Załącznik 2 Christophe Swinarski

Załącznik 2
Genewa–Toruń, grudzień 2010 r.
Christophe Swinarski
Model refleksji o suwerenności w prawie międzynarodowym
(notatki do dyskusji)
I. Terminy i koncepcje
Pochodzenie terminu
a) semantyczne
suweren, suwerenność – XIII w. „dicta”
– Li rois ne doit tenir de nuit
„Livre de Justice et de Plet” (ok. 1260 r.)
– Li rois n’a point de souverain es choses temporeix: il ne
tient de celui que de Dieu et lui; autokracja
„Etablissement de St. Louis” (ok. 1272 r.)
– Li rois est souverain par dessus tous
– Chacun baron est souverain en sa baronnie
(Philippe de Beaumanoir: „Coutumier de Beauvaisis”,
1285)
b) leksykalne
– superanus (łac. średniowieczna, XII w.) van Kleffens,
przedtem:
– superior lub maior
– supranitas (Wulgata) (Verzijl)
– superinitas (używana w traktatach do XVIII w.) (Celso de
Albuquerque Mello)
c) semiologiczne
i. podejście „patrymonialne”: „władca jest właścicielem
państwa”
paradygmat własności w koncepcji prawa rzymskiego
(własność, posiadanie, wyłączność używania)
Seminarium pt. Ewolucja koncepcji suwerenności…
ii. podejście autonomii władzy; „westfalskie”
w prawie publicznym: rex superiorem non recognoscens
in regno suo est imperator (A.S. Piccolomini, J. Bodin);
w prawie międzynarodowym: Grocjusz, Vattel, Zouche,
Juarez, Vitoria etc.
summa potestas, matryca
– w akcepcji politycznej (niepodległość)
– w akcepcji prawnej (najwyższa, wyłączna kompetencja,
niezawisłość, niezależność)
iii. podejście pozytywistyczno-reistyczne
– Państwo składa się z terytorium, ludności i efektywnej
władzy: w prawie publicznym: Jedlinek, Laband, von
Gierke, Kaufmann, Triepel.
U nas: Cybichowski, Berezowski, Ehrlich
– Geneza: Hegel, Marks, Lenin
Hipostaza retoryczna
– Suwerenność – atrybut (cecha) państwa
iv. podejście pozytywno-normatywne
– Państwo jako trwały hierarchicznie, spójny porządek
prawny (sosein) na podstawowej normie konstytucyjnej
– Synekdocha retoryczna
– Grundnorme (metaprawna) Kelsen i jego szkoła, Guggenheim, Anzilotti, Huber etc.
– Suwerenność absolutna
– NB. parantela „faszystowska” (Schiliaci); „nazistowska”
(v. Rosenberg); „stalinowska” (Wyszyński)
– W prawie międzynarodowym: XIX w. doktryna: przeważająca w jurysprudencji STSM i początkach MTS (cf.
„Clipperton”, „Island of Palmas”, „Tinoco”, „Wschodnia
Grenlandia”, „Norwegia Fisheries”, „Nottebohm” etc.)
Konstruktywne v. deklaratoryjne, rola kryterium efektywności, Tatverträge v. Kontraktverträge (Triepel)
– Parametry suwerenności absolutnej, federacje, protektoraty, kondominia, system mandatów, organizacje międzynarodowe, podmioty sui generis
295
296
Varia
– „Imperfecta” sovreignty à suwerenność relatywna (dyskrecjonalność obywatelstwa)
II. Algorytm suwerenności w systemie normatywnym prawa
międzynarodowego
1. Algorytm jako schemat logistycznego usytuowania parametrów
2. Monopol jako wyłączność a uprawnienie v. zakaz
3. Zasadnicze parametry algorytmu w prawie międzynarodowym:
a) monopol udziału w tworzeniu zwyczajowego prawa międzynarodowego; wyłączne zachowanie przez państwa funkcji
interpretacji; element obiektywny à opinio iuris vel necessitatis
b) monopol ius tractatuum
c) monopol reprezentacji państwa, tzw. ius legationis czynny
i bierny
d) monopol używania siły (ius ad bellum)
e) monopol jurysdykcji (par in parem non habet iustitia)
i represji
f) monopol tworzenia podmiotów (doktryna samoograniczenia)
4. Normatywizm v. woluntaryzm
5. Monizm i dualizm
III. Podmiotowość (tytularność) suwerenności
w systemie Karty Narodów Zjednoczonych
1. Paradygmaty:
a) podstawowy traktat czy konstatacja „ładu międzynarodowego” (Eunomia → Solon, VII w. p.n.e.)
