docProgram MOS-t - MOS
download 
Reklamacja Transkrypt
Program MOS-t - MOS
„Program MOS-t” Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii w Ustce Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości Pomorza Środkowego w Słupsku USTKA 2012 Trening Alternatyw Życiowych Program szkolenia zawodowego z przyuczeniem do wykonywania pracy „Asystenta w zawodzie …” ©Copyright by Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii w Ustce, ul. Wróblewskiego 5 76 – 270 Ustka tel. (59) 8144049, fax (59) 8147461 www.mos.ustka.pl „Program MOS-t” opracowany został w ramach projektu „MOS-T w przyszłość. Wypracowanie nowych form aktywizacji zawodowej dla wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii” dofinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich”, Działanie 6.1 „Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie” realizowanego przez Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii w Ustce w partnerstwie z Izbą Rzemiosła i Przedsiębiorczości Pomorza Środkowego w Słupsku. Pomysłodawcy programu: Łukasz Stanisławski; Katarzyna Kawińska. Autorzy: Trening Alternatyw Życiowych Program szkolenia zawodowego z przyuczeniem do wykonywania pracy „Asystenta w zawodzie …” dla wychowanków MOS Beata Dalmata Emilia Formela Joanna Gruźlewska Renata Korbecka Izabela Krawczyk Bogdan Łuszczyński Agnieszka Moga dr Ewa Matuska dr Robert Parol Aldona Pląska Andrzej Bonat Dariusz Szyca Katarzyna Jaskólska Katarzyna Praszczak Konsultacja: dr Justyna Siemionow USTKA 2012 Spis treści Wprowadzenie ...................................................................................................................................... 5 TRENING ALTERNATYW ŻYCIOWYCH ............................................................................ 10 Wstęp..................................................................................................................................................... 11 1. Diagnoza sytuacji wyjściowej ........................................................................................................... 13 1.1 Badanie losów edukacyjno-zawodowych byłych wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii............................................................................................................................................ 13 1.2 Problem główny .............................................................................................................................. 13 1.3 Przyczyny zjawiska ......................................................................................................................... 13 1.4 Skutki psychospołeczne .................................................................................................................. 14 1.5 Propozycje rozwiązań w aspekcie koncepcji TAŻ .......................................................................... 14 3. Uczestnicy TAŻ ................................................................................................................................ 17 4. Efekty TAŻ ....................................................................................................................................... 17 5.Realizacja TAŻ w MOS ..................................................................................................................... 18 5.1 Organizacja TAŻ w strukturze MOS .............................................................................................. 18 5.2 Kompetencje i zakres zadań realizatorów TAŻ .............................................................................. 19 6. Charakterystyka działań wspomagających TAŻ ............................................................................... 19 8. Podstawy teoretyczne TAŻ ............................................................................................................... 25 9.Ramowa tematyka i treści programowe ............................................................................................. 27 10.Metody i techniki TAŻ ..................................................................................................................... 28 11 Zasady prowadzenia TAŻ ................................................................................................................ 31 12.Ramowy plan TAŻ ........................................................................................................................... 31 13.Opis narzędzi diagnostycznych ........................................................................................................ 32 14.Ewaluacja efektów TAŻ ................................................................................................................... 33 Zakończenie .......................................................................................................................................... 33 Bibliografia .......................................................................................................................................... 34 Spis tabel .............................................................................................................................................. 35 Spis schematów .................................................................................................................................... 35 Spis załączników .................................................................................................................................. 35 Załączniki TAŻ ..................................................................................................................................... 36 Program szkolenia zawodowego z przyuczeniem do wykonywania pracy „Asystenta w zawodzie …” dla wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii ................................................ 49 1. Opis problemu ................................................................................................................................... 50 Problem NEETs w Polsce i UE ............................................................................................................. 50 2. Wartość edukacyjno-zawodowa dla wychowanków MOS ............................................................... 51 2.1 Drożność ścieżek edukacji zawodowej dla wychowanków MOS................................................... 51 2.2 Kompetencje kluczowe wychowanków .......................................................................................... 52 3 2.3 Możliwości dalszego kształcenia .................................................................................................... 52 3. Korzyści dualnego modelu kształcenia zawodowego w MOS .......................................................... 52 4. Dualne kształcenie zawodowe na bazie struktur rzemiosła w Polsce ............................................... 56 5. Przyuczenie zawodowe i egzamin sprawdzający dla „Asystenta w zawodzie” ................................ 57 6. Podstawa programowa kształcenia zawodowego w MOS ................................................................ 58 6.1 Treści szkolenia zawodowego wspólne dla proponowanych zawodów .......................................... 58 Załącznik - Szczegółowe programy nauczania dla wybranych zawodów ............................................ 60 Asystent fryzjera ................................................................................................................................... 61 Asystent krawca .................................................................................................................................... 68 Asystent cukiernika ............................................................................................................................... 72 Asystent montera instalacji i urządzeń sanitarnych............................................................................... 77 Asystent stolarza ................................................................................................................................... 82 Asystent mechanika pojazdów samochodowych .................................................................................. 89 Bibliografia............................................................................................................................................ 95 4 uczestnikom programu (wychowankom MOS) dokonywać wyborów sprzyjających rozwojowi ich potencjałów, a także wykorzystywaniu tych potencjałów w przyszłości poprzez udział w Treningu Alternatyw Życiowych (TAŻ). Wprowadzenie Celem głównym projektu „MOS-t w przyszłość. Wypracowanie nowych form aktywizacji zawodowej dla wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii” było wypracowanie innowacyjnych narzędzi, które ułatwią absolwentom Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii (MOS) funkcjonowanie na rynku pracy. Problemem podjętym do rozwiązania poprzez zespół projektowy było opracowanie koncepcji przygotowującej do aktywności zawodowej wychowanków MOS realizujących program kształcenia ostatniej klasy gimnazjum w warunkach internatowych. Efektem podjętych prac jest „Program MOS-t”, którego celem jest rozwijanie potencjału młodych ludzi podopiecznych MOS - po to, aby w przyszłości mogli oni odnosić sukcesy, kontynuując karierę edukacyjną lub zawodową w swoim miejscu zamieszkania, do którego powrócą po pobycie w MOS. Do osiągnięcia w ten sposób zdefiniowanego celu niezbędne jest rozszerzenie zakresu działania Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii o przygotowanie zawodowe. Tak skonstruowany model (nauka w gimnazjum + „Program MOS-t”) umożliwi kompleksowe wsparcie wychowanków MOS, uwzględniając trzy kluczowe aspekty: Przyuczenie do zawodu, realizowane w ramach „Programu szkolenia zawodowego z przyuczeniem do wykonywania pracy „Asystenta w zawodzie…”, ma teoretycznie i praktycznie przygotować uczestnika do zdobycia I poziomu wg Krajowych Ram Kwalifikacyjnych, Dotychczasowy model funkcjonowania MOS umożliwiał wychowankom jedynie ukończenie szkoły na poziomie gimnazjum. Proponowane rozwiązanie otwiera przed absolwentami MOS nowe możliwości. Przygotowanie Zawodowe w połączeniu z TAŻ oraz ukończenie szkoły dają młodemu człowiekowi trzy drogi do prawidłowego zafunkcjonowania w społeczeństwie: szansę podjęcia dalszej ponadgimnazjalnej; nauki Wychowankowie MOS po ukończeniu nauki w ośrodku w większości przypadków nie podejmują dalszej nauki lub po jej podjęciu nie kończą jej i tym samym, stanowią istotną grupę ryzyka, jeśli chodzi o adaptację na rynku pracy. Rozwijanie i odkrywanie nowych predyspozycji osobowościowych, które pozwoliłyby Nauka w gimnazjum Ukończenie szkoły Wykształcenie gimnazjalne Zajęcia socjoterapeutyczne (TAŻ) Odkrycie własnych potencjałów Rozwój osobisty Egzamin sprawdzający Pierwsze kwalifikacje zawodowe (Klasa III) szkole szansę podjęcia pracy i kontynuacji nauki (w trybie zaocznym bądź kursowym); szansę podjęcia pracy. Realizacja obowiązku szkolnego pozwoli na uzyskanie wykształcenia na poziomie gimnazjalnym, co otworzy drogę młodzieży MOS do podjęcia dalszej nauki. Szkolenia zawodowe w 5 W związku z tym, u progu dorosłego życia często znajdują się w kategorii osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu bezrobocia, ubóstwa lub powrotu do zachowań antyspołecznych. Brak przygotowania zawodowego i właściwego stosunku do pracy i jednocześnie niski poziom wiedzy ogólnej, właściwie uniemożliwiają im efektywne wejście na rynek pracy i skazują na pozostanie w grupie społecznie problemowej. Wychowankowie MOS są realnie zagrożeni włączeniem do liczebnie rosnącej z roku na rok grupy tzw. NEETs – młodzieży biernej społecznie i żyjącej na koszt państwa lub rodziców1. Jest to zjawisko nie tylko niekorzystne społecznie, ale i ekonomicznie. W dobie intensywnego „starzenia się” siły roboczej, brak generacyjnego zastępowania zasobów pracy zagraża konkurencyjności Polski jako regionu i obciąża system zabezpieczeń społecznych. absolwent gimnazjum, który jest już osobą pełnoletnią, oferta kształcenia w systemie stacjonarnym jest wówczas mocno zawężona, wiąże się także z dojazdami do szkoły w innej miejscowości oraz dodatkowymi kosztami. Dla rodzin wychowanków MOS, które często borykają się z trudnościami finansowymi ta sytuacja może stworzyć barierę nie do pokonania i stać się czynnikiem przerywającym cykl kształcenia związany ze zdobyciem określonych umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Zadania realizowane zarówno w Treningu Alternatyw Życiowych jak i w Programie Szkolenia Asystenta w zawodzie sprzyjają zdobywaniu informacji, które stają się fundamentem pozytywnej, adekwatnej samooceny i stabilnego obrazu samego siebie, co jest podstawą przystosowania społecznego i bezkolizyjnego funkcjonowania w społeczeństwie. Obraz „ja” to „produkt” społeczny, który rozwija się i tworzy poprzez relacje z innymi ludźmi. Zatem połączenie procesu kształtowania kompetencji, tzw. miękkich, wskazywanie konkretnych celów do realizacji i wyposażanie wychowanków w niezbędną wiedzę i umiejętności praktyczne, wspiera budowanie pozytywnego obrazu siebie. Powyższe zadania rozgrywają się w konkretnej relacji z drugim człowiekiem: trenerem, psychologiem, mistrzem w określonym zawodzie, a więc również wzmacniają ten proces. Liczne badania prowadzone wśród młodzieży niedostosowanej społecznie lub zagrożonej tym zjawiskiem (m.in. Justyna Siemionow, 2010 6) wskazują, że poziom samooceny w tej grupie jest wyraźnie obniżony, co przekłada się na niestabilny obraz „ja”. Implikacja praktyczna wynikająca z tych badań wskazuje także, że poprzez odpowiednio zaprojektowane działania można zwiększać poziom samooceny nieletnich. Dane GUS „Wejście ludzi młodych na rynek pracy” (2012)2 wskazują, iż najwyższa stopa bezrobocia występuje w grupie osób z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym, z kolei wiele badań wskazuje na brak wykwalifikowanych pracowników o najniższym poziomie kwalifikacji zawodowych. 3 Powtarzane w latach 2009 - 2012 badania firmy Manpower w odniesieniu do Polski, ujawniają, że jedną z najbardziej poszukiwanych kategorii pracowników są wykwalifikowani pracownicy fizyczni reprezentujący podstawowe umiejętności zawodowe (tzw. fachowcy). Ponadto raport CEDEFOP z IV kwartału 2012 roku podkreśla, iż najlepiej na rynku pracy odnajdują się absolwenci posiadający praktyczne przygotowanie do pracy (niezależnie od poziomu edukacji)4. Z badań przeprowadzonych w ramach projektu, wykonanych na ogólnopolskiej próbie wychowanków MOS wynika, że respondenci negatywnie oceniają możliwość nabycia w czasie pobytu w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii umiejętności praktycznych, które w przyszłości mogą okazać się pomocne w odniesieniu sukcesu na rynku pracy. Ta realistyczna ocena stanu faktycznego (istotnie, MOS w większości przypadków nie oferują uczniom żadnych zajęć praktycznych, czy też związanych z przygotowaniem zawodowym) potwierdza słuszność założeń obranych w projekcie i skupienie jego koncepcji na przygotowaniu wychowanków do konfrontacji z życiem zawodowym5. Warto zaznaczyć, że dość istotne trudności napotyka Głównym celem praktycznych zabiegów twórczej resocjalizacji (rozumianej, jako nowe podejście) jest przemiana tożsamości indywidualnej i społecznej poprzez wychowawcze stymulowanie jej struktur poznawczych oraz wyposażanie jej w nowe kompetencje społeczne (Konopczyński, 2006). W ramach tych kompetencji społecznych lokują się umiejętności (możliwości) do wykonywania konkretnego zawodu. Zmiany w funkcjonowaniu GUS, Wejście ludzi młodych na rynek pracy, 2012 EUROFUND, NEETs – Young people not in employment, education…, 2012 3 Manpower, Niedobór talentów…., 2009-2012. 4 CEDEFOP, From education to working life ….,2012. 5 Raport z badań Aktywność zawodowa byłych wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii, 2011, s.66 6 Siemionow J., (2010) ‘ Niedostosowanie społeczne nieletnich: działania, zmiana, efektywność’, Wydawnictwo Diffin, Warszawa. 1 2 6 systemu kształcenia w Polsce dokonane w ciągu ostatnich lat, przyczyniły się do istotnego zmniejszenia kształcenia typowo zawodowego, adresowanego do młodzieży z trudnościami w uczeniu się, ale chętnej do pracy i realizacji konkretnych zadań. Szczególne znaczenie wymiaru edukacyjnego resocjalizacji widać w związku z realizacją zasady indywidualizacji. Potrzeba dopasowania oddziaływań socjoterapeutycznych do indywidualnych właściwości i potrzeb wychowanka, zakłada również adekwatność przekazu edukacyjnego do możliwości podmiotu oddziaływań. Chodzi, zatem o uwzględnienie jego sprawności intelektualnych, percepcyjnych, doświadczeń poznawczych tak, aby oferowany w ramach oddziaływań przekaz edukacyjny mógł być właściwie odebrany tj. zrozumiany i włączony do sfery indywidualnych doświadczeń wychowanka. Istotne jest, zatem aby jego poziom zapewniał jak najlepsze jego wykorzystanie, był optymalny do możliwości wychowanka tj. nie był ani zbyt wysoki ani zbyt niski. W tym pierwszym przypadku nie zostałby zrozumiany i tym samym - wykorzystany, bo okazałby się zbyt trudny, w drugim natomiast nie pełniłby roli „edukacji dla rozwoju jednostki”. Ważne jest, więc aby przekaz edukacyjny zawierał w sobie element nowości, który poszerzałby już posiadaną przez wychowanka wiedzę o treści dotychczas nieznane, pobudzał jego potrzebę poznawczą, skłaniał do refleksji oraz motywował do samokształcenia, a w dalszej konsekwencji do wieloaspektowego samorozwoju. kierowaną ofertę kształcenia zawodowego. Oferta kształcenia zawodowego powinna być maksymalnie dopasowana do potrzeb rynku pracy, obejmując trafną diagnozę aktualnych i przyszłych ofert zatrudnienia, ale również powinna uwzględniać indywidualne możliwości i dotychczasowe kompetencje samych bezpośrednio zainteresowanych, a więc – wychowanków MOS. Indywidualizacja kształcenia w oparciu o kryterium bio-psycho-społecznych uwarunkowań, uwzględniająca predyspozycje wychowanków, ich zainteresowania i potrzeby, pozwala przewidywać lepsze rezultaty podejmowanych działań edukacyjno-wychowawczych.8 Podsumowując można stwierdzić, że właściwie realizowany wymiar edukacji zawodowej w ramach podejmowanych działań socjoterapeutycznych jest jednym z podstawowych elementów decydujących o tym, że czas przeznaczony na pobyt w ośrodku jest czasem wykorzystanym dla dobra wychowanka. Możliwość zdobycia wiedzy (nie tylko drogą nauczania, ale także - różnych przekazów edukacyjnych występujących w wielu wymiarach pracy resocjalizacyjnej) - uzupełnia istotne braki w tym zakresie, powodowane wielokrotnie zaniedbaniem edukacji przed umieszczeniem w MOS. Centralne miejsce ma tu właśnie model dualny, który zespół potraktował jako oś swojej, zdefiniowanej w odniesieniu do wychowanków MOS - wydawałoby się bardzo prostej i oczywistej koncepcji „resocjalizacji poprzez pracę”. Wartość pracy, o ile uczy lub utrwala posiadane umiejętności, które będą mogły być wykorzystane po opuszczeniu ośrodka, jest szczególnie cenna. Wynika ona z możliwości, jaką dają kwalifikacje zawodowe i zatrudnienie w sferze wypełniania ról społecznych. Na tle potrzeby rekonstrukcji więzi społecznych zerwanych poprzez pobyt w ośrodku jest to element szczególnie ważny. Wartością dodaną w projekcie jest jego wartość prawna. Celem projektu było zdiagnozowanie status quo systemu edukacji wychowanków MOS w aspekcie efektywności ich adaptacyjności na rynku pracy poprzez przetestowanie instrumentu jednoczesnej edukacji i pracy zawartego w koncepcji tzw. modelu dualnego kształcenia zawodowego. Projekt wykazał, iż model dualny nie tylko jest zasadny, ale i realny w warunkach MOS. Posiada też istotne walory mikro i makroekonomiczne. Jego wdrożenie do praktyki wymaga jedynie niewielkich zmian legislacyjnych na poziomie aktów wykonawczych do Kodeksu pracy oraz ustawy o systemie oświaty. Ponadto, w szerszym kontekście – projekt promuje celowość szerszego upowszechnienia systemu dualnego w edukacji zawodowej w Polsce dla poprawy równowagi podaży i popytu pracy w długim okresie, a nawet - wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki. Można wyróżnić następujące korzyści wynikające z nauki zawodu i pracy wśród osób zagrożonych niedostosowaniem, jak i już niedostosowanych społecznie.7 Zdobycie umiejętności. Zdobywanie środków pieniężnych Obniżanie kosztów społecznych Uczenie właściwych postaw społecznych Zerwanie z nudą W obliczu trudności ze znalezieniem miejsca zatrudnienia, należy zwrócić szczególną uwagę na 7 8 R. Parol., Aktywność pracownicza…. 2010, s. 163-173 Por. K. Pospiszyl: Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy oraz przykłady programów oddziaływań. 1998, s. 150-180 7 Wartości filaru Szkolenia Zawodowego w „Programie MOS-t” Wartość resocjalizacyjnorozwojowa Wartość edukacyjno -zawodowa Szkolenie Zawodowe Wartość prawna (w. dodana ) Promocja systemu dualnego kształcenia zawodowego Wartość dydaktyczna Program testowano wśród młodzieży z III klasy gimnazjalnej przebywającej w MOS w Ustce w roku szkolnym 2011/2012, dając szansę młodzieży powyżej 16 roku życia (często 18- letniej) na zdobycie wykształcenia ogólnego i przygotowanie zawodowe jednocześnie – co stanowi innowacyjny wkład projektu do istniejącego systemu edukacji w Polsce. Co jest niezwykle cenne – w ramach testowania przyuczenie zawodowe ucznia odbyło się w rzeczywistych (w aspekcie zarówno społecznym, jak i materialnym) warunkach małego zakładu pracy (mikro-przedsiębiorstwa), a nie - jak jest to zazwyczaj w szkoleniu zawodowym w Polsce - w warunkach sztucznych (gdyż niedających obrazu rzeczywistych procesów zarządczych w firmach) i na ogół nieodzwierciedlających aktualnego stanu technologicznego przedsiębiorstw, warsztatu zawodowego w szkole9. Tym samym, absolwenci uczestniczący w testowaniu programu mogą wykazywać się zdobytym doświadczeniem praktycznym – tak cenionym przez pracodawców. kwalifikacjach. Wyniki ewaluacji „Programu MOSt” potwierdzają, że wyposażył on jego uczestników w kompetencje społeczne (tj. spójny, funkcjonalny, wykorzystywany w praktyce oraz uwarunkowany osobowościowo zestaw wiedzy, doświadczenia, zdolności i umiejętności społecznych) – które przyczyniły się do ich efektywnego funkcjonowania z innymi. Młodzież MOS, w większości nawiązała udane, twórcze relacje z pracodawcami i ich współpracownikami, bardzo dobrze sprawdziła się w nowej roli praktykanta w zawodzie, efektywnie i na bieżąco rozwiązywała wspólnie z pracodawcami pojawiające się problemy, aktywnie współuczestniczyła w życiu grupy zawodowej i grupy TAŻ. Udział w programie zaspokajał liczne potrzeby wychowanków10: TAŻ dał im poczucie bezpieczeństwa, przynależności (akceptacji, przyjaźni, przynależności do grupy, elity). Szkolenie zawodowe, które jest wiodącym filarem „Programu MOS-t”, zaspokajało ich potrzeby uznania (potrzebę szacunku, prestiżu, znaczenia) oraz potrzebę bezpieczeństwa (zabezpieczenie przed bezrobociem, ponieważ wyposaża w umiejętności zawodowe). Połączenie wysiłków partnerów projektu Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Ustce oraz Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości Pomorza Środkowego w Słupsku przyniosło mierzalne efekty. Piętnastu wychowanków MOS, uczestników „Programu MOS-t”, przystąpiło do egzaminu sprawdzającego, składającego się z części praktycznej i teoretycznej, i zdało go pozytywnie, uzyskując stosowne zaświadczenie o posiadanych 9 10 Program zapewnił różnorodność źródeł informacji zwrotnej (uczestnikom) ważnej dla kształtowania obrazu własnej osoby i poczucia własnej wartości. Dodatkowym źródłem informacji dla uczestnika stała się grupa TAŻ, Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce , 2011. Izabela Zajączkowska, Raport z ewaluacji „Programu MOS-t”, 2012 8 pracodawcy i ich współpracownicy oraz inni uczniowie biorący udział w praktykach. kwalifikacyjnych (KRK), pod nazwą "Asystent w zawodzie...". Program ukazał młodzieży MOS, jak rozpoznane lub uświadomione przez nich potencjały uzdolnienia, wiedza, umiejętności - mogą kształtować ich przyszłość (m.in. zawodową). Uczestnicy mogli uświadomić sobie, jak wiele możliwości dzięki posiadanym potencjałom otwiera się przed nimi, co stanowi alternatywę życiową. „Program MOS-t”, jak pokazał pilotaż, bez trudu wpisuje się w harmonogram działań MOS, w niewielkim stopniu wpływając na organizację pracy Ośrodka. Uczestnicy praktyk (podopieczni MOS) swoim zachowaniem i postawą sprawili, że pracodawcy zmienili stereotypowe myślenie na temat wychowanków MOS (młodzież trudna, problemowa, wzbudzająca lęk). Obecnie pracodawcy deklarują zaufanie do osób o zaburzonej socjalizacji. Wypowiadają się o praktykantach z MOS w superlatywach, podkreślając, że niczym nie różnią się od pozostałych uczniów, a nawet okazują się być bardziej sumiennymi pracownikami. Program szkolenia zawodowego pozwolił na skuteczne przyuczenie (teoretyczne i praktyczne) zawodowe podopiecznych Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Ustce, a zatem na osiągniecie celu, tj. przygotowanie do zdobycia I poziomu wg Krajowych Ram 9 TRENING ALTERNATYW ŻYCIOWYCH 10 Wstęp intensywne rozwijanie się w warunkach realiów społecznych, a nie sztucznych warunkach instytucjonalnych. Produktem finalnym projektu „MOS-t w przyszłość. Wypracowanie nowych form aktywizacji zawodowej dla wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii” jest stworzenie modułów Treningu Alternatyw Życiowych dla wychowanków i wychowanek MOS, jako programu identyfikującego i rozwijającego potencjał młodych ludzi dla ich sukcesu w przyszłości, na drodze kontynuacji kariery edukacyjnej lub zawodowej po powrocie do środowiska zamieszkania. Opracowanie modelu jest odpowiedzią na niedostateczną skuteczność istniejących rozwiązań, metod i form wspierania tej grupy wychowanków, stwierdzoną w wyniku przeprowadzonych badań i analiz w MOS Ustka.11 Potencjał rozwojowy wychowanka, jako przedmiot działań TAŻ, stanowi odpowiednik dla tworzenia kapitału człowieka, jako przedmiotu działań w ramach przyuczenia zawodowego. Jest to istotne przełożenie cech osobistych na wartości ekonomiczne w porównaniu dwóch modułów wzajemnie na siebie wpływających i oddziaływujących. Potencjał rozwojowy jest kluczowym pojęciem dla programu TAŻ, jako istotnej dyspozycji młodego człowieka – dorastającego, poznającego siebie samego, kształtującego swą tożsamość i poszukującego swojego miejsca w rzeczywistości społecznej. Schemat analizy potencjału uczestników TAŻ skupia się wokół zasobów określonych w następujących obszarach: Proponowany model wspierania wychowanków MOS, uwzględnia dwa kluczowe aspekty: kompleksowość oferowanego wsparcia poprzez odkrywanie i rozwijanie nowych dyspozycji osobowościowych, oraz włączenie do działań szeregu różnych podmiotów i instytucji związanych z przyuczeniem do zawodu. Poznawczym – np. sprawność intelektualna, wynikający z tego szeroki zasób słownictwa, przewaga słownictwa czynnego nad biernym, rozumienie norm i zasad życia społecznego; Behawioralnym – np. przestrzeganie zasad obowiązujących w grupie, umiejętności społeczne potrzebne do prawidłowego funkcjonowania w społeczności; Emocjonalnym – np. adekwatność, jakość reakcji wychowanka/wychowanki na różne sytuacje dnia codziennego i bodźce, stabilność emocjonalna, przewidywalność reakcji; Struktury „ja” – np. poziom samooceny, system planów na przyszłość, wyznaczane cele; Fizycznym – np. kondycja wychowanka, określona sprawność fizyczna, wytrzymałość, wydolność. TAŻ stwarza sprzyjające warunki dla rozwoju, urzeczywistnienia potencjału drzemiącego w każdym z uczestników i jest naturalną, wrodzoną potrzebą każdego człowieka. Abraham Maslow pisał, że każdy posiada silną i głęboko osadzoną „potrzebę rozwoju, którą można zasadniczo określić, jako samorealizację (…) lub zdrowie psychiczne (…)”12. Uczestnicy sytuacji kreowanych w TAŻ, mają za zadanie pełnić różne role w samorealizacji własnej. Warunki społeczne w TAŻ kształtują samorealizację wychowanków Celem głównym TAŻ jest ułatwienie młodzieży MOS wyboru alternatywnej ścieżki życia rozumianej, jako ukazanie młodym ludziom alternatyw życiowych w perspektywie rozwoju własnych potencjałów, ich wykorzystania w przyszłości, tj. po opuszczeniu placówki w sferze edukacyjno – zawodowej. TAŻ proponuje odmienny cel, stąd odmienne metody pracy w systemie spójnych działań w całej placówce. Jest to nastawienie na funkcjonowanie wychowanka po wyjściu z placówki, na przyszłość, a nie skupienie się na tu i teraz w opisanym kontekście naprawczo-terapeutycznym. Nakierowanie uwagi na kontynuację nauki czy też pracę zawodową po opuszczeniu ośrodka, jako istotne działanie przeciwdziałające bezrobociu, apatii, pogłębianiu demoralizacji, wykluczeniu społecznemu. Wymusza to podjęcie działań o zróżnicowanym charakterze na każdym poziomie gimnazjum. Wiąże się z tym przetarcie stałego szlaku – mostu wychowanków MOS i społeczeństwa, dzięki któremu, będzie możliwe Badania szerzej opisane w punkcie 1.1. „Badanie losów edukacyjno-zawodowych byłych wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii”. 