Wprowadzenie. Historia do 1949

Historia Nowej Huty do 1949 Termin Nowa Huta pojawił się dopiero w XX wieku gdy na terenach wsi Mogiła, Krzesławice, Pleszów, Ruszcza… zaczęto budować miasto i kombinat hutniczy. Budowa ta wycisnęła swoje piętno na historii prawie 20 wsi, których początki sięgały często czasów piastowskich. Stąd w naszym konkursie podział na historię do 1949 i po 1949 roku. Prehistoria Od neolitu, właściwie nieprzerwanie, obszar ten jest trwale zamieszkały. Bogato reprezentowana jest tutaj epoka brązu, a w początkach epoki żelaza (około 300 p.n.e.) kilka osad założyli tu Celtowie. W pierwszych wiekach naszej ery (okres wpływów rzymskich) na terenie Nowej Huty funkcjonował duży ośrodek produkcji garncarskiej. Pierwsze grupy Słowian – naszych bezpośrednich przodków – osiedliły się tu najwcześniej na przełomie V i VI w. n.e. rozpoczynając okres wczesnego średniowiecza. Powstały wtedy niewielkie osiedla, które w X i XI w. przekształciły się we wsie, dające początek osadom, które w większości dotrwały do naszych czasów i są dziś osiedlami w obrębie Nowej Huty. W XIII i XIV w. większość wsi przeniesiono z prawa polskiego na magdeburskie( ​
zob Historia do 1949 Wydarzenia Prawo magdeburskie)​
Średniowiecze Rozbicie dzielnicowe Niedługo po śmierci Krzywoustego (1138) w 1222 biskup krakowski Iwo Odrowąż (​
zob Architektura sakralna Osoby Iw​
o) zakłada klasztor oo. Cystersów w Mogile. W sąsiedniej Ruszczy ród Gryfitów buduje Kościół kamienny. Właściciel tych dóbr Klemens (​
zob Klemens z Ruszczy)​
jest wojewodą krakowskim. Po śmierci Henryka Pobożnego pod Legnicą ma miejsce pierwszy najazd tatarski ­1241 na Kraków. Najazdy tatarskie wielokrotnie niszczyły Kraków i Mogiłę. Na mapie poniżej widzimy trasę najazdu. Tatarzy poruszali się po starym trakcie zwanym ruskim. Podczas pokoju służył on wymianie handlowej, a podczas wojny stwarzał niebezpieczeństwo najazdów. ( ​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia Drogi )​
Na terenie Małopolski toczą się walki o spadek po Henryku. Po stronie Bolesława Wstydliwego opowiedział się Klemens z Ruszczy. ( ​
zob Osoby Klemens z Ruszczy​
) Po bitwie pod Suchodołem władzę nad dzielnicą obejmuje Bolesław. W XIV w. (1345) na terenie ​
Czyżyn​
stacjonują wojska Jana Luksemburskiego, który oblegał Kraków. Po jego wyparciu przybył do Mogiły król Kazimierz Wielki i polecił ukończyć prace budowlane, ciągnące się już od ponad stulecia. W XV w.klasztor w Mogile jest najczęściej odwiedzanym miejscem pielgrzymkowym w Polsce. XVI wiek W tym wieku następuje rozwój Krakowa, a przy okazji okolicy. Rozwija się przemysł papierniczy.W Mogile działa papiernia, która wykorzystuje robocze koryto Dłubni. Rozwija się również przemysł metalurgiczny. W Mogile, w dobrach oo. cystersów Jan Turzo (​
zob Historia do 1949 Osoby Turzonowie)​
zakłada hutę miedzi. Działa ona tu w latach 1469­1529. W Mogile rozwinął się również ośrodek malarstwa miniaturowego. Jego najwybitniejszym przedstawicielem był Stanisław Samostrzelnik ( zob. Osoby Stanisław), który iluminował modlitewniki dla króla Zygmunta Starego i królowej Bony. Rozwój opactwa w Mogile był możliwy dzięki opatom takim Jak Erazm Ciołek, który przyjaźnił się z Erazmem z Rotterdamu, Marcin Białobrzeski i Paweł Piasecki. Wolne elekcje W czasach nowożytnych tereny dzisiejszej Nowej Huty były miejscem kilku ważnych wydarzeń historycznych. W kwietniu 1576 r. zatrzymał się tutaj na jakiś czas Stefan Batory zdążający na koronację do Krakowa​
( zob. Historia do 1949 Wydarzenia Krół Stefan Batory w Mogil​
