurencyjności regionu
(na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego)”. Wyniki badania zostaną zaprezentowane w podrozdziale
5.3. niniejszego opracowania.
20
W badaniach tych wykorzystuje się procedury i miary wywodzące się z metod taksonomicznych powszechnie stosowanych w pomiarze poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych. Podstawowymi pojęciami w taksonomii są: obiekt wielowymiarowy – podlegający obserwacji, określony przez
wartości zbioru zmiennych lub zmienną opisywaną przez jej realizacje w poszczególnych obiektach oraz cecha
diagnostyczna określająca właściwość obiektu, istotna ze względu na kryterium klasyfikacyjne. W. Pluta, Wielowymiarowa analiza porównawcza w badaniach ekonomicznych, PWE, Warszawa 1997, s. 8; J. Narkiewicz,
Regionalne zróżnicowanie poziomu życia ludności, „Wiadomości Statystyczne”, 1996, nr 12, s. 76; G. Gorzelak,
Przestrzenne zróżnicowanie poziomu życia ludności, [w:] A. Kukliński (red.), Problemy gospodarki przestrzennej, s. 227.
-39-
X9
X10
X11
X12
X13
X14
X15
X16
X17
X18
X19
X20
X21
X22
X23
X24
X25
X26
X27
X28
X29
X30
X31
X32
X33
X34
X35
X36
X37
X38
X39
X40
X41
Emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza na 1 km 2 powierzchni (w tonach)
Odsetek ścieków przemysłowych oczyszczonych w % ścieków wymagających oczyszczania
Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ludności ogółem
Odsetek odpadów unieszkodliwionych w całości odpadów wytworzonych w ciągu roku (w %)
Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska na 1 mieszkańca (w zł)
Liczba kwater agroturystycznych na 100 tys. Mieszkańców
Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona na 1 mieszkańca (w m2)
Ludność miejska w liczbie ludności ogółem (w %)
Osoby zatrudnione na 100 osób w wieku powyżej 15 lat
Stopa bezrobocia (w %)
Liczba ludności korzystającej z pomocy społecznej na 10 tys. mieszkańców
Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców
Uczniowie w wieku 16-18 w % ludności danej grupy
Liczba osób z wykształceniem wyższym na 100 osób w wieku powyżej 13 lat
Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców
Powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m2)
Linie kolejowe eksploatowane na 100 km2 powierzchni ogólnej (w km)
Drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2 powierzchni ogólnej (w km)
Telefoniczne łącza główne na 1000 ludności
Liczba placówek bankowych na 100 tys. Mieszkańców
Liczba ośrodków innowacji i przedsiębiorczości na 100 tys. mieszkańców
Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 10 tys. mieszkańców
Liczba imprez targowo – wystawienniczych na 100 tys. mieszkańców
Pracujący w pośrednictwie finansowym na 100 pracujących w gospodarce
Zakłady osób fizycznych na 10 tys. mieszkańców
Liczba spółek z kapitałem zagranicznym na 10 tys. mieszkańców
Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle na 1 pracującego w przemyśle (w zł)
Liczba przyznanych patentów na 1000 zatrudnionych w działalności B+R
Nakłady na działalność B+R na 1 mieszkańca (w zł)
Zatrudnieni w działalności B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo
Przeciętny, miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym (w zł)
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce (w zł)
Dochody własne gmin na 1 mieszkańca (w zł)
11,75408
7,045498
9,4590
17,28323
44,23719
1,677985
2116,029
10,4265
2,450544
3,430233
127,2831
3,8422
2,3938
1,409433
82,74282
0,92536
3,501565
30,71585
40,67732
1,834887
0,349969
2,168378
0,591732
0,600032
105,21
7,997656
1808,139
4,239104
89,68926
2,418875
63,31429
221,1061
112,9891
1,60192
0,076234
0,166276
0,794654
0,341435
0,666032
0,63698
0,174484
0,056742
0,155302
0,17972
0,180279
0,026437
0,149344
0,187673
0,044236
0,488448
0,366401
0,133815
0,164764
0,461244
0,134285
0,995553
0,287268
0,151725
0,748319
0,393523
0,381043
1,033138
0,687425
0,097761
0,1131112
0,185095
Źródło: opracowanie własne.
Kolejnym krokiem było zastąpienie zmiennych silnie skorelowanych przez mniejszą
liczbę cech-reprezentantek i tym samym spełnienie postulatu rozłączności21. Osiągnięto to
wykorzystując metodę Hellwiga do analizy macierzy współczynników korelacji22. Przy założonej wartości krytycznej współczynnika korelacji na poziomie 0,7 z początkowej liczby 41
cech do zbioru zmiennych diagnostycznych zaliczono 15 (X1, X4,X11, X14, X18, X19, X27,
X28, X29, X30, X31, X33, X35, X36, X41), które następnie poddano dalszym procedurom.
Wśród zmiennych diagnostycznych wyodrębniono pięć cech centralnych, które niosą
informacje reprezentowane także przez inne zmienne, tzw. cechy satelitarne oraz 10 cech izolowanych23 (tabela 2.6.).
21
J. Narkiewicz, Regionalne…, op. cit., s. 76.
Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na
poziom rozwoju i strukturę kwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny”, 1968, nr 4, s. 307-328; D. Witkowska, Sztuczne sieci neuronowe i metody statystyczne. Wybrane zagadnienia finansowe, Warszawa 2002, s. 73-74.
23
M. Stec, M. Wierzbińska, Badanie konkurencyjności województw Małopolski Wschodniej, [w:]
R. Roszkiewicz (red.), Konkurencyjność miast i regionów Polski południowo-zachodniej, „Prace Naukowe”, nr
821, Wrocław 1999, s. 92.
22
-40-
Tabela 2.6.
Cechy centralne, satelitarne oraz izolowane
cechy diagnostyczne
cechy izolocechy centralne
wane
cechy satelitarne
cech centralnych
X2, X5, X7, X8, X22, X23,
X32, X34, X37, X38, X40
X15, X20
X9, X25, X26
X12
X3, X13, X16
X1
X19
X28
X33
X41
X4, X11, X14, X18, X27, X29,
X30, X31, X35, X36
Jednak nawet przy tak silnie ograniczonym zbiorze analizowanych zmiennych niemożliwa jest bezpośrednia ocena poziomu konkurencyjności i określenie na tej podstawie
pozycji poszczególnych województw. Jedną z grup metod rozwiązujących ten problem są
metody wyznaczania syntetycznych mierników rozwoju24. Mierniki te porządkują obiekty
opisane przez wielowymiarowe wektory cech, przypisując każdemu z nich pewną liczbę rzeczywistą. Na tej podstawie można następnie pogrupować badane jednostki w klasy o zbliżonym poziomie konkurencyjności. Konstrukcja miernika uwzględnia wszystkie zmienne diagnostyczne, ale w zależności od przyjętej metody ich wpływ na jego wartość może być zróżnicowany. Dotyczy to także ekonomicznej interpretacji uzyskanych wyników. W opracowaniu zostaną zaprezentowane dwie różne metody obliczania syntetycznego miernika rozwoju.
Pierwszą z nich jest metoda Hellwiga, uznawana za klasyczną metodę wyznaczania
miernika syntetycznego25. Jest ona zaliczana do tzw. metod wzorcowych, a więc takich, w
których poziom rozwoju obiektu jest ustalany przez odniesienie go do pewnego wzorca.
Czynność poprzedzająca polega na standaryzacji zmiennych. Wartość k-tej zmiennej dla
i-tego obiektu po takim przekształceniu wynosi26:
zik =
xik − xk
sk
gdzie: z ik - znormalizowana wartość k-tej zmiennej dla i-tego obiektu; x ik - wartość k-tej zmiennej dla
i-tego obiektu; x k - średnia arytmetyczna cechy X k ; s k - odchylenie standardowe cechy X k .
Tak wyznaczone dane służą do konstrukcji wzorca. Za wzorzec przyjmuje się abstrakcyjny obiekt, charakteryzujący się maksymalnymi realizacjami wszystkich zmiennych – stymulant oraz minimalnymi destymulant. Wartość miernika jest określona przez uogólnioną
24
Są to tzw. metody taksonomicznej miary rozwoju. Inną grupą metod prezentowaną w literaturze są
metody analizy czynnikowej, zob.: W. Pluta, Wielowymiarowa…, op. cit.; T. Czyż, Zastosowanie metody analizy
czynnikowej do badania ekonomicznej struktury regionalnej Polski, Instytut Geografii PAN, 1971.
25
M. Wypych, Mierzenie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w ujęciu przestrzennym, „Wiadomości Statystyczne”, 1980, nr 11; Z. Hellwig, Zastosowanie…, op. cit., s. 307-328.
26
M. Wypych, Mierzenie…(I), op. cit., s. 23.
-41-
odległość euklidesową punktu reprezentującego dany obiekt od punktu-wzorca wyznaczoną
według wzoru27:
1
⎡K
⎤2
ci 0 = ⎢∑ v k ( z ik − z 0 k ) 2 ⎥
⎣ k =1
⎦
i = 1, 2, ..., n
gdzie: c i 0 - uogólniona odległość euklidesowa i–tego obiektu od wzorca; v k - waga przypisana k- tej
zmiennej ze zbioru zmiennych diagnostycznych; z ik - znormalizowana wartość k-tej zmiennej dla i-tego obiektu; z ok - znormalizowana wartość k-tej zmiennej dla obiektu wzorcowego.
Zmiennym diagnostycznym przyporządkowano wagi. Wyznaczono je arbitralnie dzieląc zmienne na trzy grupy pod względem ich wpływu na poziom konkurencyjności regionu.
Największy wpływ na poziom konkurencyjności przypisano zmiennym grupy I, dalej grupy II
i na końcu III. W pierwszej grupie znalazły się zmienne świadczące o obecnym poziomie
konkurencyjności (PKB i bezrobocie), w drugiej te, które mają największy wpływ na zwiększenie potencjału konkurencyjnego w przyszłości (związane m.in. z inwestycjami), w trzeciej
pozostałe (tabela 2.7.).
Tabela 2.7.
Wagi zmiennych diagnostycznych
Grupa
Waga przypisana grupie
I
0,5
II
0,3
III
0,2
Oznaczenie zmiennej
Waga przypisana zmiennej
X1
X18
X28
X29
X35
X27
X33
X36
X41
X4
X19
X14
X30
X31
X11
0,25
0,25
0,042857
0,042857
0,042857
0,042857
0,042857
0,042857
0,042857
0,033333
0,033333
0,033333
0,033333
0,033333
0,033333
Miarę rozwoju wyznacza się ze wzoru28:
c
wi = 1 − io
c0
27
28
gdzie:
J. Dziechciarz (red.), Ekonometria. Metody, przykłady, zadania, AE, Wrocław 2003, s. 254.
W. Pluta, Wielowymiarowa…, op. cit.
-42-
c0 = c0 + 2s0
c0 =
1 n
∑ ci 0
n i =1
n
∑ (c
s0 =
i =1
i0
− c0 ) 2
n −1
gdzie: wi - wartość miernika syntetycznego dla i-tego obiektu; c i 0 - uogólniona odległość euklidesowa i–tego obiektu od wzorca; c o - czynnik normujący; c o - średnia arytmetyczna uogólnionych odległości
euklidesowych obiektów od wzorca; s o - odchylenie standardowe uogólnionych odległości euklidesowych
obiektów od wzorca.
Wskaźnik wi przyjmuje wartości w przedziale [0,1]. Jego interpretacja jest następująca: dana jednostka terytorialna jest tym bardziej rozwinięta, im bliższa jedności jest wartość
miary rozwoju.
Za alternatywną metodę wyznaczania syntetycznego miernika rozwoju można uznać
metodę bezwzorcową opartą na zmiennych znormalizowanych wg wzoru29:
x − xk
,
z ik = ik
xk
gdzie: z ik - znormalizowana wartość k-tej zmiennej dla i-tego obiektu; x ik - wartość k-tej zmiennej dla
i-tego obiektu; x k - średnia arytmetyczna cechy X k .
Miernik syntetyczny wyznacza się wówczas według następującego wzoru30:
K
wi = ∑ v k z ik ,
k =1
gdzie: wi - wartość miernika syntetycznego dla i-tego obiektu; z ik - znormalizowana wartość k-tej
zmiennej dla i-tego obiektu; v k - waga przypisana k-tej zmiennej.
Wartości miernika uzyskane tak jedną, jak i drugą metodą można sprowadzić do przedziału [0, 1], aby ułatwić ocenę uzyskanych wyników. Dokonuje się w tym celu następującego przekształcenia31:
wi − min{w j }
j
wi ' =
max{w j } − min{w j }
j
j
wi′ – znormalizowana wartość miernika syntetycznego dla i – tego obiektu; max{w j } – maksymalna wartość
j
wskaźnika syntetycznego spośród wszystkich obiektów;
min{w j } - minimalna wartość wskaźnika syntetyczj
nego spośród wszystkich obiektów.
29
W. Kosiedowski, W. Popławski, Zarys metod analizy struktury przestrzennej przemysłu, UMK, Toruń 1984, s. 106.
30
M. Wypych, Mierzenie…(II), op. cit., s. 26.
31
J. Narkiewicz, Regionalne …, op. cit., s. 78.
-43-
W dalszym postępowaniu w oparciu o wartości mierników syntetycznych uzyskanych
metodą Hellwiga i metodą bezwzorcową poszczególnym województwom przyporządkowano
rangi, określające ich miejsce wśród badanych obiektów.
Następnie na podstawie mierników syntetycznych dokonano klasyfikacji województw
przy pomocy dwóch, równolegle zastosowanych metod. Pierwsza oparta jest na średniej arytmetycznej oraz odchyleniu standardowym. Podziału dokonano według następujących klas32
(poszczególne klasy oznaczono kolorem):
Klasa I : wi '∈ [w'+sw' ,1], wysoka
Klasa II : wi '∈ [w' , w'+sw' ), ponadprzeciętna
Klasa III : wi '∈ [w'−sw' , w'), poniżejprzeciętna
Klasa IV : wi '∈ [0, w'−sw' ), niska
gdzie:
16
w'=
∑w '
i
i =1
16
16
∑ (w '−w ' )
s w' =
i =1
2
i
15
w' i - średnia arytmetyczna znormalizowanych mierników syntetycznych badanych obiektów; wi′ – znormalizowana wartość miernika syntetycznego dla i-tego obiektu; s w ' - odchylenie standardowe znormalizowanych
wskaźników syntetycznych badanych obiektów.
Druga metoda klasyfikacji, zwana metodą trzech średnich, najpierw dzieli zbiorowość
województw na dwie grupy. Do pierwszej zaliczamy te, dla których wskaźnik syntetyczny
kształtuje się powyżej średniej znormalizowanych wskaźników syntetycznych ( wi ' > w ' ) ,
natomiast do drugiej te, dla których wi ' ≤ w ' . Dla tak wyznaczonych grup obliczane są średnie
arytmetyczne, które oznaczymy odpowiednio w '* i w '* . Ostatecznego podziału dokonujemy
zgodnie z poniższym schematem:
[ ]
Klasa II : w '∈ [w ' , w ' ), ponadprzec iętna
Klasa I : wi '∈ w ' * ,1 , wysoka
*
i
Klasa III : wi '∈ [w '* , w ' ), poniżejprz eciętna
Klasa IV : wi '∈ [0, w '* ), niska
W końcowym rezultacie otrzymano cztery różne klasyfikacje województw. W celu
wyboru najlepszego spośród czterech podziałów przyjęto jako kryterium funkcję jakości klasyfikacji.33
32
J. J. Parysek, L. Wojtasiewicz, Metody analizy regionalnej i metody planowania regionalnego, Studia
KPZK PAN, t. 69, Warszawa 1980.
33
D. Witkowska, Sztuczne…, op. cit., s. 90-92.
-44-
1 3 4 s
∑ ∑ D pq
6 p =1 q = p +1
Js =
1 4 s
∑ D pp
4 p =1
s
gdzie: J s - wartość funkcji jakości klasyfikacji dla s-tego podziału; D pq - średnia odległość międzys
grupowa dla p-tej i q-tej grupy w s-tym podziale; D pp - średnia odległość wewnątrzgrupowa p-tej grupy w stym podziale.
Średnie odległości między- i wewnątrzgrupowe oblicza się według następujących
wzorów34:
∑ ∑ c( Pi , Pj )
D pq =
Pi ∈ Ap Pj ∈ Aq
N p Nq
∑ ∑ c( P , P )
D pp =
Pi ∈ Ap Pj ∈ A p
i
gdzie:
j
N p ( N p − 1)
1
⎤2
⎡K
c( Pi , Pj ) = ⎢∑ v k ( z ik − z jk ) 2 ⎥ - odległość między i-tym a j-tym obiektem;
⎦
⎣ k =1
vk - wagi przypisane odpowiednim zmiennym; z ik - znormalizowana wartość k-tej zmiennej dla i-tego
obiektu;
N p - liczebność p-tej grupy.
Funkcja jakości klasyfikacji mierzy stosunek przeciętnej (po parach grup) średniej odległości międzygrupowej do przeciętnej (po grupach) średniej odległości wewnątrzgrupowej
realizowanej w danym podziale. Za najlepszy podział uznaje się taki, dla którego funkcja J
osiąga wartość maksymalną. Oznacza to, że obiekty znajdujące się w tych samych grupach są
bardziej podobne, a obiekty znajdujące się w różnych grupach – mniej podobne35. Wyniki i
wnioski dotyczące badania konkurencyjności województw zostaną zaprezentowane w rozdziale piątym niniejszego opracowania.
34
Ibidem, s. 90-92.
Zob. K. Jajuga, O sposobach określania liczby klas w zagadnieniach klasyfikacji i klasyfikacji rozmytej, [w:] Metody taksonomiczne i ich zastosowanie w badaniach ekonomicznych, AE, Wrocław 1984, s. 18.
35
-45-
Rozdział trzeci
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
w województwie kujawsko-pomorskim na tle kraju
(K. Studzińska, A. Szóstek)
3.1. Skala bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie
(Aneta Szóstek)
Znaczące zainteresowanie inwestorów zagranicznych Polską jako krajem lokaty ich
kapitału, obserwuje się dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Przyczynę tego stanu rzeczy
można upatrywać w tym, iż dopiero w 1991 roku wprowadzono pierwsze regulacje prawne1,
które wyraźnie zmierzały w kierunku liberalizacji procedur dopuszczenia zagranicznych inwestorów do prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, przy jednoczesnym dążeniu do
zrównania statusu prawnego spółek z udziałem zagranicznym ze statusem prawnym innych
podmiotów2. Następnie, nowelizacja ustawy z 1991 roku dokonana w 1996 roku ustawą o
zmianie ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym oraz zmianie niektórych ustaw3, zbliżyła
polski system do rozwiązań przyjętych przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), co również skutkowało stałą dynamiką wzrostu napływu kapitału zagranicznego do Polski.
Wartość kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału w województwie
kujawsko-pomorskim w latach 1999-20034 stanowiła jedynie 1% wartości tego kapitału w
skali kraju (tabela 3.1.). W 2003 roku wartość zainwestowanego kapitału zagranicznego w
województwie przekroczyła miliard złotych, z czego 883 mln zł ulokowano w spółkach, w
których wartość kapitału zagranicznego przekracza 1 mln USD. Zdecydowana większość kapitału zagranicznego (85,3%) znalazła się w podmiotach zatrudniających więcej niż 10 pracowników, a więc w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach. 14,7 % tego kapitału należało do mikro-przedsiębiorstw (zatrudniających do 9 osób), co odbiega od tendencji krajowej, gdyż w skali całego kraju tylko 9,8% kapitału zagranicznego trafiło do tych najmniejszych podmiotów.
1
Chodzi tutaj szczególnie o uchwalenie przez sejm ustawy z dnia 14 czerwca 1991 roku o spółkach z
udziałem zagranicznym, Dz.U. 1991, nr 60, poz. 253.
2
W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, TNOiK, Toruń 2004, s.
180-184.
3
Dz.U. 1996, nr 45, poz. 199.
4
Ze względu na dokonaną od 1 stycznia 1999 roku zmianę w podziale terytorialnym kraju, w niniejszym rozdziale zaprezentowane dane o spółkach z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim dotyczą okresu od 1999 do 2003 roku włącznie.
-46-
Tabela 3.1.
Wartość kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału w województwie kujawsko-pomorskim na tle w kraju w latach 1999-2003
Wyszczególnienie
Kraj (w mln zł)
Województwo (w mln zł)
Udział (w %)
1999
49 565,1
636,8
1,28
2000
65 213,3
674,3
1,03
2001
73 959,3
755,7
1,02
2002
90 884,9
893
0,98
2003
97 020,7
1 018,1
1,04
zagranicznego w latach 1993-2002, Warszawa 2004, s. 216; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem
kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 29.
Do roku 2002 dynamika napływu kapitału zagranicznego do województwa charakteryzowała się stałym wzrostem, a w roku 2003 uległa niewielkiemu osłabieniu (114% wobec
118% w 2002r. – wykres 3.1.). Jednak relacja wartości tego kapitału do wartości kapitału zagranicznego w kraju w 2003 roku uległa podwyższeniu (1,04 wobec 0,98 w 2002r. – tabela
3.1.). Zatem spadek wzrostu dynamiki napływu kapitału zagranicznego do województwa był
wynikiem tendencji ogólnokrajowej5, natomiast wzrost omawianego wskaźnika należy oceniać pozytywnie i można przyjąć tezę, iż oznacza to zwiększenie zainteresowania inwestorów
województwem kujawsko-pomorskim jako miejscem lokaty kapitału.
Wykres 3.1.
Dynamika napływu kapitału zagranicznego do województwa kujawsko-pomorskiego w latach
2000-2003 (rok poprzedni = 100)
120%
118%
118%
116%
114%
114%
112%
112%
110%
108%
106%
106%
104%
102%
100%
2000
2001
2002
2003
Lata
kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 29.
Liczba spółek z kapitałem zagranicznym, których siedziby zostały ulokowane w województwie kujawsko-pomorskim w badanym okresie ulegała wahaniom6. Zauważalny jest
dość duży spadek liczby tych spółek w 2001 roku. Można ten fakt tłumaczyć ogólną recesją
na rynku inwestycji zagranicznych w tym okresie. Jednak dane dotyczące liczby spółek z ka5
W 2002 roku do kraju wpłynęło kapitału zagranicznego o 23% więcej niż w 2001, natomiast w 2003
tylko o 7% więcej niż w 2002.
6
Warto w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, iż dane opracowane przez GUS określają lokalizację
spółek z kapitałem zagranicznym według ich siedziby, a nie rzeczywistego miejsca prowadzenia działalności.
-47-
pitałem zagranicznym w kraju wskazują na ich przyrost w 2001 roku (14469 wobec 14224 w
2000 r. – tabela 3.2.), może więc spadek liczby spółek w województwie kujawsko-pomorskim
jest efektem przeniesienia głównych siedzib tych spółek do innych, bardziej atrakcyjnych
województw.
Tabela 3.2.
Liczba spółek z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim na tle kraju
w latach 1999-2003
Wyszczególnienie
Kraj
Województwo
Udział (w %)
1999
13 400
400
2,99
2000
14 224
403
2,83
2001
14 469
378
2,61
2002
14 488
392
2,71
2003
15 371
420
2,73
kapitału zagranicznego w 2003 roku, GUS, Warszawa 2004, s. 26.
Podsumowując powyższe rozważania warto przeanalizować miejsce województwa
kujawsko-pomorskiego na tle pozostałych województw w kraju pod względem wartości zainwestowanego kapitału zagranicznego i liczby spółek z tym kapitałem (wykres 3.2.).
-48-
Wykres 3.2.
Natężenie kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału oraz liczba przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym w Polsce w podziale na województwa (stan na koniec 2003
roku)
zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 29.
Województwo kujawsko-pomorskie pod względem zaabsorbowanego kapitału zagranicznego zajmuje 13 miejsce. Na dalszych miejscach uplasowały się kolejno następujące województwa: warmińsko-mazurskie, lubelskie i podlaskie. Najwięcej kapitału zagranicznego
skupiło województwo mazowieckie.
Pod względem liczby spółek województwo kujawsko-pomorskie zajmuje 11 miejsce,
co wskazuje, że na tym terenie ulokowane są spółki o stosunkowo niewielkiej wartości zaangażowanego kapitału. Niekwestionowanym liderem pod tym względem jest województwo
-49-
mazowieckie. Na koniec 2003 roku prawie co trzecia spółka z kapitałem zagranicznym miała
swoją siedzibę w tym właśnie województwie, a ich liczba wzrosła w porównaniu z rokiem
poprzednim o około 14%7. Świadczy to o dalszej koncentracji kapitału zagranicznego w województwie mazowieckim.
Wykres 3.3.
Natężenie kapitału zagranicznego w spółkach, których wartość tego kapitału przekracza 1 mln
USD oraz liczba tych przedsiębiorstw w Polsce w podziale na województwa (stan na koniec
2003 roku)
zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 31.
7
GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa
2004, s. 11.
-50-
Podobnie jak w przypadku poprzedniego rankingu, województwo kujawskopomorskie pod względem zaabsorbowanego kapitału zagranicznego w spółkach, w których
wartość tego kapitału przekracza 1 mln USD, zajmuje 13 miejsce. Natomiast pod względem
liczby tych spółek zajmuje 8 miejsce, co potwierdza stosunkowo niską koncentrację kapitału
zagranicznego w spółkach prowadzących działalność w województwie kujawsko-pomorskim.
3.2. Struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie
O tym, czy województwo kujawsko-pomorskie jest regionem atrakcyjnym dla inwestorów zagranicznych z pewnością świadczą dane dotyczące podejmowania na tym terenie
całkiem nowych przedsięwzięć oraz informacje na temat branż, w jakich lokowany jest kapitał zagraniczny.
Z najnowszych danych dotyczących napływu kapitału w postaci BIZ do Polski, opublikowanych przez GUS wynika, że w 2003 roku powstało w naszym kraju dużo więcej podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego aniżeli rok wcześniej8. W 2003 roku odnotowano
ogółem 190 nowych przedsięwzięć z kapitałem zagranicznym, które wniosły kapitał w wysokości 1587,6 mln złotych. Natomiast na terenie województwa kujawsko-pomorskiego liczba
nowopowstałych przedsięwzięć z udziałem kapitału zagranicznego niestety z roku na rok spada (tabela 3.3.).
Tabela 3.3.
Spółki z udziałem kapitału zagranicznego powstałe na terenie województwa kujawskopomorskiego w latach 1999-2003
Lata
1999
2000
2001
2002
2003
Greenfield*
Brownfield**
Ogółem
63
132
45
17
14
9
10
6
6
4
72
142
51
23
18
* oznacza inwestycję powstałą od podstaw,
** oznacza inwestycję powstałą w wyniku przejęcia, wydzielenia, podziału całości bądź części istniejącego już
przedsiębiorstwa.
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów niepublikowanych z WUS w Bydgoszczy oraz
Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 1999-2000, WUS w Bydgoszczy, 2001, s. 11; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2001-2002,
WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 12.
Według danych GUS w latach 1999-2003 na terenie województwa kujawskopomorskiego rozpoczęto 275 nowych przedsięwzięć z kapitałem zagranicznym, zaś 35 spółki
z kapitałem zagranicznym powstały w wyniku przekształceń. Z zaprezentowanych danych
wynika, że lata tzw. boomu inwestycyjnego, jeśli chodzi o napływ kapitału zagranicznego,
województwo kujawsko-pomorskie ma za sobą. Jednakże inwestorzy zagraniczni, którzy decydują się na ulokowanie działalności i siedziby spółki w Kujawsko-pomorskiem z pewnością
kierują się logicznymi przesłankami. Dlatego warto podjąć próbę analizy tych przesłanek i
8
Zobacz szerzej: GUS, Działalność…, op. cit., s. 10-11.
-51-
zastanowić się nad rozmieszczeniem spółek z kapitałem zagranicznym na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
3.2.1. Rozmieszczenie przestrzenne
Tradycyjnie kapitał zagraniczny napływa głównie do ośrodków przemysłowych, którymi są z reguły duże miasta w regionie. Podobną prawidłowość obserwuje się na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Tutaj głównie miasta na prawach powiatu, a pośród nich
w szczególności siedziba województwa – Bydgoszcz i drugie co do wielkości pod względem
liczby mieszkańców miasto – Toruń, przyciągnęły nie tylko na koniec 2003 roku, ale i w latach poprzednich najwięcej inwestycji zagranicznych.
Warto zauważyć, że liderem tej klasyfikacji jest Bydgoszcz, która na koniec 2003 roku
przyciągnęła aż trzykrotnie więcej kapitału zagranicznego w porównaniu z drugim na liście
Toruniem. Nasilenie napływu kapitału zagranicznego do poszczególnych regionów często
przedstawiane jest na głowę mieszkańca, ale nawet gdyby zaprezentować napływ kapitału
zagranicznego per capita, Bydgoszcz również zdeklasowałaby pozostałe miasta regionu9 (wykres 3.4.).
9
Na koniec 2003 roku według WUS Bydgoszcz liczyła 372 tys. mieszkańców, natomiast Toruń 211
tys. mieszkańców.
-52-
Wykres 3.4.
Wartość kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału w miastach na prawach
powiatu i powiatach na koniec 2003 roku (w tys. zł)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUS w Bydgoszczy za 2003 rok.
Wyraźnie widać nierównomierne rozmieszczenie przestrzenne kapitału zagranicznego
na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Kapitał zagraniczny skupia się głównie w
największych miastach regionu, na obszarze specjalnej strefy ekonomicznej – „Vistula Park”
w powiecie świeckim oraz na terenie przyległych do niej powiatów. Włocławek stanowi samotną wyspę, wokół której nie widać kapitału zagranicznego. Powiaty radziejowski, lipnow-53-
ski, aleksandrowski, inowrocławski czy golubsko-dobrzyński to rejony o najsłabszym napływie kapitału zagranicznego. Na ich terytorium inwestycji nie odnotowano albo były one tak
niewielkie, że GUS oznaczył je symbolem „brak danych”.
Ciekawą sytuację odnotowano natomiast wokół największych miast powiatowych tj.
wokół Bydgoszczy i Torunia. Jeśli przypatrzymy się napływowi do powiatów graniczących z
powyższymi miastami, zauważymy, że w powiecie toruńskim, graniczącym z Toruniem ulokowano prawie trzykrotnie więcej kapitału zagranicznego aniżeli w powiecie bydgoskim,
który graniczy z Bydgoszczą (wykres 3.5.).
Wykres 3.5.
Wartość kapitału zagranicznego w spółkach z udziałem tego kapitału w wybranych powiatach
i miastach na koniec 2003 roku (w tys. zł)
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
Bydgoszcz
Powiat Bydgoski
Toruń
Powiat Toruński
Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych WUS w Bydgoszczy za 2003 rok.
Gdy porównamy przedstawiony na wykresie 3.5. napływ kapitału zagranicznego do
powiatów z napływem do graniczących z nimi miast zauważymy również ciekawą prawidłowość. Bydgoszcz wchłania prawie całość inwestycji lokowanych w rejonie miasta, natomiast
Toruń „oddaje” znaczną część kapitału na rzecz powiatu toruńskiego. Pojawiło się w związku
z tym pytanie: dlaczego tak się dzieje? Czyżby hipoteza, jakoby klimat inwestycyjny w Bydgoszczy był dużo bardziej atrakcyjny i sprzyjający inwestorom, aniżeli w Toruniu była prawdziwa? Odpowiedzi na tak postawione pytanie szukano w badaniu przeprowadzonym przez
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania we współpracy z Urzędem Marszałkowskim.
Potwierdziło ono słuszność przypuszczeń, gdyż prawie 70% inwestorów z Torunia stwierdziło, że ponownie nie wybrałoby województwa kujawsko-pomorskiego na miejsce swojej inwestycji. Ponadto aż 57% przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym, ulokowanych w Toruniu
oceniło atrakcyjność województwa kujawsko-pomorskiego jako niską lub bardzo niską. W
przypadku Bydgoszczy niskich ocen było znacznie mniej (36%). Również czynniki takie jak:
nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji, jak również jakość i
sprawność obsługi w urzędach, zostały wyżej ocenione przez inwestorów z Bydgoszczy.
3.2.2. Struktura według rodzaju działalności
Zbiorowość podmiotów z kapitałem zagranicznym na terenie województwa kujawskopomorskiego zdominowana jest, podobnie jak ma to miejsce w kraju, przez podmioty małe.
Na terenie województwa według danych GUS (stan na 31.12.2003 r.) działa jedynie 57 podmiotów, które posiadają kapitał podstawowy o wartości przekraczającej 1 mln USD. Uloko-54-
wały one swój kapitał głównie w sekcjach: przetwórstwo przemysłowe oraz handel i naprawy. Podmioty z kapitałem zagranicznym działające na terenie województwa kujawskopomorskiego najwięcej kapitału, bo prawie 70%, ulokowały w działalność produkcyjną i
usługową (wykres 3.6.). Na pierwszym miejscu znalazła się sekcja przetwórstwo przemysłowe, w której zainwestowało 200 spółek ze wspomnianych 420, co stanowiło 47%. Następnie
na drugim miejscu znalazła się sekcja handel i naprawy, w której działalność ulokowało 117
spółek (28%). Trzecie miejsce zajęła sekcja obsługa nieruchomości i firm; nauka, w którą to
działalność kapitał ulokowało 46 spółek (11%).
Wykres 3.6.
Struktura spółek z kapitałem zagranicznym według sekcji PKD (stan na dzień 31.12.2003 r.)
T ra n s p o rt , g o s p o d a rk a
m agazynow a i
łą c z n o ś ć
4%
O b s łu g a n ie ru c h o m o ś c i
i f irm ; n a u k a
11%
P o z o s t a łe
2%
R o ln ic t w o , ło w ie c t w o i
le ś n ic t w o
3%
H o t e le i re s ta u ra c je
2%
P rz e tw ó rs t w o
p rz e m y s ło w e
47%
H a n d e l i n a p ra w y
28%
B u d o w n ic t w o
3%
Od kilku lat struktura spółek na terenie województwa kujawsko-pomorskiego prawie
się nie zmienia. Nowe przedsięwzięcia, których – o czym już wcześniej wspomniano – z roku
na rok jest coraz mniej, podejmowane są z reguły w zakresie działalności produkcyjnej bądź
lokowane są w handel i naprawy.
Odnosząc powyższe dane do całego kraju należy podkreślić, że w przetwórstwo przemysłowe spółki ulokowały około 42% kapitału zagranicznego, natomiast w działalność z zakresu handlu i napraw około 29%. W 2003 roku w kraju wzrosło zainteresowanie kapitału
zagranicznego działalnością związaną z obsługą nieruchomości i firm – około 8%.
Można stwierdzić, że struktura według rodzajów działalności wygląda podobnie, jednakże na terenie województwa kujawsko-pomorskiego brakuje niestety inwestycji, które są
najbardziej pożądane z punktu widzenia wpływu na gospodarkę regionu, tzn. dynamizujących
jego rozwój, do których z pewnością należą działy technologicznie zaawansowane10.
3.2.3. Struktura według kraju pochodzenia kapitału
Wartość zagranicznego kapitału podstawowego badanych spółek w końcu 2003 roku
wyniosła 1018,13 mln zł. Kraje należące do Unii Europejskiej wniosły łącznie kapitał o wartości 896,6 mln zł, co stanowiło 88,1% (w 2002 – 92,5%) kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim, a większy udział miały kraje OECD – 98,5%.
Spośród krajów, które miały udziały w polskich przedsiębiorstwach z siedzibą na terenie województwa kujawsko-pomorskiego tradycyjnie najwięcej kapitału pochodziło z Nie10
Zobacz szerzej: W. Karaszewski, Bezpośrednie…, op. cit., s. 194.
-55-
miec (38,9% – w 2002 było to 38%), a następnie z Holandii (31,5% – rok wcześniej 29%),
Węgier (5%) oraz Austrii – 3,9% (w stosunku do roku poprzedniego odnotowano spadek z
10% na niecałe 4%). Bardzo zastanawiający jest udział Stanów Zjednoczonych, który wyniósł
niespełna 1% (dokładnie 0,8%), podczas gdy jeszcze w latach 1999-2000 wynosił on po około 10% rocznie. Pierwsze miejsce w kraju zajmuje Holandia (29,82%), a głównymi kierunkami lokowania inwestycji holenderskich są takie sekcje, jak: handel i naprawy oraz przetwórstwo przemysłowe. Kolejne miejsca pod względem wielkości napływu kapitału zagranicznego do kraju ogółem przypada Francji (16,45%), Niemcom (15,75%), Stanom Zjednoczonym (7%), Republice Korei (4,18%) i Wielkiej Brytanii (3,41%). Tabela 3.4. przedstawia
porównanie struktury BIZ według kraju pochodzenia kapitału w województwie kujawskopomorskim i w Polsce ogółem.
Tabela 3.4.
Podstawowy kapitał zagraniczny według kraju pochodzenia udziałowców w województwie
kujawsko-pomorskim w porównaniu z krajem ogółem (stan na 31.12.2003 r.)
Kraje
OGÓŁEM:
Kraje UE:
Kraje OECD:
w tym:
Niemcy
Niderlandy
Węgry
Austria
Dania
Francja
Wielka Brytania
Szwajcaria
Belgia
Lichtenstein
Stany Zjednoczone
Podstawowy
kapitał
zagraniczny
w województwie
(w tys. zł)
Udział
w podstawowym
kapitale
zagranicznym
w województwie
(w %)
Podstawowy
kapitał zagraniczny
w kraju
(w mln zł)
Udział
w podstawowym
kapitale
zagranicznym
w kraju
(w %)
1018127
896646
1003028
100,0
88,1
98,5
97020,7
80423,9
95251,6
100,0
82,89
98,18
395598
320501
51092
39352
36588
33029
32915
25702
12590
8305
8023
38,9
31,5
5,0
3,9
3,6
3,2
3,2
2,5
1,2
0,8
0,8
15282,3
28932,4
368,9
1654,6
3311,0
15958,0
3327,2
1620,7
2825,4
195,4
6788,7
15,75
29,82
0,38
1,71
3,41
16,45
3,43
1,67
2,91
0,20
7,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych materiałów WUS w Bydgoszczy za 2003
rok; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s.
35.
Porównując udział poszczególnych krajów w podstawowym kapitale zagranicznym w
województwie kujawsko-pomorskim i w Polsce dostrzeżemy duże różnice. Od lat specyfiką
naszego regionu jest największy odsetek inwestycji zagranicznych z Niemiec, podczas gdy w
kraju Niemcy plasują się dopiero na trzecim miejscu z niespełna 16% udziałem.
-56-
3.3. Miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego
w gospodarce województwa
(Aneta Szóstek)
3.3.1. Zasoby kapitałowe i inwestycje przedsiębiorstw
z udziałem kapitału zagranicznego
Analizując strukturę kapitału podstawowego11 spółek z kapitałem zagranicznym działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego możemy zauważyć, że udział kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego do roku 2000 wzrastał, osiągając
poziom 87%, a następnie od roku 2001 spadał, aby na koniec 2003 roku ukształtować się na
poziomie najniższym w badanym okresie – 78% (wykres 3.7.). Warto jednak zauważyć, że
wartość bezwzględna kapitału zagranicznego w prezentowanym okresie charakteryzowała się
stałym wzrostem, począwszy od roku 1999, w którym to wartość tego kapitału wynosiła
636,8 mln zł, a skończywszy na roku 2003, w którym to przekroczyła miliard złotych (tabela
3.1.).
Wykres 3.7.
Udział kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego spółek z udziałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 1999-2003
100%
90%
80%
70%
60%
50%
86%
85%
87%
82%
78%
40%
30%
20%
10%
0%
1999
2000
kapitał krajow y
2001
kapitał zagraniczny
2002
2003
kapitał rozproszony
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 1999-2000, WUS w Bydgoszczy, 2001, s. 12; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 12 oraz niepublikowanych
danych WUS w Bydgoszczy za 2003 rok.
Spadkowi udziału kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego towarzyszył wzrost udziału kapitału krajowego (z niespełna 10% do 21% w badanym okresie).
Można zatem zaryzykować tezę, iż spadek udziału kapitału zagranicznego w strukturze kapi-
11
Zgodnie z metodyką GUS kapitał podstawowy jest to rzeczywisty wkład właściciela i współwłaściciela, wniesiony na uruchomienie jednostki gospodarczej z chwilą jej założenia, ewentualnie później podwyższony.
-57-
tału podstawowego spółek z udziałem zagranicznym jest wynikiem zwiększonej aktywności
polskich inwestorów lokujących kapitał w województwie12.
Wysoką koncentrację kapitału rodzimego w przedsiębiorstwach prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, zatrudniających 10 i
więcej pracowników13, potwierdzają dane zestawione w poniższej tabeli.
Tabela 3.5.
Spółki z kapitałem zagranicznym o liczbie pracujących 10 i więcej osób na tle spółek ogółem
o liczbie pracujących 10 i więcej osób w województwie kujawsko-pomorskim
Wyszczególnienie
Spółki z kapitałem zagranicznym
Spółki ogółem
Liczba spółek
2002
213
2339
2003
213
2419
Kapitał podstawowy (w mln zł)
2002
2003
965
1 145,7
9 645,2
10 368,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 1999-2000, WUS w Bydgoszczy, 2001, s. 12; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 12; niepublikowane dane
WUS w Bydgoszczy za 2003 rok; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku,
Warszawa 2003, s. 48, GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa
2004, s. 48.
Średnio na jedną spółkę z kapitałem zagranicznym w 2003 roku przypadało 5,4 mln zł
kapitału podstawowego (w 2002 roku odpowiednio 4,5 mln zł). Natomiast w odniesieniu do
spółek ogółem średnia ta wynosiła w 2003 roku – 4,3 mln zł a w 2002 roku – 4,1mln zł. Na
uwagę zasługuje ogólna tendencja wzrostu wartości kapitału podstawowego przedsiębiorstw.
Najwyższy udział (93%) kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego
występuje w przedsiębiorstwach prowadzących działalność związaną z rolnictwem, łowiectwem i leśnictwem. Niewiele niższy, bo 91% udział tego kapitału charakteryzuje sekcję hoteli
i restauracji. Ogólnie można stwierdzić, iż przedsiębiorstwa działające w ramach sekcji, które
charakteryzują się wysokim udziałem kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym, nie
dopuszczają do siebie kapitału krajowego. Dotyczy to jedynie 5% spółek z kapitałem zagranicznym działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (3% – sekcja rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo i 2% – hotele i restauracje).
12
Tezę tą wydaje się potwierdzać fakt, iż w skali kraju występuje tendencja wzrostowa udziału kapitału
zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego. W 1999 roku wskaźnik ten wynosił 78,8%, w 2000 –
76,5%, w 2001 – 77,3%, w 2002 – 80%, w 2003 – 80,23%.
13
Opracowanie GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych sporządzane jest na podstawie sprawozdań wypełnianych przez podmioty prowadzące księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej. Dlatego też wystąpiła konieczność pominięcia w niniejszej analizie spółek zatrudniających do 9 osób (mikroprzedsiębiorstw).
-58-
Wykres 3.8.
Udział kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego spółek z udziałem zagranicznym według sekcji PKD (stan na 31.12.2003 r.)
Rolnictw o, łow iectw o i leśnictw o
93%
Hotele i restauracje
91%
Handel i napraw y
84%
Przetw órstw o przemy słow e
80%
Obsługa nieruchomości i firm; nauka
76%
Transport, godpodarka magazy now a i łączność
56%
Budow nictw o
51%
Ogółem
78%
Kapitał zagraniczny zainwestowany w przetwórstwo przemysłowe, a więc w sekcję,
która skupia największą jego wartość (729 mln zl) i największą liczbę spółek z kapitałem zagranicznym w województwie (47% ogółu), stanowi 76% kapitału podstawowego. Natomiast
budownictwo oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność są sekcjami, w których tylko w połowie zaangażowany jest kapitał zagraniczny, a zatem są to sekcje w których znaczną
rolę odgrywają inwestorzy krajowi.
Na koniec 2003 roku 77% spółek z kapitałem zagranicznym działających na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego posiadało większościowy udział tego kapitału (w 2002
roku – 75%), a ich liczba wyniosła 321 (w 2002 roku – 293). W przypadku 48% spółek (200
podmiotów) cały kapitał podstawowy należał do udziałowców zagranicznych. Na koniec
2002 roku również 48% całej zbiorowości spółek z udziałem zagranicznym w województwie
posiadało 100% kapitału zagranicznego, a spółek tych było 186.
-59-
Wykres 3.9.
Spółki według procentowego udziału kapitału zagranicznego (stan na koniec 2003 roku)
2%
2%
19%
48%
=100%
29%
50%÷99%
25%÷50%
10%÷25%
≤10%
W skali kraju spółki, w których kapitał zagraniczny wniesiony przez wszystkich inwestorów przekraczał 50% kapitału podstawowego, stanowiły 78,3% ogółu podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego (w 2002 roku – 77,1%), a ich liczba w końcu 2003 roku wyniosła
12043 (w 2002 roku – 11171). W zbiorowości tej dominowały jednostki należące w całości
do inwestorów zagranicznych (8.978 spółek tj. 58,4% wszystkich podmiotów z kapitałem
zagranicznym, wobec 57,4% rok wcześniej)14.
Analizując strukturę kapitałową spółek z udziałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w okresie 1998-2003 można stwierdzić, iż udział spółek z większościowym kapitałem zagranicznym charakteryzował się stałym wzrostem: w 1998 roku wynosił
68,9% a w 2003 – 77%15. Przywołane dane wskazują na postępujący proces koncentracji kapitału w przedsiębiorstwach posiadających kapitał zagraniczny o największej wartości, co jest
zgodne z ogólnopolskimi tendencjami16.
Udział spółek ponoszących wydatki inwestycyjne na pozyskanie majątku trwałego w
całej zbiorowości spółek z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w
latach 1999-2003 wahał się corocznie. Wartość wydatków inwestycyjnych w badanym okresie zmieniała się zgodnie z udziałem tych spółek (wykres 3.10.). W skali kraju natężenie inwestycyjne spółek z kapitałem zagranicznym również charakteryzowało się silną nierównomiernością. W kraju, podobnie jak w przypadku spółek województwa, 2001 rok był rokiem,
w którym spółki z udziałem zagranicznym inwestowały najintensywniej. W 2002 roku ekspansja inwestycyjna tych spółek uległa wyraźnemu zahamowaniu, co było prawdopodobnie
skutkiem osłabienia koniunktury gospodarczej w Polsce17.
14
GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa
2004, s. 11.
15
Udział spółek z większościowym kapitałem zagranicznym w badanym okresie wynosił odpowiednio:
1998 – 68,9%, 2000 – 73,4%, 2002 – 74,7%, 2003 – 76,4%. Opracowanie Spółki z kapitałem zagranicznym w
województwie kujawsko-pomorskim WUS w Bydgoszczy publikuje co 2 lata. Stąd dane dotyczące struktury
kapitału spółek z kapitałem zagranicznym zostały zaprezentowane w odpowiednich okresach.
16
Por. W. Karaszewski, Bezpośrednie…, op. cit., s. 259.
17
Ibidem, s. 291.
-60-
Wykres 3.10.
Spółki z kapitałem zagranicznym podejmujące działalność inwestycyjną oraz wartość wydatków na pozyskanie majątku trwałego w latach 1999-2003
900000
68%
67,20%
800000
66%
700000
63,03%
600000
64%
61,75%
500000
61,43%
60,71%
400000
300000
62%
60%
200000
58%
100000
0
56%
1999
2000
2001
w y datki inw esty cy jne
2002
2003
udział w liczbie spółek
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 1999-2000, WUS w Bydgoszczy, 2001, s. 15; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 15 oraz niepublikowanych
danych WUS w Bydgoszczy za 2003 rok.
Opisana powyżej tendencja w zakresie ponoszonych wydatków inwestycyjnych przez
spółki z kapitałem zagranicznym jest tożsama z tendencją dotyczącą nakładów inwestycyjnych wszystkich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego (tabela 3.6.). W tej
sytuacji nie są również zaskakujące duże wahania udziału wydatków inwestycyjnych spółek z
kapitałem zagranicznym w wydatkach ogółem w województwie.
Tabela 3.6.
Nakłady inwestycyjne spółek z kapitałem zagranicznym zatrudniających 10 i więcej osób na
tle nakładów ogółem w spółkach o liczbie pracujących 10 i więcej osób w województwie kujawsko-pomorskim
Wyszczególnienie
Spółki ogółem
Udział (w %)
1999
2 182,6
504,0
24,7
2000
2 124,9
470,8
22,2
Lata
2001
2 207,4
732,5
33,2
2002
1 923,5
532,6
27,7
2003
1 657,8
615,4
37,1
zagranicznego w 1999 roku, Warszawa, 2000, s. 59; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału
zagranicznego w 2003 roku, Warszawa, 2004, s. 67; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 115; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w
2000 roku, Warszawa 2001, s. 117; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2001 roku,
Warszawa 2002, s. 115; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa
2003, s. 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s.
113.
-61-
Na koniec 2003 roku ponad 61% spółek z kapitałem zagranicznym w województwie
kujawsko-pomorskim poniosło wydatki inwestycyjne na kwotę 631649 tys. zł (w kraju 59,6%
spółek na kwotę 45806,7 mln zł). Z tego aż 566223 tys. zł (89,64% wszystkich wydatków)
było wydatkowane przez spółki sektora przetwórstwa przemysłowego (wykres 3.11.). Na zakup nowych środków trwałych przeznaczono 62% tych środków.
Również w skali kraju głównymi inwestorami były podmioty prowadzące działalność
w zakresie przetwórstwa przemysłowego (42,7% wydatków na aktywa trwałe), transportu,
gospodarki magazynowej i łączności (21,9%) oraz handlu i napraw. Na nabycie nowych środków trwałych spółki z udziałem kapitału zagranicznego w kraju przeznaczyły w 2003 roku
67,5% wydatków ogółem na aktywa trwałe.
Wykres 3.11.
Wydatki inwestycyjne spółek z kapitałem zagranicznym według sekcji PKD (stan na koniec
2003 roku)
700000
120%
631649
98%
566223
600000
100%
82%
83%
500000
400000
64%
63%
62%
80%
66%
60%
300000
40%
200000
10%
20%
100000
20604
9020
5307
5084
1048
138
Przetw órstw o
Handel i
Obsługa
Transport,
Budow nictw o
Rolnictw o,
Hotele i
przemy słow e
napraw y
łow iectw o i
restauracje
0%
0
Ogółem
nieruchomości i godpodarka
firm; nauka magazy now a i
leśnictw o
łączność
w y datki inw esty cy jne ogółem
Udział w y datków na zakup now y ch środków trw ały ch w w y datkach inw esty cy jny ch ogółem
Województwo kujawsko-pomorskie pod względem poniesionych wydatków na pozyskanie aktywów trwałych uplasowało się na 12 miejscu (1,4% wydatków ogółem). Największe zaangażowanie w tym zakresie przypadało na spółki mające siedzibę na terenie województw: mazowieckiego (53,7%), wielkopolskiego (11,5%) oraz śląskiego (10,1%).
W 2003 roku poziom intensywności inwestowania spółek z kapitałem zagranicznym w
województwie kujawsko-pomorskim, mierzony relacją poniesionych wydatków inwestycyjnych do wartości rzeczowego majątku trwałego, kształtował się podobnie jak dla spółek w
skali kraju18. Wartość tego wskaźnika na koniec 2003 roku dla województwa wynosiła
15,6%, a dla kraju 16,1% natomiast na koniec 2002 roku odpowiednio 16,7% i 16,6%.
3.3.2. Rola przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w gospodarce województwa
Aby w pełni zaprezentować rolę przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w
gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego uzupełniono wcześniej zaprezentowaną
charakterystykę zasobów kapitałowych i aktywności inwestycyjnej o skalę i strukturę zatrudnienia w tych spółkach.
18
Relacja wydatków inwestycyjnych do rzeczowych aktywów trwałych została wyznaczona dla spółek
z kapitałem zagranicznym o liczbie pracujących 10 i więcej osób (małych, średnich i dużych). Dla mikroprzedsiębiorstw tego typu dane nie są publikowane przez GUS.
-62-
Na koniec 2003 roku w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie
kujawsko-pomorskim pracowało 27.828 osób (w skali kraju zatrudnienie wyniosło 1.023,4
tys. osób), co oznacza spadek o 8,4% w porównaniu z 2002 rokiem, podczas gdy w skali kraju odnotowano wzrost o 3% (wykres 3.12.).
Udział zatrudnionych w spółkach z kapitałem zagranicznym w strukturze zatrudnionych ogółem w województwie w 2003 roku wynosił 13,93%.
W latach 2001-200319 najwięcej pracowników zatrudniały spółki z udziałem kapitału
zagranicznego prowadzące działalność w przemyśle20. Liczba zatrudnionych w nich pracowników w 2003 roku wynosiła 11.926 i jest to liczba niższa niż w roku 2002, w którym w tej
grupie podmiotów zatrudniano 14.869 osób.
Wykres 3.12.
Liczba pracujących w spółkach z kapitałem zagranicznym w mikro-, małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach w latach 2001-2003
18000
14226
16000
12391
14000
15681
13295
11595 11664
12000
10000
8000
6000
4000
2000
2229 2455
610
581
2216
653
0
mikro
małe
średnie
2001
2002
duże
2003
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 12 oraz niepublikowanych danych WUS w Bydgoszczy za 2003 rok.
Na koniec 2003 roku mikro-przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim stanowiły 49% ogółu prezentowanych spółek i zatrudniały 653
osoby, co stanowiło 2,4% ogółu (w roku 2002 – 1,91%). Prawie co czwarta spółka z kapitałem zagranicznym w województwie zatrudniała na koniec 2003 roku 10-49 pracowników, a
liczba pracujących w tej grupie stanowiła 8% ogółu zatrudnionych (w 2002 roku - 8,1%).
Udział spółek zatrudniających 50-249 pracowników wyniósł 22%, natomiast udział pracujących w nich 41,9% (w 2002 roku – 38,2%). Spółki największe, w których liczba pracujących
przekraczała 249 osób, stanowiące 6% wszystkich spółek z kapitałem zagranicznym w woje-
19
Aktualnie metodyka GUS wprowadziła podział przedsiębiorstw według liczby zatrudnianych pracowników na następujące grupy: mikro-przedsiębiorstwa to takie, które zatrudniają do 9-ciu osób, małe – od 10
do 49 osób, średnie – od 50 do 249 osób i duże – 250 osób i więcej. Dane GUS-u, do 2001 roku włącznie, dotyczące zatrudnienia w przedsiębiorstwach systematyzowane były według założeń metodycznych, które wyróżniały następujące grupy przedsiębiorstw: zatrudniających do 20 osób; od 21 do 100 osób i 101 osób i więcej. Z tego
powodu liczba pracujących w spółkach z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim, została zaprezentowana w okresie od 2001 do 2003 roku.
20
Z uwagi na tajemnicę statystyki nie można omówić zatrudnienia w pozostałych sekcjach PKD.