12 A. Maslow, Toward a Psychology of Being, Van Nostrand Co., New York 1962, s. 155–156, (w;) S. Karwala, Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny rozwój osobisty, Nowy Sącz 2009, s. 35. 11 11 i wychowanek, stawiając wyzwania, pobudzając i motywując do jej przejawiania. członków społeczności, którzy / które spełniają swe zadania, funkcje i role dla dobra ogółu, jak i dobra własnego. Wychowankowie wypełniają tym samym stawiane im oczekiwania i stosują się do społecznych wymagań, wzorców postępowania, ogólnie przyjętych zasad współżycia społecznego. „Potencjał to różnica między stanem przyszłym, a stanem teraźniejszym. Wszystkie osiągnięcia oraz zdobyte doświadczenia i wiedzę można określić mianem zrealizowanego potencjału. Jest to różnica między tym gdzie dojdziemy, a tym gdzie jesteśmy. Kapitalizację potencjału należy rozumieć, zatem jako konwersję możliwości, dzięki której kapitał ludzki ulega zmianie, powodując wzrost i rozwój osobisty, a tym samym społeczny” 13. Kapitał ludzki stanowi niematerialne zasoby fizyczne, psychiczne, społeczne i intelektualne wychowanków i wychowanek MOS. Jest to proces wymagający kształcenia się przez całe życie, rozumiany, jako inwestowanie w siebie. Odwołanie do kapitału ludzkiego nawiązuje bezpośrednio do ujmowania wychowanków, jako Tabela 1 Kapitał ludzki – potencjał rozwojowy, jako łączniki elementów Programu MOS-t Elementy Programu MOS-t PRZYUCZENIE ZAWODOWE I FILAR PROGRAMU MOS-t TRENING ALTERNATYW ŻYCIOWYCH II FILAR PROGRAMU MOS-t Łącznik KAPITAŁ ludzki POTENCJAŁ rozwojowy Ogół cech i właściwości ucieleśnionych w ludziach, które mają określoną wartość oraz stanowią źródło przyszłych dochodów Rozwijanie kapitału ludzkiego to inwestowanie w potencjał człowieka. Kształcenie zawodowe – rozwój zawodowy (wiedza i umiejętności). Lenistwu, bierności, apatii, braku ambicji, perspektywie krótkowzroczności, niestawianiu celów, nieplanowaniu, bezrobociu, ubóstwu, unikaniu nauki. Możliwość, siła, moc, zdolność do bycia, ale jeszcze nieistniejące możliwości tkwiące w człowieku Definicja Specyfika rozwoju Cechy rozwoju Zapobieganie Rezultat bliższy Rezultat dalszy Podstawa teoretyczna Nabycie kwalifikacji. Nabycie kompetencji wykonawczych, zawodowych. Kontynuacja nauki, podjęcie pracy, satysfakcja osobista. Funkcjonalizm – człowiek, jako członek społeczeństwa. Źródło: opracowanie własne 13 S. Karwala. Mentoring …, s.34. 12 Rozwijanie potencjału, jako naturalna zdolność i możliwość wzrostu i rozwoju. Rozwój osobisty – predyspozycji intelektualnych, cech osobistych, predyspozycji społecznych. Zahamowaniu rozwoju, braku identyfikacji własnych potrzeb, wartości, frustracji, uzależnieniom, agresji, czynom karalnym, przestępstwom, wyuczonej bezradności, roszczeniowości. Nabycie kompetencji bazowych, personalnych. Realistyczna samoocena, samorozwój, samoświadomość. Humanizm – człowiek integralny (całościowy). 1. Diagnoza sytuacji wyjściowej domowego, samochodów, gotowanie, ogrodnictwo, poligrafia itd.) oraz 24% spośród badanych ma predyspozycje artystyczne (sztuka aktorska, wizualna, komunikacyjna, np. teatr, fotografia, felietony, public relations)14. Wychowankowie MOS to młodzież w wieku od 13 do 18 roku życia, przejawiająca zdiagnozowane zaburzenia emocji i zachowania, zagrożona niedostosowaniem społecznym, uzależnieniami, nierealizująca obowiązku szkolnego. Jednocześnie wychowankowie i wychowanki pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych i wywodzą się z demoralizujących środowisk rówieśniczych. Z kolei obserwacje, wnioski z analizy dokumentów, metody intuicyjne oraz refleksje z praktyki zawodowej pedagogów MOS wskazują na nieradzenie sobie wychowanków w sytuacjach nowych i trudnych, w rzeczywistości społecznej, braku umiejętności pokonywania własnych lęków, barier wewnętrznych, ograniczeń, niski stopnień realistycznej samooceny, kreatywności, elastyczności i otwartości. Czynniki te stanowią istotny element utrudniający, czy też hamujący dalszy rozwój i kontynuację nauki szkolnej po opuszczeniu placówki. 1.1 Badanie losów edukacyjnozawodowych byłych wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii 1.2 Problem główny Przeprowadzone badania własne w MOS w Ustce w roku 2010 – studium indywidualnych przypadków losowo wybranych wychowanków, wywiady, sondaże, wykazały, iż niski procent wychowanków MOS podejmuje po opuszczeniu placówki, dalsze kształcenie, zarówno na poziomie gimnazjum, jak i ponadgimnazjalnym, czy też wykonuje pracę zarobkową. Wychowankowie opuszczający placówkę, powracający do środowiska i miejsca zamieszkania, w znacznym stopniu, wracają do dawnych sposobów postępowania, co przyczynia się do ich dalszej demoralizacji. Analiza badań własnych wykazała, iż problem kluczowy stanowi niekontynuowanie przez wychowanków nauki w szkole gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej lub jej przerwanie i niepodejmowanie pracy zawodowej po zakończeniu pobytu w MOS. Obecne rozwiązania prawne, administracyjne, socjalne, oraz stosowane w placówkach socjoterapeutycznych metody i formy pracy wychowawczej nie gwarantują sukcesu młodzieży w kontekście pełnionych w dorosłym życiu ról społecznych. Koncentrują się bardziej na korygowaniu niewłaściwych postaw i zaburzonych relacji interpersonalnych. Jest to proces kształtowania tożsamości dla funkcjonowania w placówce, a nie proces kształtowania tożsamości wychowanków, związany ze społecznie aprobowanymi sposobami pełnienia nowych ról edukacyjno-zawodowych. Przeprowadzone w 2010 roku badania losów edukacyjno – zawodowych - również metodą kwestionariusza ankiet - byłych wychowanków i wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Ustce, dotyczyły: analizy sytuacji obecnej i potrzeb wychowanków Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Ustce, poziomu umiejętności społecznych, agresji. Ponadto przeprowadzono badania arkuszem zdolności zawodowych na grupie 20 wychowanków. Wyniki ankiet wykazały, że 18% młodzieży przejawia predyspozycje do kontaktów biznesowych (kierowanie biurem, prace urzędnicze, księgowość, praca z komputerem itp.); 12% młodzieży przejawia predyspozycje naukowe (nauki ścisłe, społeczne, inżynieryjne, technologiczne, związane z medycyną); 23% respondentów posiadało predyspozycje społeczne (opieka medyczna, nauczanie, kontakty z klientami, prace społeczne), 23% przejawiało zaś predyspozycje techniczne (naprawianie sprzętu 14 1.3 Przyczyny zjawiska Analiza wyników przeprowadzonych badań pilotażowych, jak i wnioski praktyki własnej, oraz obserwacje wskazują na poniższe przyczyny zjawiska: a. Powrót do dysfunkcjonalnego środowiska rodzinnego i rówieśniczego (brak pozytywnych wzorców dorosłego kształcącego się i pracującego); b. Brak pracy z rodziną w miejscu stałego zamieszkania; Badania własne K. Kawińska, Ł. Stanisławski, Ustka 2010. 13 c. Brak kształcenia umiejętności innych niż interpersonalne tj. zawodowych w toku pobytu w MOS; d. Brak systemowej pomocy dla wychowanków w miejscu zamieszkania po powrocie z ośrodka15; e. Nieadekwatna samoocena wpływająca na podejmowanie nietrafnych wyborów (zaniechanie dalszego kształcenia, wybór szkół o zbyt wysokim poziomie nauczania tj. nieadekwatnie do możliwości intelektualnych) – przyczyny wewnętrzne; f. Brak systemowych rozwiązań ułatwiających funkcjonowanie wychowanków MOS w środowisku lokalnym placówki, związanych z poprawą funkcjonowania społecznego poprzez aktywność społeczną, nie w ramach ośrodka, ale poza nim16; g. Nastawienie w znaczącej mierze na korekcję i psychokorekcję postaw negatywnych wychowanków na prawidłowe, jako cel główny działań wychowawczych MOS; h. Nieskuteczność dotychczasowych oddziaływań – stosowane metody i formy pracy wychowawczej MOS nie przygotowują w optymalnym stopniu do funkcjonowania społecznego po wyjściu z ośrodka, a skupiają się na adaptacji i prawidłowym funkcjonowaniu wychowanka w placówce z nikłym działaniem poza nią i przy współpracy z instytucjami, osobami z zewnątrz – perspektywa teraźniejszości „tu i teraz w ośrodku”; i. Instytucjonalność, jako forma pomocy osobie niedostosowanej społecznie; j. Niskie kompetencje kadry, brak doświadczenia zawodowego, samokształcenia. 1.5 Propozycje rozwiązań w aspekcie koncepcji TAŻ Proponowane rozwiązania stanowią modyfikację pracy istniejących MOS i wzbogacenie ich, o nowe narzędzie pracy z wychowankami. Biorąc pod uwagę wieloletnie doświadczenia placówek, kadry pedagogicznej, mając na celu większą efektywność ich pracy, proponuje się następujące rozwiązania: a. W kwestii pracy z rodziną wychowanka podczas pobytu w placówce, oraz z osobami i instytucjami w miejscu zamieszkania: Przed realizacją TAŻ spotkanie trenerów z wychowankami i rodzicami zapoznające z założeniami udziału w programie TAŻ i zasadami współpracy; wyrażenie pisemnej zgody przez wychowanka – uczestnika TAŻ, oraz jego opiekuna prawnego. W trakcie realizacji TAŻ rozmowa trenera z opiekunem prawnym każdorazowo po zakończeniu danego semestru szkolnego; Po zakończeniu udziału w TAŻ do 12 miesięcy po opuszczeniu przez wychowanka placówki monitorowanie jego postępów za pomocą kwestionariuszy ankiet 17; przekazanie informacji o powrocie wychowanka do domu rodzinnego, z prośbą ewentualnego wsparcia do lokalnych instytucji, osób np. pedagogów ulicy, pracowników socjalnych, kuratorów, itp. b. W kwestii wprowadzenia form aktywizacji zawodowej: Działania systemu wspomagającego – mos-tki zewnętrzne18; Rozszerzenie form preorientacji zawodowej na działania praktyczne w środowisku lokalnym, a także spotkania z przedstawicielami różnych branż zawodowych. c. W kwestii uzyskania realistycznej samooceny wychowanka: Udział w programie TAŻ (usuwanie barier wewnętrznych) m.in. karty samoobserwacji, ćwiczenia TAŻ w środowisku zamieszkania podczas urlopowań, czy też w miejscu praktyk zawodowych tj. różnorodnych sytuacjach społecznych poza placówką; Doraźne i interwencyjne konsultacje z psychologiem MOS. d. W kwestii współpracy z osobami, instytucjami ze środowiska lokalnego danej placówki: 1.4 Skutki psychospołeczne Opisane przyczyny mogą generować poniższe zjawiska społeczne: a. Pogłębianie się demoralizacji wychowanków po opuszczeniu ośrodka; b. Wzrost bezrobocia; c. Pojawienie się i wzrost działań przestępczych; d. Ubożenie; e. Wzrost liczby osób korzystających z pomocy społecznej; f. Wzrost zagrożeń społecznych (nadużywanie alkoholu, narkomania, przestępczość, dezorganizacja rodziny); g. Uruchamianie się w systemie mechanizmów obronnych mechanizmu „skracania perspektywy życiowej”. 15 16 17 18 Przyczyna ta wykracza poza możliwość oddziaływania samej instytucji, jaką jest MOS i służy jedynie wskazaniu konieczności rozwiązań systemowych. Wskazanie rozwiązania międzyresortowej współpracy. Szczegółowy opis zawarty w Rozdziale 8 Ewaluacja efektów TAŻ. Działania szerzej opisane w Podrozdziale 5.3.1. MOS-tki wewnętrzne i zewnętrzne. 14 Podpisywanie listów intencyjnych o współpracy między dyrektorem MOS, a przedstawicielami instytucji, wdrażanie do realizacji zadań w ramach systemu wspomagającego Program MOS-t (mos-tki zewnętrzne). e. W kwestii zmiany perspektywy rozwojowej i celów pracy z wychowankiem w MOS: Osiągnięcie celów ustawowych odmienną drogą tj. poprzez rozwijanie i wykorzystywanie potencjałów wychowanków, podczas pobytu w MOS dla przyszłości edukacyjno-zawodowej, po powrocie do środowiska zamieszkania. f. W kwestii modyfikacji formy instytucjonalnej pomocy osobie niedostosowanej społecznie: Otwarcie na środowisko lokalne, podejmowanie różnych form współpracy w ramach budowania pozytywnego wizerunku MOS w celu zwiększenia zaufania do osób o zaburzonej socjalizacji, intensyfikacja działań poza ośrodkiem w kontakcie z osobami, grupami społecznymi z zewnątrz (system wspomagający przyuczenie zawodowe). g. W kwestii kompetencji kadry wychowawczej: Rekrutacja wychowawców do udziału w szkoleniu TAŻ i umożliwienie samokształcenia;19 Karty samoobserwacji prowadzone przez trenerów w toku TAŻ – podnoszenie kompetencji. h. W kwestii stosowania nowych metod i form pracy wychowawczej: Program TAŻ. Program TAŻ, jest próbą przełamania „drugorzędnej pozycji, jaką zajmuje system profilaktyki i resocjalizacji w stosunku do reformowanego systemu oświaty” i „zjawiska izolowania się subsystemu opieki i resocjalizacji od systemu oświaty i wychowania w skali kraju”20. 2. Cel główny TAŻ Autorzy TAŻ, po analizie specyfiki użytkowników i odbiorców programu, warunków organizacyjnych i prawnych, jak i współczesnych nurtów w pedagogice ogólnej i resocjalizacyjnej przyjęli do realizacji cel główny TAŻ, rozumiany, jako ukazanie młodzieży MOS alternatyw życiowych w perspektywie rozwoju własnych potencjałów, i ich wykorzystania w przyszłości tj. po opuszczeniu placówki w sferze edukacyjnozawodowej. TAŻ ma za zadanie ukierunkowanie aktywności wychowanków i wychowanek na dostrzeganie i wykorzystywanie w praktyce, własnych potencjałów na drodze pokonywania barier i ograniczeń wewnętrznych, dla efektywnego planowania przyszłości i samorealizacji w nowych, odmiennych rolach w sposób akceptowany społecznie. Cele szczegółowe zostały przyporządkowane do trzech, wzajemnie uzupełniających się, a jednocześnie etapowych działań programowych w strukturze zajęć TAŻ. Sformułowane cele szczegółowe dla utworzonych bloków TAŻ, z jednej strony odnoszą się do kształtowania kompetencji, istotnych dla funkcjonowania młodego człowieka w sytuacjach trudnych i nowych m.in. podczas praktyk zawodowych, a co za tym idzie również odnoszą się do reagowania na występujące, bieżące ich potrzeby i problemy (Blok Ramowy). Z drugiej zaś strony cele szczegółowe, założone w ciągu przyczynowo skutkowym, odnoszą się do potencjałów uczestników tj. ich odkrywania, nazywania (Blok Potencjałów), a następnie do podejmowania prób ich wykorzystania w różnorodnych sytuacjach społecznych, związanych m.in. z procesem planowania, projektowania, przewidywania działań własnych (Blok Inicjatyw). Cele szczegółowe21 poszczególnych bloków programowych TAŻ przedstawia poniższe zestawienie: 19 20 21 Warunki i proces rekrutacji trenerów TAŻ określone w załączniku nr.9 do programu. T. Wolan. Placówki resocjalizacyjne w systemie profilaktyki, opieki i wychowania w Polsce. „Chowanna” 2006 LXII (27). Sposoby, metody i formy osiągania założonych celów każdorazowo doprecyzowane w poszczególnych scenariuszach zajęć dla danego bloku. 15 Tabela 2 Blok Ramowy TAŻ BLOK RAMOWY TAŻ - Przełamywanie barier i ograniczeń wewnętrznych; - Uświadamianie roli porażki, kryzysu, stresu, krytyki, trudności, nowości; - Kształtowanie umiejętności reagowania w sytuacjach trudnych; - Rozwijanie i stabilizowanie sfery emocjonalnej (samokontrola); - Rozwijanie samokrytycyzmu i twórczego myślenia Źródło: opracowanie własne Tabela 3 Blok Potencjałów TAŻ BLOK POTENCJAŁÓW TAŻ - Rozbudzanie, wyzwalanie, wydobywanie, odkrywanie i uświadamianie własnych potencjałów; - Wyzwalanie, uaktywnianie talentów i potencjałów; - Dostrzeganie własnych potencjałów i zauważanie, jako istotnych dla rozwoju osobistego i przyszłości; - Rozwijanie różnorodnych form autoekspresji. Źródło: opracowanie własne Tabela 4 Blok Inicjatyw TAŻ BLOK INICJATYW TAŻ - Rozwijanie umiejętności wykorzystywania własnych potencjałów w sposób akceptowany społecznie; - Rozwijanie, doskonalenie potencjałów poprzez uaktywnianie się; - Kształtowanie umiejętności przewidywania, stawiania, wyznaczania i realizacji celów; - Nauka planowania i projektowania wykorzystania własnego potencjału (wyznaczanie nowych ról społecznych w sferze edukacyjno zawodowej); - Wizualizacja przyszłości; - Kształtowanie umiejętności krytycznej analizy własnych działań praktycznych i poszukiwanie alternatywnych rozwiązań; - Konstruktywne rozwiązywanie problemów, sytuacji trudnych (tworzenie strategii postępowania). Źródło: opracowanie własne 16 3. Uczestnicy TAŻ Pierwszy miesiąc zajęć TAŻ będzie uzupełnieniem diagnozy w drodze obserwacji działań uczestników podczas treningu. Proponowane metody i koncepcje pracy, zakładają nieustanną weryfikację danych. Siła i nowatorstwo TAŻ, tkwi w nieporuszaniu się w obrębie schematów i formuł. Program TAŻ jest skierowany do uczestników w wieku rozwojowym okresu dorastania i w sposób szczególny jego treści nawiązują bezpośrednio do potrzeb i cech tego etapu. Realizacja TAŻ odnosi się do wychowanków i wychowanek będących w okresie adolescencji, która charakteryzuje się określaniem własnej tożsamości, samodzielnym wypracowaniem wewnętrznej struktury organizującej własne potrzeby, wartości, doświadczenia, pozwalającej w przyszłości na dokonywanie autonomicznych wyborów i decydowania o własnym życiu. Przewiduje się także objęcie cyklem działań wspomagających TAŻ wychowanków i wychowanki MOS. 4. Efekty TAŻ Zakładane efekty końcowe TAŻ to: 1. zmiana wychowanka w postrzeganiu siebie samego; 2. ukształtowanie wychowanka; W rekrutacji wychowanków do TAŻ przyjęto następujące założenia: realistycznej samooceny 3. uświadomienie własnych potrzeb i wartości; 1. Każdy wychowanek, który ukończył 13 rok życia zostaje objęty programem TAŻ; 4. pełnienie nowych ról społecznych w sferze edukacyjno-zawodowej (uczeń-pracownik) jako wykorzystanie potencjałów w praktyce. 2. Wychowanek i jego opiekun prawny pisemnie wyrażają zgodę na udział w TAŻ; Możliwość uzyskania współistniejących efektów powstałych dzięki wykorzystaniu warsztatowej metody pracy grupowej koncentruje się na: 3. Wychowankowie objęci programem TAŻ powinni przejść badania diagnostyczne predyspozycji zawodowo – osobowościowych, wykonanych przez doradcę zawodowego w ramach preorientacji zawodowej, co może zostać 1. nabyciu kompetencji komunikacyjnych; 2. nabyciu umiejętności współdziałania w grupie; 4 wykorzystane w wyborze preferowanego kierunku asystenta w zawodzie. współpracy i 3. rozbudzeniu myślenia twórczego; 4. rozwinięciu wyobraźni wychowanków; Podczas procesu rekrutacji będą przeprowadzane rozmowy motywujące, wychowanków do zaangażowanego udziału w TAŻ, przez trenerów, kadrę pedagogiczną MOS, a także psychologa. Opieka oraz wsparcie psychologiczne dostępne będą uczestnikom programu na każdym jego etapie, z uwagi na fakt zatrudnienia psychologa w każdym młodzieżowym ośrodku socjoterapii. 5. internalizacji norm społecznych. Przewiduje się pomiar efektów TAŻ zarówno metodami ilościowymi, jaki i jakościowymi, które dają możliwości pełnego obrazu stopnia uzyskanych efektów. Ponadto do analizy przyjęto model badania stanu początkowego – przed rozpoczęciem realizacji programu i stanu końcowego – po realizacji danego bloku. Na zasadzie zastosowania metody porównania. Analiza opierać się będzie na badaniu poziomu samooceny przeprowadzonym przez psychologa wspierającego działania TAŻ. Diagnoza wstępna pozwoli na wyłonienie szczególnych zdolności twórczych, mocnych stron i atutów wychowanków. Wynik diagnozy, będzie stanowił podstawę do wspierania uczestnika w planowaniu przez niego indywidualnej drogi rozwoju podczas grupowej interakcji z innymi uczestnikami TAŻ. Bazą będą również orzeczenia i opinie Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych, opinie Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno – Konsultacyjnych, wywiady kuratorów rodzinnych, oraz inne opinie zawierające powyższe elementy. Opis wywiadu z rodzicem, wychowankiem będzie dotyczył podejmowanych dotychczas prac, jego swobodnej wypowiedzi na tematy będące przedmiotem zainteresowania TAŻ. 17 opuszczeniu przez wychowanka ośrodka, zakłada się, jako oczekiwany efekt, kontynuację edukacji szkolnej lub zawodowej w środowisku zamieszkania, czy też innym środowisku społecznym poza placówką. W opisywanym układzie działania wspomagające byłyby elementem rozwoju aktywności społecznej. Przyuczenie zawodowe byłoby elementem rozwoju aktywności zawodowej danej jednostki, a program zajęć TAŻ, wpływałby na rozwój osobisty, rozwój aktywności własnej, stanowiąc tym samym wzajemnie uzupełniający się system oddziaływań równoległych. 5.Realizacja TAŻ w MOS 5.1 Organizacja TAŻ w strukturze MOS Do udziału w warsztatach TAŻ, rekrutuje się wychowanków i wychowanki według kryterium wiekowego, ze względu na znaczną rotację wychowanków przebywających w MOS oraz różnorodność wiekową poszczególnych osób w danych klasach gimnazjalnych22. Struktura działań TAŻ w MOS przedstawia się zatem następująco: Ze względu na wspomnianą rotację wychowanków i wychowanek przebywających w MOS zachowano działania adaptacyjne w każdym semestrze odpowiednio do sytuacji, jako stały element działań wychowawczych, niezbędny dla dalszej realizacji zadań programu TAŻ. 1. działania adaptacyjne poprzez integrację polegające na pomocy wychowankowi w przystosowaniu do warunków zewnętrznych placówki, zbudowaniu poczucia bezpieczeństwa, kontakcie z dorosłym wychowawcą grupy, klasy, osobami z najbliższego otoczenia rówieśniczego (klasy, pokoju mieszkalnego) przebiegające głównie na drodze działań indywidualnych z wychowankiem, w diadach, w małej grupie z wykorzystaniem elementów zabawy, ćwiczeń interakcyjnych, wycieczek integracyjnych itp.; Zakłada się, iż dla każdego nowo przyjętego wychowanka/wychowanki okres adaptacyjny do warunków specyficznych placówki, jako instytucji wychowawczej m.in. całodobowość pobytu, zasady funkcjonowania ściśle określone w regulaminie, kontrakcie ogólnym, nowe otoczenie zewnętrzne i osobowe, przystosowanie do życia w zbiorowości ośrodka, trwa średnio około trzech miesięcy. Metody i formy pomocy wychowankom w adaptacji do warunków pobytu w MOS stosowane są odpowiednio do wieku nowego wychowanka, specyfiki jego dotychczasowych doświadczeń życiowych, cech rozwojowych. 2. działania wspomagające – mos-tki wewnętrzne, mos-tki zewnętrzne; 3. kolejne działania adaptacyjne poprzez zadania polegające na włączaniu nowego wychowanka w działania zarówno w grupie wychowawczej, jak i między grupami tj. usprawnianiu funkcjonowania w społeczności ośrodka zgodnie z wewnętrznymi zasadami współżycia w placówce, na drodze wykonywania wspólnie zadań zaspakajających cele grupowe np. przy organizacji danego przedsięwzięcia okolicznościowego, autorskiego; W przypadku wychowanków i wychowanek przejawiających szczególne trudności wychowawcze, jak i pogłębiony stopień zaburzeń rozwojowych i charakteryzujących się po okresie trzymiesięcznego pobytu, występującym nadal nieprzystosowaniem do funkcjonowania w placówce, zaburzeniami adaptacyjnymi, włącza się do oddziaływań psychologa ośrodka i ukierunkowuje pracę pedagogiczną na działania indywidualne z elementami terapii prowadzonej przez psychologa. Jednocześnie w toku dalszej pracy wychowawcy z grupą oraz indywidualnie z wychowankiem, uwzględnia się istotne, specjalistyczne wskazówki i zalecenia psychologa w kwestii poprawy, jakości procesów adaptacyjnych jednostki w MOS. 4. rozszerzona preorientacja zawodowa (diagnoza, spotkania, wycieczki, poznawanie systemu szkolnictwa zawodowego); 5. działania adaptacyjne poprzez współdziałanie polegające na motywowaniu nowych wychowanków do poznawania zasad funkcjonowania w MOS, na drodze podejmowania wspólnych inicjatyw z innymi wychowankami we współpracy z wychowawcą, nawiązującymi do uzdolnień i mocnych stron wychowanków, także realizowane we współpracy z instytucjami i osobami z szerszego Opisane działania realizowane są w MOS i środowisku lokalnym placówki z rozszerzeniem na czasowe pobyty w domu rodzinnym. Po 22 Rotacja wychowanków wynika ze zmiany środka wychowawczego stosowanego przez właściwe sądy, rezygnacji samych wychowanków z powodu ukończenia 18 roku życia, przeniesień ze względów wychowawczych do innych placówek o tym samym charakterze, rezygnacji opiekuna prawnego (w przypadku wychowanków przyjętych na wniosek opiekuna), a także ze względu konieczności podjęcia np. leczenia psychiatrycznego, czy terapii uzależnień. Szczegółowe dane statystyczne dotyczące rotacji wychowanków, jej przyczyn, średniej długości pobytu wychowanka w MOS, a także ilości wychowanków w poszczególnym wieku dostępne w Ośrodku Rozwoju Edukacji w Wydziale Resocjalizacji i Socjoterapii www.ore.edu.pl (stan na dzień 15.10.2011). 18 tj. lokalnego środowiska lokalnego, tworząc tym samym pozytywny i realny obraz placówki i postrzegania w nim swojego miejsca i możliwości pracy nad sobą, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i grupowym, przy znacznym uwzględnieniu wkładu, świadomej pracy własnej; 2. Monitorowanie i ewaluacja zajęć – narzędzia zawarte w załącznikach do programu; 3. Doraźne konsultacje z psychologiem; 4. Informacyjne spotkania z rodzicami w celu zapoznania z programem TAŻ. Przeprowadzanie wywiadów z opiekunami prawnymi dotyczącymi postępów uczestników po zakończeniu danego semestru szkolnego – kolejnych etapów realizacji TAŻ. 6. działania adaptacyjne poprzez współdziałanie, kształtowanie i rozwijanie współpracy oraz współdziałanie między wychowankami społeczności placówki, także przebiegające w jej środowisku zewnętrznym; Trenera TAŻ charakteryzuje: duże zaangażowanie w działalność wychowawczą, kreatywność i nieschematyczność w pracy z adolescentem, swoboda i wizja planowanej koncepcji pracy, oraz wysoki poziom kultury osobistej. Ważne jest mocne osadzenie trenerów w wartościach służących wychowaniu dziecka, przejawiającego różnorakie trudności społeczne i osobowościowe, co powinno służyć jego osobistemu rozwojowi, poczuciu celowości podejmowania dodatkowych wyzwań i kształtowaniu przyszłej ścieżki osobistej, edukacyjnej i zawodowej. 5.2 Kompetencje i zakres zadań realizatorów TAŻ Na etapie realizacji działań wspomagających TAŻ w MOS, angażuje się do pracy z wychowankami wychowawców grup, nauczycieli gimnazjum i pedagoga placówki. Równolegle z kadrą pedagogiczną, na rzecz młodzieży, pracuje psycholog placówki w zakresie działań adaptacyjnych. Zadania pedagoga skupiają się na koordynacji działań preorientacji zawodowej wychowanków i wychowanek MOS. Na prośbę trenera TAŻ, na dowolnym etapie realizacji treningu, psycholog obserwuje przeprowadzane zajęcia, a następie udziela informacji zwrotnych istotnych dla prawidłowego, dalszego przebiegu wykonywanego zadania. Realizatorami programu TAŻ są wykwalifikowani pracownicy MOS – absolwenci kierunków pedagogicznych ze specjalizacją pedagogiki resocjalizacyjnej lub socjoterapii, z doświadczeniem w pracy z młodzieżą, przejawiającą zaburzenia zachowania i emocji, którzy pozytywnie przeszli szkolenie trenerskie TAŻ23. 6. Charakterystyka działań wspomagających TAŻ Kompetencje trenera TAŻ to: Przewiduje się włączenie w ogół działań wspomagających całą społeczność ośrodka tj. wszystkich wychowanków i wychowanki, wychowawców i wychowawczynie, nauczycieli i nauczycielki MOS, oraz pedagoga, psychologa i dyrektora. 1. Dążenie do samokształcenia, samorozwoju; 2. Doświadczenie w pracy z grupą młodzieży niedostosowanej społecznie; 3. Postawa twórcza; 4. Pozytywne postrzeganie wychowanka i siebie samego. Działania wspomagające powinny być zapisane w programach profilaktycznych, wychowawczych i terapeutycznych MOS. Granice owych działań określone są przez misję MOS, oraz nadrzędne zasady wyznaczające cele prowadzonych oddziaływań terapeutycznych w placówce. Dotyczą one szeroko rozumianego rozwoju aktywności społecznej odbiorców, poprzez rozwój ich własnych pasji i zainteresowań w środowisku placówki, oraz na zewnętrz w środowisku lokalnym. Możliwe jest więc wpisanie tych działań w zakres socjoterapeutycznych oddziaływań, ze znaczącym akcentem na relacje Ja-Inni, Ja-Zadanie. Wiedza merytoryczna trenera jest aspektem kluczowym, jednakże przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne pozostaje także nie bez znaczenia. Biorąc pod uwagę dobór metod i form pracy, czy też tworzenie indywidualnej ścieżki rozwoju wychowanka, w zajęciach grupowych będą uwzględnione jego potencjały, potrzeby, bariery wewnętrzne i inne zahamowania. Do zadań trenera TAŻ należy: 1. Przeprowadzanie zajęć w poszczególnych blokach programu zgodnie z założeniami opracowanymi w ramowym planie TAŻ24; 23 24 Cele działań wspomagających to: Warunki i proces rekrutacji trenerów TAŻ określone w załączniku nr.9 do programu Ramowy plan TAŻ z podziałem na poszczególne godziny zawarty w Rozdziale 12 str.30 19 1. przełamywanie barier wychowanków i wychowanek; wewnętrznych Zakłada się dowolną formę realizacji działań wspomagających w danej placówce, nakierowaną na rozwój aktywności społecznej, zarówno na terenie placówki, jak i we współpracy z instytucjami, oraz osobami ze środowiska lokalnego. Zadania działań wspomagających zaleca się wpisać w cykl programów wychowawczych MOS, co ma na celu, przeciwdziałanie konfliktom, naciskom, stygmatyzacji między odbiorcami, bezpośrednio uczestniczącymi w programie TAŻ. Zakłada się również stałą współpracę ze środowiskami rodzinnymi w miejscu zamieszkania wychowanków, monitorowanie zachowań podczas urlopowań w domu rodzinnym, a także monitorowanie pomocy w miejscu zamieszkania po opuszczeniu ośrodka. Całość rozważań ilustruje poniższy Schemat 1. 