Glikokortykosterydy

2015-03-12
Glikokortykosterydy
Kortyzol w osoczu [ng/ml]
Okołodobowy rytm uwalniania kortyzolu
400
200
0
24
8
16
24
Pora doby
1
2015-03-12
Dawkowanie GKS

1 dawka – rano (GKS długo działające)

2 lub 3 dawki – GKS krótko i średnio długo
działające

2/3 dawki dobowej rano + 1/3 dawki dobowej po
południu ok. 15.00

50% dawki dobowej rano + 30% dawki dobowej
ok. 13.00 + 20% dawki dobowej ok. 18.00
Terapia substytucyjna (choroba
Addisona) – dawkowanie GKS

2/3 dawki dobowej rano + 1/3 dawki dobowej po południu
ok. 15.00 (hydrokortyzon 15 mg + 5 mg lub 20 mg + 10
mg)

50% dawki dobowej rano + 30% dawki dobowej ok. 13.00
+ 20% dawki dobowej ok. 18.00 (hydrokortyzon 15 mg +
10 mg + 5 mg)

W sytuacjach stresowych zwiększyć dawkę dobową o 1030 mg


Nadciśnienie, obrzęki  można zastąpić hydrokortyzon
prednizolonem w równoważnej dawce
NIE stosować rutynowo innych syntetycznych analogów
kortyzolu
2
2015-03-12
Terapia substytucyjna (choroba
Addisona) – fludrokortyzon

Dawka dobowa – 0,025 – 0,2 mg/dobę

Indywidualny dobór dawki
Właściwości farmakologiczne wybranych GKS
Lek
Działanie
Działanie
Czas
glikokortykoidowe mineralokortykoidowe
działania
(przeciwzapalne)
(retencja sodu)
Zastosowanie
Leki krótko działające
Hydrokortyzon
1
1
0,8
0,8
Prednizon
4
0,8
Prednizolon
4
0,8
5
minimalne
5
0
10
125
30
0
Przeciwzapalne,
immunosupresyjne;
30
0
zwykle krótkotrwale w
poważnych stanach
Kortyzon
8-12
godzin
Terapia substytucyjna
(Przeciwzapalne)
Leki średnio długo działające
12-36
Metylprednizolon
godzin
Triamcynolon
Fludrokortyzon
Przeciwzapalne,
przeciwalergiczne,
immunosupresyjne
Terapia substytucyjna
Leki długo działające
Betametazon
Deksametazon
24-72
godziny
3
2015-03-12
Dawki równoważne wybranych GKS
Lek
Dawki równoważne (p.o., i.v.)
[mg]
Leki krótko działające
Hydrokortyzon
20
Kortyzon
25
Leki średnio długo działające
Prednizon
5
Prednizolon
5
Metylprednizolon
4
Triamcynolon
4
Leki długo działające
Betametazon
0,6
Deksametazon
0,75
Minimalizacja działań niepożądanych GKS

Stosować tylko w koniecznych przypadkach

Preferować krótko i średnio długo działające GKS

Stosować minimalną skuteczna dawkę

Stosować przez jak najkrótszy okres czasu

Preferowane jest podanie 1 raz na dobę

Stosować GKS miejscowo

Stosować leki umożliwiające obniżenie dawki GKS

Stopniowo zmniejszać dawkę GKS pod koniec terapii
4
2015-03-12
Minimalizacja działań niepożądanych GKS
Monitorowanie w trakcie terapii

Masa ciała

Wzrost (dzieci)

Ciśnienie tętnicze

Profil lipidowy osocza

Poziom glukozy we krwi

Badanie okulistyczne
Aspekty kliniczne zakończenia
kortykoterapii

Możliwość nawrotu choroby

Supresja osi HPA

Supresja produkcji CRH i ACTH  atrofia kory nadnerczy
 wtórna niewydolność kory nadnerczy (jatrogenna)

Możliwość rozwoju uzależnienia psychicznego
(zaburzenia nastroju, labilność emocjonalna, stany
psychotyczne po odstawieniu)

