przykładowy rozdział - Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w

Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
II. UNORMOWANIA PRAWNE I MODELE RACHUNKOWOŚCI
Rysująca się potrzeba dostarczania zróżnicowanych informacji — wieloaspektowych, dokładnych,
czytelnych dla użytkowników — stała się przesłanką doskonalenia i normowania podstawowych zasad
funkcjonowania systemu rachunkowości. Unormowania w tym względzie, określone jako
powszechnie akceptowane zasady rachunkowości o zasięgu krajowym, europejskim i światowym,
dotyczą wyłącznie informacji z zakresu tzw. rachunkowości finansowej, a ściślej — ustalają zasady
ujmowania tych informacji w obowiązkowych sprawozdaniach finansowych jednostki gospodarczej.
Normy krajowe rachunkowości finansowej zawarte są w ustawach, rozporządzeniach
rządowych lub ustaleniach fachowych organów pozarządowych.
Współcześnie rachunkowość jest powszechnie postrzegana jako prawnie uwarunkowany,
specyficzny system informacyjny oparty na liczbowym zobrazowaniu sytuacji finansowej i dokonań
podmiotu gospodarczego [16, s. 5].
W początkowej fazie normy te były tworzone wyłącznie dla własnego użytku danego kraju, co
doprowadziło do wykształcenia i unormowania w określonych krajach wewnętrznych zasad
funkcjonowania rachunkowości, znacznie różniących się między sobą. Stanowi to dużą barierę w
międzynarodowych powiązaniach ekonomicznych; w warunkach daleko idącego podziału pracy, a
zatem nawiązywania kontaktów międzynarodowych utrudnione lub wręcz niemożliwe staje się
inwestowanie, jak też przygotowanie sprawozdań finansowych według norm danego kraju,
znacznie odbiegających od norm rodzimych. Za odmiennością norm krajowych przemawiają
względy: natury politycznej, względy ekonomiczne i prawne.
W Polsce w zakresie prawa bilansowego obowiązuje ustawa o rachunkowości z dnia 29
września 1994 r. [40]; jednolity tekst Ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości uchwalony przez Sejm
RP w dniu 9 listopada 2000 r. został opublikowany w Dz. U. Nr 113, póz. 1186 [41]. Ustawa w
znowelizowanym kształcie będzie obowiązywać od dnia 01.01.2002 r.
Obowiązująca ustawa o rachunkowości pozostaje w ścisłej korelacji z innymi aktami
prawnymi; wykaz niektórych z nich zamieszczono w załączniku l niniejszego opracowania.
Celem wydania w 1994 r. Ustawy o rachunkowości nie była odrębność unormowań w
odniesieniu do rachunkowości polskiej, lecz odwrotnie — dostosowanie (harmonizacja) polskich
rozwiązań w zakresie rachunkowości do zasad obowiązujących w krajach Unii Europejskiej
(dostosowanie do zasad zawartych w odpowiednich Dyrektywach), dostosowanie do zasad
określonych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, ujednolicenie podstawowych
warunków jakim powinna odpowiadać rachunkowość, nadanie rachunkowości właściwej rangi,
współmiernej do roli, jaką odgrywa ta dziedzina we współczesnej gospodarce rynkowej, stworzenie
dogodnych warunków dla dostarczania przez rachunkowość wiarygodnych, pogłębionych informacji, pomocnych w ocenie stanu gospodarki jednostki.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku „(...) stworzyła dostosowany do
warunków gospodarki rynkowej fundament porządku prawnego w zakresie rachunkowości i określiła
podstawowe wymogi, którym rachunkowość powinna odpowiadać. W rezultacie spowodowało to
stosowanie kategorii finansowych zgodnych z ich treścią ekonomiczną, zaś zawarcie w ustawie
nadrzędnych zasad rachunkowości, w tym zasad wyceny, odpowiadających standardom Unii
Europejskiej i międzynarodowym, pozwołiło na poprawną prezentację sytuacji i wiarygodny pomiar
efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw" [l, s. 3].
