Struktury demograficzne. Proces starzenia się ludności - E-SGH

03.12.2015
Struktury demograficzne.
Proces starzenia się ludności
Tematyka wykładu
1. struktura ludności według płci, miejsca zamieszkania,
wieku
2. struktura rodzin i gospodarstw domowych
3. proces starzenia się ludności i jego konsekwencje
Struktury demograficzne
Ludność według płci, wieku, stanu cywilnego, sytuacji
rodzinnej, wykształcenia, miejsca zamieszkania, cech
społeczno-zawodowych
Struktura ludności według płci i wieku stanowi podstawę
większości analiz demograficznych, gdyż w poważnym
stopniu determinuje ona kształtowanie się przyszłych
trendów w płodności, umieralności czy migracji.
Kształtowane są przez dotychczasowe trendy w
płodności, umieralności i migracji, a pośrednio przez
wojny i klęski żywiołowe, procesy formowania, rozwoju i
rozwiązywania rodzin i gospodarstw domowych,
zapotrzebowanie rynku pracy
Struktura ludności według płci i wieku
Ma bezpośredni wpływ na reprodukcję ludności przez
odpowiednie kształtowanie się procesu tworzenia związków
(zawierania małżeństw, np.Chiny, Rosja), urodzeń i zgonów.
1. Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności
2. Współczynniki feminizacji
K
Wf  C
M
3. Współczynniki maskulinizacji
M
Wm  C
K
Struktura ludności według miejsca zamieszkania
Struktura ludności według wieku
Klasyfikacja grup wieku
BIOLOGICZNA
0 – 14 dzieci i młodzież
15 – 59 dorośli
60 i więcej osoby starsze
RYNEK PRACY
0 – 17 wiek przedprodukcyjny
18 – 59/64 wiek produkcyjny
60/65 i więcej wiek poprodukcyjny
Gospodarstwo domowe
Def. GUS
Definicja
Grupa (oryg. Zespół) osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających
razem i wspólnie utrzymujących się (kryterium współzamieszkiwania i wspólnoty
ekonomicznej).
Dodatkowe wyjaśnienia metodologiczne
Gospodarstwa domowe wyodrębnia się spośród ludności zamieszkałej w
mieszkaniach (bez obiektów zbiorowego zakwaterowania). Wśród gospodarstw
domowych wyróżniamy jednoosobowe i wieloosobowe (2 i więcej osobowe), a także
rodzinne i nierodzinne.
Rodzina i gospodarstwo domowe
Kryteria demograficzne klasyfikacji gospodarstw domowych:
liczba osób,skład gospodarstwa, liczba rodzin,typ rodzin.
def. OECD, Eurostat (tłum. Diagnoza Społeczna): „Rodzinę (nuklearną) tworzą
członkowie gospodarstwa powiązani przez małżeństwo (formalne lub nieformalne),
więzy krwi lub adopcję.
Wyróżnia się następujące typy rodzin: rodziny pełne – małżeństwo (para) bez dzieci,
małżeństwo (para) z dziećmi, rodziny niepełne – matka z dziećmi, ojciec z dziećmi.
Gospodarstwa nierodzinne są to gospodarstwa, w których nie występuje grupa osób
zdefiniowanych jako rodzina (zgodnie z def. powyżej). Wyróżnia się gospodarstwa
nierodzinne jednoosobowe i gospodarstwa nierodzinne wieloosobowe.”
8
Rodzina i gospodarstwo domowe
Definicje i typy rodzin oraz gospodarstw domowych
Głowa gospodarstwa
def. GUS:
Głowa gospodarstwa
def. GUS:
Głowa rodziny
def. GUS:
9
Proces zmian liczby oraz struktur gospodarstw domowych w DPD
• szybszy wzrost liczby gospodarstw niż liczby ludności  zmiany w strukturze
gospodarstw według wielkości i spadek średniej liczby osób w gospodarstwie;
• wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw, przy czym znaczna ich część jest
tworzona przez starsze kobiety;
• spadek liczby gospodarstw wielorodzinnych na rzecz wzrostu liczby gospodarstw
jednorodzinnych z rodziną nuklearną;
• wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez bezdzietne pary;
• zwiększenie się liczby gospodarstw tworzonych przez rodziny niepełne, przy
czym większość z nich stanowią gospodarstwa, w których głową jest kobieta;
• wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw tworzonych przez osoby młode;
• wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez osoby pozostające w związkach
konsensualnych.