-63-
wództwie, zatrudniały 47,8% ogółu pracujących w tych spółkach - przed rokiem 51,6% (wykresy 3.12., 3.13.).
Wykres 3.13.
Liczba pracujących w spółkach z kapitałem zagranicznym (stan na koniec 2003 roku)
13295
14000
60%
49%
11664
12000
50%
10000
40%
8000
30%
23%
6000
22%
20%
4000
2216
2000
6%
10%
653
0%
0
mikro
małe
średnie
liczba pracujący ch
duże
udział w liczbie spółek
Przedstawione dane wskazują, że tendencje w zakresie zatrudnienia przez spółki z kapitałem zagranicznym w województwie pokrywają się z krajowymi21. Generalnie, w spółkach
z udziałem kapitału zagranicznego, występuje nasilenie zjawiska koncentracji zatrudnienia w
nielicznej grupie jednostek największych pod względem liczby pracowników. Jednakże warto
wyraźnie podkreślić, iż w województwie w 2003 roku, miał miejsce niepokojący spadek zatrudnienia w tej grupie podmiotów, w porównaniu z 2002 rokiem.
Podstawą oceny zaangażowania spółek z kapitałem zagranicznym w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego może być udział tych podmiotów w najważniejszych
wskaźnikach określających efekty działalności gospodarczej prowadzonej w tym regionie. Z
uwagi na ograniczoną dostępność porównywalnych danych poniższa analiza zostanie zawężona do kilku wybranych wskaźników. Tabela 3.7. charakteryzuje spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim na tle przedsiębiorstw krajowych pod
względem: liczby podmiotów, zatrudnienia, kapitału podstawowego, przychodów ze sprzedaży oraz nakładów inwestycyjnych.
21
Por. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje…, op.cit., s.265-267.
-64-
Tabela 3.7.
Zaangażowanie kapitału zagranicznego w spółkach zatrudniających powyżej 10 osób w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2002-2003
Spółki z kapitałem zagraniczSpółki polskie
nym
2002
2003
2002
2003
Liczba podmiotów
213
213
2126
2206
Pracujący
29.731
27.175
167.157
172.593
Kapitał podstawowy (w mln zł)
965
1.145,7
8.680,2
9.222,4
Przychody ze sprzedaży (w mln zł)
9.072,4
9.371,1
36.176,6
41.227,7
Nakłady inwestycyjne (w mln zł)
532,6
615,4
1.390,9
1.042,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 48, 82, 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 48, 82, 113; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 11, 12, 15 oraz niepublikowanych danych WUS
w Bydgoszczy za 2003 rok.
Wyszczególnienie
Zestawienie powyższych danych dotyczy spółek zatrudniających powyżej 10 osób.
Wynika to z niemożności porównania dostępnych danych dla wszystkich przedsiębiorstw (z
uwzględnieniem mikro-przedsiębiorstw). Analiza danych wskazuje jednak, iż duże przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym posiadają dominującą pozycję w województwie kujawsko-pomorskim (wykres 3.14). Podmioty te stanowią jedynie 9% ogólnej liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w województwie, natomiast wykazują względnie wysoki udział w
osiąganych przychodach i ponoszonych wydatkach inwestycyjnych.
Udział spółek z kapitałem zagranicznym w prezentowanych na wykresie 3.14. wielkościach w badanym okresie, praktycznie się nie zmieniał. Jedynie pod względem udziału w
wydatkach inwestycyjnych widoczny jest duży wzrost (o 9%), natomiast sama wartość tego
udziału wskazuje na znacznie wyższą, w porównaniu ze spółkami polskimi, intensywność
inwestowania w spółkach zagranicznych. Wniosek ten potwierdza wartość wskaźnika intensywności inwestowania mierzonego relacją wydatków inwestycyjnych do posiadanego rzeczowego majątku trwałego (tabela 3.8). Zarówno w spółkach z kapitałem zagranicznym jak i
w spółkach polskich wartość tego wskaźnika w 2003 roku spadła w stosunku do wartości z
2002 roku. Jednak w przypadku polskich przedsiębiorstw spadek ten był aż dwukrotnie większy.
Tabela 3.8.
Intensywność inwestowania spółek w województwie kujawsko-pomorskim w %
Wyszczególnienie
2002
2003
Spółki polskie
2002
Intensywność inwe16,7
15,6
11,3
stowania*
* mierzona relacją wydatków inwestycyjnych do rzeczowych aktywów trwałych
2003
9,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 24, 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w
2003 roku, Warszawa 2004, s. 24, 113; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 67; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 67.
-65-
Wykres 3.14.
Udział spółek z kapitałem zagranicznym w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego
w latach 2002 – 2003
Liczba podmiotów - 2003 rok
Liczba podmiotów - 2002 rok
SKZ
9%
SKZ
9%
SP
91%
SP
91%
Pracujący - 2002 rok
Pracujący - 2003 rok
SKZ
14%
SKZ
14%
SP
86%
SP
84%
Kapitał podstawowy - 2002 rok
Kapitał podstawowy - 2003 rok
SKZ
11%
SKZ
11%
SP
89%
SP
89%
Przychody ze sprzedaży - 2002 rok
Przychody ze sprzedaży - 2003 rok
SKZ
19%
SKZ
19%
SP
81%
SP
81%
Nakłady inwestycyjne - 2002 rok
Nakłady inwestycyjne - 2003 rok
SKZ
20%
SKZ
20%
SP
80%
SP
80%
SKZ – spółki z kapitałem zagranicznym,
SP – spółki polskie.
Źródło: na podstawie danych w tabeli 3.7.
-66-
Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim zatrudniają
średnio prawie dwukrotnie więcej pracowników aniżeli podmioty krajowe (tabela 3.9). Przewagą tych spółek jest wyższa wydajność pracy mierzona wartością przychodów ze sprzedaży
na jednego zatrudnionego. W 2003 roku w spółkach z kapitałem zagranicznym jeden zatrudniony wypracowywał 305,2 tys. zł przychodów ze sprzedaży, zaś w spółkach polskich odpowiednio – 216,4 tys. zł. W 2003 roku wystąpił spadek zatrudnienia we wszystkich spółkach,
był on jednak związany ze wzrostem wydajności pracy w tych podmiotach. Jednak w spółkach z kapitałem zagranicznym wzrost wydajności pracy wynosił 13%, podczas gdy w krajowych 10%. Zatem można przypuszczać, że przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym
prowadzą bardziej efektywną politykę zatrudnienia, uzyskując w ten sposób istotną przewagę
konkurencyjną.
Tabela 3.9.
Charakterystyka spółek z kapitałem zagranicznym zatrudniających powyżej 10 osób na tle
podobnych przedsiębiorstw polskich w województwie kujawsko-pomorskim w latach 20022003
Wyszczególnienie
Liczba pracujących
na 1 spółkę
Wartość przychodów
na 1 zatrudnionego (w tys. zł)
Wartość kapitału podstawowego
Wartość nakładów inwestycyjnych
Spółki z kapitałem
zagranicznym
2002
2003
Spółki polskie
2002
2003
140
128
79
78
305,2
344,8
216,4
238,9
32,5
42,2
51,9
53,4
17,9
22,6
8,3
6,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 48, 82, 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 48, 82, 113; Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawskopomorskim w latach 2001-2002, WUS w Bydgoszczy, 2004, s. 11, 12, 15 oraz niepublikowanych danych WUS
w Bydgoszczy za 2003 rok.
Wartość nakładów inwestycyjnych przypadających na jednego zatrudnionego w spółkach z kapitałem zagranicznym była kilkakrotnie wyższa. Ponadto, w 2003 roku wartość tego
wskaźnika dla przedsiębiorstw zagranicznych znacznie wzrosła (z 17,9 tys. zł do 22,6 tys. zł),
podczas gdy dla spółek krajowych zmalała (8,3 tys. zł do 6 tys. zł). Może to wskazywać na
umacnianie się pozycji konkurencyjnej na rynku, podmiotów z kapitałem zagranicznym wobec spółek krajowych, poprzez powiększanie majątku trwałego.
Podejmując próbę identyfikacji przyczyn tego stanu rzeczy, należy zauważyć iż wraz
ze wzrostem wydatków inwestycyjnych spółek z kapitałem zagranicznym wrosła wartość
kapitału podstawowego przypadająca na jednego zatrudnionego w tych spółkach (z 32,5 tys.
zł w 2002 roku do 42,2 tys. zł). Można zatem podejrzewać, że wyższa skłonność do inwestycji spółek z kapitałem zagranicznym wynika z możliwości korzystania z zasobów kapitałowych zagranicznego udziałowca lub z dostępu do relatywnie tańszych kredytów zagranicznych, które dla krajowych przedsiębiorców ciągle są niedostępne.
Spółki z kapitałem zagranicznym zarejestrowane na terenie województwa kujawskopomorskiego prowadzą bardziej efektywną działalność gospodarczą niż przedsiębiorstwa krajowe. Wyższa wydajność pracy zatrudnianych pracowników oraz ekspansywna polityka rozwojowa powalają na uzyskiwanie trwałych przewag konkurencyjnych i osiąganie znacznie
wyższych pozycji konkurencyjnych. Z pewnością istotnym czynnikiem wpływającym na
-67-
osiągane wyniki finansowe tych przedsiębiorstw jest wyższa zdolność akumulacji kapitału
oraz dostęp do zasobów finansowych podmiotów macierzystych. Nie bez znaczenia pozostaje
również dostęp do nowoczesnych technologii, a przede wszystkim możliwość wykorzystania
wiedzy i doświadczenia światowej klasy kapitału ludzkiego.
-68-
Rozdział czwarty
Stymulanty i destymulanty podejmowania przez inwestorów
zagranicznych inwestycji bezpośrednich w województwie
kujawsko-pomorskim
(L. Czaplewski, A. Grzegorzewski, M. Kujawka)
4.1. Oczekiwania inwestorów zagranicznych związane z podejmowaniem
inwestycji bezpośrednich w województwie i stopień ich realizacji
(Leszek Czaplewski)
4.1.1. Czynniki sprzyjające podjęciu bezpośredniej inwestycji
zagranicznej w opinii gmin i powiatów
Współczesne procesy globalizacji oraz integracji spowodowały, że obecnie konkurencja odbywa się na różnych poziomach. Oprócz tradycyjnej konkurencji między podmiotami
gospodarczymi do rywalizacji dochodzi także między jednostkami przestrzennymi. Zjawisko
to często wiązane jest z przepływami kapitału międzynarodowego oraz wzrostem roli korporacji transnarodowych. Korporacje transnarodowe z uwagi na oferowane przez siebie korzyści
(w postaci między innymi: nowych miejsc pracy, nowych technologii czy inwestycji) coraz
częściej dyktują warunki, od których uzależniają podjęcie inwestycji. Procesy te sprawiają, iż
działania podwyższające konkurencyjność regionów w ramach prowadzonej polityki regionalnej nabierają coraz większego znaczenia. Do rywalizacji między jednostkami przestrzennymi dochodzi na wielu płaszczyznach w tym: pozyskiwania inwestycji, kapitału, świadczenia określonych usług, podwyższania stanu lokalnej infrastruktury, pozyskiwania wykwalifikowanej kadry, środków na rozwój z budżetu państwa czy z funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Konkurencyjność, którą uważa się za podstawowe hasło polityki regionalnej, najczęściej mierzona jest właśnie zdolnością przyciągania nowych inwestycji (ich napływ traktuje się jako jej przejaw).
Coraz większa swoboda lokalizacji firm nie tylko w obrębie jednego państwa, ale
niemal całego świata sprawia, iż przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw zależy już nie tylko od nich samych, ale w znacznym stopniu od otoczenia w jakim działają1. Obecnie uważa
się, iż zapewnienie otoczenia sprzyjającego tworzeniu nowych przedsiębiorstw i ich wzajemnych powiązań skutkujących powstawaniem efektów synergicznych, przynoszących korzyści
im samym oraz mieszkańcom to najbardziej odpowiedni sposób na rozwój regionu. Zatem
władze samorządowe winny pamiętać, iż gwarancją odpowiedniego poziomu rozwoju własnego obszaru i w konsekwencji całego kraju jest tworzenie przyjaznego otoczenia dla biznesu2.
Katalog czynników, które biorą pod uwagę inwestorzy podczas podejmowania decyzji
o lokalizacji działalności jest bardzo duży. Ponadto należy podkreślić, że część czynników nie
1
Por. T. Markowski, T. Marszał, Konkurencyjność regionów jako element polityki przestrzennej, PAN,
Warszawa 1998, s. 133-134.
2
Por. J. Szlachta, Programowanie rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej, PWN, Warszawa 1997,
s. 23.
-69-
jest jednoznacznie oceniana przez wszystkich inwestorów. Wysoki wskaźnik bezrobocia może zachęcać do lokalizacji firmy, ponieważ stanowi gwarancję na pozyskanie taniej, zdyscyplinowanej siły roboczej. Jednocześnie może sugerować niską chłonność lokalnego rynku i w
konsekwencji być poważną przeszkodą dla odpowiedniego poziomu zbytu oferowanych produktów czy usług. Podobnie, zanieczyszczenie środowiska naturalnego może stanowić czynnik zniechęcający do podejmowania działalności na danym terenie (szczególnie dla producentów żywności) lub bodziec do lokalizacji (np. budowa oczyszczalni ścieków)3. Dla przedsiębiorstw sektora high-tech najbardziej pożądanymi miejscami lokalizacji będą te, których
atrakcyjność wyraża się przede wszystkim w czynniku ludzkim (czyli tzw. „aktywach wytworzonych”). Obejmują one cały szereg zjawisk od zaawansowania technologicznego do wykwalifikowanej siły roboczej, ważnym elementem jest dla nich również stan środowiska naturalnego. Są to więc czynniki, na które władze lokalne mają wymierny wpływ. Światowy Raport Inwestycyjny4 stwierdza, że tego typu aktywa stają się kluczowe dla konkurencyjności
przedsiębiorstw w procesie gospodarczej globalizacji. Regiony, które zdołają zapewnić ich
istnienie, staną się bardziej atrakcyjne dla korporacji transnarodowych.
Zatem nie zawsze czynnikiem decydującym o wyborze miejsca lokalizacji inwestycji
muszą być koszty, ale np. klimat społeczny czy stosunek władz. Dlatego władze lokalne powinny posiadać szczegółową wiedzę jakie czynniki wpływają na konkurencyjność regionu, a
prowadzona przez nie polityka regionalna winna oddziaływać na nie w taki sposób aby prowadzić do stałego podnoszenia jej poziomu.
W przeprowadzonym badaniu zwrócono się do gmin i powiatów województwa kujawsko-pomorskiego o wskazanie i ocenę najważniejszych cech ich terenu, które można uznać za
zachęcające inwestorów zagranicznych do podjęcia tam działalności gospodarczej (bezpośredniej inwestycji zagranicznej).
Zdaniem wszystkich respondentów cechą, która najbardziej zachęca do inwestowania
na ich obszarze jest nastawienie lokalnych władz do inwestora i inwestycji. Na ten czynnik
wskazało aż 76,1% wszystkich gmin i powiatów. Na kolejnych miejscach znalazły się:
− położenie geograficzne 64,8%,
− jakość i sprawność obsługi w urzędach 56,3%,
− stan środowiska naturalnego 52,1%,
− ceny nieruchomości 50,7%.
Ponadto według samorządów istnieje sześć czynników, które zostały wskazane przez
blisko połowę ankietowanych jako cechy istotnie zachęcające do realizacji inwestycji. Należą
do nich: nastawienie lokalnej społeczności do inwestora i inwestycji, stopa bezrobocia, atrakcyjność turystyczna, stan infrastruktury telekomunikacyjnej, stan infrastruktury transportowej
oraz lokalne zachęty podatkowe. Ponieważ badani wskazali na nastawienie lokalnych władz
do inwestora i inwestycji jako najbardziej zachęcającą cechę do podjęcia bezpośredniej inwestycji, można wysunąć wniosek, iż władze lokalne są przychylnie nastawione do zagranicznego kapitału i są zainteresowane jego napływem na swój obszar.
Analizy zebranych odpowiedzi pokazały również, że gminy/powiaty województwa za
najmniej zachęcające stymulanty napływu BIZ uznały: skuteczność sądowego dochodzenia
praw (4,2% wskazań), postęp w transformacji gospodarki, stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych, które mogłyby być wykorzystane w związku z
realizacją inwestycji (po 7,0%), dostęp do ośrodków naukowo-badawczych, stan praworządności (po 8,5%) oraz chłonność rynku (9,9%). Stosunkowo nisko oceniono również tak ważne
czynniki jak: ułatwianie przez samorządy inwestorom kontaktów i współpracy między nimi
3
K. Gawlikowska-Hueckel (red.), Atrakcyjność inwestycyjna województw Polski, IBnGR, Gdańsk
2000, s. 8.
4
UNCTAD, World Investment Report 1998: Trends and Determinants, United Nations, New York and
Geneva 1998.
-70-
oraz instytucjami okołobiznesowymi, kwalifikacje siły roboczej, zabieganie o odpowiednie
„otoczenie” dla biznesu czy wreszcie potencjał przemysłu regionalnego.
Dostrzec można zróżnicowanie odpowiedzi w poszczególnych rodzajach gmin oraz
powiatach. Wszystkie grupy za największą zachętę uważają nastawienie lokalnych władz do
inwestora i inwestycji. Jednakże największe znaczenie przypisują temu czynnikowi gminy
miejskie (blisko 93%). One również najwyżej oceniają jakość i sprawność obsługi w urzędach
(71,4%).
Wykres 4.1.
Czynniki zachęcające do dokonania inwestycji na terenie województwa kujawskopomorskiego w opinii gmin i powiatów
76,1
nastawienie lokalnych władz do inwestora i inwestycji (1)
64,8
położenie geograficzne (2)
56,3
jakość i sprawność obsługi w urzędach (3)
52,1
stan środowiska naturalnego (4)
50,7
ceny nieruchomości (5)
nastawienie lokalnej społeczności do inwestora i inwestycji (6)
49,3
stopa bezrobocia (7)
49,3
46,5
atrakcyjność turystyczna (8)
45,1
stan infrastruktury telekomunikacyjnej (9)
43,7
stan infrastruktury transportowej (10)
40,8
lokalne zachęty podatkowe (11)
36,6
ceny wynajmu, dzierżawy (12)
ułatwianie przez samorządy inwestorom kontaktów i współpracy między mimi oraz
instytucjami okołobiznesowymi (13)
23,9
kwalifikacje siły roboczej (14)
23,9
15,5
otoczenie biznesu (15)
12,7
potencjał przemysłu regionalnego (16)
9,9
chłonność rynku (17)
stan praworządności (18)
8,5
dostęp do ośrodków naukowo-badawczych (19)
8,5
stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych (20)
7,0
postęp w transformacji gospodarki (21)
7,0
4,2
skuteczność sądowego dochodzenia praw (22)
0
10
20
30
40
50
60
70
(%)
Źródło: opracowanie M. Kujawka na podstawie wyników badania jednostek samorządu terytorialnego..
Należy zaznaczyć, iż ponad połowa tej grupy ankietowanych wskazała, że interesujące
dla potencjalnych inwestorów są także lokalne zachęty podatkowe. Pozytywnym aspektem
jest relatywnie wysoka ocena, jaką powiaty przypisały dobremu „otoczeniu” biznesu. Negatywnie należałoby natomiast skomentować fakt, iż gminy miejsko-wiejskie jako jedyne w
ogóle nie wskazały na dostęp do ośrodków naukowo-badawczych uznając tym samym powyższy czynnik za „bez znaczenia”.
-71-
80
Wykres 4.2.
Czynniki zachęcające do dokonania inwestycji w regionie według opinii poszczególnych grup
gmin i powiatów
80
60
% 40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
19
20 21 22
17 18 19
20 21 22
czynnik
ogółem
w iejskie
80
60
% 40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13
14 15 16
czynnik
ogółem
m-w
100
80
%
60
40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
czynnik
ogółem
miejskie
100
80
%
60
40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
czynnik
ogółem
pow iaty
Źródło: opracowanie M. Kujawka na podstawie wyników badania jednostek samorządu terytorialnego.
-72-
Analizując rozkład ważności stymulantów zachęcających do dokonania inwestycji indywidualnie dla każdej grupy respondentów zauważa się, że odpowiedzi powiatów najbardziej odbiegają od odpowiedzi udzielonych przez pozostałe grupy ankietowanych. Ponadto
wydaje się, iż są one nieco lepiej „dopasowane” do aktualnych oczekiwań inwestorów.
Zdaniem gmin wiejskich na ich obszarze wszystkie czynniki w mniejszym bądź większym stopniu są zachęcające dla potencjalnego inwestora. Jednakże pozostali respondenci
uważają, że pewne cechy ich terenów nie są atrakcyjne dla dokonania inwestycji w danym
miejscu. Gminy miejsko-wiejskie nie wskazują na potencjał przemysłu regionalnego, stan
praworządności, dostęp do ośrodków naukowo-badawczych oraz skuteczność sądowego dochodzenia praw. Gminy miejskie uważają, że stan należących do władz lokalnych obiektów
produkcyjnych i biurowych, postęp w transformacji gospodarki oraz skuteczność sądowego
dochodzenia praw nie są atrakcyjnymi cechami ich obszarów. Powiaty natomiast nie wskazują na stan praworządności, stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i
biurowych oraz skuteczność sądowego dochodzenia praw.
Pomimo, że władze lokalne wskazywały cechy, które można uznać za zachęcające do
dokonania inwestycji na terenie gmin i powiatów województwa kujawsko-pomorskiego to
prawdopodobnie idealizują one walory swoich terenów. Wskazuje na to brak większego zainteresowania województwem przez kapitał zagraniczny. Być może samorządy poprawnie oceniają wartość inwestycyjną swoich obszarów, ale nie potrafią w pełni wykorzystać posiadanych przez siebie atutów. W takim przypadku wskazywać to może na brak fachowej wiedzy i
umiejętności urzędników lokalnej administracji samorządowej.
4.1.2. Cechy województwa, które miały wpływ na jego wybór
jako miejsca lokalizacji – wskazania przedsiębiorstw
Samorządy aby prowadzić skuteczne działania na rzecz przyciągania bezpośrednich
inwestycji zagranicznych do gminy/powiatu muszą przede wszystkim znać stymulanty sprzyjające ich realizacji. Zbudowanie strategii rozwoju regionu, której jednym z celów będzie
pozyskiwanie kapitału zagranicznego w formie BIZ wymaga dokładnego rozpoznania opinii
przedsiębiorstw dotyczącej aktualnych warunków prowadzenia działalności tj. cech danego
regionu. Dopiero w oparciu o taką wiedzę można stworzyć strategię, której realizacja winna
przynieść wymierne efekty w postaci napływu BIZ. Dlatego jednym z podstawowych założeń
i celów przeprowadzonego badania było szczegółowe rozpoznanie opinii inwestorów zagranicznych dotyczącej oceny warunków inwestowania na terenie województwa kujawskopomorskiego oraz stopnia spełnienia ich oczekiwań w tej kwestii. Uzyskany materiał pozwolił
na przeprowadzenie analiz i wysunięcie wniosków umożliwiających weryfikację prowadzonej
przez władze lokalne polityki regionalnej.
Spółki z udziałem kapitału zagranicznego do najważniejszych czynników, które spowodowały, iż ich inwestycja została zlokalizowana na terenie województwa zaliczyły5:
− kwalifikacje siły roboczej (wskaźnik 0,56),
− położenie geograficzne (0,50),
− ceny wynajmu, dzierżawy (0,43).
Do drugiej grupy czynników czyli, tych które w mniejszym stopniu wpłynęły na decyzję o realizacji inwestycji zaliczono:
− ceny nieruchomości (0,35),
5
Wymienionym czynnikom przedsiębiorstwa nadawały miejsce w hierarchii ważności przypisując odpowiednio: 1-najważnieszy, 2-drugi w kolejności itd. Na tej podstawie obliczono wskaźnik ważności.
-73-
− bliskość kluczowego kooperanta (0,30).
− otoczenie biznesu (0,25).
Natomiast cechy, które nie miały większego znaczenia dla przyciągnięcia kapitału zagranicznego to:
− skuteczność sądowego dochodzenia praw (0,04),
− jakość i sprawność obsługi w urzędach (0,04),
− lokalne zachęty podatkowe (0,05),
− stan praworządności (0,06),
− ułatwianie przez samorządy inwestorom kontaktów i współpracy między nimi oraz instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi (0,06).
Uzyskane wyniki dowodzą, że inwestorzy zagraniczni podejmując działalność na terenie województwa kujawsko-pomorskiego kierowali się głównie wysokimi kwalifikacjami siły
roboczej, jego atrakcyjnym położeniem geograficznym oraz konkurencyjnymi cenami wynajmu, dzierżawy i nieruchomości.
Niezwykle ważnym i pozytywnym sygnałem jest bardzo dobra opinia inwestorów zagranicznych odnośnie kwalifikacji siły roboczej w województwie. Odrobienie zaległości w
tym obszarze mogłoby zająć lata, a nawet wymagać swoistej „wymiany pokoleniowej”. Podczas gdy współczesne przedsiębiorstwa swój rozwój opierają na wiedzy, umiejętnościach i
nowoczesnych technologiach taka przeszkoda mogłaby całkowicie uniemożliwić podjęcie
skutecznej rywalizacji o skłonienie inwestorów do lokalizacji swojej działalności w regionie.
Należy zwrócić uwagę, iż dogodne położenie geograficzne zostało sklasyfikowane na
wysokiej drugiej pozycji. Jest to bardzo ważny czynnik, na który samorządy nie mają żadnego wpływu, a jak wskazują badania jest to jedna z ważniejszych determinant napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Położenie w środkowo-północnej Polsce sprawia, że województwo kujawsko-pomorskie może stać się doskonałą „bazą wypadową” do takich aglomeracji jak: Trójmiasto, Poznań, Warszawa, Łódź, Olsztyn czy nawet do państw nadbałtyckich. Bliskość wymienionych rynków oraz stosunkowo niskie koszty działalności (w porównaniu do np. Warszawy, Trójmiasta czy Poznania) winny dodatnio wpływać na zainteresowanie kapitału zagranicznego regionem. Należy zauważyć, iż konkurencyjne ceny wynajmu i
dzierżawy wymieniono jako trzeci ważny czynnik, który miał wpływ na podjęcie BIZ w województwie, a ceny nieruchomości sklasyfikowano na czwartym miejscu. Prawdopodobnie
równie ważnym „elementem kosztowym” jest stosunkowo niskie średnie wynagrodzenie za
pracę przy jednoczesnej wysokiej ocenie poziomu kwalifikacji siły roboczej w regionie.
Bliskość kluczowego kooperanta została sklasyfikowana na miejscu piątym, co dowodzi, iż czynnik ten istotnie oddziaływał na decyzje o zaangażowaniu kapitału zagranicznego.
Ponadto może to sugerować pozytywną opinię inwestorów odnośnie poziomu usług (produktów, współpracy) oferowanych przez przedsiębiorstwa z województwa. Potwierdzeniem tego
faktu jest również szósta lokata „otoczenia biznesu”.
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego do grupy czynników, które także
miały wpływ na decyzje o lokalizacji inwestycji zaliczyły ponadto: stan infrastruktury transportowej, chłonność rynku, nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji, potencjał przemysłu regionalnego oraz stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych, które mogłyby być wykorzystane w związku z realizacją inwestycji.
Czynniki te uzyskały wskaźnik ważności oscylujący pomiędzy 0,21 a 0,16.
Wydaje się, że właśnie o wyżej wymienione cechy regionu – stanowiące poważny atut
województwa – należałoby oprzeć strategie promocji gmin i powiatów w kontekście pozyskiwania BIZ. Jednak przy opracowywaniu przedmiotowych strategii warto zwrócić szczególną uwagę na czynniki, które dotychczas były raczej bez znaczenia dla inwestorów przy
-74-
podejmowaniu decyzji o lokalizacji działalności w regionie. Można przypuszczać, że wśród
nich znajdują się istotne destymulanty napływu BIZ do województwa. Przy czym, niepokoi
fakt, że aż trzy z pięciu ostatnich (tj. 60%) dotyczą w sposób bezpośredni działań prowadzonych przez lokalne władze samorządowe. Jest to bardzo wyraźny sygnał wskazujący obszary,
na których urzędnicy powinni skoncentrować swoje wysiłki w celu intensyfikacji napływu
BIZ do województwa kujawsko-pomorskiego.
Wykres 4.3.
Najważniejsze regionalne cechy województwa, które miały wpływ na wybór lokalizacji inwestycji bezpośrednich (według przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego)
w skaźnik w ażności
0,00
0,20
0,40
0,60
kw alifikacje siły roboczej
0,56
położenie geograficzne
0,50
ceny w ynajmu, dzierżaw y
0,43
ceny nieruchomości
0,35
bliskość kluczow ego
kooperanta
0,30
otoczenie biznesu
0,25
stan infrastruktury
transportow ej
chłonność rynku
nastaw ienie w ładz i
społeczności lokalnej do
inw estora i inw estycji
0,21
0,17
0,17
potencjał przemysłu
regionalnego
0,16
stan należących do w ładz
lokalnych obiektów
produkcyjnych i biurow ych
0,16
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania jednostek samorządu terytorialnego..
-75-
0,80
4.1.3. Cechy województwa zachęcające do podejmowania BIZ
(ocena samorządów w konfrontacji z oczekiwaniem inwestorów)
Bardzo interesujące wyniki przynosi porównanie odpowiedzi przedsiębiorstw zagranicznych z odpowiedziami jednostek samorządowych na pytanie dotyczące określenia cech
województwa kujawsko-pomorskiego, które należy uznać za zachęcające do dokonania inwestycji na jego terenie. Prawidłowa ich analiza może pomóc w rozpoznaniu oczekiwań inwestorów oraz błędów popełnianych w prowadzonej przez władze lokalne polityce regionalnej
na rzecz promocji i przyciągnięcia BIZ do województwa.
Zdaniem 80% spółek z udziałem kapitału zagranicznego największym atutem województwa jest jego położenie geograficzne. Podobnie uważają samorządy jednak one sklasyfikowały ten czynnik na drugim miejscu (uzyskał blisko 65%). Wyprzedza go nastawienie
władz lokalnych do inwestora i inwestycji (76,1%), ale zaznaczyć należy, że jedynie co piąte
przedsiębiorstwo podzieliło opinię pracowników urzędów w tym zakresie.
Równie wysoko inwestorzy oceniają kwalifikacje regionalnej siły roboczej (75,4%)
oraz ceny wynajmu, dzierżawy (67,7%) i nieruchomości (66,2%). Wyniki wskazują, iż tylko
w przypadku ostatniej cechy – cen nieruchomości samorządy wyrażają zgodną opinię z
przedsiębiorstwami. Zastanawiająca jest niska ocena przypisana przez urzędników kwalifikacjom siły roboczej gdzie zaledwie co czwarty urząd (blisko 24%) uważa ją za cechę sprzyjającą napływowi BIZ. Podobna różnica poglądów występuje w kwestii dostępu do ośrodków
naukowo-badawczych gdzie czterokrotnie więcej przedsiębiorstw uznało ten czynnik za stymulantę dla dokonania inwestycji. Prawdopodobnie wynika to z faktu, iż przedsiębiorstwa
częściej współpracują z tego typu ośrodkami i dlatego wystawiają im o wiele wyższą ocenę.
Powyższe bardzo niepokoi ponieważ należy przypuszczać, że samorządy nie przywiązują
wagi do tworzenia warunków umożliwiających transfer, absorpcję i wykorzystanie wiedzy, a
w konsekwencji technologii w regionie. Może to spowodować, iż gminy/powiaty nie tylko nie
będą generowały własnych innowacji, ale i nie będą w stanie skutecznie „wchłaniać” innowacji powstałych gdzie indziej. W efekcie jeszcze bardziej utrwali to „marginalną” rolę województwa pogarszając i tak słabą jego pozycję konkurencyjną.
-76-
Wykres 4.4.
Cechy województwa kujawsko-pomorskiego zachęcające do dokonania inwestycji – porównanie odpowiedzi samorządów i spółek z udziałem kapitału zagranicznego
0%
20%
40%
60%
80%
100%
80,0%
położenie geograficzne
64,8%
75,4%
kwalifikacje siły roboczej
23,9%
67,7%
ceny wynajmu i dzierżawy
36,6%
66,2%
ceny nieruchomości
50,7%
47,7%
atrakcyjność turystyczna
46,5%
47,7%
stan środowiska naturalnego
52,1%
46,2%
stan infrastruktury telekomunikacyjnej
dostęp do ośrodków naukowo-badawczych
45,1%
33,8%
8,5%
26,2%
stan infrastruktury transportowej
43,7%
20,0%
otoczenie biznesu
15,5%
20,0%
nastawienie lokalnej społeczności do inwestora i inwestycji
49,3%
20,0%
nastawienie lokalnych władz do inwestora i inwestycji
76,1%
14,0%
jakość i sprawność obsługi w urzędach
56,3%
13,8%
stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych
7,0%
10,8%
brak dobrej współpracy pomiędzy inwestorami a samorządem oraz
instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi
lokalne zachęty podatkowe
23,9%
3,0%
40,8%
przedsiębiorstwa
samorządy
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania przedsiębiorstw i jednostek samorządu
terytorialnego.
Zgodnie około połowa jednostek samorządowych i przedsiębiorstw jest zdania, że do
cech zachęcających do dokonania inwestycji w regionie zalicza się jego atrakcyjność turystyczną, stan środowiska naturalnego oraz stan infrastruktury telekomunikacyjnej.
Niepokojąca jest natomiast niska ocena przypisana „otoczeniu” biznesu zarówno przez
spółki zagraniczne jak i samorządy (odpowiednio: 20%, 15,5%). Niemniej świadomość zaległości w tym zakresie oznaczać może, iż samorządy będą prowadzić aktywne działania zmierzające do poprawy tego stanu. Jak już wspomniano jest to bardzo ważny czynnik dla prawidłowego rozwoju regionu.
-77-
Niestety inwestorzy zagraniczni nie oceniają pozytywnie jakości obsługi oraz współpracy z urzędami. Stwierdza się dużą różnicę w tym obszarze pomiędzy odpowiedziami spółek a jednostek samorządowych. Najwyższy odsetek przychylnie wyrażających się przedsiębiorstw w powyższej kwestii odnotowano dla nastawienia lokalnej społeczności do inwestora
i inwestycji – 20% (przy 49,3% urzędów). Podobnie w pozostałych odpowiedziach dotyczących współpracy inwestorów i urzędników o wiele wyższe wyniki przypisują sobie pracownicy urzędów aniżeli wystawiona im ocena przez spółki.
Jednak największą różnicę zdań (ponad 13-krotną) odnotowano w kwestii oceny lokalnych zachęt podatkowych. Aż 40,8% gmin i powiatów województwa uznało ten czynnik
jako determinantę BIZ przy zaledwie 3% udziale takich odpowiedzi wśród spółek zagranicznych. Sugerować to może, iż jednostki znacznie przeceniają wartość tego instrumentu.
Jak należało się spodziewać stan infrastruktury transportowej nie został uznany przez
przedsiębiorstwa jako czynnik sprzyjający realizacji inwestycji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Zdziwienie budzi, że blisko połowa gmin i powiatów sklasyfikowała
poziom infrastruktury transportowej jako stymulantę napływu BIZ do regionu.
Reasumując zauważyć należy, że spośród wszystkich cech wymienionych w kwestionariuszu badawczym, przedsiębiorstwa i samorządy są zgodne tylko w przypadku sześciu
czynników. Podobnie zostały ocenione: położenie geograficzne, ceny nieruchomości, atrakcyjność turystyczna, stan środowiska naturalnego, stan infrastruktury telekomunikacyjnej oraz
„otoczenie” biznesu.
Konfrontacja odpowiedzi potwierdza tezę, że urzędnicy samorządowi nie tylko nie
mają pełnego rozeznania w potrzebach zgłaszanych przez inwestorów, ale i błędnie oceniają
cechy regionu sprzyjające inwestycjom bezpośrednim. W rezultacie może to być przyczyną
prowadzenia całkowicie chybionej polityki na rzecz przyciągnięcia BIZ do województwa
kujawsko-pomorskiego, a nawet wobec wszystkich inwestorów zainteresowanych rozpoczęciem działalności na jego obszarze. Podkreślić należy, iż pozytywna opinia wobec samych
siebie ze strony władz lokalnych nie znajduje potwierdzenia w odpowiedziach spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Jest to bardzo niepokojący sygnał ponieważ inwestorzy najczęściej opinii odnośnie oceny regionu jako atrakcyjnego miejsca dla inwestycji zasięgają u
przedsiębiorstw, które mają już doświadczenie w prowadzeniu działalności na danym terenie.
Wyniki badania wskazują, że jednostki samorządowe zdecydowanie więcej widzą czynników
zachęcających do inwestowania na ich obszarze aniżeli barier, które ograniczają napływ inwestycji zagranicznych. Niepokojącym jest fakt, iż wśród najważniejszych przeszkód samorządy wymieniają te, które są bardzo istotne dla inwestorów zamierzających ulokować kapitał
w danej gminie/powiecie. Ponadto wydaje się, że na dużą część z nich władze lokalne mogą
mieć wymierny wpływ. Powyższe sugeruje, iż samorządy nie prowadzą poprawnej polityki
regionalnej mającej na celu podwyższenie atrakcyjności inwestycyjnej ich terenów co w konsekwencji powoduje, iż województwo kujawsko-pomorskie nie jest znaczącym odbiorcą kapitału zagranicznego. Dowodzi to tezy, że urzędy mimo deklarowania chęci pozyskania inwestora zagranicznego nie przejawiają wysokiej aktywności w omawianym obszarze. Może to
tłumaczyć dlaczego w ostatnich dwunastu miesiącach bezpośrednie inwestycje zagraniczne
napłynęły na teren zaledwie 16% jednostek.
-78-
4.2. Aktywność jednostek samorządu terytorialnego w pozyskiwaniu
kapitału zagranicznego
(Leszek Czaplewski, Monika Kujawka)
4.2.1. Źródła informacji o potencjalnych inwestorach zagranicznych
Wszystkie jednostki samorządowe, które wzięły udział w badaniu przyznały, że są
zainteresowane pozyskaniem inwestora zagranicznego na swój teren. Jednocześnie wskazały
źródła, z których czerpią wiedzę o potencjalnych inwestorach, którzy mają zamiar podjąć
działalność gospodarczą w naszym kraju.
Spośród wszystkich podmiotów, które odpowiedziały na pytanie dotyczące źródeł
informacji o inwestorach zagranicznych 63,4% wskazało na internet. Istotnym źródłem jest
również prasa (57,7% wskazań) oraz spotkania na seminariach, konferencjach i wystawach
(45,1% wskazań). Po 11,3% badanych przyznało, że informacji o inwestorach, którzy zamierzają rozpocząć działalność w Polsce uzyskuje bezpośrednio od innych inwestorów. Bardzo
niepokojącym jest, iż blisko 41% jednostek czeka aż inwestor sam nawiąże z nimi kontakt, a
tylko co dziesiąty urząd podczas ich poszukiwania korzysta z porad instytucji rządowych.
Najczęściej wymieniane instytucje, z których pomocy korzystają samorządy to: Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Izby Przemysłowo-Handlowe. Zaledwie
jeden podmiot korzysta z pomocy agencji zagranicznej (Project&Management Frankfurt/Oder), a tylko co dziesiąta gmina lub powiat sama kontaktuje się z centralami firm zagranicznych w celu przedstawienia im swojej oferty. Żadna jednostka nie wskazała na „informacji udzielają nam firmy doradcze”.
Zauważa się wyraźne różnice w odpowiedziach w poszczególnych grupach badanych.
Gminy wiejskie i miejsko-wiejskie jako najważniejsze źródło informacji o inwestorach zagranicznych wskazały internet. Dla gmin miejskich jest to prasa, natomiast powiaty najczęściej
wymieniały spotkania podczas seminariów, konferencji i wystaw oraz podobnie jak gminy
miejskie – prasę. Gminy miejsko-wiejskie i miejskie w wielu przypadkach czekają, aż inwestor sam nawiąże z nimi kontakt.
Ustalono, że gminy wiejskie i miejsko-wiejskie korzystają średnio z dwóch źródeł
informacji o inwestorach, powiaty z trzech, a gminy miejskie z czterech.
Powyższe wskazuje, iż urzędnicy ograniczają swoje poszukiwania inwestorów zagranicznych co najwyżej do przeglądania ofert w internecie oraz prasie. Co zrozumiałe tak
skromne działania nie mogą przynieść żadnych wymiernych efektów.
-79-
Wykres 4.5.
Źródła informacji jednostek samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego o potencjalnych inwestorach zagranicznych, którzy mają zamiar podjąć działalność gospodarczą w
Polsce
internet
63,4
prasa
57,7
podczas spotkań na
seminariach,konferencjach,wystawach
45,1
czekamy aż inwestor sam nawiąże z
nami kontakt
40,8
informacji udzielają nam instytucje
rządowe
11,3
od innych inwestorów
11,3
sami kontaktujemy się z centralami
firm zagr. w celu przedstawienia im
naszej oferty
9,9
inne
2,8
informacji udzielają nam agencje
zagraniczne
1,4
0
10
20
30
40
50
60
70
%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania jednostek samorządu terytorialnego.
4.2.2. Agendy zajmujące się pozyskiwaniem i obsługą inwestora
zagranicznego w gminie/powiecie
Należy podkreślić, że umiejętność samodzielnego wyszukania inwestora zagranicznego, który jest (lub może być) zainteresowany zaangażowaniem swojego kapitału w Polsce
stanowi strategiczną przewagę nad innymi gminami/powiatami. Jest zarazem pozytywnym
sygnałem dla przedsiębiorstwa mogącym przyczynić się do podjęcia decyzji o realizacji inwestycji na tym obszarze.
Wyniki badania dowiodły, że większość jednostek nie posiada wydzielonej agendy ani
stanowiska, którego zakres obowiązków przewiduje prowadzenie działań na rzecz pozyskania
inwestorów zagranicznych. Na ogół urzędy wybierają jednego z pracowników do obsługi
zainteresowanego podjęciem działalności na terenie gminy/powiatu inwestora, jeśli zaistnieje
taka potrzeba. Takie działania praktykuje blisko połowa gmin i powiatów województwa, a aż
18,3% z nich nie posiada jednocześnie osoby odpowiedzialnej za szukanie zagranicznych
inwestorów. Sugerować to może, że samorządy nie przywiązują dużej wagi do pozyskania
BIZ lub nie doceniają ich znaczenia dla rozwoju swojego regionu, a w konsekwencji całego
województwa kujawsko-pomorskiego. Niemniej jedną z głównych przyczyn takiego stanu
jest brak środków finansowych na utworzenie dodatkowego stanowiska.
-80-
Należy jednak zauważyć, że ponad 18% urzędów posiada wydzielony referat zajmujący się pozyskiwaniem inwestorów zagranicznych, a ponad 14% ma w swoich strukturach organizacyjnych specjalne jednoosobowe stanowisko, którego zakres obowiązków przewiduje
prowadzenie poszukiwań kapitału zagranicznego. Wśród innych odpowiedzi (agend) wymieniono: Gminne Centrum Informacji Publicznej, Wydział ds. Infrastruktury, Wydział Spraw
Społecznych i Obywatelskich, burmistrza.
Wykres 4.6.
Agendy (osoby) w urzędach gmin i starostwach powiatowych, których zakres obowiązków
przewiduje prowadzenie działań na rzecz pozyskiwania inwestorów zagranicznych
0%
10%
20%
wybrany pracownik w
przypadku zaistnienia
potrzeby
30%
40%
50%
45,1%
wydzielony referat
18,3%
nie ma takiej osoby
18,3%
jednoosobowe stanowisko
14,1%
inne
5,6%
Wyniki badania wskazują, że istnieje wyraźna polaryzacja w omawianej kwestii pomiędzy poszczególnymi rodzajami jednostek samorządowych. Najgorzej przedstawia się sytuacja w gminach wiejskich gdzie w blisko połowie pozyskiwaniem inwestora zagranicznego
zajmuje się wskazany pracownik tylko wówczas, gdy zaistnieje taka potrzeba, a co czwarta
nie posiada takiej osoby w ogóle. Zaledwie 11,1% omawianych gmin wskazało na wydzielony referat, a 16,7% na jednoosobowe stanowisko. Podobna sytuacja występuje w gminach
miejsko-wiejskich, choć rozkład procentowy jest inny: wskazany pracownik w przypadku
zaistnienia potrzeby – 60% (jest to najwyższy wynik spośród badanych grup), nie ma takiej
osoby – 20%, jednoosobowe stanowisko i wydzielony referat po 6,7%.
Zdecydowanie większą wagę do poszukiwania inwestorów przywiązują gminy miejskie. Połowa z nich posiada do tego celu specjalnie wydzielony referat, a 7,1% ma w swoich
strukturach specjalne jednoosobowe stanowisko. Jednocześnie prawie jedna trzecia przyznała,
że wybiera wśród załogi odpowiedzialnego pracownika tylko wówczas, gdy zaistnieje taka
potrzeba. Warte podkreślenia jest to, iż żadna z tych gmin nie wskazała braku takiej osoby w
ogóle. Powiaty praktykują na ogół tworzenie stanowisk jednoosobowych. W swoich odpowiedziach wskazały na wybieranie pracownika w przypadku zaistnienia takiej potrzeby oraz
na tworzenie jednoosobowych stanowisk (po 33,3%). Podobna sytuacja „symetrycznego”
podziału odpowiedzi w tej grupie ankietowanych dotyczy wydzielonego referatu i braku osoby poszukującej inwestorów zagranicznych – po 16,7%.
-81-
Wykres 4.7.
Agendy (osoby) w urzędach gmin i starostwach powiatowych, których zakres obowiązków
przewiduje prowadzenie działań na rzecz pozyskiwania inwestorów zagranicznych według
poszczególnych grup respondentów
70
60,0
60
50,0
47,2
50
40
33,3
33,3
%
28,6
30
25,0
20,0
16,7
20
16,7
16,7
11,1
10
6,7
6,7
7,1
0,0
0
wydzielony referat
jednoosobowe stanowisko
wiejskie
m-w
w razie potrzeby wybieramy
kogoś z naszych pracowników
miejskie
nie ma takiej osoby
powiaty
Równie ważnym aspektem co zdolność poszukania inwestora jest umiejętność jego
kompleksowego obsłużenia. W blisko 60% gmin i powiatów województwa kujawskopomorskiego za obsługę inwestora, który jest zainteresowany lokalizacją swojej działalności
na terenie gminy/powiatu jest prezydent, burmistrz, starosta lub wójt (w zależności od rodzaju
jednostki)6. Prawie co trzecia jednostka deklaruje, że posiada do tego celu odrębnego pracownika, 15,4% ma wydzielony zespół osób, a w blisko co czwartej inwestor zagraniczny jest
obsługiwany tak jak wszystkie osoby prowadzące działalność gospodarczą. Należy jednak
zaznaczyć, że bardzo często za poprawną obsługę inwestora jest odpowiedzialnych kilka
szczebli, rodzajów stanowisk. Najczęściej jest to wybrany pracownik lub wydzielony zespół
osób współpracujący z prezydentem, burmistrzem, starostą czy wójtem. Prawdopodobnie
powierzenie obsługi inwestorów zagranicznych prezydentom, burmistrzom, starostom czy
wójtom ma oznaczać, że do tej kwestii urzędnicy przywiązują najwyższą wagę.
6
Jeden z respondentów wskazał na Naczelnika Wydziału Gospodarki Miejskiej.
-82-
Wykres 4.8.
Agendy, osoby odpowiedzialne w urzędach za obsługę inwestora zagranicznego
0%
wydzielony zespół osób
10%
20%
30%
40%
50%
60%
15,4%
wybrany pracownik
27,7%
Prezydent, Burmistrz, Wójt
56,9%
jest obsługiwany tak jak wszystkie osoby prowadzące
działalność gospodarczą
inne
24,6%
1,5%
Porównując odpowiedzi poszczególnych grup ankietowanych można stwierdzić, że we
wszystkich rodzajach samorządów najczęściej podmiotem odpowiedzialnym za właściwą
obsługę inwestora jest osobą pełniąca najwyższą funkcję w gminie/powiecie. Ponadto wydaje
się, iż najsłabiej przygotowanymi do omawianego zagadnienia są gminy wiejskie i miejskowiejskie, gdzie w odpowiednio 41,9% i 21,4% z nich inwestor zagraniczny jest obsługiwany
tak jak wszystkie osoby prowadzące działalność gospodarczą. Warte podkreślenia jest również, że żaden powiat ani gmina miejska nie wskazały na tą odpowiedź. Jednocześnie w około
43% gmin miejskich inwestor jest wspomagany wydzielonym zespołem osób, a połowa powiatów wspiera go wybranym pracownikiem. Za pozytywne należałoby uznać, że gminy
wiejskie i miejsko-wiejskie dość często deklarują posiadanie pracownika odpowiedzialnego
za poprawną obsługę inwestora przy czym jednocześnie wskazują, iż wspomaga on swoim
działaniem burmistrza lub wójta.
-83-
Wykres 4.9.
Agendy, osoby odpowiedzialne w urzędach za obsługę inwestora zagranicznego według poszczególnych grup respondentów
80
71,4
66,7
70
57,1
60
50,0
50
48,4
42,9
41,9
% 40
32,3
30
28,6
21,4
16,7
20
10
6,5 7,1
7,1
0,0 0,0
0
wydzielony zespół osób
wybrany pracownik
w iejskie
Prezydent, Burmistrz, Wójt
m-w
miejskie
jest obsługiwany tak jak wszystkie
osoby prowadzące działalność
gospodarczą
pow iaty
4.2.3. Stosowane instrumenty dla przyciągnięcia inwestora
zagranicznego i ich skuteczność
Gminy i powiaty posiadają szereg instrumentów, którymi w sposób bezpośredni lub
pośredni mogą wpływać na decyzję inwestora zagranicznego o lokalizacji przedsiębiorstwa w
danym miejscu. Należy jednak przyznać, iż skuteczność tych zabiegów nie jest duża. Nie
oznacza to, iż władze lokalne powinny zaniechać działań w kierunku zwiększenia zaangażowania kapitału zagranicznego na ich terenie. Długotrwałe zaniedbania w pewnych dziedzinach rozwoju regionu stają się trudne do odrobienia, a naprawa takiego stanu wymaga czasu.
Niewątpliwie fakt posiadania przez jednostkę samorządową oferty dotyczącej możliwości inwestycyjnych w gminie lub powiecie kierowanej do inwestorów z zagranicy jest jednym ze sposobów zwrócenia jego uwagi na dany obszar. Niestety zaledwie jedna trzecia respondentów posiada taką ofertę. Przede wszystkim są to gminy miejskie, gdzie 71,4% z nich
opracowało możliwości inwestycyjne w swojej gminie. Drugie miejsce zajmują gminy miejsko-wiejskie (41,7%), następnie powiaty (33,3%) i gminy wiejskie (11,1%). Za bardzo niepokojący należy uznać fakt, że tak mały odsetek gmin wiejskich posiada ofertę inwestycyjną.
Może to być istotną destymulantą napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na ich
obszar.
-84-
Wykres 4.10.
Udział jednostek samorządu terytorialnego posiadających ofertę inwestycyjną
100%
28,3%
80%
88,9%
58,3%
66,7%
69,1%
60%
71,4%
40%
41,7%
20%
30,9%
33,3%
11,1%
0%
ogółem
wiejskie
miejsko-wiejskie
tak
miejskie
powiaty
nie
Ważnym elementem decyzji lokalizacji inwestycji jest atrakcyjne miejsce. Mimo występujących zachęt inwestycyjnych na terenie gmin i powiatów województwa kujawskopomorskiego, występują także bariery. Potwierdzeniem tego jest fakt, że w większości przypadków jednostki samorządowe oceniły swoją atrakcyjność inwestycyjną jako średnią. Chcąc
podnieść klasę atrakcyjności swoich gmin i powiatów, a w konsekwencji przyciągnąć w ten
sposób inwestorów, władze lokalne stosują różne instrumenty.
W ramach badania zwrócono się do respondentów o wskazanie stosowanych przez
nich instrumentów w celu podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej swojego obszaru oraz o
określenie hierarchii ich ważności w skali: 5-instrument (działanie) priorytetowe, 4-bardzo
ważne, 3-ważne, 2-mniej ważne, 1-drugorzędne. Na tej podstawie obliczono stopień oddziaływania wskazanych czynników jako średnią arytmetyczną ważoną, zwaną dalej wskaźnikiem
oddziaływania.
Przeprowadzone obliczenia pozwoliły rozpoznać, iż za działania najważniejsze gminy/powiaty województwa kujawsko-pomorskiego uważają:
− dbanie o przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej do inwestora i
inwestycji (wskaźnik 3,40),
− dbanie o dobry stan środowiska naturalnego (wskaźnik 3,40),
− dbanie o wysoką jakość i sprawność obsługi w urzędach (wskaźnik 3,33),
− ulepszanie stanu infrastruktury transportowej (wskaźnik 3,30).
−
−
−
−
−
Czynnikami, które są uważane przez jednostki za istotne są:
stałe poprawianie wizerunku gminy (wskaźnik 2,77),
zwiększanie atrakcyjności turystycznej regionu (wskaźnik 2,63),
uzbrajanie terenu pod inwestycje (wskaźnik 2,58),
pomaganie inwestorom w znalezieniu wolnych gruntów lub lokali po przystępnych
cenach (wskaźnik 2,35),
posiadanie uporządkowanego stanu prawnego lokalnych gruntów przeznaczonych do
sprzedaży (wskaźnik 2,33),
-85-
− oferowanie zachęt podatkowych (wskaźnik 2,30),
− pomaganie inwestorom w załatwianiu formalności związanych z procedurą inwestycyjną (wskaźnik 2,00).
W stosunku do pozostałych instrumentów wartość liczbowa wskaźników oddziaływania okazała się mniejsza od 2,00, co oznacza, iż w opinii władz lokalnych są działaniami
mniej ważnymi lub drugorzędnymi7. Zastanawiające jest, że władze samorządowe bardzo
nisko oceniły ważność stosowanych instrumentów. Żadne działanie nie zostało uznane jako
bardzo ważne, natomiast aż 14 za drugorzędne. Należy zwrócić uwagę, że zabieganie o stworzenie odpowiedniego „otoczenia” dla biznesu sklasyfikowano dopiero na 15-tym miejscu, a
wydzielenie specjalnych obszarów, które zostały kompleksowo przygotowane pod inwestycje
na 20-tym. Brak zainteresowania samorządów w lokalizacji ośrodków naukowo-badawczych
może budzić poważne zaniepokojenie. Podczas gdy przewaga konkurencyjna współczesnych
przedsiębiorstw oraz regionów w coraz większym stopniu opiera się na wiedzy i umiejętnościach, uzyskane wyniki należy uznać za mało zrozumiałe. Po raz kolejny dowodzi to niewielkiej znajomości wymagań współczesnych inwestorów przez lokalnych urzędników.