W międzyczasie (upłynęło niemal 7 lat) Dyrektywy Unii Europejskiej, jak i Międzynarodowe
Standardy Rachunkowości (MSR) zostały rozbudowane i unowocześnione, jak też zostały
opracowane międzynarodowe standardy rewizji finansowej, co wymusiło dostosowanie polskiego
prawa bilansowego do rozwiązań zawartych w Dyrektywach Unii Europejskiej i MSR, umożliwiając usunięcie nieścisłości rodzących się na bazie ustawy o rachunkowości z 1994 roku, a także
harmonizację z Konstytucją RP oraz ustawą — Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, póz.
1037), wskutek zmiany niektórych przepisów.
Znowelizowana ustawa o rachunkowości jest odpowiedzią na dynamiczne przemiany
zachodzące w Polsce w życiu gospodarczym, w szczególności w dziedzinie przekształceń własnościowych — takich jak prywatyzacja w różnych sektorach gospodarki, fuzje i przejęcia spółek,
obecność ponadnarodowych grup kapitałowych.
Nowelizacja ustawy o rachunkowości reguluje m.in. takie kwestie jak:
• problematyka fuzji i przejęć (łączenie się) spółek,
• problematyka coraz szerzej wykorzystywanych różnego rodzaju instrumentów finansowych,* problematyka leasingu finansowego środków trwałych i innych przedmiotów majątkowych,
• problematyka ustalania wyniku finansowego w przypadku wykonywania kontraktów
długoterminowych, np. o budowę,
• uściślenie między innymi definicji: aktywów, aktywów netto, zobowiązań, kosztów, przychodów, strat i zysków nadzwyczajnych, wprowadzenie pojęcia „wartość godziwa" w odniesieniu do metod wyceny przy łączeniu się spółek,
• zmiany w zakresie konsolidacji sprawozdań finansowych grupy kapitałowej (koncernu,
holdingu),
• podniesienie bezpieczeństwa obrotu towarowego oraz funkcjonowania rynku kapitałowego w
drodze zwiększenia zakresu informacji ujawnianych w sprawozdaniu finansowym, poprzez
wprowadzenie następujących zmian:
— nowy układ bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych,
— rozszerzenie i aktualizacja treści informacji dodatkowej,
— wprowadzenie nowego wzoru zestawienia zmian w kapitale własnym.
Znowelizowana ustawa precyzuje zakres:
> podmiotowy rachunkowości (art. 2 ustawy o rachunkowości) — ilustrację graficzną
przedstawia schemat 8; uzupełnieniem tego schematu jest klasyfikacja spółek prawa
handlowego przedstawiona na schemacie 9; na schemacie 8 nie uwidoczniono przypadku
zdefiniowanego w art. 2, ust. 2 — „Osoby fizyczne oraz spółki cywilne osób fizycznych mogą
stosować zasady rachunkowości określone ustawą również od początku następnego roku
obrotowego, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji
finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż równowartość w walucie polskiej 800 000
EURO. W tym przypadku osoby te lub wspólnicy przed rozpoczęciem roku obrotowego są
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
obowiązani do zawiadomienia o tym urzędu skarbowego, wlaściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym"; warto dodać, iż wartość 800 000 EURO przelicza się na
walutę polską po średnim kursie ustalonym przez Narodowy Bank Polski, obowiązującym na
dzień przed 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy; równocześnie kodeks
spółek handlowych wyznaczając wysokość przychodu ze sprzedaży towarów i usług za dwa
poprzednie lata obrotowe na poziomie > 400 000 EURO (art. 26 § 4) nakłada na takie
spółki cywilne obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru sądowego, co jest jednoznaczne z jej
przekształceniem w spółkę jawną;
• przedmiotowy rachunkowości [art. 4 ust. 3], obejmujący siedem elementów (członów) —
w porównaniu do wcześniej definiowanych sformułowań dokonano uściśleń zakresu
rachunkowości:
• w odniesieniu do pkt. l wprowadzono określenie „przyjęte zasady (politykę) rachunkowości" — w miejsce „opis przyjętych zasad rachunkowości";
• w pkt. 2 wyeksponowano, że rachunkowość obejmuje „prowadzenie, na podstawie
dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku
chronologicznym i systematycznym" — w miejsce „prowadzenie ksiąg rachunkowych";
• pkt. 3 pozostał bez zmian; w myśl tego punktu rachunkowość obejmuje „okresowe ustalanie
lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów";
• pkt. 4 pozostał bez zmian; oznacza to, że rachunkowość obejmuje „wycenę aktywów i
pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego";
• pkt. 5 ogranicza zapis do stwierdzenia, że rachunkowość obejmuje „sporządzanie
sprawozdań finansowych" — wykreślono zapis, iż w zakres rachunkowości wchodzi
również sporządzanie innych sprawozdań finansowych, których dane wynikają z ksiąg
rachunkowych;
• w pkt. 6 zaznaczono, że rachunkowość jednostki obejmuje „gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą"
— wcześniej w ustawie operowano pojęciem „dokumentacji przewidzianej ustawą"
bez rozróżniania dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji;
• w pkt. 7 ustawa definiuje, że w zakres rachunkowości wchodzi „poddanie badaniu i
ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą"
— zmianie uległo określenie „ogłaszanie".