2. przełamywanie barier zewnętrznych, ku otwartości placówki MOS na elementy środowiska lokalnego; 3. kształtowanie i rozwijanie kompetencji społecznych, a tym samym komunikacji i współpracy; 4. kształtowanie postaw prospołecznych; 5. rozwijanie zainteresowań i pasji; 6. nawiązywanie interpersonalnych; prawidłowych relacji 7. kształtowanie pracowitości, aktywności własnej i odpowiedzialności. 20 Schemat 1 Program MOS-t w kontekście aktywności społeczno-zawodowej Źródło: opracowanie własne Rzeczywistość społeczna JA - przaktyka zawodowa JA - społecznność lokalna JA - teoria zawodowa JA - MOS JA - środowisko zamieszkania JA - Grupa TAŻ JA - JA JA środowisko rodzinne 21 wychowankowie posiadają określony specyficzny profil psychospołeczny; wychowankowie są w wieku dorastania; wychowawcy realizują głównie cele, metody klasycznego nurtu postępowania resocjalizacyjnego. Stąd postanowiono wykorzystać w najbardziej optymalny sposób otwarty charakter placówki poprzez współpracę z osobami, instytucjami z zewnątrz (środowisko lokalne placówki, jak i środowisko zamieszkania), by stworzyć korzystne warunki dla działań programowych: 6.1 MOS-tki wewnętrzne i zewnętrzne W ramach działań wspomagających proponuje się następujące formy oddziaływań odbywających się w obrębie instytucji Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii, jak i we współdziałaniu z innymi podmiotami środowiska otwartego: Wolontariat rozumiany, jako „ochotnicze i nieodpłatne wykonywanie świadczeń na rzecz określonych podmiotów”25, a sprzyjający poznawaniu siebie w nowych sytuacjach, identyfikowaniu mocnych stron, angażujący do pełnienia różnorodnych ról społecznych z uwzględnieniem niedostosowania społecznego wychowanków i wychowanek MOS i koniecznością wyboru właściwych form tej działalności. Wybiera się formę wolontariatu odpowiednią do stopnia rozwoju psychospołecznego na podstawie analizy dokumentów wychowanka, jego predyspozycji osobowościowych, a także doświadczeń życiowych. Wychowankowie i wychowanki MOS uczestniczyć więc będą w licznych działaniach i projektach zmierzających do niesienia pomocy osobom: chorym, starszym, niepełnosprawnym, dzieciom, a także działaniom nastawionym na pomoc zwierzętom i środowisku przyrodniczemu; – most-ki zewnętrzne: działania międzygrupowe (z grupami z zewnątrz); działania Ja – Inni (rówieśnicy, dorośli – z zewnątrz). Przykładami powyższych działań będą: wolontariat, prace społecznie użyteczne, projekty kulturalne, naukowe, preorientacja zawodowa, Biuro Pasji, Biuro Karier. Ponadto zaplanowano wzmocnienie i rozszerzenie zakresu działań społecznych w placówce (wewnętrzne środowisko społeczne): – mostki wewnętrzne: działania w diadach – poprzez pracę w parach (wychowanek – wychowanek, wychowanek – wychowawca); działania w grupach – zadania wychowawcze realizowane w stałej grupie wychowawczej; działania międzygrupowe – zadania wykonywane między klasami, pomiędzy osobami z poszczególnych grup; działania Ja – rówieśnicy to typy interakcji, które występują podczas zajęć specjalistycznych, socjoterapeutycznych, gdzie „Ja” otrzymuje istotne informacje zwrotne od grupy, które kształtują jego obraz własnej osoby oraz wpływają na proces samopoznania i adaptacji społecznej; działania Ja – dorośli to typy interakcji, które występują podczas zajęć, gdzie wykorzystuje się mechanizmy naśladownictwa, modelowania i rozmowy indywidualnej (praca indywidualna z wychowankiem). Cele wyżej wymienionych interakcji skupiają się na pozytywnym wzorcu osoby dorosłej; Będą to: prace społecznie użyteczne, projekty kulturalne, naukowe, spółdzielnia twórcza, Biuro Pasji, Biuro Karier, preorientacja zawodowa. TAŻ jest koncepcją pracy z grupą wychowanków i wychowanek MOS w kontakcie ze społeczeństwem uczącym się i pracującym, co w efekcie daje najwyższe korzyści społeczne, osobowe i rozwojowe. Praca w TAŻ jest pracą wychowawczą uczestnika nad samym sobą i dzięki temu otwarte zostają, co najmniej trzy alternatywy: Prace społecznie użyteczne rozumiane, jako bezinteresowne działanie na rzecz dobra wspólnego, lokalnego; Współpraca z instytucjami zewnętrznymi (np. w ramach projektów kulturalnych, naukowych); Spółdzielnia twórcza rozumiana, jako miejsce wyzwalania ekspresji twórczej i eksponowania wytworów pracy własnej w środowisku lokalnym; Biuro Pasji rozumiane, jako miejsce skupiania osób o wspólnych pasjach i zainteresowaniach w celu wymiany doświadczeń, przeżyć i rozwoju osobistego, którego celem jest wymiana doświadczeń, przeżyć i rozwoju osobistego, a także utrwalanie pozytywnych wzorców dorosłego pasjonata; Biuro Karier rozumiane, jako działania zapoznające wychowanków z rynkiem pracy w środowisku lokalnym np. poprzez wycieczki do zakładów pracy, spotkania z pracodawcami itp.; Rozszerzona preorientacja zawodowa – działania diagnostyczne indywidualne i grupowe. W koncepcji TAŻ uwzględniono, iż: proponowane działania będą realizowane w instytucji; MOS jest placówką typu otwartego; 25 Dz. U. 2003 nr 96 poz. 873, Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. 22 rozwoju własnych zdolności, potencjałów na drodze edukacyjnej; kontynuacji wyuczonej pracy; kontynuacji działań prospołecznych. Powyższe należy odczytywać w szerokim i wąskim kontekście społecznym TAŻ – trójwymiarowo: I MOS – (TAŻ, mostki wewnętrzne, preorientacja zawodowa); II Środowisko lokalne MOS – (praktyka zawodowa, mostki zewnętrzne); III Środowisko w miejscu zamieszkania – (czasowa lub stała dalsza edukacja i praca) czynników biologicznych, środowiskowych i wychowawczych. Aktywność wynika z potrzeb, skłonności i dążeń jednostki. Stanowi podłoże zainteresowań i zdolności, ma praktyczny zasięg. Szczególnie istotne, w programie TAŻ, jest ukierunkowanie wychowanka do podejmowania aktywności własnej, dotąd niepodejmowanej, a wynikającej z odkrycia nowych, osobistych potencjałów, pasji, zainteresowań. Aktywność własna przekłada się na przejawianie aktywności zewnętrznej, a za tym na samodzielność, inicjatywę, myślenie i odpowiedzialność. Aktywność własna umożliwia zainteresowanie rzeczywistością, planowanie działalności w tej rzeczywistości, działalności zewnętrznej i wewnętrznej. Szczególnie istotna jest aktywność własna wychowanka, wyrażana przez kreatywność, planowanie przyszłości, sprawdzanie siebie w różnorodnych sytuacjach, modyfikowanie sposobów postępowania, rozwijanie krytycznego myślenia, realistyczne postrzeganie siebie przy poczuciu kompetencji. 7.TAŻ w kontekście aktywności społecznozawodowej wychowanków MOS Przejawianie aktywności własnej jest jednym z czynników rozwoju osobowości człowieka, obok Schemat 2 Aktywność, jako czynnik rozwoju w Programie MOS-t Aktywność - czynnik rozwoju Mostki wewnętrzne Mostki zewnętrzne Potencjały Zasoby MOS Rzeczywistość Społeczna TAŻ Praktyka zawodowa Kompetencje Źródło: opracowanie własne 23 Kwalifikacje TAŻ zbudowany jest na płaszczyźnie rozwijania aktywności społecznej ku aktywności zawodowej i osobistej na drodze interakcji międzyosobowych w różnorodnych środowiskach społecznych (grupa TAŻ, praktyka zawodowa) i zaistnienia z nowym sposobem funkcjonowania w środowisku zamieszkania po zakończeniu pobytu w placówce. Interakcje na drodze aktywności wychowanków i wychowanek ilustruje poniższa tabela: Tabela 5 Interakcje na drodze aktywności Ja – Ja Ja – Grupa TAŻ Ja – MOS (mos-tki) Ja – Teoria zawodowa Ja – Społeczność lokalna (mos-tki) Ja – Praktyka zawodowa RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA podstawą TAŻ są interakcje międzyosobowe w grupie uczestników, które przekładają się na rozwój indywidualnych dyspozycji tj. dostrzeganie, nazywanie, wykorzystywanie własnych potencjałów, jako II filaru MOS-t (uaktywnienie indywidualne, grupowe, aktywność wewnętrzna) – mos-tki wewnętrzne uczestnik TAŻ jako wychowanek MOS bierze także udział w działaniach wspomagających tzw. mos-tkach, jak również na terenie placówki zapoznaje się z teorią wybranego zawodu (uaktywnienie indywidualne, grupowe, zawodowe) – mos-tki zewnętrzne wychowankowie uczestniczą w zajęciach realizowanych poza ośrodkiem przy współdziałaniu z instytucjami i osobami z zewnętrz (uaktywnienie społeczno-zawodowe, aktywność zewnętrzna) – mos-tki zewnętrzne Ja – Środowisko rodzinne Ja – Środowisko zamieszkania Źródło: opracowanie własne 24 realizacja – kontynuacja drogi edukacyjno-zawodowej po powrocie do środowiska zamieszkania (lokalnego, innego) Zagadnienie wpływu uczestnictwa w zajęciach TAŻ młodzieży MOS na rozwój jej potencjałów ku przyszłości, wpisuje się w założenia teorii interakcjonizmu pragmatycznego. Cele TAŻ osiągane są na drodze interakcji w grupie zajęciowej, pełnienia nowych ról w sytuacjach „próby”, „stop-klatki”, czy też w realnych sytuacjach. Zatem interakcje przebiegają zarówno w grupie uczestników TAŻ, jak i między nimi, a osobami z szerszego kręgu społecznego Bogata i różnorodna sieć powiązań komunikacyjnych, interakcyjnych między uczestnikami przekłada się zgodnie z teorią interakcjonizmu, na jakość wychowawczą, rozwojową uczestników TAŻ. Interakcje, jako podstawa działań TAŻ, pełnią rolę osobotwórczą. G. Simmel pisał, iż „geneza osobowości leży w punkcie przecięcia się niezliczonych wpływów społecznych; jest ona końcowym produktem wpływu najróżnorodniejszych grup i faz przystosowania się” 26 . 8. Podstawy teoretyczne TAŻ Idee programowe TAŻ zbliżają się ku koncepcji twórczej resocjalizacji, jednocześnie tworzone są na drodze modyfikacji i wzbogacania dotychczasowej pracy MOS o nowe elementy podporządkowane innowacyjnym celom, a co za tym idzie kreatywnym metodom i formom działania jako alternatywa dla realizatorów pracy MOS. TAŻ proponuje zmianę priorytetów metod resocjalizacji w ośrodkach socjoterapii. Program Treningu Alternatyw wpisuje się w następujący schemat podstaw teoretycznych . . Tabela 6 Podstawy teoretyczne TAŻ TEORIA SPOŁECZNA Interakcjonizm paradygmatyczny PARADYGMAT DOMINUJĄCY Paradygmat oporu PARADYGMATY RÓŻNICUJĄCE Umiarkowany humanizm ORIENTACJE DOMINUJĄCE Realistyczno-obiektywna Funkcjonalizm Idealistyczno-subiektywna Na równowagę społeczną ORIENTACJE RÓŻNICUJĄCE Na równowagę kultury IDEOLOGIA WYCHOWANIA Progresywizm KONCEPCJA WIEDZY Mieszana Pedagogika resocjalizacyjna NURT W PEDAGOGICE Twórcza resocjalizacja Źródło: opracowanie własne . 26 J. Turner. Struktura teorii socjologicznej. Warszawa 1985, s.378 za: G. Simmel. Conflict and the Web of Group Affiliitions 1955. 25 Wspomaganie rozwoju osobowości młodego człowieka, w okresie dorastania, na drodze celowych interakcji stanowi praktyczną naukę przydatną dla przyszłości, kształtowania dorosłości uczestnika, ale i na tu i teraz przydatną dla funkcjonowania w różnorodnych sytuacjach codziennych. Jednocześnie przynależność do zintegrowanego zespołu TAŻ zaspokaja, w sposób znaczący podstawowe potrzeby uczestnika, istotne z punktu widzenia prawidłowego rozwoju ku dojrzałości psychospołecznej. podmiotem, mogącym odważnie i odpowiedzialnie realizować się w życiu społecznym. Pokonanie kryzysu wieku dorastania jest kluczowe dla dorosłości w przyszłości. TAŻ ma stać się dla wychowanków i wychowanek MOS pomostem w dorosłość. Powyższe prawidłowości odnajduje się w założeniach funkcjonalizmu, jak i umiarkowanego humanizmu, które wpisane są w teoretyczną podstawę opisywanego zagadnienia. Proponowana w TAŻ metoda warsztatowa stwarza dogodne sytuacje do zaistnienia transformacji i nabycia kompetencji instrumentalnych, komunikacyjnych i emancypacyjnych. Zasadnicza dla rozwoju uczestnika TAŻ, jest kwestia równowagi w zaspakajaniu potrzeb skupionych na tym, co potrzebne jednostce jako osobie i jako istocie społecznej. Jest to dążenie do harmonijnego połączenia funkcjonowania człowieka w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym, które wzajemnie się uzupełniają. Celem TAŻ jest dążenie do progresu. Uczestnik zajęć jest twórcą, interpretatorem, który poszukuje, doświadcza, przeżywa i na tej drodze buduje swą osobowość w wymiarze jednostkowym. Z teorią interakcjonizmu wiąże się także, zagadnienie ról społecznych, jaźni i umysłu człowieka. TAŻ stwarza warunki dla możliwości zaistnienia nowego spostrzegania samego siebie w nowej roli. Istotną „funkcją przyjmowania roli jest łączenie ludzi ze sobą i z szerszą kulturą, co ułatwia im współdziałanie, a w konsekwencji integruje społeczeństwo”.27. Rola oznacza „punkt graniczny pomiędzy jednostką a społeczeństwem” 28. TAŻ uaktywnia refleksyjne myślenie o samym sobie, ułatwia tworzenie się realistycznego obrazu własnej osoby. Procesy myślowe w TAŻ skłaniają się ku kształtowaniu „zdolności do przeprowadzania próby generalnej w wyobraźni testującej linie działania skierowanego na innych ludzi i tym samym umożliwiającej wybór tych zachowań, które mogłyby ułatwić współdziałanie, przystosowanie i przetrwanie”29. Problem, na który odpowiada program TAŻ, w sferze metodologii wyznacza posługiwanie się głównie metodami badań jakościowych, wagą ujęcia perspektywy zmian z punktu widzenia samego uczestnika, ale i próbuje dostrzec zmiany w wyniku czynionych obserwacji zewnętrznych. Koncepcja TAŻ w perspektywie interakcjonistycznej postrzega osobę ludzką jako homo reflectans, czyli jako istotę zdolną do autorefleksji, definiowania sytuacji i samooceny. W toku interakcji jako formy aktywności człowieka, uczestnik TAŻ kształtuje świadomość samego siebie, zdolność czynienia siebie przedmiotem własnej oceny i refleksji. Program TAŻ łączy w sobie podejście do osoby wychowanka MOS, celów pracy z osobą zagrożoną niedostosowaniem społecznym, zarówno z perspektywy klasycznej pedagogiki resocjalizacyjnej, jak i koncepcji alternatywnej twórczej resocjalizacji. Celem metodycznej działalności resocjalizacyjnej jest „dążenie do osiągnięcia optymalnego poziomu przystosowania społecznego jednostek nieprawidłowo socjalizowanych, przejawiających zaburzenia w zachowaniu, permanentnie łamiących normy społeczne, obyczajowe, prawne” 30. Jednak zależnie od przyjętej koncepcji cel ten można osiągnąć różnymi sposobami. Założenia i metody TAŻ nawiązują do perspektywy koncepcji twórczej resocjalizacji, w której uaktywnia się i rozwija struktury oraz mechanizmy procesów twórczych, stymuluje się elementy, które decydują w znacznej mierze o możliwościach rozwojowych, uaktywniają talenty i potencjały. resocjalizacja „nastawiona jest na wykorzystanie tkwiących w człowieku potencjałów kreacyjnych w celu adekwatnego readaptowania go do warunków społecznych, by Uczestnictwo w zajęciach TAŻ ma wpływ na kształtowanie się poczucia Ja u jednostki w różnych jej obszarach tj. poczucia podmiotowości (kim jestem), wartości (ile jestem wart), kontroli własnego życia, której podstawą jest tworzony, w każdym z nich obraz samego siebie. Umiejscowienie poruszanego zagadnienia – rozwijania potencjałów wychowanka w TAŻ, w paradygmacie oporu, wskazuje istotną rolę prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, jako podstawy do dalszego samorozwoju. Zgodnie z etapami rozwoju osobowego, jednostka staje się członkiem kolejnych grup społecznych, nabywa niezbędne kompetencje, by następnie móc stać się osobą wykraczającą poza rolę, świadomym 27 28 29 30 J. Turner. Socjologia, koncepcje i ich zastosowanie. Poznań 1998, s.64. J. Turner. Struktura teorii…, s.425. Tamże, s.385. M. Konopczyński. Teoretyczne …, s.9 26 mógł w sposób innowacyjny, ale akceptowany społecznie rozwiązywać sytuacje problemowe” 31. TAŻ posługuje się metodami bliskimi koncepcji twórczej resocjalizacji np. metodą dramy, elementami muzykoterapii, wychowania przez sztukę. Potencjał ludzki ulega nieuchronnym przeobrażeniom, ściśle powiązany jest bowiem z działaniem i poznaniem. Intensywność i dynamizm odkrywania oraz dalszego rozwijania potencjału uzależnione są m.in. od warunków na wszystkich możliwych płaszczyznach, które wzajemnie się przenikają i oddziałują na siebie. Można wyróżnić tu płaszczyznę osobistą (immanentną, np. wiedza, kompetencje) oraz społeczną (wychowanie, środowisko). T. Edison określi ten fenomen słowami: „gdybyśmy robili wszystkie rzeczy, które jesteśmy w stanie zrobić, wprawilibyśmy się w ogromne zdumienie”35. „Odkrywanie potencjałów związane jest z poszerzeniem granic swojej świadomości, odkryciem czegoś, czego wcześniej nie byliśmy świadomi. (…) Głównie jednak wiąże się z poziomem motywacji i zaangażowania oraz entuzjazmu”36. Do Bloku Potencjałów TAŻ przypisano następujące zakresy tematyczne:37 1. Chęci i możliwości 2. Talenty, uzdolnienia, zainteresowania 3. Samoświadomość 4. Autoekspresja 5. Motywacja zewnętrzna – wewnętrzna 6. Wizualizacja 7. Przyszłość Blok Inicjatyw (zał. 3) Pełne zaangażowanie uczestnika TAŻ w działania społeczne samodzielnego rozwoju osobistego, samorealizację własnych pasji, potencjałów w otaczającej rzeczywistości społecznej jest zwieńczeniem pracy nad sobą w TAŻ i gwarantem niepoddawania się trudnościom zewnętrznym i wewnętrznym w przyszłości. Osiągnięcie tego nastąpi na drodze przetrenowania przez wychowanka założonych przez siebie samego celów, planów, projektów w realnych warunkach społecznych pozainstytucjonalnych. Do Bloku Inicjatyw TAŻ przypisano następujące zakresy tematyczne:38 1. Planowanie – poszukiwanie alternatyw 2. Projektowanie 3. Przewidywanie 4. Samokontrola – samokrytyka 5. Role 6. Realizacja – rozwiązywanie sytuacji problemowych 7. Nauka i praca 8. Etyka 9.Ramowa tematyka i treści programowe Blok Ramowy (zał. 1) Życie społeczne wymaga od każdego człowieka wchodzenia w interakcje z innymi. Wychowankowie MOS stanowią specyficzną grupę osób przejawiającą zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym, stąd w sposób szczególny potrzebują uczestnictwa w działaniach, podczas których zmagając się z własnymi ograniczeniami i barierami, uczą się nawiązywania prawidłowych relacji z drugim człowiekiem. Praca nad sobą w grupie, stwarza szansę dla dalszego prawidłowego rozwoju wychowanka i „żaden proces nie jest tak istotny jak ten, zarówno dla życia w społeczeństwie, jak i dla zrozumienia samego siebie oraz otaczających nas ludzi”32. E. Goffman określił przedmiot interakcji używając metafory ramy obrazu, gdzie obraz stanowi przedmiot interakcji, a ramy tworzone są przez ludzi za pomocą, tego co ważne dla danej interakcji, a co nie. W czasie jednej interakcji obramowanie może się zmieniać wiele razy, podążając za zmianą treści interakcji lub też w jednej interakcji może wystąpić wiele ram33, jak ma to miejsce podczas uczestnictwa w zajęciach TAŻ. Do Bloku Ramowego TAŻ przypisano następujące zakresy tematyczne:34 1. Odwaga, krytyka 2. Lęk, obawa, konflikt 3. Wstyd, nieśmiałość, niepewność 4. Nowość, trudność, stres 5. Kryzys, porażka 6. Sukces 7. Emocje 8. Życie 9. Wartości i potrzeby Blok Potencjałów (zał. 2) 31 32 33 34 35 36 37 38 Tamże,s.73. J. Turner. Socjologia …, s.63. Zob. tamże, s.74. Tematyka zajęć nie obejmuje swoim zakresem tylko strategii informacyjnej, ale zakłada przede wszystkim określony trening w nurcie twórczej resocjalizacji. Poszczególne tematy realizowane metodami i technikami każdorazowo wskazanymi w konspektach zajęć w załącznikach. J. Donovan, The Little Book That Can change Your Life, Tara Publications, Ontario 1997, s. 11, (w;) S. Karwala, s. 35. S. Karwala,…, s. 36. Patrz przypis nr 26 Patrz przypis nr 26 27 10.Metody i techniki TAŻ Metoda pracy grupowej TAŻ wyzwala i uruchamia procesy psychospołeczne, wpływa na rozwijanie kompetencji społecznych (rozwoju społecznego) m.in. w zakresie sposobów prawidłowej komunikacji, nawiązywania współpracy i współdziałania z innymi, stanowi cenne dla rozwoju jednostkowego „lustro społeczne”. Poniższy Schemat 3 ilustruje główne wyznaczniki metody TAŻ. 28 Schemat 3 Struktura TAŻ w metodyce METODA PRACY GRUPOWEJ TRENING ALTERNATYW ŻYCIOWYCH W A R s BLOK POTENCJAŁÓW BLOK RAMOWY BLOK RAMOWY Z T BLOK INICJATYW A T ĆWICZENIA PRAKTYCZNE Źródło: opracowanie własne 29 Warsztat jako metoda pracy wychowanków zakłada rozbudzenie twórczości, samodzielnego odkrywania siebie przez uczestników, przy wspomagającym prowadzącym, dostarczającym tworzywa. Narzędziem jest osobowość poszczególnych osób, ich predyspozycje, jak i materiały – pomoce rzeczowe. Jest to proces tworzenia z czegoś. Warsztat w swym założeniu jest zatem nośnikiem kreatywności, twórczości oraz samodzielności jego uczestników. Ćwiczenia praktyczne związane z realizacją zajęć bloku inicjatyw są równocześnie ich rozwinięciem w rzeczywistości społecznej tj. w społeczności wychowanków i wychowanek MOS podczas odbywania praktyki zawodowej, poza placówką oraz w miejscu zamieszkania w trakcie urlopowań do domu rodzinnego. Jest to znaczące działanie, mające na celu utrwalenie wypracowanych umiejętności, jako formy zakotwiczania społecznego. e. Wśród metod i technik TAŻ występują: a. metody aktywizujące – charakteryzują się tym, iż w procesie wychowania aktywność wychowanków przewyższa aktywność wychowawcy, co sprzyja pogłębieniu zdobytych umiejętności, ich internalizacji i wykorzystania w praktyce; b. metody twórcze – wychowanie estetyczne obejmuje inspirację działalności twórczej i kształcenie wrażliwości, co oznacza uczenie, kształtowanie zachowań emocjonalnych i kulturowych pożądanych wychowawczo, bo korzystnych dla jednostki i społeczeństwa. „Tak więc sztuka rozumiana jest jako środek kształtowania pełnej twórczej osobowości w swobodnych warunkach w pełnym porozumieniu z wychowawcami i rówieśnikami. W sytuacjach sprzyjających właściwej motywacji działania w związku z wewnętrznym doświadczeniem dziecka;”39. c. metoda wychowania przez sztukę – za sztukę uznajemy zarówno wytwór (dzieło sztuki czy przedmiot artystyczny), jak i określoną aktywność, czynność ekspresyjną czy twórczą wychowanka. Człowiek kształtuje się zarówno pod wpływem doznań estetycznych, recepcji wytworów czy dzieł sztuki, dzięki procesom oglądania, słuchania, lektury, a także pod wpływem uprawiania, w sposób nieprofesjonalny, własnej działalności artystycznej; d. metoda dramy – jest jedną z najbardziej efektywnych metod wychowania. Wykorzystuje ona naturalną umiejętność człowieka do wchodzenia w role. Jest ona skuteczną metodą pracy, gdyż angażuje nie tylko umysł, ale i emocje. Identyfikacja i 39 f. g. h. utożsamienie z odgrywanymi podczas improwizacji postaciami, to właściwie istota dramy. Jest to „bezpieczne doświadczanie“. Wykorzystywane w dramie improwizacje pozwalają przeżyć pewne doświadczenie w bezpiecznych warunkach, w tzw. płaszczu roli, bez ponoszenia realnych konsekwencji swoich działań, ale z możliwością wyciągnięcia z nich wniosków. Odgrywanie scenek sprzyja bezpiecznemu przeżywaniu różnych sytuacji, które w realnym życiu stanowią źródła napięcia, niepokoju i oporu. Dają możliwość przełamania utrwalonych nawyków reagowania i postępowania. Rozwijają zdolność rozumienia uczuć innych i poznania różnych wzorców zachowań; metoda projektu – to metoda kształtująca wiele umiejętności i integrująca wiedzę z różnych dziedzin. Istotą metody projektów jest samodzielna praca wychowanków służąca do realizacji określonego przedsięwzięcia, w oparciu o wcześniej przyjęte założenia. Rozwija u wychowanków samodzielność, współpracę, rozwija myślenie, daje możliwość samooceny i wypowiadania się na temat swojej pracy. Wychowankowie samodzielnie podejmują decyzje, rozwiązują problemy, komunikują się, dyskutują, wspólnie szukają rozwiązań i rozwijają poczucie odpowiedzialności; metoda wizualizacji – jest naturalną funkcją wyobraźni, polega na wykorzystaniu jej w celu kształtowania rzeczywistości zgodnie z naszymi pragnieniami. Jest to generowanie wewnętrznych obrazów na nas samych, co powoduje rozwój podświadomego umysłu oraz intensyfikację procesu metamorfozy; metoda relaksacji – wykorzystuje świadomą demobilizację organizmu oraz techniki wpływające na zmniejszenie stanu napięcia psychofizycznego w całym ciele. Dotyczy to zarówno napięcia mięśniowego jak i intencjonalnemu obniżeniu aktywności myślowej. Relaksacja jest rozluźnieniem napięcia, w wyniku którego zmniejszają się nasze negatywne emocje takie jak: lęk, złość, gniew, itp. Wykorzystanie tych metod sprzyja rozwojowi dojrzałości emocjonalnej; muzykoterapia – to metoda, która wykorzystuje muzykę i jej elementy, jako środki stymulacji, ekspresji własnych emocji i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka. Muzyka posiada leczniczy wpływ zarówno na dzieci, jak i osoby dorosłe. Jej celem jest pomoc w ekspresji tłumionych uczuć i rozszerzenia świadomości własnej osoby. Muzykoterapia wskazana jest dla dzieci Zob. R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1985r. 30 i młodzieży z różnego rodzaju dysfunkcjami i zaburzeniami sprzężonymi; działania twórcze – mają miejsce, gdy wychowanek podejmuje działanie nowe, wcześniej mu nieznane. Okazuje się wówczas, że jest ono sprawniejsze od działań realizujących ten sam cel. Działanie twórcze wzbogaca wychowanka i jego otoczenie. Podczas działania twórczego wzrasta zakres autonomii wychowanka (działa on sprawniej, lepiej i efektywniej). i. na występujące w tej sferze deficyty u wychowanków i wychowanek MOS. Trener postrzega cele pracy własnej, osobę wychowanka oraz siebie samego w sposób bliski założeniom koncepcji twórczej resocjalizacji. Prowadzący jest osobą przejawiającą postawę twórczą w codziennej pracy zawodowej, nieustannie samokształcącą się. Realizator TAŻ, nie tylko posiada niezbędną wiedzę pedagogiczno – psychologiczną, oraz umiejętności zawodowe, ale przede wszystkim jest osobą rozwijającą swoje potencjały twórcze i talenty. Trener TAŻ ma zatem za zadanie, rozpoznawanie i rozwijanie potencjałów oraz talentów tkwiących w uczestnikach, jak i wyposażanie ich w umiejętności rozbudzania motywacji wewnętrznej do dalszego własnego rozwoju, a przez to zwiększania ich kompetencji społecznych. 11 Zasady prowadzenia TAŻ Efektywność rozwoju wychowanków zdeterminowana jest wieloma czynnikami. Jednym z najistotniejszych jest osoba trenera otwartego na potrzeby i zainteresowania adolescentów, pracującego nad sobą i będącego osobą twórczą, pozytywnie postrzegającego wychowanka i własną osobę. Prowadzący TAŻ, stanowi wzór osoby dorosłej, samodoskonalącej się, co nie tylko jest istotne z punktu widzenia specyfiki programu, ale i w znacznym stopniu jest odpowiedzią 12.Ramowy plan TAŻ Czas trwania TAŻ przewiduje się na okres 10 miesięcy. Realizacja zajęć odbywać się będzie w cyklu 2 godzin tygodniowo (tydzień rozumiany jest, jako okres od poniedziałku do niedzieli), jednak dla poszczególnych bloków odmiennie, co ilustruje poniższa tabela . Tabela 7 Ramowy program TAŻ – okres 10 miesięcy BLOK RAMOWY - 16 godz. BLOK POTENCJAŁÓW - 20 godz. BLOK INICJATYW - 20 godz. RAZEM - 56 godz. Źródło: opracowanie własne 31 Zajęcia prowadzone będą przez dwóch trenerów na każdą grupę. Pełniących zamiennie rolę głównego prowadzącego oraz obserwatora – prowadzącego, wspomagającego. Liczba uczestników będzie wynosiła maksymalnie 12 osób. W okresie 10 miesięcy prowadzenia TAŻ dopuszcza się możliwość dołączenia nowych uczestników jedynie podczas realizacji tematów Bloku Ramowego. Po zrealizowaniu tematów Bloku Ramowego nie dopuszcza się możliwości dołączenia nowych uczestników z uwagi na fakt niemożności nadrobienia przeprowadzonych już ćwiczeń i tym samym osiągnięcia założonych celów w danym okresie. W zależności od potrzeb grupy trener może zwiększyć liczbę godzin przeznaczonych na realizację danego zagadnienia jednakże łączny czas trwania programu nie może przekraczać 10 miesięcy. Podczas realizacji poszczególnych bloków pozostawia się ruchomą ilość godzin, odpowiednio do potrzeb bieżących grupy i zaistniałej problematyki. Trener główny będzie miał za zadanie realizację bloków w taki sposób, by wychowankowie byli w stanie pokonać swoje trudności i ograniczenia, rozbudzić tkwiące w nich potencjały, skutkujące wyzwoleniem aktywności i samodzielności. Rola obserwatora polegać będzie, na zamierzonym, planowanym, selektywnym postrzeganiu całego procesu TAŻ. Obserwator skupiać się będzie na, wybranych elementach zachowań danych uczestników, co umożliwi bardziej wszechstronne poznanie wychowanków. Ponadto obserwator dostarczać będzie trenerowi głównemu cennych wskazówek, po każdorazowo przeprowadzonych zajęciach także dotyczących działań prowadzącego. Z kolei opisywane w programie działania wspomagające, stanowią cenną obudowę programu TAŻ. Działania te pełnią rolę wprowadzającą oraz przygotowującą wychowanków i stanowią otwartą propozycję dla działań w systemie wychowawczym MOS. TAŻ opiera się na pozytywnym założeniu, że wszyscy wychowankowie będą w nim chętnie uczestniczyli i realizowali poszczególne zadania. Adolescenci, którzy w trakcie realizacji programu stracą motywację do partycypacji w TAŻ będą mogli skorzystać z pomocy trenera lub psychologa w celu znalezienia wspólnego rozwiązania, wzbudzenia motywacji lub usunięcia barier powodujących niechęć do dalszej pracy. Program zakłada ewentualność rezygnacji uczestnika, który w trakcie trwania treningu odmówi dalszej współpracy i który po podjęciu działań motywujących taką decyzję podtrzyma. Alternatywą będzie możliwość włączenia się takiego uczestnika do zajęć innej grupy rozpoczynającej TAŻ lub podjęcie innych treningów, działań profilaktycznych czy udział w kołach zainteresowań proponowanych w danej placówce. Wprowadzając program TAŻ do MOS zaleca się: 1. elastyczne zwiększenie liczby godzin w poszczególnych blokach w razie potrzeby, np. w wyniku szybszego zrealizowania, bądź potrzeby powtórnego przećwiczenia danego tematu, w ramach założonego wymiaru godzinowego; 2. objęcie treningiem wszystkich wychowanków MOS zgodnie z założeniami. 