Uzyskane wyniki mogą potwierdzać, iż jednostki nie tylko nie stosują na szeroką skalę
instrumentów poprawiających atrakcyjność ich obszarów, ale więcej – nie znają podstawowych potrzeb i oczekiwań inwestorów. Być może nie mają świadomości czynników atrakcyjności miejsca lokalizacji. Powyższe może tłumaczyć dlaczego władze samorządowe województwa kujawsko-pomorskiego nie uważają instrumentów stosowanych przez siebie w celu
zachęcenia inwestorów zagranicznych do lokalizacji działalności na terenie gminy za działania priorytetowe. Wydaje się, że wskazanie ograniczenia środków finansowych jako podstawowego powodu uniemożliwiającego stosowanie wielu działań dla zwiększenia atrakcyjności
inwestycyjnej swoich obszarów (95% wskazań) jest raczej wygodnym usprawiedliwieniem
swej nieporadności. Prawdziwym powodem takiego stanu wydaje się przede wszystkim brak
wykwalifikowanych kadr posiadających umiejętności i zdolność odpowiedniego poprowadzenia promocji gminy, skutecznego kreowania jej wizerunku oraz obsługi inwestora na odpowiednio wysokim poziomie.
Na niewielką wartość liczbową wskaźników obliczonych dla wszystkich jednostek
wpłynęła w szczególności bardzo niska wartość omawianych wskaźników w gminach wiejskich. Najistotniejsze instrumenty w tej grupie respondentów osiągają wartość oddziaływania
równą 3,00. Są nimi: dbałość o przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej do
inwestora i inwestycji, dbałość o dobry stan środowiska naturalnego, dbałość o wydajność i
sprawność obsługi w urzędach, ulepszanie stanu infrastruktury transportowej. Znacznie lepiej
potrzebę stosowania pewnych działań w celu podnoszenia atrakcyjności inwestycyjnej dostrzegają gminy miejsko-wiejskie. Trzy instrumenty, których używają te jednostki ocenione
są jako bardzo ważne. Należą do nich: uzbrajanie terenu pod inwestycje (wskaźnik 4,00),
dbanie o dobry stan środowiska naturalnego (wskaźnik 3,70) oraz dbanie o wysoką jakość i
sprawność obsługi w urzędach (wskaźnik 3,60). W tej grupie respondentów znaczącymi instrumentami są również: dbanie o przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej
do inwestora i inwestycji (wskaźnik 3,20), ulepszanie stanu infrastruktury transportowej
(wskaźnik 3,10), oferowanie zachęt podatkowych (wskaźnik 3,00), stała poprawa wizerunku
gminy, posiadanie uporządkowanego stanu prawnego lokalnych gruntów (wskaźnik po 2,90)
oraz zabieganie o stworzenie odpowiedniego „otoczenia” biznesu (wskaźnik 2,70). Pozostałe
czynniki mają wartość współczynnika poniżej 2,50 ale jest ona wyższa niż w przypadku gmin
wiejskich. Ocena instrumentów zwiększania atrakcyjności stosowanych w gminach miejskich
7
Jeden z respondentów wskazał na otwarcie Funduszu Poręczeń Kredytowych jako działanie podwyższające atrakcyjność swojego obszaru.
-86-
również jest wyższa od oceny uzyskanej przez gminy wiejskie. Bardzo ważnym instrumentem
w opinii tych gmin jest dbanie o przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej
do inwestora i inwestycji (wskaźnik 4,33). Na kolejnych miejscach pod względem ważności
znajdują się: ulepszanie stanu infrastruktury transportowej (wskaźnik 3,67), dbanie o dobry
stan środowiska naturalnego, dbanie o wysoką jakość i sprawność obsługi w urzędach, pomaganie inwestorom w znalezieniu gruntów i lokali w przystępnych cenach (wskaźnik oddziaływania po 3,56). Ponadto gminy te aż osiem czynników uważają za działania ważne w podnoszeniu atrakcyjności. Interesującą ocenę stosowanym instrumentom wystawiły powiaty.
Trzy działania uzyskały wartość współczynnika wyższą od 4,00 (ulepszanie infrastruktury
transportowej, dbanie o dobry stan środowiska naturalnego, pomaganie w promowaniu firm z
regionu i ich produktów). Bardzo ważnymi instrumentami w opinii powiatów są również:
pomaganie w uzyskiwaniu funduszy unijnych oraz zwiększanie atrakcyjności turystycznej.
Jednakże podmioty te aż w dziewięciu przypadkach nie wskazały na żadne z podanych działań, podczas gdy pozostałe grupy ankietowanych nie wskazały tylko po jednym instrumencie.
Podsumowując można stwierdzić, że w zwiększaniu atrakcyjności inwestycyjnej, a
zarazem w przyciąganiu inwestorów zagranicznych, najmniej wykorzystują swoje możliwości
gminy wiejskie. Pozostałe grupy respondentów przykładają większą wagę do poprawy walorów sprzyjających podejmowaniu inwestycji na swoim obszarze, jednak działania te nie zawsze należą do grupy najbardziej oczekiwanych przez inwestorów. Prawdopodobnie wynika to
z niskiego poziomu wiedzy odnośnie prezentowanego zagadnienia.
Równie istotnym elementem badania co rozpoznanie instrumentów, które stosują powiaty i gminy województwa kujawsko-pomorskiego w celu przyciągnięcia inwestorów zagranicznych było uzyskanie od nich oceny skuteczności podejmowanych działań. Wskazanym wcześniej przez siebie czynnikom respondenci przypisali wagę w zależności od ich efektywności tj.: 3-instrument, działanie bardzo skuteczne, 2-skuteczne, 1-istotne, pole pusteinstrument nieistotny. Na tej podstawie obliczono wskaźnik oddziaływania liczony jako średnia arytmetyczna ważona.
Najbardziej skutecznym instrumentem według wszystkich rodzajów lokalnych samorządów jest ulepszanie stanu infrastruktury transportowej (wskaźnik 1,68). Kolejne trzy miejsca zajmują: dbanie o dobry stan środowiska naturalnego (wskaźnik 1,60), wysoka jakość i
sprawność obsługi w urzędach (wskaźnik 1,55) oraz przychylne nastawienie urzędników i
społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji (wskaźnik 1,53). Pozostałe instrumenty uzyskały wskaźnik skuteczności poniżej 1,30, a aż 11 z nich poniżej 0,50. Zgodnie z opinią ankietowanych zabieganie o lokalizację na swoim terenie ośrodków naukowo-badawczych, proponowanie udziału w kosztach uzbrojenia gruntu, pomoc w restrukturyzacji przejętego przedsiębiorstwa oraz bezpłatne udostępnianie pomieszczeń do czasu „rozruchu” w przypadku budowy nowej fabryki są działaniami prawie nieistotnymi. Ponadto warto zaznaczyć, że żaden
instrument nie został oceniony jako bardzo skuteczny.
Należy podkreślić, iż wyniki badania wskazują na duże zróżnicowanie oceny skuteczności stosowanych działań w poszczególnych grupach respondentów. Gminy wiejskie bardzo
nisko oceniają efektywność wykorzystywanych przez siebie instrumentów, najwyższy
wskaźnik w tych gminach wyniósł zaledwie 1,44 (dbanie o dobry stan środowiska naturalnego). Podobnie gminy miejsko-wiejskie, jednak one przypisują im nieco lepszą ocenę (trzy
czynniki oceniono jako skuteczne). Ciekawym jest fakt, że ulepszanie stanu infrastruktury
transportowej zostało w tych grupach ankietowanych sklasyfikowane dopiero na czwartym
miejscu, a wyprzedzają je: dbanie o dobry stan środowiska naturalnego, przychylne nastawienie urzędników oraz uzbrajanie terenu pod inwestycję.
Najlepsze wyniki uzyskano w gminach miejskich i powiatach. W ich opinii aż 10
działań uznano jako skuteczne, a kolejno: ulepszanie infrastruktury transportowej, przychylne
nastawienie urzędników i społeczności, wysoka jakość i sprawność obsługi oraz zachęty po-87-
datkowe to najważniejsze z nich. Pozytywnie należy ocenić, że powiaty za jedne ze skuteczniejszych instrumentów uważają: pomoc w pozyskiwaniu funduszy unijnych (wskaźnik 2,33),
rządowych (wskaźnik 1,67), zabieganie o stworzenie odpowiedniego „otoczenia” biznesu
oraz pomoc w promowaniu firm i produktów ze swojego regionu (wskaźnik po 2,00). Jednakże podmioty te podobnie jak w przypadku pytania o stosowanie działań podwyższających
atrakcyjność inwestycyjną aż dziesięć instrumentów uznały jako bez znaczenia.
Prawdopodobnie niskie wskaźniki skuteczności odnotowane dla działań prowadzonych przez gminy i powiaty województwa na rzecz podwyższenia ich atrakcyjności inwestycyjnej są zgodne ze stanem faktycznym. Może to wynikać z faktu, iż samorządy nie stosują
takich instrumentów, których najbardziej oczekują inwestorzy lub stosują je w niewielkim
zakresie co oczywiście nie może wymiernie stymulować napływu inwestycji zagranicznych.
Działania te mają jedynie charakter zachowawczy i są raczej niezbędne dla utrzymania w regionie już istniejących przedsiębiorstw. W konsekwencji prowadzi to do marnotrawstwa i tak
skromnych funduszy przeznaczanych na ten cel oraz wyrobienia pośród samorządowców negatywnej opinii odnośnie skuteczności stosowania omawianych instrumentów w ogóle.
4.2.4. Stosowane instrumenty promocji gminy/powiatu
oraz czynniki ograniczające ich skuteczność
Badania naukowe dowodzą, że nie zawsze czynnikiem decydującym o wyborze miejsca lokalizacji BIZ muszą być koszty, ale np. klimat społeczny czy stosunek władz. Jednak
powszechnie uznaje się, że największą promocją danego regionu są sukcesy przedsiębiorstw,
które stają się szeroko znane w świecie biznesu i skutkują przyciąganiem nowych inwestorów. Należy jednak pamiętać, iż nie stosowanie instrumentów promocji na rzecz poprawy
wizerunku regionu jako atrakcyjnego miejsca lokalizacji inwestycji może w konsekwencji
prowadzić do braku możliwości podjęcia skutecznej rywalizacji o realizację nowych projektów.
Pomimo, że około 95% samorządów wskazało, że stosuje instrumenty promujące ich
teren, to uzyskane wyniki ponownie potwierdzają tezę o braku większego zaangażowania
jednostek w prezentowane zagadnienie.
W przeprowadzonym badaniu poproszono samorządy o podanie i ocenę prowadzonych przez siebie działań promocyjnych poprzez wskazanie i przypisanie czynnikowi odpowiedniej wagi: 3-instrument, działanie bardzo skuteczne, 2-skuteczne, 1-instrument istotny.
Na tej podstawie obliczono wskaźnik oddziaływania ponownie wykorzystując średnią arytmetyczną ważoną.
Najskuteczniejszym instrumentem promocji regionu w opinii wszystkich jednostek
jest prezentowanie gmin i powiatów w internecie. Wskaźnik oddziaływania tego czynnika
osiągnął wartość 1,60. Na kolejnych miejscach znalazły się: foldery informacyjne (1,31), prezentowanie gminy na imprezach promocyjnych, wystawach, targach (1,08) oraz bezpośredni
kontakt upoważnionego pracownika Urzędu z przedstawicielami firm (0,90). Za działania
prawie nieistotne i nie przynoszące rezultatów uznano: wysyłanie ofert bezpośrednio do
przedsiębiorstw, ambasad i radców handlowych, reklama w wydawnictwach przeznaczonych
dla zainteresowanych Polską inwestorów, organizacja misji prasowych, konferencji, reklama
w prasie zagranicznej i promocja gminy zlecona wyspecjalizowanej agencji.
Interesującym jest, że samorządowcy pomimo dostrzegania w bezpośrednim kontakcie
upoważnionego pracownika urzędu z przedstawicielami firm skutecznego instrumentu promocji zazwyczaj nie posiadają takiej osoby w swojej strukturze organizacyjnej8. Ponadto mo8
Badania naukowe dowodzą, że przy podejmowaniu decyzji o dokonaniu inwestycji zagraniczni inwestorzy zwracają głównie uwagę na osobiste i bezpośrednie źródła informacji. Opierają się przede wszystkim na
-88-
że dziwić, że promocja gminy zlecona wyspecjalizowanej agencji została oceniona jako bez
znaczenia. Prawdopodobnie przyczyną tego stanu jest fakt, iż samorządy nie zlecają takich
zadań zewnętrznym instytucjom, a próbują same prowadzić promocję swojego powiatu/gminy. Tym samym nie mogą mieć porównania co do oceny skuteczności tego instrumentu.
Stwierdzono, że gminy i powiaty bardzo rzadko wysyłają oferty bezpośrednio do
przedsiębiorstw, ambasad i radców handlowych, raczej nie reklamują się w prasie zagranicznej, ani w wydawnictwach przeznaczonych dla zainteresowanych Polską inwestorów. Ponadto na ogół nie organizują misji prasowych czy konferencji, które mogłyby pomóc w odpowiednim proinwestycyjnym kształtowaniu wizerunku regionu. Można się zgodzić, iż część z
powyższych działań należy do kosztownych instrumentów marketingu regionalnego, jednak
powinny być one koniecznie podejmowane. Wydaje się, że najsłuszniejszym rozwiązaniem
byłaby współpraca urzędników z sąsiadujących ze sobą jednostek terytorialnych np. wspólne
tworzenie, uzbrajanie, promowanie terenów pod inwestycje czy wspólne tworzenie stanowiska, które zajmowałoby się omawianym zagadnieniem dla dwóch, trzech gmin. Pozwoliłoby
to na znaczące obniżenie ponoszonych przez gminy kosztów i prawdopodobnie charakteryzowałoby się większą skutecznością. Wydaje się, że efektywne indywidualne działania poszczególnych urzędów w tym zakresie (szczególnie tych małych) przy ich obecnej kondycji
finansowej są niemożliwe. Niestety zaledwie co trzeci urząd próbuje promować lub prowadzić działania na rzecz pozyskania inwestora zagranicznego wspólnie z urzędem z sąsiedniego terenu. Najczęściej są to gminy miejskie i powiaty (odpowiednio: 46,2%, 33,3%9), czyli
jednostki, które i tak charakteryzują się wyższą aktywnością. Ponadto tylko jedna trzecia
gmin i powiatów kontaktuje się z innymi jednostkami, które skutecznie zabiegają o inwestora
zagranicznego, aby zweryfikować prowadzoną przez siebie strategię przyciągania inwestycji.
Podobnie i w tym działaniu przodują gminy miejskie i powiaty (odpowiednio: 53,9%, 50,0%
oraz 33,3% miejsko-wiejskie, 28,6% wiejskie).
Wyniki badania dowodzą, że jednostki samorządowe nie współpracują zarówno między sobą jak i z innymi urzędami oraz instytucjami np.: Urzędami Skarbowymi, ZUS-em,
firmami konsultingowymi, bankami. Na pytanie dotyczące pomocy zewnętrznych instytucji w
promocji gminy/powiatu ankietowani paradoksalnie najsłabiej ocenili działania urzędów
miast i gmin, uznając je za czynnik bez znaczenia. Najlepiej oceniono pomoc Urzędu Marszałkowskiego – ocena dobra, a na kolejnych miejscach znalazły się: Urząd Wojewódzki,
starostwa powiatowe, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Polska Agencja
Rozwoju Regionalnego oraz urzędy pracy. Należy jednak zaznaczyć, że żaden podmiot nie
uzyskał oceny bardzo dobrej, a najczęściej pomoc zewnętrznych instytucji oceniano jako słabą. Organy lokalne jak same przyznały nie współpracują z sobą na szerszą skalę w celu wypracowania wspólnej strategii pozyskania BIZ. Nie prowadzą też działań wspierających budowanie szerokich kontaktów pomiędzy firmami lokalnymi oraz z rynkiem światowym.
Tymczasem w związku z rosnącą globalizacją i integracją, takie powiązania stymulują handel
oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które wzajemnie się przenikają i uzupełniają.
Analizy odpowiedzi potwierdzają, że o wiele wyżej wszystkie instrumenty promocji
zostały ocenione przez gminy miejskie i miejsko-wiejskie. Obydwie grupy uznały za skuteczne: prezentowanie gminy w internecie (w obu grupach wskaźnik wyniósł 1,85) oraz wydawanie folderów informacyjnych o gminie (1,77 dla gmin miejskich i 1,62 dla miejskowiejskich). Jednostki te dostrzegają również efektywność w prezentowaniu regionu na imprezach promocyjnych, wystawach, targach oraz w bezpośrednim kontakcie upoważnionego prainformacjach uzyskanych bezpośrednio od doradców, konsultantów. Zob. T. Domański, Skuteczna promocja
miasta i regionu podstawowym zagadnieniem marketingu terytorialnego, [w:] T. Markowski (red.), Marketing
terytorialny, PAN, Warszawa 2002, s. 153.
9
Gminy wiejskie 22,9%, miejsko-wiejskie 26,7%.
-89-
cownika urzędu z przedstawicielami firm. Ponadto gminy miejskie za istotny instrument
uznały organizację promocji, wystaw, targów (wskaźnik 1,23), a gminy miejsko-wiejskie wysyłanie ofert bezpośrednio do firm, ambasad i radców handlowych (1,00). Najmniejsze rezultaty w opinii gmin miejskich przynosi promocja zlecona wyspecjalizowanej agencji, a miejsko-wiejskich reklama w prasie zagranicznej.
Wykres 4.11.
Skuteczność stosowanych instrumentów promocji regionu przez urzędy gmin i starostwa powiatowe województwa kujawsko-pomorskiego
1,60
prezentowanie gminy w internecie
1,31
foldery informacyjne
prezentownie gminy na imprezach promocyjnych,
wystawach, targach
1,08
bezpośredni kontakt upoważnionego pracownika Urzędu z
przedstawicielami firm
0,90
0,61
prezentowanie gminy na seminariach, konferencjach
0,56
organizacja promocji, wystaw, targów
reklama w prasie krajowej
0,52
współpraca z firmami doradczymi, ośrodkami naukowymi
0,50
dofinansowanie publikacji promocyjnych lokalnych firm, w
których umieszczona jest nazwa gminy, miasta
0,48
wysyłanie ofert bezpośrednio do firm, ambasad i radców
handlowych
0,45
reklama w wydawnictwach przeznaczonych dla
zainteresowanych Polską inwestorów
0,45
0,35
organizacja misji prasowych, konferencji
reklama w prasie zagranicznej
promocję zleciliśmy wyspecjalizowanej agencji
0,19
0,15
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80
wskaźnik oddziaływania
Znacznie niższe noty przypisują poszczególnym instrumentom promocji gminy wiejskie i powiaty. W gminach wiejskich tylko dwa czynniki uzyskały wartość wskaźnika wyższą
od jedności i dwa zbliżoną do jedności. W powiatach również zaledwie dwa instrumenty posiadają wskaźnik wyższy od 1,00, a jeden zbliżony do tej wartości. Pozostałe działania ocenione zostały jako nie przynoszące rezultatów, przy czym żaden powiat w ogóle nie wskazał
na wysyłanie ofert bezpośrednio do firm, ambasad i radców handlowych oraz na reklamę w
prasie zagranicznej.
Powszechnie wiadomo, iż samorządy powinny prowadzić działania na rzecz promocji
i poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw z regionu traktując je jako priorytetowy cel swojej polityki.
-90-
Ankietowani przyznali, że najczęściej swoje działania w powyższym obszarze ograniczają co najwyżej do opracowywania i wydawania przewodników na temat gminy i warunków prowadzenia działalności na jej terenie, które mają promować region wśród potencjalnych inwestorów. Niestety najczęściej przewodniki te są adresowane do inwestorów polskich
co praktycznie wyklucza skuteczne dotarcie z nimi do inwestorów zagranicznych. Należy
pamiętać, iż brak rzetelnej informacji o miejscu ewentualnej lokalizacji inwestycji może stanowić poważną przeszkodę i w efekcie uniemożliwić realizację jakichkolwiek przedsięwzięć
przez kapitał zagraniczny.
Jedynie średnio co czwarty badany urząd organizuje lub współorganizuje szkolenia dla
przedsiębiorstw lokalnych, których celem jest przekazywanie wiedzy na temat nowoczesnych
sposobów zarządzania przedsiębiorstwem, prowadzenia działalności gospodarczej czy prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Unii Europejskiej.
Podobnie niską aktywność wykazują urzędnicy w swoich działaniach na rzecz wspierania rozwoju współpracy gospodarczej pomiędzy przedsiębiorstwami lokalnymi a przedsiębiorstwami z udziałem zagranicznym. Działań o takim charakterze nie prowadzi aż 63% jednostek. Na ogół gminy i powiaty Województwa starają się pomagać przedsiębiorstwom w
wyszukiwaniu i nawiązywaniu kontaktów gospodarczych poprzez:
− tworzenie baz danych przedsiębiorstw gotowych podjąć współpracę z innymi podmiotami,
− organizując lub współorganizując seminaria informacyjne dla przedsiębiorstw poszukujących partnerów gospodarczych na terenie regionu,
− organizując lub współorganizując fora i konferencje gospodarcze, których celem jest
umożliwienie nawiązywania kontaktów gospodarczych pomiędzy przedsiębiorstwami10.
Należy przy tym podkreślić, iż trzy razy częściej działania o takim charakterze prowadzą gminy miejskie oraz powiaty.
Podsumowując należy stwierdzić, iż analiza wyników przeprowadzonego badania w
jednostkach samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego może budzić poważny
niepokój. Władze lokalne prawie nie stosują działań promujących region, a ich pojedyncze
próby nie przynoszą zamierzonych efektów. Powodem tego stanu jest głównie brak środków
finansowych, brak wykwalifikowanych kadr oraz skromny poziom wiedzy urzędników odnośnie nowoczesnych technik promocji i marketingu regionalnego. Wydaje się, że w obecnej
postaci wydziały i biura promocji miast, gmin i powiatów są przygotowane jedynie do opracowywania materiałów promocyjnych oraz reklamowych. Nie są natomiast gotowe do pełnienia lub rekomendowania funkcji doradczych dla inwestorów zagranicznych oraz do włączenia ich w lokalną sieć powiązań partnerskich. Tym samym nie odgrywają roli rzeczywistego „sojusznika” inwestorów11.
Zdaniem wszystkich jednostek samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego
największą barierą utrudniającą skuteczną promocję gminy jest brak środków finansowych.
Spośród wszystkich gmin i powiatów aż 94,4% wskazuje na ten czynnik. Istotną przeszkodą
jest również słabe zaangażowanie lokalnej społeczności (28,2%) oraz brak wykwalifikowanej
kadry (19,7%). Pojedyncze jednostki wskazują na słabe zaangażowanie urzędników i małe
zainteresowanie ze strony podmiotów, które mogłyby pomóc w promocji.
Tylko gminy wiejskie nie wskazały w 100% na brak środków finansowych jako barierę utrudniającą promocję regionu. Pozostałe grupy respondentów jednomyślnie przyznały, że
jest to obecnie najistotniejsza przeszkoda dla skutecznego promowania ich obszarów.
10
Żaden urząd nie wskazał na korzystanie z pomocy i wykorzystywanie programów realizowanych
przez organizacje międzynarodowe, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO).
11
Por. T. Domański, Skuteczna promocja..., op. cit., s. 152-157.
-91-
Wszystkie pozostałe czynniki w opinii jednostek samorządowych w mniejszym stopniu ograniczają stosowanie działań promujących region.
W jednej trzeciej gmin wiejskich przeszkodą w promocji jest brak wykwalifikowanych kadr. Tyle samo z nich wskazuje na słabe zaangażowanie lokalnej społeczności. Barierą
dla 5,6% tych gmin jest słabe zaangażowanie urzędników, a 2,8% wskazało na małe zainteresowanie ze strony podmiotów, które mogłyby pomóc w promocji gminy (tutaj wymieniano
lokalnych przedsiębiorców). W opinii co czwartej gminy miejsko-wiejskiej poważną przeszkodą w jej promowaniu jest słabe zaangażowanie lokalnej społeczności. Pozostałym barierom zaledwie po 6,7% tych jednostek przypisało negatywny wpływ na prowadzoną promocję.
Warto zaznaczyć, iż zarzuciły one PAIiIZ oraz starostwom powiatowym małe zainteresowanie z ich strony jako podmiotów, które mogłyby pomóc w promocji gminy. Bardzo podobnie
odpowiadały gminy miejskie gdzie blisko co piąta za poważną barierę uznała słabe zaangażowanie lokalnej społeczności, a co siódma brak wykwalifikowanych kadr oraz słabe zaangażowanie ze strony urzędników. Powiaty za znaczącą przeszkodę uniemożliwiającą skuteczną
promocję regionu wskazały słabe zaangażowanie lokalnej społeczności – 33,3% oraz małe
zainteresowanie ze strony podmiotów, które mogłyby pomóc w promocji – 16,7% (wymieniano firmy oraz samorządy gminne). Żaden z powiatów nie wskazuje na brak wykwalifikowanych kadr oraz słabe zaangażowanie urzędników.
Należy podkreślić, że prawie co drugi respondent jako istotną barierę dla skutecznej
promocji swojego regionu wskazał na małe zainteresowanie wśród inwestorów. Najmniejszy
odsetek takich odpowiedzi stwierdzono wśród gmin miejskich (28,6%), a największy w powiatach (66,7%). Takie stanowisko zajmuje również około połowa gmin miejsko-wiejskich i
wiejskich.
Wykres 4.12.
Przeszkody utrudniające skuteczną promocję gminy/powiatu
0%
20%
brak środków finansow ych
brak w ykw alifikow anej kadry
małe zainteresow anie ze strony podmiotów , które
mogłyby pomóc w promocji
60%
80%
100%
94,4%
19,7%
słabe zaangażow anie lokalnej społeczności
słabe zaangażow anie urzędników
40%
28,2%
7,0%
5,6%
-92-
Wykres 4.13.
Przeszkody utrudniające skuteczną promocję gminy/powiatu w opinii poszczególnych grup
respondentów
100
100 100 100
88,9
80
60
%
40
30,6
30,6
33,3
26,7
21,4
20
14,3
16,7
14,3
6,7
5,6 6,7
0,0
0,0
2,8
6,7 7,1
0
brak środków
f inansowy ch
brak wy kwalif ikowanej
kadry
wiejskie
słabe zaangażowanie
lokalnej społeczności
wiejsko-miejskie
słabe zaangażowanie
urzędników
miejskie
małe zainteresowanie
ze strony podmiotów,
które mogły by pomóc
w promocji
powiaty
Napływ kapitału zagranicznego może przybierać różne formy. Władze lokalne są
oczywiście najbardziej zainteresowane przyciągnięciem na swój obszar inwestycji typu „greenfield”, ponieważ w największym stopniu oddziałują one na rozwój regionu. Prawdopodobnie dlatego dotychczasowe oferty inwestycyjne gmin/powiatów na ogół zawierają jedynie
informacje dotyczące warunków realizacji tego typu inwestycji. Wydaje się jednak, iż należałoby je wzbogacić o dane na temat wszystkich możliwych „kanałów” zaangażowania obcego
kapitału na swoim terenie.
Ponad 90% badanych urzędów gmin i powiatów województwa kujawsko-pomorskiego
stwierdziło, że najchętniej na swoim obszarze przyjęliby budowę nowego przedsiębiorstwa.
Średnio co trzecia jednostka przyznała, iż posiada nieruchomość lub nieczynne przedsiębiorstwo, które oferuje do sprzedaży. Blisko 10% ankietowanych deklaruje możliwość sprzedania
funkcjonującej firmy, a co piąty możliwość nabycia części jej udziałów, akcji (ang. „brownfield” investment). Niestety 1,5% respondentów wskazało na brak zainteresowania przyjęciem jakiejkolwiek inwestycji bezpośredniej na swoim obszarze.
-93-
Wykres 4.14.
Typy inwestycji, których gminy/powiaty województwa kujawsko-pomorskiego oczekują na
swoim obszarze
1,5%
żadnej
nabycie części udziałów
przedsiębiorstw a
5,8%
31,9%
kupno nieczynnego
przedsiębiorstw a
36,2%
zakup nieruchomości
budow a now ego
przedsiębiorstw a
91,3%
8,7%
przejęcie funkcjonującego
przedsiębiorstw a
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Istotną informacją dla potencjalnego inwestora są również aktualne oczekiwania
władz i społeczności lokalnej odnośnie branży pochodzenia inwestycji, która najchętniej mogłaby zostać zrealizowana w regionie. Jednostki sygnalizują w ten sposób posiadanie pewnych specyficznych zasobów oraz aktywów np. doświadczona w danej branży kadra, dostępna baza surowcowa czy nawet wysoką atrakcyjność turystyczną. Daje to podstawy sądzić
przedsiębiorstwu, że lokalizacja działalności reprezentującej określony sektor w danym miejscu będzie przychylnie odbierana przez władze, społeczność, ale co najważniejsze pozwoli
wykorzystać powyższe specyficzne przewagi endogeniczne.
Wyniki przeprowadzonego badania dowiodły, iż najbardziej atrakcyjnym inwestorem
dla gmin i powiatów Województwa jest przedstawiciel branży – produkcja artykułów spożywczych (blisko 70% wskazań) oraz turystyki (58% wskazań). Na kolejnych miejscach
znajdują się:
− rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo (46,4%),
− hotele restauracje (42%),
− kultura, sport, rekreacja (34,8%),
− produkcja maszyn i urządzeń (29%),
− budownictwo (29%),
− produkcja tekstylna, krawiectwo (21,7%).
Województwo kujawsko-pomorskie od lat należy do głównych rolnych obszarów Polski dlatego wysokie miejsca produkcji artykułów spożywczych oraz rolnictwa, leśnictwa,
łowiectwa i rybactwa nie mogą budzić zdziwienia. Prawdopodobnie drugie miejsce turystyki
oraz czwarte powiązanej z nią branży usług hotelowo-restauracyjnych można tłumaczyć stosunkowo wysoką atrakcyjnością turystyczną województwa oraz niedoborem tego typu usług
w regionie. Niepokoi natomiast fakt, że urzędnicy w swoich odpowiedziach nie zgłaszają za-94-
potrzebowania na inwestycje związane z transferem tzw. wysokich technologii. Przy obecnym modelu gospodarki światowej opartej na wiedzy i umiejętnościach oraz rosnących kosztach pracy w naszym kraju może to skutecznie utrwalić marginalizację regionu. Powyższe jest
również swego rodzaju potwierdzeniem tezy o braku fachowej wiedzy o zagadnieniu wśród
lokalnych urzędników. Szczegółową strukturę uzyskanych odpowiedzi przedstawia wykres
4.15.
Wykres 4.15.
Struktura branżowa najchętniej oczekiwanych zagranicznych inwestycji bezpośrednich według władz lokalnych województwa
pośrednictw o finansow e, ubezpieczeniow e
5,8%
10,1%
usługi komunalne (energia el., gaz, w oda)
11,6%
transport
11,6%
edukacja
17,4%
ochrona zdrow ia
18,8%
handel
21,7%
produkcja tekstylna, kraw iectw o
29,0%
produkcja maszyn i urządzeń
29,0%
budow nictw o
34,8%
kultura, sport, rekreacja
42,0%
hotele, restauracje
46,4%
rolnictw o, leśnictw o, łow iectw o, rybactw o
58,0%
turystyka
69,6%
produkcja art. spożyw czych
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
-95-
4.3. Destymulanty bezpośrednich inwestycji
zagranicznych w województwie
(Monika Kujawka)
Inwestor zagraniczny chcący podjąć na danym obszarze działalność gospodarczą w
postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonuje identyfikacji i analizy wielu czynników i uwarunkowań. W swych kalkulacjach dotyczących decyzji inwestycyjnej uwzględnia
czynniki stymulujące podjęcie działalności oraz czynniki destymulujące ich potencjalną aktywność inwestycyjną. Niewątpliwie inwestor zagraniczny ulokuje swój kapitał w miejscu, w
którym napotka najwięcej czynników zachęcających do podjęcia działalności gospodarczej.
Fakt, iż w województwie kujawsko-pomorskim odnotowano do tej pory bardzo niewielki napływ kapitału zagranicznego w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych
skłonił do próby identyfikacji i podjęcia analizy czynników hamujących ten napływ.
W części badania skierowanego do przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego
zwrócono się między innymi z prośbą o wskazanie cech województwa kujawskopomorskiego, które należy uznać za zniechęcające do dokonania inwestycji na jego terenie.
Wyniki dowiodły, iż w opinii inwestorów zagranicznych podstawową barierą dla lokalizacji
działalności w regionie jest niska jakość i sprawność obsługi w urzędach. Takiego zdania było
aż 63% spółek, które wzięły udział w badaniu.
Ponadto do grupy głównych barier ograniczających napływ BIZ do województwa
przedsiębiorstwa zaliczyły: brak lokalnych zachęt podatkowych (60% wskazań), brak dobrej
współpracy pomiędzy inwestorami a samorządem i instytucjami okołobiznesowymi (57%)
oraz niski stan infrastruktury transportowej (ponad 52%). Należy zauważyć, że wszystkie trzy
czynniki związane są bezpośrednio z działalnością/pracą władz samorządowych. Stanowi to
bardzo niepokojący sygnał i daje podstawę sądzić, iż wymienione bariery będące podstawowymi destymulantami napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do województwa
zależą w głównej mierze od urzędników lokalnej administracji.
Wystawiona przez przedsiębiorców krytyczna ocena władz lokalnych jest bardzo interesująca w zestawieniu z odpowiedziami jednostek samorządowych dotyczącymi zachęt i
barier dla inwestycji. Jakość i sprawność obsługi w urzędach uznana została przez wiele samorządów za największą zachętę dla inwestorów z zagranicy, a tylko cztery gminy wskazały,
że czynnik ten jest ich destymulantą. Podobnie jest z występowaniem lokalnych zachęt podatkowych. W opinii samorządowców takowe zachęty występują i stanowią jeden z bardziej
istotnych bodźców stymulujących napływ obcego kapitału. Należy podkreślić, że prawie
wszystkie gminy i powiaty wskazały, iż właśnie ich przychylne nastawienie do potencjalnych
inwestorów powoduje wysokie zainteresowanie lokalizacją działalności w regionie (aż 76%
wskazań). Tak wielkie rozbieżności w ocenach wystawionych przez przedsiębiorców i samorządy lokalne budzą pewien niepokój. Co może być powodem tego, iż jednostki samorządowe
wystawiają sobie tak pochlebną ocenę, świadczącą o ich bardzo dobrym przygotowaniu do
obsługi inwestora, życzliwym nastawieniu, stosowaniu lokalnych zachęt podatkowych?
Prawdopodobnie władze lokalne zbyt mocno idealizują walory swoich urzędów i nie dostrzegają popełnianych przez siebie błędów oraz niedociągnięć. W konsekwencji nie potrafią w
pełni wykorzystać swoich możliwości w celu przyciągnięcia inwestorów z zagranicy. Może to
również świadczyć o braku zrozumienia przez władze samorządowe potrzeb inwestora, jego
preferencji i obaw.
Bardziej zgodnie oceniona została współpraca pomiędzy inwestorami a samorządem
lokalnym oraz instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi. W tym przypadku
-96-
jednostki samorządowe częściej wskazywały na jej brak, jednakże uznały, iż jest to mało
istotna bariera dla inwestora.
Jak wspomniano, poważną destymulantą napływu BIZ do województwa kujawskopomorskiego według badanych spółek jest również zły stan infrastruktury transportowej. Ponad 52% inwestorów, którzy prowadzą działalność gospodarczą w regionie twierdzi, że stan
istniejącej infrastruktury transportowej nie spełnia stawianych przez nich wymogów jakościowych oraz ilościowych. W województwie nie ma autostrad i dróg szybkiego ruchu, występuje niedobór terminali do przeładunku ciężarówek, a istniejący międzynarodowy port
lotniczy w Bydgoszczy i lokalne lotnisko w Toruniu wciąż ze względu na ubogość połączeń
są mało atrakcyjne. Powszechnie wiadomo, iż inwestorzy przy wyborze miejsca lokalizacji
dla swego przedsięwzięcia zwracają szczególną uwagę na jakość infrastruktury drogowej.
Dlatego też, jeżeli ma następować intensyfikacja napływu kapitału zagranicznego do województwa, niezbędna jest jej szybka rozbudowa i modernizacja.
Do drugiej grupy czynników zniechęcających do podjęcia działalności na terenie województwa kujawsko-pomorskiego spółki zagraniczne, które zainwestowały swój kapitał na
jego obszarze zaliczyły: skuteczność sądowego dochodzenia praw, nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji, stan należących do władz lokalnych obiektów
produkcyjnych i biurowych oraz stan praworządności.
Przypuszczalnie krytyka funkcjonowania sądów dotyczy zbyt wolnego tempa działania, natomiast zły stan praworządności wynikać może z niedostosowania przepisów prawa do
aktualnych potrzeb gospodarczych. Należy zaznaczyć, że wymienione bariery to podstawowe
przeszkody dla napływu zagranicznego kapitału do Polski w ogóle.
Ponadto jak wskazali respondenci istotnym czynnikiem destymulującym BIZ jest
również niezadowalające „otoczenie” biznesu, związane między innymi z rozwojem sieci
bankowej, instytucji ubezpieczeniowych, istnieniem specjalnych stref ekonomicznych, inkubatorów przedsiębiorczości, ośrodków innowacji i innych obsługujących życie gospodarcze.
Warto zaznaczyć, że podobnego zdania w tej kwestii są samorządy, co może sprzyjać stopniowej poprawie tego stanu w „bliskiej przyszłości”.
Przedsiębiorstwa zagraniczne wskazały, iż chłonność lokalnego rynku, która związana
jest z jego wielkością, zamożnością społeczeństwa oraz poziomem aktywności gospodarczej
także stanowi ważną barierę inwestycyjną.
Czynniki, które należy uznać za bariery w najmniejszym stopniu ograniczające napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do województwa to w ocenie przedsiębiorstw:
bliskość kluczowego kooperanta, dostęp do ośrodków naukowo-badawczych, atrakcyjność
turystyczna, stan środowiska naturalnego, ceny nieruchomości, kwalifikacje siły roboczej
oraz ceny wynajmu i dzierżawy.
-97-
Wykres 4.16.
Czynniki zniechęcające do dokonania bezpośredniej inwestycji zagranicznej na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego w opinii inwestorów zagranicznych prowadzących działalność gospodarczą na jego terenie
63,1%
jakość i sprawność obsługi w urzędach
60,0%
lokalne zachęty podatkowe
instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi
56,9%
52,3%
stan infrastruktury transportowej
47,7%
skuteczność sądowego dochodzenia praw
44,6%
nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji
stan należacych do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i
biurowych
41,5%
stan praworządności
41,5%
otoczenie biznesu
38,5%
chłonność rynku
38,5%
35,4%
potencjał przemysłu regionalnego
33,8%
postęp w transformacji gospodarki
29,2%
stan infrastruktury telekomunikacyjnej
18,5%
bliskość kluczowego kooperanta
16,9%
dostęp do ośrodków naukowo-badawczych
atrakcyjność turystyczna
stan środowiska naturalnego
10,8%
9,2%
ceny nieruchomości
7,7%
kwalifikacje siły roboczej
7,7%
ceny wynajmu i dzierżawy
0%
6,2%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Wspomniana wcześniej ocena jednostek samorządowych dotycząca czynników ograniczających napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych różni się istotnie od oceny
przedsiębiorców12. W opinii wszystkich gmin i powiatów województwa kujawskopomorskiego główne bariery napływu BIZ na ich teren to: zły stan infrastruktury w województwie (wskaźnik ważności = 0,51), słabe „otoczenie” biznesu (0,46), mała chłonność rynku (0,41) oraz słaby potencjał przemysłu regionalnego (0,38). Warto podkreślić, że są to również cechy, na które wskazywali inwestorzy, jednakże w oczach przedsiębiorców są one
mniej istotne niż wydaje się to władzom lokalnym.
12
Jednostki samorządowe, w odróżnieniu od przedsiębiorców, określiły miejsce każdego ze wskazanych czynników w hierarchii ważności.
-98-
−
−
−
−
W opinii jednostek podziału terytorialnego do znaczących barier należą ponadto:
brak naturalnych złóż mineralnych (wskaźnik ważności = 0,37),
wysoka stopa bezrobocia (0,35),
trudny dostęp do ośrodków naukowo-badawczych (0,30)
niedogodne położenie geograficzne (0,30).
Wykres 4.17.
Czynniki zniechęcające do dokonania bezpośredniej inwestycji zagranicznej na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego w opinii jednostek samorządowych
0,51
zły stan infrastruktury transportowej (1)
0,46
słabe "otoczenie biznesu" (2)
0,41
mała chłonność rynku (3)
0,38
słaby potencjał przemysłu regionalnego (4)
0,37
brak naturalnych złóż minralnych (5)
0,35
wysoka stopa bezrobocia (6)
0,30
trudny dostęp do ośrodków naukowo-badawczych (7)
0,30
niedogodne położenie geograficzne (8)
0,25
słabe kwalifikacje siły roboczej (9)
0,24
zły stan infrastruktury telekomunikacyjnej (10)
0,23
mała skuteczność sądowego dochodzenia praw (11)
zły stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i
biurowych (12)
instytucjami okołobiznasowymi i partnerami handlowymi (13)
0,21
0,20
0,18
mała atrakcyjność turystyczna (14)
wysokie ceny nieruchomości (15)
0,16
mały postęp w transformacji gospodarki (16)
0,16
0,13
zły stan praworządności (17)
0,11
brak lokalnych zachęt podatkowych (18)
zły stan środowiska naturalnego (19)
0,10
słaba jakość i sprawność obsługi w urzędach (20)
0,07
nieprzychylne nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwetora i
inwestycji (21)
0,07
wysokie ceny wynajmu, dzierżawy lokali (22)
0,07
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
wskaźnik ważności
0,50
0,60
Ciekawym jest fakt, iż żaden z inwestorów nie wskazał na niedogodne położenie geograficzne województwa kujawsko-pomorskiego. Być może krytyka dotycząca położenia geograficznego wystawiona przez jedną trzecią gmin/powiatów jest tylko wygodnym tłumaczeniem samorządów, niezdających sobie sprawy z faktycznych destymulantów dla inwestycji
bezpośrednich w regionie.
Różnice w odpowiedziach poszczególnych rodzajów gmin i powiatów dotyczących
najistotniejszych czynników zniechęcających inwestorów do podejmowania działalności gospodarczej w województwie były niewielkie (wykres 3.18.). Gminy wiejskie najczęściej
wskazywały na zły stan infrastruktury transportowej, małą chłonność rynku, słabe „otocze-99-
nie” biznesu, niedogodne położenie geograficzne oraz słaby potencjał przemysłu regionalnego. Podobnie odpowiadały gminy miejsko-wiejskie aczkolwiek kolejność tych czynników
była nieco inna. Ta grupa respondentów licznie wskazywała również na trudny dostęp do
ośrodków naukowo-badawczych. Odpowiedzi gmin miejskich i powiatów były także bardzo
zbliżone. Najczęściej wskazywano na zły stan infrastruktury, słabe otoczenie biznesu oraz
słaby potencjał przemysłu regionalnego. Gminy miejskie za istotną barierę uznały także zły
stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych, a powiaty zły stan
infrastruktury telekomunikacyjnej.
Wykres 4.18.
Czynniki zniechęcające do dokonania bezpośredniej inwestycji zagranicznej na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego według opinii poszczególnych grup gmin i powiatów
0,80
0,60
0,70
współczynnik ważności
0,50
0,40
0,30
0,20
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,10
0,00
0,00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
ogółem
w iejskie
0,60
0,60
0,50
0,50
ogółem
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
miejsko-w iejskie
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
ogółem
miejskie
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
ogółem
pow iaty
Należy zauważyć, że aż sześć czynników z podanej respondentom listy według gmin
miejsko-wiejskich nie jest uważanych za bariery dla inwestycji zagranicznych (wysokie ceny
nieruchomości, brak lokalnych zachęt podatkowych, zły stan środowiska naturalnego, słaba
jakość i sprawność obsługi w urzędach, nieprzychylne nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji oraz wysokie ceny wynajmu i dzierżawy lokali). Na siedem
czynników nie wskazały również powiaty (brak naturalnych złóż mineralnych, niedogodne
położenie geograficzne, zły stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i
biurowych, które mogłyby być wykorzystane w związku z realizacją inwestycji, mały postęp
transformacji gospodarki, zły stan środowiska naturalnego, słaba jakość i sprawność obsługi
w urzędach oraz nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji).
-100-
Z powyższych rozważań wynika, iż w województwie kujawsko-pomorskim występuje
wiele destymulantów, które hamują napływ kapitału zagranicznego w postaci bezpośrednich
inwestycji zagranicznych. W oczach inwestorów zagranicznych województwo kujawskopomorskie nie jest atrakcyjnym miejscem do podjęcia działalności gospodarczej. Potwierdzeniem tego jest fakt, że region zajmuje jedno z ostatnich miejsc pod względem napływu kapitału zagranicznego w Polsce. Wielu z przedsiębiorców prowadzących działalność na obszarze
województwa ponownie nie wybrałoby go na miejsce swojej inwestycji, co jest bardzo niepokojące. Mając zatem świadomość występowania czynników, które utrudniają działalność inwestorów zagranicznych i zniechęcają do dalszego inwestowania, należy zastanowić się w
jaki sposób można je usunąć. Wiele czynników branych pod uwagę przez inwestorów zależy
od sposobności władz lokalnych. Niezbędna jest przemyślana i konsekwentna pomoc „uśpionych” dotąd samorządów oraz prowadzenie przez nie spójnej polityki i strategii gospodarczej.
Bez pilnego podjęcia działań mających na celu zniwelowanie występujących w województwie destymulantów nie można liczyć na zwiększenie zaangażowania kapitału zagranicznego
w regionie.
-101-
4.4. Ocena klimatu dla bezpośrednich inwestycji
(Leszek Czaplewski, Artur Grzegorzewski)
Wydaje się, że władze lokalne mogą mieć istotny wpływ na kształtowanie poziomu
inwestycji w regionie. Stymulując zależne od niej czynniki winny tworzyć przyjazne środowisko dla przedsiębiorstw. W dobie reaktywowanego trójstopniowego podziału administracyjnego, szczególnej roli w kreowaniu gospodarczego wizerunku regionu czy gminy upatruje
się właśnie w działaniach samorządów. To przed nimi stoją nowe wyzwania, które muszą
zostać podjęte jeżeli bezpośrednie inwestycje zagraniczne mają pomóc krajowi (regionowi) w
stabilnym i zrównoważonym rozwoju gospodarczym.
Powszechnie znane są stymulanty, jakie biorą pod uwagę przedsiębiorcy przy wyborze
lokalizacji dla swojej inwestycji. Część z nich nie podlega zmianom, jak na przykład uwarunkowania geograficzne. Część natomiast uzależniona jest od zamierzonej polityki władz. Mają
one znaczący wpływ między innymi na: stan infrastruktury technicznej, łączności komunikacyjnej, jakość oraz sprawność obsługi w urzędach, nastawienie władz i społeczności lokalnej
do inwestora i inwestycji, dostęp do nauki wpływający na poziom kwalifikacji siły roboczej,
stan obiektów produkcyjnych i biurowych, które są własnością władz lokalnych i mogą być
przeznaczone dla ewentualnej inwestycji, ułatwianie inwestorom kontaktów oraz współpracy
między nimi, instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi, lokalne zachęty podatkowe, stan środowiska naturalnego, postęp w transformacji gospodarki itd. Wymieniony
katalog czynników decydujących o konkurencyjności regionów, na które mają wpływ samorządy nie jest katalogiem zamkniętym. Zależy on od różnych uwarunkowań i charakteryzuje
się znaczną zmiennością w czasie.
W przeprowadzonym badaniu ponad 90% przedsiębiorstw stwierdziło, iż miejscowe
władze samorządowe przed rozpoczęciem inwestycji nie zabiegały o jej realizację. Powyższy
wynik należy uznać za bardzo niepokojący, ponieważ jednoznacznie potwierdza małą aktywność urzędników w omawianej kwestii. Zrozumiałe jest w tym przypadku, że pojedyncze
działania gmin/powiatów na rzecz podniesienia atrakcyjności ich obszarów nie będą wpływały na decyzje o lokalizacji przedsiębiorstw zagranicznych w województwie kujawskopomorskim. Prawdopodobnie jest to jedną z głównych przyczyn wyrobienia pośród samorządowców negatywnej opinii odnośnie skuteczności i celu stosowania omawianych działań w
ogóle.
Przedsiębiorcy nie wystawiają również wysokich not władzom samorządowym pod
względem ich przygotowania do współpracy z podmiotami zagranicznymi. Najczęściej uzyskują one ocenę – dostatecznie przygotowane lub słabo (tak odpowiedziało odpowiednio:
32% i 34% ankietowanych). Żaden inwestor nie wskazał na ocenę bardzo dobrą, a równo po
17% uważa, że lokalni urzędnicy są dobrze lub bardzo słabo przygotowani do obsługi i
współpracy z nimi.
Wyniki badania dowodzą, iż spółki z udziałem zagranicznym zarzucają samorządom
przede wszystkim długi termin załatwiania spraw oraz brak wsparcia dla firm z ich strony. O
ile nie precyzują one dokładnie jakiego typu wsparcie mają na myśli można na podstawie
analiz odpowiedzi na pozostałe pytania przypuszczać, że chodzi w głównej mierze o pomoc:
− w pozyskiwaniu funduszy unijnych,
− w pozyskiwaniu funduszy rządowych,
− promocji firm z regionu i ich produktów,
− przy współpracy i kontaktach z innymi organami administracji państwowej.
-102-
Ponadto przedsiębiorcy oczekują aktywnych działań ze strony władz samorządowych
na rzecz podniesienia stanu infrastruktury transportowej i uzbrojenia terenu13.
Wykres 4.19.
Ocena przygotowania władz samorządowych województwa do współpracy z podmiotami
zagranicznymi (w opinii inwestorów)
bardzo słabo
17%
bardzo dobrze
0%
dobrze
17%
dostatecznie
32%
słabo
34%
60% badanych przedsiębiorstw zagranicznych na pytanie czy ponownie wybrałoby
województwo kujawsko-pomorskie na miejsce swojej inwestycji nie ma w tej kwestii jednoznacznego zdania. 23% przyznało, że byliby skłonni ponownie podjąć działalność gospodarczą na terenie województwa, a 17% wskazało odpowiedź „nie”. Dziwić może tak wysoki
wskaźnik przedsiębiorstw, które dotychczas nie zdołały wyrobić sobie opinii w prezentowanej kwestii. Niepokoi stosunkowo duży odsetek ankietowanych (prawie co piąty), którzy
przyznali, iż po raz drugi nie podjęliby działalności na terenie województwa kujawskopomorskiego. Ustalono, że najchętniej na ponowne miejsce dla swojej inwestycji spółki z
udziałem kapitału zagranicznego wybrałyby województwo wielkopolskie i mazowieckie.
Swoistą „symetryczną odwrotnością” cechują się natomiast opinie samorządów oraz
inwestorów zagranicznych dotyczące atrakcyjności inwestycyjnej województwa. Zgodność
ocen odnotowano jedynie przy odpowiedzi – średnia, gdzie podobnego zdania jest ponad połowa samorządów lokalnych i przedsiębiorstw. Ponadto zauważyć należy, iż żadna spółka nie
wskazała na bardzo wysoką atrakcyjność regionu, a żadna jednostka terenowa na bardzo niską. Warto jednocześnie zaznaczyć, że jedynie zdaniem 9% przedsiębiorstw atrakcyjność
Województwa należy uznać za wysoką. Reasumując, wyniki badania dowodzą, iż postrzeganie atrakcyjności inwestycyjnej województwa kujawsko-pomorskiego przez samorządy i
13
Według Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych jedną z najważniejszych barier powstrzymujących napływ inwestycji do Polski jest mała ilość terenów przygotowanych pod inwestycje (czyli
m.in.: odrolnionych, odlesionych, uzbrojonych, o uregulowanym stanie prawnym), które od razu można zaoferować zagranicznym koncernom. Obecnie w naszym kraju znajduje się tylko pięć działek o powierzchni powyżej 200 hektarów i zaledwie jedna o obszarze 500 hektarów (w Kobierzycach). Problemem w całej Polsce jest
również brak planów zagospodarowania przestrzennego w gminach, szacuje się, że nie ma ich około 85% gmin.
Dlatego każdy inwestor zmuszony jest uzyskać wiele zezwoleń, a proces ten trwa przynajmniej kilkanaście miesięcy i nie zawsze kończy się sukcesem. Por. M. Przybylski, Zagrożone miliony euro, Rzeczpospolita 2005, nr
36.
-103-
przedsiębiorstwa różni się od siebie znacząco. Przy czym urzędnicy oceniają ją o wiele bardziej pozytywnie.
Większość jednostek lokalnych we wszystkich grupach respondentów oceniła swoją
atrakcyjność jako średnią. Widoczna jest jednak różnica dotycząca najwyższej klasy atrakcyjności tj. bardzo wysoka. Taką odpowiedź wskazało jedynie 14,3% gmin miejsko-wiejskich
oraz 8,3% wiejskich. Żaden powiat ani gmina miejska nie oceniła tak wysoko swojej atrakcyjności, przy czym ani jeden powiat nie wskazał również na niską atrakcyjność inwestycyjną
swojego obszaru.
Wykres 4.20.
Ocena atrakcyjności inwestycyjnej województwa kujawsko-pomorskiego
54,3%
0,6
58,2%
0,5
0,4
26,9%
25,7%
0,3
12,9%
0,2
9,0%
7,1%
6,0%
0,1
0,0%
0,0%
0
bardzo wysoka
wysoka
średnia
niska
bardzo niska
samorządy
przedsiębiorstwa
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania przedsiębiorstw i jednostek samorządu
terytorialnego.
-104-
Wykres 4.21.
Atrakcyjność inwestycyjna gmin i powiatów województwa w ocenie samorządów i starostw
miejsko-wiejskie
wiejskie
niska
16,7%
bardzo
wysoka
8,3%
bardzo
wysoka
14,3%
niska
14,3%
wysoka
27,8%
wysoka
14,3%
średnia
47,2%
średnia
57,1%
miejskie
niska
7,1%
powiaty
wysoka
33,3%
wysoka
28,6%
średnia
66,7%
średnia
64,3%
W badaniu poproszono również o udzielenie informacji czy dotychczas władze lokalne przed rozpoczęciem inwestycji na swoim terenie zawierały umowy z inwestorami, w których zobowiązały się do pewnych działań na ich rzecz. Pozwoliło to bardziej szczegółowo
rozpoznać oczekiwania oraz problemy jakie napotykają przedsiębiorstwa podczas realizacji
inwestycji w regionie. Ankietowani wskazali, że najczęściej przedmiotem takich umów jest
udostępnienie przez samorządy gruntów oraz zwolnienia z podatku od nieruchomości. Kolejne umowy dotyczą:
− podniesienia stanu infrastruktury komunikacyjnej,
− uzbrojenia terenu (w tym wybudowanie oczyszczalni ścieków),
− pomoc w rekrutacji, szkoleniu pracowników,
− pomoc w opracowywaniu planów zabudowy, projektów architektonicznych,
− wsparcie w pozyskiwaniu funduszy unijnych, rządowych,
− pomoc w promowaniu firmy i jej produktów,
− w przypadku przejęcia istniejącego przedsiębiorstwa pomoc w jego restrukturyzacji.