W znowelizowanej ustawie istotnej zmianie uległo wiele pojęć określających podstawowe
kategorie bilansowe i wynikowe; będą one kolejno omawiane w dalszej treści opracowania.
Mówiąc o ujednoliceniu zasad rachunkowości, wyraźnie należy rozróżnić pojęcia: harmonizacja
zasad rachunkowości i standaryzacja zasad rachunkowości [36, s. 73].
Przez harmonizację zasad rachunkowości należy rozumieć [cyt. za 36, s. 73] proces redukowania
różnic w sprawozdawczości między krajami (P. Walton, A. Haller i B. Raffournier), lub szerzej —
proces skierowany na zmniejszanie ilości stosowanych praktyk rachunkowości poprzez
określenie takiego ich zestawu, w ramach którego przedsiębiorstwa mogą dokonywać wyboru
ewentualnych rozwiązań co do określonych zasad rachunkowości (C. Roberts, P. Weetman i P.
Gordon). Można stwierdzić, iż harmonizacja jest odpowiedzią na oczekiwania coraz to bardziej
wymagających użytkowników informacji tworzonych w rachunkowości, użytkowników działających
w nowych uwarunkowaniach — globalizacji rynku, co skutkuje przepływami kapitału między krajami
i regionami świata.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
Istotą standaryzacji jest natomiast stosowanie dokładnie tych samych reguł; ma to miejsce
wówczas, gdy wszystkie zainteresowane strony stosują identyczne lub bardzo zbliżone praktyki
rachunkowości — ujednolicone zasady rachunkowości [36, s. 73].
Harmonizację z reguły kojarzy się z ponadnarodowymi regulacjami tworzonymi w Unii
Europejskiej, natomiast standaryzację kojarzy się z Komitetem Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości (IASC).
Wśród międzynarodowych organizacji księgowych wyróżnia się [36, s. 76-77]:
• International Federation of Accountants (IFAC)* — grupuje profesjonalne organizacje
księgowych z 85 krajów; jej celem jest rozwój i wzmocnienie zawodu rachunkowca/
księgowego w świecie, a także popieranie procesu harmonizacji rachunkowości; IFAC nie
zajmuje się bezpośrednio opracowywaniem standardów międzynarodowych; wydaje międzynarodowe dyrektywy rewizji finansowej;
• International Auditing Practices Committee (IAPC) — działa w ramach IFAC; wydaje
wytyczne dotyczące badania rocznych sprawozdań finansowych, dążąc do ujednolicenia
praktyk w zakresie rewizji finansowej;
• International Accounting Standards Committee (IASC)** — opracowuje międzynarodowe
standardy rachunkowości (MSR); powstał w 1973 r. w wyniku porozumienia profesjonalnych
organizacji księgowych z 9 krajów; w 1999 roku IASC liczył 142 członków — są to
organizacje księgowych ze 103 krajów; projekt standardu przygotowuje powołany przez
Zarząd IASC Komitet Sterujący a następnie przedkłada go Zarządowi IASC do zaaprobowania; dorobek IASC zawiera załącznik 2; konkurentem MSR są amerykańskie
GAAP — Generally Accepted Accounting Principles;
• Group of Four (G4)—zawodowe organizacje księgowych/rachunkowców z USA, Kanady,
Wielkiej Brytanii oraz Australii, a także Nowej Zelandii (G4 + 1), dążące do zwiększenia
swego wpływu na proces tworzenia standardów;
• European Accounting Association (EAA) — grupuje instytucjonalnych i indywidualnych
członków z całego świata; organizuje kongresy i wydaje akademickie pismo;
• International Association for Accounting Education and Research (IAAER) — grupuje
członków społeczności akademickiej interesujących się zagadnieniami sprawozdawczości
finansowej.