13.Opis narzędzi diagnostycznych Realizację działań TAŻ należy poprzedzić wykonaniem przez doradcę zawodowego testów diagnozujących predyspozycje zawodowoosobowościowe wychowanków. Doradca pracuje w ramach preorientacji zawodowej podopiecznych i ma dowolność narzędzia. Równocześnie, korzystając z wstępnych kwestionariuszy ankiety dla uczestników i ich opiekunów prawnych (zał. 3a i 3b), należy zbadać oczekiwania wychowanków i ich opiekunów prawnych wobec TAŻ. W okresie trwania TAŻ, korzystając z narzędzia w postaci okresowych kart obserwacyjnych (zał. 1) diagnozuje się poszczególne osoby do bezpośredniej indywidualnej pracy. Narzędzie to zaleca się stosować około dwa razy w każdym bloku zajęć: bloku ramowym, bloku potencjałów i bloku inicjatyw, podczas dowolnego tematu. Uczestnicy powinni zostać zdiagnozowani przynajmniej dwukrotnie. Kolejnym ważnym narzędziem diagnozującym jest arkusz samoobserwacji wychowanka (zał. 2). Zaleca się prowadzącym przeprowadzenie ankiety po każdym bloku zajęć oraz w razie potrzeby. Jest ona istotnym elementem badań własnych trenera. Kwestionariusz ankiety dotyczący efektywności TAŻ (zał. 6, 7, 8) stosuje się po zrealizowaniu zajęć. Dzięki temu narzędziu, samoobserwacji trenera prowadzącego zajęcia, a także wnioskom z obserwacji trenera współpracującego można usunąć bariery tworzone przez prowadzącego. Pod uwagę należy wziąć fakt, że nie tylko uczestnicy ale i trener podczas TAŻ nabywa nową wiedzę, umiejętności, doświadczenie. Zajęcia TAŻ oraz wcześniej wspomniane narzędzia dają trenerowi możliwość lepszego poznania siebie, dokonywania analizy własnych działań i pracy nad ich jakością. Ponadto należy na bieżąco monitorować stopień realizacji założonych celów szczegółowych przeprowadzając ankietę dotyczącą dalszych losów edukacyjno-zawodowych (zał.4). 32 14.Ewaluacja efektów TAŻ Zakończenie „Ze względu na to, że w pierwszych dwóch latach nauki w gimnazjum następuje spadek rozpowszechnienia czynników chroniących i wzrost ekspozycji na czynniki ryzyka, planując działania profilaktyczne wśród gimnazjalistów należy wziąć pod uwagę całe środowisko ucznia – szkolne, rodzinne, rówieśnicze oraz miejsce zamieszkania. Pozytywne rezultaty może przynieść kompleksowe działanie obejmujące pracę nad klimatem szkoły (tworzenie pozytywnego obrazu szkoły i nauczycieli, wsparcie uczniów, działania polegające na wczesnej interwencji), edukację rodziców (wzmacnianie umiejętności wychowawczych) oraz pracę z młodzieżą (organizowanie dodatkowych zajęć, tworzenie konstruktywnych grup młodzieżowych)”40. Wszystko to, zostało wzięte pod uwagę podczas opracowywania Treningu Alternatyw Życiowych. TAŻ jako narzędzie ma na celu pomoc osobom w, niekorzystnej sytuacji społecznej, co ma wpływ na podwyższenie jakości oddziaływań pomocowych, w efekcie zwiększenie komfortu życia jednostki, co leży w ogólnym interesie społecznym. Kreowanie przyszłości jako inicjowanie procesu społecznego, adaptowania własnych form aktywności młodzieży, opartej na ujawnionych potencjałach ma pozwolić na podjęcie odmiennych od dotychczasowych rodzajów aktywności oraz nauczyć pełnienia nowych ról społecznych. Do narzędzi ewaluacyjnych TAŻ zalicza się odpowiednio do założonych rezultatów: a) metody ilościowe: kwestionariusz ankiety dla wychowanków i ich opiekunów prawnych dotyczący oczekiwań wobec zajęć TAŻ (zał.3a, 3b) kwestionariusz ankiety dla wychowanków dotyczący efektywności zajęć TAŻ (zał. 6, 7, 8) kwestionariusz ankiety dla wychowanków dotyczący dalszych losów edukacyjno zawodowych (zał. 4) b) metody jakościowe: wywiad pogłębiony z wychowankiem (zał. 5) studium indywidualnego przypadku. Ponadto do analizy przyjęto model badania stanu początkowego – przed rozpoczęciem realizacji programu i stanu końcowego – po realizacji danego etapu. Analiza opierać się będzie na badaniu poziomu samooceny przeprowadzonym przez psychologa wspierającego działania TAŻ. W toku zajęć TAŻ zakłada się także działania ewaluacyjne etapowe podsumowujące rezultaty danego bloku TAŻ, niezbędne dla toku dalszej pracy trenera (zał. 6, 7, 8). 40 K. Ostaszewski, A. Rustecka – Krawczyk, M. Wójcik, Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów klas I-II, Warszawa 2009, s.11 33 Bibliografia 1. Bańka A., Społeczna psychologia środowiskowa, Scholar, Warszawa 2002; 2. Bałandynowicz A., Profilaktyka i resocjalizacja jednostki w środowisku otwartym [w:] A. Kiszkowska (red.), Dylematy współczesnej profilaktyki i resocjalizacji, Wyd. Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Kielcach, Kielce 2008; 3. Bałandynowicz A., Resocjalizacja wspierająca z udziałem społeczeństwa, oparta na paradygmacie tożsamości osobowej, społecznej i kulturowej [w:] M. Konopczyński, B. M. Nowak (red.), Resocjalizacja. Ciągłość i zmiana, PEDAGOGIUM, Warszawa 2008; 4. 5. J. Donovan, The Little Book That Can change Your Life, Tara Publications, Ontario 1997, s. 11, (w;) S. Karwala,…, s. 35. Gutek G. L., Filozofia dla pedagogów, GWP, Gdańsk 2007; 6. Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1985; 7. Hall C. S., G. Lindzey, Teorie osobowości, PWN, Warszawa 2007; 8. Hurrelmann K., Struktura społeczna a rozwój osobowości: Wprowadzenie do teorii socjalizacji, Wyd. UAM, Poznań 1994; 9. Kania I., „Opracowanie i upowszechnienie materiałów metodycznych do planowania kariery zawodowej uczniów:” projekt realizowany przez KOWEZiU // Nowa Edukacja Zawodowa, 2005; 10. Karwala S., Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny rozwój osobisty, Nowy Sącz 2009; 11. Kłosińska T., Droga do twórczości, Kraków 2000; 12. Konopczyński M., Podstawy twórczej resocjalizacji, Pedagogium, Warszawa 2006; 13. Konopczyński M., Metody twórczej resocjalizacji, PWN, Pedagogium, Warszawa 2007; 14. Konopczyński M., Teoretyczne podstawy metodyki kulturotechnicznych oddziaływań resocjalizacyjnych wobec nieletnich. Zarys koncepcji twórczej resocjalizacji, Warszawa 2006; 15. Kruszyna B., ORIENTACJA i poradnictwo zawodowe: zestawienie bibliograficzne w wyborze, Wszystko dla Szkoły 2005, nr 3; 16. Maslow A., Motywacja i osobowość, PAX, Warszawa 1990; 17. Mądrzycki T, Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, UG, Gdańsk 2002; 18. Nęcka E., Psychologia twórczości, Gdańsk 2005; 19. Oleksyn T., Zarządzanie kompetencjami teoria i praktyka, Kraków 2006; 20. Ostaszewski K., Rustecka – Krawczyk A., Wójcik M., Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zarachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów klas I-II, Warszawa 2009; 21. Reykowski J., (1974),‘ Obraz własnej osoby jako mechanizm regulujący postępowanie’, Kwartalnik Pedagogiczny nr 3, s. 45 – 57. 22. Schmidt K., Pedagogika twórczości, Gdańsk 2007; 23. Schmidt K., Modrzejewska - Świgulska M., Psychopedagogika działań twórczych, Kraków 2005. 24. Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2005; 25. Turner J., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 1985; 26. Turner J., Socjologia, koncepcje i ich zastosowanie, Poznań 1998; 27. Wolan T., Placówki resocjalizacyjne w systemie profilaktyki opieki i wychowania w Polsce. „Chowanna” 2006 LXII (27); 28. Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1998; 29. Wysocka E., Diagnoza w resocjalizacji, PWN, Warszawa 2008. 34 Spis tabel Tabela 1 Kapitał ludzki – potencjał rozwojowy jako łączniki elementów Programu MOS-t ..................... 12 Tabela 2 Blok Ramowy TAŻ .............................................................................................................................. 16 Tabela 3 Blok Potencjałów TAŻ ........................................................................................................................ 16 Tabela 4 Blok Inicjatyw TAŻ ............................................................................................................................. 16 Tabela 5 Interakcje na drodze aktywności ....................................................................................................... 24 Tabela 6 Podstawy teoretyczne TAŻ ................................................................................................................. 25 Tabela 7 Ramowy program TAŻ – okres 10 miesięcy ..................................................................................... 31 Spis schematów Schemat 1 Program MOS-t w kontekście Aktywności społeczno-zawodowej ............................................... 21 Schemat 2 Aktywność jako czynnik rozwoju w projekcie MOS-t .................................................................. 23 Schemat 3 Struktura TAŻ w metodyce ..............................................................................................................29 Spis załączników Załącznik 1 Diagnozująca karta obserwacyjna Załącznik 2 Arkusz samoobserwacji wychowanka Załącznik 3a Wstępny kwestionariusz ankiety dla uczestników Załącznik 3b Wstępny kwestionariusz ankiety dla opiekunów prawnych Załącznik 4 Kwestionariusz ankiety dla wychowanków dot. dalszych losów edukacyjno-zawodowych – 12 miesięcy po zakończeniu TAŻ Załącznik 5 Spis pytań wywiadu pogłębionego z wychowankiem Załącznik 6 Arkusz obserwacji – Blok Ramowy Załącznik 7 Arkusz obserwacji – Blok Potencjałów Załącznik 8 Arkusz obserwacji – Blok Inicjatyw Załącznik 9 Szczegółowy plan szkolenia trenerów TAŻ 35 Załączniki TAŻ 36 37 38 39 40 41 42 43 44 Załącznik 9 PROGRAM SZKOLENIA TRENERÓW TRENINGU ALTERNATYW ŻYCIOWYCH emocji i zachowania, zagrożonym demoralizacją czy uzależnieniem, pozwalające mu elastycznie dostosować się do wyzwań i reagować na zdarzenia, niekiedy znacznie odbiegające od przewidzianych w scenariuszu zajęć samego treningu. Kryteria naboru kandydatów na trenera TAŻ Kryteria naboru do szkoleń na trenera TAŻ: a. doświadczenie w pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie; b. uprawnienia do prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych bądź odbycie szkolenia z zakresu podstaw procesów grupowych; c. pozytywne postrzeganie wychowanka i siebie samego; d. postawa twórcza; e. dążenie do pogłębiania kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Szkolenie trenerów a cele TAŻ Standardowe kształcenie akademickie pracowników pedagogicznych Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii nie przygotowuje ich wystarczająco do rozwijania potencjałów wychowanków dla ich sukcesu w przyszłości na drodze kontynuacji kariery edukacyjnej lub zawodowej, co stanowi cel główny TAŻ. Zadaniem programu jest ukazanie młodzieży MOS alternatyw życiowych w perspektywie rozwoju własnych potencjałów i ich wykorzystania w przyszłości tj. po opuszczeniu placówki w sferze edukacyjno-zawodowej. TAŻ ma za zadanie ukierunkowanie aktywności wychowanków i wychowanek na dostrzeganie i wykorzystywanie w praktyce, własnych potencjałów na drodze pokonywania barier i ograniczeń wewnętrznych, dla efektywnego planowania przyszłości i samorealizacji w nowych, odmiennych rolach w sposób akceptowany społecznie. Cele szczegółowe TAŻ zostały przyporządkowane do trzech, wzajemnie uzupełniających się, a jednocześnie etapowych działań programowych w strukturze zajęć TAŻ. Sformułowane cele szczegółowe dla utworzonych bloków TAŻ, z jednej strony odnoszą się do kształtowania kompetencji, istotnych dla funkcjonowania młodego człowieka w sytuacjach trudnych i nowych m.in. podczas praktyk zawodowych, a co za tym idzie również odnoszą się do reagowania na występujące, bieżące ich potrzeby i problemy (Blok Ramowy). Z drugiej zaś strony cele szczegółowe, założone w ciągu przyczynowo skutkowym, odnoszą się do potencjałów uczestników tj. ich odkrywania, nazywania (Blok Potencjałów), a następnie do podejmowania prób ich wykorzystania w różnorodnych sytuacjach społecznych, związanych m.in. z procesem planowania, projektowania, przewidywania działań własnych (Blok Inicjatyw). Rekrutacja trenerów TAŻ Istotnym elementem służącym prawidłowemu przeprowadzaniu TAŻ, mierzonym uzyskaniem wysokiej jakości jego rezultatów, jest wybór trenerów do bezpośredniej pracy z wychowankiem w ramach proponowanego modułu. Warunkiem niezbędnym dla wartości ich aplikacji są wysokie kwalifikacje merytoryczne, duże zaangażowanie w działalność wychowawczą, kreatywność i nieschematyczność w pracy z adolescentem, swoboda i wizja planowanej koncepcji pracy oraz wysoki poziom kultury osobistej. Ważne jest mocne osadzenie trenerów w wartościach służących wychowaniu dziecka przejawiającego różnorakie trudności społeczne i osobowościowe, co powinno służyć jego osobistemu rozwojowi, poczuciu celowości podejmowania dodatkowych wyzwań i kształtowaniu przyszłej ścieżki osobistej, edukacyjnej i zawodowej. Wiedza merytoryczna trenera jest aspektem kluczowym, jednakże przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne nie pozostaje także bez znaczenia biorąc pod uwagę dobór metod i form pracy, czy też tworzenie indywidualnej ścieżki rozwoju wychowanka w zajęciach grupowych z uwzględnieniem jego potencjałów, potrzeb, barier wewnętrznych i innych zahamowań. Ważne jest także doświadczenie trenera w pracy z dzieckiem przejawiającym zaburzenia 45 Celem szkolenia trenerów TAŻ jest nie tylko wyposażenie uczestnika w nowe narzędzie pracy wychowawczej, ale także w niezbędną wiedzę merytoryczną w opisanym zakresie jako warunku świadomej pracy trenera nad sobą. Szkoleniu TAŻ przyświeca idea, iż tylko Dorosły – Twórczy, Dorosły – Z pasją, Dorosły – Świadomy i Dorosły – Samorealizujący się jest w stanie sprawić, by młody człowiek wkraczający w dorosłe życie, stojący u jego progu odkrył w sobie samodzielnie własne potencjały, pasje, pokłady kreatywności oraz potrzebę i umiejętności samorealizacji w przyszłości. niedostosowanymi społecznie w perspektywie indywidualnych doświadczeń zawodowych d. Ćwiczenia praktyczne dotyczące różnic w postrzeganiu uczestnika TAŻ oraz swojej roli jako trenera w procesie treningu (postawa odkrywającego samodzielnie uczestnika i trenera jako osoby wspomagającej i ukierunkowującej ten proces) e. Zapoznanie z koncepcją programu TAŻ – wykład połączony z prezentacją multimedialną f. Dyskusja g. Moja rola TAŻ – kompetencje trenera TAŻ h. Podsumowanie – wnioski końcowe dla warsztatu pracy własnej Metody: 1. Wykład 2. Dyskusja 3. Ćwiczenia praktyczne – przećwiczenie danego podejścia ilustracją przykładu sytuacji warsztatowej 4. Burza mózgów 5. Metody twórcze np. mapa myśli Organizacja szkolenia trenerów TAŻ Na potrzeby realizacji modułów Treningu Alternatyw Życiowych opracowano dla kandydatów na trenerów TAŻ szczegółowy program zajęć merytorycznych o charakterze warsztatowym. Szkolenia prowadzić będzie czterech trenerów TAŻ. Grupa kandydatów na trenera TAŻ może liczyć maksymalnie do 10 osób, przy czym zajęcia w danej grupie prowadzone są przez dwóch trenerów tj. trenera prowadzącego oraz obserwatora. Czas trwania szkolenia przewidziany jest na 5 dni, po 7 godzin każdego dnia, co daje łącznie sumę 35 h szkoleniowych np. w ciągu dnia zajęcia od godziny 9.00 do 13.00, od 13.00 do 14.00 – przerwa obiadowa, od 14.00 do 17.00 – zajęcia. Szkolenia będą przeprowadzane przez trenerów – szkoleniowców zgodnie z zapotrzebowaniem placówek, po zebraniu co najmniej 6 osób chętnych. W ten sposób zostaną przeszkoleni wszyscy pragnący włączyć Trening Alternatyw Życiowych w stałe działania ujęte w programach opiekuńczo-wychowawczych, w programie wychowawczym, a także w programie profilaktycznym placówki. Pomoce: Przybory do pisania, projektor, ekran, szary papier, białe kartki Dzień drugi Cele: 1. Zapoznanie ze strukturą konspektu zajęć TAŻ oraz metodami w TAŻ 2. Tworzenie konspektów TAŻ 3. Uświadomienie znaczenia komunikatów słownych w TAŻ oraz istoty metod 4. Przełamanie barier i ograniczeń wewnętrznych Przebieg szkolenia: 1. Ćwiczenia integracyjne 2. Praca w grupach – zapoznanie i omówienie istoty konspektów TAŻ – struktury, metod 3. Stworzenie wzorca konspektu i tworzenie na jego podstawie własnych pomysłów zajęć 4. Organizacja ćwiczeń metodą: dramy, relaksacji, wizualizacji, działania twórczego, treningu myślenia twórczego 5. Omówienie treści i istoty ćwiczeń praktycznych („domowych” w TAŻ) 6. Ćwiczenia praktyczne – praca w grupach „Komunikaty słowne w TAŻ a cele TAŻ” 7. Posumowanie – wnioski końcowe do warsztatu pracy własnej trenera TAŻ Metody: 1. Dyskusja 2. Ćwiczenia praktyczne 3. Ćwiczenia z komunikacji interpersonalnej 4. Drama 5. Relaksacja, wizualizacje 6. Działania twórcze 7. Elementy treningu myślenia twórczego Pomoce: Szczegółowy plan szkolenia trenerów TAŻ Dzień pierwszy Cele: 1. Zapoznanie z koncepcją twórczej resocjalizacji 2. Uświadomienie różnic między nurtem klasycznym a twórczym w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie 3. Zapoznanie z koncepcją programu TAŻ 4. Uświadomienie roli i cech prowadzącego w koncepcji TAŻ Przebieg szkolenia: a. Zapoznanie się uczestników b. Wykład połączony z projekcją multimedialną na temat koncepcji twórczej resocjalizacji c. Dyskusja na temat różnic metodyki oddziaływań klasycznych i twórczych w pracy z osobami 46 Przybory do pisania, szary papier, markery, pisaki, kredki, sprzęt nagłaśniający, płyty z muzyką relaksacyjną, teksty do wizualizacji, materiały plastyczne, kartki z zadaniami myślenia twórczego 1. Praca z grupą 2. Metody według danego konspektu zajęć Bloku Ramowego 3. Dyskusja Dzień trzeci Cele: 1. Zapoznanie z celami i tematyką Bloku Ramowego 2. Zapoznanie z arkuszami obserwacji w TAŻ i wdrożenie do ich stosowania 3. Weryfikacja nabytych kompetencji trenerskich 4. Kształtowanie krytycznej analizy pracy własnej Pomoce: Konspekt zajęć Bloku Potencjałów – ćwiczenia „Oto jestem Ja – cz.1”, „Oto jestem Ja – cz.2”, według zawartego spisu pomocy, arkusze samoobserwacji TAŻ, szary papier, przybory do pisania Dzień piąty Cele: 1. Zapoznanie z celami i tematyką Bloku Inicjatyw 2. Zapoznanie z narzędziami ewaluacyjnymi w TAŻ i wdrożenie do ich stosowania 3. Weryfikacja nabytych kompetencji trenerskich 4. Kształtowanie krytycznej analizy pracy własnej Przebieg szkolenia: 1. Ćwiczenia integracyjne 2. Omówienie celów i treści zajęć Bloku Ramowego TAŻ – dyskusja 3. Przeprowadzenie dwóch ćwiczeń z bloku w grupie szkoleniowej 4. Omówienie ćwiczeń w aspekcie prowadzenia arkuszy obserwacji w TAŻ 5. Przeprowadzenie ćwiczenia z bloku z grupą młodzieży MOS 6. Podsumowanie – wnioski do pracy własnej Przebieg szkolenia: 1. Ćwiczenia integracyjne 2. Omówienie celów i treści zajęć Bloku Inicjatyw TAŻ – dyskusja 3. Przeprowadzenie dwóch ćwiczeń z bloku w grupie szkoleniowej 4. Omówienie ćwiczeń w aspekcie ewaluacji w TAŻ 5. Podsumowanie – wnioski do pracy własnej 6. Zaliczenie cyklu szkolenia na trenera TAŻ – wydanie zaświadczeń Metody: 1. Praca z grupą 2. Metody według danego konspektu zajęć Bloku Ramowego 3. Dyskusja Pomoce: Konspekt zajęć Bloku Ramowego – ćwiczenia „Stres”, „Porażka”, według zawartego spisu pomocy, arkusze obserwacji TAŻ, szary papier, przybory do pisania Metody: 1. Praca z grupą 2. Metody według danego konspektu zajęć Bloku Inicjatyw 3. Dyskusja 4. Test 5. Rozmowa ukierunkowana Pomoce: Konspekt zajęć Bloku Inicjatyw – ćwiczenia „Projekt na przyszłość – cz.1”, „Projekt na przyszłość – cz.2”, według zawartego spisu pomocy, arkusze ewaluacji TAŻ, szary papier, przybory do pisania Dzień czwarty Cele: 1. Zapoznanie z celami i tematyką Bloku Potencjałów 2. Zapoznanie z arkuszami samoobserwacji w TAŻ i wdrożenie do ich stosowania 3. Weryfikacja nabytych kompetencji trenerskich 4. Kształtowanie krytycznej analizy pracy własnej Przebieg szkolenia: 1. Ćwiczenia integracyjne 2. Omówienie celów i treści zajęć Bloku Potencjałów TAŻ – dyskusja 3. Przeprowadzenie dwóch ćwiczeń z bloku w grupie szkoleniowej 4. Omówienie ćwiczeń w aspekcie prowadzenia arkuszy samoobserwacji w TAŻ 5. Przeprowadzenie ćwiczenia z bloku z grupą młodzieży MOS 6. Podsumowanie – wnioski do pracy własnej Metody: 47 Kryteria zaliczenia szkolenia na trenera TAŻ Organizator szkolenia TAŻ ma prawo do monitoringu i obserwacji zajęć TAŻ w miejscu ich realizacji przez nowego trenera. Zaliczenie szkolenia na trenera TAŻ odbywa się na podstawie: 1. Napisania dwóch konspektów zajęć TAŻ do dowolnego bloku 2. Udziału w ćwiczeniach z bloków TAŻ 3. Przeprowadzenia zajęć z grupą młodzieży MOS 4. Udziału w konsultacji indywidualnej 5. Obecności na wszystkich zajęciach szkolenia Po roku prowadzenia treningu organizator szkolenia może wejść na zajęcia prowadzone przez przeszkolonych trenerów, z możliwością skontrolowania czy program jest poprawnie prowadzony, zgodnie z założeniami. Jeśli zajęcia są prowadzone niezgodnie z założeniami możliwe jest cofnięcie uprawnień trenerskich. Osobie, która pozytywnie zaliczyła szkolenie TAŻ wydaje się zaświadczenie uprawniające do realizacji zajęć TAŻ. Organizator szkolenia na swojej stronie internetowej zobowiązuje się do utworzenia bazy danych dotyczącej trenerów i ich miejsca wykonywania pracy. Każdy uczestnik otrzymuje materiały niezbędne do prowadzenia TAŻ. Trener TAŻ zobowiązany jest do prowadzenia pełnej dokumentacji realizowanych zajęć, jak i przeprowadzania analizy danych uzyskanych na drodze badań. 48 Program szkolenia zawodowego z przyuczeniem do wykonywania pracy „Asystenta w zawodzie …” dla wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii 49 z aktywności społeczno-ekonomicznej. Z kolei pod względem poziomu wykształcenia w całej UE blisko 50% biernych społecznie legitymuje się wykształceniem niższym niż średnie. Ten typ wykształcenia dominuje wśród NEETs z ośmiu krajów Wspólnoty. W pozostałych 19 proporcje między edukacją na poziomie średnim a podstawowym są względnie równomierne. W naszym kraju najwięcej NEETs posiada dyplom szkoły średniej (ok. 70% ogółu). Dla porównania – na Cyprze aż 31% NEETs to absolwenci szkół wyższych OECD uważa, że skala bierności społecznej młodzieży odzwierciedla ułomności systemu edukacji oraz polityki rynku pracy w poszczególnych krajach. Zgodnie z tym tokiem rozumowania, wielkość odsetka NEETs jest tym większa, im mniejsza sprawność państwa w radzeniu sobie z bezrobociem młodych, zgłaszanymi przez pracodawców potrzebami edukacyjnymi czy dostępnością pracy dla osób z ograniczoną sprawnością.41 1. Opis problemu Problem NEETs w Polsce i UE Współcześnie analizując niepokojące zjawiska społeczne występujące w szeroko rozumianych relacjach z rynkiem pracy zwraca się uwagę na problem młodych osób nie biorących aktywnego udziału w życiu społecznym i zawodowym. Potocznie osoby takie nazywa się NEETs (ang. Not in Education, Employment or Training) termin ten został ukuty w latach 80 XX wieku w Wielkiej Brytanii, kiedy tamtejsi naukowcy i politycy zaczęli przy jego pomocy opisywać rosnącą rzeszę młodych, społecznie biernych Brytyjczyków – wycofanych zarówno z procesu nauczania, jak i z rynku pracy. W krajach Unii Europejskiej kategoria NEETs dotyczy osób w wieku 15-24 lata, chociaż przedział ten w różnych rejonach świata ustalany jest w inny sposób. Z danych Eurostatu wynika, że w 2009 roku problem bierności społecznej dotyczył 12,4% Europejczyków w wieku od 15 do 24 lat. To wartość średnia, bo odsetek NEETs wahał się w zależności od kraju, osiągając maksimum w Bułgarii (19,5%), a niemal pięciokrotnie niższe minimum w Holandii (4,1%). Ponadto, z różnych badań wynika, że ryzyko trafienia do grupy NEETs jest większe wśród tzw. trudnej młodzieży, dorastającej w trudnych, a niekiedy wręcz patologicznych warunkach. Prawdopodobieństwo bierności społecznej zwiększa przede wszystkim: pochodzenie z rozbitych rodzin, bezrobocie rodziców, niska frekwencja w szkole, niewielkie zaangażowanie w proces nauczania, nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków, incydenty przemocy i łamania prawa, opóźnienia w rozwoju i związane z tym problemy z nauką, wreszcie pobyt w zakładzie poprawczym lub więzieniu. Każdy młody człowiek wpadający w pułapkę NEETs to dla państwa ogromna strata społeczna i równie duży minus w budżecie. Młody, całkowicie nieaktywny życiowo i zawodowo człowiek nie płaci bowiem podatków, ale w zamian za to - wymaga wysokich nakładów w postaci świadczeń społecznych, pomocy urzędów pracy czy innych państwowych instytucji wspierająco-opiekuńczych. Dodatkowo, jeśli zdarza mu się notorycznie łamać prawo, zwiększa wydatki państwa na walkę z przestępczością, resocjalizację czy utrzymanie ośrodków penitencjarnych. W przypadku Polski można powiedzieć, że niemal 11% Polaków w grupie wiekowej 15-24 lata nie uczy się, nie chodzi do pracy i nie uczestniczy w żadnych szkoleniach czy kursach. Polska z wynikiem 10,6% znalazła się dokładnie pośrodku europejskiej stawki. Wśród młodych biernych społecznie dominują kobiety. Dotyczy to zwłaszcza grupy wiekowej 20-24 lata. Jedynie w przedziale 1519 lat więcej jest mężczyzn, niż kobiet. Eurostat wyliczył również, że bezrobotni stanowią niewiele ponad połowę NEETs. Reszta to osoby, które z różnych przyczyn wycofały się 41 EUROFUND, NEETs – Young people not in employment, education…, 2012 50 Rysunek 4. Młodzież bierna społecznie – NEETs w UE-27 (w % dane za r. 2009) Źródło: Sedlak & Sedlak na podstawie: Eurofound, Youth and work, dostępny w Internecie: http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2011/40/en/2/EF1140EN.pdf. W powyższym ujęciu projekt MOS-t można bez wątpienia rozpatrywać jako brakujący element systemu edukacji zawodowej dla osób zagrożonych niedostosowaniem społecznym, którego konsekwencją bardzo prawdopodobnie może być bierność społeczna i zawodowa. optymalne będzie zastosowanie tzw. modelu dualnego w warunkach polskich ( vide 3.4). Dla zapewnienia spójności pomiędzy obydwoma filarami programu, tj. - szkoleniem zawodowym (SZ) oraz treningiem alternatyw życiowych (TAŻ) oraz dla zapewnienia trwałości rezultatu w postaci zainicjowania formuły lifelong learning w doświadczeniu wychowanków MOS, zdecydowano przyjąć następujące podstawy teoretyczne: 2. Wartość edukacyjnozawodowa dla wychowanków MOS szeroką koncepcję kompetencji zawodowych wyjaśniającą kategorię społeczno-ekonomiczną jaką jest „rozwój kapitału ludzkiego”; legislacyjne podstawy Krajowych Ram Kwalifikacyjnych (KRK) jako wytyczne Min. Edukacji Narodowej w zakresie kształcenia zawodowego; doświadczenia dualnego systemu kształcenia zawodowego wypracowane w Niemczech; doświadczenia kształcenia zawodowego wypracowanie w modelach i strukturach Izb Rzemieślniczych w Polsce. 