Zestawiając powyższe wyniki z odpowiedziami gmin i powiatów dotyczącymi stosowania instrumentów na rzecz przyciągnięcia BIZ można stwierdzić, że żadna z grup respondentów nie stosuje w pełni instrumentów jakich oczekują inwestorzy. Najbardziej w swoich
działaniach mijają się gminy wiejskie i miejsko-wiejskie. Powiaty i gminy miejskie nieco
lepiej dopasowały swój „wachlarz” narzędzi jednak nadal znacznie odbiega on od oczekiwań.
One też dwa razy częściej zawierają omawiane umowy. Taki instrument jak pomoc w rekrutacji i szkoleniu pracowników samorządy sklasyfikowały pod względem skuteczności na 22
miejscu przyznając mu wskaźnik zaledwie 0,43. Natomiast pomoc w opracowywaniu planów
zabudowy, projektów architektonicznych zestawiono na 23 pozycji ze wskaźnikiem 0,38.
-105-
Według jednostek wspieranie przedsiębiorstw w pozyskiwaniu funduszy unijnych, rządowych
czy promowaniu firmy i jej produktów nie ma większego celu. Działaniom tym przyznały
odpowiednio: 13, 19 i 16 miejsce ze wskaźnikiem skuteczności poniżej 0,83.
Powyższe analizy dowodzą, iż samorządy koncentrują swoje działania w głównej mierze na podnoszeniu stanu infrastruktury, uzbrajaniu terenu oraz udzielaniu zwolnień podatkowych. Wymienione trzy instrumenty zostały przez nich sklasyfikowane w pierwszej dziesiątce ze stosunkowo wysokimi wskaźnikami dotyczącymi ważności ich stosowania odpowiednio: 3,30, 2,58 i 2,30. Należy jednak zauważyć, iż pozostałe działania wymagają od
urzędników przede wszystkim wysokich kwalifikacji aby mogli oni je prowadzić. Być może
to właśnie jest główną przeszkodą w pełniejszym i skuteczniejszym stosowaniu tych instrumentów. Prawdopodobnie nie wszystkie jednostki samorządowe posiadają pracowników,
którzy potrafiliby pomóc firmom w rekrutacji i szkoleniu kadr, opracowywaniu planów zabudowy, projektów architektonicznych, pozyskiwaniu funduszy unijnych, rządowych, promowaniu firmy i jej produktów (co jest jednocześnie bardzo efektywnym sposobem promocji
regionu) czy wreszcie w restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Nie wydaje się też, iż wymienione
sposoby wspierania przedsiębiorstw należą do wybitnie kosztownych. Powyższe jednoznacznie potwierdza, że w gminach i powiatach województwa kujawsko-pomorskiego brakuje
przede wszystkim wykwalifikowanych kadr.
Ponad 70% badanych przedsiębiorstw, których zawarło umowy z samorządami uznało, iż władze się z nich wywiązały.
Tabela 4.2.
Wskaźniki i miejsca w hierarchii ważności przypisane przez samorządy lokalne przedmiotom
zawieranych umów między nimi a przedsiębiorstwami zagranicznymi jako instrumentom na
rzecz pozyskania BIZ
Przedmiot umowy
Udostępnianie gruntów
Zwolnienia z podatku/zachęty podatkowe
Podniesienie stanu infrastruktury
komunikacyjnej (transportowej)
Uzbrojenie terenu
Pomoc w rekrutacji, szkoleniu pracowników
Pomoc w opracowywaniu planów
zabudowy, projektów architektonicznych
Wsparcie w pozyskiwaniu funduszy unijnych
Wsparcie w pozyskiwaniu funduszy rządowych
Pomoc w promowaniu firmy i jej
produktów
W przypadku przejęcia istniejącego
przedsiębiorstwa pomoc w jego
restrukturyzacji
Stosowanie instrumentu
Miejsce
Wskaźnik
Brak danych
Brak danych
Skuteczność instrumentu
Miejsce
Wskaźnik
Brak danych
Brak danych
10
2,30
8
1,13
4
3,30
1
1,68
7
2,58
5
1,28
18
1,26
22
0,43
22
0,91
23
0,38
12
1,95
13
0,83
19
1,16
19
0,55
16
1,67
16
0,65
29
0,33
29
0,15
-106-
Reasumując należałoby stwierdzić, że samorządy terytorialne województwa nie wykorzystują w pełni posiadanych możliwości w celu skłonienia przedsiębiorców do wyboru regionu jako miejsca lokalizacji inwestycji i być może to właśnie jest powodem omijania województwa kujawsko-pomorskiego przez inwestorów zagranicznych. Niemniej, przyczyn braku większego zainteresowania kapitału zagranicznego regionem może być wiele. Inwestor
poszukując miejsca dla swojej działalności podejmuje decyzję lokalizacyjną kilkustopniowo.
W pierwszej kolejności wybiera region świata, w którym zamierza zrealizować swoje zamierzenie. Kolejnymi etapami są wybór kraju oraz regionu (gminy) dla inwestycji. Władze samorządowe nie mają raczej większego wpływu na dwa pierwsze, ale w ostatnim mogą aktywnie
włączyć się w rywalizację o inwestycję. Skuteczność ich działań zależy od wielu czynników
przy czym należy pamiętać, że walka o inwestora jest działaniem długoterminowym, który
może przynieść efekty dopiero po kilku latach.
Wydaje się, że bez pilnego opracowania właściwej strategii rozwoju regionalnego, radykalnego podniesienia umiejętności pracowników urzędów czy wreszcie właściwego wykorzystania walorów regionu, województwo kujawsko-pomorskie nie może stać się obszarem
dynamicznego napływu BIZ i w konsekwencji wzrostu gospodarczego.
-107-
Tabela 4.1.
Instrumenty/działania samorządów lokalnych województwa kujawsko-pomorskiego na rzecz podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej regionu w celu
pozyskania BIZ oraz ich skuteczność (w ocenie ankietowanych)
2
3
Najczęściej stosowane (wskaźniki oddziaływania)
Instrument/Działanie
Ogółem
Przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej do inwestora i
3,40
inwestycji
Dobry stan środowiska naturalnego
3,40
Wysoka jakość i sprawność obsługi w urzędach
3,33
4
Ulepszanie stanu infrastruktury transportowej
3,30
3,00
3,10
3,67
4,50
4
5
6
7
8
Stale poprawiany wizerunek gminy
Zwiększanie atrakcyjności turystycznej regionu
Uzbrajanie terenu pod inwestycje
Pomoc w znalezieniu wolnych gruntów lub lokali w przystępnych cenach
Posiadanie uporządkowanego stanu prawnego lokalnych gruntów przeznaczonych do sprzedaży
Zachęty podatkowe
Pomoc w załatwianiu formalności związanych z procedurą inwestycyjną
Pomoc w pozyskiwaniu funduszy unijnych
Dobre warunki do spędzania wolnego czasu i wypoczynku
Ulepszanie stanu infrastruktury telekomunikacyjnej
Zabieganie o stworzenie odpowiedniego „otoczenia” biznesu
Pomoc w promowaniu firm z regionu i ich produktów
Podnoszenie kwalifikacji siły roboczej poprzez prowadzenie, finansowanie
szkoleń i kursów
2,77
2,63
2,58
2,35
2,25
2,20
2,45
2,25
2,90
2,50
4,00
2,40
3,44
3,22
2,44
3,56
3,50
3,75
0,00
0,00
5
6
7
8
18
19
Lp.
1
9
10
11
12
13
14
15
16
17
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
W
M-W
M
P
3,05
3,20
4,33
3,50
3,00
3,05
3,70
3,60
3,56
3,56
4,25
3,50
Skuteczność (wskaźniki skuteczności)
Instrument/Działanie
Ogółem
W
M-W
M
P
1
Ulepszanie stanu infrastruktury transportowej
1,68
1,22
1,80
2,22
2,33
2
3
Dobry stan środowiska naturalnego
Wysoka jakość i sprawność obsługi w urzędach
Przychylne nastawienie urzędników i społeczności lokalnej do inwestora i
inwestycji
Uzbrajanie terenu pod inwestycje
Zwiększanie atrakcyjności turystycznej regionu
Stale poprawiany wizerunek gminy
Zachęty podatkowe
Posiadanie uporządkowanego stanu prawnego lokalnych gruntów przeznaczonych do sprzedaży
Ulepszanie stanu infrastruktury telekomunikacyjnej
Zabieganie o stworzenie odpowiedniego „otoczenia” biznesu
Pomoc w znalezieniu wolnych gruntów lub lokali w przystępnych cenach
Pomoc w pozyskiwaniu funduszy unijnych
Dobre warunki do spędzania wolnego czasu i wypoczynku
Pomoc w załatwianiu formalności związanych z procedurą inwestycyjną
Pomoc w promowaniu firm z regionu i ich produktów
Podnoszenie kwalifikacji siły roboczej poprzez prowadzenie, finansowanie
szkoleń i kursów
Wydzielenie specjalnych obszarów kompleksowo przygotowanych pod
inwestycję
Pomoc w pozyskiwaniu funduszy rządowych
Ułatwianie inwestorom kontaktów i współpracy miedzy nimi, partnerami i
instytucjami okołobiznesowymi poprzez organizację wystaw, seminariów
Ulepszanie stanu obiektów produkcyjnych i biurowych należących do władz
lokalnych
1,60
1,55
1,44
1,22
2,00
2,00
1,33
1,67
2,00
1,67
Lp.
1,53
1,28
1,50
2,00
1,67
1,28
1,15
1,15
1,13
1,28
1,00
1,11
0,83
2,00
1,50
1,10
1,50
0,89
0,89
1,11
1,67
0,00
1,67
1,67
0,00
1,10
0,89
1,40
1,56
0,00
1,00
1,00
0,88
0,83
0,80
0,75
0,65
1,17
0,39
0,78
0,61
0,72
0,56
0,22
1,40
1,40
0,90
0,80
1,00
0,90
0,60
0,22
1,44
1,33
0,78
0,67
1,11
1,11
1,00
2,00
0,00
2,33
1,00
0,33
2,00
0,63
0,72
0,60
0,44
0,67
0,60
0,44
0,90
0,78
0,00
0,55
0,44
0,60
0,33
1,67
0,45
0,22
0,40
0,67
1,33
0,43
0,39
0,50
0,22
1,00
2,33
1,85
2,90
3,22
1,25
9
2,30
2,00
1,95
1,93
1,88
1,70
1,67
2,20
1,35
1,40
1,40
2,05
0,75
0,55
3,00
2,50
1,90
2,00
2,10
2,70
2,00
2,78
2,89
2,33
2,67
1,33
2,67
2,67
0,00
2,00
4,00
2,75
1,75
1,75
4,25
10
11
12
13
14
15
16
1,26
1,25
0,90
1,56
1,50
17
Pomoc w rekrutacji i szkoleniu pracowników
1,26
1,10
1,30
1,22
2,00
18
Pomoc w pozyskiwaniu funduszy rządowych
Wydzielenie specjalnych obszarów kompleksowo przygotowanych pod
inwestycję
Ułatwianie inwestorom kontaktów i współpracy miedzy nimi, partnerami i
instytucjami okołobiznesowymi poprzez organizację wystaw, seminariów
W przypadku budowy nowej fabryki pomoc w opracowywaniu planów
1,16
0,75
1,10
1,78
2,00
19
1,14
0,65
2,50
1,22
0,00
20
1,02
0,35
0,90
2,22
2,00
21
0,91
0,70
1,70
0,44
1,00
22
Pomoc w rekrutacji i szkoleniu pracowników
0,43
0,33
0,70
0,22
0,67
0,28
1,00
0,00
0,00
Darmowa porada prawna
Ulepszanie stanu obiektów produkcyjnych i biurowych należących do władz
lokalnych
Dbanie o wysokie tempo transformacji lokalnej gospodarki
Pomoc w kontaktach z kontrahentami
Zabieganie o lokalizację ośrodków naukowo-badawczych
Udział w kosztach uzbrojenia gruntu
W przypadku przejęcia istniejącego przedsiębiorstwa pomoc w jego restrukturyzacji
W przypadku budowy nowej fabryki bezpłatne udostępnianie pomieszczeń
biurowych do czasu „rozruchu” inwestycji
Inne
0,91
0,70
0,80
0,78
2,50
23
W przypadku budowy nowej fabryki pomoc w opracowywaniu planów
0,38
0,84
0,75
0,80
1,44
0,00
24
Darmowa porada prawna
0,35
0,39
0,20
0,22
1,00
0,81
0,58
0,51
0,47
0,65
0,20
0,20
0,30
0,90
0,70
0,30
0,90
0,89
1,00
1,22
0,56
1,25
1,25
1,00
0,00
25
26
27
28
0,33
0,28
0,20
0,20
0,11
0,28
0,11
0,11
0,40
0,40
0,20
0,60
0,44
0,22
0,22
0,00
1,00
0,00
0,67
0,00
0,33
0,35
0,30
0,44
0,00
29
Pomoc w kontaktach z kontrahentami
Dbanie o wysokie tempo transformacji lokalnej gospodarki
Zabieganie o lokalizację ośrodków naukowo-badawczych
Udział w kosztach uzbrojenia gruntu
W przypadku przejęcia istniejącego przedsiębiorstwa pomoc w jego restrukturyzacji
W przypadku budowy nowej fabryki bezpłatne udostępnianie pomieszczeń
biurowych do czasu „rozruchu” inwestycji
Inne
0,15
0,06
0,30
0,22
0,00
0,23
0,25
0,40
0,11
0,00
30
0,09
0,00
0,00
0,44
0,00
31
0,05
0,06
0,10
0,00
0,00
-
-
-
-
-
Objaśnienia: W - gminy wiejskie, M-W - gminy miejsko-wiejskie, M - gminy miejskie, P - powiaty.
108
Rozdział piąty
Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla
gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego
(M. Jaworek, M. Kola, M. Kuzel)
5.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w prywatyzacji
gospodarki województwa
(Małgorzata Jaworek)
Pojecie prywatyzacji nie ma jednoznacznego określenia. Najogólniej jest ona traktowana jako część transformacji gospodarki narodowej z centralnie planowanej w gospodarkę
typu rynkowego1. Pojęcie to jest używane jest w dwóch znaczeniach. W pierwszym oznacza
zmianę struktury własności na korzyść własności prywatnej przy jednoczesnym ograniczeniu
własności państwowej poprzez tworzenie nowych podmiotów gospodarczych od podstaw
(prywatyzacja założycielska), w drugim węższym znaczeniu oznacza ono przekształcenie
przedsiębiorstw państwowych według określonych ustawowo technik i procedur. Potocznie
nazywana jest ona prywatyzacją odgórną.
Prywatyzacja założycielska jest szczególnym przypadkiem prywatyzacji, polegającym
na powstawaniu i rozwoju nowych przedsiębiorstw. Zmiana polega tu w gruncie rzeczy na
pojawieniu się nowej przestrzeni stosunków ekonomicznych i społecznych, kształtowanych
od początku na podstawie nowej metody bez konieczności odnoszenia się do ukształtowanych
w starym przedsiębiorstwie wzorców instytucjonalnych2.
Prywatyzacja założycielska ma charakter spontaniczny – jej zakres i dynamikę w pełni
kształtuje rynek. Uwalniane z sektora państwowego zasoby majątkowe i zasoby pracy są angażowane przez inwestorów w tworzenie oraz rozbudowę przedsiębiorstw w skali możliwej
do efektywnego wykorzystania i wyznaczonej przez możliwości kapitałowe tych inwestorów3.
5.1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-20044
W omawianym okresie zanotowano znaczny spadek liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw państwowych. Za stan wyjściowy do analizy tego zjawiska przyjmuje się 8453
przedsiębiorstwa, które istniały w dniu 31 grudnia 19905. Z tej liczby do końca I półrocza
2004 roku procesami przekształceń własnościowych objęto 5583 przedsiębiorstwa. W tym6:
- 1554 skomercjalizowano,
1
M. Wawrzinek, Zum Problem der Privatisierung gesellschaftlichen Eigentums im Transformationsprozess. Eine Analyse der polnischen Konception, Köln 1994, s. 9.
2
B. Gąciarz, W. Pańkow, Transformacja przedsiębiorstw: uwarunkowania społeczne i instytucjonalne,
Ekonomista 1996, nr 1, s. 118.
3
Leksykon prywatyzacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, s. 165.
4
Do 30 czerwca 2004 roku.
5
GUS, Biuletyn Statystyczny nr 11, Warszawa 1991, s. 57.
6
Ministerstwo Skarbu Państwa, Dynamika przekształceń własnościowych nr 58, Warszawa 2004, s. 10.
-109-
- 2187 poddano prywatyzacji bezpośredniej,
- zaakceptowano 1842 wniosków o likwidację z przyczyn ekonomicznych, z czego zlikwidowano 958 przedsiębiorstw, a w 673 ogłoszono upadłość.
Na koniec I półrocza 2004 roku w rejestrze REGON znajdowało się 1673 przedsiębiorstw sektora państwowego7. Tabela 5.1. Przedstawia dane na temat przekształceń własnościowych w Polsce w poszczególnych latach według dostępnych ścieżek prywatyzacji.
7
Ibidem, s. 10.
-110-
Tabela 5.1.
Podjęte i zrealizowane procesy przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w poszczególnych latach
Rok
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
I półrocze
2004
Ogółem
91
1126
821
528
512
541
425
314
297
303
258
134
100
83
50
41
226
222
106
221
246
131
61
118
97
37
9
12
12
15
Przedsiębiorstwa państwowe objęte przekształceniami
Komercjalizacja
prywatyzacja bezpo- likwidacja w trybie art.
średnia
19 ust. o pp
w tym udostępniono akcje/udziały
kolejne
w tym
wykreśl. brak spezbycie
pryw.
DZ. II
akceptacja
wykreśl.
NFI
BPU
z rej.
rzec.
a/u
z rej.
pośrednia
ust. o kip
MPW/MSP
przeds. MPW/MSP
przeds.
6
0
32
3
18
0
22
0
383
179
517
19
23
0
281
302
318
86
47
0
196
269
226
116
36
0
313
184
160
112
26
60
0
151
139
144
100
24
512
31
0
197
204
97
132
44
14
0
193
164
60
99
16
17
8
135
145
44
70
18
1
7
76
149
150
57
56
21
4
1
80
164
152
57
46
32
0
70
72
63
53
12
21
1
77
44
67
44
37
6
0
87
36
41
35
50
4
0
57
23
22
12
23
Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 2003 roku, Aneks statystyczny, Warszawa 2004, s. 3; Ministerstwo Skarbu
Państwa, Dynamika przekształceń własnościowych nr 58, Warszawa 2004, s. 12.
-111-
Porównując liczbę przedsiębiorstw państwowych, działających w końcu 1990 roku na
obszarach obecnych 16 województw z liczbą przedsiębiorstw, które zostały objęte procesem
prywatyzacji do końca 2003 roku można stwierdzić, że względnie najwięcej podmiotów przekształcono w województwie: podkarpackim – 81,9%, śląskim – 73,2%, łódzkim – 71,6%,
opolskim – 70,5%, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim – 67,3% oraz kujawskopomorskim – 67,2%. Najmniej podmiotów przekształcono w województwach: zachodniopomorskim – 52,6%, pomorskim – 54,2% oraz lubuskim – 57,9% (tabela 5.2.). Na podstawie
tych danych można stwierdzić, że nawet w województwach, w których postępy w prywatyzacji były najwolniejsze ponad połowa podmiotów została przekazana w ręce prywatne.
Tabela 5.2.
Stopień zaawansowania procesów przekształceń własnościowych w poszczególnych województwach (stan na 31.12.2003 r.)
Wyszczególnienie
Przedsiębiorstwa
państwowe w 1990 r.
liczba
Polska
8453
Dolnośląskie
843
Kujawsko-pomorskie
494
Lubelskie
427
Lubuskie
302
Łódzkie
577
Małopolskie
488
Mazowieckie
1076
Opolskie
268
Podkarpackie
337
Podlaskie
242
Pomorskie
529
Śląskie
961
Świętokrzyskie
270
Warmińsko-mazurskie
410
Wielkopolskie
704
Zachodniopomorskie
525
Przedsiębiorstwa państwowe objęte przekształceniami w okresie 1990-2002
liczba
Polska = 100 Wojew. = 100
5533
100,0
65,4
524
9,4
62,2
332
6,0
67,2
277
5,0
64,9
175
3,1
57,9
413
7,5
71,6
357
6,4
73,2
656
11,1
61,0
186
3,4
70,5
276
5,0
81,9
165
3,0
68,2
287
5,2
54,2
704
12,7
73,2
173
3,1
64,1
258
4,7
67,3
474
8,6
67,3
276
5,0
52,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach
własnościowych w 2003 roku, Aneks statystyczny, Warszawa 2004, s. 3; Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o
przekształceniach własnościowych w 1999 roku, Część druga, Warszawa 2000, s. 150.
-112-
Tabela 5.3.
Przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w układzie wojewódzkim (stan na 31.12.2003 r.)
Województwo
Polska
Dolnośląskie
Kujawskopomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Ogółem
Przedsiębiorstwa państwowe objęte przekształceniami
Komercjalizacja
prywatyzacja bezpo- likwidacja w trybie art. 19
średnia
ust. o pp
w tym udostępniono akcje/udziały
wykreśl.
w tym wypryw.
DZ. II
akceptacja
brak sperzec.
NFI
BPU
z rej.
kreśl. z rej.
pośrednia
ust. o kip MPW/MSP
MPW/MSP
przeds.
przeds.
342
512
127
17
2164
2062
1830
935
40
63
8
1
208
196
135
72
23
29
6
1
135
130
107
61
5533
524
332
1539
181
90
277
175
413
357
656
186
276
165
287
704
173
258
60
37
115
108
172
62
87
31
70
257
63
31
11
10
19
29
45
14
14
9
19
43
14
8
19
18
33
38
38
18
32
10
12
122
14
9
10
2
25
6
11
4
6
3
8
17
6
2
0
0
3
0
3
1
1
0
1
2
0
1
124
71
150
145
277
68
111
79
126
199
54
102
122
69
141
138
255
66
105
73
116
194
54
101
93
67
148
104
207
56
78
55
91
248
56
125
47
39
64
42
115
30
44
30
51
125
28
55
474
276
118
57
32
12
44
13
9
4
3
0
191
124
182
120
165
95
82
50
Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 2003 roku, Aneks statystyczny, Warszawa 2004, s. 9.
-113-
5.1.2. Prywatyzacja pośrednia
Prywatyzacja pośrednia czyli kapitałowa polega na przekazaniu praw własności do
przedsiębiorstwa państwowego prywatnym właścicielom w zamian za zainwestowany przez
nich kapitał. W imieniu Skarbu Państwa akcje zbywa Minister Skarbu Państwa lub Agencja
Prywatyzacji (art. 31a Ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji).
Prywatyzacja kapitałowa (pośrednia) jest wieloetapowym procesem prowadzącym
przedsiębiorstwa państwowe do indywidualnej prywatyzacji. Rozpoczyna go przekształcenie
przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, czyli komercjalizacja, co oznacza, że przedsiębiorstwo zostało wykreślone z rejestru przedsiębiorstw państwowych, a jego następca prawny – spółka prawa handlowego – kontynuuje jego działalność gospodarczą opartą na zasadach Kodeksu handlowego.
Wykres 5.1.
Inwestor zagraniczny w prywatyzacji pośredniej w ujęciu województw
własnościowych w 2003 roku, Aneks statystyczny, Warszawa 2004, s. 9, Ministerstwo Skarbu Państwa, Dynamika przekształceń własnościowych nr 58, Warszawa 2004, s. 44, M. Snopek-Rybak, Efekty przekształceń własnościowych w Polsce, Ministerstwo Skarbu Państwa, Warszawa 2004, s. 9.
-114-
Do końca I półrocza 2004 roku prywatyzacją pośrednią objęto 346 jednoosobowe
spółki Skarbu Państwa (jsSP)8. W województwie kujawsko-pomorskim sprywatyzowano 23
jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, w tym kapitał zagraniczny uczestniczył w 6 transakcjach nabycia akcji (tabela 5.4.).
Najwięcej przedsiębiorstw w drodze prywatyzacji pośredniej z udziałem inwestorów z
zagranicy zostało przekształconych w województwie mazowieckim (23 spółek), dolnośląskim
(14 spółek) i wielkopolskim (16 spółek) (wykres 5.1.).
Tabela 5.4.
Jednoosobowe spółki Skarby Państwa sprywatyzowane pośrednio w województwie kujawsko-pomorskim w okresie 1990-30.06.2004 r.
Data
sprzedaży
91-06-17
92-11-16
92-11-16
95-07-12
97-04-03
97-07-22
Nazwa Spółki
„Lever Polska” S.A.
Bydgoszcz
„Telfa” S.A.
Bydgoszcz
Bydgoskie Fabryki Mebli
S.A.
Bydgoszcz
Kombinat Cementowo Wapienniczy „Kujawy” S.A.
Celuloza Świecie S.A.
Świecie
Zakłady Tłuszczowe
„Kruszwica” S.A.
Kruszwica
Kraj pochodzenia
inwestora
Unilever
Holandia - Anglia
AT&T NSI
USA
Schider Trading GmbH&Co
Niemcy
Lafarge
Francja
Framondi N.V.
Austria
Holandia
Ilość
nabytych
akcji
Cena
sprzedaży
80%
19,8 mln USD
50%
28 mln USD
50%
11 mln DM
75%
46 mln USD
65%
550 mln PLN
45,8%
-
własnościowych w 1995 roku, Aneks, Warszawa 1996, s. 15, 17, 20; Ministerstwo Skarbu Państwa, Dynamika
Przekształceń Własnościowych nr 53, Warszawa 1997, s. 30-33.
5.1.3. Prywatyzacja bezpośrednia
Zasady prywatyzacji bezpośredniej określono w dziale V Ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.
Do momentu wejścia w życie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych mieliśmy do czynienia z „mieszaną” formą prywatyzacji bezpośredniej. Forma
ta polegała na tym, że część przedsiębiorstwa była sprzedawana, a pozostała część oddawana
w odpłatne korzystanie lub wnoszona do spółki. Tego typu prywatyzacja była możliwa w
przypadku podzielonych, wielozakładowych przedsiębiorstw, np. handlowych, budowlanych i
8
W 44 przypadkach udostępniono akcje w ofercie publicznej, w kolejnych 66 rozpoczęto zbywanie
pierwszego pakietu akcji/udziałów w trybie przetargu publicznego oraz w 253 w trybie publicznego zaproszenia
do rokowań. W 112 spółkach inwestorem strategicznym był kapitał zagraniczny, w 185 spółkach kapitał polski,
natomiast w 22 spółkach kapitał mieszany, w tym w 17 spółkach zagraniczny z udziałem kapitału polskiego oraz
w 6 spółkach kapitał mieszany zagraniczny.
-115-
niektórych produkcyjnych. Prywatyzacja umożliwiała wówczas podział sztucznie utworzonych w przeszłości podmiotów gospodarczych9.
Według art. 39 ust. 1 cytowanej ustawy prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa
państwowego przez:
- sprzedaż przedsiębiorstwa,
- wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,
- oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.
Ten stosunkowo prosty mechanizm stosuje się zasadniczo do przedsiębiorstw małych
lub średnich o niewielkiej wartości.
Wykres 5.2.
Inwestor zagraniczny w prywatyzacji bezpośredniej w ujęciu województw
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w I półroczu 2004 roku, Warszawa 2004, s. 39.
9
J. Czekaj, W. Włodarczyk, Charakterystyka metod i przebieg prywatyzacji w Polsce w latach 19901997, [w:] A. Noga (red.), Przekształcenia własnościowe w Polsce (1990-1997). Dostosowania do struktur własnościowych Unii Europejskiej, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Warszawa 1999, s. 72.
-116-
Najwięcej przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego powstałych z wniesienia
majątku przedsiębiorstw państwowych do spółki znajduje się w województwie wielkopolskim
(16 spółek – 27%), dolnośląskim (9 spółek – 15,3%) i mazowieckim (6 spółek – 10,2%). W
województwie kujawsko-pomorskie powstały tylko 3 spółki tego rodzaju (wykres 5.2., tabela
5.5.).
Tabela 5.5.
Spółki powstałe na bazie majątku sprywatyzowanych bezpośrednio i zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych do końca 30.06.2004 r. według województw
Wyszczególnienie
Polska
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Spółki z udziałem Skarbu Państwa powstałe z wniesienia
majątku przedsiębiorstw
w tym z udziałem kapitału zaogółem
granicznego
100%
100%
13,3%
15,3%
3,6%
5,1%
2,8%
1,7%
4,4%
5,1%
5,2%
1,7%
4,0%
3,4%
9,7%
10,2%
3,2%
3,4%
7,7%
5,2%
5,1%
6,0%
3,2%
3,2%
1,7%
6,5%
8,5%
2,8%
1,7%
15,7%
27,1%
6,5%
6,8%
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w I półroczu 2004 roku, Warszawa 2004, s. 45.
5.1.4. Narodowe Fundusze Inwestycyjne
Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI) został uruchomiony na podstawie ustawy z 1993 roku o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji.
Założeniem Programu było umożliwienie powszechnej prywatyzacji majątku narodowego oraz stworzenie mechanizmu pozwalającego na aktywną restrukturyzację spółek objętych Programem.
W województwie kujawsko-pomorskiego w programie NFI wzięło udział 29 przedsiębiorstw. Kilka z nim pozyskało inwestora zagranicznego. Do ich grona należy toruńska Tofama, zakupiona przez inwestora z Niemiec (Siebeck Bitter GmbH Armaturen und Metallwerk), Fabryka Akcesoriów Meblowych FAM w Chełmnie, która pozyskała także inwestora
niemieckiego (MEWA Metallwaren) czy toruńska Elana (Texmaco-Polysindo).
-117-
5.1.5. Ocena przebiegu procesu prywatyzacji i wyniki ekonomiczne
sprywatyzowanych przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa sprywatyzowane pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego w
województwie kujawsko-pomorskim począwszy od 1996 roku charakteryzowały się znacznie
lepszym wskaźnikiem rentowności obrotu netto aniżeli przedsiębiorstwa sprywatyzowane
pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego w całej Polsce. Wskaźnik okazał się także lepszy w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorstw sprywatyzowanych w Polsce.
Przedsiębiorstwa sprywatyzowane bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego z
województwa kujawsko-pomorskiego od 2000 roku także wykazywały lepsze wyniki w zakresie wskaźnika rentowności obrotu netto10 aniżeli sprywatyzowane w ten sposób przedsiębiorstwa z terenu całej Polski. Poziom wskaźnika był także znacznie wyższy w tych przedsiębiorstwach w porównaniu do przedsiębiorstw sprywatyzowanych ogółem w Polsce (tabela
5.6.).
Tabela 5.6.
Wskaźnik rentowności obrotu netto w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych (w %)
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Przedsiębiorstwa sprywatyzowane ogółem
Ogółem Polska
1,07 1,58 1,78 4,40 3,71 2,06
-0,51
1,30
1,41
2,97
6,96
2,97
Kujawskopomorskie
Sprywatyzowane pośrednio
Ogółem Polska
4,06 5,62 6,92 5,99 6,03 3,57
5,05
5,11
4,48
2,79
7,35
4,71
Kujawskopomorskie
Sprywatyzowane pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego
Ogółem Polska
2,04 2,59 5,11 3,53 4,36 2,28
x -12,60
-4,74 -10,13
-0,32
6,10
Kujawskopomorskie
Sprywatyzowane bezpośrednio
Ogółem Polska
1,84 2,74 3,31 3,16 2,59 2,74
4,99
5,26
5,55
4,74
4,18
4,01
Kujawskopomorskie
Sprywatyzowane bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego
Ogółem Polska
1,32 3,46 4,32 3,58 2,73 0,92
-1,63
8,96
8,75
-1,22
-0,67 -11,10
Kujawskopomorskie
- brak danych
x wypełnienie pozycji jest niemożliwe
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2,97
1,85
1,14
1,16
-1,26
0,68
3,65
1,91
2,09
3,68
2,44
2,63
3,82
3,29
3,02
3,76
-0,39
2,37
5,28
2,81
3,49
6,75
3,29
4,89
1,98
2,16
2,92
1,37
-1,87
1,97
11,24
3,24
5,36
5,35
-0,28
x
2,67
1,83
1,16
-1,53
-1,80
0,14
4,46
3,37
4,10
3,09
2,95
3,71
0,74
-0,08
0,81
2,38
2,32
3,50
-3,15
x
-5,08
4,58
6,46
4,70
Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 2003 roku. Część
druga, Warszawa 2004, s. 7-9.
Wskaźnik rentowności kapitału własnego jest wskaźnikiem informującym właścicieli
o efektywności wykorzystania majątku.
W odniesieniu do wskaźnika rentowności kapitału własnego przedsiębiorstwa z województwa kujawsko-pomorskiego z udziałem kapitału zagranicznego sprywatyzowane bezpośrednio począwszy od roku 2000 wykazywały zdecydowanie lepsze wyniki w porównaniu z
przedsiębiorstwami sprywatyzowanymi bezpośrednio i pośrednio bez udziału kapitału zagranicznego jak i w porównaniu do przedsiębiorstw z całej Polski.
10
Wskaźnik rentowności obrotu netto wyraża relację wyniku finansowego netto (salda) do przychodów
z całokształtu działalności.
-118-
Przedsiębiorstwa sprywatyzowane pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego osiągnęły w okresie 1996-2000 najlepsze wyniki w odniesieniu do wskaźnika rentowności kapitału własnego w porównaniu z innymi podmiotami sprywatyzowanymi. Jednak w 2001 roku
wskaźnik ten był ujemny i wyniósł -0,82% (tabela 5.7.).
Tabela 5.7.
Wskaźnik rentowności kapitału własnego w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych (w %)
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Ogółem Polska
1,62 2,82 3,73 11,08 7,10 4,84
-0,67
2,11
2,78
7,29 12,11
6,40
Kujawskopomorskie
Ogółem Polska
5,28 8,53 10,82 11,72 9,21 6,46
6,37
7,20
6,98
5,56 11,11
8,56
Kujawskopomorskie
Ogółem Polska
2,52 4,06 7,97 8,11 7,26 4,50
x -35,42 -13,64 -88,41
-1,99 28,83
Kujawskopomorskie
Ogółem Polska
3,84 8,10 12,23 13,71 9,90 11,89
10,67 15,58 21,23 19,93 15,72 16,23
Kujawskopomorskie
Ogółem Polska
1,55 5,07 8,29 6,81 3,98 1,83
-3,06 11,00 16,13
-2,24
-1,09 -19,55
Kujawskopomorskie
- brak danych
1997
1998
1999
2000
2001
2002
7,60
4,53
2,89
3,04
-3,35
1,69
7,98
4,32
4,90
9,02
6,21
6,17
7,71
6,31
6,14
7,44
-0,79
4,57
9,17
5,57
7,32
12,75
6,74
9,29
4,55
5,27
7,28
3,40
-5,01
5,12
39,86
16,71
24,28
19,82
-0,82
x
12,26
8,03
4,71
-6,41
-8,16
0,58
16,67
12,55
14,40
11,67
11,16
11,54
1,75
-0,17
1,85
5,69
5,32
7,21
-8,83
x
-15,40
10,70
15,55
8,65
Na uwagę zasługuje fakt, że przedsiębiorstwa sprywatyzowane bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego w ostatnich dwóch latach
w 100% wykazywały zysk. Odmiennie kształtowała się sytuacja w 2001 roku w spółkach
sprywatyzowanych bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego tego województwa –
66,67% spółek osiągnęło zysk netto. Spółki sprywatyzowane pośrednio z województwa kujawsko-pomorskiego w 2001 osiągnęły gorsze wyniki w tym zakresie w porównaniu ze spółkami sprywatyzowanymi bezpośrednio z województwa kujawsko-pomorskiego. Były one
jednak lepsze aniżeli wyniki podmiotów sprywatyzowanych ogółem jak i przedsiębiorstw
sprywatyzowanych kapitałowo z terenu Polski. W latach 1999-2000 100% spółek sprywatyzowanych tą ścieżką z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawskopomorskiego osiągnęło zysk netto (tabela 5.8.).
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego zarówno sprywatyzowane pośrednio jak i bezpośrednio z całej Polski osiągają zdecydowanie lepsze wyniki wskaźnika
płynności I stopnia11. Odnosi się to także do przedsiębiorstw sprywatyzowanych bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego. Wskaźnik ten
był zdecydowanie lepszy aniżeli w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych ogółem w Polsce.
Niestety przedsiębiorstwa sprywatyzowane pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego z
11
Wskaźnik płynności I stopnia wyrażający relację inwestycji krótkoterminowych do zobowiązań krótkoterminowych.
-119-
województwa kujawsko-pomorskiego w ostatnich latach charakteryzowały się najgorszymi
wynikami w tym zakresie (tabela 5.9.).
Tabela 5.8.
Udział przedsiębiorstw sprywatyzowanych wykazujących zysk netto (w %)
1991
1992 1993 1994 1995 1996
Ogółem Polska
71,65 68,77 74,81 74,45 74,83
Kujawsko-pomorskie
72,11 71,33 68,67 75,17 76,03
Ogółem Polska
74,33 68,44 74,75 77,60 80,33
Kujawsko-pomorskie
73,68 70,00 75,00 75,00 95,00
Ogółem Polska
77,08 72,92 75,82 77,55 76,29
Kujawsko-pomorskie
33,33 66,67 66,67 66,67 100,0
Ogółem Polska
75,70 75,09 78,99 80,29 84,14
Kujawsko-pomorskie
76,08 74,50 78,43 70,48 75,46
Ogółem Polska
78,43 72,55 74,47 68,63 64,00
Kujawsko-pomorskie
66,67 100,0 33,33 33,33
- brak danych
1997
1998
1999
2000
2001
2002
76,31 70,74 64,61 61,61 56,61 61,66
82,27 72,14 65,71 66,42 66,92 64,80
75,99 66,67 62,96 59,04 51,90 61,34
85,00 70,00 68,42 63,16 52,63 70,59
68,37 63,54 69,79 60,42 49,47 60,23
66,67 66,67 100,0 100,0 66,67
x
81,78 78,40 74,39 68,71 63,52 67,55
71,78 80,13 79,74 72,79 59,15 64,00
62,00 59,52 55,10 57,14 55,32 60,00
66,67
x 66,67 66,67 100,0 100,0
Tabela 5.9.
Wskaźnik płynności I stopnia w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych (w %)
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Ogółem Polska
11,98 14,09 18,84 34,28 31,38 26,38
Kujawsko8,60 14,41 19,42 30,59 29,00 20,21
pomorskie
Ogółem Polska
15,84 19,62 24,53 44,04 41,37 27,98
Kujawsko16,95 25,16 28,29 25,40 32,95 18,84
pomorskie
Ogółem Polska
11,64 17,86 21,61 31,63 29,97 23,77
Kujawskox 16,47
1,70
0,67
7,65 10,71
pomorskie
Ogółem Polska
15,64 17,79 29,83 33,63 27,82 27,73
Kujawsko9,26 18,77 29,55 32,41 21,49 21,86
pomorskie
Ogółem Polska
14,44 40,89 46,01 42,30 43,03 33,77
Kujawsko2,51
8,27 13,44 15,67 16,63 31,25
pomorskie
- brak danych
1997
1998
1999
2000
2001
2002
26,14
18,09
28,90
15,83
19,89
18,06
21,65
14,39
23,92
11,70
16,40
11,44
29,06
15,25
40,47
10,60
23,79
14,94
25,50
13,19
29,74
6,68
21,10
6,74
22,20
16,20
23,55
6,13
21,68
16,66
22,63
3,14
30,52
9,85
25,65
x
22,24
26,89
18,16
22,02
18,91
21,77
20,52
13,77
21,96
19,65
18,85
21,35
24,29
25,50
19,44
x
20,42
8,73
28,48
27,11
35,40
35,83
31,38
27,01
-120-
W ostatnich latach analizowanego okresu spółki sprywatyzowane pośrednio jak i bezpośrednio z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego osiągnęły poziom wskaźnika poziomu kosztów12 nieco niższy aniżeli spółki z całej Polski z udziałem kapitału zagranicznego jak i ogółem przedsiębiorstwa sprywatyzowane. W 2002 roku
najmniejszy wskaźnik poziomu kosztów uzyskały spółki sprywatyzowane bezpośrednio z
udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego (tabela 5.10.).
Tabela 5.10.
Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych (w %)
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Ogółem
89,50 91,97 91,31 92,11 66,92 64,16 86,57
Polska
Kujawsko- 90,20 91,60 91,50 92,99 67,27 52,19 88,42
pomorskie
Ogółem
86,34 88,29 86,25 89,55 67,65 66,66 84,01
Polska
Kujawsko- 85,19 85,38 88,90 92,15 63,97 44,60 89,00
pomorskie
Ogółem
89,15 91,79 91,10 93,86 65,00 67,04 87,90
Polska
Kujawskox 100,18 102,76 105,71 66,58 61,64 83,99
pomorskie
Ogółem
88,53 92,72 92,68 93,53 73,20 70,06 88,11
Polska
Kujawsko- 85,51 90,40 89,97 91,64 64,32 67,62 88,66
pomorskie
Ogółem
89,77 91,02 90,40 91,56 69,74 71,65 85,54
Polska
Kujawsko- 84,68 87,69 84,56 96,40 93,51 94,68 89,62
pomorskie
- brak danych
1998
1999
2000
2001
2002
86,97
87,78
88,81
89,56
98,25
91,45
90,58
89,72
89,80
96,11
85,01
83,55
84,28
85,87
96,19
98,88
89,05
86,18
86,94
93,76
87,79
87,50
87,73
93,37
96,99
90,51
85,74
87,72
86,56
x
85,54
89,52
93,35
92,45
99,03
89,65
88,14
91,29
90,26
94,47
88,26
87,37
86,97
86,80
95,42
x
92,94
87,49
82,88
93,02
Z przeprowadzonych badań wynika, że 86% inwestorów zagranicznych uczestniczących w prywatyzacji pochodzi z tej samej branży co przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania. W literaturze przedmiotu można spotkać opinię, że inwestorzy branżowi lepiej zarządzają przedsiębiorstwem, przekazują swoje doświadczenia a także umożliwiają wejście we
własne kanały dystrybucji. Ponad 80% ankietowanych przedsiębiorstw deklarowała, że inwestor zagraniczny pochodzi z tej samej branży (wykres 5.3.).
Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika, że największe zaangażowanie w
proces prywatyzacji wykazał organ założycielski. Ponad 50% ankietowanych przedsiębiorstw
wskazała, że bardzo o to zabiegali. Także kadra kierownicza była zaangażowana w proces
12
Wskaźnik poziomu kosztów przedstawia relację kosztów uzyskania przychodu z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności.
-121-
prywatyzacji, ponad 50% przedsiębiorstw wskazało, że bardzo o to zabiegali a ponad 40%, że
pomagała ona w procesie prywatyzacji. Także ponad 60% załóg prywatyzowanych podmiotów pomagała w procesie prywatyzacji. Tylko około 10% pracowników badanych spółek była
niechętna i taki sam odsetek załóg był obojętny i bierny. Zastanawiający jest fakt, że w opinii
prawie 40% prywatyzowanych przedsiębiorstw władze lokalne były obojętne i bierne (wykres
5.4.).
Wykres 5.3.
Czy inwestor zagraniczny pochodzi z tej samej branży
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Inwestor zagraniczny pochodz z tej samej branży
Inwestor zagraniczny pochodzi z innej branży
Wykres 5.4.
Zaangażowanie podmiotów w proces prywatyzacji przedsiębiorstwa
w ładze lokalne
zw iązki zaw odow e
pracow nicy
kadra kierow nicza
organ założycielski
0%
bardzo o to zabiegali
10%
pomagali
20%
30%
byli obojetni i bierni
40%
byli niechętni
50%
60%
trudno pow iedzieć
70%
80%
nie dotyczy
Kontrakty prywatyzacyjne zawierają obok ceny sprzedaży akcji/udziałów oraz warunków płatności – także wiele zobowiązań inwestorów, które regulują działania właścicieli po
prywatyzacji.
-122-
Zobowiązania można podzielić na zobowiązania dotyczące spraw pracowniczych i
produkcyjno-technicznych. Z przeprowadzonych badań wynika, że wśród zobowiązań dotyczących spraw pracowniczych najczęściej występowało zobowiązanie dotyczące szkolenia
pracowników – 38% badanych spółek. Niezwykle ważnym zobowiązaniem z punktu widzenia
bezpieczeństwa pracowników jest gwarancja zatrudnienia. Zobowiązanie to znalazło się tylko
w 15% umów prywatyzacyjnych badanych przedsiębiorstw. Jest to niezwykle mało porównując uzyskane wyniki z innymi badaniami13, w których w około 80% przypadków znalazło się
to zobowiązanie. W 8% ankietowanych spółek inwestor zagraniczny zobowiązał się do realizacji programu socjalnego oraz utrzymania poziomu dotychczasowych wynagrodzeń.
Istotnym elementem w rozwoju każdego podmiotu gospodarczego jest systematyczna
modernizacja dokonywana w przedsiębiorstwie. Intencją zamieszczenia takich zapisów w
umowach jest zapewnienie spółce w pierwszym okresie działania wsparcia technicznego. Zobowiązanie to znalazło się w 31% ankietowanych przedsiębiorstw.
Analiza zobowiązań zawartych w umowach przekonuje, że inwestorzy zagraniczni są
zainteresowani rozwojem swoich przedsiębiorstw, wspomagają ich przekształcenia technologiczne i starają się umacniać ich pozycję na rynku. Świadczy o tym m.in. zobowiązanie dotyczące poszerzenia asortymentu produkcji – 38% ankietowanych przedsiębiorstw.
Znaczna część ankietowanych przedsiębiorstw (31%) wskazała, że w umowie prywatyzacyjnej nie było klauzuli dotyczącej zobowiązań. Brak klauzuli mógł być spowodowany
brakiem zgody inwestora i wymuszeniem na organach założycielskich odstąpienia od klauzuli
pod groźbą wycofania się z umowy (wykres 5.5.).
Wykres 5.5.
Zobowiązania inwestora zagranicznego
utrz y manie prof ilu
dz iałalnoś c i
23%
podw y ż s z enie
kapitału z akładow ego
31%
brak klauz uli
31%
udos tepnienie s półec e
tec hnologii
31%
pos z erz enie
as orty mentu produkc ji
38%
s z kolenie
prac ow ników
38%
0%
10%
20%
30%
40%
Analizując uzyskane wyniki nie można uznać za słuszne stwierdzenia, że po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego dochodzi do drastycznych zwolnień pracowników.
Tylko 27% przedsiębiorstw dokonało redukcji zatrudnienia, z czego 9% obejmowało redukcję
13
M. Jarosz (red.), Kapitał zagraniczny w prywatyzacji, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa
1996.
-123-
do 5%. 9% ankietowanych przedsiębiorstw zadeklarowało, że dokonali redukcji zatrudnienia
w przedziale 40-50%. W ponad 70% ankietowanych przedsiębiorstw zatrudnienie wzrosło, w
tym w 45% spółek zwiększono zatrudnienie o 50% bądź więcej (wykres 5.6.).
Wykres 5.6.
Zmiana w wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych z udziałem kapitału zagranicznego
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
45%
18%
9%
9%
0%-5%
9%
20%-30%
9%
40%-50%
zm niejszenie zatrudnienia
powyżej 50%
zwiększenie zatrudnienia
Wykres 5.7.
Zmiany wskaźników ekonomicznych
29%
50%
brak wskazań
29%
7%
zmiana na gorsze
64%
50%
zmiana na lepsze
0%
10%
20%
30%
40%
50%
płynność I stopnia
rentow ność sprzedaży netto
71%
60%
70%
80%
poziom kosztów
W odniesieniu do wskaźników ekonomicznych w ankietowanych przedsiębiorstwach
w zdecydowanej większości odnotowano pozytywne wyniki. W odniesieniu do rentowności
-124-
sprzedaży netto aż 71% przedsiębiorstw odpowiedziało, że wskaźnik zmienił się na lepsze.
Także wskaźniki poziomu kosztów i płynności I stopnia uległy polepszeniu kolejno w 50% i
64% ankietowanych przedsiębiorstwach. Zmianę na gorsze wskazało 7% przedsiębiorstw w
odniesieniu do wskaźnika poziomu kosztów. Znaczna część ankietowanych przedsiębiorstw
nie zdecydowała się odpowiedzieć na to pytanie. Być może były to spółki, które w tej dziedzinie nie osiągały zadowalających wyników (wykres 5.7.).
Województwo kujawsko-pomorskie znajduje się na szóstym miejscu pod względem
zaawansowania procesów prywatyzacyjnych. Do końca 2003 roku przekształceniami własnościowymi objęto 322 przedsiębiorstwa państwowe, co stanowi 67,2%. W analizowanym województwie do końca I półrocza 2004 roku sprywatyzowano pośrednio 23 jednoosobowe
spółki Skarbu Państwa, w tym w sześciu przypadkach uczestniczył kapitał zagraniczny.
Z ogólnej liczby 59 przedsiębiorstw powstałych z wniesienia majątku przedsiębiorstw państwowych do spółki z udziałem inwestorów zagranicznych w 3 przypadkach były to spółki
powstałe w województwie kujawsko-pomorskim.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w proces prywatyzacji przedsiębiorstw najbardziej zaangażowana była kadra kierownicza i organ założycielski. Analiza zobowiązań zawartych w umowach pozwala na wyciągnięcie wniosków, że inwestorzy zagraniczni są zainteresowani rozwojem przedsiębiorstw, wspomagają ich przekształcenia technologiczne i starają
się umacniać ich pozycję na rynku. Inwestorzy zagraniczni wchodząc do przedsiębiorstw zobowiązali się przede wszystkim do poszerzenia asortymentu produkcji, szkolenia pracowników i udostępnienia spółce technologii.
Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego nie dokonano drastycznych zwolnień pracowników. W zdecydowanej większości
ankietowanych przedsiębiorstw zwiększono zatrudnienie, w tym w 45% przypadków o ponad
50%.
Zarówno z przeprowadzonych badań jak i analizy danych statystycznych można
stwierdzić, że przedsiębiorstwa sprywatyzowane z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego osiągają zadowalające wyniki finansowe.
-125-
5.2. Aktywność inwestycyjno-rozwojowa przedsiębiorstw
z kapitałem zagranicznym
(Maria Kola)
Znaczenie kapitału zagranicznego w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych
dla gospodarki regionu przyjmującego ten kapitał nie jest oceniane jednoznacznie. Z jednej
strony mówi się, iż przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym wykorzystują silniejszą pozycję w celu eksploatacji zasobów produkcyjnych regionu, tworzą silną konkurencję dla firm
lokalnych, przejmują miejscowe przedsiębiorstwa, dążąc do osiągania pozycji monopolistycznej, przyczyniając się jednocześnie do wzrostu bezrobocia w regionie na skutek wprowadzania kapitałochłonnych technologii. Z drugiej strony jednak, transferują technologie,
wiedzę i umiejętności w obszarze zarządzania i organizacji oraz przyczyniają się do dyfuzji
nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych. Udostępniając lokalnym kooperantom swoje kanały dystrybucyjne otwierają im dostęp do rynków międzynarodowych, tworzą nowe miejsca pracy i sprzyjają podnoszeniu kwalifikacji miejscowej siły roboczej. Wpływają tym samym na poprawę poziomu konkurencji wewnątrz regionu i intensyfikują go gospodarczo14.
Wydaje się, iż w początkowych latach członkostwa Polski w Unii Europejskiej jednym z ważniejszych aspektów oddziaływania kapitału zagranicznego na gospodarkę będzie
jego istotny wpływ na regionalny rozkład szans i zagrożeń związanych z naszą integracją ze
Wspólnotą, gdyż przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym, z uwagi na swe powiązania z
krajem pochodzenia kapitału15, są z reguły lepiej przygotowane do funkcjonowania i konkurowania na Wspólnym Rynku16.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią również ważne zewnętrzne źródło, które wypełnia lukę niedoboru kapitałowego, finansując przekształcenia strukturalne polskiej
gospodarki. Wskazany w rozdziale 2 niniejszego opracowania niedobór środków finansowych
województwa kujawsko-pomorskiego w stosunku do wiodących województw w kraju, uniemożliwia podejmowanie inwestycji niezbędnych gospodarce regionalnej. Kapitał zagraniczny
stwarza natomiast szansę na modernizację gospodarki regionu, zastępowanie wyeksploatowanego majątku produkcyjnego majątkiem nowym oraz poprawę konkurencyjności województwa w skali kraju, a nawet w skali międzynarodowej17.
W rozdziale zaprezentowane zostaną wyniki badania ankietowego w części dotyczącej
działalności inwestycyjnej działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Przedstawiony zostanie zarówno charakter przedsięwzięć zrealizowanych, jak i planowanych. Omówione zostaną również źródła finansowania, jakie były i jakie prawdopodobnie będą wykorzystywane przez te przedsiębiorstwa do finansowania inwestycji.
Wyniki badania mogą posłużyć do określenia zakresu dotychczasowego oddziaływania kapitału zagranicznego na budowanie potencjału konkurencyjnego regionu. Mogą być
14
W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, TNOiK, Toruń 2004, s.
339-340.
15
Jak już wspomniano w rozdziale 2 niniejszego opracowania, prawie 90% kapitału zagranicznego, jaki
napłynął do Polski pochodzi z Unii Europejskiej.
16
Por. M. Nowicki (red.), Jak integracja z Unią Europejską wpłynie na polskie regiony?, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003, s. 19-20.
17
Zob. szerzej: S. Umiński (red.), Profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejską. Województwo kujawsko-pomorskie, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003, s.25.
-126-
również cennym źródłem analizy kierunków dalszej działalności inwestorów zagranicznych w
województwie.
Wielkością obrazującą stopień aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstwa jest stosunek ponoszonych przez nie nakładów inwestycyjnych do osiąganych przychodów ze sprzedaży. Spośród przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, które udzieliły odpowiedzi na pytanie dotyczące intensywności inwestowania18, 60,4% powstało w wyniku założenia nowego
przedsiębiorstwa, a 39,6% poprzez zakup udziałów w istniejącej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, zakup akcji istniejącej spółki akcyjnej lub też poprzez kupno istniejącego
przedsiębiorstwa państwowego albo zorganizowanej jego części. Większość przedsiębiorstw
(82,4%), w przypadku których inwestor kupił udziały, akcje, całe przedsiębiorstwo lub jego
część, nie podało informacji o średniorocznej intensywności inwestowania w okresie przed
pojawieniem się kapitału zagranicznego, co uniemożliwia stwierdzenie, czy po wejściu inwestora zagranicznego intensywność ta wzrosła, zmalała, czy też utrzymana została na nie zmienionym poziomie. Na podstawie wyników badania określić można natomiast tendencje w
zakresie intensywności inwestowania w przedsiębiorstwach z udziałem zagranicznym, zarówno w tych założonych przez inwestora zagranicznego, jak i w tych, które zostały przez
niego kupione (wykresy 5.8. i 5.9.).