Harmonizacja rozwiązań rachunkowości o zasięgu europejskim miała swój początek w wydaniu
dyrektyw przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą w 1957 roku (od 1993 roku — Unia
Europejska). Dyrektywy Unii Europejskiej są tylko ogólnymi wzorcami, zawierającymi rozwiązania alternatywne i pozwalającymi na ich realizowanie z dużą dozą krajowych adaptacji i
modyfikacji.
Unia Europejska przyjęła dwie główne dyrektywy dotyczące rachunkowości przedsiębiorstw:
• Dyrektywę Czwartą z 25.07.1978 roku o rocznych sprawozdaniach i zasadach rachunkowości pojedynczej jednostki gospodarczej,
* IFAC — Międzynarodowa Federacja Księgowych
** IASC — Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
— Dyrektywę Siódmą z 13.07.1983 roku o skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych,
ich publikacji i weryfikacji.
Na ich podstawie opracowano:
— Dyrektywę z 3.12.1986 roku o rocznych zamknięciach rachunkowych i skonsolidowanych
sprawozdaniach finansowych banków i innych instytucji finansowych,
— Dyrektywę z 13.02.1989 roku w sprawie sprawozdawczości finansowej filii instytucji
kredytowych i finansowych w krajach członkowskich.
Ponadto opublikowano specjalną dyrektywę, dotyczącą rewizji sprawozdań finansowych —
jest to Dyrektywa Ósma z 10.04.1984 roku, określająca uprawnienia i kwalifikacje biegłych
rewidentów (audytorów).
Najpoważniejszą rolę w harmonizacji rachunkowości krajów Unii Europejskiej odgrywa
Dyrektywa Czwarta, zwłaszcza w odniesieniu do zasad wyceny aktywów i pasywów oraz wyniku
finansowego i sformalizowanych wzorów sprawozdań finansowych jednostek gospodarczych.
Niektóre z zagadnień stanowiących treść Czwartej Dyrektywy sprawiły państwom członkowskim
Unii Europejskiej szczególną trudność w ich interpretowaniu, co doprowadziło do wydania w
imieniu Komisji Europejskiej tzw. Komunikatu Interpretacyjnego. Wśród „objętych interpretacją"
zagadnień znalazła się zasada prawdziwego i rzetelnego obrazu (true and fair view), wymagająca
uwzględnienia — w trakcie interpretacji — szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego
implikującego przepisy prawne.
O ile przedmiotem Czwartej Dyrektywy było pojedyncze przedsiębiorstwo, to przedmiotem
Siódmej Dyrektywy były grupy przedsiębiorstw (grupy kapitałowe). Siódma Dyrektywa wiązała się z
rozstrzygnięciem wielu problemów z zakresu konsolidacji sprawozdań finansowych.
Dyrektywa Ósma określa wymogi stawiane osobom uprawnionym do przeprowadzania
badania dokumentów księgowych; precyzuje poziom wykształcenia kandydatów na biegłego
rewidenta, wykaz przedmiotów zawodowych i uzupełniających, jakie powinien obejmować
egzamin dla kandydatów na biegłych rewidentów, minimalny okres i warunki odbywania praktyki
zawodowej poprzedzającej egzamin na biegłego rewidenta.
Proces harmonizacji zasad rachunkowości oceniany jest niezbyt korzystnie; nadal prowadzenie
interesów gospodarczych w krajach Unii Europejskiej przez korporacje międzynarodowe i
innych inwestorów zagranicznych wymaga znajomości różnych kultur.