2.1 Drożność ścieżek edukacji zawodowej dla wychowanków MOS Po dokonaniu analizy porównawczej istniejących modeli i ścieżek kształcenia zawodowego dla optymalnej implementacji celów projektu, a przede wszystkim dla wyposażenia młodzieży w cenione na rynku pracy umiejętności, zespół projektowy uznał, iż 51 zawodzie…”, dedykowane młodzieży MOS realizującej cykl kształcenia ogólnego na poziomie gimnazjum, w ramach obecnie obowiązujących przepisów oświatowych nie może być ujęte jako formalne kształcenie zawodowe na I poziomie KRK, gdyż młodzież gimnazjalna (w przypadku MOS, osiągająca wiek 15-18 lat), nie może jednocześnie realizować programu np. szkoły zasadniczej, odpowiadającej I poziomowi KRK. Tym samym, SZ mogło co najwyżej spełniać kryterium edukacji przygotowującej wychowanków MOS do zdobycia kwalifikacji na Pierwszym Poziomie Krajowych Ram Kwalifikacyjnych (KRK). Kształcenie „Asystenta w zawodzie …” jest zatem próbą aplikacji koncepcji KRK do specyficznej sytuacji edukacyjnej grupy pominiętej w obecnie funkcjonującym w Polsce systemie edukacji zawodowej. Aplikacja ta została z sukcesem przetestowana w projekcie, a jej najważniejsze zalety to: 2.2 Kompetencje kluczowe wychowanków Złożoność i wieloznaczność pojęcia kompetencji narzuciło konieczność wyboru jego rozumienia. Najczęściej uznaje się, że „kompetencja” jest wypadkową wiedzy teoretycznej, umiejętności praktycznych, doświadczeń oraz cech psychofizycznych pracownika, która wyróżnia go poprzez łatwość, szybkość i skuteczność realizacji powierzonych mu zadań.42 Ludzie kompetentni to tacy, którzy potrafią wykorzystać swoją wiedzę i umiejętności do osiągnięcia przez nich określonych wyników, przestrzegając przy tym wymaganych standardów działania. Uznano, iż przygotowanie zawodowe wychowanków MOS powinno stanowić uzupełnienie równoległego treningu alternatyw życiowych, dlatego też musi uruchomić cykl nabywania kompetencji zawodowych i życiowych jako kompetencji kluczowych obejmując przy tym: nabywanie kwalifikowanej wiedzy zawodowej; ćwiczenie praktycznych umiejętności zawodowych; kształtowanie odpowiednich postaw i zachowań związanych z pracą i środowiskiem społecznym. 2.3 Możliwości dalszego kształcenia Takie rozumienie kompetencji zawodowych jest zgodne z wytycznymi edukacyjnej polityki Unii Europejskiej akcentującej wagę kompetencji w perspektywie uczenia się przez całe życie (lifelong learning), co wyrażone jest w nowej strategii rozwoju UE Europa 202043 a wcześniej (od 2008 r.) zostało ujęte w dyrektywie o Europejskich Ramach Kwalifikacyjnych (European Qualification Frame). Wdrażane obecnie w Polsce, Krajowe Ramy Kwalifikacyjne (KRK) stanowiły wytyczną dla programu SZ, by pasował do platformy spójnych wymagań i zadań zawodowych uzgodnionych dla poszczególnych poziomów kwalifikacji zawodowych we wszystkich krajach członkowskich UE. KRK promują zorientowanie kształcenia na wynik (output), a nie - na czas, czy na treści kształcenia (input), tak jak jest to w dotychczasowym podejściu edukacyjnym w Polsce. • Kształcenie zawodowe na stanowisku pracy i w warunkach szkolnych umożliwia ciągłość i drożność procesu edukacyjnego do przejścia do I poziomu KRK i opcjonalnie - do następnych poziomów KRK, gdyż treści kształcenia realizują podejście modułowe i odpowiadają rozwojowi kompetencji zawodowych w zakresie odpowiednich: wiadomości, umiejętności i postaw. • Treści programu kształcenia zawodowego w zakresie kształtowania pożądanych postaw społecznych i osobistych związanych z pracą równolegle rozwijane były w ramach programu Treningu Alternatyw Życiowych. 3. Korzyści dualnego modelu kształcenia zawodowego w MOS Walory ekonomiczne zawodowego dualnego kształcenia Aby efektywnie funkcjonować w warunkach współczesnej gospodarki, przedsiębiorstwa muszą wykazywać się wysoką elastycznością i umiejętnością korzystania z najnowszych technologii oraz profesjonalnych umiejętności pracowników. W obecnej, tzw. „Gospodarce Opartej na Wiedzy”, kompetencje zawodowe pracowników mają zasadnicze znaczenie, ale istnieje konieczność ciągłego ich dostosowywania i W planowaniu koncepcji szkolenia zawodowego zdiagnozowano, iż kształcenie „Asystenta w M. Armstrong, Zarządzanie zasobami…, 2000, s. 245. KOMUNIKAT KOMISJI EUROPA 2020 , Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, 2010. 42 43 52 uzupełniania. Popyt na pracę – czyli potrzeby w zakresie kompetencji zgłaszane przez przedsiębiorców oraz podaż pracy - atrybuty zawodowe osób dostępnych na rynku pracy, muszą być możliwie kompatybilne. Stan ten jednak bardzo trudno osiągnąć bez bieżącej współpracy obu sektorów: edukacji i biznesu. Negatywnym skutkiem braku takiej systemowej współpracy są wysokie wskaźniki bezrobocia w grupie absolwentów - tak jak jest to obecnie obserwowane w przypadku Polski44. Systemy edukacyjne w niektórych krajach UE wypracowały dobre praktyki w zakresie szkolenia zawodowego i przykład jednej z nich – tzw. system dualny (przemienny, podwójny) – był inspiracją do implementacji w warunkach polskich, na bazie MOS. Równoległe kształcenie w szkole (wiedza teoretyczna) i praktyczne w zakładzie pracy (uczeń ma ciągły kontakt z tym samym przedsiębiorstwem przez długi czas) jest podstawą przygotowania zawodowego i obydwa tworzą system dualny. System dualnego kształcenia zawodowego realizowany jest w szkołach zawodowych i technicznych różnego szczebla ( w tym także wyższych) i odgrywa znaczącą rolę w kilku krajach, takich jak np.: kształcenia zawodowego, a tylko 13% w szkolnym systemie zawodowym, • Niemcy – 69% uczniów szkół zawodowych i technicznych uczy się zawodu w dualnym systemie kształcenia, 31% uczy się w szkolnym systemie zawodowym, • Czechy – 58% ogółu uczniów szkół zawodowych i technicznych kształci się w dualnym systemie kształcenia zawodowego, 42% w szkolnym systemie zawodowym45. System kształcenia dualnego funkcjonuje ponadto w Europie w: Finlandii, Turcji, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, a na świecie jest obecny w takich krajach jak: USA, Australia, Indie, Japonia, Meksyk, Korea Południowa, Nowa Zelandia, Paragwaj. Za najbardziej efektywny i wzorcowy uważa się system funkcjonujący od ponad 50 lat w Niemczech46. Z doświadczeń gospodarek takich jak Niemcy, Szwajcaria, czy Austria, można wnioskować, że rozwiązania instytucjonalno-prawne regulujące system kształcenia zawodowego w modelu dualnym w istotny sposób mogą przyczynić się do sprawniejszego funkcjonowania nie tylko rynku pracy – ale i całej gospodarki danego kraju (por. dane w Tab.1 i Tab.2). • Szwajcaria – 87% uczniów szkół zawodowych i technicznych uczestniczy w dualnym systemie Tabela 1. Stopa bezrobocia 15-24 lata (%): Polska na tle krajów realizujących system dualny w UE. Dane porównawcze za lata 2000 i 201247. 2000 2012 średnia stopa bezrobocia w latach 20002010. Austria 8,2 8,6 8,4 Republika Czeska 19,7 9,0 14,35 Niemcy 13,8 7,9 10,85 Węgry 10,2 28,4 19,3 Holandia 3,4 9,3 6,35 21,4 26,7 24,05 5 7,2 6,1 Polska Szwajcaria Źródło: Harmonized unemployment rate by sex – age group 15-24, Eurostat 2012, World Development Indicators 2012. GUS, Wejście ludzi młodych na rynek pracy, 2012 , op.cit. M. Kabaj, Strategie i programy…, 2004, s.194 46 E. Matuska E., K-P Dierks, Ponad 50 lat kształcenia dualnego…. 2009. 47 za E. Lechamn , Ekspertyza…,, 2012 44 45 53 Tabela 2. Produktywność pracy na 1 zatrudnionego (% w stosunku do średniej w UE). Polska na tle krajów realizujących system dualny w UE. Dane porównawcze za lata 2000 i 201048. 2000 2010 Średnia produktywność pracy w latach 2000-2010 Austria 123,5 115,3 118,7909 Republika Czeska 65,6 73,8 72,06364 Niemcy 107,2 106 107,2727 Węgry 57,1 70,1 66,47273 Holandia 115 113,4 113,8545 Polska 55,5 66,8 61,19091 Szwajcaria 113,1 115 111,0636 Źródło: Eurostat, 2012 W długookresowej perspektywie, na poziomie makroekonomicznym, pozytywne efekty wynikające z dualnego systemu kształcenia są pochodną efektów uzyskanych na poziomie mikro (z perspektywy przedsiębiorcy oraz pracowników) i przejawiają się m.in. jako spadek stopy bezrobocia strukturalnego oraz bezrobocia osób w wieku 15-24 lata (lub utrzymanie ich na relatywnie niskim poziomie) oraz wzrost produktywności pracy, czego efektem finalnym jest wzrost wytworzonej wartości dodanej w przeliczeniu na jednego zatrudnionego (produkt krajowy brutto per capita). Na podstawie przytoczonych w obu tabelach danych; np. porównując wyniki Polski i Czech, czy Węgier, można wnioskować iż dla ekonomii krajowej korzystniej jest, gdy realizowany jest system dualny kształcenia zawodowego49. Dla indywidualnego uczestnika rynku pracy, w aspekcie jego szans zawodowych, wartość systemu dualnego jest niepodważalna. Ilustruje to doskonale przykład niemiecki. znalezieniu praktykodawcy dla osoby starszej. Uczeń sam podpisuje umowę z zakładem pracy na zajęcia praktyczne, po czym rekrutuje się do wybranej szkoły na różnym poziomie kształcenia, ale treściowo powiązanej z podjętą praktyką. Kształceniem w zakładzie pracy zajmują się, specjalnie do tego celu przeszkoleni, nauczyciel oraz mistrz a osoby kształcące się w systemie podwójnym mogą skorzystać z wielu możliwości zdobycia dodatkowych kwalifikacji, które służą pogłębieniu i doskonaleniu ich umiejętności zawodowych. Wdrażanie dualnego systemu edukacyjnego odbywa się na poziomie landów (regionów), gdzie kluczową rolę pełnią izby przemysłowo-handlowe oraz izby rzemieślnicze a praktyczna nauka zawodu ma miejsce w przedsiębiorstwach. Zadaniem izb jest certyfikowanie kwalifikacji, czyli opracowywanie, w porozumieniu z zakładami pracy, wytycznych co do kształcenia oraz zawartości programów nauczania w danym zawodzie. Na poziomie regionalnym dochodzi więc do zdefiniowania szczegółowych zasad organizacji procesu edukacji zawodowej i zawartości treściowej i godzinowej programów nauki danego zawodu z podziałem na zajęcia teoretyczne i praktyczne (w zgodzie ze standardem krajowym). Plan praktyk musi być kompatybilny z programem szkolnym i wymaga dobrej koordynacji czasowej. Izby przeprowadzają też egzaminy zawodowe - powołują komisje egzaminacyjne i wydają stosowne certyfikaty i świadectwa, egzekwując w ten sposób krajowe standardy kształcenia. Praktyka zawodowa w przedsiębiorstwie zazwyczaj trwa trzy lata (dwa lata po maturze lub studiach) i odbywa się przez jeden trzy dni w tygodniu lub w systemie blokowym (jedynie przez 6 tygodni w półroczu trwają zajęcia Model niemiecki jako dobra praktyka dla MOS Osiągnięcia sytemu dualnego w Niemczech stanowią przykład efektywnej współpracy różnych partnerów instytucjonalnych i udanego partnerstwa publiczno - prywatnego50. Większość form początkowej edukacji zawodowej realizowana w Niemczech odbywa się w ramach systemu dualnego, a kształcenie przebiega na podstawie ogólnoniemieckich przepisów dotyczących przyuczenia do zawodu. Zapewniają one zdobycie podstawowego wykształcenia, kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, które upoważniają absolwenta do wykonywania wyuczonego fachu. W zajęciach praktycznych uczestniczy młodzież od 16 roku życia ale nie ma górnej granicy nauki zawodu – ograniczeniem może być jedynie trudność w Tamże E. Lechman E., Ekspertyza….. 2012. 50 E. Matuska E., K-P Dierks, Ponad 50 lat doświadczeń dualnego…. 2009, s. 180-181. 48 49 54 Pracodawca ma możliwość „wyboru” ucznia przyjmowanego na praktykę, co minimalizuje błędy popełniane przy standardowej rekrutacji, Walory marketingowe - firmy przyjmujące uczniów na praktyki zawodowe budują swój pozytywny wizerunek publiczny (tzw. Employer Branding) oraz udowadniają, iż realizują przesłanie społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility); Przedsiębiorcy postrzegają udział w kształceniu zawodowym jako misję współtworzenia i aktualizacji programów nauczania; Pozyskanie relatywnie „taniego” pracownika dzięki możliwości dofinansowania nauki w zawodzie System zapewnia ciągłości zawodów. co ma szczególne znaczenie w zawodach zanikających i opartych o przekazywanie tradycji – np. w branży rzemieślniczej. w szkole - reszta w firmie). Adept zawodu ma okazję popracować we wszystkich działach danej firmy, istotnych dla zawodu, do którego podjęcia się przygotowuje. Takie całościowe podejście wyposaża praktykanta nie tylko w praktyczną znajomość zagadnień danego zawodu, ale również w umiejętność pozycjonowania tych zagadnień w perspektywie całości funkcjonowania przedsiębiorstwa Dzięki temu, że kształcenie zawodowe jest ściśle dostosowane do oczekiwań i potrzeb pracodawców, a z drugiej strony - pozwala uczniom na płynne przejście od nauki w szkole do czynnego życia zawodowego, uznano, iż cytowany model niemiecki odpowiada potrzebom programu MOS-t. Przede wszystkim spełnia oczekiwane priorytety ciągłości i drożności kształcenia oraz łączy aktywizację zawodową i życiową ucznia – co ma kluczowe znaczenie w przypadku wychowanków MOS. Dlatego właśnie zdecydowano się na zaadaptowanie założeń wzorowanego na modelu niemieckim systemu dualnego dla początkowej edukacji zawodowej, jaką zaproponowano wychowankom MOS. Korzyści z aplikacji tego wzorca są jednak wielostronne i dlatego je punktujemy poniżej51. b/ korzyści dla ucznia Z perspektywy uczniów, uczestnictwo w dualnym systemie kształcenia zawodowego zapewnia im przede wszystkim : zdobywanie doświadczenie bezpośrednio u potencjalnego przyszłego pracodawcy, płynne przejście z okresu nauki do czynnego życia zawodowego; oferta szkolenia zawodowego jest dopasowana do potrzeb i wymogów rynku pracy, co oznacza, że uczeń raczej trafnie wybierze profesję i nie podejmie nauki w profesjach, na które nie ma popytu ze strony pracodawców lub jest on bardzo niski; odbycie praktyki zawodowej w przedsiębiorstwie, które spełnia wymogi współczesnego rynku i uczestniczy w realnej wymianie rynkowej; możliwość czynnego uczestnictwa w cyklu wytwórczym przedsiębiorstwa, co stanowi bazę do rozwoju postaw przedsiębiorczości; nabycie cennych kompetencji osobistych, jak: samodzielność, postawy przedsiębiorcze, poważanie i szacunek do wykonywanej pracy, lojalność wobec zakładu pracy, odpowiedzialność za powierzone zadania, chęć dalszego kształcenia i podnoszenia kwalifikacji. System dualny – podsumowanie korzyści Zasadniczą zaletą systemu dualnego jest dostosowanie treści nauczania w danym zawodzie (podstawa programowa) do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorców - czyli profilowanie zgłaszanego popytu na pracę pod względem potrzebnych na rynku (zwłaszcza lokalnym) kompetencji. Jest to możliwe jedynie dzięki bieżącemu przepływowi informacji między przedsiębiorcami, a szkołami. Podjęcie współpracy między tymi dwoma grupami podmiotów rynkowych powoduje, że szkoły kształcą w zawodach, na które istnieje realne zapotrzebowanie na lokalnym (regionalnym) rynku pracy, a absolwenci znajdują zatrudnienie po szkoleniu. Specyfikując korzyści różnych interesariuszy można je ująć następująco: a/ korzyści dla przedsiębiorcy Z perspektywy przedsiębiorstwa korzyści wynikające z uczestnictwa w dualnym systemie kształcenia zawodowego są co najmniej następujące: c/ korzyści dla gospodarki Z perspektywy gospodarki krajowej, potencjalne korzyści wynikające z wdrożenia dualnego systemu kształcenia, można je zidentyfikować jako: Przedsiębiorca kształci ucznia według własnych potrzeb, wymogów i standardów – kształtuje pracownika. Wielu przedsiębiorców podkreśla, że trudno jest znaleźć na rynku osoby w pełni spełniające stawiane przez nich wymagania – posiadające odpowiednie kwalifikacje, umiejętności i postawy w pracy; 51 uelastycznienie rynku pracy - systemu kształcenia zawodowego przygotowuje młodych ludzi do wykonywania zawodu, na który jest popyt rynkowy; por. M. Kabaj, Wpływ systemów kształcenia zawodowego na zatrudnienie …2012. 55 systemowe rozwiązanie, które ułatwia zatrudnianie absolwentów szkół bezpośrednio po nauce i pozwala im kontynuować naukę i pracę; wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw - brak problemów z deficytem potrzebnych na rynku kompetencji; weryfikacja i aktualizacja kierunków i programów kształcenia zawodowego zgodnie bieżącym i przewidywanym zapotrzebowaniem. rozwiązanie problemu braku finansowania na nowoczesne wyposażenie pracowni i warsztatów zawodowych w szkołach kształtowanie zdrowych relacji partnerstwa publiczno-prywatnego współzależności promowanie modelu społeczeństwa obywatelskiego. pomiędzy pracodawcą - rzemieślnikiem a uczniemmłodocianym pracownikiem. Zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego młodocianych określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 (Dz. U. Nr 60 poz. 278). Dokształcanie teoretyczne może odbywać się w szkole zawodowej - wówczas młodociany pracownik ma podwójny status: pracownika młodocianego i ucznia. W przypadku nauki w systemie pozaszkolnym osoba taka posiada tylko status pracownika młodocianego. Praktyczna nauka zawodu prowadzona jest w zakładach rzemieślniczych pod nadzorem wykwalifikowanych instruktorów posiadających uprawnienia zawodowe i przygotowanie pedagogiczne. Uprawnienia do szkolenia określają przepisy rozp. Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 r .w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. Nr 244, poz.1626) 4. Dualne kształcenie zawodowe na bazie struktur rzemiosła w Polsce Osoby sprawujące nadzór nad młodocianymi pracownikami bardzo często, oprócz przekazywania wiedzy zawodowej, mają znaczący wpływ na kształtowanie zachowań i postaw społecznych swoich uczniów. Praca w zakładzie rzemieślniczym oprócz nauki zawodu daje bowiem możliwość bezpośredniej obserwacji funkcjonowania mikroprzedsiębiorstwa lub małej firmy i bezpośrednio kształtuje postawy przedsiębiorczości. Poprzez zdobycie pierwszych doświadczeń zawodowych młodociani pracownicy łatwiej odnajdują się na rynku pracy, a nabyte umiejętności praktyczne są doceniane przez przyszłych pracodawców. Nauka zawodu w rzemiośle jest znaną i powszechną metodą zdobywania umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Celem nauki zawodu jest opanowanie przez ucznia-młodocianego pracownika umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej oraz potwierdzenie ich dowodem kwalifikacji – świadectwem czeladniczym. Obecnie w strukturach rzemiosła kształci się w Polsce 92 99452 pracowników młodocianych. Nauka składa się z dwóch integralnych części: praktycznej realizowanej w zakładzie rzemieślniczym oraz dokształcania teoretycznego systemem szkolnym lub pozaszkolnym. Tym samym, de facto reprezentuje on opisany wyżej dualny system kształcenia, chociaż nie jest tak - jak dotąd określany. W okresie nauki pracownicy młodociani podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz mają zagwarantowane minimalne stawki wynagrodzenia. W zakresie praw pracowniczych objęci są ochroną przepisów Ustawy Kodeks Pracy z dnia 26 czerwca 1974 Dział IX. Kształcenie zawodowe może być realizowane na poziomie przyuczenia do wykonywania określonej pracy oraz nauki zawodu. Naukę zawodu może podjąć młodociany, który ukończył 16 rok życia, ma ukończone co najmniej gimnazjum oraz posiada zaświadczenie lekarskie, że praca w wybranym zawodzie nie zagraża jego zdrowiu. Kształcenie w rzemiośle może być realizowane w ponad stu zawodach, odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, zawartych w klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy. Do zawodów które cieszą się największym zainteresowaniem młodzieży należą: fryzjer, mechanik pojazdów samochodowych, piekarz, cukiernik, stolarz. Nie ma przeszkód by szkolić w innych zawodach, dla których opracowane zostaną i zatwierdzone przez Związek Rzemiosła Polskiego standardy egzaminacyjne. Podstawą organizacji nauki zawodu rzemieślniczego jest umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego, zawarta 52 Z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Przyuczenie ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze robotnika przyuczonego i może dotyczyć prac, których rodzaj nie wymaga odbycia nauki zawodu. Przyuczenie może trwać od 3 do 6 mcy. W przypadku młodocianych uczestników Związek Rzemiosła Polskiego, Raport z wyników działalności oświatowej w rzemiośle, Warszawa, marzec 2011r. 56 Ochotniczych Hufców Pracy okres przyuczenia może być przedłużony do czasu ukończenia gimnazjum, maksymalnie do 22 m-cy. Podobne rozwiązanie można by było przyjąć w stosunku do wychowanków MOS uwzględniając 10 miesięczny okres przyuczenia odpowiadający czoasookresowi trwania zajęć szkolnych od września do czerwca. Młodocianemu, który ukończył przyuczenie z wynikiem pozytywnym i podjął naukę zawodu obejmującą zakres przyuczenia do wykonywania określonej pracy, okres przyuczenia zalicza się do okresu praktycznej nauki zawodu. 5. Przyuczenie zawodowe i egzamin sprawdzający dla „Asystenta w zawodzie” Koncepcja szkolenia zawodowego „Asystenta w zawodzie …” opracowana dla MOS bazuje na modelu i strukturach wyżej opisanych. „Asystent” kształcony będzie w modelu dualnym poprzez praktykę w zakładzie rzemieślniczym i równoległą naukę szkolną w gimnazjum (zgodnie z podstawą programową przewidzianą dla gimnazjum). Całość szkolenia zamknie się w cyklu 10miesięcy i da szanse na równomierny rozwój potencjału zawodowego i osobistego uczestnika, by zgodnie z szeroką koncepcją kompetencji zawodowych wyposażyć go w niezbędną wiedzę zawodową, odpowiednie umiejętności oraz pożądane postawy w pracy oraz umożliwi uzyskanie wykształcenia na poziomie gimnazjalnym Po ukończeniu szkolenia uczestnicy przystąpią do egzaminu sprawdzającego wg standardów opracowanych dla przyuczenia do wykonywania danego zawodu (na poziomie wymagań zawodowych sformułowanych specjalnie dla „Asystenta”, zgodnie z wymogami egzaminu sprawdzającego) przed Komisją Egzaminacyjną powołaną przez Izbę Rzemieślniczą. Zdany egzamin jednocześnie stanowić będzie potwierdzenie przygotowania do wejścia na I poziom Krajowych Ram Kwalifikacyjnych – czyli do: Po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej (zasadniczej zawodowej lub nauki w systemie pozaszkolnym- kursowym), albo poprzez nabycie odpowiedniego okresu wykonywania zawodu, można przystąpić do egzaminu na tytuł czeladnika. Nauka zawodu w systemie trzyletnim kończy się egzaminem na tytuł czeladnika a przyuczenie do wykonywania określonej pracy zakończone jest egzaminem sprawdzającym. Egzamin jest formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu. Najwyższym tytułem, jaki można uzyskać w rzemieślniczym systemie potwierdzania kwalifikacji zawodowych jest tytuł mistrza w zawodzie. Egzaminy sprawdzające, czeladnicze i mistrzowskie przeprowadzane są przed komisjami powoływanymi przy Izbach Rzemieślniczych. Obecnie w Polsce działa 27 Izb Rzemieślniczych zrzeszonych w strukturach Związku Rzemiosła Polskiego. Komisje mają charakter komisji zewnętrznych i działają w oparciu o przepisy Ustawy o rzemiośle z dnia 22 marca 1989 /Dz. U z 2002 Nr 112, poz. 979 ze. zm./ oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 2012 w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych/Dz.U z 2012 Nr 0, poz.1117/ W komisjach zasiadają osoby o dużym doświadczeniu zawodowym, posiadające odpowiednie kwalifikacje tj. wykształcenie, staż pracy, przygotowanie pedagogiczne oraz ukończone szkolenie przeprowadzone zgodnie z programem określonym Uchwałą Związku Rzemiosła Polskiego. Świadectwa czeladnicze i dyplomy mistrzowskie wystawiane przez Izby Rzemieślnicze mają rangę dokumentów państwowych. Honorowane są w państwach członkowskich UE, ułatwiają podejmowanie zatrudnienia oraz umożliwiają podejmowanie działalności gospodarczej, w której wymagane są dokumenty potwierdzające posiadane kwalifikacje zawodowe. kontynuowania ścieżki czeladniczej w rzemiośle podjęcia dalszego kształcenia w zasadniczej szkole zawodowej. Alternatywnie, po ukończonym gimnazjum, absolwent MOS może kontynuować naukę w każdej szkole ponad gimnazjalnej dla osób dorosłych ( np. w liceum lub w technikum). Zdobyte wstępne kwalifikacje zawodowe” Asystenta..” istotnie mogą mu pomóc znaleźć zatrudnienie, by pogodzić naukę z pracą. Tym samym, wychowanek MOS kształcony systemem dualnym w ostatniej klasie gimnazjum ma otwartą dalszą ścieżkę kariery - zarówno edukacyjnej, jak i zawodowej i możliwość zdobywania kolejnych poziomów KRK. Pozytywnie zweryfikowany model dualny dedykowany wychowankom MOS może być z powodzeniem przeniesiony do praktyki MOS, a także w inne struktury organizacyjne systemu edukacji w Polsce. Egzamin sprawdzający przyuczenie zawodowe Asystenta w zawodzie powinien być przeprowadzony zgodnie z opisanym wyżej modelem wypracowanym w izbach rzemieślniczych w Polsce. Przyuczenie do wykonywania określonej pracy zakończone zostanie egzaminem sprawdzającym, który będzie formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu podstaw wybranego zawodu. Pozytywny wynik 57 egzaminu certyfikuje uzyskane przez wychowanków MOS nowe kwalifikacje zawodowe i otwiera im różne możliwości edukacyjne i zawodowe. Szczegółowe cele kształcenia ww. przedmiotów 6. Podstawa programowa kształcenia zawodowego w MOS wymienić organy państwowe i społeczne sprawujące nadzór nad warunkami pracy w Polsce, określić podstawowe prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wymienić warunki zatrudniania młodocianych, niepełnosprawnych i obowiązki pracodawców w tym zakresie, zastosować zasady postępowania w związku z wypadkiem, zastosować podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy, określić skutki działania negatywnych czynników w środowisku pracy, zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników, zareagować w przypadku pożaru i wybuchu, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy. znać podstawową wiedzę z zakresu rysunku zawodowego W wyniku kształcenia uczeń powinien umieć: Założenia podstawy programu szkolenia zawodowego dla przyuczenia do wykonywania pracy „Asystenta” sześciu zawodów: fryzjera, krawca, cukiernika, montera urządzeń sanitarnych, stolarza i mechanika samochodowego obejmuje wymagane elementy programu kształcenia, tj. : zadania zawodowe; efekty kształcenia obejmujące kompetencje w zakresie: postaw personalnych i społecznych, wiedzy oraz umiejętności; możliwości dalszego kształcenia Dla każdego zawodu podstawę programową i rozkład treści programowych przedstawiono jako Załącznik. Treści programu obejmują: materiał dydaktyczny wraz z proponowanymi treściami ćwiczeń, odpowiednio dla danego zawodu, rozbity godzinowo na trzy bloki tematyczne w zakresie: Materiał nauczania materiałoznawstwa technologii maszynoznawstwa. Prawna ochrona pracy (państwowy i społeczny nadzór nad warunkami pracy, obowiązki pracodawcy oraz osób kierujących pracownikami w dziedzinie bhp i ich znaczenie dla życia i zdrowia pracowników, podstawowe prawa i obowiązki pracownika, wynikające z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrona pracy kobiet, warunki zatrudniania pracowników młodocianych i niepełnosprawnych i obowiązki w tym zakresie, pojęcie, podział wypadku przy pracy, obowiązki pracodawców w sytuacji zaistnienia wypadku). Higiena pracy (proces projektowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy, fizjologia pracy, rola układu kostnostawowego i mięśniowego, uciążliwość w pracy, zakres i rola higieny w środowisku pracy, higieniczne warunki pomieszczeń w pracy). Zagrożenia i profilaktyka w pracy (czynniki występujące w środowisku pracy, główne źródła czynników niebezpiecznych, podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczenia wpływu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych, środki ochrony indywidualnej). Zasady udzielania pierwszej pomocy (zachowanie na miejscu wypadku, ocena czynności życiowych, pomoc nieprzytomnym i poszkodowanym). Ponadto w każdym programie szczegółowym ujęto sugerowane: środki dydaktyczne wskazania do realizacji programu propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia. Poniżej przedstawiamy treści szkolenia wspólne dla proponowanych zawodów. 6.1 Treści szkolenia zawodowego wspólne dla proponowanych zawodów Przedmioty wspólne to: „Ochrona środowiska” i „Rysunek zawodowy” oraz „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”. 58 Rysunek techniczny [6h] (rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowaniakreślenia, zasady rzutowania prostokątnego, oznaczenia graficzne materiałów w stosowanych wyrobach, przekroje-zasady i rodzaje wykonania, wymiarowanie i zasady wymiarowania, uproszczenia i oznaczenia rysunkowe). Zajęcia należy prowadzić aktywizującymi i praktycznymi metodami nauczania z zastosowaniem technik ułatwiających koncentrację uwagi. Na szczególną uwagę zasługują: burza mózgów, praca w grupach, metoda grup dyskusyjnych, dyskusji w parach czy dyskusji punktowanej, drzewo decyzyjne, metaplan, case study, gry dydaktyczne. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupie do 15 osób, z podziałem na 23 osobowe zespoły. Każdy uczeń powinien wykonać ćwiczenie udzielania pierwszej pomocy na fantomie. Uczniowie powinni także korzystać z różnych źródeł informacji: filmów dydaktycznych, instrukcji, poradników i norm. Niezwykle istotne jest kształtowanie postawy odpowiedzialności, sumienności i współpracy w grupie. Ćwiczenia Dobieranie środków ochrony indywidualnej stosownie do rodzaju pracy. Zastosowanie sprzętu podręcznego i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru. Praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji z budynku – tzw. próbna ewakuacja. Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie, zgodnie z obowiązującymi procedurami. Wykonywanie masażu zewnętrznego serca na fantomie, zgodnie z obowiązującymi procedurami udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia. Umiejętność odczytywania rysunków technicznych. Propozycje sposobów utrwalania wiedzy oraz sprawdzenia i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Utrwalanie wiadomości i umiejętności powinno przebiegać za pomocą metod: pytanie – wszyscy piszą, szybka wymiana zdań, zdania podsumowujące, runda bez przymusu, spiralny układ materiału, powtarzanie chórem. Sprawdzanie osiągnięć ucznia powinno się odbywać systematycznie na podstawie znanych im kryteriów oceniania, proponuje się stosować obserwację czynności ucznia podczas ćwiczeń, głosowanie, testpowtórka, przekazywanie pytania i odpowiedzi, test osiągnięć szkolnych. Motywująca ucznia do aktywności na lekcji i samodzielnego myślenia jest również metoda „spróbuj przewidzieć”. Środki dydaktyczne Kodeks pracy. Wzory regulaminów. Plany ewakuacji. Filmy dydaktyczne dotyczące zasad udzielania pierwszej pomocy oraz sprzętu i środków gaśniczych. Foliogramy, materiały edukacyjne dla szkół, umieszczone na stronie Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego. Apteczka pierwszej pomocy. Fantom do nauki resuscytacji. Podręczny sprzęt gaśniczy. Podstawą do uzyskania przez ucznia pozytywnej oceny jest przede wszystkim poprawne i samodzielne wykonanie ćwiczeń. W przypadku ustnej wypowiedzi należy zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, stosowanie pojęć i poprawność wnioskowania. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane z uwzględnieniem obowiązującej skali ocen i musi im towarzyszyć samoocena oraz efektywna informacja zwrotna. Wskazania metodyczne do realizacji programu Szczegółowe programy nauczania, wraz siatką godzinową, przeznaczone do realizacji w miejscu praktyki, dla każdego zawodu osobno są przedstawione w Załączniku. Celem realizacji programu tego bloku tematycznego jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania źródeł i czynników niebezpiecznych w środowisku pracy, dobierania środków ochrony indywidualnej, reagowania w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Szczegółowe treści nauczania, dobór przykładów należy jak najściślej powiązać z przyszłą pracą w wybranym zawodzie. Program powinien być realizowany przez specjalistę do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. 59 Załącznik - Szczegółowe programy nauczania dla wybranych zawodów 60 Asystent fryzjera określa zasady tworzenia kompozycji przestrzennych; określa związki organiczne i nieorganiczne stosowane we fryzjerstwie; charakteryzuje tłuszcze roślinne stosowane we fryzjerstwie; podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe; podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc koloidy i zawiesiny; charakteryzuje funkcję poszczególnych stanowisk pracy oraz wyposażenie salonu fryzjerskiego; charakteryzuje zasady oczyszczania, konserwacji i przechowywania narzędzi, aparatów i przyborów fryzjerskich; charakteryzuje bieliznę ochronną oraz zasady jej przechowywania; charakteryzuje postawę fryzjera podczas pracy; określa budowę i fizjologię włosów oraz skóry głowy; określa działanie preparatów na włosy i skórę głowy; 1. Zadania zawodowe Asystent fryzjera powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: organizowanie stanowiska pracy fryzjera zgodnie z wymaganiami ergonomii i przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska; dbanie o czystość i higienę sprzętu oraz elementów wyposażenia salonu fryzjerskiego; rozpoznawanie potrzeb i oczekiwań klienta; komunikowanie się z uczestnikami procesu pracy; przygotowanie przyborów, narzędzi i preparatów do wykonania określonego rodzaju usługi; wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych włosów. 2. Efekty kształcenia Do wykonywania wyżej wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.1. Postawy personalne i społeczne, uczeń: przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest kreatywny i konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; przewiduje skutki podejmowanych działań; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe; jest otwarty na zmiany; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem; przestrzega norm i zasad, obowiązujących w zakładzie pracy; przestrzega tajemnicy zawodowej. 2.3. Umiejętności, uczeń: stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz w stanach zagrożenia zdrowia i życia; wykonuje proste obliczenia procentowe; śledzi w mediach bieżące wydarzenia kulturalne związane ze sztuką fryzjerską, orientując się w dawnych i aktualnych trendach artystycznych; przygotowuje stanowisko pracy, klienta i włosy do planowanej usługi fryzjerskiej; rozróżnia sprzęt fryzjerski i elementy wyposażenia salonu; ocenia stan włosów i skóry głowy; dobiera preparaty pielęgnacyjne odpowiednie do stanu włosów i skóry głowy; dobiera metody i techniki pielęgnacji włosów i skóry głowy; wykonuje czynności związane z myciem włosów z zastosowaniem różnych metod i technik; wykonuje zabiegi pielęgnacyjne na włosach; udziela porad z zakresu codziennej pielęgnacji włosów w domu; rozróżnia preparaty stosowane w ondulacji, prostowaniu, rozjaśnianiu i koloryzacji włosów; 2.2. Wiedza, uczeń: rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią; określa prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp i prawa pracy; zna zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka oraz mienia i środowiska związane z wykonywaniem zadań zawodowych; określa skutki oddziaływania czynników szkodliwych na organizm człowieka rozróżnia firmy i instytucje występujące w branży i powiązania między nimi; określa przyczyny i objawy stresu oraz stosuje sposoby radzenia sobie ze stresem; zna zasady komunikacji interpersonalnej 61 przygotowuje sprzęt fryzjerski oraz preparaty do wykonywania zabiegów strzyżenia, ondulowania i prostowania włosów; rozpoznaje barwy i formy kolorystyczne stosowane we fryzjerstwie; sporządza mieszaniny preparatów do rozjaśniania i koloryzowania włosów; nawija włosy na różne wałki metodą klasyczną i cegiełkową; modeluje proste fryzury; porządkuje stanowiska pracy, sprzęt i narzędzia, rozlicza materiały, zagospodarowuje odpady. 3. 62 Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Podjąć naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika lub naukę w technikum i uzyskać dyplom technika usług fryzjerskich. PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT FRYZJERA Treści nauczania Materiałoznawstwo właściwości i źródła pozyskiwania tłuszczów do celów fryzjerskich. Preparaty fryzjerskie zawierające kwasy, zasady i alkohole. Substancje pochodzenia naturalnego w preparatach fryzjerskich- witaminy, zioła, barwniki roślinne, ceramidy. Zasady ich przechowywania. Rodzaje zagrożeń i uszkodzeń spowodowane szkodliwymi czynnikami w salonie fryzjerskim. Zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w salonie fryzjerskim. Przepisy i zasady postępowania dotyczące ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska). Ćwiczenia: Materiał nauczania 1. Charakterystyka budowy i funkcji skóry oraz włosów (Budowa skóry. Warstwy skóry: naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna. Barwnik skór. Twory nabłonkowe skóry. Cechy i funkcje skóry. Budowa i fizjologia włosa. Zmiany barwnikowe włosów. Rodzaje włosów ludzkich. Rodzaje owłosienia: pierwotne, wtórne ostateczne. Kierunki porastania włosów na ciele człowieka. Fazy wzrostu włosa. Wpływ odżywiania na stan skóry i włosów.) Ćwiczenia: Rozróżnianie elementów budowy skóry właściwej. Wyjaśnianie funkcji gruczołów potowych i łojowych. Analizowanie funkcji skóry. Rozpoznawanie rodzajów włosów. Rozróżnianie rodzajów zagrożeń i uszkodzeń spowodowanych szkodliwymi czynnikami w salonie fryzjerskim. Omawianie zasad bezpiecznego używania i przechowywania preparatów fryzjerskich w salonie. Omawianie rodzajów urazów i zasad udzielania pierwszej pomocy w salonie fryzjerskim. Omawianie przepisów i zasad postępowania dotyczących ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska w salonie fryzjerskim. Rozróżnianie roztworów, emulsji, zawiesin, pianek i żeli. Przygotowywanie wody utlenionej o różnym stężeniu. Określanie źródeł pozyskiwania tłuszczów. Rozróżnianie i porównywanie właściwości preparatów do rozjaśniania, odbarwiania, barwienia i ondulacji włosów. Wskazywanie zastosowania kwasów organicznych w preparatach kosmetycznych. Charakteryzowanie preparatów kosmetycznych zawierających witaminy. Wskazywanie ziół do stosowania pielęgnacji włosów. Objaśnianie działania barwników roślinnych na włosy. 2. Rozpoznawanie patologicznych zmian na skórze (Zmiany barwnikowe skóry. Znamiona i nowotwory. Choroby skóry: wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze. Łojotok, łuszczyca. Łysienie, nadmierne owłosienie.) Ćwiczenia: Rozpoznawanie zmian barwnikowych skóry. Rozpoznawanie właściwości włosów zdrowych i zniszczonych. Rozpoznawanie chorób owłosionej skóry głowy. Określanie czynników wywołujących łysienie. 3. Rozpoznawanie uszkodzeń i chorób włosów (Uszkodzenia włosów: naturalne, mechaniczne, chemiczne i termiczne. Anomalie włosów: włosy splątane, obrączkowate, skręcone, rozszczep włosa. Wygląd i właściwości włosów zdrowych, suchych, zniszczonych i przetłuszczających się.) Ćwiczenia: Identyfikowanie czynników powodujących mechaniczne, termiczne i chemiczne uszkodzenia włosów. 5. Rozpoznawanie środków do regeneracji i relaksacji włosów. (Skład i działanie preparatów nawilżających, wysuszających i odżywczych do regeneracji i relaksacji włosów. Rodzaje szamponów: detergentowe, oleiste, pudry, lecznicze. Skład szamponów detergentowych, funkcje składników. Rodzaje preparatów do pielęgnacji włosów: środki kondycjonujące, regenerujące, 4.Rozpoznawanie preparatów fryzjerskich (Roztwory. Emulsje. Piany. Zawiesiny, Żele. Woda utleniona jako środek utleniający. Rozcieńczanie i przechowywanie nadtlenku wodoru. Podział, 63 ochronne, stymulujące pracę mieszków włosowych i skóry głowy, lecznicze. Ćwiczenia: Proporcje sylwetek ludzkich. Budowa głowy i kształty twarzy.) Ćwiczenia: Rozróżnianie preparatów nawilżających, wysuszających i odżywczych. Sporządzanie szamponu oleistego. Sporządzenie płynu przeciwłupieżowego. Stosowanie zasad bhp przy pracy z preparatami. Określanie proporcji sylwetek ludzkich. Analizowanie kształtu głowy i twarzy. Rozpoznawanie kształtu głowy podczas mycia. Szkicowanie rysunku twarzy i głowy Rysowanie elementów fryzury Kopiowanie rysunku fryzury różnymi technikami Technologia Materiał nauczania 1. Organizowanie stanowiska pracy fryzjera. (Wyposażenie salonu fryzjerskiego. Wymagania ergonomii w pracy fryzjera. Postawa fryzjera podczas pracy. Organizowanie stanowiska pracy w zależności od rodzaju świadczonej usługi. Bielizna ochronna i środki ochrony osobistej.) Ćwiczenia: 4. Rozpoznawanie barw i form kolorystycznych stosowanych we fryzjerstwie. (Podstawowe wiadomości o kolorach. Pojęcia: kolor, barwnik, pigment, kolorant. Kolory wykorzystywane we fryzjerstwie. Naturalne kolory włosów. Palety kolorystyczne farb do włosów.) Ćwiczenia: Planowanie wyposażenia salonu fryzjerskiego. Określanie zasad przechowywanie bielizny i środków ochrony osobistej. Stosowanie zasad przechowywania preparatów fryzjerskich. Przygotowanie stanowiska pracy, klienta i włosów do planowanej usługi fryzjerskiej. Planowanie ułożenia narzędzi i przyborów w zależności od rodzaju świadczonej usługi fryzjerskiej. Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zademonstrowanie procedur stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania czynności zawodowych. 2. Identyfikowanie barw podstawowych i pochodnych na wzornikach kolorystycznych. Rozpoznawanie ciepłych i zimnych odcieni włosów. Określanie układu kolorów farb w palecie kolorystycznej. Sporządzanie gotowych preparatów do koloryzowania włosów. Wykonywanie fryzjerskich zabiegów pielęgnacyjnych. (Mechanizm mycia głowy szamponem detergentowym. Cechy i właściwości włosów zdrowych, suchych, zniszczonych i przetłuszczających się. Rozmowa z klientem, analiza wyglądu włosów i skóry głowy. Metody i techniki mycia włosów. Przebieg mycia włosów na mokro. Rodzaje masażu: pobudzający, relaksujący, aromaterapeutyczny, leczniczy. Wskazania i przeciwwskazania do wykonania masażu skóry. Zabiegi pielęgnacyjne: kondycjonowanie, regeneracja, ochrona, stymulacja i regulacja procesów fizjologicznych skóry głowy. Zasady pielęgnacji włosów. Częstotliwość wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych w salonie fryzjerskim i w domu. Ćwiczenia: 5. Orientowanie się w dawnych i aktualnych trendach artystycznych.(Czynniki wpływające na rozwój fryzjerstwa. Związek fryzjerstwa z pokrewnymi dziedzinami działalności usługowej. Organizacje fryzjerskie w kraju i za granicą. Cechy fryzjerskie i ich zadania. Style fryzur w różnych epokach historycznych. Współczesne style fryzur: sportowy, klasyczny i awangardowy. Ćwiczenia: Analizowanie czynników wpływających na rozwój fryzjerstwa. Przedstawianie najważniejszych krajowych imprez fryzjerskich. Rozpoznawanie fryzur historycznych i stylów fryzur na podstawie zdjęć lub ilustracji. Charakteryzowanie działalności krajowych organizacji fryzjerskich. 3. Rozpoznawanie form przestrzennych stosowanych we fryzjerstwie. (Zasady tworzenia kompozycji przestrzennych. Przygotowywanie stanowiska do mycia włosów. Przygotowywanie klienta do mycia włosów i skóry głowy. Przeprowadzenie na podstawie rozmowy konsultacyjnej diagnozy włosów i skóry głowy. Przeprowadzenie rozmowy z klientem w celu ustalenia wskazań pielęgnacyjnych dla włosów. Opracowywanie pielęgnacji włosów zniszczonych częstymi zabiegami chemicznymi. Opracowywanie wskazań do codziennej pielęgnacji różnych rodzajów włosów. 64 Wykonywanie mycia włosów na mokro techniką do tyłu. Wykonywanie zabiegu regeneracyjnego na włosach zniszczonych przy użyciu kolagenu. Wykonywanie masażu pobudzającego krążenie krwi i przepływ limfy. Dokonanie oczyszczenia i konserwacji narzędzi i aparatów fryzjerskich. Wykonywanie dezynfekcji narzędzi używanych do pielęgnacji włosów. Stosowanie zasad bhp podczas pracy z narzędziami. przyborów i powierzchni użytkowych w salonie fryzjerskim. Zasady dezynfekowania i sterylizowania narzędzi. Zasady przechowywania.) Ćwiczenia: Charakteryzowanie aparatów stosowanych w salonach fryzjerskich i sposobów ich konserwacji. Wykonywanie dezynfekcji i sterylizacji aparatów i narzędzi fryzjerskich. Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas pracy z narzędziami, aparatami i przyborami fryzjerskimi. Modelowanie włosów. (Preparaty do czesania na mokro i na sucho: pianki, żele, płyny. Środki utrwalające. Formy występowania preparatów stylingujących. Rodzaje ondulacji. Zasady doboru narzędzi, przyborów i aparatów do techniki wykonania ondulacji i modelowania.) Ćwiczenia: 6. Środki dydaktyczne Określanie składu lakieru do włosów. Porównywanie właściwości wybranych grup preparatów do układania włosów. Dobór i przygotowanie narzędzi, przyborów i aparatów do techniki wykonywania usługi, zgodnie z przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Przygotowywanie stanowiska do nawijania włosów na różnego typu nawijacze. Nawijanie włosów na nawijacze siatkowe technikami: klasyczną i cegiełkową. Proste modelowanie włosów długich i krótkich. Przygotowywanie suszarki hełmowej do suszenia włosów. Maszynoznawstwo Stanowiska pracy z wyposażeniem. Zestaw narzędzi i przyborów fryzjerskich. Profesjonalna aparatura fryzjerska. Kosmetyki i preparaty fryzjerskie. Bielizna ochronna. Preparaty i urządzenia do dezynfekcji i sterylizacji. Preparaty i urządzenia do stylizacji. Tablice poglądowe, schematy, ilustracje. Katalogi wyposażenia i sprzętu fryzjerskiego. Albumy dzieł sztuki, czasopisma branżowe, żurnale, ilustracje fryzur. Wzorniki barw, palety fryzjerskie, próbki farb fryzjerskich różnych producentów. Główki fryzjerskie do ćwiczeń. Próbki włosów. Wałki. Wyroby perukarskie: treski, dopinki i pasma włosów. Wskazania do realizacji programu Materiał nauczania Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Bardzo istotne jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania źródeł i czynników niebezpiecznych w środowisku pracy, dobierania środków ochrony indywidualnej, reagowania w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Szczegółowe treści nauczania, 1. Klasyfikowanie i określanie zastosowania podstawowych narzędzi i przyborów fryzjerskich. (Narzędzia podstawowe: tnące, nożyczki, noże chińskie, tempery, brzytwy, pazury fryzjerskie; grzebienie. Aparaty fryzjerskie: suszarki ręczne i stojące, nawilżacze i sauny, promienniki podczerwieni, aparaty do sterylizacji, aparaty wielofunkcyjne. Prostownice. Maszynki do strzyżenia włosów). Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych narzędzi, przyborów i aparatów fryzjerskich. Rozróżnianie maszynek do strzyżenia włosów. Określanie zasad pracy nożyczkami fryzjerskimi. Stosowanie aparatów fryzjerskich. 2. Oczyszczanie, konserwowanie i przechowywanie sprzętu, narzędzi i aparatów fryzjerskich. (Pojęcia dezynfekcji i sterylizacji. Rodzaje dezynfekcji. Środki do dezynfekcji narzędzi, 65 dobór przykładów należy jak najściślej powiązać z przyszłą pracą w wybranym zawodzie. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania usługi. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, przygotowania klienta do zabiegu, zaprezentować techniki wykonywania zabiegu oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i powinny uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt fryzjerski. Wskazane jest wykorzystywanie komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek na imprezy i targi fryzjerskie. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego. Orientacyjna liczba godzin na realizację programu, podana w tabeli podziału godzin, może nieznacznie ulegać modyfikacji w zależności od stopnia i tempa przyrostu wiedzy i umiejętności ucznia oraz stosowanych przez nauczyciela metod nauczania i środków dydaktycznych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia System sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia jest istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego oraz przyuczenia do wykonywania określonych zadań zawodowych. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych. 66 Podział godzin w programie szkolenia – Asystent fryzjera Proponowana liczba godzin Lp. Dział/materiał nauczania zajęć teoretycznych zajęć praktycznych razem Materiałoznawstwo 17 74 91 1. Charakterystyka budowy i funkcji skóry oraz włosów 4 11 15 2. Rozpoznawanie patologicznych zmian na skórze 2 24 26 3. Rozpoznawanie uszkodzeń i chorób włosów 4 19 23 4. Rozpoznawanie preparatów fryzjerskich 5 16 21 5. Rozpoznawanie środków relaksacji włosów. 2 4 6 Technologia 36 153 189 1. Organizowanie stanowiska pracy fryzjera. 2 19 21 2. Orientowanie się w dawnych i aktualnych trendach artystycznych. 6 5 11 3. Rozpoznawanie form stosowanych we fryzjerstwie. 2 19 21 4. Rozpoznawanie barw i form kolorystycznych stosowanych we fryzjerstwie. 5 26 31 5. Wykonywanie pielęgnacyjnych. 5 44 49 6. Modelowanie włosów. 16 40 56 Maszynoznawstwo 5 15 20 1. Klasyfikowanie podstawowych fryzjerskich. 3 10 13 2. Oczyszczanie, konserwowanie i przechowywanie sprzętu, narzędzi i aparatów fryzjerskich. 2 5 7 Rysunek zawodowy 6 4 10 1. Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania - kreślenia 1 2. Rzutowanie- zasady rzutowania prostokątnego 1 3. Oznaczenia graficzne materiałów stosowanych w wyrobach 1 4. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 5. Zasady wymiarowania 1 6. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 7. Szkicowanie rysunku twarzy i głowy 2 8. Rysowanie elementów fryzury 1 9. Kopiowanie technikami do regeneracji przestrzennych fryzjerskich i i zabiegów określanie zastosowania narzędzi i przyborów rysunku fryzury różnymi 1 10. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 3 3 6 11. Ochrona środowiska 3 3 6 70 252 322 Razem 67 Asystent krawca 1.Zadania zawodowe Asystent krawca powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: organizowanie stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska; obliczanie zużycia materiału wykonanie szablonów elementów odzieży i projektowanie ich układu na materiale odzieżowym przygotowanie maszyn służących do szycia odzieży; wykonywanie prac związanych z szyciem wyrobów z różnych materiałów włókienniczych tworzenie oraz wykorzystywanie gotowych dodatków krawieckich: prasowanie elementów i gotowej odzieży. 2.3. Umiejętności, uczeń: 2.Efekty kształcenia Do wykonywania wyżej wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.1. Postawy – efekty personalne i społeczne, uczeń: przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; przewiduje skutki podejmowanych działań; jest otwarty na zmiany; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem; przestrzega norm i zasad, obowiązujących w zakładzie pracy; jest kreatywny i innowacyjny przestrzega tajemnicy zawodowej; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe. przygotowuje stanowisko pracy w zależności od rodzaju wykonywanego zadania, wykonuje niezbędne obliczenia, rysunki przygotowuje szablony krawieckie i wykrawa ręcznie poszczególne elementy, w zakresie szycia ręcznego: wykonuje: fastrygowanie, ścieg „za igłą”, ścieg „przed igłą”, pętelkowy, okrętkowy; przyszywa: guziki, zatrzaski, haftki; naszywa dodatki krawieckie: koronki, koraliki, cekiny; wykonuje według własnych pomysłów modne dodatki tj.: kwiaty filcowe, różyczki atłasowe, pomponiki itp. w zakresie szycia maszynowego: obsługuje maszyny krawieckie: stębnówkę, overlock; stosuje techniki marszczenia i przymarszczania; wszywa zamki, kieszenie, kołnierzyk; umie uszyć na własne potrzeby prostą spódnicę, bluzkę z dzianiny, spodnie dobiera parametry i technikę prasowania w zależności od składu surowcowego i rodzaju wykończenia materiału czyści i konserwuje maszyny, zagospodarowuje odpady. 3.Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego - czyli podjąć naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika. Alternatywnie - po trzyletniej praktyce zawodowej ma możliwość bezpośrednio przystąpić do egzaminu czeladniczego. 2.2. Wiedza, uczeń: rozróżnia maszyny i urządzenia stosowane w produkcji wyrobów odzieżowych zna podstawową budowę i zasady działania maszyn szwalniczych, określa rodzaje i zastosowanie igieł i nici krawieckich, zna podstawowe narzędzia, przyrządy i przybory wykorzystywane do krojenia i szycia ręcznego, charakteryzuje podstawowe ściegi ręczne, charakteryzuje podstawowe ściegi i szwy maszynowe, interesuje się nowoczesnymi trendami w krawiectwie, korzysta z katalogów i żurnali krawieckich rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią; określa prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp i prawa pracy; zna zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka oraz mienia i środowiska związane z wykonywaniem zadań zawodowych; rozróżnia i dobiera materiały odzieżowe i dodatki krawieckie 68 PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT KRAWCA łączenie elementów, techniki szycia ręcznego i maszynowego) Ćwiczenia: Treści nauczania Materiałoznawstwo Dokonywanie ogólnej charakterystyki sylwetek ludzkich (męskiej, kobiecej, dziecięcych) Wykonanie pomiarów: wysokości, szerokości głębokości, długości, łuków i obwodów Przygotowanie szablonów krawieckich Nanoszenie rysunku układu szablonów na materiał Rozkrój materiałów Zszywanie poszczególnych elementów w gotową całość Materiał nauczania 1. Rodzaje i właściwości włókien, nitki i nici szwalnicze, właściwości użytkowe tkanin, właściwości estetyczne i higieniczne tkanin, sposoby wykańczania tkanin Ćwiczenia: Charakterystyka właściwości włókien Określanie jakie wady i zalety mają włókna naturalne i chemiczne Zastosowanie tkanin w zależności od asortymentu Określanie sposobu doboru nitek i nici szwalniczych 3. Orientowanie się w aktualnych trendach mody na podstawie obserwacji otoczenia, katalogów, żurnali. Wiadomości na temat najważniejszych wydarzeń branżowych tj. wystawy, targi. 2. Dodatki krawieckie i ich właściwości i zastosowanie (koronki, koraliki, cekiny, taśmy, itp.) Ćwiczenia: Analiza aktualnej mody pod względem kolorystyki, formy wzoru materiału włókienniczego, Współcześni kreatorzy mody krajowi i zagraniczni Ćwiczenia: Dobór i zastosowanie gotowych dodatków krawieckich Projektowanie dodatków krawieckich według własnych pomysłów Maszynoznawstwo Materiał nauczania Technologia Materiał nauczania: 1. Przybory wykorzystywane w krawiectwie (ekierki krawieckie, linijka krawiecka, taśma centymetrowa, radełko, mydełko, kreda krawiecka, sztyfty, szpilki, naparstek) 1.Organizacja i obsługa stanowiska pracy krawca (Wyposażenie pracowni krawieckiej. Wymagania w zakresie ergonomii. Organizowanie stanowiska pracy w zależności od rodzaju wykonywanych zadań) Ćwiczenia: Ćwiczenia: Rozróżnianie poszczególnych przyborów i ich zastosowanie w krawiectwie do mierzenia, rysowania, krojenia, szycia. 2.Podstawowe narzędzia, przyrządy wykorzystywane w krawiectwie (igły, nożyce krawieckie, nożyce do cięcia papieru, rozcinacz, żelazko elektryczne, żelazko elektryczno-parowe, deska do prasowania) Przygotowanie stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii i bezpieczeństwa w zależności od rodzaju planowanego zadania. Określenie surowców, materiałów, maszyn, przyrządów i przyborów krawieckich potrzebnych do wykonania czynności związanych z wykrawaniem, szyciem ręcznym, maszynowym. Obliczanie zużycia surowców. Określanie zagrożeń w czasie krojenia, szycia, prasowania. Ćwiczenia: Rozpoznanie i określanie zastosowania podstawowych narzędzi i przyrządów krawieckich. Właściwy dobór narzędzi do zaplanowanego zadania. Szycie ręczne podstawowych ściegów: fastrygowanie, ścieg „za igłą”, ścieg „przed igłą”, pętelkowy, okrętkowy. Odpowiedni dobór parametrów prasowania w zależności od rodzaju materiału. 2.Podstawowe wiadomości o modelowaniu odzieży (zasady zdejmowania miar z sylwetki ludzkiej, typy sylwetek, tabele wymiarów antropometrycznych, szablony krawieckie, zasady rozkroju materiałów, 69 wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i powinny uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt hydrauliczny. Wskazane jest wykorzystywanie komputerowych programów symulacyjnych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego. Techniki prasowania. 3.Maszyny szwalnicze: stębnówka płaska, maszyna obrzucająca, maszyny do obróbki wykończeniowej. Podstawowa budowa maszyn. Ćwiczenia: Rozpoznanie i zastosowanie maszyn szwalniczych znajdujących się na wyposażeniu pracowni krawieckiej zgodnie z ich przeznaczeniem. Przygotowanie maszyny do szycia- zakładanie igieł, przewlekanie nitki przez prowadniki, regulacja parametrów ściegu. Wykonanie podstawowych ściegów maszynowych. Szycie maszynowe- uszycie prostej spódnicy, bluzki z dzianiny, spodni Konserwacja maszyny do szycia zgodnie z instrukcją obsługi. Środki dydaktyczne Stanowiska pracy z wyposażeniem. Sprzęt audiowizualny, filmy dydaktyczne Narzędzia, przyrządy i przybory krawieckie Wzorniki Tabele pomiarów antropometrycznych Plansze i siatki konstrukcyjne, rysunki modelowe Katalogi, żurnale, Odzież ochronna Wskazania do realizacji programu Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia System sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia jest istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego oraz przyuczenia do wykonywania określonych zadań zawodowych. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych. Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania czynności. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, przygotowania podłoża do wykonania instalacji, zaprezentować techniki wykonywania instalacji oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość 70 Podział godzin w programie szkolenia – Asystent krawca Proponowana liczba godzin Lp. Dział/materiał nauczania zajęć teoretycznych zajęć praktycznych razem Materiałoznawstwo 13 32 45 1. Włókna naturalne 3 5 8 2. Włókna chemiczne 2 3 5 3. Rodzaje i zastosowanie nici i igieł krawieckich 2 4 6 4. Materiały i ich właściwości użytkowe, higieniczne 4 5 9 5. Dodatki krawieckie 2 15 17 Maszynoznawstwo 13 47 60 1. Narzędzia, przyrządy i przybory do szycia ręcznego 4 5 9 2. Rodzaje, budowa i zasada działania maszyn krawieckich 6 35 41 3. Konserwacja maszyn 2 5 7 4. Rodzaje żelazek 1 2 3 Technologia 28 167 195 1. Podstawowe ściegi ręczne 2 5 7 2. Podstawowe ściegi i szwy maszynowe 3 15 18 3. Sposoby marszczenia i przymarszczania tkanin 2 2 4 4. Podstawowe wiadomości z zakresu opracowania i modyfikacji szablonów krawieckich 5 45 50 5. Zdejmowanie miary, tabele antropometryczne, klasyfikacja figur ludzkich 3 20 23 6. Obliczanie zużycia materiału 3 10 13 7. Sposoby wykonania poszczególnych elementów odzieży 9 60 8. Techniki prasowania, dobór parametrów prasowania w zależności od rodzaju tkaniny 1 10 11 Rysunek zawodowy 6 4 10 1. Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania kreślenia 1 1 2. Rzutowanie- zasady rzutowania prostokątnego 1 1 3. Oznaczenia graficzne materiałów stosowanych w wyrobach 1 1 4. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 1 5. Zasady wymiarowania 1 1 6. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 7. Podstawowe wiadomości o kolorze 2 2 8. Szablony krawieckie. 2 2 69 1 Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 3 3 6 Ochrona środowiska 3 3 6 70 252 322 Razem 71 Asystent cukiernika 1.Zadania zawodowe Asystent cukiernika powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: 2.3.Umiejętności - uczeń: organizowanie stanowiska pracy cukiernika zgodnie z wymaganiami ergonomii i przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska; dbanie o czystość i higienę sprzętu oraz elementów wyposażenia cukierni; komunikowanie się z uczestnikami procesu pracy; przygotowanie przyborów, narzędzi, surowców, półproduktów do wykonania określonego rodzaju wyrobu cukierniczego. 2.Efekty kształcenia Do wykonywania wyżej wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.1. Postawy – efekty personalne i społeczne –uczeń przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; charakteryzuje się zdolnościami manualnymi; przewiduje skutki podejmowanych działań; jest otwarty na zmiany; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem przestrzega norm i zasad, obowiązujących w zakładzie pracy; jest kreatywny i innowacyjny, a także uczciwy; przestrzega tajemnicy zawodowej; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe. 2.2. Wiedza -uczeń: zna funkcje, obsługę, przeznaczenie maszyn i urządzeń pomocniczych, jak również drobnego sprzętu cukierniczego; rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy (GHP) , oraz podstawy zasad ochrony środowiska ( usuwanie śmieci i odpadków oraz produktów niezgodnych z wymaganiami), a także ochroną przeciwpożarową i ergonomią; zna prawo i obowiązujące zasady z zakresu BHP i prawa pracy ; zna zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka oraz mienia i środowiska związane z wykonywaniem zadań zawodowych; zna zasady oczyszczania i przechowywania narzędzi i przyborów cukierniczych; charakteryzuje bieliznę ochronną oraz zasady jej przechowywania; zna surowce i ich przeznaczenie; zna produkty i półprodukty; stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz w stanach zagrożenia zdrowia i życia; organizuje stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii; przygotowuje surowce do produkcji: mycie, rozdrabnianie , obieranie, wybijanie jaj, odważanie i odmierzanie objętościowe (namiarowanie); obsługuje urządzenia typu WILK , ubijaczka cukiernicza, mieszarka spiralna, mikser; przygotowuje drobny sprzęt pomocniczy do produkcji tj. blachy, miski, noże, znaczniki, szpatułki, worki do szprycowania, tylki; podaje produkty do pieca (obróbka termiczna) a także je odbiera po wypieku; układa, kroi i przygotowuje gotowe produkty do dystrybucji; myje i dezynfekuje sprzęt pomocniczy ,a także charakteryzuje się umiejętnością obsługi zmywarki cukierniczej (jeśli znajduje się na stanie zakładu); rozróżnia półprodukty i wyroby gotowe; posiada umiejętność rozprowadzania gotowych mas cukierniczych np. serowych, biszkoptowych, biszkoptowo- tłuszczowych, makowych na blachach i formach do wypieku; posiada umiejętność dekorowania gotowych produktów pomadami, żelami, polewami czekoladowymi, owocami, bakaliami; posiada umiejętność nadziewania i składania produktów z:ciasta parzonego: eklery, ptysie; ciasta biszkoptowego: omlety; ciasta francuskiego i pół francuskiego, np. napoleonki; ciasta drożdżowego, np. pączki; wyrobów bezowych, np. beza z kremem; 3.Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego - czyli podjąć naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika lub naukę w technikum i uzyskać dyplom technika usług cukierniczych. Alternatywnie - po trzyletniej praktyce zawodowej ma możliwość bezpośrednio przystąpić do egzaminu czeladniczego. 72 PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT CUKIERNIKA drożdżowego, ciasta parzonego, ciasta francuskiego i półfrancuskiego, ciasta kruchego, masy biszkoptowej, masy biszkoptowo tłuszczowej ,masy bezowej, masy serowej, masy makowej) Ćwiczenia: Treści nauczania Materiałoznawstwo Materiał nauczania 1. Surowce: przechowywanie, przeznaczenie, przygotowywanie (jaja, przetwory jajowe, tłuszcze, mąki, nabiał, cukier i przetwory cukrowe, owoce świeże i kandyzowane, przetwory owocowe, środki spulchniające naturalne i chemiczne, nabiał, substancje żelujące, używki-kakao, kawa, mak; esencje i barwniki cukiernicze). Ćwiczenia: Dekorowanie i przygotowywanie produktów powstałych z tych mas: (pomadami, żelami, polewami czekoladowymi, owocami i bakaliami). 4. Kremy na ciepło i zimno i ich przeznaczenie (Krem Russel, krem wanilinowy (budyniowy), bita śmietana, krem szwedzki) Ćwiczenia: Przygotowywanie i namiarowanie surowców zgodnie z recepturami i wymogami procesu technologicznego. Przygotowywanie, odważanie, odmierzanie surowców do produkcji kremów oraz nadziewanie ,rozsmarowywanie i przekładanie wyrobów cukierniczych takich jak: eklery, ptysie, omlety, kremówki, i inne. 2. Półprodukty cukiernicze, przeznaczenie, przechowywanie i przygotowywanie (pomada wodno cukrowa, cukier palony karmel, polewa i masa czekolado podobna.) Ćwiczenia: Maszynoznawstwo Materiał nauczania Przygotowywanie półproduktów do dekoracji wyrobów cukierniczych i ich przechowywanie. 1. Budowa i zastosowanie: (wilk, ubijaczka cukiernicza, wałkowarka i trójwalcówka, patelnia do pączków, piec cukierniczy, zmywarka cukiernicza). Ćwiczenia: 3. Magazyny surowców, półproduktów, wyrobów gotowych, wyposażenie i przeznaczenie. Ćwiczenia: Magazynowanie surowców, wyrobów gotowych. półproduktów, Załadunek i rozładunek, załączanie i rozłączanie wyżej wymienionych urządzeń w procesach powstawania wyrobów cukierniczych oraz obsługa zmywarki cukierniczej. Technologia Materiał nauczania: 2. Drobny sprzęt cukierniczy i jego przeznaczenie, zasady mycia i dezynfekcji: (noże, tylki, worki do szprycowania, wykrojniki, wałki, skrobki, szpatułki, znaczniki, blachy, miski) Ćwiczenia: 1. Czym zajmuje się technologia, co to jest proces produkcyjny, co to są receptury i jaką pełnią rolę w procesie produkcyjnym? 2. Czynności technologiczne i ich przeznaczenie: (rozdrabnianie, cięcie, mielenie, rozcieranie (miażdzenie), ubijanie, tablerowanie, nadziewanie, wycinanie, szprycowanie, rozsmarowywanie, gotowanie, wybijanie, pieczenie, smażenie, chłodzenie, wałkowanie, miesienie, dekorowanie, odważanie i odmierzanie objętościowe (namiarowanie)). Ćwiczenia: Przygotowywanie sprzętu drobnego i użycie w toku produkcji i składowanie po produkcyjne. 3. Chłodnie: budowa i przeznaczenie Ćwiczenia: Załadunek i rozładunek chłodni surowcami, półproduktami i wyrobami gotowymi. Środki dydaktyczne Wykorzystywanie powyższych czynności w procesach wytwarzania wyrobów cukierniczych. Wyposażenie cukierni. Zestaw narzędzi i drobnego sprzętu cukierniczego. Maszyny i urządzenia cukiernicze. Surowce, półprodukty i produkty cukiernicze. Bielizna ochronna. 3. Produkty cukiernicze, ich dekoracja i przygotowanie do sprzedaży powstające z następujących ciast oraz mas: (ciasta 73 Urządzenia do mycia i dezynfekcji sprzętu cukierniczego. Tablice poglądowe, schematy, ilustracje. Katalogi wyposażenia i sprzętu cukierniczego. Czasopisma branżowe, literatura fachowa. praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i powinny uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt cukierniczy. Wskazane jest organizowanie wycieczek na imprezy i targi cukiernicze. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego. Wskazania do realizacji programu Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania czynności. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, zaprezentować techniki wykonywania czynności w procesie technologicznym oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych . 74 Podział godzin w programie szkolenia – Asystent cukiernika Proponowana liczba godzin Dział/materiał nauczania Lp. zajęć teoretycznych zajęć praktycznych razem 15 50 65 8 25 33 4 15 19 Magazyny surowców, półproduktów, wyrobów gotowych, ich wyposażenie i przeznaczenie 3 10 13 Technologia 24 146 170 Materiałoznawstwo Surowce – przechowywanie, przeznaczenie, przygotowywanie: - Jaja i przetwory jajowe - Tłuszcze 1. - Mąki - Nabiał - Cukier i przetwory cukrowe - Owoce świeże i kandyzowane - Przetwory owocowe Środki spulchniające naturalne i - chemiczne - Nabiał - Substancje żelujące - Używki: kakao, kawa, mak - Esencje i barwniki cukiernicze Półprodukty cukiernicze i ich przeznaczenie, przechowywanie i przygotowywanie: 2. - Pomada wodno cukrowa - Cukier palony karmel - Polewa i masa czekolado podobna 3. 1. 2. 3. Czym zajmuje się technologia i dlaczego jest ważna w procesie produkcyjnym, co to są receptury i jaką pełnią rolę w procesie produkcyjnym Procesy technologiczne i ich przeznaczenie: rozdrabnianie, cięcie, mielenie, rozcieranie (miażdżenie), ubijanie, tablerowanie, nadziewanie, wycinanie, szprycowanie, rozsmarowywanie, gotowanie, wybijanie, pieczenie, smażenie, chłodzenie, wałkowanie, miesienie, dekorowanie. Produkty cukiernicze, ich dekoracja i przygotowanie do sprzedaży powstające z następujących ciast oraz mas: - Ciasta drożdżowego - 1 Ciasta parzonego - Ciasta francuskiego i półfrancuskiego - Ciasta kruchego - Masy biszkoptowej 75 1 6 50 56 12 50 62 - Masy biszkoptowo tłuszczowej - Masy bezowej Kremy na ciepło, zimno i ich przeznaczenie: 4. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. - Krem rusel - Krem wanilinowy (budyniowy) - Bita śmietana - Krem szwedzki 6 46 52 Maszynoznawstwo 15 50 65 Wilk: budowa i zastosowanie Ubijaczka cukiernicza: budowa i zastosowanie Wałkowarka i trójwalcówka: budowa i zastosowanie Patelnia do pączków: budowa i zastosowanie Piec cukierniczy: budowa i zastosowanie Zasady mycia i dezynfekcji drobnego sprzętu cukierniczego, zmywarka cukiernicza jej budowa, przeznaczenie, zasada działania Drobny sprzęt cukierniczy i jego przeznaczenie: noże, tylki i worki do szprycowania, wykrojniki, wałki, skrobki, szpatułki, znaczniki, blachy, miski Chłodnie: budowa i przeznaczenie Rysunek zawodowy 2 3 5 2 4 6 2 3 5 2 3 5 2 4 6 2 3 5 2 20 22 1 10 11 6 4 10 1. Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania - kreślenia 1 1 2. Rzutowanieprostokątnego zasady rzutowania 1 1 3. Oznaczenia graficzne stosowanych w wyrobach materiałów 1 1 4. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 1 5. Zasady wymiarowania 1 1 6. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 7. Szkice dekoracji ciast i tortów 2 2 8. Dekoracje symetryczne 1 1 9. Dekoracje asymetryczne 1 1 1 Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 3 3 6 Ochrona środowiska 3 3 6 66 256 322 Razem 76 Asystent montera instalacji i urządzeń sanitarnych 1. Zadania zawodowe Asystent montera instalacji i urządzeń sanitarnych powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: 2.3. Umiejętności - uczeń: przygotowanie (posprzątanie) stanowiska pracy na budowie przygotowanie, wyczyszczenie i posortowanie narzędzi pracy wykonywanie wykopów w różnych gruntach wykonywanie bruzd i otworów w murach oraz innych prac przygotowawczych i pomocniczych wykonywanie prac pomocniczych przy montażu przygotowanie materiału do lutowania, montowania (złączek) zabezpieczanie rur przd korozją wykonywanie prac spiralą ręczną montowanie instalacji kanalizacyjnej PCV cięcie rur piłką ręczną. 2. Efekty kształcenia Do wykonywania wyżej wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.1. Postawy – efekty personalne i społeczne uczeń: 3. przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; przewiduje skutki podejmowanych działań; jest otwarty na zmiany; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem; przestrzega norm i zasad, obowiązujących w zakładzie pracy; jest kreatywny i innowacyjny przestrzega tajemnicy zawodowej; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe. 2.2. Wiedza -uczeń: zna rodzaje, wielkości stosowanych materiałów zna zasady prawidłowego poruszania się po budowie kontroluje pod względem bezpieczeństwa pomieszczenia, w których wykonywana jest praca rozróżniania narzędzia do pracy, rozróżnia średnice kształtek. zna zasady BHP podczas wykonywania pracy rozpoznaje ściany, posadzki do wykonania instalacji (zwrócenie uwagi na przewody elektryczne) 77 stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz w stanach zagrożenia zdrowia i życia; wykonuje proste obliczenia procentowe; przygotowuje stanowisko pracy; rozróżnia narzędzia do wykonywania poszczególnych prac; ocenia pomieszczenia, w których ma być wykonywana praca z uwzględnieniem innych instalacji; wykonuje czynności związane z przygotowaniem gruntu do wykonania instalacji; przygotowuje sprzęt do wykonania instalacji; rozpoznaje rodzaje i wielkości kształtek stosowanych w instalatorstwie sanitarnym; porządkuje stanowiska pracy, sprzęt i narzędzia, rozlicza materiały, zagospodarowuje odpady. Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego - czyli podjąć naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika lub naukę w technikum i uzyskać dyplom technika instalatorstwa sanitarnego. Alternatywnie - po trzyletniej praktyce zawodowej ma możliwość bezpośrednio przystąpić do egzaminu czeladniczego. PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT MONTERA INSTALACJI I URZĄDZEŃ SANITARNYCH pracy w zależności od rodzaju świadczonej usługi. Odzież ochronna i środki ochrony osobistej. Ogólne wiadomości wstępne z zakresu budownictwa. Omówienie znaczenia procesów technologicznych) Ćwiczenia: Treści nauczania Materiałoznawstwo Określanie zasad przechowywania narzędzi i materiałów. Przygotowania podłoża do wykonania instalacji. Wykonanie wykopów w różnych gruntach Planowanie ułożenia narzędzi i materiałów w zależności od rodzaju wykonywanej instalacji. Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy. 2. Proces montażu poszczególnych instalacji (instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych, instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody, kotłów centralnego ogrzewania, przydomowych oczyszczalni ścieków, instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, pomp cyrkulacyjnych, hydroforów, prefabrykowanych instalacji w warsztatach i na budowach, izolacji termicznych i przeciwwilgociowych przewodów montowanych w wykopach i na ścianach budynków) Materiał nauczania 1. Materiały wykorzystywane do instalacji wodnokanalizacyjnej: rury, kształtki instalacyjne, szczeliwo, pasta uszczelniająca, taśma teflonowa, lut, pasta do lutowania, klej do rur z tworzyw sztucznych, armatura zamykająca, uzbrojenie instalacyjne, uchwyty do mocowania Ćwiczenia: Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji (kształt, rozmiar) Wyjaśnianie funkcji elementów w instalacji 2. Materiały do instalacji kanalizacyjnej: rury, prostki, kształtki instalacyjne, uzbrojenie kanalizacyjne, szczeliwa, uchwyty do mocowań, wsporniki do przyborów sanitarnych Ćwiczenia: Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji (kształt, rozmiar) Wyjaśnianie funkcji elementów w instalacji 3. Materiały do wykonania podłączenia grzejnika: grzejnik dowolnego typu, rury, kształtki, szczeliwo, pasta uszczelniająca, zawór grzejnikowy zasilający i powrotny, uchwyty do mocowania grzejników, lut, pasta do lutowania Ćwiczenia: Charakteryzowanie procesu montażu poszczególnych instalacji Określanie różnic i podobieństw w montażu poszczególnych instalacji Ćwiczenia: Maszynoznawstwo Materiał nauczania Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji (kształt, rozmiar) Wyjaśnianie funkcji elementów w instalacji 4. Materiały do montażu wentylacji: przewodu z dowolnego materiału, elementy wentylacyjne, uszczelnienia kołnierzy, uchwyty do mocowania. 1. Określenie budowy i zastosowania podstawowych narzędzi (piłka ręczna do metalu, obcinarka krążkowa, przecinak, gratownik, młotek, imadło do rur typu Pionier, klucze podstawowe, klucze nastawne, wiertarka, komplet wierteł, wkrętak, gwintownica, zgrzewarka, czyszczarka do akcesoriów miedzianych, palnik gazowy) Ćwiczenia: Rozróżnianie poszczególnych elementów instalacji (kształt, rozmiar) Wyjaśnianie funkcji elementów w instalacji Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych narzędzi do wykonania poszczególnych prac Określanie zasad pracy z poszczególnymi narzędziami 2. Oczyszczanie, konserwowanie i przechowywanie narzędzi do wykonywania instalacji Technologia Materiał nauczania 1.Organizowanie stanowiska pracy hydraulika. (Zapoznanie się z terenem pod wykonanie instalacji. Wymagania ergonomii w pracy montera instalacji i urządzeń sanitarnych. Organizowanie stanowiska Ćwiczenia: Charakteryzowanie narzędzi i sposobów ich konserwacji. 78 Wykonywanie oczyszczania i konserwacji narzędzi fryzjerskich. Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas pracy z narzędziami, aparatami i przyborami instalacyjnymi. należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i powinny uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt hydrauliczny. Wskazane jest wykorzystywanie komputerowych programów symulacyjnych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego. Środki dydaktyczne Stanowiska pracy z wyposażeniem. Zestaw narzędzi hydraulicznych Materiały do wykonywania poszczególnych instalacji Odzież ochronna. Preparaty do konserwacji narzędzi. Tablice poglądowe, schematy, ilustracje. Katalogi sprzętu hydraulicznego Czasopisma branżowe Wzorniki materiałów hydraulicznych. Wskazania do realizacji programu Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania czynności. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, przygotowania podłoża do wykonania instalacji, zaprezentować techniki wykonywania instalacji oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych. 79 Podział godzin w programie szkolenia – Asystent montera instalacji i urządzeń sanitarnych Proponowana liczba godzin Lp. Dział/materiał nauczania Materiałoznawstwo 1. 2. 3. 4. 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. Materiały wykorzystywane do instalacji wodno- kanalizacyjnej: rury, kształtki instalacyjne, szczeliwo, pasta uszczelniająca, taśma teflonowa, lut, pasta do lutowania, klej do rur z tworzyw sztucznych, armatura zamykająca, uzbrojenie instalacyjne, uchwyty do mocowania. Materiały do instalacji kanalizacyjnej: rury, prostki, kształtki instalacyjne, uzbrojenie kanalizacyjne, szczeliwa, uchwyty do mocowań, wsporniki do przyborów sanitarnych. Materiały do wykonania podłączenia grzejnika: grzejnik dowolnego typu, rury, kształtki, szczeliwo, pasta uszczelniająca, zawór grzejnikowy zasilający i powrotny, uchwyty do mocowania grzejników, lut, pasta do lutowania. Materiały do montażu wentylacji: przewodu z dowolnego materiału, elementy wentylacyjne, uszczelnienia kołnierzy, uchwyty do mocowania. Technologia Co to są procesy technologiczne i jaką rolę odgrywają podczas wykonywania pracy? Ogólne wiadomości wstępne z zakresu budownictwa Zasady wykonywania wykopów w różnych gruntach i przygotowania podłoża do wykonania instalacji Zasady łączenia i montowania przewodów instalacji sanitarnych Proces montażu: zajęć teoretycznych zajęć praktycznych razem 15 60 75 5 20 25 5 20 25 3 10 13 2 10 12 24 126 150 1 4 5 1 4 5 2 30 32 2 16 18 18 72 90 - instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych- instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody - kotłów centralnego ogrzewania5. - przydomowych oczyszczalni ścieków- instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych - pomp cyrkulacyjnych - hydroforów - prefabrykowanych instalacji w warsztatach i na budowach 80 - izolacji termicznych i przeciwwilgociowych przewodów montowanych w wykopach i na ścianach budynków Maszynoznawstwo 15 60 75 14 56 70 Oczyszczanie, konserwowanie i przechowywanie narzędzi do wykonywania instalacji 1 4 5 Rysunek zawodowy 6 4 10 10. Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania - kreślenia 1 1 11. Rzutowanieprostokątnego zasady rzutowania 1 1 12. Oznaczenia graficzne stosowanych w wyrobach materiałów 1 1 13. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 1 14. Zasady wymiarowania 1 1 15. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 1 16. Czytanie rysunków roboczych (elementy, podzespoły) podczas wykonywania pracy. - Czytanie rysunku zestawionego wyrobu. - Czytanie rysunku złożeniowego wyrobu. - Skład dokumentacji konstrukcyjnotechnologicznej 10. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 11. Ochrona środowiska Budowa i zastosowanie narzędzi: - piłki ręcznej do metalu - obcinarki krążkowej - przecinaka - gratownika - młotka - imadła do rur typu Pionier - kluczy podstawowych - kluczy nastawnych 1. - wiertarki - kompletu wierteł - wkrętaka - gwintownicy - zgrzewarki - czyszczarki do akcesoriów miedzianych - palnika gazowego - butli gazowej - przyborów pomiarowych: przymiar taśmowy, poziomica - nożyc do cięcia blach 2. Razem 81 4 4 3 3 6 3 3 6 70 252 322 określa skutki oddziaływania czynników szkodliwych na organizm człowieka; zna surowce i materiały oraz ich przeznaczenie; zna narzędzia i urządzenia do wytwarzania wyrobów stolarskich; charakteryzuje funkcje poszczególnych stanowisk pracy oraz wyposażenie zakładu stolarskiego; zna podstawy obróbki ręcznej i mechanicznej drewna; zna podstawowe techniki łączenia elementów z drewna; zna podstawowe zasady suszenia konserwacji i zabezpieczania drewna. Asystent stolarza 1. Zadania zawodowe Asystent stolarza powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: organizowanie stanowiska pracy stolarza zgodnie z wymaganiami ergonomii i przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska; dbanie o czystość i higienę stanowiska pracy oraz elementów wyposażenia zakładu stolarskiego; komunikowanie się z uczestnikami procesu pracy; przygotowanie narzędzi i materiałów podstawowych i pomocniczych oraz półfabrykatów do wytwarzania wyrobów stolarskich; wykonywanie podstawowych zabiegów technologicznych z zakresu ręcznej i mechanicznej obróbki drewna. 2.3. Umiejętności - uczeń: stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz w stanach zagrożenia zdrowia i życia; przygotowuje surowce i materiały do procesów obróbczych; przygotowuje stanowisko pracy; obsługuje narzędzia ręczne i elektronarzędzia do obróbki drewna (piły, dłuta, strugi, wiertarki, wkrętarki, wyrzynarki); podawanie i odbieranie materiałów drzewnych do i z obrabiarek mechanicznych (pilarki, strugarki, szlifierki, wiertarki); potrafi łączyć proste elementy z drewna w podzespoły i zespoły (klejenie, zbijanie, skręcanie); stosuje techniki zabezpieczania konserwacji i wykończenia powierzchni drewna; potrafi sortować i magazynować materiały i wyroby stolarskie; transportuje materiały i elementy na stanowiska; dba o ład i porządek na stanowiskach pracy. 2. Efekty kształcenia Do wykonywania wyżej wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.1. Postawy – efekty personalne i społeczne uczeń: przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; posiada zdolności manualne; przewiduje skutki podejmowanych działań; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem; jest otwarty na zmiany; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe; jest kreatywny i innowacyjny; przestrzega norm i zasad obowiązujących w zakładzie pracy; dba o bezpieczeństwo swoje i współpracowników 3. Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Podjąć dalszą naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika lub naukę w technikum i uzyskać dyplom technika technologii drewna. Alternatywnie - po trzyletniej praktyce zawodowej ma możliwość bezpośrednio przystąpić do egzaminu czeladniczego. 2.2. Wiedza - uczeń: rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową, ochroną środowiska i racjonalnego wykorzystania odpadów; określa prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp i prawa pracy; zna zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka oraz mienia i środowiska związane z wykonywaniem zadań zawodowych; 82 PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT STOLARZA Ćwiczenia: Treści nauczania Rozpoznawanie i przeznaczenie okuć zamykających, łączących, uchwytowych, zabezpieczających i specjalnych. Akcesoria uzupełniające. Materiałoznawstwo Materiał nauczania 1.Wiadomości podstawowe o drewnie. 8.Materiały pomocnicze charakterystyka. Ćwiczenia: Budowa drzewa i drewna. Rozpoznawanie mikroskopowej makroskopowej budowy drewna. ich ogólna Ćwiczenia: Kleje stosowane w stolarstwie. Podstawowe materiały wykończające zabezpieczające. i 2.Właściwości fizyczne drewna. Ćwiczenia: i Technologia Materiał nauczania Wynikające z cech zewnętrznych - barwa, połysk, rysunek, zapach. Wynikające z układu woda – drewno: wilgotność, higroskopijność, pęcznienie, kurczenie się drewna i ich pomiar. Wynikające z budowy drewna i innych cech. 1. Suszenie drewna. Ćwiczenia: Znaczenie suszenia i podstawy fizyczne suszenia. Suszenie naturalne i suszenie sztuczne. Zasady, przebieg i kontrola procesu suszenia. 2. Obróbka ręczna drewna narzędziami ręcznymi i elektronarzędziami (organizacja stanowiska roboczego, zasady i przebieg skrawania drewna, przygotowanie narzędzi urządzeń do pracy, bhp na stanowisku ręcznym). Ćwiczenia: Trasowanie drewna i tworzyw drzewnych – nanoszenie schematów elementów na materiał (wyrysowanie). Narzędzia skrawające ręczne i elektronarzędzia – budowa, obsługa i przygotowanie. Wykonywanie czynności, piłowania, strugania, dłutowania, wiercenia, szlifowania, zasady pracy. 3. Połączenia stolarskie stosowane w stolarce meblowej i budowlanej, rozłączne i nierozłączne. Ćwiczenia: Wykonywanie połączeń stolarskich stosowanych w stolarce budowlanej. Wykonywanie połączeń stolarskich stosowanych w stolarce meblowej. 4. Maszynowa obróbka drewna i tworzyw drzewnych (zasady przygotowania stanowiska maszynowej obróbki drewna i zasady pracy na urządzeniach mechanicznych) Ćwiczenia: Przygotowanie stanowiska i zasady pracy maszynowej obróbki drewna na pilarkach, strugarkach, frezarkach, szlifierkach, wiertarkach. 3.Właściwości mechaniczne drewna. Ćwiczenia: i Wpływ różnych czynników na właściwości mechaniczne, rodzaje wytrzymałości drewna i ich wpływ na budowę wyrobów stolarskich. 4.Wady drewna i ich wpływ na jakość wyrobów stolarskich. Ćwiczenia: Rozpoznawanie wad drewna i ich dopuszczenie w wyrobie. 5.Sortymenty drewna okrągłego i materiały tarte. Ćwiczenia: Podział materiałów tartych i ich charakterystyka. Miąższość materiałów tartych - pomiar i obliczenia. 6.Półfabrykaty z tworzyw drzewnych i drewna. Ćwiczenia: Okładziny powierzchni wyrobów stolarskich (okleiny, obłogi i folie). Tworzywa płytowe: płyta stolarska, płyta wiórowa, pilśniowa, sklejka, OSB, MDF, panele. Materiały podłogowe. 7.Okucia meblowe i stolarki budowlanej. 83 Przygotowanie narzędzi, mocowanie ich, ustawienie prowadnic i osłon. Asystowanie w procesie maszynowej obróbki skrawaniem (podawanie i odbiór elementów). Czynniki wpływające na jakość obróbki maszynowej, bhp przy obróbce skrawaniem oraz sprawdzanie dokładności obróbki. 5. Łączenie drewna i tworzyw drzewnych w podzespoły, zespoły i konstrukcje przy pomocy: klejów, połączeń stolarskich i łączników. Ćwiczenia: Przygotowanie i ocena jakości klejów i mas klejowych oraz sklejanie drewna i tworzyw drzewnych. Łączenie elementów drewnianych w podzespoły i zespoły za pomocą łączników i okuć łączących. 