Niespecyficzny zespół odstawienny – anoreksja,
nudności i wymioty, utrata wagi, zmęczenie, bóle mięśni
i stawów, bóle brzucha, hipotonia ortostatyczna,
gorączka
5
2015-03-12
Wpływ kortykoterapii na oś HPA
Duże ryzyko supresji osi
HPA
Mniejsze ryzyko supresji osi
HPA
Wysoka dawka
(terapeutyczna)
Niska dawka (podtrzymująca)
Dawki podzielone
Pojedyncza dawka dobowa
Zaburzenia rytmu dobowego
Zachowanie rytmu dobowego
Podawanie codzienne
Terapia naprzemienna
Kortykosterydy długo
działające
Kortykosterydy krótko
działające
Stosowanie ogólne
Stosowanie miejscowe
Terapia długotrwała
Terapia krótkotrwała
Odstawianie kortykosterydów
1.
2.
Zmniejszenie dawki z farmakologicznej do
fizjologicznej
Stopniowe zmniejszanie dawki aż do wycofania
GKS
6
2015-03-12
Odstawianie kortykosterydów

Terapia krótkotrwała (< 10 dni) – można odstawić
GKS bez stopniowego zmniejszania dawki

Terapia średnio długo trwająca (10-30 dni) –
wycofywać GKS przez 2 tygodnie, zmniejszając
dawkę co 4 dni
Odstawianie kortykosterydów

Terapia długotrwała

Zmienić GKS z długo działającego na krótko lub
średnio długo działający

Zmniejszyć liczbę dawek do jednej dawki podawanej
rano

Stopniowo zmniejszać dawkę GKS (np.)
• Prednizolon > 20mg/dobę – redukcja dawki o nie więcej niż
25% co 4 dni
• Prednizolon 10-20 mg/dobę – redukcja dawki o nie więcej niż
2,5 mg co 7 dni
• Prednizolon < 10mg/dobę – redukcja dawki o nie więcej niż
2,5 mg co 15 dni
7
2015-03-12
Infekcje w trakcie terapii GKS

Zwiększone ryzyko wszelkich rodzajów infekcji

Maskowanie objawów infekcji, nietypowy przebieg
infekcji – opóźnione rozpoznanie

Unikać zakażenia (kontakty międzyludzkie, zasady
higieny)

NIE stosować szczepionek zawierających żywe
drobnoustroje

Zmniejszenie ryzyka infekcji – terapia naprzemienna

W razie konieczności – obniżyć dawkę GKS
Działania niepożądane GKS stosowanych
na skórę

Uczucie pieczenia lub kłucia (zwykle ustępuje w
trakcie leczenia)

Ujawnienie lub pogorszenie infekcji skórnych

Zapalenie mieszków włosowych

Ścieńczenie skóry, zwiększona wrażliwość na
uszkodzenia

Rozstępy

Trądzik

Zmiany koloru skóry

Nasilony wzrost włosów
8
2015-03-12
Działania niepożądane GKS stosowanych
wziewnie

Ból w jamie ustnej, ból gardła

Zmiany głosu (chrypka)

Zwiększone ryzyko infekcji w jamie ustnej, gardle,
przełyku (pleśniawki, kandydiaza)

Zmniejszenie ryzyka działań niepożądanych GKS
stosowanych wziewnie

Stosowanie spacera

Płukanie jamy ustnej po inhalacji wodą
Interakcje GKS
Klasa leków
Efekt
 ekspozycji na GKS i
Przeciwdrgawkowe
skuteczności GKS (może
(np. karbamazepina,
utrzymywać się kilka tygodni
fenobarbital,
po odstawieniu leków
fenytoina
przeciwdrgawkowych)
Antykoagulanty
(np.warfaryna)
Przciwcukrzycowe
 efektu antykoagulacyjnego;
 ryzyko krwawienia z
przewodu pokarmowego
Rekomendacje
Monitorować efekty
kortykoterapii
Korekta dawki GKS
Monitorowanie INR
Korekta dawki warfaryny 3-7
dni po rozpoczęciu
kortykoterapii
Dysregulacja glikemii
Monitorowanie glukozy we krwi
 efektu leków
przeciwcukrzycowych
Korekta dawki leków
przeciwcukrzycowych
9
2015-03-12
Interakcje GKS
Klasa leków
Efekt
Przeciwgrzybicze
(np. ketokonazol,
 ekspozycji na GKS i
itrakonazol)
toksyczności
Antybiotyki
(makrolidy)
Diuretyki (tiazydy, Nasilenie utraty potasu z
pętlowe)
moczem
NLPZ
 ryzyko krwawienia z przewodu
pokarmowego
Rekomendacje
Monitorować efekty GKS
(przedawkowanie – retencja
wody,  BP, hiperglikemia)
Korekta dawki
metylprednizolonu i
deksametazonu (niekonieczne
dla prednizonu i prednizolonu)
Monitorować poziom potasu
Korekta dawki diuretyku i/lub
suplementacja potasu
Stosować PPI
10