Podsumowując uwagi na temat standaryzacji rachunkowości, należy zadać pytanie, czy istnieje
możliwość stosowania w danym kraju modelu rachunkowości opartego w pełni na standardach
międzynarodowych, tj. modelu, który wykorzystywałby wszystkie propozycje Międzynarodowego
Komitetu Standardów Rachunkowości i wprowadzał je jako krajowe ogólnie akceptowane zasady
rachunkowości. Okazuje się, iż model taki jest konstrukcją czysto teoretyczną, bowiem nie są do
wyeliminowania różnice kulturowe, historyczne i społeczne między krajami i regionami świata
[36, s. 67]. To właśnie te różnice doprowadziły do ukształtowania kilku modeli rachunkowości, które w
literaturze przedmiotu są określane jako [36, s. 63-71]:
— model brytyjsko-amerykański (anglosaski) — zorientowany na zaspokojenie potrzeb
informacyjnych inwestorów i kredytodawców, przy czym użytkownicy informacji są bardzo
wymagający; funkcjonuje w krajach o rozwiniętych rynkach papierów wartościowych, a
także w krajach, w których mają siedzibę duże międzynarodowe koncerny, co inspiruje
rozwój rachunkowości; model ten jest stosowany w 44 krajach świata, w tym przez: Stany
Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię, Australię, Hongkong, Indie, Holandię, Meksyk;
— model kontynentalny — ukształtował się w krajach, w których przedsiębiorstwa są bardzo
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
silnie powiązane z bankami, zabezpieczającymi główne potrzeby finansowe firm; jest on
silnie regulowany przez prawo; rozwiązania stosowane w rachunkowości są bardzo
konserwatywne; informacje tworzone przez rachunkowość są podporządkowane głównie
wymogom stawianym przez rząd (np. dla celów ustalania zobowiązań podatkowych);
model ten zakłada stosowanie zunifikowanych planów kont, pozwalających agregować
informacje w skali makro dla celów porównań w różnych układach przestrzenno-czasowych, model ten jest stosowany w 30 krajach, w tym przez: Francje, Niemcy, Japonię,
Włochy, Hiszpanię, Szwecję, Szwajcarię, Norwegię, Portugalię oraz Grecję;
• model południowoamerykański — nieznacznie różni się od modelu kontynentalnego, a o
jego wyodrębnieniu przesądziło głównie stosowanie stałych korekt w rachunkowości,
wynikających z inflacji; innymi przesłankami rozróżniania tego modelu są: stosowanie w
tych krajach języka hiszpańskiego (jedynie Brazylia posługuje się językiem portugalskim),
wspólne dziedzictwo kulturowe, ukierunkowanie informacji tworzonych przez rachunkowość na potrzeby rządu — w wielu tych krajach pojęcia wynik finansowy liczony dla
celów podatkowych i wynik finansowy wynikający z rachunku zysków i strat to pojęcia
tożsame; model ten jest stosowany w następujących krajach: Argentyna, Boliwia, Brazylia,
Chile, Ekwador, Salwador, Gwatemala, Honduras, Nikaragua, Paragwaj, Peru i Urugwaj;
• model rachunkowości w gospodarkach mieszanych (inaczej — w gospodarkach okresu
przejściowego) — model stosowany w krajach pokomunistycznych, dążących do gospodarki rynkowej; proces transformacji implikuje wiele złożonych problemów, w tym także w
zakresie doskonalenia modelu rachunkowości, tym niemniej kraje te konstruując
podstawy prawne rachunkowości mogą korzystać z dorobku krajów o anglosaskim
systemie rachunkowości, bądź o systemie kontynentalnym, uwzględniając również Międzynarodowe Standardy Rachunkowości; w początkowej fazie kraje te raczej stosują
kontynentalny model rachunkowości; model ten jest stosowany w 27 państwach, w tym
przez: Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Rumunię, Rosję (gdzie zresztą występuje najwięcej
problemów w tworzeniu podstaw nowego systemu rachunkowości), Ukrainę, Białoruś,
Wietnam, Bułgarię;
• model rachunkowości w krajach komunistycznych — trudno w tym przypadku mówić o
modelu rachunkowości w rozumieniu literatury przedmiotu, bowiem w krajach o totalitarnych systemach społeczno-politycznych informacje tworzone w rachunkowości nie mają
znaczenia w podejmowaniu decyzji — decyzje oparte są na przesłankach politycznych;
model ten w „czystej" postaci jest stosowany w dwóch krajach: Kuba i Korea Pomocna;
• model rachunkowości oparty na międzynarodowych standardach rachunkowości — model
czysto teoretyczny (wspominano o tym wcześniej).
