NAJWIĘKSZE BOGACTWO ZIEMI STRZELIŃSKIEJ Kamień to

NAJWIĘKSZE BOGACTWO ZIEMI STRZELIŃSKIEJ
Kamień to największe bogactwo Ziemi Strzelińskiej. W żadnym innym miejscu w Polsce na tak
niewielkim obszarze nie występuje taka różnorodność bogactwa skał i minerałów. Lokalne surowce
eksploatowane są już od wielu setek lat. Miejsca ich występowania znaczą nieczynne kopalnie, wyrobiska i
kamieniołomy, które stały się najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu Ziemi Strzelińskiej.
Kryje ona w sobie nie tylko najbardziej znane granity, ale także łupki kwarcytowe, bazalty, wapienie
krystaliczne, kaolin, grafit a nawet marmur.
Pod względem geologicznym teren Powiatu Strzelińskiego dzieli się na dwie odmienne części:
pierwsza z nich, północna, to teren urodzajnej Równiny Wrocławskiej zbudowanej przede wszystkim z
czwartorzędowych lessów. Dzięki temu w tej części powiatu rozwija się rolnictwo mając ku temu doskonałe
warunki glebowe. Druga, południowa część powiatu to – według terminologii geologicznej – fragment bloku
przedsudeckiego, który powstał w okresie kaledońskim jako część Prasudetów. Dużo później, bo dopiero w
trzeciorzędzie, Sudety właściwe wypiętrzyły się ponad blok przedsudecki, którego najciekawszą obecnie
częścią są Wzgórza Strzelińskie. Południowa część powiatu to pas Wzgórz Strzelińskich zbudowanych z
granitu, który wcisnął się pomiędzy stare warstwy kwarcytu i wapieni oraz Wzgórz Dobrzenickich i
Lipowych zbudowanych ze sjenitów niemczańskich i granitów wśród których w okolicy Górki Sobockiej
występuje żyła bazaltu. Ponadto w okolicy Przeworna i Gębczyc występują wapienie krystaliczne, zaś w
okolicy Strużyny, Jegłowej, Kuropatnika i Gromnika – kwarcyty i łupki kwarcytowe. Całe to bogactwo
geologiczne sprawia, że Ziemia Strzelińska, a zwłaszcza jej południowa część to prawdziwa perełka na
geologicznej mapie Polski.
Strzelińskie kamieniołomy granitu położone na zboczach wzgórza Gołka to największe wyrobisko
kamienia nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Głębokość głównego wyrobiska sięga 120 metrów, jego
długość to 650 a szerokość – 300 metrów! Tutejszy granit znany jest daleko poza Strzelinem: służył jako
budulec między innymi Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, pomnika warszawskiej Nike, pomników ofiar
faszyzmu w Oświęcimiu i w Treblince, berlińskiego ratusza, Biblioteki Jagielońskiej w Krakowie, starego
mostu na Wiśle w Tczewie i Dworca Centralnego w Warszawie. Także strzelińska Rotunda św. Gotarda –
jeden z najstarszych kościołów na Dolnym Śląku, wzmiankowana już w 1233 roku, jest zbudowana z
lokalnego surowca. Świadczy to o tym, że granit eksploatowano w Strzelinie już co najmniej osiemset lat
temu. Na skalę przemysłową rozpoczęto wydobywanie granitu dopiero w I połowie XIX wieku. Od tego
czasu zaczyna się stopniowa mechanizacja prac. Do dzisiaj stuletnie stalowe wieże wydobywcze są
wykorzystywane do transportu urobku. Przez ten czas wrosły w pejzaż Strzelina stając się jednym z jego
symboli.
Obecnie kopalnia granitu jest przedsiębiorstwem prywatnym, jednak ze względu na jej wartość
historyczną dla całej Ziemi Strzelińskiej podjęto działania mające na celu udostępnienie jej części dla
potrzeb turystów.
Strzelińska kopalnia granitu – mimo, że największa i najbardziej znana – jest tylko jednym z bardzo
wielu wyrobisk. Na terenie całego Powiatu Strzelińskiego jest bowiem kilkadziesiąt różnego rodzaju
kamieniołomów – w większości już dziś nieeksploatowanych.
Unikatami na skalę światową są kamieniołomy w Jegłowej oraz – nieczynne już – na pobliskiej
Kryształowej górze. To jedyne w Polsce i jedne z nielicznych na świecie miejsca, gdzie można znaleźć
naturalne kryształy górskie w tak dużym natężeniu. Niegdyś kryształy były wydobywane celowo, dziś są
jedynie odkrywane przy okazji eksploatacji kwarcytów i łupków kwarcytowych. Jegłowa jest mekką
zbieraczy kamieni i geologów z całej Polski. Bez problemu można tutaj wykopać długie na 5 – 10 cm
kryształy. Jeszcze w XVIII wieku były one oprawiane w złoto. Podobnie jak diamenty, ze względu na
wyjątkową twardość używano ich także do cięcia szkła. Dziś w kamieniołomie w Jegłowej wydobywa się
przede wszystkim łupki kwarcytowe będące wyśmienitym materiałem ogniotrwałym.
Jednymi z najbardziej urokliwych wyrobisk są te w okolicy Gębczyc. Łącznie wokół wsi znajduje
się sześć wyrobisk. Jeszcze w XIX wieku zaniechano wydobycia wapieni w kamieniołomach, w sąsiedztwie
których znajdują się dwa potężne wapienniki – piece służące do wypalania wydobytego surowca pochodzące
z 1858 roku. Stanowią one unikalny przykład architektury przemysłowej towarzyszącej wydobyciu
kamienia. Tamtejsze kamieniołomy to także jedyne w Europie Środkowej miejsce występowania
pomarańczowych kryształów granatów o jubilerskiej jakości Z kolei ciekawostką zalanych wyrobisk granitu
w Gębczycach jest fakt, że są to jedne z najpopularniejszych na Dolnym Śląsku akwenów służących
uprawianiu nurkowania. Ich atutem jest to, że pod wodą można oglądać oprócz pięknych białych
kamiennych ścian, pozostałości po kopalni granitu, np. kawałki wagonika, osie jak i same wagoniki. To
chyba także jedyny akwen na świecie, na dnie którego znajduje się... kawiarenka internetowa. Nieopodal
znajduje się symboliczny cmentarz poświęcony pamięci grotołazów – płetwonurków, którzy zginęli pod
wodą.
Nieopodal Przeworna znajduje się nieczynny kamieniołom wapieni, które niegdyś, ze względu na
swój charakterystyczny wygląd zwany był „marmurem z Przeworna”. Kruszec ten wydobywano co najmniej
od XIV wieku. Ciekawostką jest fakt, że na terenie kamieniołomu odkryto jaskinię , w której znaleziono
wiele szczątków zwierząt i owadów żyjących 20-10 milionów lat temu.
Na terenie Wzgórz Strzelińskich znajdują się także nieczynne wyrobiska bazaltu (Dobroszów) i
grafitu (Zakrzów). Jednak występowanie surowców skalnych i miejsc, w których się je pozyskuje nie
ogranicza się tylko do Wzgórz Strzelińskich. Na zachód od Strzelina, na terenie Wzgórz Lipowych znajdują
się kamieniołomy granitu w Górce Sobockiej i bazaltu w okolicy Żelowic i Janowiczek.