Starzenie się ludności (population ageing) to wzrost
liczby i udziału osób starszych (60 lat lub 65 lat i
więcej)
oraz
zmiany proporcji między osobami w wieku
produkcyjnym i poprodukcyjnym, wynikające ze
zmian wielkości zasobów pracy i starzenia się
ludności
Proces ten ma charakter GLOBALNY i NIEODWRACALNY
Wiek XXI to wiek starzenia się ludności
Przyczyny:
1. Spadek płodności
2. Spadek umieralności we wszystkich grupach wieku
powodujący wydłużenie trwania życia
3. Migracje (emigracja osób w wieku produkcyjnym)
www.emerytura.gov.pl:
„Podniesienie wieku emerytalnego odbędzie się stopniowo
– począwszy od 2013 roku, będzie on podnoszony co 4
miesiące o 1 miesiąc. (...) Poziom 67 lat dla mężczyzn
zostanie osiągnięty w 2020 roku, a dla kobiet w 2040 roku
(...).”
Tradycyjne miary procesu starzenia się ludności
•
mediana wieku ludności
•
współczynnik starości demograficznej (old-age rate)
Lt (60)
OARt 
C
Lt
• udział osób w wieku 80 lat i więcej wśród osób
starszych – mierzy tzw. podwójne starzenie (double
ageing)
Tradycyjne miary procesu starzenia się ludności
• współczynnik wsparcia (potential support ratio)
Lt (15  59)
SRt 
C
Lt (60)
• wskaźniki obciążeń demograficznych (dependency
ratios)
wskaźniki obciążeń demograficznych (dependency
ratios) (rożnice w nazwie)
Ogólny (całkowity) współczynnik obciążeń demograficznych
(total dependency ratio)
L014  L65
L014
L65
TDR 
100 
100 
100
L1564
L1564
L1564
współczynnik obciążeń
osobami w wieku
przedprodukcyjnym
(youth dependency ratio)
współczynnik obciążeń osobami
w wieku poprodukcyjnym
(old-age dependency ratio)
• współczynnik wsparcia dla osób najstarszych
(parent support ratio)
L(85)
100
L(50  64)
• Indeks starości (ageing index)
L(60)
100
L(0  14)
Alternatywne miary starzenia się ludności
Zmiana definicji granicy starości
• W oparciu o wiek prospektywny (potencjalny) (prospective
age)
wiek chronologiczny = wiek kalendarzowy– mierzy ile lat osoba
już przeżyła (PRZESZŁOŚĆ; „wartości nominalne”)
wiek prospektywny – oparty jest na liczbie urodzin, które
jednostka może jeszcze przeżyć (PRZYSZŁOŚĆ; „wartości realne”)
Źródło: Sanderson, Scherbov 2008, p. 5
Prospektywny współczynnik obciążeń osobami
starszymi (prospective old-age dependency ratio)
= liczba osób w grupach wieku, dla których
oczekiwana długość trwania życia to 15 lat lub mniej
w stosunku do l. osób
w wieku 20+ lat, dla których oczekiwana długość
trwania życia wynosi ponad 15 lat
Źródło: Sanderson, Scherbov 2010
Wiek + stopień sprawności
współczynnik obciążeń osobami niepełnosrawnymi
(adult disability dependency ratio) = osoby w wieku
20+ lat niepełnosprawne w stosunku do osób w
wieku 20+ lat pełnosprawnych
Źródło: Sanderson, Scherbov 2010
Dekompozycja ODR
𝑂𝐷𝑅 =
𝐿65+
𝐿15−64
=
𝐿65+ (𝐻)
𝐿15−64
𝐿65+ 𝑈𝑛ℎ
+
𝐿15−64
współczynnik obciążeń osobami w wieku poprodukcyjnym=
wsp. obciążeń osobami w wieku poprodukcyjnym zdrowych (H=healthy) +
wsp. obciążeń os. w wieku poprodukcyjnym chorych (Unh=unhealthy)
Źródło: Muszynska & Rau (2012)