Po przeprowadzeniu tej krótkiej analizy należałoby zauważyć, iż tak naprawdę można
wyróżnić dwa modele [36, s. 70]:
• model anglosaski,
• model kontynentalny.
W innych opracowaniach z zakresu rachunkowości modele te nazywane są konwencjami o
przeciwstawnych tendencjach [29, s. 18-19]; podejścia te bazują na metodzie kontynentalnej,
zwanej także transakcyjną, i metodzie wartości.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl
Fragment książki „Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej”
- Elżbieta Roszczynialska, Zofia Wydymus
Wyraźnie podkreśla się, iż metoda kontynentalna kładzie nacisk na rachunek zysków i strat, w
którym ujmuje się wyłącznie zyski zrealizowane oraz koszty wycenione według historycznej ceny
nabycia, rozliczone zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów. Ze względu na fakt, iż
ujęcie przychodów i kosztów w rachunku zysków i strat może nastąpić w przypadku zawartej
umowy (transakcji), stąd metoda kontynentalna zwana jest także transakcyjną. Wartość poznawcza
bilansu jest nieco mniejsza; do aktywów nie zalicza się np. wytworzonych we własnym zakresie takich
składników jak: znaki firmowe, wartość firmy, know-how.
W przypadku metody wartości główny nacisk jest położony na problem wyceny zasobów
(aktywa) i zobowiązań jednostki na dzień bilansowy w celu rzetelnej wyceny jej aktywów netto
(kapitału własnego). Informacje wynikające z rachunku zysków i strat mają drugorzędne znaczenie. W
metodzie wartości wyraźnie eksponuje się pojęcia: wartość rynkowa, wartość godziwa*, wartość
użytkowa; w tej sytuacji historyczne ceny nabycia nie mają więc większego znaczenia.
Przez wartość rynkową — najogólniej — należy rozumieć wartość wynikającą z cen
obiektywnie istniejących na rynku; z cen „płynących" z szeroko rozumianego rynku jako miejsca
swobodnej ekwiwalentnej wymiany. W rachunkowości zarządczej wartość rynkową określa się
niekiedy pojęciem „wartość wymienna".
Przez wartość godziwą — w ogólnym ujęciu — należy rozumieć wartość wynikającą z cen, za
które mogłyby być określone składniki wymieniane, gdyby dana transakcja nastąpiła między
zainteresowanymi — chętnymi, dobrze poinformowanymi, nie dającymi wprowadzić się w błąd i
nie powiązanymi ze sobą, niezależnymi, mającymi swobodę działania stronami.
Wartością godziwą danego składnika może być jego wartość rynkowa; jeżeli obrót takimi
składnikami na rynku następuje sporadycznie — będzie nią wartość określona drogą wyceny
dokonanej przez niezależnego rzeczoznawcę; albo też będzie to aktualna cena nabycia/aktualny
koszt wytworzenia obiektu z uwzględnieniem rzeczywistego (aktualnego) stopnia zużycia. Przy
określaniu wartości godziwej należy wziąć pod uwagę ewentualne koszty związane z realizacją
transakcji.
Wartość użytkową reprezentują wszystkie właściwości, jakie posiada rzecz w związku z
pełnionymi przez nią funkcjami, a z których to funkcji powinien wynikać spodziewany dopływ
korzyści ekonomicznych. W przypadku utraty wartości użytkowej danego składnika rachunkowość musi ten fakt ująć przy wycenie.
W rozwiązaniach polskiego prawa bilansowego widoczne jest zmniejszenie roli metody
kontynentalnej, a wzrost znaczenia metody wartości. W znowelizowanej ustawie o rachunkowości
pojawiły się obszerne zapisy określające zasady wyceny aktywów i pasywów (rozdział 4, art. 28-43
ustawy o rachunkowości).
W literaturze przedmiotu używane jest również pojęcie systemy rachunkowości — w miejsce
modeli i konwencji. Rozróżnia się dwa systemy [16, s. 5-6]:
• system kredytowo-podatkowy; jest to odpowiednik modelu kontynentalnego;
• system rozwiniętego rynku kapitałowego; jest to odpowiednik modelu anglosaskiego.
 Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie
www.wszib.edu.pl