e) .Po śmierci tego władcy, w 1587 r., gdy wybuchła wojna o koronę polską, stacjonował w ​
Mogile​
ze swoimi wojskami Maksymilian Habsburg. ( ​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia Maksymilian Habsburg w Mogile​
) Zaś w 1657 r. na Suchych Stawach doszło do bitwy, w której wojska szwedzkie pobiły polskie oddziały szykujące się do oblężenia Krakowa. Rozbiory Pierwszy i drugi rozbiór nie przyniósł zmian, chociaż Kraków i wsie nad Wisłą stały się terenami nadgranicznymi. W czerwcu 1787 odwiedził Kraków król Stanisław August Poniatowski. Przybył ze spotkania z carycą Katarzyną. Przed wjazdem do miasta zatrzymał się u Eliasza Wodzickiego w Kościelnikach.( ​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia król w Kościelnikach) Powstanie kościuszkowskie Przez tereny obecnej Nowej Huty maszerował pod Racławice Tadeusz Kościuszko ze swoim wojskiem, zaopatrując się po drodze w ludzi, pieniądze i broń, przekazane mu m.in. przez ​
klasztor w Mogile​
i rodzinę Czartoryskich z ​
Pleszowa​
.​
( zob. Historia do 1949 Wydarzenia Powstanie kościuszkowskie 15 czerwca 1794 r., Kraków zostaje zajęty przez wojska pruskie, a w styczniu 1796 r. wojska pruskie opuszczają Kraków i wkraczają wojska austriackie. Po trzecim rozbiorze w 1795 roku ziemie do Wisły znalazły się w zaborze austriackim tzw. Nowej Galicji. W 1805 roku wybuchła wojna Francji z tzw. trzecią Koalicją. W listopadzie przemaszerowały przez Kraków wojska carskie. W grudniu ( 2.XII, 1805) miała miejsce pod Austerlitz (obecnie Slavkov) w pobliżu Brna na Morawach bitwa nazywana też bitwą trzech cesarzy przegrana przez Austriaków i Rosjan. 10 grudnia przejechał po cichu przez Kraków car Aleksander I. (​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia car Aleksander) ​
) Po pokoju w Peszburgu ( Bratysławie ) Austria zachowała neutralność. Tymczasem po kolejnej wojnie Napoleona z Prusami podpisano pokój w Tylży . W 1807 powstaje księstwo warszawskie. Gdy w 1809 rozpoczyna się kolejna wojna Austriacy wkraczają na teren Księstwa warszawskiego. Po bitwie pod Raszynem wojska ks. Józefa Poniatowskiego zajmują tereny Nowej Galicji. Kolejna klęska Austriaków na Morawach pod Wagram przynosi rozkaz wycofania się wojsk austriackich z Galicji i Krakowa. W lipcu ks. Józef kwateruje na terenach Prądnika Czerwonego. Po pokoju w Schonbrun Nowa Galicja weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Księstwo Warszawskie Tereny obecnej Nowej Huty znalazły się w departamencie krakowskim. Wprowadzono ustawodawstwo napoleońskie ­ chłopi otrzymali wolność osobistą, mogli bez zgody właścicieli zmieniać miejsce pobytu, ale nie mieli nadal praw do własności ziemi. W 1812 Napoleon rozpoczął wojnę z Rosją. W styczniu 1813 do Krakowa dotarły 1
resztki armii polskiej “​
wynędzniali i ranni żołnierze w poszarpanych mundurach”​
. W maju do Krakowa wkroczyli Rosjanie. W sierpniu 1813 powódź stulecia nawiedziła Kraków. Być może dotknęła ona również tereny Mogiły i pozostałych wsi. 23 września 1814 przez Kraków car Aleksander udaje się do Wiednia na Kongres. ( zob Historia do 1949 Wydarzenia Car Aleksander) Rzeczpospolita Krakowska 1
J. Bieniarzówna, J.M. Mał
ecki “Dzieje Krakowa..” T. 3 s. 33 Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r., który ustanowił nowy ład w Europie, tereny obecnej Nowej Huty zostały włączone do Rzeczypospolitej Krakowskiej. Jej kres położyło nieudane powstanie w 1846 r.(​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia Mogiła 1946​