Wykres 5.8.
Intensywność inwestowania w firmach z kapitałem zagranicznym powstałych w wyniku założenia nowego przedsiębiorstwa
33,3%
firmy zasilane były
znacznym zastrzykiem
finansowym, a w
następnych latach
intensywność
inwestowania była
niższa
14,4%
intensywność
inwestowania wzrastała
19,0%
nie można określić
tendencji w zakresie
intensywności
inwestowania
33,3%
intensywność
inwestowania
utrzymywana była w
stałym przedziale
18
Wskaźnik intensywności inwestowania rozumiany jako wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych w danym roku do przychodów ze sprzedaży w tym roku.
-127-
Wykres 5.9.
Intensywność inwestowania w firmach z kapitałem zagranicznym powstałych w wyniku zakupu akcji/udziałów istniejącej spółki lub zakupu istniejącego przedsiębiorstwa albo zorganizowanej jego części
31,25%
firmy zasilane były
znacznym zast rzykiem
finansowym, a w
nast ępnych latach
intensywność
inwest owania była
niższa
12,5%
intensywność
inwest owania
wzrast ała
31,25%
nie można określić
t endencji w zakresie
intensywności
inwestowania
25,0%
int ensywność
inwest owania
ut rzymywana była w
st ałym przedziale
W przypadku jednej trzeciej przedsiębiorstw założonych przez inwestora zagranicznego, średnioroczny wskaźnik intensywności inwestowania utrzymywany był w kolejnych okresach w stałym przedziale wartości. Tyle samo przedsiębiorstw zostało zasilonych znacznym
kapitałem w pierwszym okresie po założeniu firmy, a w kolejnych latach intensywność inwestowania była już niższa. Wskaźnik intensywności inwestowania wzrastał po założeniu przedsiębiorstwa w przypadku 14,3% firm. 19% przedsiębiorstw zostało założonych w latach 20012003 (był to ostatni przedział z podanej kafeterii możliwości) lub też intensywność inwestowania wskazana została przez przedsiębiorstwa tylko w tym przedziale czasu, dlatego dla tej
grupy respondentów nie można określić tendencji w zakresie kształtowania się wartości
omawianego wskaźnika.
W przypadku przedsiębiorstw, w których inwestor zagraniczny pojawił się po zakupie
udziałów/akcji istniejącej spółki lub po zakupie istniejącego przedsiębiorstwa państwowego
albo zorganizowanej części przedsiębiorstwa, określenie tendencji w zakresie kształtowania
się intensywności inwestowania możliwe jest w przypadku niecałych 70% firm (31,25%
przedsiębiorstw wskazało intensywność inwestowania tylko w przedziale lat 2001-2003 lub
też inwestor zagraniczny pojawił się dopiero w tych latach). W przypadku 25% przedsiębiorstw intensywność inwestowania po wejściu inwestora zagranicznego utrzymywana była w
kolejnych okresach w tym samym przedziale wartości, w przypadku 12,5% firm wzrastała, a
31,25% przedsiębiorstw otrzymało zastrzyk kapitałowy zaraz po wejściu inwestora zagranicznego, po czym w następnych okresach intensywność inwestowania była już niższa.
W kolejnych latach wskaźnik średniorocznej intensywności inwestowania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego ogółem zawierał się najczęściej w przedziale do
11%, chociaż udział wskazań na ten przedział w kolejnych okresach był coraz mniejszy (w
latach 1990-1992 wynosił 66,7%, w latach 1993-1997 64,7%, 50% w okresie 1998-2000 i
37,5% w okresie 2001-2003). Z drugiej strony niemała grupa przedsiębiorstw wskazała na
bardzo wysoką średnioroczną intensywność inwestowania (ponad 30%). W latach 1990-1992
było to ponad 30% respondentów, w latach 1998-2000 23% respondentów, a w okresie 20012003 prawie 22% badanych firm.
-128-
Średnioroczną intensywność inwestowania wszystkich badanych przedsiębiorstw
przedstawia wykres 5.10.
Wykres 5.10.
Średnioroczna intensywność inwestowania w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w latach 1990-2003
25,0%
100%
5,9%
15,6%
23,1%
17,6%
6,3%
80%
8,3%
11,8%
11,5%
25,0%
60%
15,4%
15,6%
40%
20%
66,7%
64,7%
37,5%
50,0%
0%
1990-1992
do 11%
1993-1997
11-20%
1998-2000
21-30%
31-40%
2001-2003
pow . 40%
Należy zauważyć, iż najwyższa średnioroczna intensywność inwestowania (wynosząca ponad 40%) była najczęściej wskazywana przez mikroprzedsiębiorstwa19. W latach 19901992 i 2001-2003 wskazała na nią jedna trzecia najmniejszych firm, a w okresie 1998-2000 aż
dwie trzecie. W latach 1990-1997 mikroprzedsiębiorstwa częściej niż inne firmy wskazywały
na intensywność inwestowania mieszczącą się w przedziale do 11%, ale już w latach 19982003 na wartość średniorocznego wskaźnika intensywności inwestowania mieszczącego się w
tym przedziale najczęściej wskazywały przedsiębiorstwa małe. W tym samym okresie przeciętny udział firm średnich, które wskazały omawiany przedział wartości wskaźnika intensywności inwestowania wyniósł niecałe 53%, a firm dużych – 22,5%.
Udział przedsiębiorstw średnich, które w latach 1998-2003 inwestowały z intensywnością powyżej 30% wyniósł 9,5%. Tymczasem w analogicznym okresie żadna z największych firm nie wskazała na taką intensywność inwestowania – większość z nich inwestowała
z intensywnością mieszczącą się w przedziale 11-20% (w latach 1998-2000) oraz 21-30% (w
latach 2001-2003).
Średnioroczna intensywność inwestowania w mikroprzedsiębiorstwach, przedsiębiorstwach małych, średnich oraz dużych w latach 1990-2003 przedstawiona została na wykresie
5.11.
19
Mikroprzedsiębiorstwa – zatrudnienie do 9 osób, przedsiębiorstwa małe – od 10 do 49 osób, przedsiębiorstwa średnie – od 50 do 249 osób, przedsiębiorstwa duże – powyżej 249 osób.
-129-
Wykres 5.11.
Średnioroczna intensywność inwestowania w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w podziale według kryterium zatrudnienia
Mikroprzedsiębiorstwa
100%
Przedsiębiorstwa małe
100%
80%
80%
60%
60%
40%
40%
20%
20%
0%
0%
1990-1992
do 11%
11-20%
1993-1997
21-30%
1998-2000
31-40%
pow. 40%
Przedsiębiorstwa średnie
100%
1990-1992
2001-2003
do 11%
11-20%
80%
60%
60%
40%
40%
20%
20%
0%
21-30%
1998-2000
31-40%
2001-2003
pow. 40%
Przedsiębiorstwa duże
100%
80%
1993-1997
0%
1990-1992
do 11%
11-20%
1993-1997
21-30%
1998-2000
31-40%
2001-2003
1990-1992
do 11%
pow. 40%
11-20%
1993-1997
21-30%
1998-2000
31-40%
2001-2003
pow. 40%
Wskaźnik intensywności inwestowania, obrazujący skalę realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych w relacji do uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa przychodów ze
sprzedaży, jest wielkością numeryczną, która charakteryzuje stopień aktywności podmiotów z
udziałem zagranicznym. Za wielkością tą kryją się nakłady ponoszone na konkretne inwestycje, których charakter wskazuje na to, w jaki sposób kapitał zagraniczny oddziałuje i będzie
oddziaływał w najbliższych latach na gospodarkę regionu (na jego zasoby, potencjał konkurencyjny i atrakcyjność). Z drugiej strony, znajomość charakteru inwestycji zrealizowanych
przez przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym oraz znajomość charakteru inwestycji planowanych może stanowić cenną dla władz samorządowych informację, w jaki sposób istniejące zasoby regionu mogą być wykorzystane w celu zachęcenia kolejnych inwestorów do
lokowania kapitału w województwie.
-130-
Wykres 5.12.
Przedsięwzięcia zrealizowane w przedsiębiorstwach założonych przez inwestora zagranicznego / po wejściu inwestora zagranicznego
71,4%
park maszynow y
65,3%
szkolenia pracow ników
59,2%
budynki i budow le
51,0%
sprzedaż i dystrybucja
49,0%
technologie
40,8%
promocja
32,7%
systemy zapew niania jakości
30,6%
ochrona środow iska
18,4%
badania i rozw ój
inne obszary
2,0%
przedsięw zięcia inw estycyjne nie były realizow ane
2,0%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału
zagranicznego najczęściej realizowały inwestycje związane z parkiem maszynowym (udział
wskazań wyniósł ponad 70%). Wynika to prawdopodobnie z faktu, iż kapitał zagraniczny
wchodząc do polskich przedsiębiorstw, zastawał tam przestarzałe oraz wyeksploatowane maszyny i urządzenia. Ponadto w relacji do udziału wskazań na przedsięwzięcia w zakresie
technologii sugeruje to, że inwestorzy zagraniczni w regionie działają głównie w obszarach
przemysłów tradycyjnych, natomiast w mniejszym stopniu w obszarach technologicznie intensywnych. Duży udział wskazań (ponad 65%) na inwestycje w zakresie szkolenia pracowników zdaje się potwierdzać przypuszczenie o dominowaniu w preferencjach inwestorów
zagranicznych działalności tradycyjnych, pracochłonnych, wykorzystujących istniejące w
dalszym ciągu przewagi Polski związane z kosztami pracy. Z drugiej strony duży udział
przedsiębiorstw ponoszących nakłady na szkolenia pracowników obrazuje znaczenie, jakie
przywiązywane jest przez przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym do kapitału intelektualnego i wiedzy, traktowanych przez te przedsiębiorstwa jako bardzo ważny zasób firmy.
Stosunkowo niewielki udział przedsiębiorstw, które wdrażały systemy zapewniania
jakości (32,7%) może oznaczać, iż rodzaj prowadzonej działalności nie determinuje konieczności wdrażania takich systemów lub też przedsiębiorstwa, w których inwestor zagraniczny
kupił udziały lub akcje, takimi wdrożonymi systemami już dysponowały. Podobnie, konieczne inwestycje związane z ochroną środowiska były realizowane w przedsiębiorstwach przed
pojawieniem się w nich kapitału zagranicznego lub też kapitał zagraniczny działa w takich
obszarach, które w żaden (albo mało znaczący) sposób na środowisko nie oddziałują, a zatem
nie było konieczności realizowania tego typu inwestycji.
Zaledwie 18,4% wskazań na badania i rozwój jest potwierdzeniem, że inwestorzy zagraniczni nie działają w obszarach zaawansowanych technologicznie, takich, które wymagałyby prowadzenia badań. Jeżeli natomiast takie badania są przez nich podejmowane, to komórki zajmujące się tymi badaniami nie są zlokalizowane w regionie, lecz poza jego granicami, prawdopodobnie nawet poza granicami Polski – przy centralach firm zagranicznych lub
na terenie innych państw.
Należy również zauważyć, iż udział przedsiębiorstw, które po wejściu inwestora zagranicznego nie podejmowały żadnych przedsięwzięć inwestycyjnych, stanowi zaledwie 2%,
co przeczy pojawiającym się czasem zarzutom, że kapitał zagraniczny przejmuje polskie fir-
-131-
my tylko po to, aby je zamknąć, celowo działając na szkodę społecznościom i gospodarce
lokalnej.
W odniesieniu do zamierzeń inwestycyjnych przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym oraz wyszczególnionych w kwestionariuszu badawczym obszarów inwestowania, wyniki
badania wskazują, iż aktywność w tym zakresie jest planowana przez te przedsiębiorstwa w
znacznie mniejszym stopniu niż w przypadku inwestycji zrealizowanych. 36,7% respondentów zamierza realizować przedsięwzięcia inwestycyjne w mniejszej (w stosunku do przedsięwzięć zrealizowanych) liczbie wyszczególnionych obszarów, a 18,4% firm wcale nie wyraża zamiaru realizowania inwestycji. Może to sugerować, iż część inwestorów zagranicznych
zamierza wycofać swój kapitał i zawiesić lub przenieść działalność w inne miejsce, chociaż
należy zaznaczyć, iż zamiar rezygnacji z inwestycji i przeniesienia jej do innego regionu zadeklarowało wprost tylko jedno przedsiębiorstwo20.
Najwięcej wskazań związanych z planami inwestycyjnymi przedsiębiorstw z udziałem
kapitału zagranicznego, podobnie jak w przypadku przedsięwzięć zrealizowanych, dotyczy
inwestycji w budynki i budowle (42,9%), park maszynowy (38,8%) i szkolenia pracowników
(34,7%) (wykres 5.13.). Na czwartą pozycję przesunęły się inwestycje w technologie, co może być związane z tym, iż wspomniana wcześniej dotychczasowa przewaga Polski związana z
kosztami pracy w przyszłości będzie traciła na znaczeniu. Z drugiej strony, zamiar inwestowania w technologie rokuje nadzieje wzrost konkurencyjności zlokalizowanych na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, co
będzie przekładać się również na wzrost konkurencyjności regionu, a tym samym województwo stanie się bardziej atrakcyjne dla innych potencjalnych inwestorów.
Podobnie jak w przypadku zrealizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych, mniejszy
udział wskazań dotyczył inwestycji w zakresie ochrony środowiska, promocji, sprzedaży i
dystrybucji oraz badań i rozwoju.
Wykres 5.13.
Plany inwestycyjne przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym
42,9%
budynki i budow le
park maszynow y
38,8%
szkolenia pracow ników
34,7%
technologie
34,7%
30,6%
systemy zapew niania jakości
ochrona środow iska
24,5%
promocja
24,5%
sprzedaż i dystrybucja
20,4%
16,3%
badania i rozw ój
inne obszary
0,0%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
Największy udział zamierzeń inwestycyjnych związanych z nieruchomościami może
świadczyć o tym, iż stosunkowo duża grupa inwestorów zagranicznych chce związać się na
dłużej z regionem i tutaj kontynuować swoją działalność. Wyniki badania wskazują jednak,
że większość z nich (prawie 77%) planuje swoją przyszłość w krótkim horyzoncie czasowym.
20
Czynniki zniechęcające przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym do prowadzenia dalszej działalności w województwie kujawsko-pomorskim zostały omówione w rozdziale 3 niniejszego opracowania.
-132-
Plany długookresowe posiada natomiast tylko 40% firm (wykres 5.14.). Stosunkowo niewielki udział firm, które planują w długim horyzoncie czasowym, związany jest prawdopodobnie
z trudnością przewidywania przez przedsiębiorstwa przyszłych warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce21.
Przyszłość przedsiębiorstw zdeterminowana jest zdolnością do ciągłego dostosowywania się do zmieniających się warunków otoczenia. Umiejętność skutecznego konkurowania
związana jest z umiejętnością przewidywania zmian i uwzględniania ich w planach rozwoju,
ale z drugiej strony wymaga ponoszenia znacznych nakładów inwestycyjnych (wykres 5.15).
Wykres 5.14.
Plany inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego – horyzont czasowy
100,0%
76,7%
80,0%
51,2%
60,0%
39,5%
40,0%
20,0%
0,0%
plany krótkookresow e
(do 3 lat)
plany średniookresow e
(do 5 lat)
plany długookresow e
(do 10 lat)
Wykres 5.15.
Środki przeznaczane na inwestycje w planach krótko-, średnio- i długookresowych (w mln zł)
35,0%
30,0%
25,0%
20,0%
15,0%
10,0%
5,0%
0,0%
pon. 0,5
0,5-1,0
plany krótkookresow e
1,1-5,0
5,1-10,0
10,1-20,0
20,1-50,0
plany średniookresow e
50,1-100,0
100,1-500,0
pow. 500,0
plany długookresow e
Nakłady na zamierzenia inwestycyjne większości przedsiębiorstw zakładających realizację inwestycji w krótkim horyzoncie czasowym, mieszczą się najczęściej w przedziale do 5
mln zł. Podobnie jest w przypadku nakładów związanych z planami średniookresowymi.
21
W opinii inwestorów zagranicznych ryzyko związane z brakiem stabilności gospodarczej jest obok
nieprzewidywalności zmian regulacji prawnych, korupcji, braku odpowiedniej infrastruktury i nadmiernej biurokracji jednym z podstawowych negatywnych aspektów lokowania inwestycji w Polsce. Zob. Ministerstwo Skarbu Państwa, Informacja o udziale inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki w
latach 1990-2002, Warszawa 2002, s. 39.
-133-
Największe środki dotyczą planów długookresowych. Spośród przedsiębiorstw dysponujących takimi planami, 23,5% zamierza przeznaczyć na inwestycje długoterminowe od 10 mln
zł do 20 mln zł, 5,9% – od 100,1mln zł do 500 mln zł, a 11,8% powyżej 500 mln zł. Pozostałe przedsiębiorstwa, które zadeklarowały posiadanie planów inwestycyjnych długookresowych, zamierzają przeznaczyć na te przedsięwzięcia do 0,5 mln zł – 17,6% firm, od 0,5 mln
zł do 1 mln zł – 11,8% firm i od 1,1 mln zł do 5 mln zł – 17,6% firm.
Poziom nakładów, które mają być przeznaczone na finansowanie inwestycji długoterminowych sugeruje, iż będą to przedsięwzięcia o dużej skali, wiążące się prawdopodobnie z
budową nowych obiektów (produkcyjnych, magazynowych, usługowych) lub też z poważną
modernizacją obiektów już istniejących. Przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym chcą
więc inwestować nie tylko dlatego, ażeby zaspokoić swoje bieżące potrzeby inwestycyjne, ale
również po to, żeby rozwijać swój biznes. Z dużym prawdopodobieństwem można sądzić, iż
rozwój przedsiębiorstw będzie wiązał się powstawaniem nowych miejsc pracy w regionie
oraz powiększaniem wytwarzanego w województwie produktu krajowego brutto.
Realizacja zamierzeń inwestycyjnych, wiąże się z koniecznością pozyskania z reguły
znacznych środków finansowych, przy czym pozyskiwane one mogą być zarówno ze źródeł
wewnętrznych (reinwestowane zyski), jak i zewnętrznych. Większość badanych przedsiębiorstw (57,3%) planowane inwestycje zamierza sfinansować z wypracowanych przez siebie
zysków. Natomiast udział firm, które zamierzają wykorzystać na ten cel kredyt bankowy stanowi 42,6% (wykres 5.17.). Te dwa źródła finansowania były również najczęściej wskazywane przez respondentów odnośnie przedsięwzięć zrealizowanych (wykres 5.16.).
Wykres 5.16.
Źródła finansowania inwestycji przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym – przedsięwzięcia
zrealizowane
59,3%
reinw estow ane zyski
kredyt bankow y
44,4%
podw yższanie kapitału zakładow ego
44,4%
leasing
31,5%
5,6%
f undusze unijne
3,7%
inne
venture capital
1,9%
emisja obligacji
1,9%
emisja akcji
0,0%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
-134-
60,0%
70,0%
Wykres 5.17.
Źródła finansowania inwestycji przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym – plany inwestycyjne
57,4%
reinw estow ane zyski
42,6%
kredyt bankow y
27,8%
f undusze unijne
24,1%
podw yższanie kapitału zakładow ego
20,4%
leasing
inne
1,9%
emisja obligacji
1,9%
emisja akcji
1,9%
venture capital
0,0%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
Duży udział przedsiębiorstw, które finansowały i zamierzają finansować inwestycje z
reinwestowanych zysków wskazuje z jednej strony na to, iż zyski wypracowane przez te firmy muszą być znaczne, skoro mają pokrywać znaczne nakłady inwestycyjne. Na problem
można jednak spojrzeć z drugiej strony – tylko niecałe 60% firm z udziałem zagranicznym
wypracowało zyski, co może potwierdzać wysoki odsetek przedsiębiorstw (44,4%), które w
celu sfinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych podwyższyły swój kapitał podstawowy22.
Podobnie, znaczny udział firm (24,1%) planuje podwyższenie kapitału w tym samym celu, co
może być przejawem preferowania przez inwestorów zagranicznych własnych źródeł finansowania.
Udział przedsiębiorstw zarówno tych, które pozyskiwały środki na sfinansowanie inwestycji z kredytów bankowych, jak i tych, które zamierzają skorzystać z tego źródła finansowania wynosi w obu przypadkach po około 40%. Koszty obsługi kredytów są w Polsce
nadal bardzo wysokie23, a procedury ich pozyskiwania skomplikowane i w tym prawdopodobnie należy upatrywać przyczyny korzystania z nich w mniejszym stopniu do finansowania
inwestycji niż ze środków własnych24.
W przypadku zrealizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych duży udział w ich finansowaniu miał leasing (udział przedsiębiorstw, które korzystały z tego źródła finansowania
inwestycji wyniósł 31,5%). W odniesieniu do charakteru zrealizowanych inwestycji (wykres
5.12) można przypuszczać, iż leasing sfinansował odnowienie przestarzałych i wyeksploatowanych środków produkcji, które inwestor zagraniczny zastał po wejściu do przedsiębiorstwa
polskiego. Natomiast udział przedsiębiorstw, które zamierzają korzystać z tego źródła finansowania jest już znacznie mniejszy i wynosi 20,4%.
22
Por. A. Szóstek, K. Studzińska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawskopomorskim, [w:] H. Henzel (red.), Współczesne kierunki inwestowania – formy i efekty, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005, s. 540.
23
Stopa kredytowa w Polsce w 2002 roku wynosiła 12,27%, podczas gdy w Republice Czeskiej –
2,26%, na Węgrzech – 4,87%, w Słowacji – 6,95%, w Słowenii – 5,77%, na Łotwie – 9,17%, w Niemczech,
Hiszpanii, Belgii i Irlandii – 3,63%, w Szwajcarii 1,73%, w USA – 3,08%, w Kanadzie – 2,01%, w Japonii –
2,77%. Zob. L. J. Jasiński, Wzajemne relacje różnych stóp procentowych w Polsce i w wybranych krajach świata, „Bank i Kredyt”, październik 2003.
24
Preferencje przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym związane z finansowaniem inwestycji ze środków własnych są być może skutkiem właśnie zbyt wysokich kosztów kredytów inwestycyjnych.
-135-
Finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych kapitałem pozyskanym w wyniku emisji
akcji lub obligacji jest w przypadku przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym sporadyczne.
Udział przedsiębiorstw, które sfinansowały inwestycje poprzez emisję obligacji oraz tych,
które zamierzają to zrobić, wynosi w obu przypadkach niecałe 2%25. Również niecałe 2%
firm planuje wyemitować akcje i przeznaczyć w ten sposób zdobyty kapitał na finansowanie
przedsięwzięć inwestycyjnych26.
Udział respondentów, którzy wskazali venture capital jako źródło finansowania inwestycji zrealizowanych również nie przekroczył 2%, co może oznaczać, że fundusze te nie znalazły dla siebie w województwie kujawsko-pomorskim wielu na tyle atrakcyjnych ekonomicznie przedsięwzięć, aby się w nie zaangażować27. Natomiast w odniesieniu do przyszłych
inwestycji, venture capital jako źródło ich finansowania nie zostało wskazane przez żadne
przedsiębiorstwo28.
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego mające siedzibę na terenie Polski
realizując swoje inwestycje mogły korzystać również ze wsparcia finansowego z funduszy
przedakcesyjnych Unii Europejskiej29. Wsparcie to skierowane było głównie do małych i
średnich przedsiębiorstw zdefiniowanych zgodnie z ustawą Prawo działalności gospodarczej
(a więc rozróżnianych według kryterium zatrudnienia, sumy bilansowej, rocznych przychodów oraz kryterium niezależności)30, spełniających warunki określone w rozporządzeniu Komisji Europejskiej nr 70/200131. Dla wszystkich przedsiębiorstw (bez względu na wielkość
zatrudnienia, spełniających stosowne kryteria) dostępne było tylko jedno działanie – „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych” w ramach funduszu SAPARD.
Spośród całej populacji przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (zidentyfikowanych na podstawie bazy
Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy) 7 przedsiębiorstw korzystało ze
środków funduszu Phare 2001 (6 firm korzystało z programu Fundusz Dotacji Inwestycyjnych, a 1 z Programu Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych). W przypadku funduszu SAPARD zaakceptowano wnioski o udzielenie wsparcia 8 przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym (7 firm w ramach działania „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
i rybnych”, 1 firmy w ramach działania „Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich”) 32.
25
Emisja obligacji jest w Polsce nadal mało popularnym sposobem pozyskiwania przez przedsiębiorstwa środków na finansowanie działalności inwestycyjnej. Na koniec III kwartału 2004 roku w Polsce było 67
emitentów obligacji korporacyjnych, a ich liczba zwiększyła się od końca 2000 roku o 18 firm. Zob. Polski
rynek
pozaskarbowych
papierów
dłużnych,
Podsumowanie
III
kwartału,
FitchRatings,
www.fitchpolska.com.pl/dluzne.htm (17.01.2005).
26
Mały odsetek przedsiębiorstw pozyskujących kapitał na sfinansowanie inwestycji poprzez emisję akcji wiąże się z małym udziałem (niecałe 7%) spółek akcyjnych wśród respondentów, którzy wzięli udział w
części badania poświęconej aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw.
27
Więcej na temat funduszy venture capital zob. np. M. Kiełbasa, Private equity/venture capital a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, [w:] W. Karaszewski (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce,
Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2003, s. 143-151.
28
Nie należy jednak wykluczać, że fundusze venture capital zaangażują się w przedsięwzięcia zlokalizowane w regionie, gdyż badanie dotyczyło istniejących przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, a zupełnie
nowy inwestor zagraniczny poprzez fundusz venture capital może wejść do przedsiębiorstwa, które na dzień
dzisiejszy ma kapitał w całości polski, a tym samym nie zostało objęte badaniem.
29
Edycja Phare 2000 została zakończona. Zakończył się nabór wniosków w ramach Phare 2001 oraz
SAPARD. Nadal dostępne są niektóre programy w ramach Phare 2002. Edycja Phare 2003 ruszy w roku 2005.
30
Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. 1999, nr 101, poz. 1178).
31
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i
88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L nr 10
z dnia 13.01.2001).
32
W województwie kujawsko-pomorskim w ramach funduszu Phare 2001 podpisano umowy o dotacje
z 261przedsiębiorstwami (w tym: w ramach Funduszu Dotacji Inwestycyjnych – ze 155 firmami, a w ramach
Programu Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych – z 65 firmami), natomiast w ramach funduszu SAPARD
firm, których wnioski o udzielenie dotacji zostały zaakceptowane było łącznie 198 (w ramach działania „Popra-136-
Na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego można wskazać przyczyny, dla
których przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym w tak niewielkim zakresie korzystały ze
wsparcia w ramach wymienionych powyżej funduszy (wykres 5.18.).
Wykres 5.18.
Powody dla których przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym nie korzystały ze środków z
funduszy przedakcesyjnych
10,9%
zła sytuacja
finansowa
43,5%
dobra sytuacja
finansowa
23,9%
inne
21,7%
brak wiedzy o
możliwości ach
Ponad 40% przedsiębiorstw jako przyczynę nie ubiegania się o środki z funduszy
przedakcesyjnych wskazało swoją dobrą sytuację finansową. Dobra kondycja finansowa firmy była jednak jednym z warunków uzyskania wsparcia z funduszy unijnych, gdyż finansowanie z tych funduszy odbywa się na zasadzie refinansowania części środków (co oznacza, że
przedsiębiorstwo musi najpierw zapewnić środki na sfinansowanie przedsięwzięcia, a następnie może wnioskować o częściową ich refundację). Może to oznaczać, że nie wszystkie
przedsiębiorstwa świadome istnienia funduszy unijnych, znały zasady aplikowania o nie. Koresponduje to z niepokojącym faktem, iż prawie 22% przedsiębiorstw nie wiedziało o możliwości finansowania inwestycji z funduszy unijnych (bez względu na to, czy kwalifikowałyby
się do wsparcia, czy też nie). Oznacza to, że prowadzone w Polsce, a w szczególności w województwie akcje informacyjne nie były zakrojone na odpowiednią skalę.
Duża grupa przedsiębiorstw (prawie 24%) wskazała na inne powody, dla których nie
korzystała z funduszy przedakcesyjnych. Do powodów tych należą m.in.: skomplikowane
procedury ubiegania się o wsparcie, chęć zakupu używanych środków trwałych, nie kwalifikowanie się przedsiębiorstwa z powodu wielkości zatrudnienia, wielkości zaangażowanego
kapitału zagranicznego lub rodzaju prowadzonej działalności).
Stosunkowo liczna grupa przedsiębiorstw 27,8% (wykres 5.17.) deklaruje jednak chęć
korzystania z funduszy unijnych w celu finansowania planowanych przez siebie przedsięwzięć inwestycyjnych. Wynika to z faktu, iż dla przedsiębiorstw w Polsce od momentu naszej
akcesji do struktur europejskich w maju 2004 roku dostępne są fundusze strukturalne33.
Przedsiębiorstwa (w tym przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego mające
siedzibę na terenie Polski) mogą korzystać z bezpośredniego wsparcia finansowego i realizo-
wa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych” – 75, a w ramach działania „Tworzenie miejsc
pracy na obszarach wiejskich” – 123). Szacunków dokonano na podstawie materiałów zebranych w Toruńskiej
Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. oraz Kujawsko-Pomorskim Oddziale Regionalnym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
33
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej w maju 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym uczestnikiem realizowanych na terenie Wspólnoty polityk, w tym polityki regionalnej oraz rolnej, finansowanych z funduszy strukturalnych. Wśród podmiotów, do których skierowana jest pomoc strukturalna znajdują się między
innymi przedsiębiorstwa. O wsparcie mogą ubiegać się również mające siedzibę na terenie Polski przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego.
-137-
wać dzięki niemu inwestycje będące środkami do osiągnięcia celu 1 polityki wspólnotowej34.
Działania, które mogą być realizowane przez te przedsiębiorstwa przy współfinansowaniu ze
środków strukturalnych wymienione zostały w: Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP), Sektorowym Programie Operacyjnym „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” (SPO
ROL), Sektorowym Programie Operacyjnym „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”
(SPO RYBY) oraz Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego 20042006 (ZPORR)35. Cele wymienionych programów operacyjnych przedstawia tabela 5.11.
Tabela 5.11.
Cele programów operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych, w ramach których
beneficjentami (projektodawcami) mogą być przedsiębiorstwa
Program
operacyjny
SPO WKP
SPO ROL
SPO RYBY
ZPORR
Cele programu operacyjnego
Poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie Polski w warunkach
Jednolitego Rynku Europejskiego; (celem w ramach priorytetu 2 - bezpośrednio skierowanego do
przedsiębiorstw jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wsparcie inwestycji
poprawiających ich poziom technologiczny i organizacyjny, jak również inwestycji w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska oraz dostarczenie wysokiej jakości usług
doradczych).
– Poprawa konkurencyjności oraz trwały i zrównoważony rozwój sektora rolnego.
– Wsparcie dla przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej,
– Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
– Poprawa jakości ryb i produktów rybnych oraz wzrost wartości dodanej ryb i produktów rybnych.
– Ożywienie obszarów zależnych od rybołówstwa oraz zależnych od chowu i hodowli ryb.
– Wzrost spożycia ryb w kraju i poprawa zaopatrzenia rynku w ryby morskie i słodkowodne oraz
w ich przetwory.
Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji
niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu
kraju, jako spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z UE.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw, lata 2004-2006” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004
r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata
2004-2006, Dz. U. 2004 nr 166, poz. 1744), s. 302 – 303; Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i
modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” (Załącznik do rozporządzenia Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 września 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”, Dz. U. 2004
nr 197, poz. 2032), s. 67-69; Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo
ryb 2004-2006” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 września 2004 r. w
sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006”, Dz.
34
W obecnym okresie programowania, obejmującym lata 2000-2006, polityka wspólnotowa ma trzy cele: cel 1 – promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych (region objęty
wsparciem z celu 1 nie może być jednocześnie objęty pomocą w ramach innego celu), cel 2 – wspieranie terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi gospodarki, cel 3 – pomoc w modernizacji rynku pracy poprzez
poprawę dostępu do niego, szkolenia zawodowe oraz lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia. Polska w całości kwalifikuje się do uzyskania pomocy w ramach celu 1 (co wynika z faktu, że przez regiony słabiej rozwinięte
rozumie się takie regiony na poziomie NUTS II, w których PKB na jednego mieszkańca mierzony według parytetu siły nabywczej i obliczony na podstawie danych statystycznych za trzy ostatnie lata jest niższy od 75%
średniej unijnej wartości tego wskaźnika, a PKB żadnego polskiego regionu nie przekracza tego poziomu). Zob.
Fundusze strukturalne w Polsce, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2002, s.10.
35
Środki pochodzące z funduszy strukturalnych mogą finansować poszczególne działania zgodnie z zasadą programowania. Zob. M. Kola, Fundusze strukturalne jako źródło finansowania inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] H. Henzel (red.), Współczesne kierunki inwestowania – formy i efekty, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005, s. 223.
-138-
U. 2004 nr 207, poz. 2116), s. 59; Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz. U. 2004 nr 166, poz. 1745), s. 49.
Cele sformułowane w ramach wymienionych powyżej programów operacyjnych odnoszą się do poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, a także – bezpośrednio i pośrednio – do wzmacniania konkurencyjności i atrakcyjności polskich regionów. Skutkiem
poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw jest wzmocnienie konkurencyjności gospodarki regionu, rozumianej jako długookresowa zdolność do sprostania międzynarodowej konkurencji, a także skutecznej adaptacji do zmieniających się warunków zewnętrznych oraz
osiągania trwałego, zrównoważonego rozwoju gospodarczego36.
Przedsiębiorstwa działające na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (mające
siedzibę na terenie tego województwa), realizując inwestycje mogą ubiegać się o wsparcie
finansowe z funduszy strukturalnych w ramach wymienionych poniżej działań (tabela 5.12.).
SPO ROL
SPO WKP
Tabela 5.12.
Działania współfinansowane z funduszy strukturalnych skierowane do przedsiębiorstw działających w województwie kujawsko-pomorskim37
Beneficjenci (projektodawcy) działań
Nazwa działania
Wzrost konkurencyjności małych i średnich Małe i średnie przedsiębiorstwa, mikroprzedsiębiorstwa38
przedsiębiorstw poprzez doradztwo
istniejące ponad 3 lata, mikroprzedsiębiorstwa istniejące
krócej niż 3 lata, ale oparte na zaawansowanych technologiach o znaczącym potencjale rynkowym.
Wsparcie konkurencyjności produktowej i
Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na terytorium
technologicznej przedsiębiorstw
Polski.
- Projekty w zakresie nowych inwestycji
- Projekty w zakresie internacjonalizacji
przedsiębiorstw
Wzrost konkurencyjności małych i średnich Małe i średnie przedsiębiorstwa, mikroprzedsiębiorstwa
przedsiębiorstw poprzez inwestycje
istniejące ponad 3 lata, mikroprzedsiębiorstwa istniejące
krócej niż 3 lata, ale oparte na zaawansowanych technologiach o znaczącym potencjale rynkowym.
Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie
Przedsiębiorstwa, które dokonywać będą inwestycji w
dostosowania przedsiębiorstw do wymogów zakresie ochrony środowiska.
ochrony środowiska
Inwestycje w gospodarstwach rolnych
Osoby fizyczne lub prawne (podmioty wpisane do rejestru
przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, które
zgodnie z wpisem do tego rejestru prowadzą działalność
rolniczą na terytorium RP jako posiadacze samoistni lub
zależni gospodarstw rolnych).
36
Konkurencyjność i atrakcyjność regionów zostanie szerzej omówiona w rozdziale 5 niniejszego opra-
cowania.
37
Zakres geograficzny niektórych działań skierowanych do przedsiębiorstw jest ograniczony do kilku
województw, nie obejmując przy tym województwa kujawsko-pomorskiego, stąd w tabeli działania te nie zostały wymienione.
38
Małe i średnie przedsiębiorstwa oraz mikroprzedsiębiorstwa zdefiniowane zgodnie z zapisami Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz. U. 2004, nr 173, poz. 1807). Zasady udzielania pomocy tym podmiotom określone zostały w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 70/2001z dnia 12 stycznia
2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L nr 10 z dnia 13.01.2001) zmienionego oraz rozszerzonego rozporządzeniem Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. (Dz. Urz. WE L nr 63 z dnia 28.02.2004).
-139-
ZPORR
SPO RYBY
Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych
Osoby fizyczne lub prawne, których statutowym przedmiotem działalności jest przetwórstwo produktów rolnych
(w określonych sektorach), pakowanie jaj, usługowe zamrażanie wraz z przechowywaniem produktów rolnych
lub handel hurtowy artykułami rolno – spożywczym.
Różnicowanie działalności rolniczej i zbliOsoby fizyczne lub osoby prawne, które prowadzą dziażonej do rolnictwa w celu zapewnienia róż- łalność rolniczą (podmioty wpisane do rejestru przedsięnorodności działań lub alternatywnych źró- biorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, których celem
deł dochodów
zgodnie z wpisem do tego rejestru jest prowadzenie działalności rolniczej i które prowadzą taką działalność z wykorzystaniem gospodarstwa rolnego położonego na terytorium RP, będącego własnością tych podmiotów.
Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicz- Osoby fizyczne lub prawne prowadzące działalność rolninej związanej z rolnictwem
czą (podmioty wpisane do rejestru przedsiębiorców w
Krajowym Rejestrze Sądowym, które zgodnie z wpisem
do tego rejestru prowadzą działalność rolniczą na terytorium RP jako posiadacze samoistni lub zależni gospodarstw rolnych).
Ochrona i rozwój zasobów wodnych
Inwestorzy, którzy są posiadaczami urządzenia wodnego
lub jego części, które uniemożliwia albo wpływa niekorzystnie na efektywność lub bezpieczeństwo wędrówki
ryb dwuśrodowiskowych w publicznych śródlądowych
wodach powierzchniowych płynących.
Chów i hodowla ryb
Przedsiębiorcy oraz inne podmioty prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie rybactwa śródlądowego.
Przetwórstwo i rynek rybny
Osoby prawne i fizyczne prowadzące przetwórstwo rybne
lub sprzedaż produktów rybnych.
Rybołówstwo śródlądowe
Przedsiębiorcy oraz inne podmioty prowadzące działalność w zakresie rybołówstwa śródlądowego.
Znajdowanie oraz promowanie nowych
Przedsiębiorstwa i podmioty sektora rybnego.
rynków zbytu na produkty rybne
Działanie organizacji obrotu rynkowego
Uznane organizacje producentów rybnych, uznane związki organizacji producentów rybnych oraz uczestnicy obrotu rynkowego.
Działania innowacyjne i inne
Podmioty prowadzące działalność polegającą na chowie,
hodowli, połowie, wprowadzaniu na rynek, obrocie lub
przetwarzaniu produktów rybnych.
Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer M.in. przedsiębiorcy.
wiedzy
Mikroprzedsiębiorstwa
Podmioty prowadzące mikroprzedsiębiorstwa, które rozpoczęły działalność gospodarczą (dzień uzyskania wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej lub wpisu do rejestru przedsiębiorców) nie wcześniej niż 36 miesięcy przed
dniem złożenia wniosku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw, lata 2004-2006” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004
r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata
2004-2006, Dz. U. 2004 nr 166, poz. 1744), s. 306 – 313; Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich
2004-2006”, Dz. U. 2004 nr 207, poz. 2117), s. 24, 57, 90, 108; Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i
przetwórstwo ryb 2004-2006”, Dz. U. 2004 nr 207, poz. 2116), s. 22-114; Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i
Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
Regionalnego 2004-2006, Dz. U. 2004 nr 200, poz. 2051), s. 137, 185.
-140-
Badane przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego prowadzące działalność
gospodarczą na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zamierzają aktywnie uczestniczyć w sięganiu po środki z funduszy strukturalnych. Inwestycje z tych środków planuje
współfinansować 51,9% respondentów39 (wykres 5.19.).
Zdecydowana większość (prawie 81%) badanych przedsiębiorstw, które zamierzają
ubiegać się o wsparcie z funduszy strukturalnych, planuje przeznaczyć to wsparcie na współfinansowanie inwestycji w nowe środki trwałe. 38% respondentów zamierza ubiegać się o
wsparcie na zakup nowych technologii, a prawie 27% – na zakup wartości niematerialnych i
prawnych. Tylko 15,4% przedsiębiorstw deklarujących zamiar aplikowania o pomoc unijną,
chce przeznaczyć tę pomoc na doradztwo.
Preferencje firm z udziałem zagranicznym dotyczące finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych środkami pochodzącymi z funduszy strukturalnych odzwierciedlają charakter
wspomnianych już w niniejszym rozdziale planów inwestycyjnych tych przedsiębiorstw. Pokazują również najpilniejsze potrzeby tych firm – nadal konieczne są wymiany i modernizacje
parków maszynowych, budowa lub rozbudowa istniejących budynków produkcyjnych, magazynowych i usługowych. Mniej ważne wydają się być wartości niematerialne i prawne, a więc
m.in. licencje, patenty i know-how. Na dalszym planie znajdują się usługi doradcze, związane
m.in. z różnego rodzaju przekształceniami restrukturyzacyjnymi, ze wsparciem w procesie
wprowadzania systemów jakości i w procesie certyfikacji, z wdrażaniem nowoczesnych technologii informatycznych. Z jednej strony jest to odzwierciedleniem charakteru aktywności
przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, a z drugiej – wskazaniem, że w najbliższych latach kapitał zagraniczny w regionie będzie nadal rozwijał tradycyjne dziedziny działalności.
Wykres 5.19.
Plany przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym związane z przeznaczeniem środków z funduszy strukturalnych
inw estycje w now e środki trw ałe
80,77%
inw estycje w now e technologie
38,46%
inw estycje w w artości niematerialne i praw ne
26,92%
inw estycje, których celem jest dostosow anie się do w ymogów
ochrony środow iska
23,08%
doradztw o
inne
15,38%
3,85%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
39
Zamieszczone w kwestionariuszu badawczym pytanie brzmiało: „Czy Państwa Przedsiębiorstwo zamierza ubiegać się o środki z unijnych funduszy strukturalnych?”, przy czym przedsiębiorstwa mogły odpowiedzieć albo „tak”, albo „nie”. Należy zauważyć, iż 51,9% wskazań na „tak” nie koresponduje z odsetkiem firm,
które spośród wyszczególnionych źródeł finansowania planów inwestycyjnych (wykres 4.17.) wskazały fundusze unijne. Może to oznaczać, że korzystanie z funduszy unijnych (tym bardziej w kontekście pojawiających się
opinii o trudnościach w dotarciu do tych środków) jest postrzegane przez przedsiębiorstwa w Polsce jako coś
nobilitującego, coś, co świadczy o ich kreatywności i przedsiębiorczości, wreszcie coś, co należy deklarować.
-141-
Na podstawie przeprowadzonej w rozdziale analizy można wyciągnąć następujące
wnioski:
- pojawienie się kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwach regionu kujawsko – pomorskiego (zarówno w formie inwestycji „greenfield”, jak i poprzez wejście do już
istniejącej firmy) wiązało się w większości przypadków z podejmowaniem w tych
przedsiębiorstwach przedsięwzięć inwestycyjnych, przy czym nie były to inicjatywy
jednorazowe, lecz kontynuowane w kolejnych latach; przeczy to pojawiającym się
opiniom o negatywnym wpływie kapitału zagranicznego na polską gospodarkę w postaci przejmowania i likwidowania lokalnych przedsiębiorstw,
- inwestycje realizowane przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego
wiązały się najczęściej z zakupem środków trwałych, szkoleniem pracowników oraz
modernizacją budynków i budowli; świadczy to o angażowaniu się kapitału zagranicznego w raczej pracochłonne dziedziny działalności, wykorzystujące istniejące
jeszcze przewagi Polski związane z kosztami czynnika pracy;
- plany inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym również koncentrują się
wokół tradycyjnych czynników wytwarzania; zauważalny jest jednocześnie wzrost zainteresowania technologiami, co daje nadzieję na rozwijanie w przyszłości w województwie dziedzin technologicznie intensywnych, kreujących atrakcyjność regionu i
podnoszenie jego pozycji konkurencyjnej;
- firmy z kapitałem zagranicznym preferują własne źródła finansowania przedsięwzięć
inwestycyjnych, a ich preferencje wynikać mogą z nadal wysokich kosztów kapitału
obcego w Polsce; jednocześnie wyraźne jest zainteresowanie funduszami strukturalnymi Unii Europejskiej – przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym zamierzają aktywnie sięgać po te środki, z zamiarem tworzenia infrastruktury wewnątrzregionalnej,
która może być w przyszłości stymulantą dalszego napływu kapitału zagranicznego do
województwa.
-142-
5.3. Współpraca i budowanie powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami
z udziałem kapitału zagranicznego i podmiotami lokalnymi na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego
(Marcin Kuzel)
Zakres i efekty współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a podmiotami lokalnymi stanowią niezwykle istotny obszar oddziaływania kapitału
zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na gospodarkę kraju
goszczącego. Waga tego rodzaju oddziaływań zarysowuje się zarówno na poziomie całej gospodarki narodowej, jak i gospodarek regionalnych czy lokalnych. Powiązania gospodarcze
(ang. linkages) pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem zagranicznym a przedsiębiorstwami
lokalnymi mogą stanowić ważny element tworzenia klimatu współpracy i lokalnego partnerstwa pomiędzy podmiotami gospodarczymi, władzami regionalnymi, samorządami lokalnymi, ośrodkami naukowymi i badawczymi oraz instytucjami okołobiznesowymi, które funkcjonują w danym regionie. Rozwój i sukces gospodarczy regionu zależą bowiem od jego dynamiki wewnętrznej i możliwości odpowiedniego wykorzystania zdolności do tworzenia i
dyfuzji innowacji technologicznych, a także wymiany doświadczeń gospodarczych i rozwoju
wiedzy i umiejętności40. Konkurencyjność regionów jest zatem zależna od sukcesu działających na jego terytorium skupisk wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców i odbiorców, instytucji wspierania biznesu świadczących usługi doradcze i
informacyjne, stowarzyszeń i izb gospodarczych, agencji rozwoju regionalnego i lokalnego,
jednostek naukowych i ośrodków naukowo-badawczych. Skupiska takie mogą integrować
swą działalność w ramach formacji nazywanych gronami (ang. clusters). Definiuje się je wtedy jako grupy przedsiębiorstw i związanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączonych podobieństwami, wzajemnie się uzupełniających i znajdujących się w
sąsiedztwie geograficznym41. Jednostki wchodzące w skład gron konkurują ze sobą w poszczególnych dziedzinach, ale także współpracują, tworząc lokalne środowisko innowacyjności wspierające zarówno rozwój ich samych, jak i sukces gospodarczy całego regionu.
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego mogą stanowić ważny element
grona czy gron istniejących w danym regionie. Włączanie ich w regionalne procesy rozwoju
może przynieść wymierne korzyści zarówno samym przedsiębiorstwom, jak i podmiotom,
instytucjom czy organizacjom lokalnym. Z tego punktu widzenia zasadne jest kształtowanie
warunków współpracy i wspomaganie budowania powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami z
udziałem zagranicznym a przedsiębiorstwami lokalnymi. Takie powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami mogą przybrać jedną z trzech form42: powiązań „wstecz” (ang. backward linkages), powiązań „w przód” (ang. forward linkages) oraz powiązań poziomych (ang. horizontal linkages). Pierwszy typ powiązań dotyczy efektów podażowych, kiedy przedsiębiorstwo z
udziałem kapitału zagranicznego dokonuje zakupów dóbr i usług od lokalnych podmiotów, a
drugi związany jest z efektami popytowymi i dokonuje się poprzez sprzedaż dóbr i usług
przedsiębiorstwom lokalnym. Powiązania poziome dotyczą natomiast interakcji z podmiotami
lokalnymi zaangażowanymi w konkurencyjnym obszarze działalności gospodarczej43.
40
Por. A. Jewtuchowicz, Przedsiębiorczość, innowacje i konkurencyjność regionów (podstawowe pojęcia i identyfikacja problemów), [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Środowisko przedsiębiorczości. Innowacje a rozwój
terytorialny, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, s. 10.
41
M.E. Porter, Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 248.
42
UNCTAD, World Investment Report 2001: Promoting Linkages, United Nations, New York and Geneva 2001, s. 127.
43
Zob. szerzej: M. Kuzel, Powiązania filii korporacji transnarodowych z podmiotami krajowymi i efekty dyfuzji, Przegląd Organizacji 2004, Nr 4, s. 16-21.
-143-
Rozwijanie trwałej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami jest ważne ze względu
na konieczność intensyfikacji gospodarczej województwa kujawsko-pomorskiego, a powiązania z przedsiębiorstwami z udziałem zagranicznym mogą skutkować aktywizacją przedsiębiorstw lokalnych poprzez zawieranie nowych kontraktów prowadzących do zwiększenia
produkcji i zatrudnienia, dostęp do nowych technologii, prezentację technik organizacji i zarządzania, wymuszanie zmian jakościowych w drodze realizacji koniecznych dostosowań,
współrealizację nowych projektów, wspólne szkolenia pracowników czy wymianę informacji
handlowych. Powiązania mogą również być atrakcyjne z punktu widzenia podmiotów dokonujących inwestycji bezpośrednich. Przeprowadzanie transakcji handlowych na rynku lokalnym może bowiem prowadzić do obniżenia kosztów produkcji i tworzenia warunków dla
większej specjalizacji działalności, co z kolei daje szansę na lepsze i pełniejsze przystosowanie technologii, a także odpowiednie skojarzenie wytwarzanych produktów z wymogami stawianymi przez rynek. Lokalni partnerzy gospodarczy mogą też stanowić ważne źródło informacji o lokalnym rynku, konkurentach i potencjalnych klientach. Poza tym, posiadanie sieci
technologicznie zaawansowanych kontrahentów stwarza przedsiębiorstwu z udziałem zagranicznym możliwość uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku, jak również może prowadzić do uzyskania wiedzy na temat nowych rozwiązań, które umożliwią zwiększenie własnej
innowacyjności w przyszłości.
Wspieranie budowania powiązań gospodarczych jest także zasadne z punktu widzenia
napływu kapitału zagranicznego i promocji inwestycyjnej województwa kujawskopomorskiego. Rozwijanie współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi prowadzi bowiem do
asymilacji przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Przedsiębiorstwa zakorzeniają
się w danej lokalizacji, przez co ewentualne przeniesienie działalności w inne miejsce staje
się o wiele bardziej złożonym problemem decyzyjnym. Takie postrzeganie zagadnienia napływu kapitału zagranicznego do województwa idealnie wpisuje się w długookresową politykę promocji inwestycyjnej regionu, gdzie liczy się nie tylko samo przyciągnięcie inwestora,
ale także stworzenie mu warunków do prowadzenia i rozwijania działalności w dłuższym
okresie. Poza tym, raz poczynione i utrzymane inwestycje stają się wyraźnym sygnałem także
dla innych przedsiębiorców, którzy rozważają podjęcie działalności na terenie województwa
kujawsko-pomorskiego, stając się doskonałą rekomendacją dla potencjalnych inwestorów.
W dalszej części rozdziału przedstawione zostaną wyniki badania przedsiębiorstw z
udziałem kapitału zagranicznego, które w tej części dotyczy współpracy i budowania powiązań z przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego44.
5.3.1. Zakres i kierunki współpracy
Zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstwa z
udziałem kapitału zagranicznego podejmują współpracę z podmiotami lokalnymi. Blisko 78%
badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż współpraca ta ma charakter stały i dotyczy powiązań z
partnerami gospodarczymi z terenu województwa. Pozostałe 22% przedsiębiorstw posiada
ograniczone (sporadyczne) kontakty gospodarcze z podmiotami lokalnymi bądź nie posiada
ich wcale.
Współpraca prowadzona przez przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w przeważającej części dotyczy kontaktów z przedsiębiorstwami polskimi bez udziału kapitału zagranicznego. Ponad 53% udzielonych odpowiedzi
wyraźnie wskazuje na przedsiębiorstwa polskie jako największą grupę partnerów gospodarczych dla przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Jednocześnie ponad 42% re44
W tej części badania udział wzięło 61 przedsiębiorstw, co stanowiło 9,3% ogólnej liczby aktywnych
przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim.
-144-
spondentów deklaruje współpracę z jednym bądź dwoma przedsiębiorstwami polskimi, a 27%
z co najmniej trzema. Współpracę z innymi przedsiębiorstwami z kapitałem zagranicznym
działającymi w regionie prowadzi natomiast 39% badanych przedsiębiorstw, z czego blisko
24% z jednym bądź dwoma innymi przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego, a
ponad 15% z co najmniej trzema.
Podmiotowy zakres współpracy przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z
przedsiębiorstwami lokalnymi prezentuje wykres 5.20.
Wykres 5.20.
Podmiotowy zakres współpracy przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
a) według liczby przedsiębiorstw
0%
10%
20%
30%
40%
50%
1
42,4%
27,1%
2
(2) współpraca z co najmniej trzema
przedsiębiorstwami lokalnymi bez udziału
3
4
23,7%
15,3%
5
(3) współpraca z 1-2 przedsiębiorstwami
lokalnymi z udziałem kapitału
zagranicznego
13,6%
6
8,5%
(4) współpraca z co najmniej trzema
przedsiębiorstwami lokalnymi z udziałem
b) według liczby wskazań
10,4%
(1) współpraca z 1-2 przedsiębiorstwami
lokalnymi bez udziału kapitału
zagranicznego
6,5%
11,7%
20,8%
(5) brak stałej współpracy z
przedsiębiorstwami lokalnymi (kontakty
sporadyczne)
(6) brak stałej współpracy z
przedsiębiorstwami lokalnymi (zamiar
nawiązania współpracy w przyszłości)
18,2%
32,5%
Objaśnienia i uwagi: odpowiedzi w części a) nie sumują się do 100%, albowiem respondenci mogli
wskazać więcej niż jeden z wariantów odpowiedzi.