b) pojęcie międzynarodowego ordre public
c) fundamentalna dyrektywa normatywnych stosunków międzynarodowych: funkcjonalność
Seminarium pt. Ewolucja koncepcji suwerenności…
d) koncepcja prawa międzynarodowego ius gentium → ius inter
gentes
e) prawo publiczne międzynarodowe jako interstate law
f) law of humankind → postulat uniwersalnego prawa międzynarodowego
2. „Ludy” (peoples) – prawa człowieka
a) Preambuła Karty → „wszyscy ludzie” v. „wszystkie narody”
(nations)
– Prawo ochrony suwerenności v. prawo ochrony ludzkości
– Konsekwencje art. 4 karty
b) Prawa człowieka w Karcie
expressis verbis: art. 1, art. 55 lit. a) i c), art. 56 (obiter
dictum), art. 62 al. 2, art. 68, art. 76 c)
c) Argument ex uniwersalność praw człowieka
d) Argument ex legitymizacja prawa międzynarodowego
(ultima ratio legis)
Prawo państw suwerennych v. prawo ludzkości, tzn.
wszystkich ludzi na świecie teraz i w przyszłości (np. environmental law – koncepcja globalizacji)
IV. Propozycja definicji
We współcześnie obowiązującym prawie międzynarodowym suwerenność jest uprawnieniem do współdziałania jego podmiotów w celu
zapewnienia sprawnego funkcjonowania i właściwego rozwoju całokształtu normatywnego ludzkiego ładu świata (humankind).
… the issue as sovereignty versus human rights is to ignore
that sovereignty can itself be characterized as… indeed first
human right (Rogth, p. 429)
→ cf. art. 1 wspólny dla obu Międzynarodowych Paktów
z 1966 r.
popular sovereignty
– metonimia retoryczna
297
298
Varia
V. Referencje
1) Allot Ph., Eunomia, Oxford University Press 1990, cf. s. xxx–
–xxxiv.
2) Cancado Trindade A.A., International Law for Humankind:
Towards a New Ius Gentium, RCADI 2005, t. 317 (II), zwł.
s. 269–281.
3) de Miranda Burity T., O direito internacional consuetudinário
e os direitos humanos, Festschrift A.A. Cancado Trindade, t. II,
Safe, Porto Alegre 2005, s. 75–105.
4) Carillo Salcedo D.A., Cover of: Soberania de los Estados y derechos humanos en Derecho Internacional Contamporaneo,
Tecnos, wyd. 2, Madrid 2001.
5) Cot J.P., Pellet A. (ed.), Commentaire de la Charte des Nations
Unies, wyd. 2, Economica, Paris 1991.
6) Fitzmaurice M., The Contribution of Environmental Law to the
Development of Modern International Law, [w:] Theory of international law at the threshold of the 21st century: essays in
honour of Krzysztof Skubiszewski, Kluwer, The Hague 1996,
s. 909–926.
7) Guillot O., Rigaudiere A., Sassier Y., Pouvoirs et institutions
dans la France medievale, t. II, Colin, Paris 1994.
8) Jellinek G., Allgemeine Staatslehre, wyd. 3, Bad Hamburg
1960, s. 435–504.
9) Kelsen H., The Law of the UN Charter, Stevens, London 1950,
s. 3–12.
10) van Kleffens E., Sovereignty in International Law, RCADI,
vol. 82, 1953 I; Some Present Aspects of Sovereignty, RCADI,
102 I, s. 1–120.
11) Kranz J., Réflexions sur la souveraineté, [w:] Theory of international law at the threshold of the 21st century: essays in honour
of Krzysztof Skubiszewski, Kluwer, The Hague 1996, s. 183–
–214.
12) Quintana E., La ONU y la exegesis de los Derechos Humanos,
SaFe, Porto Alegre 1999, zwł. s. 379–399.
13) Simma B. et al., Commetary on the Charter of United Nations,
Beck 1991.
Seminarium pt. Ewolucja koncepcji suwerenności…
14) Skubiszewski K., Warunki uzyskania członkostwa w Organizacji Narodów Zjednoczonych, Poznań, Ars boni et aequi, 2004,
zwł. s. 7–34 i 111–157.
15) Tembuer G., Autopietic Law; A new approach to Law and
Society, Berlin–New York 1988.
16) Tunkin G.I. (ed.), Contemporary International Law, Progress,
Moskwa 1969; angielska wersja Sovremennoje miezdunarodnoje
prawo, cf. szczególnie Tunkin, Bobrow, Usnakow, Lukashuk,
Feldman.
17) Virally M., Panorama du droit international contemporain, t. 183,
RCADI 1983.
18) Wasilkowski A., Monism and Dualism at Present, [w:] Theory of
international law at the threshold of the 21st century: essays in
honour of Krzysztof Skubiszewski, Kluwer, The Hague 1996,
s. 323–336.
299