) Zabór austriacki ­ Galicja W listopadzie 1846 r. wcielono ziemie dawnej Rzeczpospolitej Krakowskiej do Austrii i w ten sposób tereny obecnej Nowej Huty stały się strefą nadgraniczną Monarchii Habsburskiej. Zaowocowało to powstaniem placówek granicznych, a potem także fortów wojskowych oraz przemytem . W XIX wieku powstały dwory w Bieńczycach, Krzesławicach, Luboczy, Branicach, Ruszczy, Wadowie i Łuczanowicach oraz pałac w Kościelnikach.Pod wpływem wydarzeń Wiosny Ludów (1848) wprowadzono w Cesarstwie austriackim reformę uwłaszczeniową. Chłopi stali się właścicielami ziemi. Pod koniec XIX wieku w okolicy powstają forty. Jeden z nich otacza zabytkowy Kopiec Wandy. W związku z tym oo. Cystersi podejmują decyzję o przekazaniu terenu Narodowi Polskiemu., ponieważ kopiec niszczeje jego odnowy podejmuje się Kornel Kozerski ( zob. Osoby Kornel Kozerski). Na jego szczycie zostaje umieszczony pomnik autorstwa Jana Matejki ( ​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia Kopiec Wandy)​
Powstanie styczniowe Powstanie styczniowe poprzedziło wiele wystąpień tłumionych przez zaborców. Śmierć rodaków spowodowała żałobę narodową.. W Mogile zachował się krzyż z 1861 roku. ​
(zob. Historia po 1949 Wydarzenia 1861)​
W 1863 r. przez tereny dzisiejszej Nowej Huty przemycano duże ilości ludzi, sprzętu i broni dla toczącego się w zaborze rosyjskim powstania styczniowego. Kolej kocmyrzowska W ostatnich latach XIX wieku Judkiewicz wybudował kolej kocmyrzowską. Miała ona służyć rozwojowi terenów, w okresie I wojny była wykorzystywana przez wojsko. I wojna światowa W listopadzie i grudniu 1914 roku forty wzięły udział w bitwach o Kraków ( ​
zob. Wydarzenia Bitwy o Kraków)​
. Pamiątką po działaniach są cmentarze w Mogile i Górce Kościelnickiej. II wojna światowa 1 września 1939 r. o godzinie 5.30 samoloty niemieckie zbombardowały lotnisko w Czyżynach. Na szczęście na lotnisku nie było polskich samolotów, zniszczono jednak lub uszkodzono pasy startowe, hangary, stacje naprawcze, składy amunicji oraz najważniejsze dla dalszej walki bazy paliwowe. 6 września rano wojska niemieckie wkroczyły do Czyżyn zaczął się okres okupacji. W 1941 roku Czyżyny i Łęg zostały włączone do Krakowa.2 2
1 lipca Na terenie obecnej Nowej Huty Niemcy dokonywali mordów. W krzesławickim forcie rozstrzelano 440 osób. W Grębałowie stracono osiemdziesięciu zakładników i przy dawnym nasypie kolejowym w Krzesławicach. Na terenie os. Na Skarpie Niemcy zorganizowali obóz Baulager 15/XIV i składał się z około 20 baraków. (​
zob. Historia do 1949 Wydarzenia II wojna światowa Obóz..​
) Po upadku powstania warszawskiego mieszkańcy obecnych terenów Nowej Huty przyjęli do swoich domów warszawiaków.3 Okres powojenny W grudniu 1945 roku kosztem zarządu miasta i mieszkańców zostają zelektryfikowane Czyżyny i Krzesławice,4 w 1946 Grębałów. Na terenie obecnej Nowej Huty duże poparcie uzyskało Polskie Stronnictwo Ludowe z Mikołajczykiem na czele. Już przed wojna ruch ludowy był tutaj bardzo silny. Podczas wyborów w 1947 wielu mieszkańców pod błahym pozorem pozbawiano praw do głosowania.5 Problemy ze znalezieniem pracy miał Jan Kotyza ­ dowódca BCH na terenie Nowej Huty. Została przeprowadzona reforma rolna ( dekret PKWN 6. IX.1944) w wyniku której właściciele majątków : Mycielscy ( Łuczanowic), Kulinowska ( Wadów), Popielowie ( Ruszcza) zostali wysiedleni, a ich ziemie rozparcelowane wśród chłopów. w Czyż
ynach ok 100 osób (​
Kronika szkoł
y w Czyż
ynach. Rę
kopis )​
Zamieszkali oni również
w mają
tku oo. cystersów i innych wsiach. 4
tamż
e 5
“​
Ponad 60% mieszkań
ców Czyż
yn i Ł
ęgu pozbawionych zostało prawa głosu za wrogie ustosunkowanie się do demokracji​
.” tamż
e 3