Prezentowane wyniki wskazują na dominację kontaktów polskich przedsiębiorstw z
przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego, co wydaje się być zjawiskiem naturalnym z uwagi na znikomy udział przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. Według najnowszych, niepublikowanych jeszcze danych, opartych na ewidencji krajowego rejestru urzędowego gospodarki
narodowej REGON i pochodzących z Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego (WUS) w
Bydgoszczy, przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego jest w Kujawsko-Pomorskim
1112 (z czego zaledwie 420 prawidłowo złożyło sprawozdanie w 2003 roku)45. Liczba ta stanowi zaledwie 0,62% wszystkich podmiotów sektora prywatnego województwa, których w
45
Kwestie te zostały dokładnie opisane w podrozdziale 1.1.
-145-
roku 2002 było 17883746. W tym kontekście deklaracja prowadzenia stałej współpracy z innymi przedsiębiorstwami z udziałem zagranicznym przez 39% badanych przedsiębiorstw nabiera o wiele większego znaczenia niż mogłoby to wynikać ze wstępnej analizy wyników
badania. Co więcej, wymowa tego spostrzeżenia wydaje się być zasadna nawet po uwzględnieniu faktu, iż na terenie województwa działa więcej przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, niż wynika to z ewidencji prowadzonej przez WUS47. Rezultaty badania sugerują także,
iż przedsiębiorstwa wyraźnie zawężają kategorię partnerstwa gospodarczego odnosząc ją do
wybranych kooperantów, do których zazwyczaj zaliczają jedno bądź dwa przedsiębiorstwa z
regionu.
Wykres 5.21.
Kierunki kształtowania powiązań gospodarczych pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem
kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawskopomorskiego
a) według liczby przedsiębiorstw
0%
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
1
58,3%
2
3
(1) współpraca głównie z dostawcami
produktów i/lub usług
(2) współpraca z dostawcami i
odbiorcami w równorzędnym zakresie
22,9%
(3) współpraca głównie z odbiorcami
produktów i/lub usług
20,8%
4
(4) współpraca z przedsiębiorstwami
funkcjonującymi w konkurencyjnym
obszarze działalności gospodarczej
4,2%
b) według liczby wskazań
19,6%
3,9%
21,6%
54,9%
Objaśnienia i uwagi: odpowiedzi w części a) nie sumują się do 100%, albowiem respondenci mogli
wskazać więcej niż jeden z wariantów odpowiedzi.
46
Podmioty gospodarki narodowej w województwie kujawsko-pomorskim w 2002 roku, Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Maj 2003, s. 27-28.
47
Przedsiębiorstwa nie objęte ewidencją WUS w Bydgoszczy to oddziały, filie, zakłady produkcyjne i
usługowe należące do przedsiębiorstw posiadających siedzibę (zarejestrowanych) w innym miejscu. Na przykład, według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) z 2002 roku na terenie
Kujawsko-Pomorskiego działalność gospodarczą o charakterze produkcyjnym prowadziło 11 jednostek należących do przedsiębiorstw z grona największych inwestorów zagranicznych w Polsce, ale ewidencji WUS w Bydgoszczy podlegało tylko 7 z tych przedsiębiorstw (z czego główną siedzibę na terenie województwa posiadało
zaledwie 5). Jeszcze większe różnice dotyczą sektora usług, a w szczególności usług finansowych, gdzie działalność jest często prowadzona poprzez sieć oddziałów i filii zlokalizowanych praktycznie w całej Polsce.
-146-
Współpraca przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z innymi przedsiębiorstwami funkcjonującymi w regionie polega przede wszystkim na kontaktach z dostawcami,
czyli dotyczy tzw. powiązań „wstecz”. Ponad 58% badanych przedsiębiorstw wskazało, iż
wśród ich partnerów gospodarczych znajdują się głównie dostawcy, względnie poddostawcy
produktów i usług. Równorzędny zakres powiązań pionowych, czyli zarówno powiązań „w
przód”, jak i powiązań „wstecz” charakteryzował kontakty gospodarcze blisko 23% przedsiębiorstw, które wzięły udział w badaniu. Na dominację kontaktów z odbiorcami wskazało natomiast prawie 21% respondentów. Budowanie i rozwijanie partnerskich stosunków gospodarczych w ramach powiązań poziomych dotyczyło zaledwie 4% przedsiębiorstw, które podjęły współpracę produkcyjną bądź usługową w ramach wspólnych przedsięwzięć z kooperantami funkcjonującymi w konkurencyjnym obszarze działalności gospodarczej.
Kształtowanie powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi w regionie przedstawia wykres 5.21.
Tabela 5.13.
Obszary działalności lokalnych partnerów gospodarczych przedsiębiorstw z udziałem kapitału
zagranicznego z terenu województwa kujawsko-pomorskiego (według sekcji PKD)
Wyszczególnienie sekcji/działów PKDa
rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
rybołówstwo i rybactwo
górnictwo i kopalnictwo
przetwórstwo przemysłowe
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz, wodę
Budownictwo
handel i naprawy
hotele i restauracje
transport, gospodarka magazynowa i łączność
pośrednictwo finansowe
obsługa nieruchomości i firm; nauka
administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
Edukacja
ochrona zdrowia i opieka społeczna
pozostała działalność usługowa, komunalna,
społeczna i indywidualna
% przedsiębiorstw prowadzących
współpracę z kooperantami
z danej sekcji PKDb
10,4
–
–
47,9
33,3
16,7
41,7
14,6
27,1
6,3
4,2
10,4
2,1
12,5
18,8
Objaśnienia i uwagi: aw przypadku niektórych sekcji/działów PKD zamiast pełnych nazw zostały użyte
skróty – zgodnie z nazewnictwem stosowanym w opracowaniach GUS; bodpowiedzi nie sumują się do 100%,
albowiem respondenci mogli wskazać więcej niż jeden z wariantów odpowiedzi.
Tworzenie powiązań przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego z
partnerami gospodarczymi z terenu województwa kujawsko-pomorskiego dotyczy przede
wszystkim współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi z sektora usługowego (na co wskazywało 63% udzielonych odpowiedzi). Przyjmując jednak podział gospodarki na sekcje
zgodnie z klasyfikacją PKD48 okazuje się, że najwięcej, bo prawie 48% badanych przedsię48
Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) została wprowadzona 1 stycznia 1998 roku rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 roku. Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 października
1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), Dz. U. Nr 128 z 1997 r., poz. 829 z późniejszymi
zmianami.
-147-
biorstw wskazało, iż prowadzi stałą współpracę z przedsiębiorstwami reprezentującymi działalność produkcyjną zaszeregowaną jako przetwórstwo przemysłowe. Prawie 42% przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego wskazało natomiast, że ich partnerzy gospodarczy
prowadzą działalność sklasyfikowaną jako handel i naprawy, ponad 33% działa w obszarze
wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę, ponad 27% zajmuje się transportem, gospodarką magazynową i łącznością, blisko 19% pozostałą działalnością usługową,
komunalną, społeczną i indywidualną, a prawie 17% należy do branży budowlanej. Respondenci nie wykazali natomiast współpracy z przedsiębiorstwami sklasyfikowanymi w sekcjach
rybołówstwo i rybactwo oraz górnictwo i kopalnictwo.
Zestawienie wszystkich odpowiedzi przedsiębiorstw dotyczących rodzaju działalności
ich lokalnych partnerów gospodarczych zawiera tabela 5.13.
5.3.2. Ocena współpracy w kontekście budowania powiązań gospodarczych
Kujawsko-pomorskie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego dobrze
oceniają przygotowanie przedsiębiorstw lokalnych do podjęcia i prowadzenia współpracy
gospodarczej. Ponad 72% badanych przedsiębiorstw oceniło stopień przygotowania przedsiębiorstw lokalnych do współpracy z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego
jako dobry i bardzo dobry, blisko 19% wybrało ocenę neutralną, a ponad 10% negatywną
(wykres 5.22.). Ocena dotyczyła zakresu dostosowań niezbędnych do podjęcia współpracy z
przedsiębiorstwami z kapitałem zagranicznym oraz sprawności ich realizacji. Wyniki badania
wskazują, iż dostosowanie do wymogów stosowanych przez przedsiębiorstwa z udziałem
zagranicznym miało niewielki zakres i w większości przypadków przebiegało bez problemów.
Wykres 5.22.
Ocena przygotowania przedsiębiorstw lokalnych z terenu województwa kujawskopomorskiego do współpracy z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego
6,3%
4,2%
18,8%
16,7%
bardzo dobre
dobre
przeciętne
słabe
54,2%
bardzo słabe
Niezbędne dostosowania dotyczyły przede wszystkim: rozszerzenia zakresu prowadzonych usług (36%), rozszerzenia (zwiększenia) możliwości produkcyjnych (34%), podnie-
-148-
sienia jakości wytwarzanych produktów i usług (27%) oraz rozbudowy i/lub modernizacji
bazy transportowej (25%).
Ponad 50% badanych przedsiębiorstw wskazało na konieczność dostosowań związanych z rozwojem wiedzy i umiejętności w przedsiębiorstwach partnerskich, przy czym blisko
16% respondentów wymagało zakupu odpowiedniego oprogramowania komputerowego,
prawie 14% przeprowadzenia szkoleń dla pracowników, ponad 9% uzyskania certyfikatów
stwierdzających zgodność norm zarządzania jakością z odpowiednimi standardami i tyleż
samo przeprowadzenia kursów i szkoleń kadry kierowniczej, a blisko 7% zakupu licencji,
dokumentacji technicznej i materiałów informacyjnych.
Wykres 5.23.
Dostosowania ze strony przedsiębiorstw lokalnych warunkujące podjęcie współpracy z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego
0%
10%
20%
30%
rozszerzenie zakresu prowadzonych usług
40%
36,4%
rozszerzenie możliwości produkcyjnych
34,1%
podniesienie jakości wytwarzanych dóbr i/lub usług
27,3%
rozszerzenie i/lub modernizacja bazy transportowej
25,0%
zakup oprogramowania komputerowego
15,9%
konieczność przeprowadzenia odpowiednich szkoleń dla
pracowników
13,6%
zdobycie certyfikatów potwierdzających stosowanie
norm zarządzania jakością
9,1%
konieczność przeprowadzenia kursów podnoszących
kwalifikacje kadry kierowniczej
9,1%
zakup licencji, dokumentacji technicznej, materiałów
informacyjnych
6,8%
konieczność rozszerzenia obszaru prowadzenia
działalności (dywersyfikacji działalności)
4,5%
dostosowanie oferty cenowej
2,3%
nie stosowaliśmy wymogów warunkujących podjęcie
współpracy z naszymi partneram
27,3%
Objaśnienia i uwagi: odpowiedzi nie sumują się do 100%, albowiem respondenci mogli wskazać więcej
niż jeden z wariantów odpowiedzi.
Jednak nie wszystkie z badanych przedsiębiorstw stosowały wymogi warunkujące
podjęcie współpracy z obecnymi partnerami gospodarczymi. Ponad 27% przedsiębiorstw z
udziałem kapitału zagranicznego nie wymagało dostosowań ze strony przedsiębiorstw lokal-
-149-
nych. Może to oznaczać, że oferta przedsiębiorstw lokalnych była adekwatna do potrzeb i
oczekiwań przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, albo że wzajemne dostosowania miały
miejsce w okresie późniejszym wraz z rozwojem i poszerzaniem zakresu współpracy, kiedy
obszary dla prowadzenia działań usprawniających zostały dokładnie rozpoznane.
Zakres dostosowań ze strony przedsiębiorstw lokalnych przedstawia wykres 5.23.
5.3.3. Budowanie powiązań i kanały dyfuzji wiedzy i umiejętności
Dobra ocena przedsiębiorstw lokalnych z terenu województwa kujawsko-pomorskiego
przekłada się na zakres współpracy prowadzonej z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału
zagranicznego. Większość, bo ponad 65% badanych przedsiębiorstw nie ogranicza się tylko
do kontaktów opartych wyłącznie na relacjach rynkowych, a prowadzi współpracę także w
obszarach dodatkowych, czyli dba o budowanie i pogłębianie powiązań z przedsiębiorstwami
partnerskimi.
Wykres 5.24.
Dodatkowe obszary współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
0%
10%
20%
wizyty kontrahentów lub audyty w przedsiębiorstwach
partnerskich, których celem jest podniesienie i kontrola jakości
20,9%
prowadzenie konsultacji, przekazywanie informacji
technicznych i udostępnianie know-how
20,9%
dzielenie się informacją handlową
20,9%
współpraca w przeprowadzaniu badań rynku
współpraca w zakresie polityki finansowej
współpraca w zakresie prowadzenia prac badawczorozwojowych B+R
40%
30,2%
organizowanie lub współorganizowanie kursów i szkoleń, w
których uczestniczą pracownicy przedsiębiorstw partnerskich
prowadzenie konsultacji i pomoc w zakresie organizacji i
zarządzania
30%
9,3%
7,0%
4,7%
2,3%
34,9%
brak współpracy w dodatkowych obszarach
-150-
Do najważniejszych obszarów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem
kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi należą:
- wizyty i audyty w przedsiębiorstwach partnerskich mające na celu podniesienie i/lub
kontrolę jakości, które wskazało ponad 30% badanych przedsiębiorstw,
- szkolenia dla pracowników przedsiębiorstw partnerskich, które zostały wskazane przez
blisko 21% respondentów,
- konsultacje, przekazywanie informacji technicznych i udostępnianie know-how, co dotyczyło prawie 21% badanych przedsiębiorstw,
- dzielenie się informacją handlową, które zostało zidentyfikowane w przypadku blisko
21% badanych przedsiębiorstw.
W każdym z pozostałych obszarów współpracę zadeklarowało mniej niż 10% przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, które wzięły udział w badaniu. Zestawienie
wszystkich odpowiedzi wskazanych przez respondentów prezentuje wykres 5.24.
Wszystkie z prezentowanych obszarów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z
udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi prowadzą do wymiany doświadczeń gospodarczych i w ten sposób mogą pozytywnie wpływać na podnoszenie poziomu wykorzystywanej w przedsiębiorstwach wiedzy i umiejętności. W badaniu udało się zatem zidentyfikować kanały dyfuzji wiedzy i umiejętności, które są najczęściej wykorzystywane przez przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym w ramach współpracy z partnerami gospodarczymi z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Ocena skuteczności tych działań
i ich znaczenia dla rozwoju przedsiębiorstw w regionie wymaga dodatkowych i pogłębionych
badań w tym zakresie. Jednak już teraz można wskazać, iż zakres i intensywność prowadzonej współpracy wydają się być niewspółmierne z potrzebami rozwojowymi regionalnej gospodarki, w której wyraźnie brakuje interakcji i współdziałania pomiędzy podmiotami ją
współtworzącymi.
5.3.4. Przyczyny ograniczania i braku współpracy
Wśród grupy przedsiębiorstw nie prowadzących współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi najczęściej wymienianymi powodami jej nie podjęcia były: polityka korporacji macierzystej, brak w regionie przedsiębiorstw o żądanym profilu działalności, współpraca z
przedsiębiorstwami spoza województwa kujawsko-pomorskiego, brak wystarczającej informacji o przedsiębiorstwach lokalnych oraz niski stopień przygotowania przedsiębiorstw lokalnych do współpracy (wykres 5.25.).
Ponad połowa badanych przedsiębiorstw wskazała zasady polityki korporacji macierzystej jako czynnik ograniczający budowanie powiązań z przedsiębiorstwami w województwie kujawsko-pomorskim. Zaledwie 11% przedsiębiorstw uznało, iż powodem zaniechania
współpracy był niski stopień przygotowania przedsiębiorstw lokalnych, co koresponduje z
dobrą oceną podmiotów gospodarczych województwa kujawsko-pomorskiego wystawioną
przez przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym (wykres 5.22.). Trzy pośrednie powody tj.
brak przedsiębiorstw o żądanym profilu działalności, współpraca z przedsiębiorstwami spoza
województwa i brak informacji można rozpatrywać oddzielnie jako niezależne elementy, ale
można też uznać możliwość, iż w istocie są one ze sobą powiązane i wynikają z braku dostatecznej informacji o podmiotach gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego. Hipotezę
tą zdaje się potwierdzać fakt, iż blisko 49% badanych przedsiębiorstw wskazało bazy teleadresowe jako podstawowe źródło informacji o potencjalnych partnerach gospodarczych w
regionie (wykres 5.26.). Nie ulega wątpliwości, że bazy takie, choć niezwykle pomocne w
gromadzeniu podstawowych informacji na temat przedsiębiorstw, należy uznać za źródło
niewystarczające i za dość przypadkowe narzędzie przy poszukiwaniu partnerów gospodar-
-151-
czych49. Szczególnie niepokojący jest przy tym fakt, iż żadne z publicznych, jak i prywatnych
instytucji nie odgrywają poważnej roli we wspieraniu przedsiębiorców w obszarze rozwoju
współpracy i budowania powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami w województwie kujawskopomorskim. Udział organów administracji publicznej (agencji i agend), władz regionalnych i
lokalnych, a także prywatnych stowarzyszeń gospodarczych został oceniony jako niski. Najwięcej, bo blisko 9% respondentów wskazuje na pomoc jednostek samorządu terytorialnego,
prawie 7% na pomoc władz województwa i tyleż samo na pomoc prywatnych stowarzyszeń
gospodarczych, a ponad 4% na pomoc innych organów administracji publicznej.
Intensywność wykorzystania form nawiązywania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w województwie kujawsko-pomorskim została przedstawiona na wykresie 5.26.
Wykres 5.25.
Przyczyny braku współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
0%
10%
20%
30%
40%
partnerstwo z przedsiębiorstwami lokalnymi nie stanowi
elementu strategii naszej firmy macierzystej
60%
55,6%
brak w regionie przedsiębiorstw o żądanym profilu
działalności
44,4%
podejmowanie współpracy z przedsiębiorstwami z innych
województw, które lepiej spełniają wymogi partnerstwa
33,3%
brak wystarczającej informacji o przedsiębiorstwach
lokalnych
niski stopień przygotowania przedsiębiorstw lokalnych
do współpracy
50%
22,2%
11,1%
Szeroko wykorzystywanym przez przedsiębiorstwa sposobem nawiązywania kontaktów gospodarczych prowadzących do podejmowania współpracy jest udział w targach, organizowanie wystaw i prezentacji handlowych. Prawie 47% respondentów wskazało na istotną
rolę tych działań w nawiązywaniu kontaktów z potencjalnymi partnerami gospodarczymi na
terenie województwa. Podobnie 20% przedsiębiorstw określiło udział w konferencjach (forum gospodarczym) jako skuteczny sposób nawiązywania kontaktów biznesowych. Ważnym
elementem są także ogólnodostępne ogłoszenia zawierające oferty współpracy. Na takie ogłoszenia ze strony obecnych partnerów odpowiedziało blisko 29% przedsiębiorstw z udziałem
kapitału zagranicznego, a 20% badanych przedsiębiorstw samo zdecydowało się zamieścić
takie ogłoszenia. Istotną formą podejmowania współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi
jest również wykorzystanie własnych, prywatnych kontaktów, które są uwarunkowane dobrą
znajomością branży i lokalnego rynku (wykres 5.26.). Podobnym sposobem wyszukiwania
49
Równie przypadkowo zdają się brzmieć głosy stwierdzające, iż partnerzy „zgłosili się sami” lub że
„współpraca trwa od niepamiętnych lat”, co jednak należy uznać za przypadki jednostkowe.
-152-
kooperantów w regionie jest także wykorzystywanie informacji pochodzącej od partnerów
zagranicznych, którzy posiadają doświadczenie w prowadzeniu działalności w Polsce50.
Wykres 5.26.
Formy nawiązywania współpracy przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego z
przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
0%
10%
20%
30%
bazy teleadresowe
28,9%
ogłoszenia ofertowe o zamiarze podjęcia współpracy
20,0%
udział w konferencjach (forum gospodarczym)
20,0%
kontakty prywatne wynikające z dobrej znajomości
branży
13,3%
pozostałe
korzystając z pomocy powstałych z prywatnej inicjatywy
stowarzyszeń gospodarczych
korzystając z pomocy innych organów administracji, a w
szczególności agencji i agend rządowych
60%
46,7%
ogłoszenia zamieszczane przez obecnych partnerów
gospodarczych
korzystając z pomocy władz województwa
50%
48,9%
targi, wystawy lub prezentacje handlowe
korzystając z pomocy organów samorządu terytorialnego
40%
11,1%
8,9%
6,7%
6,7%
4,4%
Objaśnienia i uwagi: odpowiedzi sklasyfikowane jako pozostałe dotyczyły: współpracy uwarunkowanej
charakterem przedsięwzięcia, uzyskaniem informacji od partnerów zagranicznych posiadających doświadczenie
w prowadzeniu działalności w Polsce, współpracy trwającej od „niepamiętnych lat”, polecenia z branży; odpowiedzi nie sumują się do 100%, albowiem respondenci mogli wskazać więcej niż jeden z wariantów odpowiedzi.
Znikome zaangażowanie władz regionalnych i lokalnych, a także prywatnych stowarzyszeń gospodarczych w proces budowania powiązań gospodarczych i rozwijania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w województwie kujawsko-pomorskim jest zjawiskiem niepokojącym z uwagi na zaniedbanie ważnego elementu wspierania rozwoju regionu, ale też
zjawiskiem o tyle niezrozumiałym, iż istnieje silna potrzeba podejmowania tego typu działań,
na co wyraźnie wskazują przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego
określają brak działań ułatwiających współpracę między samorządami lokalnymi a obecnymi
i potencjalnymi inwestorami, instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi jako
50
Ta forma nawiązywania współpracy z lokalnymi partnerami gospodarczymi została jednak sklasyfikowana oddzielnie i ujęta na wykresie 5.26. w grupie „pozostałe”.
-153-
jeden z najważniejszych czynników hamujących lokowanie kapitału na terenie województwa
kujawsko-pomorskiego. Jednocześnie oceniają oni dotychczasowe działania w tym obszarze
jako zgoła niewystarczające i nie odpowiadające rzeczywistym potrzebom51. Zintensyfikowanie działań służących budowaniu powiązań gospodarczych i rozwijaniu współpracy pomiędzy
przedsiębiorstwami na terenie województwa kujawsko-pomorskiego powinno być zatem jednym z ważnych elementów wspierania przedsiębiorczości w regionie.
5.3.5. Współpraca przedsiębiorstw i instytucji w regionie a rozwój
województwa kujawsko-pomorskiego
Ogólnie współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego
a przedsiębiorstwami lokalnymi w województwie kujawsko-pomorskim należy ocenić pozytywnie. Większość, bo blisko 78% badanych przedsiębiorstw współpracuje z przedsiębiorstwami lokalnymi na zasadzie partnerstwa gospodarczego, a ponad 38% z tych, które nie
współpracują deklaruje podjęcie takiej współpracy w przyszłości (wykres 5.27.). Ponad 65%
dba przy tym o pogłębianie powiązań gospodarczych i rozwijanie współpracy także w dodatkowych obszarach, wśród których najważniejszymi działaniami są: wizyty i audyty w przedsiębiorstwach partnerskich mające na celu podniesienie jakości i jej kontrolę, wspólne szkolenia pracowników, konsultacje, przekazywanie informacji technicznych i udostępnianie knowhow oraz dzielenie się informacją handlową. Podejmowanie tych działań pogłębia i umacnia
powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami, a także prowadzi do wymiany doświadczeń gospodarczych i może pozytywnie wpływać na podnoszenie poziomu wykorzystywanej w
przedsiębiorstwach wiedzy i umiejętności. Dlatego współpraca przedsiębiorstw w dodatkowych obszarach jest zjawiskiem pożądanym. Jednakże stopień i zakres działań podejmowanych w ramach dodatkowych obszarów współpracy zdają się być niewystarczające z punktu
widzenia potrzeb rozwojowych gospodarki regionu kujawsko-pomorskiego.
Analiza wyników badania prowadzi też do wniosku, iż współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie
województwa kujawsko-pomorskiego jest często ograniczona do podstawowych obszarów
czy określonego rodzaju prowadzonej działalności. Dotyczy zatem głównie kreowania powiązań „wstecz” z dostawcami produktów i usług (wykres 5.21.), zachowawczych postaw przedsiębiorstw w kwestiach współpracy w obszarach rozwojowych, takich jak prowadzenie prac
badawczo-rozwojowych B+R czy wspólne przeprowadzanie badań rynku (wykres 5.24.) oraz
tych przedsiębiorstw, które działają w gałęziach gospodarki, gdzie budowanie powiązań z
innymi podmiotami jest naturalne i wynika ze specyfiki branży lub przedsiębiorstw posiadających utrwalone kontakty z partnerami gospodarczymi jeszcze przed pojawieniem się inwestora zagranicznego.
51
Blisko 57% przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego określiło brak działań ułatwiających
współpracę między samorządami lokalnymi a obecnymi i potencjalnymi inwestorami, instytucjami okołobiznesowymi i partnerami handlowymi jako ważny czynnik hamujący napływ kapitału w postaci BIZ. Czynnik ten
znalazł się na trzecim miejscu wśród destymulantów napływu kapitału zagranicznego do województwa kujawsko-pomorskiego. Co więcej, wyniki badania wskazują, iż istnieje wyraźny rozdźwięk w ocenie skuteczności
wspierania współpracy z punktu widzenia przedsiębiorstw i władz samorządowych. Przedsiębiorcy wskazują, iż
podejmowane działania są niewystarczające, podczas gdy samorządowcy uznają je za jeden z istotnych elementów, które zachęcają do dokonywania inwestycji w województwie kujawsko-pomorskim.
Kwestie te zostały omówione w rozdziale 4.
-154-
Wykres 5.27.
Współpraca przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego
38,5%
77,6%
61,5%
współpraca z przedsiębiorstwami lokalnymi
brak stałej współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi
(kontakty sporadyczne)
brak stałej współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi
(zamiar nawiązania współpracy w przyszłości)
Tabela 5.14.
Zakres współpracy i typy powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi w zależności od formy zaistnienia udziału zagranicznego w przedsiębiorstwie (w %)
Wyszczególnienie
Założenie nowego
przedsiębiorstwa
Zakup całości lub części
istniejącego przedsiębiorstwaa
- inwestycja typu „greenfield” -
- inwestycja typu „brownfield” -
według liczby
przedsiębiorstwb
według liczby
wskazań
respondentów
według liczby
przedsiębiorstwb
według liczby
wskazań
respondentów
Współpraca:
- współpraca z 1-2 przedsiębiorstwami lokalnymi
bez udziału kapitału zagranicznego
- współpraca z co najmniej trzema przedsiębiorstwami
lokalnymi bez udziału kapitału zagranicznego
- współpraca z 1-2 przedsiębiorstwami lokalnymi
z udziałem kapitału zagranicznego
- współpraca z co najmniej trzema przedsiębiorstwami
lokalnymi z udziałem kapitału zagranicznego
- brak stałej współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi
(kontakty sporadyczne)
- brak stałej współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi
(zamiar nawiązania współpracy w przyszłości)
44,7
37,8
42,1
27,6
21,1
17,8
36,8
24,1
18,4
15,5
26,3
17,3
10,5
8,9
26,3
17,3
18,4
15,6
5,3
3,4
5,3
4,4
15,8
10,3
Suma:
–
100,0
–
100,0
Suma:
60,7
21,4
21,4
7,1
–
54,8
19,3
19,4
6,5
100,0
56,3
25,0
18,7
–
–
56,3
25,0
18,7
–
100,0
Typy powiązań:
- powiązania pionowe „wstecz”
- powiązania pionowe „wstecz” i „w przód”
- powiązania pionowe „w przód”
- powiązania poziome
Objaśnienia i uwagi: azaistnienie udziału zagranicznego w przedsiębiorstwie mogło nastąpić poprzez
zakup udziałów w istniejącej spółce akcyjnej lub spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, kupno przedsiębiorstwa państwowego bądź kupno zorganizowanej części istniejącego przedsiębiorstwa; bodpowiedzi nie sumują się
do 100%, albowiem respondenci mogli wskazać więcej niż jeden z wariantów odpowiedzi.
-155-
Tabela 5.14. prezentuje odpowiedzi respondentów w zależności od formy zaistnienia
udziału zagranicznego w przedsiębiorstwie, czyli inwestycji związanych z założeniem nowego przedsiębiorstwa – tzw. inwestycje typu „greenfield” oraz inwestycji dotyczących zakupu
całości lub części istniejącego przedsiębiorstwa – tzw. inwestycje typu „brownfield”.
Badane przedsiębiorstwa, w których zaistnienie udziału zagranicznego nastąpiło przez
nabycie całości lub części istniejącego przedsiębiorstwa posiadają wyraźnie bardziej rozbudowane kontakty z partnerami gospodarczymi z terenu województwa kujawsko-pomorskiego
niż przedsiębiorstwa tworzone od podstaw. Większa liczba przedsiębiorstw przejętych w całości lub w części przez inwestorów zagranicznych prowadzi stałą współpracę z co najmniej
trzema partnerami gospodarczymi z terenu województwa i jednocześnie zdecydowanie mniejsza ich liczba wskazuje na zupełny brak stałej współpracy z podmiotami z regionu (tabela
5.14.). Fakt ten nie znajduje wyjaśnienia w krótszym czasie działania na rynku przedsiębiorstw tworzonych od podstaw, i z tego względu charakteryzującymi się mniej rozbudowanymi relacjami kooperacyjnymi, gdyż przeciętny czas funkcjonowania obu rodzajów badanych przedsiębiorstw wyniósł około 7 lat. Wcześniejsze stwierdzenie, iż budowanie powiązań
z przedsiębiorstwami lokalnymi wynika ze specyfiki branży i dotyczy przedsiębiorstw posiadających utrwalone kontakty z partnerami gospodarczymi jeszcze przed pojawieniem się inwestora zagranicznego wydaje się zatem potwierdzać. Może to sugerować pewną zachowawczość przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w kontaktach z innymi podmiotami
w województwie kujawsko-pomorskim, co wskazuje na potrzebę większej intensyfikacji działań prowadzących do ich asymilacji z gospodarką regionalną.
Intensywność i zakres kooperacji prowadzonej pomiędzy przedsiębiorstwami województwa kujawsko-pomorskiego wydają się być niewystarczające nie tylko w przypadku budowania powiązań z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego, ale w przypadku
wszystkich podmiotów gospodarczych w regionie. Potwierdzają to wyniki innego badania
prowadzonego w ramach Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i dotyczącego innowacyjności przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego52. Rezultaty badania wskazują, iż w przypadku wielu rodzajów działań, ponad połowa z ogólnej liczby przedsiębiorstw
w województwie w ogóle nie współpracuje lub podejmuje sporadyczną współpracę z dostawcami i kooperantami. Prowadzenie systematycznej współpracy, w każdym z analizowanych w
badaniu obszarów zadeklarowało mniej niż 50% badanych przedsiębiorstw, a wynik zbliżony
do tej granicy odnotowano tylko w przypadku dwóch grup działań, związanych ze wzajemnym wspieraniem się w budowaniu wizerunku przedsiębiorstwa i wymianą informacji strategicznych. Podobnie rysuje się też intensywność współpracy z odbiorcami, gdzie systematyczna współpraca pomiędzy ponad połową respondentów została odnotowana zaledwie w dwóch
z analizowanych obszarów. Dotyczyły one wzajemnego wspierania się w budowaniu wizerunku przedsiębiorstwa i wspólnej promocji produktów53.
Zestawiając wnioski cytowanego badania dotyczącego innowacyjności przedsiębiorstw i badania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego można stwierdzić, iż
problem niewystarczającej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, a także współpracy
przedsiębiorstw z samorządami lokalnymi i instytucjami okołobiznesowymi54 dotyczy
52
Badanie zostało zrealizowane w okresie od listopada 2003 roku do maja 2004 roku przez zespół badawczy działający w ramach Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania UMK w Toruniu pod kierunkiem
prof. dr hab. Mirosława Haffera na reprezentatywnej próbie 1000 przedsiębiorstw województwa kujawskopomorskiego – uzyskano zwrot 119 kwestionariuszy, czyli blisko 12%. Wyniki badania zostały zaprezentowane
w opracowaniu książkowym pt.: Innowacyjność i potrzeby proinnowacyjne przedsiębiorstw regionu kujawskopomorskiego, M. Haffer (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
53
A. Sudolska, Stan i potrzeba współpracy przedsiębiorstw z podmiotami otoczenia sektorowego, [w:]
M. Haffer (red.), Innowacyjność…, op. cit., s. 73-75 i 77-78.
54
Współpraca przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego z instytucjami rządowymi i instytucjami wspierania biznesu charakteryzuje się „niskim natężeniem trwałych kontaktów”. Stała współpraca z
-156-
wszystkich podmiotów województwa kujawsko-pomorskiego. Nie sposób jednak odpowiedzieć na pytanie czy przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego wyróżniają się w
tym względzie z ogółu przedsiębiorstw województwa, a to z powodu odmienności problemów
i celów badawczych, a także narzędzi wykorzystywanych w obu projektach.
Nie ulega wątpliwości, iż kreowanie i wspomaganie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, władzami regionalnymi, samorządami lokalnymi, ośrodkami naukowymi i badawczymi oraz instytucjami okołobiznesowymi jest jednym z najważniejszych elementów
wspierania przedsiębiorczości i tworzenia warunków sukcesu gospodarczego regionu. Znaczącą rolę w tych działaniach powinny odgrywać samorządy lokalne jako aktywni aktorzy
życia społecznego i gospodarczego regionu, którzy uczestniczą w realizacji strategicznych
celów rozwoju gminy, powiatu, a wreszcie województwa. W obszarze promocji współpracy
regionalnej ważne jest budowanie klimatu otwartości i partnerstwa, tworzenie lub współtworzenie systemu informacji gospodarczej dla potrzeb przedsiębiorców lokalnych i inwestorów
zewnętrznych, tworzenie systemu szkoleniowo-doradczego dla potrzeb lokalnych przedsiębiorców, a także wspomaganie tworzenia i rozwoju otoczenia wspierania przedsiębiorczości
w postaci inkubatorów przedsiębiorczości, parków technologicznych czy centrów transferu
technologii55. Z punktu widzenia realizacji powyższych działań w województwie kujawskopomorskim, pozytywnie należy ocenić takie inicjatywy, jak: powstanie KujawskoPomorskiego Centrum Obsługi Inwestora w Urzędzie Marszałkowskim w Toruniu56, utworzenie Strefy Rozwoju Gospodarczego „Vistula Park” w Świeciu57 czy też powstanie Centrum
Transferu Technologii w Toruniu58.
instytucjami wspierania biznesu dotyczy przede wszystkim kontaktów z bankami (69% badanych), instytucjami
ubezpieczeniowymi (44%) oraz instytucjami kredytowymi i leasingowymi (39%). Ograniczona liczba przedsiębiorstw prowadzi trwałą współpracę, między innymi z: samorządami lokalnymi, stowarzyszeniami i izbami
gospodarczymi, organizacjami pracodawców, ośrodkami szkoleniowo-doradczymi i ośrodkami informacji gospodarczej oraz agencjami rozwoju regionalnego i lokalnego. Znikoma liczba przedsiębiorstw współpracuje z
parkami technologicznymi i centrami informacji europejskiej. Natomiast żadne z badanych przedsiębiorstw nie
wskazało na stałą współpracę z inkubatorami przedsiębiorczości i centrami transferu technologii, co wynika
prawdopodobnie z braku znajomości tych instytucji, gdyż działają one w regionie od niedawna. S. Żak, Stan i
potrzeba współpracy przedsiębiorstw z instytucjami wspierania biznesu, [w:] M. Haffer (red.), Innowacyjność…,
op. cit., s. 103 i 110-112.
55
Por. A. Nowakowska, Instrumenty promowania i wspierania przedsiębiorczości na poziomie gminy,
[w:] A. Jewtuchowicz (red.), Środowisko przedsiębiorczości..., op. cit., s. 21-22.
56
Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu zostało utworzone w czerwcu 2004 roku. Do jego zadań należy przede wszystkim: tworzenie i aktualizowanie regionalnych ofert inwestycyjnych,
tworzenie i aktualizowanie regionalnej listy danych dotyczących poddostawców, gromadzenie danych statystycznych i informacji o przedsiębiorstwach szukających inwestora strategicznego, wspólna z PAIiIZ obsługa
inwestorów zagranicznych zainteresowanych działalnością na terenie Kujawsko-Pomorskiego, dostarczanie
PAIiIZ informacji mogących mieć wpływ na promocję województwa kujawsko-pomorskiego lub klimat inwestycyjny regionu. http://www.kujawsko-pomorskie.pl/coi (29 grudnia 2004).
57
Strefa Rozwoju Gospodarczego „Vistula Park” powstała na terenie gminy Świecie nad Wisłą. Oferuje
inwestorom między innymi: 35ha powierzchni (docelowo 152ha) w dogodnej lokalizacji przy przecięciu dróg
krajowych nr 1 i 5 w pobliżu planowanego węzła autostrady A1, rozwiniętą infrastrukturę drogową, telekomunikacyjną, gazową, wodociągową i kanalizacyjną oraz ulgi w podatku od nieruchomości. http://www.umswiecie.pl (29 grudnia 2004).
58
Otwarte 6 grudnia 2004 roku Centrum Transferu Technologii (CTT) jest pierwszym z kroków na drodze do stworzenia w Toruniu nowoczesnego parku nowych technologii. Centrum ma pełnić funkcję szkoleniową, doradczą i informacyjną. Może też być miejscem działalności dla około kilkunastu firm zatrudniających
łącznie ponad 100 osób. W budynku CTT mieszczą się biura, sala konferencyjna na 150 osób, pracownia komputerowa, dwie duże hale technologiczne i restauracja. CTT ma się także stać miejscem lokalizacji Centrum
Systemu Informacji Geograficznej (GIS) oraz Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kultury. J. Cajsel,
Krok do parku, Gazeta Wyborcza Toruń, 7 grudnia 2004.
-157-
Celem działań integrujących współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami, władzami regionalnymi, samorządami lokalnymi, ośrodkami naukowymi i badawczymi oraz instytucjami
okołobiznesowymi powinno być stworzenie w regionie środowiska innowacyjnego umożliwiającego podnoszenie konkurencyjności całego województwa kujawsko-pomorskiego. Jednakże podejmowanie przez przedsiębiorstwa współpracy nie jest generalnie działaniem naturalnym w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Dlatego też, zarówno wszelkiego rodzaju
instytucje, jak i jednostki samorządu terytorialnego mają szczególna rolę w realizacji celu,
jakim jest tworzenie środowiska innowacyjnego poprzez budowanie i rozwój partnerskich
relacji i powiązań pomiędzy podmiotami gospodarczymi na terenie województwa59. Wyniki
prezentowanego badania wskazują na potrzebę prowadzenia działań na rzecz jeszcze większego zintegrowania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z gospodarką regionu, rozwijania współpracy oraz budowania i pogłębiania powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami na rzecz wymiany doświadczeń gospodarczych i podnoszenia poziomu wiedzy i
umiejętności przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie województwa kujawskopomorskiego.
59
Por. A. Jewtuchowicz, W. Kosiedowski, Rola infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii w podnoszeniu konkurencyjności regionów, [w:] W. Kosiedowski (red.), Konkurencyjność gospodarcza regionu w warunkach nowego ustroju terytorialno-administracyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2000, s. 61 i 63.
-158-
Rozdział szósty
Perspektywy bezpośrednich inwestycji zagranicznych
(M. Szałucka, M. Piotrowska-Trybull)
Globalizacja światowej gospodarki nieuchronnie prowadzi do stopniowego ujednolicenia standardów życia gospodarczego. W dniu 1 maja 2004 roku Polska, po latach negocjacji
przystąpiła do Unii Europejskiej – najbardziej zaawansowanego ugrupowania integracyjnego
na świecie. Społeczeństwo polskie oczekuje korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej
(UE). Powszechnie uważa się, że akcesja przyczyni się do podwyższenia tempa wzrostu gospodarczego i przyspieszenia procesu modernizacji gospodarki. Ponadto nasze członkostwo
ma zaowocować również znacznym wzrostem napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Na ile oczekiwania społeczne zostaną zaspokojone, przekonamy się w perspektywie kilku lat. Obecnie trudno jest prezentować obiektywne, jednoznaczne prognozy, gdyż
od dnia rozszerzenia UE upłynął dopiero rok.
6.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w procesie integracji Polski z UE
(Małgorzata Szałucka)
Uważa się, że już przez ostatnie kilkanaście lat napływ BIZ do Polski był rezultatem
nie tylko takich czynników jak perspektywa wzrostu gospodarczego czy trwających procesów
transformacji systemowej, ale również perspektywy rozszerzeniu UE na wschód i naszym
przyszłym w niej członkostwie. W rekordowym roku 2000 inwestorzy zagraniczni ulokowali
w Polsce 9,3 mld USD. Było to aż o 28% więcej niż w roku poprzednim i o 48% niż w 1998.
W roku 2001 i 2002 nastąpiły niestety znaczące spadki wielkości napływu BIZ, były one
spowodowane przede wszystkim ogólnoświatowym spowolnieniem koniunktury gospodarczej oraz procesów transformacji gospodarczej w Polsce. W roku 2003 spadek BIZ został
zatrzymany a ich napływ wyniósł 4,2 mld USD. Nie jest to może wielkość zawrotna w stosunku do roku 2000, jednak wystarczająco duża, aby dać Polsce pozycję lidera na tle krajów
Europy Środkowowschodniej. Natomiast wielkość skumulowanych BIZ w roku 2003 wyniosła 52,125 mld USD, stawiając Polskę na czele krajów, które przystąpiły w 2004 roku do Unii
Europejskiej. Szczególnie ważną rolę odgrywały BIZ pochodzące z krajów UE, ich udział w
2003 sięgnął 82,8% ogólnej wartości BIZ i 74,1 % wartości napływu BIZ w tym roku1.
Jedną z korzyści, którą często podkreśla się w debatach na temat naszego członkostwa
w UE, jest oczekiwany istotny wzrost napływu BIZ bezpośrednio po akcesji. Napływ kapitału
w formie BIZ kojarzony jest z szansą na pokonanie luki cywilizacyjnej, modernizację gospodarki oraz poprawę stopnia konkurencyjności.
Jednym z argumentów na rzecz wzrostu naszej atrakcyjności inwestycyjnej związanym z akcesją do UE jest uzyskanie dostępu do jednolitego rynku europejskiego, gdzie zniesione zostały cła wewnętrzne, ustanowiona została wspólna taryfa wobec krajów trzecich oraz
1
Narodowy Bank Polski, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, Departament
Statystyki, Warszawa 2002, s. 37, 63.
-159-
zagwarantowano swobodny przepływ towarów, ludności, usług oraz kapitału. Prawidłowo
funkcjonujący rynek wewnętrzny bez granic ma wpływać na poprawę wyników gospodarczych państw UE poprzez umożliwienie lepszej alokacji czynników produkcji, zwiększeniu
skali produkcji i korzyści z tego płynących, zapewnieniu swobody konkurencji i stwarzaniu
zachęt do inwestowania2.
Najważniejszym elementem rynku wewnętrznego z perspektywy BIZ wydaje się być
kwestia swobodnego przepływu kapitału, która znosi restrykcję i zapewnia swobodę przepływu kapitału, którego z jedną z form są inwestycje bezpośrednie.
Należy podkreślić, że przepływ BIZ pomiędzy Polską a starymi państwami członkowskimi UE został już wcześniej uregulowany odpowiednimi przepisami, jednakże nie było
jeszcze wtedy mowy o pełnej swobodzie działalności podmiotów gospodarczych pochodzących z UE na terenie Polski. Obecnie Polska, w ramach adopcji unijnego acquis communautaire, wdrożyła wszystkie wspólnotowe rozwiązania prawne i instytucjonalne w tym obszarze, rezerwując sobie jednocześnie możliwość odstępstw od ogólnej zasady w pewnych ściśle
określonych przypadkach.
Utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego i dostęp do niego ma ogromny wpływ na
otoczenie biznesowe przedsiębiorstw działających w Polsce oraz tych, które dopiero mają
zamiar na nasz rynek wejść. Przed inwestorami pojawia się problem wyboru strategii wejścia
przedsiębiorstwa na rynek. Wpływ europejskiego rynku wewnętrznego na wielkość BIZ jest
oczywisty, jednak kierunek jego wpływu niestety nie. Skutki przystąpienia Polski do jednolitego rynku europejskiego należy rozpatrywać w różnych przeciwstawnych aspektach. Z jednej strony można zadać pytanie, jaki wpływ będzie miało zniesienie barier w handlu pomiędzy Polską a innymi członkami UE na liczbę zakładanych u nas filii korporacji transnarodowych? Teoretycznie zniesienie barier celnych powinno osłabić chęć tworzenia filii poprzez
korporacje już działające na terenie UE, ponieważ w ten sposób zanikł motyw dokonywania
BIZ mający na celu ominięcie zewnętrznych barier taryfowych. Koszty handlowe uległy obniżeniu i przedsiębiorstwo nie musi już wchodzić na rynek poprzez kosztowne BIZ mając do
wyboru tańszy eksport3. Jednak z drugiej strony nowe otoczenie biznesowe dało inwestorom
możliwość swobodnego wyboru miejsca produkcji i zastąpienia europejskiego centrum o wysokich kosztach lokalizacją w nowych krajach członkowskich UE, gdzie wytworzenie wyrobu
jest zwykle znacznie tańsze. Dla Polski oznacza to możliwość przesunięcia produkcji z europejskiego jądra do kraju, gdzie zagraniczni inwestorzy mogą uzyskać przewagę kosztową w
połączeniu z efektami skali4.
Wzrost napływu BIZ do Polski będący rezultatem przesunięcia produkcji międzynarodowej, może dodatkowo zostać wzmocniony jednoczesną zmianą strategii przedsiębiorstw
międzynarodowych już działających w kraju, które dotychczas inwestując ukierunkowane
były jedynie na rynek polski. Obecnie ich produkcja, która do tej pory obsługiwała jedynie
rynek polski, może zostać uzupełniona o eksport na cały rynek unijny.
Konsekwencją możliwego przesunięcia produkcji będzie z jednej strony prawdopodobny wzrost BIZ w Polsce, a z drugiej możliwa reorganizacja i zmniejszenie inwestycji w
Starej Europie.
W przypadku inwestorów pochodzących z krajów trzecich inwestycje mające na celu
ominięcie barier celnych nie wystąpią. Jedna wspólna taryfa zewnętrzna dla wszystkich
członków UE eliminuje tę kwestię z rozważań. Inwestorzy spoza UE mogą znaleźć w Polsce
doskonałą bazę do ekspansji na pozostałe rynki unijne, bazę, która oferuje bardzo atrakcyjne
warunki inwestowania na tle wielu państw starej Europy. Do chwili obecnej można wskazać
2
http://www.exporter.pl z dnia 15.02.2005.
J. D. Jansen [red.], Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków
2003, s. 170-171.
4
http://www.polska-zbrojna.pl z dnia 15.02.2005.
3
-160-
na wiele przykładów wybrania Polski jako miejsca produkcji przez przedsiębiorstwa pochodzące z Japonii czy Stanów Zjednoczonych, które widzą w Polsce relatywnie liberalną przeciwwagę dla starych członków UE, których gospodarki pełne są przywilejów i osłon socjalnych dla pracowników.
Wydaje się, że szansą na zwiększenie skali BIZ może być również próba stworzenia
bazy do ekspansji na rynki wschodnie, takie jak Rosja, Ukraina czy Białoruś. Nasza bliskość
geograficzna, wspólna historia i korzenie słowiańskie wraz z kompetencjami językowymi
dają nam przewagę nad państwami Europy Zachodniej czy inwestorami zagranicznymi spoza
Unii, którym wschodnia kultura nierzadko jest jeszcze obca. Poza tym wejście na rynki
wschodnie poprzez eksport z Polski znacznie ograniczy ryzyko inwestycyjne przedsięwzięcia.
Szanse na długofalowy napływ kapitału zagranicznego wynikają również z lepszej
ochrony prawa oraz bardziej przejrzystych reguł konkurencji, które zagwarantowała nam nasza akcesja do UE.
Polski oraz zagraniczny przedsiębiorca ma obecnie prawo do odwołania od wyroku
sądu do Trybunału Sprawiedliwości w Strasburgu, gdzie będzie miał szanse na dochodzenie
swoich praw. Znakomitym przykładem jest w tym przypadku toczący się spór pomiędzy rządem polskim a firmą EUREKO, która dochodzi swoich racji właśnie przed Trybunałem w
Strasburgu.
Polska ujednoliciła reguły konkurencji z prawem obowiązującym na obszarze UE poprzez adopcję dorobku prawnego UE. Inwestorzy mogą się czuć bezpieczniej wiedząc, że ich
wolność gospodarcza jest zagwarantowana na poziomie porozumienia międzyrządowego.
Polityka konkurencji ma za zadanie kontrolować przede wszystkim porozumienia antykonkurencyjne, zachowania o charakterze monopolistycznym oraz nadużywanie pozycji dominującej5.
Ponadto poruszając tematykę prawną, trzeba podkreślić, że wstępując do UE inkorporowaliśmy do wewnętrznego porządku prawnego Polski cały dorobek prawny Wspólnoty.
Prawo wspólnotowe stało się prawem obowiązującym na równi z prawem narodowym, a niektóre jego normy są nadrzędne wobec prawa wewnętrznego6. Przyjęcie dorobku prawnego
Wspólnoty uporządkowało częściowo nasze otoczenie prawne, które uważane jest przez inwestorów zagranicznych za niespójne i bardzo skomplikowane z wieloma lukami prawnymi.
Zatem istnieje nadzieja, że jeden z głównych destymulantów BIZ do Polski został osłabiony.
Przekonanie o rychłym wzroście napływu BIZ wynika również z postrzegania członkostwa Polski jako czynnika silnie ograniczającego ryzyko polityczne, społeczne oraz gospodarcze. Polska w oczach inwestorów zagranicznych stała się państwem bardziej wiarygodnym
na arenie międzynarodowej, które po przystąpieniu do Europejskiej Unii Monetarnej wzmocni dodatkowo swoją stabilność ekonomiczną oraz zmniejszy ryzyko walutowe. Konsekwencją
tych zmian powinien być zwiększony napływ kapitału zagranicznego, który znajdzie w Polsce
bezpieczne podstawy inwestowania.
Pozytywną rolę w zwiększeniu napływów inwestycji do kraju, powinny odegrać fundusze strukturalne i środki z funduszu spójności, umożliwiające między innymi poprawę stanu infrastruktury, która dotychczas skutecznie ograniczała napływ BIZ do Polski.
Członkostwo Polski w UE nie powoduje spadku znaczenia dotychczasowych motywów lokowania BIZ w Polsce, przede wszystkim trzeba podkreślić nasz wysoki wzrost gospodarczy i dalsze jego perspektywy. W pierwszym – niepełnym 2004 roku w UE Polska
osiągnęła wzrost na poziomie 5,4%7, stając się jednym z liderów pod względem tempa wzrostu gospodarczego w zjednoczonej Europie. Tak wysokiego tempa wzrostu nie zanotowano w
Polsce od siedmiu lat. Prognozy na następne lata również są pomyślne, według raportu Urzę5
http://www.unia.prawo.p9.pl z dnia 17.02.2005.
7
http://www.stat.gov.pl z dnia 17.02.2005.
6
-161-
du Komitetu Integracji Europejskiej Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej w latach 2005-2007 PKB ma rosnąć rocznie nieco powyżej 5%, wzrost będzie
wywołany przede wszystkim przez czynniki popytowe, a w szczególności przez zwiększony
popyt inwestycyjny. W latach 2008-2010 tempo wzrostu PKB trochę osłabnie, by od roku
2011 ponownie przyspieszyć wskutek wyraźniej do tego czasu poprawy stopnia konkurencyjności, wzrostu jakości i wielkości majątku produkcyjnego.
Nie można zapomnieć również o rozmiarze naszego rynku, który dotychczas był jednym z głównych czynników warunkującym napływ BIZ. Jesteśmy najliczniejszym nowym
członkiem UE a szóstym co do wielkości na tle wszystkich państw zjednoczonej Europy. Jednocześnie oferujemy dostęp do unijnego rynku o wielkości 455 mln konsumentów.
Ponadto naszym istotnym atutem, który powoduje znaczny napływ BIZ do kraju są niskie koszty pracy na tle starej Unii oraz jej nowych członków. Tania siła robocza o wysokich
kwalifikacjach jest zgodna z oczekiwaniami inwestorów zagranicznych, którzy po ostatnim
ochłodzeniu globalnej koniunktury racjonalizują koszty i zatrudnienie.
Pisząc o perspektywie napływu BIZ do Polski warto nadmienić o systemach zachęt
pozostałych po zmianach w związku naszą akcesją do UE. Obecnie inwestor zagraniczny może dokonać inwestycji w Specjalnej Strefie Ekonomicznej (SSE) bądź też skorzystać z wsparcia w postaci grantu finansowego.
SSE istnieją od 1994 roku i jest ich w Polsce 14. Strefa jest wyodrębnioną administracyjnie, w celu prowadzenia tam działalności gospodarczej na korzystniejszych warunkach,
częścią terytorium polskiego. W związku z koniecznością dostosowania reguł pomocy publicznej w Polsce do prawa europejskiego pierwotne przepisy o SSE uległy zmianie. Pomimo
zmian w przepisach przedsiębiorcy rozpoczynając działalność w SSE wciąż mają możliwość
korzystania z niektórych przywilejów i ulg8. SSE doskonale wpisują się w koncepcję wspierania zrównoważonego rozwoju regionalnego UE.
Innym instrumentem pomocowym jest grant finansowy, który jest formą regionalnej
pomocy publicznej, z której pod ściśle określonymi warunkami może skorzystać zarówno
przedsiębiorca krajowy, jak i zagraniczny. Wsparcie finansowe może zostać przekazane w
formie dotacji w wysokości procentowej części od wartości inwestycji, w formie dotacji na
utworzenie nowych miejsc pracy oraz w formie dofinansowania szkoleń dla pracowników
zatrudnionych w wyniku nowej inwestycji9.
Opierając się na doświadczeniach innych członków UE można zakładać, że przy pełnym wykorzystaniu szansy rozwoju stworzonej przez członkostwo, Polska powinna zaobserwować wzmożony napływ BIZ, który może stać się jednym z decydujących czynników
wpływających na poprawę wskaźników gospodarczych kraju. Dotychczas akcesja Hiszpanii
czy Portugalii pokazała, że wystąpienie znacznego wzrostu napływu inwestycji do kraju jest
możliwe. Kraje te stały się atrakcyjnymi miejscami inwestowania przede wszystkim dla tych
inwestorów z krajów UE, którzy istotnie zwiększyli tam swoje zaangażowanie. Innym krajem
wartym wymienienia w tym kontekście jest Irlandia, która również stała się atrakcyjnym
miejscem do inwestowania między innymi dla inwestorów amerykańskich. Irlandia umiejętnie wykorzystując zyski płynące z przynależności do UE, w perspektywie kilku lat potrafiła
stworzyć dogodne warunki dla przyciągnięcia BIZ, wprowadzając instrumenty pobudzające
rozwój inwestycji i eksportu. Dynamiczny wzrost napływu BIZ, dodatkowo akcelerowany
członkostwem w UE spowodował, że Irlandia – dzięki szybkiemu wzrostowi gospodarczemu,
określana mianem tygrysa celtyckiego, stała się wzorem do naśladowania nie tylko dla krajów, które przystąpiły do Wspólnoty Europejskiej w ramach ostatniego rozszerzenia UE, ale
również jej starych członków10.