6. Wykończanie powierzchni wyrobów stolarskich (cele wykończania; zasady tworzenia powłok zabezpieczających; sposoby nanoszenia materiałów malarsko – lakierniczych). Ćwiczenia: Przygotowanie materiałów malarskolakierniczych z zachowaniem parametrów roboczych. Nanoszenie wyrobów m-l na powierzchnie wyrobów z drewna metodami ręcznymi. Wykonywanie czynności pomocniczych przy nanoszeniu materiałów m-l metodami mechanicznymi. 7. Montaż wyrobów stolarskich. Ćwiczenia: Rodzaje wyrobów stolarskich; wyroby stolarskie rozbieralne i nierozbieralne. Zasady montażu wyrobów stolarki meblowej i budowlanej (składanie, skręcanie, nanoszenie kleju wywieranie docisku, mocowanie łączników). Pakowanie wyrobów 8. Zasady organizacji produkcji rzemieślniczej (wyposażenie, organizacja, metody pracy; podstawowe pojęcia procesu technologicznego; kolejność operacji i czynność technologicznych w wyrobach stolarskich). Ćwiczenia: Sporządzanie schematu technologicznego prostego wyrobu stolarskiego. Sporządzanie opisu technicznego na wyrób. Obliczanie zapotrzebowania materiałowego na wyrób. Posługiwanie się przyrządami kontrolnopomiarowymi (przymiary, suwmiarki, szablony, wzorniki, mierniki). Główne zespoły robocze; zasady przygotowania obrabiarek do pracy. 2. Pilarki tarczowe i taśmowe. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 3. Strugarki, noże i głowice. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 4. Frezarki i narzędzia frezarskie. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 5. Wiertarki i wiertła. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 6. Tokarki i automaty tokarskie. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 7. Szlifierki i materiały szlifierskie Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 8. Obrabiarki przenośne. Ćwiczenia: Rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. Rysunek zawodowy Materiał nauczania 1. Podstawowa wiedza o rysunku (rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania - kreślenia) 2. Rzutowanie - zasady rzutowania prostokątnego. 3. Oznaczenia graficzne materiałów stosowanych w wyrobach. 4. Przekroje - rodzaje i zasady wykonania. 5. Zasady wymiarowania. 6. Uproszczenia i oznaczenia. Ćwiczenia: Czytanie rysunków roboczych. Czytanie rysunków montażowych. Analiza dokumentacji konstrukcyjno technologicznej. Maszynoznawstwo Materiał nauczania Środki dydaktyczne 1. Rodzaje części maszyn i mechanizmów Ćwiczenia: Sposoby przenoszenia napędów. Wyposażenie stolarni. Zestaw narzędzi ręcznej obróbki drewna i elektronarzędzi. 84 Maszyny i urządzenia mechanicznej obróbki drewna. Surowce drzewne, tworzywa drzewne i materiały pomocnicze. Ubrania robocze i środki ochrony słuchu i wzroku. Urządzenia do utrzymywania porządku na stanowisku. Tablice poglądowe, schematy, rysunki i modele. Urządzenia kontrolno-pomiarowe. Literatura fachowa, katalogi branżowe, instrukcje. nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i urządzenia stolarskie. Wskazane jest organizowanie wycieczek na wystawy, targi zawodowe i do wiodących zakładów produkcyjnych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego. Wskazania do realizacji programu Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania czynności. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, zaprezentować techniki wykonywania czynności w procesie technologicznym oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia System sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia jest istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego oraz przyuczenia do wykonywania określonych zadań zawodowych. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych. 85 Podział godzin w programie szkolenia – Asystent stolarza Proponowana liczba godzin Dział/materiał nauczania zajęć teoretycznych zajęć praktycznych Razem Materiałoznawstwo 15 50 65 1. Wiadomości podstawowe o drewnie. Budowa drzewa i drewna. 1 1 2 2. Makroskopowa i mikroskopowa budowa drewna 1 2 3 3. Właściwości fizyczne drewna- wynikające z cech zewnętrznych - barwa, połysk, rysunek, zapach. 1 1 2 Właściwości fizyczne wynikające z układu woda – drewno: wilgotność, higroskopijność, pęcznienie, kurczenie się drewna i ich pomiar. 1 6 7 5. Właściwości fizyczne wynikające z budowy drewna i innych cech. 1 1 2 6. Wpływ różnych czynników na właściwości mechaniczne, rodzaje wytrzymałości drewna i ich wpływ na budowę wyrobów stolarskich. 1 3 4 7. Rozpoznawanie wad drewna i ich dopuszczenie w wyrobie 1 5 6 8. Podział materiałów tartych i ich charakterystyka. 1 2 3 9. Miąższość materiałów tartych - pomiar i obliczenia. 1 4 5 10. Okładziny powierzchni wyrobów stolarskich (okleiny, obłogi i folie). 1 4 5 11. Tworzywa płytowe: płyta stolarska, płyta wiórowa, pilśniowa, sklejka, OSB, MDF, panele. 1 8 9 12. Materiały podłogowe 1 2 3 13. Rozpoznawanie i przeznaczenie okuć meblowych i stolarki budowlanej. 1 3 4 14. Akcesoria uzupełniające i materiały dodatkowe. 1 2 3 15. Kleje stosowane w stolarstwie. 1 4 5 16. Podstawowe materiały wykończające i zabezpieczające. 1 2 3 Technologia 24 146 170 1. Suszenie drewna - znaczenie i podstawy fizyczne suszenia. 1 3 4 2. Suszenie naturalne i suszenie sztuczne. 1 6 7 3. Zasady, przebieg i kontrola procesu suszenia. 1 9 10 4. Obróbka ręczna drewna narzędziami ręcznymi i elektronarzędziami (organizacja stanowiska roboczego) – trasowanie drewna i tworzyw drzewnych 1 2 3 5. Narzędzia skrawające ręczne i elektronarzędzia – budowa, obsługa i przygotowanie. 1 5 6 6. Wykonywanie czynności: piłowania, strugania, dłutowania, wiercenia, szlifowania - zasady pracy, bhp na stanowisku 1 8 9 7. Połączenia stolarskie stosowane w stolarce meblowej i budowlanej, rozłączne i nierozłączne wykonywanie połączeń stolarskich stosowanych 1 5 6 Lp. 4. 86 w stolarce budowlanej. Wykonywanie połączeń stolarskich stosowanych w stolarce meblowej. 1 5 6 Przygotowanie stanowiska i zasady pracy maszynowej obróbki drewna na pilarkach, strugarkach, frezarkach, szlifierkach, wiertarkach. 1 20 21 10. Przygotowanie narzędzi, mocowanie ich, ustawienie prowadnic i osłon. 2 20 22 11. Asystowanie w procesie maszynowego skrawania drewna (podawanie i odbiór elementów). 1 18 19 Czynniki wpływające na jakość obróbki maszynowej, bhp przy obróbce skrawaniem, sprawdzanie dokładności obróbki. 2 2 4 Łączenie drewna i tworzyw drzewnych w podzespoły, zespoły i konstrukcje przy pomocy: kleju i połączeń stolarskich. 1 9 10 14. Łączenie elementów drewnianych w podzespoły i zespoły za pomocą łączników i okuć łączących. 1 6 7 15. Wykończanie powierzchni wyrobów stolarskich Przygotowanie materiałów malarskolakierniczych z zachowaniem parametrów roboczych i zasad wykończenia bhp i p-poż. 1 4 5 16. Nanoszenie wyrobów m-l na powierzchnie wyrobów z drewna metodami ręcznymi i wykonywanie czynności pomocniczych przy metodach mechanicznych. 1 6 7 Montaż wyrobów stolarskich - rodzaje wyrobów stolarskich; wyroby stolarskie rozbieralne i nierozbieralne. 1 4 5 Zasady montażu wyrobów stolarki meblowej i budowlanej oraz pakowanie wyrobów (składanie, skręcanie, nanoszenie kleju wywieranie docisku, mocowanie łączników). 1 6 7 Zasady organizacji produkcji rzemieślniczej sporządzanie schematu technologicznego prostego wyrobu stolarskiego. 1 2 3 Sporządzanie opisu technicznego na wyrób. 1 2 3 Obliczanie zapotrzebowania materiałowego na wyrób. 1 3 4 Posługiwanie się przyrządami kontrolnopomiarowymi (przymiary, suwmiarki, szablony, wzorniki, mierniki). 1 1 2 Maszynoznawstwo 15 50 65 Rodzaje części maszyn i mechanizmów - sposoby przenoszenia napędów, główne zespoły robocze; zasady przygotowania obrabiarek do pracy. 2 5 7 Pilarki tarczowe i taśmowe - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 8 10 Strugarki, noże i głowice - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i 2 8 10 8. 9. 12. 13. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 1. 2. 3. 87 charakterystyka. Frezarki i narzędzia frezarskie - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 8 10 Wiertarki i wiertła - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 6 8 Tokarki i automaty tokarskie - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 5 7 Szlifierki i materiały szlifierskie - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 5 7 Obrabiarki przenośne - rodzaje, budowa, przeznaczenie, przygotowanie, zasady obsługi i charakterystyka. 2 5 7 Rysunek zawodowy 6 4 10 1. Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania kreślenia 1 1 2. Rzutowanie- zasady rzutowania prostokątnego 1 1 3. Oznaczenia graficzne materiałów stosowanych w wyrobach 1 1 4. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 1 5. Zasady wymiarowania 1 1 6. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 7. Czytanie rysunków roboczych 1 1 8. Czytanie rysunków montażowych 2 2 9. Analiza dokumentacji konstrukcyjno – technologicznej 1 1 4. 5. 6. 7. 8. 1 10. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 3 3 6 11. Ochrona środowiska 3 3 6 66 256 322 Razem 88 określa skutki oddziaływania czynników szkodliwych na organizm człowieka; rozróżnia firmy i instytucje występujące w branży i powiązania między nimi; określa przyczyny i objawy stresu oraz stosuje sposoby radzenia sobie ze stresem; zna zasady komunikacji interpersonalnej; zna środki transportu samochodowego; orientuje się w budowie podwozi pojazdów samochodowych; orientuje się w budowie nadwozi pojazdów samochodowych; orientuje się w budowie silników pojazdów samochodowych; zna obwody i układy elektryczne pojazdów samochodowych; orientuje się w podstawach eksploatacji pojazdów samochodowych; zna zasady konserwacji pojazdów samochodowych; orientuje się w dokumentacji technologicznej i eksploatacyjnej; zna zasady wykonywania widoków i przekrojów; zna zasady wymiarowania przedmiotów; czyta schematy mechaniczne; rozpoznaje materiały konstrukcyjne; rozpoznaje materiały eksploatacyjne; zna zasady dokonywania pomiarów warsztatowych; zna zasady obróbki ręcznej. Asystent mechanika pojazdów samochodowych 1.Zadania zawodowe Asystent mechanika pojazdów samochodowych powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: organizowania stanowiska pracy mechanika pojazdów samochodowych zgodnie z wymaganiami ergonomii i przepisami bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska; dbania o czystość i sprawność sprzętu oraz elementów wyposażenia warsztatu naprawy samochodów; komunikowania się z uczestnikami procesu pracy; przeprowadzania konserwacji i zabezpieczeń antykorozyjnych podwozia i nadwozia pojazdu; dokonywania wymiany płynów eksploatacyjnych pojazdu; wykonywania operacji demontażowych, montażowych i regulacyjnych pojazdu oraz jego zespołów; wykonywania operacji mycia oraz czyszczenia części i zespołów. 2. Efekty Do wykonywania wyżej kształcenia wymienionych zadań zawodowych niezbędne jest osiągnięcie następujących kompetencji: 2.3. Umiejętności - uczeń: 2.1. Postawy – efekty personalne i społeczne uczeń: stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych; udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy oraz w stanach zagrożenia zdrowia i życia; wykonuje proste obliczenia procentowe; wykonuje szkice elementów maszyn; wyjaśnia oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym; rozróżnia metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały eksploatacyjne; określa zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn; dobiera przyrządy pomiarowe; dokonuje pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz interpretować ich wyniki; rozróżnia elementy maszyn; stosuje podstawowe wielkości charakteryzujące układy elektryczne; analizuje pracę prostych obwodów elektrycznych; posługuje się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych; przestrzega zasad kultury oraz etyki; jest konsekwentny w realizacji zadań; skutecznie komunikuje się i współpracuje w zespole; przewiduje skutki podejmowanych działań; jest otwarty na zmiany; radzi sobie z własnymi emocjami i stresem; przestrzega norm i zasad, obowiązujących w zakładzie pracy; jest kreatywny i innowacyjny przestrzega tajemnicy zawodowej; aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe. 2.2. Wiedza - uczeń: rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią; zna zasady udzielania pierwszej pomocy; określa prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp i prawa pracy; zna zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka oraz mienia i środowiska związane z wykonywaniem zadań zawodowych; 89 dokonuje pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych oraz interpretować ich wyniki; charakteryzuje podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów maszyn; klasyfikuje pojazdy samochodowe ze względu na ich przeznaczenie i rozwiązania konstrukcyjne; dokonuje analizy ruchu samochodu i działania jego mechanizmów; wyjaśnia budowę oraz działanie zespołów i układów funkcjonalnych pojazdu samochodowego; rozróżnia źródła energii elektrycznej; rozróżnia maszyny i urządzenia elektryczne, elementy instalacji elektrycznej oraz elektryczne przyrządy pomiarowe stosowane w pojazdach samochodowych; odczytuje schematy instalacji elektrycznych pojazdów samochodowych; rozróżnia rodzaje obwodów w instalacjach elektrycznych pojazdów samochodowych; określa właściwości materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych stosowanych w pojazdach samochodowych; charakteryzuje zjawiska i procesy powodujące zmiany stanu technicznego pojazdów podczas eksploatacji; rozpoznaje typowe niedomagania i uszkodzenia pojazdów; korzysta z dokumentacji technologicznej i eksploatacyjnej w procesie obsługi i naprawy; przestrzega zaleceń producenta; dokonuje kwalifikacji uszkodzeń pojazdów samochodowych; rozwiązuje problemy techniczne w zakresie wykonywanych zadań zawodowych; podejmuje decyzje w zakresie wykonywanych zadań zawodowych; porządkuje stanowiska pracy, sprzęt i narzędzia, rozlicza materiały, zagospodarowuje odpady. 3.Możliwości dalszego kształcenia Uczeń będzie mógł zdobyć kwalifikacje zawodowe w ramach obszaru kształcenia określonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego czyli podjąć naukę w zasadniczej szkole zawodowej i zdobyć tytuł czeladnika lub naukę w technikum i uzyskać dyplom technika mechanika pojazdów samochodowych. Alternatywnie - po trzyletniej praktyce zawodowej ma możliwość bezpośrednio przystąpić do egzaminu czeladniczego. 90 PROGRAM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO – ASYSTENT MECHANIKA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie gazu CNG. Maszynoznawstwo Treści nauczania Materiałoznawstwo Materiał nauczania Materiał nauczania 1. Materiały wykorzystywane w budowie pojazdów samochodowych. (materiały metalowe, materiały z tworzyw sztucznych, płyny eksploatacyjne). Ćwiczenia: 1. Narzędzia i maszyny będące na wyposażeniu warsztatu obsługi pojazdów samochodowych (narzędzia ręczne, elektryczne, pneumatyczne, hydrauliczne). Ćwiczenia: Przegląd części z których zbudowany jest pojazd samochodowy. Analizowanie materiałów z których zbudowany jest pojazd samochodowy. Rozpoznawanie materiałów z których zbudowany jest pojazd samochodowy. 2. Zastosowanie części metalowych w budowie pojazdów samochodowych (Części stalowe, żeliwne, aluminiowe i inne ). Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych narzędzi w które wyposażony jest warsztat obsługi pojazdów samochodowych. Cechy charakterystyczne budowy i działania narzędzi i urządzeń elektrycznych. Cechy charakterystyczne budowy i działania narzędzi i urządzeń pneumatycznych. Cechy charakterystyczne budowy i działania narzędzi i urządzeń hydraulicznych. 2. Budowa i działania silnika czterosuwowego (zasada działania, układy pomocnicze- układ smarowania, chłodzenia, zasilania, wydechowy, elementy budowy i wyposażenia silnika). Ćwiczenia: Materiały metalowe stosowane w budowie silnika. Materiały metalowe stosowane w budowie nadwozia. Materiały metalowe stosowane w budowie podwozia. Materiały metalowe stosowane w budowie innych zespołów samochodowych. 3. Płyny eksploatacyjne stosowane w pojazdach samochodowych (płyny hamulcowe, płyny chłodnicze, oleje silnikowe, inne oleje oraz smary). Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych elementów budowy silnika czterosuwowego. Cechy charakterystyczne budowy i działania silników benzynowych. Cechy charakterystyczne budowy i działania silników wysokoprężnych. Elementy pomocnicze w działaniu silnika. 3. Budowa i działania układu przeniesienia napędu (koło zamachowe, koło dwumasowe, sprzęgło, skrzynia biegów, sprzęgło, wał napędowy, półoś napędowa, piasta koła). Ćwiczenia: Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie płynów hamulcowych. Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie płynów chłodniczych. Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie olei silnikowych. Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie innych olejów i smarów. 4.Materiały pędne stosowane w eksploatacji pojazdów samochodowych (benzyny, oleje napędowe, gaz propan-butan, gaz ziemny). Rozróżnianie podstawowych elementów budowy układu przeniesienia napędu. Cechy charakterystyczne budowy i działania skrzyni biegów. Cechy charakterystyczne budowy i działania sprzęgła. Cechy charakterystyczne budowy i działania wałów napędowych, półosi napędowych. 4. Budowa i działania układu zawieszenia (elementy prowadzące, elementy resorujące, elementy tłumiące). Ćwiczenia: Ćwiczenia: Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie benzyn. Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie olejów napędowych. Rodzaje, oznaczenia oraz zastosowanie gazu LPG. Rozróżnianie podstawowych budowy układu zawieszenia. 91 elementów Cechy charakterystyczne budowy i działania zawieszenia zależnego. Cechy charakterystyczne budowy i działania zawieszenia niezależnego. Cechy charakterystyczne budowy i działania zawieszenia pół-zależnego. 5. Budowa i działania układu hamulcowego (elementy układów hamulcowych, hamulec bębnowy, hamulec tarczowy, hamulec postojowy). Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych elementów budowy układu hamulcowego. Cechy charakterystyczne budowy i działania hamulców bębnowych. Cechy charakterystyczne budowy i działania hamulców tarczowych. Cechy charakterystyczne budowy i działania hamulców postojowych. 6. Budowa i działania układu elektrycznego pojazdu samochodowego (akumulator, rozrusznik, układ oświetlenia pojazdu i inne urządzenia elektryczne, skrzynka bezpieczeństwa). Ćwiczenia: Rozróżnianie podstawowych elementów budowy układu elektrycznego. Cechy charakterystyczne budowy i działania akumulatorów. Cechy charakterystyczne budowy i działania układu oświetlenia pojazdu. Cechy charakterystyczne budowy i działania innych podstawowych urządzeń elektrycznych stosowanych w pojazdach samochodowych. Technologia 4. Czynności obsługowe i naprawcze układu hamulcowego. Ćwiczenia: Obsługa i naprawa hamulców bębnowych. Obsługa i naprawa hamulców tarczowych. Obsługa i naprawa hamulców postojowych. 5. Czynności obsługowe i naprawcze nadwozia i podwozia samochodowego. Ćwiczenia: Konserwacja i naprawa powłok lakierniczych. Konserwacja i naprawa elementów blacharskich. Zabezpieczania antykorozyjne. 6.Czynności obsługowe i naprawcze układów elektrycznych stosowanych w pojazdach samochodowych Ćwiczenia: Obsługa i naprawa akumulatorów. Obsługa i naprawa elementów oświetlenia pojazdu. Obsługa i naprawa innych podstawowych mechanizmów elektrycznych. Rysunek Zawodowy Ćwiczenia: Czytanie rysunków roboczych (elementy i podzespoły). Czytanie rysunków montażowych elementów i podzespołów. Środki dydaktyczne Stanowiska pracy z wyposażeniem. Zestaw narzędzi i przyborów warsztatowych. Materiały naprawcze. Pojazdy samochodowe do obsługi i naprawy. Tablice poglądowe, schematy, ilustracje. Ubrania robocze i środki ochrony słuchu i wzroku. Urządzenia do utrzymywania porządku na stanowisku. Urządzenia kontrolno-pomiarowe. Literatura fachowa, katalogi branżowe, instrukcje. Wskazania do realizacji programu Materiał nauczania 1.Czynności obsługowe i naprawcze silników spalinowych. Ćwiczenia: Obsługa i naprawa układu zasilania. Obsługa i naprawa układu wydechowego Obsługa i naprawa układu chłodzenia. Obsługa i naprawa układu smarowania. 2.Czynności obsługowe i naprawcze układu przeniesienia napędu. Ćwiczenia: Cele, materiał i metody nauczania powiązane są ściśle z procesem pracy i zadaniami zawodowymi, które są wykonywane na stanowisku pracy. Mają umożliwić przygotowanie ucznia do wykonywania konkretnych zadań zawodowych, korelację i integrację treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Nad procesem nauczania ma dominować proces uczenia się, stąd preferowaną formą zajęć powinna być indywidualna praca z uczniem. Teoretyczne wiadomości muszą być przyswajane przez ucznia w miejscu pracy, Obsługa i naprawa skrzyni biegów. Obsługa i naprawa sprzęgła. Obsługa i naprawa wałów napędowych oraz półosi napędowych. 3.Czynności obsługowe i naprawcze układu zawieszenia. Ćwiczenia: Obsługa i naprawa zawieszenia zależnego. Obsługa i naprawa zawieszenia niezależnego. Obsługa i naprawa zawieszenia pół-zależnego. 92 równolegle z umiejętnościami praktycznymi lub nieznacznie je wyprzedzać, jeśli to konieczne dla prawidłowego wykonania zadania. Szczególnie istotny dla kształtowania umiejętności praktycznych jest sposób przeprowadzenia instruktażu wstępnego, bieżącego i końcowego. Każde ćwiczenie powinno być poprzedzone pokazem z opisem wykonywania usługi. Instruktor praktycznej nauki zawodu powinien objaśnić sposoby przygotowywania stanowiska pracy, przygotowania pojazdu do obsługi lub naprawy, zaprezentować techniki wykonywania podejmowanych czynności oraz poinstruować uczniów o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie realizacji programu należy stworzyć uczniom możliwość wielokrotnego powtarzania ćwiczeń i szczególnie trudnych elementów. Podczas realizacji programu należy eksponować samokształcenie uczniów z wykorzystaniem różnych źródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, Internet, podręczniki, poradniki, katalogi, instrukcje, tworzenie własnych notatek na przykładzie instruktażu oraz wykonanego praktycznie zadania. Ważnym elementem nabywania wiedzy teoretycznej w połączeniu z praktyką jest ćwiczenie ustnego opisu wykonywanych przez ucznia czynności, uwzględniającego refleksje, spostrzeżenia oraz samoocenę. Treści kształcenia powinny być aktualne i powinny uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt warsztatowy. Wskazane jest wykorzystywanie komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek do innych warsztatów obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, imprezy i targi branżowe. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań zawodowych oraz sterować tempem pracy. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia oraz kształtować pożądane postawy uczniów wskazane w personalnych i społecznych efektach kształcenia tego programu szkolenia zawodowego Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć ucznia System sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia jest istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego oraz przyuczenia do wykonywania określonych zadań zawodowych. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, autorefleksji i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być przede wszystkim realizowane za pomocą obserwacji czynności ucznia i sprawdzianów praktycznych, ale również przez sprawdziany pisemne, testy oraz oceny projektów. W trakcie nauczania nauczyciel powinien pozyskiwać takie informacje, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby modyfikować dalsze nauczanie oraz dawać informację zwrotną, pomagającą im się uczyć. Wymaga to od nauczyciela zawodu określenia kryteriów oceny oraz arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Podczas oceniania należy sprawdzać umiejętność posługiwania się przyswojoną wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, kolejność wykonywania zadań, właściwe stosowanie pojęć oraz poprawność wnioskowania, samodzielność, aktywność i zaangażowanie, przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań zawodowych. 93 Podział godzin w programie szkolenia - Asystent mechanika pojazdów samochodowych Lp. Proponowana liczba godzin Dział/materiał nauczania zajęć teoretycznych zajęć praktycznych Materiałoznawstwo 12 48 60 1. Materiały wykorzystywane w budowie pojazdów samochodowych 3 12 15 2. Zastosowanie części metalowych w budowie pojazdów samochodowych 3 12 15 3. Płyny eksploatacyjne stosowane w pojazdach samochodowych 3 12 15 4. Materiały pędne stosowane pojazdów samochodowych 3 12 15 Maszynoznawstwo 18 72 90 1. Narzędzia i maszyny będące na wyposażeniu warsztatu obsługi pojazdów samochodowych 3 12 15 2. Budowa i działania silnika czterosuwowego 3 12 15 3. Budowa i działania układu przeniesienia napędu 3 12 15 4. Budowa i działania układu zawieszenia 3 12 15 5. Budowa i działania układu hamulcowego 3 12 15 6. Budowa i działania układu elektrycznego pojazdu samochodowego 3 12 15 Technologia 28 122 150 1. Czynności obsługowe i naprawcze silników spalinowych 5 20 25 2. Czynności obsługowe przeniesienia napędu i naprawcze układu 5 20 25 3. Czynności obsługowe zawieszenia i naprawcze układu 5 20 25 4. Czynności obsługowe hamulcowego i naprawcze układu 5 20 25 5 Czynności obsługowe i naprawcze nadwozia i podwozia samochodowego 4 21 25 6 Czynności obsługowe i naprawcze układów elektrycznych stosowanych w pojazdach samochodowych 4 21 25 Rysunek zawodowy 6 4 10 1 Podstawowa wiedza o rysunku – rodzaje i formaty rysunków, linie rysunkowe, techniki rysowania kreślenia 1 1 2. Rzutowanie- zasady rzutowania prostokątnego 1 1 3 Oznaczenia graficzne materiałów stosowanych w wyrobach 1 1 4. Przekroje- rodzaje i zasady wykonania 1 1 5. Zasady wymiarowania 1 1 6. Uproszczenia i oznaczenia rysunkowe 1 7 Czytanie rysunków roboczych 2 2 8. Czytanie rysunków montażowych elementów i podzespołów 2 2 3 6 w eksploatacji Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona przeciwpożarowa 3 Ochrona środowiska Razem 94 razem 1 3 3 6 70 252 322 Bibliografia Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2000. Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport końcowy. Ministerstwo Edukacji Narodowej, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Warszawa, 2011. 3. CEDEFOP, From education to working life. The labour market outcomes of vocational education and training, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2012. 4. EUROFUND, NEETs – Young people not in employment, education or training: Characteristics,costs and policy responses in Europe, Luxembourg: Publications Office of the European Union. 2012. 5. EUROFUND, Youth and work, materiał on-line: http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2011/40/en/2/EF1140EN.pdf. 6. EUROPEAN COUNCIL, European Qualifications Framework - Recommendation of the European Parliament and of the Council of 23 April 2008 , Official Journal C 111. 2008. 7. GUS, Wejście ludzi młodych na rynek pracy, 2012 8. Lechman E. (2012) – Dualny system kształcenia zawodowego w Polsce – szanse i bariery wdrożenia, Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości Pomorza Środkowego, Słupsk, 9. Kabaj M.,( 2004), Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Wyd. Scholar, Warszawa 10. Kabaj M., Wpływ systemów kształcenia zawodowego na zatrudnienie i bezrobocie młodzieży. Projekt programu wdrożenia dualnego systemu kształcenia zawodowego w Polsce, IPiSS, Warszawa 2012 11. KOMUNIKAT KOMISJI EUROPA 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, 3.3.2010. 12. Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna. Gdańsk 2003. 1. 2. 13. Manpower, Niedobór talentów, Raporty roczne 2009-2012; http://www.manpower.com/research center 14. Matuska E., Dierks K.P., Ponad 50 lat doświadczeń dualnego systemu kształcenia zawodowego dla potrzeb rynku pracy, w: T. Bernat (red.) Teoretyczne i praktyczne aspekty funkcjonowania gospodarki, Wyd. Katedra Mikroekonomii U. Szcz., Szczecin, 2009, s. 176 – 187. 15. Parol R., Aktywność pracownicza osób odbywających karę pozbawienia wolności w polskich jednostkach penitencjarnych, Problemy Profesjologii, nr 1/2010, s. 163-173. 16. Pospiszyl K., Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy oraz przykłady programów oddziaływań. Warszawa, 2008. 17. Raport z badań Aktywność zawodowa byłych wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii, 2011, s.66, Kraków 2011 18. Szaszkiewicz M., Alternatywne sposoby humanitarnej resocjalizacji więźniów. W: B. Hołyst, W. Ambrozik, P. Stępniak (red.), Więziennictwo. Nowe wyzwania. Warszawa-Poznań-Kalisz, 2001. 19. Związek Rzemiosła Polskiego, Raport z wyników działalności oświatowej w rzemiośle, Warszawa, marzec 2011. 95
