Yipao i coroteo czyli kolumbijski folklor

Ewa Kulak
Yipao i coroteo czyli kolumbijski folklor
¶roda, 26 pa¼dziernik 2005
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
Yipao jest kolumbijsk tradycj, ale równie| [rodkiem transportu, indentyfikujcym kultur Eje Cafetero (Regionu Kawy).
Wyraz ‘yipao’ nie istnieje w SBowniku HiszpaDskiej Akademii Królewskiej. Jest on tzw. barbaryzmem, pochodzcym od
okre[lenia ‘jeep Willy’s’, czyli pojazd, który udaje si spakowa w sposób niewyobra|alny. W Kolumbii bardzo popularn
yipaos wypeBnione góralami, ki[mi platanów, juk, workami z kaw… Dla mnie jest to zawsze prawdziwy spektakl, gdy|
wydaje mi si, |e caBa góra spadnie, ale nie... Nigdy si tak nie dzieje, bo Kolumbijczycy s ekspertami i artystami w
pakowaniu tego samochodu.
Jeep Willy’s jest samochodem terenowym, produkowanym w Stanach Zjednoczonych, z przeznaczeniem na wojn. Po
zakoDczeniu II Wojny Zwiatowej i wojny w Korei, Amerykanie zapchali si tymi samochodami i zaczli je bardzo tanio
sprzedawa krajom Trzeciego Zwiata, w tym Kolumbii. Willy’s s pojazdami lekkimi, przygotowanymi do pokonywania dróg
nieasfaltowanych, bez nawierzchni, gór, skalistego podBo|a, pustyD z wydmami i bagnistych puszczy.
Pierwszym kierowc jeep’a Willy’s w departamencie QuindÃ-o (Kolumbia) byB Mario Jaramillo Arango, który na pytanie
osób mie[ci si w jeep’ie?― odpowiadaB: „Wszyscy, którzy zdoBaj dotkn grubym palcem stopy podBogi samochodu―
Rolnicy wprowdzili pocztkowo do swojego sBownika wyraz ‘yipao’ jako okre[lenie ilo[ci produktu, którym chcieli handlowa
np.: „Sprzedam yipao platanów, które przywiozBem z gospodarstwa―, „ Kupi yipao juki z QuindÃ-o, aby zawiez j do
Bogoty―, „Przywiez mi yipao zbieraczy kawy na plantacj―. W ten sposób, ludzie zaadoptowali to dziwne okre[lenie.
Jeep Willy’s odegraB istotn rol i pomógB kolumbijskiemu rolnikowi w jego codziennej walce z górami. WyjezdziB drogi,
wjechaB do puszczy, wypBynB na regionaln gospodark, transportujc towary rolne i tych, którzy je produkowali. To
wszystko, co woziB, wystawaBo z samochodu i nie byBo przykryte ani kap, ani |adnym namiotem i to wBa[nie stanowiBo
caBy jego urok.Â
Willy’s u|ywane byBy absolutnie do wszystkiego, ale ich najbardziej charakterystycznym zajciem byB transport podczas
przeprowadzki wiejskich rodzin, tak zwany coroteo. W samochodzie mie[ciBo si to wszystko, co znajdowaBo si w
gospodarstwie: maszyna do szycia, Bó|ka, materace, meble wypoczynkowe, Bawki z jadalni, pierzyny, bujany fotel,
garnki, ro[liny, klatki z kurami, lampy, ustp, [winia, pies, kot, portrety dziadków, nocnik, obraz Naj[witszego Serca
Chrystusowego i Dziecitka Jezus i wreszcie wszystkie inne przedmioty, znajdujce si w domu. UkBadano je na jeep’ie, a
na ich szczycie siadaBa para rolników i ich dzieci.
Obecnie, tradycja yipao podtrzymywana jest dalej. Mimo czasów modernizmu, we wszystkich miasteczkach QuindÃ-o
spotka mo|na na drogach samochody Willy’s, wypeBnione platanami, kaw lub ludzmi. S one bowiem jedn z najbardziej
autentycznych form kolumbijskiego folkloru.Â
Wiejskie merengue „Przeprowadzka―, w interpretacji Grupy Bandola:
Je[li zamierzasz si przeprowadzi, udaj si na plac,
Tam znajdziesz dobrego ‘yipeto’, w którego spakujesz caBy dom (bis)
Zatrudnisz ‘careperro’, który ma model 54
Albo ‘pichirilo’, którym kieruje ‘caregato’ (bis)
Je[li zamierzasz si przeprowadzi, przywi| dobrze wszystkie rzeczy
{eby nie porysowa mebli i nie rozbi zlewozmywaka
UBó| wszystkie przedmioty jeden na drugim i po bokach
I poka| caBemu miasteczku, jak si robi porzdny ‘yipao’
http://www.kolumbijsko.com
_PDF_POWERED
_PDF_GENERATED 2 March, 2017, 11:40
Ewa Kulak
Nie, nie, to si nie zmie[ci
To nic wicej jak: trzy szafy, stóB, un chifonier
Cztery Bó|ka, dwa stoliki nocne i singer do szycia,
Maszyna do mielenia kawy, ro[liny i lodówka,
Naczynia z kuchni i piecyk esso
Nie, nie, to si nie zmie[ci
Dwa kufry, lustro, meble i neseser
Po[ciel, koBdry, zasBony i bufet,
Serce Chrystusowe, Matka Boska, nocnik
Rama Bó|ka, deski i Indianin do natilli
Je[li zamierzasz si przeprowadzi, tak mówi piosenka
PosBuchaj uwa|nie ostatniej rady:
Zrób to w nocy, bo zawsze znajdzie si jaki[ ciekawski
{eby nie widziaB dziur i plam na materacu.Â
Wyja[nienia:
plac – centralne miejsce w miasteczku
‘yipeto’ – yipao
‘careperro’ – przezwisko kierowcy pojazdu o twarzy podobnej do psa
model 54 – jeep, rocznik 54
‘pichirilo’ – samochód w zBym stanie technicznymÂ
‘caregato’ – przezwisko kierowcy pojazdu o twarzy podobnej do kota
un chifonier – stolik z szufladkami
singer – marka maszyny do szycia
esso – marka piecyka
Serce Chrystusowe – obraz, który ka|dy religijny Kolumbijczyk ma w domu
Indianin do przygotowania natilli – miedziane naczynie do przygotowania natilli (deser przypominajcy budyD)
http://www.kolumbijsko.com
_PDF_POWERED
_PDF_GENERATED 2 March, 2017, 11:40