8
http://www.paiz.pl z dnia 20.02.2005.
10
http://www.irlandia.pl z dnia 20.02.2005.
9
-162-
Pomimo wszelkich argumentów wymienionych powyżej, nasza akcesja do UE wcale
nie gwarantuje utrzymania poziomu napływu BIZ do Polski a tym bardziej nie gwarantuje
jego wzrostu. Fakt, że udało się Hiszpanii, Portugalii czy Irlandii, nie oznacza, że Polska będzie w stanie wykorzystać odpowiednio daną nam szansę. Pomimo, że panuje przekonanie o
nieuchronnym wzroście napływu BIZ, to może się okazać, że nie będzie on tak wysoki, jak to
niektóre ośrodki badawcze szacują. Wskazywać na to może parę przesłanek, które często zostają pominięte przez euroentuzjastów.
Według Economist Intelligence Unit nowe kraje UE zdyskontowały już główne korzyści płynące z integracji z Piętnastką. Nasze dalsze inwestycje nie będą już tak duże, ponieważ
korzystne aspekty integracji tj. zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego czy pełne przyłączenie
do jednolitego rynku zostaną zrównoważone przez wyższe płace, wprowadzenie nieprzyjaznych dla biznesu aspektów unijnego prawodawstwa oraz niewykluczone spowolnienie dynamiki reform w okresie poakcesyjnym.
Przeciętne koszty pracy w Polsce są niższe niż w Starej Europie, jednak znacznie wyższe w porównaniu z Ukrainą czy krajami azjatyckimi. Polska nie jest w stanie konkurować z
Chinami pod względem kosztów pracy, zatem dlaczego inwestor, któremu zależy na tańszej
produkcji, nie miałby zainwestować w innym regionie świata?
Wraz z naszym wstąpieniem do UE znikły również niektóre zachęty inwestycyjne,
które jak na standardy europejskie były bardzo atrakcyjne. Jednak ich szczególnie atrakcyjne
rozwiązania często nie były zgodne z unijnymi regulacjami w tym zakresie. Ich ograniczenie
pogorszyło warunki inwestowania w naszym kraju.
Ponadto należałoby postawić pytanie – na ile bardzo kusząca dla inwestorów zagranicznych prywatyzacja polskich przedsiębiorstw, będąca potężnym kołem zamachowym inwestycji, jest w stanie jeszcze przyciągnąć znaczny kapitał do Polski. Tempo prywatyzacji w
ostatnich latach uległo spowolnieniu, jest to naturalna kolej rzeczy, ponieważ lista przedsiębiorstw do prywatyzacji uległa zmniejszeniu. Największe perły polskiej gospodarki zostały
już sprywatyzowane, pozostały przedsiębiorstwa, które nie są w najlepszej kondycji finansowej i z reguły potrzebują dokapitalizowania. Można stwierdzić, że proces prywatyzacji kończy się i nie będzie już odgrywał takiego znaczenia w napływie BIZ do kraju jak kiedyś.
Nie można zapomnieć również o konkurentach z regionu Europy Środkowowschodniej, którzy walczą o przyciągnięcie jak największej wielkości BIZ, podobnie jak Polska.
Oprócz Ukrainy czy Rosji, o których wcześniej była już mowa, warto wskazać na naszych
najbliższych sąsiadów coraz lepiej radzących sobie w przyciąganiu BIZ. Polska w ostatnich
latach przegrała wiele razy z Czechami, Słowacją czy Węgrami w walce o kontrakty o wartości wielu milionów dolarów. Są to państwa, które razem z nami przystąpiły do UE, zatem
wiele argumentów przemawiających na naszą korzyść wynikających z naszego członkostwa
dotyczy również ich a z drugiej strony często okazują się bardziej prężni i elastyczni, proponując inwestorowi lepsze warunki inwestycyjne.
Skupiając uwagę na napływie inwestycji do Polski, warto wspomnieć także o możliwościach w nowym otoczeniu biznesowym dla polskich przedsiębiorstw chcących aktywnie
uczestniczyć w procesie umiędzynarodawiania. Jednolity rynek europejski pozwala polskim
przedsiębiorcom na swobodne zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej na dowolnym rynku kraju członkowskiego. Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w
ostatnich latach wzrasta. Trudno jest mówić w tym przypadku o aktywności na dużą skalę, ale
polscy przedsiębiorcy zaczynają coraz odważniej działać na zagranicznych rynkach. Największą popularnością cieszą się rozwijające się wschodnie rynki zbytu ze znacznie niższymi
kosztami pracy. Ponadto w modzie jest również południe, w tym Czechy, Rumunia oraz Słowacja. Jedni kuszą dojrzałym rynkiem z bogatymi konsumentami, inni niższymi kosztami,
wzrostem gospodarczym oraz największym rynkiem na Bałkanach. Zachód próbują zdobyć
nieliczni, mimo jednolitego rynku europejskiego, który stoi przed nami otworem.
-163-
Pomimo, że polskie firmy mogą swobodnie podejmować działalność na wszystkich
rynkach zjednoczonej Europy, decydują się inwestować na rynkach naszych południowych
sąsiadów. Stara Europa stawia wysokie warunki działania na swoich rynkach, którym słabe
polskie firmy nie są jeszcze w stanie sprostać. Nie są w stanie budować fabryk, bo Europa
Zachodnia jest zwyczajnie dla nas za droga. Wielką szansą na rynku europejskim jest dla nas
eksport, który w zaistniałych warunkach – bez ceł, jest w większości przypadków bardziej
racjonalny niż bezpośrednia inwestycja. Zatem można wykluczyć boom inwestycyjny na rynki zachodniej Europy w związku naszą niedawną akcesją do UE. Jedynymi działaniami, które
mogą podjąć polscy inwestorzy, to akcje mające na celu wsparcie eksportu w postaci biur
handlowych czy punktów sprzedaży11.
Nasze członkostwo w UE powinno stanowić istotny czynnik oddziałujący na napływ
BIZ do Polski. Brak jest niestety jeszcze oficjalnych, całościowych danych, które mogłyby
potwierdzić wartość napływu BIZ w roku 2004. Wstępne dane, mówiące o 6,5 mld USD,
świadczą o wzroście wielkości BIZ, jednak nie tak dużym, jak niektórzy analitycy zakładali.
Wydaje się, że pomimo kilku powyżej wymienionych kontrargumentów, nasza akcesja w UE
wzmocniła atrakcyjność naszego kraju w oczach inwestorów zagranicznych i zaowocuje
zwiększonym napływem kapitału zagranicznego. Aby ten wzrost był trwały, z doświadczenia
wiemy, że same członkostwo nie wystarczy, istotna jest również aktywność państwa post factum i umiejętne wykorzystanie szans, jakie daje nam członkostwo. Polska powinna konsekwentnie wdrażać reformy prowadzące do dalszej poprawy klimatu inwestycyjnego i ułatwienia prowadzenia działalności gospodarczej. Należy także redefiniować politykę wobec
inwestorów zagranicznych, nie tylko ze względu na naszą akcesję, ale również z uwagi na
zmiany zachodzące w gospodarce światowej.
Kraje i poszczególne regiony Unii Europejskiej konkurują miedzy sobą w działaniach
zmierzających do pozyskania kapitału z zagranicy w formie inwestycji bezpośrednich. Wyraźnie zarysowuje się dyspersja poziomu konkurencyjności regionów nie tylko na obszarze
całej Unii, ale też poszczególnych krajów. Nie pozostawia wątpliwości fakt, iż od tego poziomu zależeć będzie nasilenie stopnia zasilania regionów kapitałem zagranicznym.
11
L. Kretowicz, Dwie jaskółki (a nawet orzeł) wiosny nie czynią, [w:] Polskie firmy idą w świat, Forbes,
2005, nr 2.
-164-
6.2. Konkurencyjność gospodarcza województw
(Marzena Piotrowska-Trybull)
6.2.1. Konkurencyjność i czynniki ją kształtujące
Różnice w przebiegu procesów społeczno-gospodarczych w regionach są wynikiem
istniejącej struktury zasobów, stopnia ich koncentracji, dotychczasowego rozwoju oraz wizerunku regionu. Określają one poziom atrakcyjności regionu, rozstrzygający o jego przyszłej
pozycji konkurencyjnej. Pozytywne efekty gospodarowania zależą od dostępności zasobów
oraz stopnia ich aktywizacji, wynikającego z aktywności społeczno-gospodarczej mieszkańców. Poparcie społeczne dla zmian dostosowujących region do współczesnych procesów gospodarczych jest czynnikiem rozwoju nie do przecenienia.
Występowanie różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów determinuje
ich konkurencyjność względem innych obiektów tego samego typu. Zagadnienie konkurencyjności regionu jest sprawą niezwykle złożoną, przede wszystkim ze względu na trudności
definicyjne, subiektywizm wyboru cech określających tę kategorię oraz fakt, iż może być ona
analizowana z punktu widzenia zlokalizowanych w danym regionie przedsiębiorstw i ich
efektywności ekonomicznej, jakości życia mieszkańców oraz aktywności władz lokalnych
i możliwości ich oddziaływania na zwiększenie konkurencyjności w przyszłości.
Jedną z najczęściej stosowanych w literaturze przedmiotu definicji konkurencyjności
regionu jest określenie ekspertów Komisji Europejskiej, według którego konkurencyjność
regionu jest to zdolność produkowania dóbr i usług, które znajdują nabywców na rynkach
międzynarodowych, zapewniając wysoki i trwały poziom dochodów. W tym ujęciu podstawą
konkurencyjności regionu jest wysoka efektywność gospodarki regionalnej, która „zapewnia
społeczeństwu korzystanie z wysokiego i rosnącego standardu życia oraz wysokiej stopy zatrudnienia (...), co więcej, poziom aktywności ekonomicznej nie powinien zakłócić równowagi bilansu w gospodarce ani obciążać dobrobytu przyszłych pokoleń”12.
Konkurencyjny region to taki, który w warunkach gospodarki rynkowej tworzy sprzyjający klimat dla rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności, umożliwiając przedsiębiorstwom osiągnięcie wysokiej efektywności ekonomicznej oraz oddziałuje na włączenie istniejących zasobów pracy w procesy gospodarowania, dzięki czemu podnosi się poziom i jakość
życia w regionie.
Siłę konkurencyjną regionu można określić analizując strukturę jego zasobów oraz
relacje funkcjonalno-przestrzenne z innymi regionami13. Zróżnicowanie tej siły odzwierciedla
zdolności konkurencyjne regionu, zwłaszcza jeżeli chodzi o te elementy, które są od niego
zależne, jak: intensywność konkurencji, poziom inwestycji publicznych i prywatnych, innowacyjność i postęp technologiczny, rozwój kapitału ludzkiego, przedsiębiorczość oraz
w mniejszym stopniu koszt kapitału i pracy. Różnice w warunkach gospodarowania
w regionach przekładają się na funkcjonowanie sfery społecznej: poziom edukacji, ochrony
zdrowia oraz opieki społecznej. Zarówno w regionach rozwiniętych, jak i zacofanych działa
mechanizm przyczynowości kumulatywnej. Polega on na tym, że kapitał inwestycyjny i innowacyjny oraz wykwalifikowana siła robocza poszukują lokalizacji, które zagwarantują im
wyższą rentowność, wyższe płace, dostęp do nowoczesnej myśli technicznej oraz organiza12
European competitivness report 2000: working document of the services of the European Commision,
European Commision, Luxembourg, 2000, s. 23-24.
13
K. Kucinski, Konkurencyjność jako zagadnienie regionalne, Instytut Funkcjonowania Gospodarki
Narodowej, Warszawa 1998, s. 3.
-165-
cyjnej, wyspecjalizowanej obsługi biznesowej oraz szerokiego rynku zbytu. Wysoki poziom
dochodów podnosi popyt, a ten z kolei przyciąga nowe rodzaje działalności w celu zaspokojenia rosnącego popytu. W regionach kryzysogennych ten sam mechanizm będzie działał
w przeciwnym kierunku. Wymywanie kapitału na skutek wzrostu ryzyka inwestycyjnego będzie skutecznie ograniczało liczbę nowych przedsięwzięć. W ślad za tym będzie się kurczył
rynek pracy oraz dóbr i usług. Niższe dochody spowodują pogorszenie stanu istniejącej infrastruktury społecznej i technicznej14. Tym samym nierówności mają tendencję do pogłębiania
się. Zjawisko to prowadzi do marginalizacji regionów opóźnionych w rozwoju, oznaczającej
trwałe wyłączenie ludzi, organizacji i instytucji z procesów rozwojowych. Ponowne włączenie tych elementów w nurt procesów rozwojowych jest zabiegiem bardzo kosztownym oraz
długotrwałym15.
Ogół procesów rozwojowych zachodzących w regionie charakteryzuje się dużą złożonością, dlatego też wyodrębnienie podstawowych czynników oraz określenie ich wpływu
na konkurencyjność jest bardzo skomplikowane. Trudność dotyczy przede wszystkim pomiaru natężenia i kierunku oddziaływania każdego z czynników.
Wśród czynników realnie istniejących w regionach, które determinują budowę ich
potencjału konkurencyjnego, wyróżnia się16:
a) zróżnicowaną strukturę gospodarki, obejmującą gałęzie i przedsiębiorstwa zdolne do
rywalizacji w procesach międzynarodowej produkcji i wymiany,
b) inwestycje – krajowe i zagraniczne, publiczne i prywatne,
c) infrastrukturę techniczną – sprawny system transportowy, telekomunikacyjny, zaopatrzenie w wodę, energię elektryczną i in.,
d) infrastrukturę społeczną – system edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej i
in.,
e) działalność badawczo-rozwojową – placówki naukowo-badawcze, jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe i in.,
f) zasoby środowiska naturalnego – ilość i jakość zasobów naturalnych,
g) instytucje okołobiznesowe – agencje rozwoju lokalnego, izby gospodarcze, fundusze
poręczeniowe, inkubatory przedsiębiorczości i in.
6.2.2. Konkurencyjność a inwestycje
Konkurencyjność regionu jest powiązana z inwestycjami na zasadzie sprzężenia
zwrotnego. Wzrost inwestycji podnosi konkurencyjność, ta zaś zwiększa napływ inwestycji,
gdyż poprawia atrakcyjność inwestycyjną regionu.
Głównym motywem działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw krajowych
i zagranicznych jest dążenie do maksymalnego zysku i poprawy pozycji konkurencyjnej firmy. W tym celu inwestorzy poszukują lokalizacji, które dzięki oferowanym w nich korzy-
14
G. Myrdal, Teoria ekonomii a kraje gospodarczo nierozwinięte, PWG, Warszawa 1958, s. 44-62.
T. Marszał, M. Opałło, Współczesne problemy rozwoju regionalnego, KPZK PAN, Biuletyn z.180,
Warszawa 1998, s. 142.
16
Po pewnych modyfikacjach czynniki przytoczone za: B. Winiarski, Czynniki konkurencyjności regionów, [w:] M. Klamut (red.), Konkurencyjność regionów, AE im. Oskara Langego, Wrocław 1999, s. 50-51,;
M. Klamut, Uwarunkowania podnoszenia konkurencyjności regionów w Polsce, [w:] W. Kosiedowski (red.),
Konkurencyjność gospodarcza regionu w warunkach nowego ustroju terytorialno-administracyjnego, Toruń
2000, s. 47; W. M. Gaczek, Z. Rykiel, Konkurencyjność regionów, a ich zdolność do adaptacji w zmieniających
się warunkach, [w:] W. Kosiedowski (red.), Konkurencyjność..., op. cit., s. 23; J. Szlachta, Programowanie rozwoju regionalnego w UE, PAN KPZK, Studia t. CV, Warszawa 1997, s. 14-15.
15
-166-
ściom wzmocnią ich przewagi17. W wielu przypadkach o wyborze danego miejsca decyduje
kombinacja kilku czynników ilościowych i jakościowych18. Całokształt czynników wpływających na poziom inwestycji w regionie określa się mianem klimatu inwestycyjnego. Do najważniejszych cech tego klimatu należą: korzystne położenie i połączenia komunikacyjne,
chłonność i rozmiary rynku, koszt siły roboczej, możliwość przejęcia wolnych obiektów produkcyjnych, magazynowych, biurowych, związki partnerów spółki z regionem19, aktywność
społeczności regionu, przejrzyste przepisy prawne oraz istniejące tradycyjne rozwiązania w
sferze produkcji, usług i handlu. Pewną rolę odgrywa także konstrukcja systemu podatkowego, zwłaszcza to, w jakim stopniu zachęca on do inwestowania w nowe dziedziny lub modernizację istniejących.
Ważną kwestią jest wybór lokalizacji przez inwestora, ponieważ ani w przypadku
kraju, ani w przypadku regionu nie jest ona grą o sumie równej zero. I tak, z punktu widzenia
konkurencyjności regionu istotne jest, aby przedsięwzięcie było realizowane na jego terytorium, ponieważ zasoby pozostające w dyspozycji inwestora, zwłaszcza zagranicznego
(kapitał, nowoczesne technologie oraz techniki zarządcze), mogą przyspieszyć rozwój tego
regionu. „Równolegle z walką konkurencyjną przedsiębiorstw trwa walka między krajami,
regionami, miastami o kolejnych inwestorów”20, ponieważ w większości przypadków to bardziej regionom niż inwestorom zależy na lokalizacji inwestycji w określonym miejscu. Ponadto, na wybór konkretnej lokalizacji wpływa także rodzaj korzyści, jaką inwestor ma zamiar osiągnąć. Inwestor zawsze poszukuje rozwiązań optymalnych, dlatego może nie być
zainteresowany lokalizacją w regionie słabo rozwiniętym, a wręcz przeciwnie, może chcieć
skorzystać z przewag oferowanych przez region o wysokim poziomie rozwoju. Można zauważyć, iż mimo stosowania różnego typu zachęt przez regiony słabiej rozwinięte, inwestorzy częściej wybierają obszary rozwinięte lub rozwijające się dynamicznie21. Prawdopodobnie
ma to związek z występowaniem w tych regionach korzyści zewnętrznych wynikających z
koncentracji podmiotów gospodarczych i ich wzajemnego oddziaływania. W rezultacie regiony te cieszą się wyższym poziomem specjalizacji i innowacyjności produkcji, bogatym i
zróżnicowanym rynkiem pracy, licznymi ośrodkami naukowo-badawczymi oraz udogodnieniami związanymi z zagospodarowaniem infrastrukturalnym22. Utrata inwestora przez region
słabiej rozwinięty na rzecz regionu o wysokim poziomie rozwoju powiększa dystans dzielący
go od najlepszych jednostek w kraju.
17
Wśród czynników wpływających na podjęcie decyzji o inwestycji można wyróżnić te o charakterze
uniwersalnym, które nie zależą od charakteru firmy (związane z korzyściami zewnętrznymi) oraz indywidualne
wynikające z profilu firmy (obecność surowców, wysoka jakość środowiska naturalnego), a także pozaekonomiczne takie jak np.: wcześniejsze związki z regionem. Zob. K. Gawlikowska-Hueckel, Mapa ryzyka inwestycyjnego. Ujęcie regionalne, Przegląd Organizacji 1996, nr 7-8, s. 16.
18
J. Hausner, T. Kudłacz, J. Szlachta, Identyfikacja nowych problemów rozwoju regionalnego Polski,
Biuletyn, z. 185, KPZK PAN, Warszawa 1998, s. 42.
19
Spółki z udziałem zagranicznym w środowisku lokalnym, Raport nr 4, wykonany przez INDICATOR
na zlecenie PAIZ, Warszawa 1998, s. 7.
20
W. Dziemianowicz, Kapitał zagraniczny a rozwój regionalny i lokalny w Polsce, UW, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 21 (54), Warszawa 1997, s. 36.
21
W. Dziemianowicz, Kapitał zagraniczny a rozwój..., op. cit., s. 36; G. Gorzelak, Transformacja systemowa a restrukturyzacja regionalna, UW, Warszawa 1995, s. 34.
22
M. Trojanek, Kształtowanie atrakcyjności obszaru jako potencjalnego miejsca lokalizacji inwestycji,
[w:] E. Wysocka (red.), Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Podstawy metodyczne. Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa-Poznań-Zielona Góra 1996, s. 148-153; B. Gruchman, Geneza innowacyjnego
paradygmatu rozwoju regionalnego, [w:] M. Klamut, L. Cybulski (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów, Wrocław 2000, s. 115-117.
-167-
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są uważane za jeden ze stymulatorów rozwoju
regionalnego oraz stanowią „wskaźnik konkurencyjności poszczególnych lokalizacji
w przestrzeni”23.
Podstawową korzyścią dla regionu jest napływ kapitału, który może być realizowany
w kilku formach: inwestycji typu „greenfield”, przejęcia firmy bądź utworzenia wspólnego
przedsięwzięcia z podmiotem zlokalizowanym w regionie. W wielu przypadkach nowy kapitał umożliwia restrukturyzację przedsiębiorstwa oraz przystąpienie do rywalizacji o klienta24.
Lokalizacja dużej inwestycji w regionie na skutek działania efektu naśladownictwa przyciąga
konkurentów oraz firmy będące kooperantami, sprzyja rozwojowi kontaktów z firmami zagranicznymi oraz ożywieniu konkurencji w środowisku lokalnym, co w rezultacie poprawia
strukturę zaopatrzenia rynku. Ponadto, w zależności od profilu firmy oraz poziomu jej innowacyjności potencjalną korzyścią dla regionu przyjmującego może być transfer technologii,
który oddziałuje m. in. na poprawę struktury handlu (eksport produktów o wysokim poziomie
zaawansowania technologicznego). Innym pozytywnym skutkiem transferu technologii może
być wzrost efektywności procesów produkcyjnych w wyniku stosowania nowoczesnych modeli zarządzania i organizacji pracy25. W zależności od charakteru inwestycji
(ich pracochłonności lub kapitałochłonności) widoczny jest ich wpływ na rynek pracy. Dodatkową korzyścią dla rynku pracy są organizowane szkolenia, które wpływają na zmiany
jakościowe na rynku pracy26. Z powstaniem nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwie wiąże
się także powstanie pewnej ich liczby w jego otoczeniu. Wzrasta popyt konsumpcyjny i inwestycyjny w regionie, poprawia się standard życia oraz ogólny klimat społeczny27. Jednym
z widocznych rezultatów działalności inwestorów w regionie może być także poprawa stanu
środowiska naturalnego.
Nie należy także zapominać o potencjalnych negatywnych skutkach inwestycji zagranicznych dla regionu, takich jak bankructwa lokalnych przedsiębiorstw czy wzrost bezrobocia. Inwestor, który decyduje się na zlokalizowanie działalności w regionie może chcieć
skorzystać z preferencyjnego traktowania, ulg podatkowych lub dostępu do taniej siły roboczej, natomiast nie musi być zainteresowany rozwijaniem współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami. Dzieje się tak w sytuacji, gdy inwestor ma powiązania kooperacyjne
z przedsiębiorstwami spoza regionu28 lub gdy lokalne firmy nie są w stanie sprostać jego wysokim wymaganiom jakościowym. Na skutek tego zmniejsza się liczba zamówień na produkcję i usługi lokalnych przedsiębiorstw, a w konsekwencji także poziom zatrudnienia. Nega23
B. Domański, R. Guzik, K. Gwosdz, Konkurencyjność i ranga wielkich miast Polski w świetle inwestycji zagranicznych firm produkcyjnych, [w:] R. Domański (red.), Nowe problemy rozwoju wielkich miast i
regionów, PAN KPZK z. 192, Warszawa 2000, s. 99 i dalsze; T. Kayser, Konkurencyjność Poznania jako układu
terytorialnego, [w:] R. Domański (red.), Podstawy gospodarczej polityki miasta, studium Poznania, cz. II, Biuletyn KPZK PAN, 1999, s. 47-57; „Konkurencyjność gospodarcza regionu jest bardzo często postrzegana przez
pryzmat jego atrakcyjności inwestycyjnej”.
24
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego na tle ogółu podmiotów gospodarczych cechuje
wysoka: aktywność inwestycyjna, wartość generowanych przychodów oraz wyposażenie w środki trwałe. Zob.
J. Chojna, P. Ważniewski, Regionalne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych, [w:] B. Durka (red.), Inwestycje
zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2001, s. 123-125.
25
W. Dziemianowicz, Kapitał zagraniczny ...., op. cit., s. 33.
26
M. Bednarczyk, Wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny (na przykładzie
województwa małopolskiego), [w:] J. Targalski (red.), Przedsiębiorczość a lokalny i regionalny rozwój gospodarczy, Kraków 1999, s. 233.
27
W. Kosiedowski, E. Kulesza, M. Piotrowska, Inwestycje publiczne jako instrument polityki rozwoju
regionu (na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego), [w:] W. Kosiedowski (red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Toruń 2001, s. 261-276.
28
Spółki z udziałem kapitału zagranicznego cechuje wysoka importochłonność (głównie import zaopatrzeniowy i konsumpcyjny), co może prowadzić do długookresowego utrzymywania się deficytu na rachunku
obrotów bieżących. Zob. W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w
latach 1990-1999, (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe), Toruń, 2001, s. 241-249.
-168-
tywne skutki dla rynku pracy mogą zostać spotęgowane w przypadku, gdy inwestor dążąc do
wzrostu wydajności racjonalizuje zatrudnienie w przedsiębiorstwie. Wzrost bezrobocia29
i związany z tym spadek siły nabywczej ludności wywołuje napięcia społeczne. Negatywnym
skutkiem dla regionu może być także napływ tzw. „brudnych technologii”, powodujących
wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Inwestorzy mogą przenosić do danego regionu zasoby i rozwiązania, na których wykorzystanie nie uzyskali stosownych pozwoleń we
własnym kraju lub wiązały się one tam z wysokimi karami pieniężnymi.
Ważną rolę w kreowaniu rozwoju regionów pełnią samorządy terytorialne. Nadrzędnym celem ich działalności jest zapewnienie harmonijnego rozwoju społecznogospodarczego. Realizacja tego celu wymaga, oprócz zabiegów korygujących działanie mechanizmu rynkowego, podejmowania akcji na rzecz pobudzenia aktywności na danym terenie. Formując konkurencyjne struktury, samorządy wspierają działania istniejących przedsiębiorców oraz przyciągają nowych. Czynnikiem determinującym wzmożony wysiłek władz
o zlokalizowanie inwestycji w regionie jest przewaga potencjalnych korzyści nad zagrożeniami. Czynnością poprzedzającą poszukiwanie inwestorów jest stworzenie przez władze
odpowiedniego klimatu inwestycyjnego, sprzyjającego pozytywnemu wizerunkowi regionu30,
który staje się swoistym produktem tworzonym przez społeczność lokalną. W roli konsumenta występuje inwestor. Dalszy rozwój regionu jest „ceną”, jaką inwestor ten płaci lokalnej
społeczności za możliwość korzystania z atrakcyjnej przestrzeni31.
W celu wsparcia przedsiębiorczości w regionie władze wykorzystują szereg instrumentów umożliwiających im realizację tego zadania. Można je pogrupować następująco32:
a) działania przyczyniające się do rozwoju infrastruktury technicznej obejmujące budowę dróg, ulic, oczyszczalni ścieków, wodociągów, zapewniające dostęp do infrastruktury telekomunikacyjnej; powierzchni biurowych i magazynowych; inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii, itd. Narzędzia te ułatwiają
przedsiębiorcom podjęcie decyzji o uruchomieniu i rozszerzaniu działalności, ponieważ obniżają ich koszty oraz wspierają powstawanie nowych rodzajów działalności. W przypadku niewystarczających środków finansowych na realizację tego typu
działań władze lokalne mogą tworzyć stowarzyszenia, związki i porozumienia komunalne, umożliwiające im właściwe przygotowanie terenów pod inwestycje33,
b) narzędzia informacyjno-promocyjne, kreujące wizerunek regionu jako miejsca przyjaznego dla przedsiębiorców (prezentacja walorów regionu, w tym osiągnięć lokalnych przedsiębiorstw), określające preferowane rodzaje działalności, informujące
o możliwościach uzyskania ulg i zwolnień podatkowych, kosztach kredytów, cenach
gruntów, itp.,
29
W przypadku przedsiębiorstw wielonarodowych oczekiwany wzrost korzyści ekonomicznych na
skutek przesunięcia produkcji z jednego kraju do drugiego może także spowodować wzrost poziomu bezrobocia.
Zob. W. Dziemianowicz, Kapitał zagraniczny..., op. cit., s. 37.
30
W. Kosiedowski, M. Piotrowska, Możliwości kształtowania konkurencyjnych układów lokalnych w
Polsce północno-wschodniej w świetle badań ankietowych, [w:] W. Kosiedowski (red.), Strategie i polityka
rozwoju lokalnego (na przykładzie Polski północno-wschodniej), Olecko 2001, s. 130-133. W przeprowadzonym
badaniu 84,62% gmin oraz 83,34% powiatów wykorzystywało narzędzia promocyjne w celu przyciągnięcia
kapitału zewnętrznego.
31
T. Markowski, T. Marszał, Konkurencyjność regionów jako polityki przestrzennej, [w:] T. Marszał,
M. Opalło (red.), Współczesne problemy rozwoju regionalnego, KPZK PAN, Biuletyn, z. 180, Warszawa 1998,
s. 144. W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego...,op. cit., s. 54-55.
32
W. Dziemianowicz, M. Mackiewicz, E. Malinowska, W. Misiąg, M. Tomalak, Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 21-22.
33
M. Trojanek, Kształtowanie atrakcyjności obszaru, jako potencjalnego miejsca lokalizacji inwestycji,
[w:] E. Wysocka (red.), Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Podstawy metodyczne, Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa-Poznań-Zielona Góra 1996, s. 157.
-169-
c) korzystne warunki finansowe dla podejmowania i rozszerzania działalności: obniżanie stawek podatków lokalnych lub zwolnienia od ich płacenia, stosowanie niższych
niż maksymalnie dozwolone stawki podatków od dochodów, działania o charakterze
pomocy publicznej, udostępnianie powierzchni,
d) narzędzia administracyjno-prawne: wydawanie przepisów gminnych dotyczących
sposobu zarządzania mieniem komunalnym, regulujących sprawy własności, uproszczenie procedur ewidencyjnych i udzielanie zezwoleń, itd.
6.2.3. Wyniki badania konkurencyjności województw i ich interpretacja
Analizę konkurencyjności regionów można przeprowadzić m. in. przy pomocy różnych metod ilościowych. Metody ilościowe umożliwiają kwantyfikację wpływu poszczególnych czynników na badane zjawisko, różnic w poziomie tego zjawiska w porównywanych
obiektach, wielkości nakładów, które prowadzą do uzyskania oczekiwanych efektów oraz
określenie wskaźników syntetycznych odzwierciedlających pewną liczbę zmiennych wpływających na dane zjawisko.
Do analizy konkurencyjności województw zastosowano dwie metody: Hellwiga i
bezwzorcową34. W rezultacie przeprowadzonego badania otrzymano następujące wartości
mierników syntetycznych oraz przyporządkowano rangi poszczególnym województwom (tabela 6.1.).
Tabela 6.1.
Wartości syntetyczne konkurencyjności województw według metody Hellwiga i metody
bezwzorcowej
Wartość miernika wg metody
Hellwiga
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Bezwzorcowej
wi
wi '
wi
wi '
0,313033
0,216153
0,163745
0,161319
0,319858
0,254967
0,547047
0,164165
0,09224
0,2419
0,356843
0,325231
0,165789
0,052292
0,466042
0,214244
0,52701
0,331195
0,225269
0,220366
0,540804
0,409648
1
0,226117
0,080743
0,383236
0,615558
0,551664
0,2294
0
0,836271
0,327338
0,022876
-0,06746
-0,0239
-0,10186
0,044677
0,024769
0,214126
-0,14871
-0,10709
0,005386
0,0759
0,012222
0,018578
-0,1052
0,171108
-0,03542
0,472903
0,223919
0,343999
0,129111
0,53299
0,47812
1
0
0,114704
0,4247
0,619042
0,443542
0,461059
0,119926
0,88144
0,312243
34
Rangi wg metody
Zob. Podrozdział 1.3. niniejszego opracowania.
-170-
Hellwiga
bezwzorcowej
6
9
13
14
5
7
1
12
15
8
3
4
11
16
2
10
6
12
10
13
4
5
1
16
15
9
3
8
7
14
2
11
Zgodne rezultaty otrzymano w odniesieniu do pięciu województw: dolnośląskiego,
mazowieckiego, podkarpackiego, pomorskiego i wielkopolskiego. Największe różnice w
przyporządkowanych rangach wystąpiły w: kujawsko-pomorskim, lubelskim, opolskim, śląskim i świętokrzyskim. Biorąc pod uwagę wartość wskaźnika syntetycznego, najwyższy poziom konkurencyjności zanotowano w: mazowieckim, wielkopolskim i pomorskim, najniższy
w: podkarpackim i warmińsko-mazurskim (wg metody Hellwiga) oraz opolskim (wg metody
bezwzorcowej).
Na podstawie mierników syntetycznych podanych w tabeli 6.1. dokonano klasyfikacji województw. Otrzymano cztery różne klasyfikacje województw (tabela 6.2.).
Tabela 6.2.
Klasyfikacja województw według poziomu ich konkurencyjności
Metoda odchyleń standardowych
Hellwiga
bezwzorcowa
Metoda trzech średnich
Hellwiga
Klasa I
1. Mazowieckie
2. Wielkopolskie
1. Mazowieckie
2. Wielkopolskie
1. Mazowieckie
2. Wielkopolskie
Klasa II
3. Dolnośląskie
4. Łódzkie
5. Małopolskie
6. Pomorskie
7. Śląskie
3. Dolnośląskie
4. Łódzkie
5. Małopolskie
6. Podlaskie
7. Pomorskie
8. Śląskie
9. Świętokrzyskie
3. Dolnośląskie
4. Łódzkie
5. Małopolskie
6. Pomorskie
7. Śląskie
Klasa
III
8. Kujawskopomorskie
9. Lubelskie
10. Lubuskie
11. Opolskie
12. Podlaskie
13. Świętokrzyskie
14. Zachodniopomorskie
Klasa
IV
15. Podkarpackie
16. WarmińskoMazurskie
11. Lubelskie
13. Lubuskie
14. Opolskie
15. Podkarpackie
16. Warmińskomazurskie
9. Lubelskie
10. Opolskie
11. Podlaskie
12. Świętokrzyskie
14. Lubuskie
15. Podkarpackie
16. Warmińskiemazurskie
bezwzorcowa
1. Mazowieckie
2. Wielkopolskie
3. Pomorskie
4. Dolnośląskie
5. Łódzkie
6. Małopolskie
7. Podlaskie
8. Śląskie
9. Świętokrzyskie
11. Lubelskie
13. Lubuskie
14. Opolskie
15. Podkarpackie
16. Warmińskomazurskie
*) pogrubioną czcionką zaznaczono województwa, które nie zmieniły klas.
W klasie I znalazły się trzy województwa, niezmiennie należały do niej: mazowieckie i wielkopolskie, a pomorskie tylko w metodzie bezwzorcowej (grupowanie metodą trzech
średnich). Do klasy II zaklasyfikowano siedem województw, niezmiennie należały do niej
cztery: dolnośląskie, łódzkie, małopolskie, śląskie. Natomiast pomorskie, świętokrzyskie i
podlaskie zmieniły klasy. Wśród województw, które we wszystkich grupowaniach należały
do klasy III, znalazły się: kujawsko-pomorskie, lubelskie, zachodniopomorskie. Pozostałe:
opolskie, podlaskie, świętokrzyskie i lubuskie zmieniły klasę. Z kolei klasę IV we wszystkich
-171-
grupowaniach tworzyło podkarpackie i warmińsko-mazurskie, a lubuskie i opolskie zmieniły
klasę.
Najwyższą wartość funkcji jakości klasyfikacji J uzyskał podział dokonany na podstawie miary bezwzorcowej za pomocą metody odchyleń standardowych (tabela 6.3.). Klasyfikację uzyskaną tą metodą przyjęto do interpretacji wyników prezentowanego badania.
Tabela 6.3.
Wartości funkcji jakości klasyfikacji uzyskane dla czterech badanych podziałów
Metoda grupowania
Wartość funkcji J
Metoda odchyleń standardowych
Metoda trzech średnich
Hellwiga
bezwzorcowa
Hellwiga
bezwzorcowa
1,05394713
1,081224924
1,066586
1,065156
Rysunek 6.1.
Klasyfikacja województw według metody bezwzorcowej. Grupowanie metodą odchyleń
standardowych.
Źródło: opracowanie własne
Przeprowadzone analizy pokazały, że grupę najbardziej konkurencyjnych województw stanowią mazowieckie35 i wielkopolskie. Pod względem cech uznanych za najważniejsze w ocenie konkurencyjności, tj. PKB i stopy bezrobocia, zajmowały one 1. (mazowieckie) i 3. (wielkopolskie) miejsce w kraju. Należy podkreślić, że w 2001 r. mazowieckie wykazywało poziom PKB na 1 mieszkańca aż o 41% wyższy od średniej krajowej (wielkopolskie o
blisko 14%)36. Dystans dzielący je od pozostałych regionów jest szczególnie widoczny, gdy
35
W licznych publikacjach można spotkać się z opinią, że województwo mazowieckie, a zwłaszcza
aglomeracja warszawska stanowi klasę samą dla siebie. Zob.: T. Kudłacz, T. Markowski, Zintegrowany rozwój
aglomeracji jako podstawa budowania konkurencyjności polskiej przestrzeni społeczno-gospodarczej, „Studia
Regionalne i Lokalne”, nr 2-3, Warszawa 2002, s. 15 i dalsze; B. Domański, R. Guzik, K. Gwosdz, Konkurencyjność i ranga wielkich miast Polski w świetle inwestycji zagranicznych firm produkcyjnych, [w:] R. Domaniki
(red.), Nowe problemy rozwoju wielkich miast i regionów, KPZK PAN, Biuletyn z.192, Warszawa 2000, s. 99124.
36
GUS, Rocznik Statystyczny Województw, Warszawa 2003, s. 338.
-172-
weźmiemy pod uwagę zmienne, które nie weszły do zbioru cech diagnostycznych: nakłady na
działalność B+R na 1 mieszkańca (w przypadku mazowieckiego 4,5 razy wyższe niż wynosi
średnia krajowa), nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca, liczba spółek z kapitałem zagranicznym na 10 tys. mieszkańców, zatrudnieni w działalności B+R na 1000 aktywnych zawodowo (wartości tych trzech zmiennych kształtują się na poziomie ponad 2-krotnie wyższym
od średniej krajowej). Wysoką konkurencyjność regionu potwierdzało duże zainteresowanie
inwestorów zagranicznych oraz wielkość nakładów na działalność inwestycyjną i badawczorozwojową. W porównaniu z innymi województwami, cechowała je wysoka efektywność
wykorzystania zasobów pracy, skutkiem czego wartość dodana brutto na 1 pracującego była
tutaj wyższa od średniej krajowej o około 27%37. Słabiej województwo mazowieckie wypadało pod względem wskaźników dotyczących stanu środowiska naturalnego (wysoki poziom
emisji zanieczyszczeń gazowych, niski odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, niski udział terenów o szczególnych walorach przyrodniczych, niższe od średniej w kraju nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska).
Województwo wielkopolskie charakteryzowało się najwyższą w kraju wartością
skupu produktów rolnych na 1 ha oraz jednymi z wyższych w kraju nakładami na ochronę
środowiska. Nieco gorzej region ten wypadał pod względem utylizacji odpadów oraz emisji
zanieczyszczeń gazowych. W dziedzinie innowacyjności wielkopolskie osiągnęło przeciętne
wskaźniki, lokując się przeważnie pośrodku badanej zbiorowości (pod względem liczby przyznanych patentów w 2002 r. zajęło 6. pozycję). Pod względem wartości dodanej brutto na 1
pracującego w 2001 r. wielkopolskie uplasowało się na 7 miejscu (wyższa o 7% od średniej
krajowej)38.
Najliczniejszą spośród wszystkich klas była klasa II, w której znalazło się 7 województw: dolnośląskie, łódzkie, małopolskie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie. W
tej klasie wartość miernika syntetycznego wg metody bezwzorcowej wahała się w granicach
od 42% do 61% wartości dla województwa mazowieckiego. Profil grupy wskazuje, że większość zmiennych diagnostycznych wykazywała poziom zbliżony do średniego. Trudno jest w
tej grupie wskazać liderów pod względem dwóch cech kluczowych jednocześnie (PKB i stopy bezrobocia). Województwa: dolnośląskie, pomorskie i śląskie charakteryzowały się stosunkowo wysokim poziomem PKB na 1 mieszkańca (odpowiednio: 4., 5. i 2. miejsce), słabo
wypadały pod względem bezrobocia (12., 11. i 7. miejsce). Równocześnie regiony o względnie niskim PKB (łódzkie 8., małopolskie 10., podlaskie 13., świętokrzyskie 12. miejsce), prezentowały się korzystniej pod względem poziomu bezrobocia (łódzkie 5., małopolskie 4.,
podlaskie 4., świętokrzyskie 9. miejsce). Tę „wymienność” między poziomem bezrobocia a
wartością PKB na 1 mieszkańca można uznać za charakterystyczną cechę regionów II klasy.
W tej klasie najwyższą pozycję zdobyło województwo pomorskie, głównie ze względu na
duży udział zatrudnionych w usługach (w tym także w pośrednictwie finansowym), dobry
stan środowiska naturalnego (wysoki udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków
i unieszkodliwionych odpadów oraz stosunkowo niską emisją zanieczyszczeń gazowych powietrza) oraz dużą liczbę placówek bankowych, ośrodków innowacji i przedsiębiorczości,
imprez targowo-wystawienniczych, spółek z kapitałem zagranicznym.
Województwo łódzkie charakteryzowało się nieco niższą od pomorskiego liczbą
organizowanych wystaw i targów na 100 tys. mieszkańców, natomiast zdecydowanie lepiej
wypadało pod względem liczby ośrodków innowacji i przedsiębiorczości oraz nakładów na
działalność badawczo-rozwojową. Niekorzystnie kształtowały się zmienne związane z ochroną środowiska (poziom emisji zanieczyszczeń gazowych 2-krotnie wyższy od średniej krajowej), liczbą spółek zagranicznych i nakładów inwestycyjnych. Wskaźniki niższe niż średnio
w kraju odnotowano także w: liczbie pracujących w usługach, wartości produkcji sprzedanej
37
38
GUS, Rocznik Statystyczny ..., op. cit. s. 339-340.
Ibidem, s. 339-340.
-173-
przemysłu, przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniu brutto w gospodarce. Można przypuszczać, że przyczyną takiego stanu rzeczy była dominacja przemysłu lekkiego, charakteryzującego się wysoką pracochłonnością.
Województwo dolnośląskie wyróżniało się wartością nakładów inwestycyjnych, nakładów na działalność B+R, liczbą zatrudnionych w tej działalności, liczbą przyznanych patentów oraz liczbą spółek z kapitałem zagranicznym. Na niekorzyść regionu działały natomiast niskie wskaźniki związane z obecnością instytucji pobudzających innowacje oraz powierzchnią o szczególnych walorach przyrodniczych. Należy jednak zauważyć, że
w wydatkach na ochronę środowiska zajmowało ono 2. miejsce w kraju.
Województwo śląskie posiada duży potencjał społeczno–gospodarczy, świadczy o
tym wartość PKB na 1 mieszkańca, wartość dodana brutto na 1 pracującego, najwyższa wartość brutto środków trwałych, znaczący udział pracujących w usługach, najwyższy poziom
urbanizacji, duże nasycenie infrastrukturą techniczną, stosunkowo wysokie wskaźniki z zakresu działalności B+R. Jednak problemem wydaje się tu być nie tylko stosunkowo wysoki
poziom bezrobocia, ale również obciążenie gospodarki tradycyjnymi i przestarzałymi gałęziami, niższa od średniej liczba zakładów osób fizycznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców oraz niski poziom nasycenia instytucjami okołobiznesowymi, a także najwyższy w
skali kraju poziom degradacji środowiska naturalnego (emisja zanieczyszczeń gazowych
siedmiokrotnie przewyższała średnią krajową, województwo odnotowało jeden z najniższych
odsetek odpadów unieszkodliwionych, powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych,
a także niewielką liczbę kwater agroturystycznych).
W małopolskim na poziomie niższym od przeciętnego kształtowała się liczba placówek bankowych (15. miejsce) oraz ośrodków innowacji i przedsiębiorczości (12. miejsce).
Województwo to wyróżniało się natomiast potencjałem naukowo-badawczym (2. lokata w
kraju pod względem liczby zatrudnionych w działalności B+R oraz nakładach na tę działalność), stosunkowo wysokim nasyceniem w infrastrukturę techniczną oraz dużą liczbą imprez
targowo-wystawienniczych. Pomimo stosunkowo dużej liczby kwater agroturystycznych
zmienne określające stan środowiska naturalnego kształtowały się znacznie poniżej średniej.
Województwo małopolskie było jednym z największych emitentów zanieczyszczeń gazowych, jednak nie szły za tym nakłady na ochronę środowiska – ich wielkość w przeliczeniu
na mieszkańca dawała dopiero 12. pozycję. Ponadto małopolskie cechowała niższa od średniej wartość dodana brutto na 1 pracującego (o około 15% niższa od średniej krajowej),
głównie za sprawą bardzo niskiej wartości dodanej brutto w rolnictwie. Przyczyną tego było
duże rozdrobnienie gospodarstw oraz przeludnienie obszarów wiejskich.
Z kolei województwo podlaskie pozytywnie wyróżniało się pod względem emisji
zanieczyszczeń gazowych, liczby kwater agroturystycznych (4. miejsce) oraz powierzchni o
szczególnych walorach przyrodniczych (3. miejsce). Dobry stan środowiska przyrodniczego
był zapewne przyczyną bardzo niskich nakładów na jego ochronę (13. miejsce w kraju). Podlaskie odznaczało się także stosunkowo niskimi wskaźnikami bezrobocia. Wynikały one jednak nie z szybkiego wzrostu gospodarczego (pod tym względem omawiane województwo
zajmowało jedną z ostatnich pozycji w kraju), lecz specyficznej struktury agrarnej (wysoki
udział małych, indywidualnych gospodarstw rolnych). Jeśli chodzi o tworzenie warunków do
wzrostu konkurencyjności, to należy podkreślić dość wysoki poziom wskaźników związanych
z instytucjami okołobiznesowymi. Niekorzystnie natomiast kształtowała się sytuacja pod
względem aktywności gospodarczej (10. miejsce pod względem zakładów osób fizycznych
oraz 16. spółek z kapitałem zagranicznym).
Województwo świętokrzyskie wyróżniało się najwyższą w kraju liczbą wystaw targowo-wystawienniczych (w przeliczeniu na liczbę mieszkańców) oraz wielkością nakładów
na działalność innowacyjną (w przeliczeniu na pracujących w przemyśle). Natomiast
w przypadku wskaźników charakteryzujących instytucje okołobiznesowe oraz poziom przed-174-
siębiorczości wypadało słabo. Pod względem liczby placówek bankowych zajęło 14. miejsce,
ośrodków innowacji i przedsiębiorczości 11., fundacji i stowarzyszeń 9. Liczba zakładów
osób fizycznych w stosunku do liczby mieszkańców w tym regionie była niższa od średniej
krajowej, podobnie jak liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego (odpowiednio: 12. i
13. miejsce), udział ludności pracującej w usługach (15. miejsce) oraz wartości dodanej brutto
na 1 pracującego (14.). Pod względem wyposażenia w infrastrukturę techniczną województwo to osiągało wskaźniki niższe od średnich. Za wyjątkiem liczby przyznanych patentów na
1000 zatrudnionych w B+R, niekorzystnie prezentowały się także wskaźniki dotyczące działalności badawczo-rozwojowej, pod względem których województwo zajmowało ostatnie
miejsce w kraju. Do atutów świętokrzyskiego można zaliczyć wysoki udział powierzchni o
szczególnych walorach przyrodniczych (2. miejsce) oraz wyższy od przeciętnego wskaźnik
utylizacji odpadów. W przyszłości szansą dla świętokrzyskiego może być rozwój turystyki,
bowiem potencjał w tym zakresie nie był w pełni wykorzystany. Świadczy o tym niska liczba
kwater agroturystycznych, a także stosunkowo wysokie zanieczyszczenie powietrza. Niepokój mogą również budzić niskie nakłady na ochronę środowiska (14. miejsce).
W skład grupy III wchodziły 3 województwa: kujawsko-pomorskie, lubelskie, zachodniopomorskie.
Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że konkurencyjność kujawsko-pomorskiego na tle pozostałych województw jest niższa od przeciętnej. Syntetyczne
mierniki rozwoju obliczone metodą Hellwiga oraz bezwzorcową dały mu odpowiednio 9. i
12. pozycję w kraju. We wszystkich czterech pogrupowaniach zostało ono zaliczone do III
grupy. Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzowało się przeciętnym poziomem
PKB (7. lokata) oraz wysokim poziomem bezrobocia (12. lokata). Kujawsko-pomorskie choć
mogło poszczycić się drugim miejscem w kraju pod względem wartości skupu produktów
rolnych, to jednak nienajlepiej wyglądało pod względem liczby instytucji okołobiznesowych
(ostatnie miejsce jeśli chodzi o liczbę ośrodków innowacji i przedsiębiorczości, 14. pod
względem liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych oraz 11. liczby placówek
bankowych). Do jednych z najniższych wskaźników należała także liczba spółek z kapitałem
zagranicznym 11. miejsce. Optymizmem nie napawał również fakt niskiego udziału w ogólnej liczbie mieszkańców osób z wykształceniem wyższym 14. miejsce oraz studentów 13.
Wskaźniki dotyczące działalności badawczo-rozwojowej kształtowały się poniżej średniej,
województwo zajmowało 10. miejsce pod względem wielkości nakładów na działalność B+R
oraz 9. liczby zatrudnionych w tej działalności. Sporo do nadrobienia było także w dziedzinie
ochrony środowiska. Województwo osiągnęło wskaźniki niższe od przeciętnych w zakresie
utylizacji odpadów, udziału ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków oraz rozwoju agroturystyki.
Poziom konkurencyjności pozostałych województw klasy III (lubelskiego i zachodniopomorskiego) kształtuje się poniżej przeciętnego. Zachodniopomorskie pod względem
wartości PKB per capita zajmowało 6 miejsce w kraju. Jednocześnie rejestrowało wysoki
poziom bezrobocia 15. miejsce. Odwrotna sytuacja była w województwie lubelskim, gdzie
najniższemu w kraju poziomowi PKB na mieszkańca towarzyszyła jedna z niższych stóp bezrobocia.
Województwo zachodniopomorskie charakteryzowało się najwyższą w kraju liczbą
zakładów osób fizycznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców oraz udziałem pracujących
w usługach. Jednocześnie odnotowało jeden z najwyższych wskaźników liczby spółek z kapitałem zagranicznym w przeliczeniu na liczbę mieszkańców (3. miejsce), najwyższy wskaźnik
w zakresie utylizacji odpadów (1.) oraz wysoki w nakładach inwestycyjnych na ochronę środowiska (3.). Wskaźniki liczby instytucji okołobiznesowych w tym regionie kształtowały się
poniżej przeciętnego (pod względem liczby placówek bankowych 10. miejsce, ośrodków innowacji i przedsiębiorczości 9., fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych 15.) Niskie
-175-
wskaźniki odnotowało w poziomie nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle (13.
miejsce), działalność badawczo-rozwojową (10.), a także pod względem liczby zatrudnionych
w tej działalności (11.) oraz poziomu nasycenia infrastrukturą techniczną (drogową
i kolejową).
Województwo lubelskie zajmowało wysokie pozycje pod względem liczby instytucji
okołobiznesowych (ośrodków innowacji i przedsiębiorczości 5. miejsce, fundacji i stowarzyszeń 3., placówek bankowych 2.). Stosunkowo wysokie nasycenie usługami instytucji okołobiznesowych nie przekładało się jednak na aktywność podmiotów gospodarczych (15. miejsce) oraz na zainteresowanie inwestorów zagranicznych, pod względem liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego region ten zajął ostatnie miejsce. Lubelskie charakteryzowało się
znacznie niższymi niż przeciętnie w kraju nakładami inwestycyjnymi (15. miejsce), niską
wartością dodaną brutto na 1 pracującego (również 15.) oraz niskim udziałem osób pracujących w usługach (14.). Natomiast wyższe pozycje osiągnęło pod względem nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle (5. miejsce) oraz nakładów na działalność badawczorozwojową (8.). Natomiast wskaźniki nakładów na ochronę środowiska i utylizacji odpadów
należały do najniższych w kraju (16. miejsce), podobnie jak te, które określały wyposażenie
w infrastrukturę techniczną. Wśród atutów województwa lubelskiego należy wymienić jedną
z najwyższych w kraju liczbę gospodarstw agroturystycznych, wyższy od przeciętnego odsetek osób z wykształceniem wyższym (6. miejsce).
Do ostatnich w rankingu województw, wchodzących w skład IV klasy, należały:
lubuskie, opolskie, podkarpackie oraz warmińsko-mazurskie.
Województwo lubuskie zajmowało stosunkowo wysokie pozycje w zakresie wskaźników charakteryzujących instytucje okołobiznesowe. Pod względem liczby ośrodków innowacji i przedsiębiorczości województwo zajęło 6. miejsce, liczby placówek bankowych 4.,
liczby fundacji i stowarzyszeń społecznych 8. Najsłabszy wskaźnik odnotowało w zakresie
liczby organizowanych imprez targowo-wystawienniczych (13. miejsce). Na tle innych województw lubuskie wyróżniało się wysoką liczbą spółek z udziałem kapitału zagranicznego
(2. miejsce), wysokim udziałem pracujących w usługach (w tym w pośrednictwie finansowym) oraz dobrym stanem środowiska przyrodniczego (pod względem emisji zanieczyszczeń
gazowych zajmowało 4. miejsce, udziału ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków 4.
oraz powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych 4.) Najsłabiej województwo to
wypadało pod względem wskaźników określających zasoby ludzkie (wysoka stopa bezrobocia, niski udział osób z wykształceniem wyższym oraz niska liczba lekarzy w stosunku do
liczby ludności). Ponadto, województwo to odnotowało niższe od przeciętnych nakłady na
działalność innowacyjną (również 11.) oraz badawczo-rozwojową (15).
W przypadku województwa opolskiego tylko dwie zmienne ze zbioru cech diagnostycznych osiągnęły poziom znacznie przewyższający średnią krajową. Była to wartość skupu
produktów rolnych na 1 ha użytków (5. miejsce w kraju) oraz wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na mieszkańca (2. miejsce). Większość zmiennych ukształtowała się na
poziomie przeciętnym lub znacznie od niego odbiegała, np.: zmienne określające stan środowiska przyrodniczego oraz jego atrakcyjność turystyczną (wysokie zanieczyszczenie powietrza, niski wskaźnik utylizacji odpadów, a także niższe od przeciętnych nakłady inwestycyjne
na ochronę środowiska, najniższa liczba kwater agroturystycznych oraz niski udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych). Opolskie odnotowało jedne
z najgorszych wyników pod względem liczby instytucji okołobiznesowych, nakładów na
działalność innowacyjną w przemyśle, nakładów na działalność badawczo-rozwojową, poziom zatrudnienia w działalności B+R oraz liczby zakładów osób fizycznych w przeliczeniu
na liczbę mieszkańców. Na korzyść województwa opolskiego należy zapisać stosunkowo
dobrze rozwiniętą infrastrukturę techniczną, wyższe od przeciętnych dochody własne gmin
(4. miejsce), wysoką wartość produkcji sprzedanej w przemyśle (4. miejsce).
-176-
W przypadku województwa podkarpackiego jedynymi zmiennymi diagnostycznymi,
które osiągnęły wartość powyżej średniej były zmienne charakteryzujące atrakcyjność środowiska naturalnego (wysoki udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych, duża liczba kwater agroturystycznych oraz niski poziom zanieczyszczeń gazowych powietrza,
odpowiednio 5., 1. i 3. miejsce w kraju). Pozytywną cechą województwa była liczba przyznanych patentów w odniesieniu do liczby zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej
(4. miejsce). Niestety, wartości większości zmiennych w podkarpackim kształtowały się poniżej średniej. Pod względem PKB województwo to zajmowało (15. miejsce), wartości dodanej brutto na 1 pracującego oraz udziału pracujących w usługach 16., nakładów inwestycyjnych 12. Niskie pozycje zajmowało także w odniesieniu do zasobów ludzkich i infrastruktury
społecznej (wysoki udział ludności korzystającej z pomocy społecznej, niski udział ludności z
wykształceniem wyższym oraz jeden z najniższych udział studentów), infrastruktury technicznej (pod względem nasycenia powierzchni liniami kolejowymi, drogami oraz wyposażenia w aparaty telefoniczne) oraz działalności instytucji okołobiznesowych (liczby fundacji i
stowarzyszeń, imprez targowo-wystawienniczych). Ponadto, województwo odnotowało najniższą liczbę zakładów osób fizycznych w przeliczeniu na mieszkańców oraz liczbę spółek z
udziałem kapitału zagranicznego.
Ostatnie miejsce w rankingu zajęło województwo warmińsko-mazurskie. Do atutów
warmińsko-mazurskiego należy zaliczyć stosunkowo dobry stan środowiska przyrodniczego
oraz jego wysoką atrakcyjność turystyczną (najniższa w kraju emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza, najwyższy w kraju udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych). Ponadto, województwo to cechowało stosunkowo wysokie nasycenie instytucjami
okołobiznesowymi (pod względem liczby ośrodków innowacji i przedsiębiorczości województwo zajmowało 1. miejsce, podobnie jak w przypadku liczby placówek bankowych, a
pod względem liczby fundacji i stowarzyszeń 4.). Jednak wartości pozostałych zmiennych
ukształtowały się na poziomie niższym od przeciętnego. Dotyczyło to zwłaszcza wskaźników
charakteryzujących zasoby ludzkie i infrastrukturę społeczną (m.in. najwyższa stopa bezrobocia, najniższy wskaźnik zatrudnienia, najwyższy udział ludności korzystającej z pomocy społecznej, niski udział ludności z wykształceniem wyższym oraz niski udział liczby studentów).
Wysoki poziom nasycenia instytucjami okołobiznesowymi nie wpłynął w sposób zasadniczy
na poziom przedsiębiorczości oraz innowacyjności (pod względem liczby zakładów osób fizycznych na 10 tys. mieszkańców województwo zajmowało 14. miejsce w kraju, nakładów na
działalność innowacyjną w przemyśle 15. oraz badawczo-rozwojową 11.), a także na wzrost
zainteresowania inwestorów zagranicznych (pod względem liczby spółek z udziałem kapitału
zagranicznego województwo zajmowało 12 pozycję).
Współcześnie na konkurencyjność regionu w dużym stopniu wpływają istniejące
zasoby wiedzy, innowacji oraz informacji. Od efektywności i sprawności, z jaką się je wytwarza, transferuje oraz użytkuje zależy pozycja konkurencyjna regionu. Istotną rolę w rozwoju
społeczno-gospodarczym regionów oraz poziomie ich konkurencyjności odgrywa środowisko
regionalne. W skład, którego wchodzi władza lokalna, przedsiębiorstwa, instytucje regionalne
oraz mieszkańcy. Struktura powiązań pomiędzy lokalnymi aktorami determinuje tempo oraz
charakter zachodzących w regionie procesów rozwojowych.
Rezultaty przeprowadzonego badania wskazują na duże zróżnicowanie poziomu
konkurencyjności poszczególnych województw. Pierwsze pozycje w rankingu konkurencyjności zajęły te województwa, które cechował najwyższy poziom rozwoju społecznogospodarczego: mazowieckie i wielkopolskie. Zadecydował o tym, przede wszystkim, wysoki
poziom PKB, nakładów inwestycyjnych, wysoka efektywność wykorzystania zasobów pracy,
-177-
duże zainteresowanie inwestorów zagranicznych oraz ranga i dynamika rozwoju głównych
ośrodków miejskich.
Porównanie poziomu konkurencyjności wszystkich polskich województw z poziomem konkurencyjności regionów w Unii Europejskiej wypada niekorzystnie. Dlatego też konieczne są wysiłki na rzecz zwiększenia efektywności gospodarki regionalnej, w wyniku czego podniesie się także standard życia ludności w regionie. Wydaje się, że istotną rolę w tym
procesie może odegrać zwiększony napływ kapitału zagranicznego do polskich województw.
-178-
ZAKOŃCZENIE
(Włodzimierz Karaszewski)
Wciąż wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie kujawskopomorskim jest niewielka. Jej skala sytuuje województwo na jednym z ostatnich miejsc
wśród województw Polski.
Udział wartości kapitału, który w postaci bezpośrednich inwestycji napłynął z zagranicy do województwa w stosunku do bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kraju jest
niewspółmierny w stosunku do posiadanych przez województwo zasobów produkcyjnych i
usługowych.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zrealizowane od początku 1990 roku na terenie
byłych województw bydgoskiego, włocławskiego i toruńskiego i od 1999 roku na obszarze
województwa kujawsko-pomorskiego zaowocowały wyraźnym wzrostem udziału przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym (w tym głównie z pełnym udziałem zagranicznym) w
ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych, a także w stanie zaangażowanego w nich kapitału
oraz majątku produkcyjnego i potencjału społecznego.
Wyniki badania wskazują, że w wiele czynników hamuje napływ bezpośrednich inwestycji do województwa kujawsko-pomorskiego. W ocenach inwestorów zagranicznych województwo kujawsko-pomorskie nie jest atrakcyjnym miejscem do podjęcia działalności gospodarczej. Wielu z przedsiębiorców prowadzących działalność na obszarze województwa
wskazało, iż ponownie nie wybrałoby go na miejsce swojej inwestycji.
Według inwestorów zagranicznych podstawową barierą dla lokalizacji działalności w
regionie jest niska jakość i sprawność obsługi w urzędach. Takiego zdania było aż 63% spółek, które wzięły udział w badaniu. Ponadto do grupy głównych barier ograniczających napływ BIZ do województwa przedsiębiorstwa zaliczyły: brak lokalnych zachęt podatkowych
(60% wskazań), brak dobrej współpracy pomiędzy inwestorami a samorządem i instytucjami
okołobiznesowymi (57%) oraz niski stan infrastruktury transportowej (ponad 52%). Czynnikami istotnie zniechęcającymi do lokowania kapitału zagranicznego według przedsiębiorców
są również: skuteczność sądowego dochodzenia praw, nastawienie władz i społeczności lokalnej do inwestora i inwestycji, stan należących do władz lokalnych obiektów produkcyjnych i biurowych, stan praworządności, otoczenie biznesu i chłonność rynku.
Większość czynników uznanych przez inwestorów za główne bariery napływu kapitału zagranicznego wiąże się z bezpośrednią działalnością jednostek samorządowych. Stanowi
to bardzo niepokojący sygnał i daje podstawę sądzić, iż wymienione podstawowe destymulanty napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do województwa zależą w głównej
mierze od urzędników lokalnej administracji.
Interesujące jest, iż ocena przedsiębiorców dotycząca podstawowych barier krańcowo
różni się od oceny dokonanej przez jednostki samorządowe. Główne bariery wskazane przez
inwestorów zagranicznych uznane zostały przez samorządy lokalne za czynniki, które najbardziej zachęcają do podejmowania działalności w regionie. Jakość i sprawność obsługi w
urzędach uznana została przez większość samorządów za największą zachętę dla inwestorów
-179-
BIZ w województwie kujawsko-pomorskim – zakończenie
z zagranicy, a tylko cztery gminy wskazały, że czynnik ten jest ich destymulantą. Podobnie
jest z występowaniem lokalnych zachęt podatkowych. W opinii samorządów takowe zachęty
występują i stanowią jeden z bardziej istotnych bodźców stymulujących napływ obcego kapitału. Należy podkreślić, że prawie wszystkie gminy i powiaty wskazały, iż właśnie ich przychylne nastawienie do potencjalnych inwestorów powoduje duże zainteresowanie lokalizacją
działalności w regionie (aż 76% wskazań). Powodem tak wielkich rozbieżności w odpowiedziach przedsiębiorców i samorządów może być fakt, iż władze lokalne zbyt mocno idealizują
walory swoich urzędów i nie dostrzegają popełnianych przez siebie błędów oraz niedociągnięć. W konsekwencji nie potrafią w pełni wykorzystać swoich możliwości w celu przyciągnięcia inwestorów z zagranicy. Może to również świadczyć o braku zrozumienia przez władze samorządowe potrzeb inwestora, jego preferencji i obaw.
W opinii jednostek samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego główne bariery napływu BIZ na ich teren to: zły stan infrastruktury w województwie, słabe „otoczenie”
biznesu, mała chłonność rynku oraz słaby potencjał przemysłu regionalnego. Warto podkreślić, że są to również cechy, na które wskazywali inwestorzy, jednakże w ich ocenach są one
mniej istotne niż w opinii władz lokalnych. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego uważają, iż znaczącymi destymulantami są: brak naturalnych złóż mineralnych, wysoka stopa
bezrobocia, trudny dostęp do ośrodków naukowo-badawczych, niedogodne położenie geograficzne.
Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego wskazały, że najbardziej zachęcających do inwestowania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego czynników należą
(w kolejności ważności): nastawienie lokalnych władz do inwestora i inwestycji; położenie
geograficzne; jakość i sprawność obsługi w urzędach; stan środowiska naturalnego; ceny nieruchomości. Jednocześnie wskazały, iż w ich konkretnych przypadkach najważniejszymi
czynnikami, które spowodowały zlokalizowanie działalności na terenie województwa były:
ceny nieruchomości; położenie geograficzne; kwalifikacje siły roboczej; ceny wynajmu,
dzierżawy; lokalne zachęty podatkowe; stan obiektów produkcyjnych i biurowych należących
do władz lokalnych, które mogłyby być wykorzystane w związku z realizacją inwestycji.
Bardzo interesujące wyniki przynosi porównanie odpowiedzi przedsiębiorstw zagranicznych z odpowiedziami jednostek samorządowych na pytanie dotyczące określenia cech
województwa kujawsko-pomorskiego, które należy uznać za zachęcające do dokonania inwestycji na jego terenie. Ich analiza może pomóc w rozpoznaniu oczekiwań inwestorów oraz
błędów popełnianych w prowadzonej przez władze lokalne polityce regionalnej na rzecz promocji i przyciągnięcia BIZ do województwa.
Zdaniem aż 80% spółek z udziałem kapitału zagranicznego największym atutem województwa jest jego położenie geograficzne. Podobnie uważają samorządy, jednak one sklasyfikowały ten czynnik na drugim miejscu. W ocenie samorządów najważniejszym czynnikiem jest
nastawienie władz lokalnych do inwestora i inwestycji. Niestety jedynie co piąte przedsiębiorstwo podzieliło opinię urzędów w tym zakresie.
Niepokojąco nisko przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego oceniają „otoczenie” biznesu (podobnie samorządy). Należy wyrazić nadzieję, że świadomość zaległości w
tym zakresie oznaczać może, iż samorządy będą prowadziły aktywne działania zmierzające
do poprawy tego stanu. Jak już wspomniano jest to bardzo ważny czynnik dla prawidłowego
rozwoju regionu.
-180-
Inwestorzy zagraniczni brali aktywny udział w prywatyzacji zlokalizowanych na terenie województwa przedsiębiorstw państwowych. Województwo kujawsko-pomorskie znajduje się na szóstym miejscu pod względem zaawansowania procesów prywatyzacyjnych. Do
końca 2003 roku przekształceniami własnościowymi w województwie objęto 322 przedsiębiorstwa państwowe, co stanowi 67,2%. W analizowanym województwie do końca I półrocza
2004 roku sprywatyzowano pośrednio 23 jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, w tym w
sześciu przypadkach uczestniczył kapitał zagraniczny. Jednak należy zauważyć, że ogólnej
liczby 59 przedsiębiorstw, które powstały w Polsce z wniesienia majątku przedsiębiorstw
państwowych do spółki z udziałem inwestorów zagranicznych (jeden z trybów prywatyzacji
bezpośredniej) tylko w 3 przypadkach były to spółki powstałe w województwie kujawskopomorskim. Stanowi to zaledwie 5 % w skali Polski.
Analiza zobowiązań zawartych w umowach prywatyzacyjnych pozwala na wyciągnięcie wniosków, że inwestorzy zagraniczni są zainteresowani rozwojem przedsiębiorstw,
wspomagają ich przekształcenia technologiczne i starają się umacniać ich pozycję na rynku.
Inwestorzy zagraniczni wchodząc do przedsiębiorstw zobowiązali się przede wszystkim do
poszerzenia asortymentu produkcji, szkolenia pracowników i udostępnienia spółce technologii.
Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego nie dokonano drastycznych zwolnień pracowników. Przeciwnie – w zdecydowanej większości ankietowanych przedsiębiorstw zwiększono zatrudnienie (w 45% przypadków
o ponad 50 %).
Po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego przedsiębiorstwa poprawiły wyniki ekonomiczne.
Wejście kapitału zagranicznego do przedsiębiorstwa regionu kujawsko-pomorskiego
(zarówno w formie inwestycji „greenfield”, jak i poprzez wejście do już istniejącej firmy)
wiązało się w większości przypadków z podejmowaniem w tych przedsiębiorstwach przedsięwzięć inwestycyjnych, przy czym nie były to inicjatywy jednorazowe, lecz kontynuowane
w kolejnych latach; przeczy to pojawiającym się opiniom o negatywnym wpływie kapitału
zagranicznego na polską gospodarkę przejawiającym się przejmowaniem a następnie likwidowaniem krajowych przedsiębiorstw.
Inwestycje realizowane przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego
wiązały się najczęściej z zakupem środków trwałych, szkoleniem pracowników oraz modernizacją budynków i budowli. Świadczyć to może o angażowaniu się kapitału zagranicznego w
raczej pracochłonne dziedziny działalności, wykorzystujące istniejące jeszcze przewagi Polski
związane z kosztami czynnika pracy.
Plany inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym przewidują podejmowanie działań na rzecz wzrostu zaangażowania nowoczesnych technologii, co daje nadzieję
na rozwijanie w przyszłości w województwie dziedzin technologicznie intensywnych, kreujących atrakcyjność regionu i podnoszenie jego pozycji konkurencyjnej.
Przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym preferują własne źródła finansowania
przedsięwzięć inwestycyjnych. Wynikać to może z nadal wysokich kosztów kapitału obcego
w Polsce. Jednocześnie wyraźne jest zainteresowanie funduszami strukturalnymi Unii Europejskiej – przedsiębiorstwa z udziałem zagranicznym zamierzają aktywnie sięgać po te środ-181-
ki, z zamiarem tworzenia infrastruktury wewnątrzregionalnej, która może być w przyszłości
stymulantą dalszego napływu kapitału zagranicznego do województwa.
W oddziaływaniach kapitału zagranicznego na gospodarkę regionu przyjmującego
ważną role odgrywa mało dotąd rozpoznana sfera roli współpracy i budowania powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego i podmiotami lokalnymi na
terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
Współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi w województwie kujawsko-pomorskim należy ocenić pozytywnie.
Większość, bo blisko 78% badanych przedsiębiorstw współpracuje z przedsiębiorstwami lokalnymi na zasadzie partnerstwa gospodarczego, a ponad 38% z tych, które nie współpracują
deklaruje podjęcie takiej współpracy w przyszłości. Ponad 65% dba przy tym o pogłębianie
powiązań gospodarczych i rozwijanie współpracy także w dodatkowych obszarach, co umacnia powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami, a także prowadzi do wymiany doświadczeń
gospodarczych i może pozytywnie wpływać na podnoszenie poziomu wykorzystywanej w
przedsiębiorstwach wiedzy i umiejętności.
Stopień i zakres działań podejmowanych w ramach dodatkowych obszarów współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami zdają się być niewystarczające z punktu widzenia potrzeb
rozwojowych gospodarki regionu kujawsko-pomorskiego.
Współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego a przedsiębiorstwami lokalnymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego jest często ograniczona do podstawowych obszarów czy określonego rodzaju prowadzonej działalności. Dotyczy zatem głównie kreowania powiązań „wstecz” z dostawcami produktów i usług, zachowawczych postaw przedsiębiorstw w kwestiach współpracy w obszarach rozwojowych, takich jak prowadzenie prac badawczo-rozwojowych czy wspólne przeprowadzanie badań rynku oraz tych przedsiębiorstw, które działają w gałęziach gospodarki, gdzie budowanie powiązań z innymi podmiotami jest naturalne i wynika ze specyfiki branży lub przedsiębiorstw posiadających utrwalone kontakty z partnerami gospodarczymi jeszcze przed pojawieniem się
inwestora zagranicznego. Wskazuje się zatem na potrzebę większej intensyfikacji działań
prowadzących do asymilacji przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym z gospodarką regionalną.
Intensywność i zakres kooperacji prowadzonej pomiędzy przedsiębiorstwami województwa kujawsko-pomorskiego wydają się być niewystarczające nie tylko w przypadku budowania powiązań z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego, ale w przypadku
wszystkich podmiotów gospodarczych oraz instytucji, organizacji i władz lokalnych w regionie. Potwierdzenie tego można znaleźć również w wynikach innych badań.
Wyniki naszego badania wskazują na potrzebę prowadzenia działań na rzecz jeszcze
większego zintegrowania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z gospodarką
regionu, rozwijania współpracy oraz budowania i pogłębiania powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami na rzecz wymiany doświadczeń gospodarczych i podnoszenia poziomu wiedzy i
umiejętności przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie województwa kujawskopomorskiego. Znaczącą rolę w tych działaniach powinny odgrywać samorządy lokalne jako
aktywni aktorzy życia społecznego i gospodarczego regionu, którzy uczestniczą w realizacji
strategicznych celów rozwoju gminy, powiatu, a wreszcie województwa.
-182-
Wspieranie budowania powiązań gospodarczych jest zasadne z punktu widzenia napływu kapitału zagranicznego i promocji inwestycyjnej województwa kujawskopomorskiego, albowiem rozwijanie współpracy z przedsiębiorstwami lokalnymi prowadzi do
asymilacji (zakorzeniania się) przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w regionie.
Raz poczynione i utrzymane inwestycje stają się wyraźnym sygnałem także dla innych przedsiębiorców, którzy rozważają podjęcie działalności na terenie województwa kujawskopomorskiego, stając się doskonałą rekomendacją dla potencjalnych inwestorów.
Przeprowadzona syntetyczna ocena wskazuje, że poziom konkurencyjności województwa kujawsko-pomorskiego jest niższy od przeciętnego dla województw kraju. Jednoznacznie na to wskazują wyniki uzyskane przy zastosowaniu metod taksonomicznych: Hellwiga i bezwzorcowej. W obu metodach kujawsko-pomorskie zostało zaklasyfikowane do
grupy III (poniżej przeciętnej), zajmując odpowiednio: 9. i 12. pozycję wśród badanych województw Polski.
Niedostatek rodzimego kapitału ograniczający możliwości dynamizowania gospodarki
województwa kujawsko-pomorskiego, potrzeba rozszerzania wykorzystania nowoczesnych
technologii oraz metod i technik zarządzania, niezbędność ciągłego podejmowania w lokalnych przedsiębiorstwach działań dostosowawczych do wymogów globalizującego się rynku –
to tylko część powodów, dla których transfer kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji
zagranicznych należy postrzegać jako wyjątkowo potrzebny.
Zasilanie gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego kapitałem zagranicznym w
postaci inwestycji zagranicznych będzie niewątpliwie jednym z ważnych czynników jej dalszego rozwoju. Stąd należałoby postulować tworzenie korzystniejszego klimatu inwestycyjnego, zachęcającego inwestorów zagranicznych do lokowania tu wolnych kapitałów. Ważne
jest przy tym identyfikowanie napotykanych przez nich barier. Wskazane staje się przy tym
budowanie systemu zachęt stymulujących przede wszystkim napływ kapitału zagranicznego
do dziedzin mających decydujący wpływ na rozwój gospodarki – tworzących nowe miejsca
pracy, a w rezultacie prowadzących do zmniejszania bezrobocia, rozszerzających zakres stosowanych nowych technologii oraz nowoczesnych rozwiązań w sferze zarządzania i organizacji działalności gospodarczej, dynamizujących eksport (szczególnie zwiększanie w nim
udziału towarów bardziej zawansowanych technologicznie), a w konsekwencji zaś prowadzących do poprawy konkurencyjności gospodarki województwa tak na obszarze kraju jak i Unii
Europejskiej. Należy przy tym podkreślić, iż w dużym stopniu czerpanie korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej zależeć będzie od poziomu konkurencyjności gospodarki kraju.
-183-
Literatura:
[1]
Bednarczyk M., Wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny (na przykładzie
województwa małopolskiego), [w:] J. Targalski (red.), Przedsiębiorczość a lokalny i regionalny
rozwój gospodarczy, Kraków 1999.
[2]
Bondar N., Ścieżki kapitału, Gazeta Bankowa 1996, nr 6/381.
[3]
Boruc R., Szoszkiewicz A., Dyktatura supermarketów, Wprost 1996, nr 12.
[4]
Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Warszawa 1998.
[5]
Cajsel J., Krok do parku, Gazeta Wyborcza Toruń, 7 grudnia 2004.
[6]
Chojna J., Ważniewski P., Regionalne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych, [w:] B. Durka
(red.), Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHZ, Warszawa 2001.
[7]
ČNB, Pžimé zahraniční investiče 2001, Praha 2003.
[8]
Czekaj J., Włodarczyk W., Charakterystyka metod i przebieg prywatyzacji w Polsce w latach
1990-1997, [w:] A. Noga (red.), Przekształcenia własnościowe w Polsce (1990-1997).
Dostosowania do struktur własnościowych Unii Europejskiej, Wydawnictwo Instytutu
Technologii Eksploatacji, Warszawa 1999.
[9]
Czyż T., Zastosowanie metody analizy czynnikowej do badania ekonomicznej struktury
regionalnej Polski, Instytut Geografii PAN, 1971.
[10] Domański B, Guzik R., Gwosdz K., Konkurencyjność i ranga wielkich miast Polski w świetle
inwestycji zagranicznych firm produkcyjnych, [w:] R. Domański (red.), Nowe problemy
rozwoju wielkich miast i regionów, KPZK PAN, Biuletyn z.192, Warszawa 2000.
[11] Domański R. (red.), Nowe problemy rozwoju wielkich miast i regionów, KPZK PAN, Biuletyn
z.192, Warszawa 2000.
[12] Domański T., Skuteczna promocja miasta i regionu podstawowym zagadnieniem marketingu
terytorialnego, [w:] T. Markowski (red.), Marketing terytorialny, PAN, Warszawa 2002.
[13] Durka B., Chojna J., Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu
zagranicznym, [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka,
Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1999.
[16] Durka B., Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskim handlu zagranicznym, [w:]
Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. naukowa i koordynacja B. Durka, Instytut Koniunktur i
Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000.
[17] Durka B., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na poprawę konkurencyjności
polskiej gospodarki, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, praca zbiorowa pod
red. Z. Olesińskiego, Warszawa 1998.
[18] Dyker D.A. (red.), The Technology of Transition. Science and Technology Policies for
Transition Countries, Central European University Press, Budapest 1997.
[19] Dziechciarz J. (red.), Ekonometria. Metody, przykłady, zadania, AE, Wrocław 2003.
[20] Dziemianowicz W., Kapitał zagraniczny a rozwój regionalny i lokalny w Polsce, UW, „Studia
Regionalne i Lokalne”, nr 21 (54), Warszawa 1997.
-184-
[21] Dziemianowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., Misiąg W., Tomalak M., Wspieranie
przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i
Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000.
[22] Fiedor B., Bilans płatniczy a wzrost gospodarczy. Perspektywa długookresowa, [w:] U. Płowiec
i W. M. Orłowski (red.), Bilans płatniczy Polski. Wyzwania i zagrożenia, Warszawa 1999.
[23] Fundusze strukturalne w Polsce, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2002.
[24] Gaczek W. M., Rykiel Z., Konkurencyjność regionów, a ich zdolność do adaptacji
w zmieniających się warunkach, [w:] W. Kosiedowski (red.), Konkurencyjność gospodarcza
regionu w warunkach nowego ustroju terytorialno-administracyjnego, Toruń 2000.
[25] Gawlikowska-Hueckel K., Mapa ryzyka inwestycyjnego. Ujęcie regionalne, Przegląd
Organizacji 1996, nr 7-8.
[26] Gawlikowska-Hueckel, K., Atrakcyjność inwestycyjna nowych województw, IBnGR, Gdańsk
1999.
[27] Gawlikowskiej-Hueckel, K. (red.), Atrakcyjność inwestycyjna województw Polski, IBnGR,
Gdańsk 2000.
[28] Gąciarz B., Pańkow W., Transformacja przedsiębiorstw: uwarunkowania społeczne i
instytucjonalne, Ekonomista 1996, nr 1.
[29] Gorzelak G., Przestrzenne zróżnicowanie poziomu życia ludności, [w:] A. Kukliński (red.),
Problemy gospodarki przestrzennej.
[30] Gorzelak G., Transformacja systemowa a restrukturyzacja regionalna, UW, Warszawa 1995.
[31] Grosche G., Deutsche Direktinvestitionen in Entwicklungsländern. Ziele und Maßnahmen der
deutschen Förderungspolitik, Ruhr-Universität Bochum, Bochum 1971.
[32] Gruchman B., Geneza innowacyjnego paradygmatu rozwoju regionalnego, [w:] M. Klamut, L.
Cybulski (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów,
Wrocław 2000.
[33] GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 1999 roku, Warszawa 2000.
[38] GUS, Biuletyn Statystyczny nr 11, Warszawa 1991.
[39] GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w latach 1993-2002,
Warszawa 2004.
[40] GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1998 roku,
Warszawa 1999.
Warszawa 2000.
Warszawa 2001.
Warszawa 2002.
[44] GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002
Warszawa 2003.
-185-
roku,
Warszawa 2004.
[46] GUS, Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w I półroczu 2004 roku, Warszawa 2004.
[47] GUS, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, Warszawa 2004.
[48] GUS, Rocznik Statystyczny Województw, Warszawa 2003.
[49] Haffer M. (red.), Innowacyjność i potrzeby proinnowacyjne przedsiębiorstw regionu kujawskopomorskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
[50] Hamar J., Foreign Direct Investment and Privatization in Hungary, Acta Oeconomica 1994,
No. 16
[51] Hausner J., Kudłacz T, Szlachta J., Identyfikacja nowych problemów rozwoju regionalnego
Polski, Biuletyn, z. 185, KPZK PAN, Warszawa 1998.
[52] Havas A., Foreign direct investment and intraidustry trade: the case of the automotive industry
in Central Europe, [w:] The Technology of Transition. Science and Technology Policies for
Transition Countries, red. D. A. Dyker, Central European University Press, Budapest 1997.
[53] Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze
względu na poziom rozwoju i strukturę kwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny”, 1968,
nr 4.
[54] Henzel H. (red.), Współczesne kierunki inwestowania – formy i efekty, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2005.
[55] Hoškova A., Vlyv zahraničnych investicii na ekonomiku Slovencka, Bratislava 2001.
[56] Jajuga K., O sposobach określania liczby klas w zagadnieniach klasyfikacji i klasyfikacji
rozmytej, [w:] Metody taksonomiczne i ich zastosowanie w badaniach ekonomicznych, AE,
Wrocław 1984.
[57] Jansen J.D., [red.], Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków 2003.
[58] Jarosz M. (red.), Kapitał zagraniczny w prywatyzacji, Instytut Studiów Politycznych PAN,
Warszawa 1996.
[59] Jasiński L.J., Wzajemne relacje różnych stóp procentowych w Polsce i w wybranych krajach
świata, „Bank i Kredyt”, październik 2003.
[60] Jewtuchowicz A. (red.), Środowisko przedsiębiorczości. Innowacje a rozwój terytorialny,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
[61] Jewtuchowicz A., Kosiedowski W., Rola infrastruktury przedsiębiorczości i transferu
technologii w podnoszeniu konkurencyjności regionów, [w:] W. Kosiedowski (red.),
Konkurencyjność gospodarcza regionu w warunkach nowego ustroju terytorialnoadministracyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2000.
[62] Jewtuchowicz A., Przedsiębiorczość, innowacje i konkurencyjność regionów (podstawowe
pojęcia i identyfikacja problemów), [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Środowisko
przedsiębiorczości. Innowacje a rozwój terytorialny, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź 1997.
[63] Karaszewski W. (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w podnoszeniu konkurencyjności
polskiej gospodarki, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005.
[64] Karaszewski W. (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Wydawnictwo
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2003.
[65] Karaszewski W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, TNOiK, Toruń
2004.
-186-
[66] Karaszewski W., Kuzel M., Studzińska K., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – zagadnienia
metodyczne (tekst w przygotowaniu do druku).
[67] Karaszewski W., Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 19901999, (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe), Wydawnictwo
[68] Karaszewski W., Sudoł S., Empirical Research on the Process of Transformation of Polish
Companies in the Period of 1990-1995, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Toruń 1997.
[69] Karczmarczyk A., Metodyka badań inwestycji zagranicznych w Polsce, [w:] J. Rymarczyk
(red.), Regionalizacja i globalizacja w gospodarce światowej, Wydawnictwo AE, Wrocław
2003.
[70] Karpiński A., Udział kapitału zagranicznego w ekspansji eksportowej oraz rozwoju wymiany
miedzynarodowej, [w:] Z. Sadowski (red.), Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania,
Warszawa 1999.
[71] Kayser T., Konkurencyjność Poznania jako układu terytorialnego, [w:] R. Domański (red.),
Podstawy gospodarczej polityki miasta, studium Poznania, cz. II, Biuletyn KPZK PAN, 1999.
[72] Kebschull D., Wirkungen von Privatinvestitionen in Entwicklungsländern, Baden-Baden 1980.
[73] Kiełbasa M., Private equity/venture capital a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, [w:] W.
Karaszewski (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Wydawnictwo
[74] Klamut M., Cybulski L. (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności
regionów, Wrocław 2000.
[75] Klamut M., Uwarunkowania podnoszenia konkurencyjności regionów w Polsce, [w:] W.
Kosiedowski (red.), Konkurencyjność gospodarcza regionu w warunkach nowego ustroju
terytorialno-administracyjnego, Toruń 2000.
[76] Kleer J., Gospodarka światowa. Prawidłowości rozwoju, PWE, Warszawa 1981.
[77] Kłosiewicz U., Sieć sklepów według województw, Wiadomości Statystyczne 2000, nr 1.
[78] Kojima K., Direct Foreign Investment. A Japanese Model of Multinational Business
Operations, Croom Helm, London 1987.
[79] Kola M., Fundusze strukturalne jako źródło finansowania inwestycji małych i średnich
przedsiębiorstw, [w:] H. Henzel (red.), Współczesne kierunki inwestowania – formy i efekty,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice
2005.
[80] Kornacka D., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a dyfuzja technologii, Przegląd Organizacji
2000, nr 10.
[81] Kosiedowski W. (red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Toruń 2001.
[82] Kosiedowski W. (red.), Konkurencyjność gospodarcza regionu w warunkach nowego ustroju
terytorialno-administracyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2000.
[83] Kosiedowski W. (red.), Strategie i polityka rozwoju lokalnego (na przykładzie Polski północnowschodniej), Olecko 2001.
[84] Kosiedowski W., Kulesza E., Piotrowska M., Inwestycje publiczne jako instrument polityki
rozwoju regionu (na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego), [w:] W. Kosiedowski
(red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Toruń 2001.
[85] Kosiedowski W., Piotrowska M., Możliwości kształtowania konkurencyjnych układów
lokalnych w Polsce północno-wschodniej w świetle badań ankietowych, [w:] W. Kosiedowski
-187-
(red.), Strategie i polityka rozwoju lokalnego (na przykładzie Polski północno-wschodniej),
Olecko 2001.
[86] Kosiedowski W., Popławski W., Zarys metod analizy struktury przestrzennej przemysłu, UMK,
Toruń 1984.
[87] Kretowicz L., Dwie jaskółki (a nawet orzeł) wiosny nie czynią,[w:] Polskie firmy idą w świat,
Forbes, 2005.
[88] Kucinski K., Konkurencyjność jako zagadnienie regionalne, Instytut Funkcjonowania
Gospodarki Narodowej, Warszawa 1998.
[89] Kudłacz T., Markowski T., Zintegrowany rozwój aglomeracji jako podstawa budowania
konkurencyjności polskiej przestrzeni społeczno-gospodarczej, „Studia Regionalne i Lokalne”,
nr 2-3, Warszawa 2002.
[90] Kujawka M., Rola władz samorządowych w stymulowaniu napływu bezpośrednich inwestycji
zagranicznych na przykładzie województwa Kujawsko-pomorskiego, Praca magisterska,
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,
Toruń 2004.
[91] Kuzel M., Powiązania filii korporacji transnarodowych z podmiotami krajowymi i efekty
dyfuzji, Przegląd Organizacji 2004, nr 4.
[92] Leksykon prywatyzacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1998.
[93] Libera Z.B., Inwestycje zagraniczne, oszczędności wewnętrzne i polityka gospodarcza, [w:] Z.
Sadowski (red.), Kapitał zagraniczny w Polsce, Warszawa 1999.
[94] Lukas Z., Zdani muze klamat, Ekonom 1999, nr 41.
[95] Maier J., Räumliche Auswirkungen von Direktinvestitionen multinationaler Unternehmen in
Nigeria - unter besonderer Berücksichtigung des Arbeitsmarktes im Raum Lagos, Universität
Bayreuth, Bayreuth 1988.
[96] Markowski T. (red.), Marketing terytorialny, PAN, Warszawa 2002.
[97] Markowski T., Marszał T., Konkurencyjność regionów jako polityki przestrzennej, [w:] T.
Marszał, M. Opalło (red.) Współczesne problemy rozwoju regionalnego, KPZK PAN, Biuletyn,
z. 180, Warszawa 1998.
[98] Markowski T., Marszał T., Konkurencyjność regionów jako element polityki przestrzennej,
PAN, Warszawa 1998.
[99] Marszał T., Opałło M., Współczesne problemy rozwoju regionalnego, KPZK PAN, Biuletyn
z.180, Warszawa 1998.
[100] Mączyńska E., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – światowe i lokalne czynniki
dynamizujące, [w:] Bilans płatniczy Polski. Wyzwania i zagrożenia, pod red. U. Płowiec i W.M.
Orłowskiego, Warszawa 1999.
[101] Mączyńska E., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Światowe i lokalne czynniki dynamizujące,
Ekonomista 1999, nr 1-2.
[102] McKinsey&Company, Polska – centrum usług dla Europy? Nowe szanse inwestycji
zagranicznych w Polsce, Polska Rada Biznesu, Warszawa, październik 2003.
[103] Ministerstwo Skarbu Państwa, Dynamika Przekształceń Własnościowych nr 53, Warszawa
1997.
[104] Ministerstwo Skarbu Państwa, Dynamika przekształceń własnościowych nr 58, Warszawa 2004.
[105] Ministerstwo Skarbu Państwa, Informacja o udziale inwestorów zagranicznych w procesie
prywatyzacji polskiej gospodarki w latach 1990-2002, Warszawa 2002.
-188-
[106] Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 2003 roku, Aneks
statystyczny, Warszawa 2004.
[107] Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 1999 roku, Część
druga, Warszawa 2000.
[108] Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 1995 roku, Aneks,
Warszawa 1996.
[109] Ministerstwo Skarbu Państwa, Raport o przekształceniach własnościowych w 2003 roku. Część
druga, Warszawa 2004.
[110] Myrdal G., Teoria ekonomii a kraje gospodarczo nierozwinięte, PWG, Warszawa 1958.
[111] Narkiewicz J., Regionalne zróżnicowanie poziomu życia ludności, „Wiadomości Statystyczne”,
1996, nr 12.
[112] Narodowy Bank Polski, Bilans aktywów i pasywów zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej za
2002 rok, Warszawa 2003.
[113] Narodowy Bank Polski, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów
zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej za 1999 rok, Warszawa 2000.
[114] Narodowy Bank Polski, Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2004.
[115] Narodowy Bank Polski, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 1998 roku,
Departament Statystyki, Warszawa 1999.
[116] Narodowy Bank Polski, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2000 roku,
Departament Statystyki, Warszawa 2001.
[117] Narodowy Bank Polski, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 roku, Warszawa
2003.
[118] Narodowy Bank Polski, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, Warszawa
2004.
[119] Noga A. (red.), Przekształcenia własnościowe w Polsce (1990-1997). Dostosowania do struktur
własnościowych Unii Europejskiej, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji,
Warszawa 1999.
[120] Nowakowska A., Instrumenty promowania i wspierania przedsiębiorczości na poziomie gminy,
[w:] A. Jewtuchowicz (red.), Środowisko przedsiębiorczości. Innowacje a rozwój terytorialny,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
[121] Nowicki M. (red.), Jak integracja z Unią Europejską wpłynie na polskie regiony?, Instytut
Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003.
[122] Olbricht B., Unternehmenspolitik bei Direktinvestitionen in Brasilien. Die unternehmerischen
Entscheidungen von deutschen Groß- und Mittelunternehmen bei Direktinvestitionen in
Brasilien, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1974.
[123] Olesiński R., Pochopne uogólnienia. Handel wielki i mały, Gazeta Prawna 23-24.08. 2000, nr
74.
[124] PAIiIZ, Kujawsko-Pomorskie Voivodeship, Broszura Informacyjna 2003.
[125] Parysek J.J., Wojtasiewicz L., Metody analizy regionalnej i metody planowania regionalnego,
Studia KPZK PAN, t. 69, Warszawa 1980.
[126] Pluta W., Wielowymiarowa analiza porównawcza w badaniach ekonomicznych, PWE,
Warszawa 1997.
[127] Płowiec U., Orłowski W.M. (red.), Bilans płatniczy Polski. Wyzwania i zagrożenia, Warszawa
1999.
-189-
[128] Podmioty gospodarki narodowej w województwie kujawsko-pomorskim w 2002 roku, Urząd
Statystyczny w Bydgoszczy, Maj 2003.
[129] Porter M.E., Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001.
[130] Prawo dewizowe, Dz.U. Nr.141 z dn. 5.09.2002, poz. 1178.
[131] Przybylski, M., Zagrożone miliony euro, Rzeczpospolita, 2005, nr 36.
[132] Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Bezpośrednie inwestycje i
kredyty zagraniczne, Raport nr 18, Warszawa 1996.
[133] Roszkiewicz R. (red.), Konkurencyjność miast i regionów Polski południowo-zachodniej,
„Prace Naukowe”, nr 821, Wrocław 1999.
[134] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. (Dz. Urz. WE L nr 63 z
dnia 28.02.2004).
[135] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L nr 10 z dnia 13.01.2001).
[136] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich
przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L nr 10 z dnia 13.01.2001).
[137] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji
Działalności (PKD), Dz. U. Nr 128 z 1997 r., poz. 829 z późniejszymi zmianami.
[138] Rymarczyk J. (red.), Regionalizacja i globalizacja w gospodarce światowej, Wydawnictwo AE,
Wrocław 2003.
[139] Sadowski Z. (red.), Kapitał zagraniczny w Polsce, warunki działania, Warszawa 1999.
[140] Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i
rozwój obszarów wiejskich” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z
dnia 3 września 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego
„Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 20042006”, Dz. U. 2004 nr 197, poz. 2032).
[141] Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006”
(Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie
przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata
2004-2006, Dz. U. 2004 nr 166, poz. 1744).
[142] Snopek-Rybak M., Efekty przekształceń własnościowych w Polsce, Ministerstwo Skarbu
Państwa, Warszawa 2004.
[143] Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 1999-2000,
WUS w Bydgoszczy, 2001.
[144] Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2001-2002,
WUS w Bydgoszczy, 2004.
[145] Spółki z udziałem zagranicznym w środowisku lokalnym, Raport nr 4, wykonany przez
INDICATOR na zlecenie PAIZ, Warszawa 1998.
[146] Statistics Lithuania, Foreign direct investment in Lithuania, B413, Vilnius 2001.
[147] Stec M., Wierzbińska M., Badanie konkurencyjności województw Małopolski Wschodniej, [w:]
R. Roszkiewicz (red.), Konkurencyjność miast i regionów Polski południowo-zachodniej,
„Prace Naukowe”, nr 821, Wrocław 1999.
[148] Stelmach A., Inwestycje bezpośrednie w Polsce, Nasz Dziennik 2000, nr 183.
-190-
[149] Sudolska A., Stan i potrzeba współpracy przedsiębiorstw z podmiotami otoczenia sektorowego,
[w:] M. Haffer (red.), Innowacyjność i potrzeby proinnowacyjne przedsiębiorstw regionu
kujawsko-pomorskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
[150] Szlachta J., Programowanie rozwoju regionalnego w UE, PAN KPZK, Studia t. CV, Warszawa
1997.
[151] Szlachta, J., Programowanie rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej, PWN, Warszawa
1997.
[152] Szóstek A., Studzińska K., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawskopomorskim, [w:] H. Henzel (red.), Współczesne kierunki inwestowania – formy i efekty,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice
2005.
[153] Targalski (red.) J., Przedsiębiorczość a lokalny i regionalny rozwój gospodarczy, Kraków 1999.
[154] Trojanek M., Kształtowanie atrakcyjności obszaru, jako potencjalnego miejsca lokalizacji
inwestycji, [w:] E. Wysocka (red.), Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Podstawy
metodyczne, Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa - Poznań - Zielona Góra 1996.
[155] Umiński S. (red.), Profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejską.
Województwo kujawsko-pomorskie, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003.
[156] UNCTAD, World Investment Report 1997: Transnational Corporations, Market Structure and
Competition Policy, United Nations, New York and Geneva 1997.
[157] UNCTAD, World Investment Report 1998: Trends and Determinants, United Nations, New
York and Geneva 1998.
[158] UNCTAD, World Investment Report 1999: Foreign Direct Investment and the Challenge of
Development, United Nations, New York and Geneva 1999.
[159] UNCTAD, World Investment Report 2000: Cross-border Mergers and Acquisitions and
Development, United Nations, New York and Geneva 2000.
[160] UNCTAD, World Investment Report 2001: Promoting Linkages, United Nations, New York
and Geneva 2001.
[161] UNCTAD, World Investment Report 2002: Transnational Corporations and Export
Competitiveness, United Nations, New York and Geneva 2002.
[162] UNCTAD, World Investment Report 2003: FDI Policies for Development: National and
International Perspectives, United Nations, New York and Geneva 2003.
[163] UNCTAD, World Investment Report 2004: The Shift Towards Services, United Nations, New
York and Geneva 2004.
[164] Ustawa o rachunkowości z dnia 24 września 1994 roku, Dz. U. z 2002 r. nr 76, poz. 694.
[165] Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku, Dz. U. 2004, nr 173,
poz. 1807.
[166] Ustawa o zmianie ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym oraz zmianie niektórych ustaw,
Dz. U. 1996, nr 45, poz. 199.
[167] Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 roku o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz. U. 1991, nr 60,
poz. 253.
[168] Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, (Dz. U. 1999, nr 101,
poz. 1178).
[169] Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu
-191-
Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów
wiejskich 2004-2006”, Dz. U. 2004 nr 207, poz. 2117).
[170] Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 20042006” (Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 września 2004
r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo
ryb 2004-2006”, Dz. U. 2004 nr 207, poz. 2116).
[171] Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006
(Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie
Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz.
U. 2004 nr 200, poz. 2051).
[172] Voigt F., Heuskel D., Sozialökonomische Folgewirkungen privatwirtschaftlicher
Direktinvestitionen in Entwicklungsländern. Dargestellt am Beispiel der Bong Mining Company
in Liberia, Duncker & Humblot, Berlin 1981.
[173] Walewska D., Przybylski M., 15 lat na wymyślenie strategii, Rzeczpospolita z dn. 31.08.2004
nr 204.
[174] Wawrzinek M., Zum Problem der Privatisierung gesellschaftlichen Eigentums im
Transformationsprozess. Eine Analyse der polnischen Konception, Köln 1994.
[175] Winiarski B., Czynniki konkurencyjności regionów, [w:] M. Klamut (red.), Konkurencyjność
regionów, AE im. Oskara Langego, Wrocław 1999.
[176] Wirz A., Die Wechselwirkungen zwischen Raumstruktur und Direktinvestitionen in
Entwicklungsländern unter besonderer Berücksichtigung des Arbeitsmarktes. Dargestellt an
den Direktinvestitionen der Automobilindustrie in Nigeria, Ludwig-Maximilians-Universität
München, München 1984.
[177] Witkowska D., Sztuczne sieci neuronowe i metody statystyczne. Wybrane zagadnienia
finansowe, Warszawa 2002.
[178] Witkowska J., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a rynek pracy w kraju przyjmującym –
aspekty teoretyczne, Ekonomista 2000, nr 5.
[179] Wołodkiewicz-Donimirski Z., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 20012002, Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz, Informacja nr 960, Warszawa 2003.
[180] Wypych M., Mierzenie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w ujęciu przestrzennym,
„Wiadomości Statystyczne”, 1980, nr 11.
[181] Wysocka E. (red.), Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Podstawy metodyczne,
Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa - Poznań - Zielona Góra 1996.
[182] Wysokińska Z., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na dostosowania strukturalne w
gospodarce, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, praca zbiorowa pod red. Z.
Olesińskiego, Warszawa 1998.
[183] Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Załącznik do
rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz. U. 2004 nr
166, poz. 1745).
[184] Żak S., Stan i potrzeba współpracy przedsiębiorstw z instytucjami wspierania biznesu, [w:] M.
Haffer (red.), Innowacyjność i potrzeby proinnowacyjne przedsiębiorstw regionu kujawskopomorskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
-192-
Źródła internetowe:
Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu, http://www.kujawsko-pomorskie.pl/coi
(29 grudnia 2004).
Polski rynek pozaskarbowych papierów dłużnych, Podsumowanie III kwartału, FitchRatings,
www.fitchpolska.com.pl/dluzne.htm (17.01.2005).
Strefa Rozwoju Gospodarczego „Vistula Park”, http://www.um-swiecie.pl (29 grudnia 2004).
http://www.irlandia.pl z dnia 20.02.2005.
http://www.polska-zbrojna.pl z dnia 15.02.2005.
http://www.stat.gov.pl z dnia 17.02.2005.
http://www.unia.prawo.p9.pl z dnia 17.02.2005.
-193-
KUJAWSKO-POMORSKIE CENTRUM OBSŁUGI INWESTORA, PARTNER PAIiIZ S.A.
Obowiązkiem
województwa
kujawsko-pomorskiego
nałożonym
przez
ustawę
o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 roku i określonym w strategii województwa
jest prowadzenie polityki rozwoju województwa poprzez tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, podnoszenie poziomu życia obywateli oraz promocję
walorów i możliwości rozwojowych regionu. Wszystkie powyższe działania mają wpływać na
wzrost konkurencyjności województwa. Aby było można skutecznie realizować postawione przed
samorządem cele niezbędny jest stały rozwój gospodarczy.
Uznając, iż ważnym czynnikiem rozwoju gospodarki lokalnej są bezpośrednie inwestycje
zagraniczne Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. (PAIiIZ) oraz władze samorządowe stworzyły sieć regionalnych Centrów Obsługi Inwestora (COI) obejmujących swym
zasięgiem poszczególne województwa.
Pierwsze Regionalne COI powstały w latach 2000-2001. Proces ich tworzenia ma się zakończyć w 2005 roku. Wnioski wyciągnięte z kilkuletniej współpracy Centrów z PAIiIZ potwierdzają zasadność działania takich jednostek w każdym województwie. Centra mają zapewnione
szkolenia i staże dla pracowników oraz stałą pomoc merytoryczną ze strony Agencji.
Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora (COI) zostało powołane na mocy porozumienia podpisanego w dniu 5 kwietnia 2004 roku pomiędzy Zarządem Województwa Kujawsko-Pomorskiego a PAIiIZ.
Kujawsko-Pomorskie COI jest partnerem regionalnym PAIiIZ, współpracującym przy
promocji napływu inwestycji zagranicznych do regionu. Działa ono w strukturach KujawskoPomorskiego Urzędu Marszałkowskiego.
Głównymi narzędziami przy tworzeniu ofert inwestycyjnych są dla terenów greenfield tzw.
site check list oraz „formatka” w przypadku ofert typu brownfield. Formatka zawiera wszystkie
potrzebne informacje dotyczące terenu przeznaczonego pod działalność gospodarczą. Opisuje się
w niej budynki (hale produkcyjne) przeznaczone pod inwestycje. Zawiera załączniki w formie
zdjęć, mapek oraz informacje o zwolnieniach inwestycyjnych oferowanych przez gminę. Tworzone na podstawie wyżej wymienionych dokumentów oferty, znajdujące się w bazie ofert COI, będą
zgodne z obowiązującymi w Europie standardami.
-194-
Na każdym etapie działalności zamierzeniem COI jest eksponowanie zalet województwa
kujawsko-pomorskiego jako silnego ośrodka akademickiego z korzystnym położeniem tranzytowym w skali kraju i Europy, wyspecjalizowanym w krajowym eksporcie wyrobów przemysłowych z sektora rolno-spożywczego, chemicznego i elektromaszynowego. Do niewątpliwych elementów atrakcyjności inwestycyjnej regionu kujawsko-pomorskiego należy również zaplecze naukowo-badawcze i potencjał intelektualny, zasób oraz jakość siły roboczej, istniejący prorozwojowy potencjał demograficzny. Województwo kujawsko-pomorskie zajęło w 2004 roku 25 pozycję
na liście atrakcyjności inwestycyjnej wśród 211 regionów Unii Europejskiej (według analizy Centre of Economic and Business Research ).
Zasadniczym zakresem działalności COI jest wspólna z PAIiIZ obsługa inwestorów zagranicznych na poziomie województwa. COI informuje inwestorów o obowiązujących przepisach
prawnych i procedurach związanych z podejmowaniem działalności gospodarczej w Polsce oraz
walorach inwestycyjnych regionu. Służy informacją o warunkach inwestowania oraz dostępnych terenach inwestycyjnych odpowiednich dla charakteru inwestycji zagranicznej. Inwestorzy
zagraniczni chcący zainwestować w naszym województwie mogą liczyć na kompleksową obsługę
podczas realizacji projektu inwestycyjnego. Działalność prowadzona jest na zasadach non-profit.
W czasie swojej krótkiej działalności COI obsługiwał inwestorów z krajów Unii Europejskiej,
między innymi z Holandii, Niemiec, Hiszpanii i Włoch.
Do szczegółowych zadań Centrum Obsługi Inwestora należy:
•
tworzenie i bieżące aktualizowanie regionalnych ofert inwestycyjnych typu greenfield
i brownfield oraz udostępnienie ich PAIiIZ ,
•
tworzenie i aktualizowanie regionalnej listy danych dotyczących poddostawców według
sektorów
gospodarczych
oraz
bazy
danych
przedsiębiorstw
–
eksporterów
w województwie,
•
gromadzenie podstawowych informacji o przedsiębiorstwach państwowych, spółkach
Skarbu Państwa lub spółkach komunalnych w województwie szukających inwestora strategicznego,
•
gromadzenie danych statystycznych o województwie w zakresie wskazanym przez PAIiIZ,
•
gromadzenie i bieżące aktualizowanie danych o projektach publiczno-prywatnych możliwych
do
realizacji
z
udziałem
w województwie,
-195-
inwestora
(inwestorów)
zagranicznego
•
wspólna z PAIiIZ obsługa inwestorów zagranicznych, zainteresowanych podjęciem działalności gospodarczej na terenie województwa lub ich obsługa w imieniu PAIiIZ,
•
wspólna
z
PAIiIZ
obsługa
misji
handlowo-inwestycyjnych
z
województwa
i do województwa,
•
dostarczanie PAIiIZ bieżących informacji o stanie obsługiwanych przez COI projektów
inwestycyjnych,
•
dostarczanie PAIiIZ wszelkich informacji mogących mieć wpływ na promocję województwa lub klimat inwestycyjny regionu.
Celem COI jest również stworzenie bazy kooperantów oraz eksporterów, którzy mogą
stać się potencjalnymi poddostawcami.
COI posiada własną stronę internetową (www.kujawsko-pomorskie.pl/coi), na której prezentowane są:
•
informacje dla inwestorów zagranicznych dotyczące wszelkich kwestii ściśle związanych
z prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce oraz w naszym regionie,
•
przepisy prawne ważne dla przedsiębiorców zagranicznych,
•
najważniejsze informacje i dane o naszym regionie oraz zalety inwestowania
w województwie kujawsko-pomorskim,
•
informacje o współorganizowanych przez COI szkoleniach i seminariach w naszym regionie dotyczących inwestycji zagranicznych i przygotowywania ofert inwestycyjnych,
•
informacje o organizacjach i instytucjach wspomagających powstawanie oraz rozwój
przedsiębiorstw (Parki Przemysłowe, organizacje gospodarcze, Kujawsko-Pomorski Fundusz Poręczeń Kredytowych, Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy).
Obecnie w Kujawsko-Pomorskim Centrum Obsługi Inwestora zatrudnionych jest troje pracowników:
Cezar Buczyński
Tel. 056/62-18-487, [email protected]
Joanna Gontarska
-196-
Magdalena Nawrocka
Adres do kontaktu:
Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora
Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu
Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń, pokój 169
Adres internetowy: www.kujawsko-pomorskie.pl/coi
-197-

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie

Transkrypt

Podobne dokumenty

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA „WOLONTARIAT DLA

Folder informacyjny TFR WJM